1
00:00:22,840 --> 00:00:25,420
Wilt u vertellen wat
uw meisjesnaam was?

2
00:00:26,200 --> 00:00:28,150
Maria Cornellia

3
00:00:28,710 --> 00:00:30,110
En uw achternaam?

4
00:00:30,390 --> 00:00:31,730
Van de Laar

5
00:00:31,780 --> 00:00:34,490
En eh hoe noemde ze u vroeger thuis?

6
00:00:34,490 --> 00:00:35,510
Miet

7
00:00:36,930 --> 00:00:39,160
En waar en wanneer bent u geboren?

8
00:00:39,160 --> 00:00:45,090
Ik ben geboren in
Liempde, 30 januari 1919

9
00:00:46,790 --> 00:00:51,540
En eh waar bent u opgegroeid? Kunt u iets
vertellen over hoe het vroeger thuis was?

10
00:00:52,290 --> 00:00:59,410
Ja, wij hadden thuis vroeger veertien kinderen
hadden wij, en de ene voedde de andere op.

11
00:00:59,580 --> 00:01:07,280
Dat was een heel druk gezin natuurlijk, moeder
werkte dag en nacht en m’n vader die was boer.

12
00:01:29,370 --> 00:01:44,430
Het hoeveelste kind was u?

13
00:01:44,430 --> 00:01:58,770
Eerste. Ik was de eerste dochter, ja. Ze zijn in
1919 getrouwd, in 1918, en 1919 ben ik geboren.

14
00:02:00,030 --> 00:02:04,220
Na een jaar al, negen
maanden eigenlijk ja.

15
00:02:10,040 --> 00:02:20,380
En wanneer wist u dat
u zuster wilde worden?

16
00:02:20,380 --> 00:02:48,150
Dat wist ik eigenlijk
met mijn zestiende al.

17
00:02:49,990 --> 00:02:53,400
Toen wist ik het al, maar ja
daar gebeurde natuurlijk niks van

18
00:02:53,400 --> 00:02:58,200
hè. Want mijn vader zei eh nee,
d’r gebeurt niks van zegt ie.

19
00:02:59,120 --> 00:03:01,870
En toen mocht ik naar
alle kermissen en zo.

20
00:03:02,130 --> 00:03:07,675
En eerst moest je ’s avonds om tien uur altijd
binnen zijn, want daar waren ze heel streng op hoor.

21
00:03:07,676 --> 00:03:11,487
Als je te laat kwam nou dat
was niet best natuurlijk.

22
00:03:11,487 --> 00:03:14,830
Ja, en ’s morgens moest je
ook weer vroeg je bed uit dan.

23
00:03:15,620 --> 00:03:19,640
’s Avonds zei m’n vader vroeg
eruit zei die dan tegen ons.

24
00:03:19,640 --> 00:03:23,071
Hadden we geen zin in
tuurlijk hè, maar ja je kwam er

25
00:03:23,310 --> 00:03:26,380
dan toch uit want je luisterde
wel wat ze zeiden, ja.

26
00:03:26,380 --> 00:03:33,470
En slaag hebben we nooit gehad. Want dat hoeft
niet zei mijn moeder, je moet het zo af kunnen.

27
00:03:34,160 --> 00:03:36,774
Maar mijn moeder zei ook
nooit tegen mijn vader wat er

28
00:03:36,774 --> 00:03:41,040
op de dag gebeurd was of zo
hè, dat werkte ze zelf af.

29
00:03:41,440 --> 00:03:46,140
’t Was heel pittig, ze werkte
heel hard, ze hielp later

30
00:03:46,140 --> 00:03:49,960
m’n vader ook wel eens mee en
dan paste ik op de kinderen.

31
00:03:50,440 --> 00:03:55,040
En dan moest ik de kachel aanhouden, maar
die was altijd uit als ze thuis kwam.

32
00:03:55,700 --> 00:03:59,410
En dan stond er water op voor de
koffie hè, die deed ik dan ook

33
00:03:59,410 --> 00:04:02,242
niet of het warm of koud was,
(lachend) daar keek ik niet naar.

34
00:04:02,242 --> 00:04:07,293
00:04:03MvdL: En ze mopperde nooit,
nee ze heeft nooit gemopperd dan.

35
00:04:07,293 --> 00:04:12,390
Maar de kachel was altijd uit, die kon ik
niet aanhouden. Dat vergat ik gewoonweg.

36
00:04:12,720 --> 00:04:21,420
Spelen met die kinderen hè, da’s
het voornaamste voor mij, ja.

37
00:04:21,420 --> 00:04:24,600
En eh waardoor wilde u zuster
worden? Kunt u iets vertellen over…

38
00:04:24,600 --> 00:04:29,330
Nou ik wilde iets voor anderen
doen, voor andere mensen.

39
00:04:30,190 --> 00:04:33,880
Ik zei altijd: ik wil iets voor
anderen doen, zei ik altijd.

40
00:04:33,880 --> 00:04:40,160
Ja, maar dat kun je hier ook zei m’n vader. Je
kunt hier ook veel voor anderen doen zegt ie.

41
00:04:40,470 --> 00:04:45,220
En er zijn zegt ie, dat is al
veel, zei die dan tegen mij.

42
00:04:45,670 --> 00:04:47,810
Want dan zegt ie je moet
niet naar het klooster gaan

43
00:04:47,810 --> 00:04:51,990
zegt ie, ik zie later nooit
meer iets van je zegt ie.

44
00:04:51,990 --> 00:04:56,550
Ja, hij bedoelde kinderen
natuurlijk hè en zo, maar ja

45
00:04:56,550 --> 00:04:59,050
toen was ik dan twintig en
toen mocht ik dan toch gaan.

46
00:05:13,640 --> 00:05:16,290
En waarom moest u in de trein staan?

47
00:05:33,020 --> 00:05:46,650
Omdat er geen plaats was, alles zat
opgepakt vol met mensen. Van alles zat erin.

48
00:05:48,060 --> 00:05:54,550
Want die werden weggevoerd, die mensen
toen. Die moesten gaan werken in de kampen.

49
00:05:55,620 --> 00:05:57,300
En daar moest ik ook bij in de trein.

50
00:05:57,300 --> 00:06:02,046
Je stond zo als haringen in een ton
stond je naast elkaar, je kon de hele dag

51
00:06:02,046 --> 00:06:06,660
niet naar het toilet, je kon je niet
verroeren, je moest de hele dag staan.

52
00:06:07,110 --> 00:06:09,370
En die Duitsers, die waren
dan ook in die trein

53
00:06:09,370 --> 00:06:13,740
natuurlijk hè. Nou, ik was
blij dat ik die trein uit was.

54
00:06:13,740 --> 00:06:20,089
Maar wat gebeurde er toen: ’s morgens vijf
uur moest ik weer op, (…)’s morgens al.

55
00:06:20,090 --> 00:06:26,660
Oh ik denk oh verschrikkelijk, toen moest
ik veertien mensen wassen op een zaal.

56
00:06:27,250 --> 00:06:35,920
Had ik nooit gedaan, veertien mensen! Nou ik zeg
hoe moet ik dat doen, dat weet ik niet zei ik.

57
00:06:36,120 --> 00:06:39,740
Toen hebben ze aan eentje voorgedaan
en zo doe je dat, nou ze gingen weg.

58
00:06:39,740 --> 00:06:46,470
Die veertien mensen klaar, toen kon ik naar
m’n eigen werk, naar de keuken, zeven uur.

59
00:06:46,910 --> 00:06:51,750
Ik ging koffie zetten, machines
aanzetten en zo, enne de

60
00:06:51,750 --> 00:06:55,020
anderen zaten in de kerk,
maar daar kon ik niet naar toe.

61
00:06:55,780 --> 00:06:59,730
Duitsers liepen in huis rond
met een geweer langs d’r lijf

62
00:07:00,070 --> 00:07:03,700
en stampen jongens, je hoorde
ze in de verte al aankomen.

63
00:07:04,450 --> 00:07:09,820
Nou, dan was ik echt bang hoor, ik
ben vaak heel bang geweest daar.

64
00:07:09,820 --> 00:07:12,700
Maar toen kwam het mooiste nog:
kwamen ze eten brengen van de

65
00:07:12,700 --> 00:07:19,180
gaarkeuken en dat was erwtensoep
en rode bietenstamp was dat.

66
00:07:19,540 --> 00:07:23,890
Nou vies, dat de aardappelscheuten
die dreven erop.

67
00:07:24,540 --> 00:07:27,770
Nou dan pakte ik een emmer, haalde
ik er al die aardappelscheuten af

68
00:07:27,770 --> 00:07:33,130
en die emmer pats weg en dan moest
je dat eten uitdelen aan de mensen.

69
00:07:33,130 --> 00:07:41,620
Eerst de bewoners en wat er dan over was werd aan
de poort uitgedeeld voor de mensen van buiten.

70
00:07:41,800 --> 00:07:45,580
Maar dan moest je opletten dat
je niet twee keer dezelfde gaf.

71
00:07:46,190 --> 00:07:51,450
Nou dat is heel moeilijk omdat je
zoveel mensen ziet in de rij hè. Die

72
00:07:51,450 --> 00:07:55,370
stonden allemaal met zo’n potje en
een pannetje of zo wat ze hadden

73
00:07:55,980 --> 00:08:00,830
nou daar gooide je dan een schep
erwtensoep in of een klats stamp zo.

74
00:08:01,050 --> 00:08:03,020
Maar ik lustte het zelf niet.

75
00:08:03,850 --> 00:08:09,913
Nou dat was in ’41, ’42 was dat.
Nou dat was afschuwelijk, was dat.

76
00:08:09,914 --> 00:08:14,585
En dan stond d’r daar een Duitser met
een geweer zo en daar eentje, ‘k denk

77
00:08:14,586 --> 00:08:18,520
oh als ik het maar niet verkeerd doe,
schieten ze me door de kop, dacht ik.

78
00:08:18,520 --> 00:08:23,180
Ja dat denk je dan, maar er
waren ook wel goeden bij hoor.

79
00:08:23,180 --> 00:08:30,713
Maar er was een heel kreng bij hoor, want
die was zo hard, die was zo hard en ik denk

80
00:08:30,714 --> 00:08:37,360
heb ik die nou gisteren gezien, en twijfel
ik soms hè, nou ja geef hem maar eten.

81
00:08:38,300 --> 00:08:44,390
Maar hun wisten het wel wie er geweest waren
natuurlijk, maar ik ben vaak heel bang geweest.

82
00:08:46,920 --> 00:08:49,536
CvV: Kunt u iets vertellen
over Sint Jacob, wat Sint Jacob

83
00:08:49,537 --> 00:08:54,450
voor een huis was?MvdL: Het was
een oude mannen en vrouwenhuis.

84
00:08:55,740 --> 00:09:01,320
De mannen waren gescheiden en de vrouwen waren
gescheiden, die mochten niet bij elkaar.

85
00:09:01,430 --> 00:09:05,120
D’r was een mannenkant en
d’r was een vrouwenkant.

86
00:09:05,920 --> 00:09:09,760
En die mochten niet bij elkaar
komen en ook niet in de eetzaal.

87
00:09:10,290 --> 00:09:14,920
Het waren hele groteeetzalen
met lange tafels toen.

88
00:09:17,660 --> 00:09:20,730
Maar het was allemaal gescheiden
en ze waren allemaal in uniform.

89
00:09:21,160 --> 00:09:27,570
De vrouwen hadden zo’n jekkie aan met een rok, en
de mannen een blouse met een hele wijde broek zo.

90
00:09:27,910 --> 00:09:36,330
Het was heel streng vroeger ja, en weinig
eten hè. Wij moesten dag en nacht werken, dan

91
00:09:36,330 --> 00:09:42,160
deed je suikerbieten bakken, je bakte brood
’s nachts en alles moest verduisterd zijn

92
00:09:42,470 --> 00:09:49,680
als er zo’n klein spleetje was dan waren
ze er al, die Duitsers, dicht moest het dan.

93
00:09:49,680 --> 00:09:52,780
Ik ben vaak heel bang geweest.

94
00:09:52,780 --> 00:10:00,380
Dus de keukenramen waren verduisterd. Was
het dan overdag ook donker in de keuken?

95
00:10:00,380 --> 00:10:06,550
Overdag niet, maar ’s avonds wel. Overdag
was het niet donker in de keuken.

96
00:10:07,170 --> 00:10:09,930
Maar je werkte twaalf
uur aan een stuk hoor.

97
00:10:11,050 --> 00:10:15,370
Ja, broodpap koken van melkpoeder,
kreeg je die hele grote

98
00:10:15,370 --> 00:10:20,110
zakken melkpoeder hè en die moesten
dan gemengd worden met water.

99
00:10:20,330 --> 00:10:22,250
En dat was dan de melk.

100
00:10:22,330 --> 00:10:29,180
‘t Ging wel hoor en daar kookte je dan maar
pap van of zo, van oud brood of eh je kreeg

101
00:10:29,180 --> 00:10:37,030
wel eens wat havermout en dat, van een boer
kregen wij wat groenteprei en aardappelen.

102
00:10:37,100 --> 00:10:42,170
Die kwam ie dan stilletjes brengen en dat
maakten we dan ook klaar voor de mensen.

103
00:10:42,840 --> 00:10:46,150
Maar honger hebben ze echt niet
gehad, maar wel slecht eten.

104
00:10:46,730 --> 00:10:52,190
Ja, want alles was op de bon hè?
Brood was op de bon, boter, alles.

105
00:10:52,500 --> 00:10:58,140
Had je al die broodbonnen ook nog.
En dat moest je dan maar uitzoeken.

106
00:10:59,110 --> 00:11:06,080
En ik werd daar als 22-jarige in de keuken
gezet en niemand wist wat er besteld werd.

107
00:11:06,570 --> 00:11:11,320
Ze lieten zomaar wat brengen. Ik zeg
hoeveel aardappels komen d’r op een dag?

108
00:11:11,320 --> 00:11:16,230
Weet ik niet, ze brengen maar wat.
En hoeveel groenten hebben jullie?

109
00:11:16,540 --> 00:11:22,500
Ja ook niet, wisten ze ook niet. De eerste
drie maanden ik had wel weg willen lopen.

110
00:11:23,530 --> 00:11:30,290
Ik denk wat moet ik hier toch beginnen dacht ik.
Maar na drie maanden had ik het een beetje op orde.

111
00:11:30,290 --> 00:11:35,520
Vlees wist niemand of dat het kwam, ze
lieten de slager zomaar wat brengen.

112
00:11:36,730 --> 00:11:39,600
En zo ging dat toen in die tijd.

113
00:11:39,600 --> 00:11:41,460
Met hoeveel zusters
werkte u in de keuken?

114
00:11:41,460 --> 00:11:44,530
Drie. En wat Inas-jes.

115
00:11:46,560 --> 00:11:48,219
En voor hoeveel mensen moest u koken?

116
00:11:48,220 --> 00:11:54,790
Vijfhonderd. Personeel erbij
was duizend. Da’s elke dag.

117
00:11:56,140 --> 00:11:59,100
Ja eerst werd het eten gebracht
van de gaarkeuken hè, dan deed

118
00:11:59,100 --> 00:12:02,950
je zelf erbij koken hè en wat
brood bakken en zo ’s nachts.

119
00:12:02,950 --> 00:12:10,780
Ik heb veel broden gebakken, ja. Maar die
kachels stoken heb ik nooit gehoeven.

120
00:12:11,960 --> 00:12:15,290
Dat heb ik nooit hoeven te
doen, het werd altijd gedaan.

121
00:12:15,570 --> 00:12:17,890
Daar hadden ze andere
mensen voor die dat deden.

122
00:12:17,890 --> 00:12:24,550
En vroeger ook de aardappels
schillen en de groenten schoonmaken.

123
00:12:25,010 --> 00:12:29,130
Nou dat hebben we later ook afgeschaft,
want dat was zo’n vies mannetje.

124
00:12:29,150 --> 00:12:34,720
Een snotneus had ie dan en dan boven die
aardappels, oh ik werd er misselijk van.

125
00:12:34,721 --> 00:12:38,250
Toen hebben we een
aardappelmachine gehaald om de

126
00:12:38,250 --> 00:12:41,130
krabben en dan hoefden de
vrouwen alleen maar de pitten.

127
00:12:41,130 --> 00:12:44,990
Dat ging zo in de groenten te snijden.

128
00:12:45,610 --> 00:12:52,130
En eentje deed alles groenten wassen, ja en
er zat soms veel zand in hè in die groenten.

129
00:12:52,560 --> 00:12:56,950
Andijvie en zo wat je kreeg en die prei
ja het kwam allemaal van het boerenland.

130
00:12:57,700 --> 00:13:03,288
En dat moest wel drie keer gewassen worden en
eentje zei: gooi het zo maar in die ketel hoor.

131
00:13:03,288 --> 00:13:06,170
En ik zei niks ervan, jij eet
toch ook geen zand? zei ik dan.

132
00:13:06,170 --> 00:13:11,250
Maar het was verschrikkelijk. En
die Duitsers die liepen maar rond.

133
00:13:12,310 --> 00:13:17,800
En in ‘42 kregen wij twee
onderduikers, een man en een vrouw

134
00:13:17,800 --> 00:13:22,370
die waren bij ons binnengevlucht,
dat waren joden waren dat.

135
00:13:22,370 --> 00:13:25,130
Jonge mensen van mijn leeftijd.

136
00:13:25,660 --> 00:13:30,959
En d’r was zo’n eh dingetje zo in de kelder, konden
ze zo door zo’n luikje konden ze de kelder in.

137
00:13:30,960 --> 00:13:37,776
Hadden matrassen ingegooid en daar lagen ze dan
de hele dag op, ze zaten de hele dag in de kelder.

138
00:13:37,776 --> 00:13:42,040
En die hebben daar gezeten
tot het eind van de oorlog.

139
00:13:43,430 --> 00:13:47,219
En eh wie ontdekte dat ze daar
zaten? Heeft u dat ontdekt?

140
00:13:46,630 --> 00:13:47,790
Nou ik wist het.

141
00:13:47,790 --> 00:13:48,824
Hoe wist u dat?

142
00:13:48,824 --> 00:13:54,773
Ja en de overste wist het. En verder
niemand. Dat mocht niemand weten, niemand.

143
00:13:54,774 --> 00:14:00,820
En dan ’s avonds acht uur als de zusters binnen
zaten dan bracht ik hun voor de hele dag eten.

144
00:14:00,820 --> 00:14:06,669
Maar wilt u nog even vertellen hoe u ontdekte,
hoe u te weten kwam dat zij daar zaten?

145
00:14:06,670 --> 00:14:09,100
Ja dat ze binnenvluchten.

146
00:14:09,880 --> 00:14:16,360
Dat had ik gezien dat ze in de kelder
doken daar, dat waren maar zulke dingen

147
00:14:16,360 --> 00:14:21,140
waren dat met gaatjes erin en daar
zaten ze de hele dag en ’s nachts ook.

148
00:14:21,140 --> 00:14:47,130
Zuster Julia, ik ga nog
even met u terug in de tijd.

149
00:14:47,580 --> 00:14:57,900
Eh toen de oorlog uitbrak eh waar
was u toen en wat merkte u daarvan?

150
00:14:59,550 --> 00:15:07,210
In Jacob was ik toen.

151
00:15:07,210 --> 00:15:12,040
Zuster Julia, u bent in
1941 naar Sint Jacob gegaan.

152
00:15:14,630 --> 00:15:19,350
Eh dus ik wil het met nu nog even hebben over
de periode voordat u naar Sint Jacob ging.

153
00:15:19,350 --> 00:15:24,710
U bent in 1939 ingetreden en
in 1940 brak de oorlog uit

154
00:15:24,710 --> 00:15:25,350
Ja

155
00:15:25,350 --> 00:15:28,700
Kunt u vertellen waar u toen
was en wat u er van merkte?

156
00:15:29,220 --> 00:15:33,300
Toen eh hier heb ik er niet
veel van gemerkt in 1940 eerst

157
00:15:33,300 --> 00:15:34,269
Kunt u ook even vertellen wat hier is?

158
00:15:34,270 --> 00:15:34,920
Wat eh

159
00:15:34,920 --> 00:15:36,950
Wat hier is?

160
00:15:36,950 --> 00:15:44,430
Dat was het moederhuis, dat was het postulaat,
noviciaat hadden wij en toen ben ik eh van

161
00:15:44,430 --> 00:15:51,970
daaruit in ‘41 ben ik drie maanden in Aarle
Rixtel geweest maar daar hadden ze geen werk

162
00:15:51,970 --> 00:15:58,890
voor mijn want er waren twee keukenzusters
en de ene zuster die wou het niet afgeven.

163
00:15:59,260 --> 00:16:03,570
Toen moest ik maar bij de kinderen
opletten bij het speelkwartier en bedjes

164
00:16:03,570 --> 00:16:08,410
opmaken en dit allemaal en na drie
maanden werd er dan gebeld dat ik hier

165
00:16:08,410 --> 00:16:13,550
naartoe moest, naar Jacob, en dat vond
ik heel erg want ik was er heel graag.

166
00:16:13,550 --> 00:16:14,259
In Aarle Rixtel?

167
00:16:14,260 --> 00:16:19,040
Ja, was ik heel graag ja.

168
00:16:19,040 --> 00:16:20,660
En eh merkte u daar
iets van de oorlog?

169
00:16:20,660 --> 00:16:27,904
Niet veel, ’t werd allemaal stil gehouden.
Daar merkten wij niet veel van in huis.

170
00:16:27,904 --> 00:16:33,702
Ja toen ik in die trein was en naar
Amsterdam moest, ja toen toen kwam dat.

171
00:16:33,703 --> 00:16:38,340
Toen werd je met de feiten met
de neus erop gedrukt natuurlijk.

172
00:16:40,200 --> 00:16:42,070
En reisde u alleen naar Amsterdam?

173
00:16:42,070 --> 00:16:47,858
Alleen, ik werd in de trein gezet ik
zei ik werd in de trein gezet en je

174
00:16:47,870 --> 00:16:52,810
hoorde pas op het station waar dat
je naartoe moest, zo ging dat vroeger,

175
00:16:53,070 --> 00:17:00,270
en dan kreeg je een kaartje en dan
stond je in de trein klaar en je ging.

176
00:17:00,270 --> 00:17:02,570
En dan kwam ik ’s
avonds om elf uur aan.

177
00:17:02,570 --> 00:17:08,270
Vanaf ’s morgens negen uur ja, had je
niks gehad, geen druppel drinken of zo,

178
00:17:08,590 --> 00:17:13,920
kon niet naar het toilet of zo, ’t was
een stank in die trein verschrikkelijk.

179
00:17:14,660 --> 00:17:16,770
Ja, want er zijn mensen bij
die kunnen het dan niet

180
00:17:16,770 --> 00:17:21,520
ophouden hè. En daar stond
je gewoon maar tussen gedrukt.

181
00:17:22,920 --> 00:17:29,420
Klein koffertje had je, meer niet.
Maar ja, ik was blij dat ik eruit was.

182
00:17:30,150 --> 00:17:31,419
En praatte u met de
mensen in de trein?

183
00:17:31,420 --> 00:17:38,540
Nee niemand zei d’r wat. Kon niet
want die Duitsers liepen erin rond.

184
00:17:39,110 --> 00:17:43,740
Je kon niets zeggen tegen elkaar,
je kon alleen elkaar maar aankijken.

185
00:17:44,080 --> 00:17:49,900
En huilen deden ze en schreeuwen, ja ze
wisten ook niet waar ze naartoe moesten.

186
00:17:50,200 --> 00:18:01,120
Het was heel erg, ja. Ik was
wel bang die dag hoor. Heel bang

187
00:18:05,050 --> 00:18:09,070
Ja en die d’r uit mochten uit de trein die
mochten toen eruit, de rest bleef erin.

188
00:18:09,070 --> 00:18:13,460
Daar zijn ze mee naar Duitsland
gegaan, die gingen naar de kampen.

189
00:18:14,440 --> 00:18:20,590
En daar hebben ze schijnbaar moeten werken,
maar daar heb ik verder niets van gehoord.

190
00:18:22,260 --> 00:18:29,940
En die mensen, waren ook joden bij natuurlijk,
maar dat zijn ook goeie mensen hoor.

191
00:18:30,860 --> 00:18:36,190
Echt waar, dat echtpaar dat wij hadden
dat waren ook zulke goeie mensen.

192
00:18:36,400 --> 00:18:41,340
Die klaagden nooit, ze waren blij
dat ze in die kelder konden zitten.

193
00:18:42,600 --> 00:18:46,313
Wilt u dat nog eens opnieuw vertellen want
net was er eh moesten we ophouden, wilt u

194
00:18:46,930 --> 00:18:54,527
nog even opnieuw vertellen eh hoe u hen
ontdekte in de kelder en eh ja hoe dat ging…

195
00:18:54,420 --> 00:18:59,740
Nou ik ontdekte ze niet in de kelder ik
zag ze in de gang in dat luikje kruipen.

196
00:19:00,950 --> 00:19:02,810
Zo ontdekte ik ze.

197
00:19:04,070 --> 00:19:08,600
En toen heb ik dat tegen de overste
gezegd en die zei ook tegen

198
00:19:08,600 --> 00:19:13,790
mij: tegen niemand zeggen zei
ze want dat moet niemand weten.

199
00:19:14,940 --> 00:19:18,655
En ik heb het ook tegen nooit tegen iemand
gezegd of erover gehad want dat durfde ik niet.

200
00:19:21,190 --> 00:19:27,270
En dan ’s avonds acht uur zaten alle zusters
binnen en dan bracht ik hun melk van die melkpoeder

201
00:19:27,270 --> 00:19:35,890
natuurlijk hè, suikerbietjes die gebakken
waren met brood wat je dan kreeg en dan thee en

202
00:19:35,890 --> 00:19:42,200
wat koffie voor de hele dag en dan ’s avonds
was het weer precies hetzelfde om acht uur.

203
00:19:42,500 --> 00:19:46,630
En dan kwamen ze boven om te
douchen maar ze konden hun eigen

204
00:19:46,630 --> 00:19:51,220
kleren niet aan want ze hadden
niks bij hun als wat ze aan hadden.

205
00:19:51,330 --> 00:19:56,010
En dan pakte ik maar wasgoed van de
algemene hoop, ja anders dan denken

206
00:19:56,010 --> 00:20:00,000
ze die zijn van andere mensen, dat
zijn andere kleren en dat mocht niet.

207
00:20:00,000 --> 00:20:02,850
Ging dan ’s avonds altijd
maar wat kleren zoeken,

208
00:20:02,850 --> 00:20:06,486
ja het paste niet altijd
hoor, maar het was schoon.

209
00:20:06,486 --> 00:20:12,040
En dan kwamen ze boven om te douchen
en die Duitsers liepen evengoed in de

210
00:20:12,040 --> 00:20:17,300
gang met die geweren langs hun lijf
en stampen, dan hoorde ik ze aankomen.

211
00:20:18,260 --> 00:20:22,700
En er waren drie douches zo bij de
toiletten, dan ging ik op ’t toilet

212
00:20:22,701 --> 00:20:27,660
zitten, ook in het donker hoor, en
als ik ze dan aan hoorde komen dan

213
00:20:27,660 --> 00:20:32,140
klopte ik bij hun effe op de deur
en zei ik: licht dicht, kranen uit!

214
00:20:32,260 --> 00:20:34,250
En ze hebben ze nooit ontdekt.

215
00:20:35,720 --> 00:20:39,420
(hoest) Maar ik was wel bang dan
want ik denk als ze toch die deur

216
00:20:39,420 --> 00:20:45,075
open doen dan schieten ze die mensen
dood, zeker omdat het joden zijn.

217
00:20:45,076 --> 00:20:47,810
Ik zeg en mij misschien ook dacht ik.

218
00:20:49,000 --> 00:20:55,090
Maar ik heb ze nooit getroffen dat ik met dat
eten liep en zo, dat is gewoon een wonder geweest.

219
00:20:55,090 --> 00:20:58,910
Want je kon ze tegenkomen
hè, ja waar moet dat naartoe

220
00:20:59,010 --> 00:21:02,510
was dan misschien, maar
ik heb ze nooit getroffen.

221
00:21:03,040 --> 00:21:06,450
Ik deed altijd op een heel
rustig ogenblik en dan heel

222
00:21:06,450 --> 00:21:08,960
snel en effe door het luikje
en weer weg natuurlijk.

223
00:21:08,960 --> 00:21:14,930
En dat is zo aldoor gegaan
tot het eind van de oorlog.

224
00:21:16,140 --> 00:21:17,480
En hoe vaak gingen ze douchen?

225
00:21:17,480 --> 00:21:21,020
Één keer per dag, alleen ’s avonds.

226
00:21:21,020 --> 00:21:26,110
En eh kunt u vertellen hoe ze
eh hoe ze moesten eh lopen door

227
00:21:26,110 --> 00:21:27,720
het gebouw van de kelder naar
de douche hoe dat, waar dat lag?

228
00:21:27,720 --> 00:21:33,570
Da’s maar een heel klein stukje.

229
00:21:33,580 --> 00:21:40,080
Want dat was vlakbij, het washuis was er
vlakbij, de linnenkamer was er vlakbij.

230
00:21:40,080 --> 00:21:42,870
Daar had je ruimte genoeg vroeger.

231
00:21:43,620 --> 00:21:49,440
Dat wel, maar het was heel eng
hoor, je was gewoon bang dat je

232
00:21:49,440 --> 00:21:54,410
ze tegen zou komen hè, maar ik
heb er nooit eentje tegengekomen.

233
00:21:54,540 --> 00:21:58,630
En dan hadden hun eten en ik weer
gauw naar de keuken toe natuurlijk.

234
00:21:59,360 --> 00:22:00,960
En ze hebben nooit iets gemerkt.

235
00:22:01,940 --> 00:22:05,210
En als ik ze aan hoorde komen in
de verte, want ze stampen heel hard

236
00:22:05,300 --> 00:22:10,060
hè, dan klopte ik effe wat op die
deuren: licht uit, kranen dicht.

237
00:22:10,140 --> 00:22:13,770
En als ze weer weg waren kwam ik weer
even kloppen en konden ze weer verder gaan.

238
00:22:13,770 --> 00:22:17,290
En dan douchen en dan
weer snel de kelder in.

239
00:22:17,880 --> 00:22:23,500
Zo ging dat en dan gaf ik het eten hè
en daar moesten ze de hele dag mee doen.

240
00:22:24,330 --> 00:22:33,220
Ze hadden geen radio of niks hadden ze.
’t Was een man en een vrouw, was het.

241
00:22:33,220 --> 00:22:36,734
Kunt u vertellen hoe ze heetten
en of u weleens met ze sprak?

242
00:22:36,950 --> 00:22:46,560
Ze heetten Gortzak, heetten ze. Die man
dan hè, want hoe zij heette weet ik niet.

243
00:22:46,560 --> 00:22:51,230
Is dat de voornaam of de achternaam?

244
00:22:51,230 --> 00:23:01,280
Gortzak is de achternaam, ja, het was Jo en
Rien. De vrouw heette Jo en hij heette Rien.

245
00:23:02,340 --> 00:23:04,700
Maar heel sympathieke mensen.

246
00:23:05,350 --> 00:23:12,200
En toen ze dan bevrijd waren hè in de oorlog
kwamen ze elke week een grote doos chocola brengen.

247
00:23:13,410 --> 00:23:17,760
Voor mijn. En die deelde
ik uit aan de zusters.

248
00:23:17,980 --> 00:23:23,580
Die gaf ik niet aan de overste, zei ik nee
het is voor de zusters hebben ze gezegd.

249
00:23:23,580 --> 00:23:29,640
En die deelde ik dan zelf uit en dat was
hele dure chocolade die ze hadden, echt waar.

250
00:23:30,400 --> 00:23:32,330
Want geld hadden ze genoeg.

251
00:23:33,570 --> 00:23:38,950
Ja, en toen ze uit die kelder kwamen
met die bevrijding hè toen heb ik ze

252
00:23:38,950 --> 00:23:44,350
dan geroepen: kom nou maar boven, ’t
is veilig hè. Kreeg ik ’n zoen van ze!

253
00:23:46,050 --> 00:23:52,730
Dat gebeurt ook niet vaak hè? Gewoon om
je hals vliegen en eh zo alle twee hoor!

254
00:23:52,870 --> 00:23:56,870
Echte dankbare mensen, maar ze
zijn nu overleden alle twee.

255
00:23:56,870 --> 00:23:58,690
Wanneer zijn ze overleden?

256
00:23:58,690 --> 00:24:00,650
Al een jaar of drie geleden.

257
00:24:01,190 --> 00:24:06,400
Vond ik heel jammer. Want eerst
had ik nog weleens contact met ze.

258
00:24:07,630 --> 00:24:11,050
En elke week zag ik ze even als
ze een doos chocola brachten.

259
00:24:13,400 --> 00:24:19,770
Ja, die mensen waren zo hartelijk, dat kun
je niet geloven, hoe sympathiek dat ze zijn.

260
00:24:19,770 --> 00:24:24,410
Dat waren echte goeie
joden, echt waar.

261
00:24:25,670 --> 00:24:30,540
En toen was iedereen op Plantage
Middenlaan en eh ja en dit en dat

262
00:24:30,540 --> 00:24:34,620
en hun wisten niet hoe dat was dat
ze weer buiten kwamen natuurlijk.

263
00:24:35,230 --> 00:24:38,930
En die liepen mij maar achterna
natuurlijk, dat was vertrouwd

264
00:24:38,930 --> 00:24:44,690
hè. Maar die overste had
ook nooit iets gezegd, nee.

265
00:24:45,660 --> 00:24:50,180
En dan ’s avonds moest ik altijd die
buitenpoort sluiten hè. Ja ik was

266
00:24:50,180 --> 00:24:54,630
de jongste daar en dan was het al
donker soms en die poort op slot en

267
00:24:55,580 --> 00:24:58,840
dan rende ik naar binnen toe als
een gek als ik maar weer binnen was.

268
00:24:58,880 --> 00:25:03,610
Ik denk wat ben ik toch gek geweest dat ik
dat ik daar zo hard voor gelopen heb hè.

269
00:25:03,890 --> 00:25:08,970
Maar dat doe je automatisch. Want als
je jong bent dan kun je hard lopen.

270
00:25:09,850 --> 00:25:16,160
Ja dat kon ik wel in die gangen dan en zo
hè. Dan was ik blij als ik weer binnen was.

271
00:25:17,740 --> 00:25:22,640
Maar ze kwamen ’s avonds ook in de keuken
kijken hoor, wat je aan het doen was, ja.

272
00:25:22,640 --> 00:25:25,730
Kwamen d’r twee van die
pieten binnen met die geweren

273
00:25:25,730 --> 00:25:28,790
langs hun lijf nou dan
had ik het al niet meer.

274
00:25:29,140 --> 00:25:30,782
Ik denk doe die dingen toch weg.

275
00:25:30,782 --> 00:25:36,420
Ja dat doen ze niet hè. En ze
zijn dan in uniform natuurlijk,

276
00:25:36,420 --> 00:25:42,010
hoge kragen en en eh die strakke
gezichten, je kent het wel.

277
00:25:42,790 --> 00:25:49,050
Sommigen waren heel nors, ja,
als dat je een stuk vuil was.

278
00:25:49,340 --> 00:25:57,182
Maar er waren er ook bij die heel goed waren.
Ja, je hebt altijd verschillende mensen.

279
00:25:57,182 --> 00:26:01,080
Maar ik was blij dat
het end er was hoor

280
00:26:03,790 --> 00:26:13,690
Want zo lang eten brengen, dat is ook lang
hoor Ja van ’43, van ’42 af tot eh ’45.

281
00:26:15,160 --> 00:26:26,150
Elke avond, ja in de recreatie was ik nooit.
Met de zusters te eten was ik bijna nooit.

282
00:26:26,860 --> 00:26:34,120
Want dan was je niet klaar, zo ging
dat. Maar ik heb het allemaal overleefd.

283
00:26:34,990 --> 00:26:39,020
Sprak u wel eens met de
andere zusters over uw angst?

284
00:26:39,240 --> 00:26:43,550
Nee, kon niet. Want dan
wisten ze dat er iemand was.

285
00:26:45,600 --> 00:26:48,324
Je kon er niet over praten, dat
mocht je ook niet trouwens.

286
00:26:48,570 --> 00:26:50,090
Met de overste?

287
00:26:50,440 --> 00:26:57,053
Niet veel, die zei d’r ook niet veel van.
Volgens mijn begreep ze het ook niet helemaal.

288
00:27:00,850 --> 00:27:03,860
Ik lag wel eens met haar
in de kling, dat wel.

289
00:27:03,860 --> 00:27:07,000
Ik trok m’n eigen niks van aan.

290
00:27:07,000 --> 00:27:13,040
En staan dan moest je op de kamer
komen en dan was het dit of dat en

291
00:27:13,040 --> 00:27:17,538
ik wil dat hebben voor de zusters
zei ze dan, in een paar uur tijd,

292
00:27:17,538 --> 00:27:21,393
nou dat kan niet in zo’n grote
keuken hè. Ik zei nee dat gaat niet.

293
00:27:22,580 --> 00:27:28,300
Daar heeft pas nog een stuk van in de krant
gestaan, dat ik als toen als jonge zuster

294
00:27:28,300 --> 00:27:33,140
tegen de overste nee durfde te zeggen (lachend).
Hebben ze een stuk van in de krant gezet.

295
00:27:33,141 --> 00:27:42,120
Maar dat kan mij niet schelen. En daar stond
ook in dat ik maling had aan de zwarte kliek.

296
00:27:42,720 --> 00:27:48,470
Weet je wie dat waren? Dat waren de
regenten, de rector en de overste.

297
00:27:49,550 --> 00:27:53,600
Die zaten op een middag in
de regentenkamer en ik kreeg

298
00:27:53,600 --> 00:27:58,500
toen in ’68 mijn eerste kok
hè, die was niet katholiek.

299
00:27:59,130 --> 00:28:02,980
En eh ik mocht hem dan
zes weken hebben op proef.

300
00:28:03,380 --> 00:28:10,380
Maar ik moest alles opschrijven wat hij verkeerd
deed. Nou ik denk dat klopt niet hè, dat kan niet.

301
00:28:10,550 --> 00:28:15,500
Ik moest die man inleren, wat hij
verkeerd deed was mijn schuld dan.

302
00:28:16,060 --> 00:28:18,850
Maar dan zaten de regenten
in de regentenkamer met

303
00:28:18,850 --> 00:28:23,280
z’n twaalven en de rector
zat er en moeder overste.

304
00:28:23,470 --> 00:28:29,356
Dan werd ik na zeven weken gebeld en eh
zuster Julia, wat heb je opgeschreven?

305
00:28:29,356 --> 00:28:36,490
Ik denk oh, nou komt het. Nou ik wist,
ik stond versteld dat ze dat vroegen.

306
00:28:37,510 --> 00:28:41,100
Ik zeg ik heb helemaal
niets opgeschreven zei ik.

307
00:28:41,330 --> 00:28:45,120
Ik zei ik weet u bent allemaal
zonder fouten en wij maken fouten.

308
00:28:45,120 --> 00:28:50,510
Als je die gezichten gezien
had, ’t was alsof het donderde.

309
00:28:51,420 --> 00:28:57,150
En ze zeiden helemaal niks, ze boden je ook
geen stoel aan, ze lieten je gewoon staan.

310
00:28:57,500 --> 00:29:00,730
En weet je wat ze toen
zeiden? U kunt gaan.

311
00:29:02,700 --> 00:29:04,320
Ik zeg goedemiddag tegen
de regenten en ik ging weg.

312
00:29:04,320 --> 00:29:14,170
En ik had ook niet tegen de kok mogen zeggen dat
ik daar naartoe was, maar dat had ik wel gedaan.

313
00:29:15,130 --> 00:29:19,570
Want ik wist ondertussen: hij had
gevaren op de grote vaart, hij

314
00:29:19,570 --> 00:29:23,860
had in ‘t Amstel hotel gewerkt
en chef in de Hema was ie geweest.

315
00:29:24,080 --> 00:29:25,580
Maar wat was zijn motief?

316
00:29:25,580 --> 00:29:29,535
Hij wou niet meer varen, hij wou dichter
bij zijn kinderen en zijn vrouw zijn.

317
00:29:30,630 --> 00:29:32,750
En daarom had hij gesolliciteerd.

318
00:29:32,750 --> 00:29:37,580
Hij had drie kleine kindjes, en dat
had hij mijn ondertussen verteld.

319
00:29:37,580 --> 00:29:42,790
Ja als je werkt dan komt dat hè vanzelf.
Ik denk nou dat klopt niet hè, dat kan niet.

320
00:29:42,790 --> 00:29:50,200
Ik heb ook niets opgeschreven ook
niet en ik heb hem toch mogen houden.

321
00:29:50,200 --> 00:29:51,960
Ik heb ‘m al die jaren gehad.

322
00:30:05,230 --> 00:30:15,580
Eh, zuster Julia ehm wilt u nog eens eh vertellen
wat uw taken op een dag waren in Sint Jacob?

323
00:30:16,730 --> 00:30:22,510
Wat u dus u wilt u door de hele dag heen gaan,
wat wat gebeurde er allemaal op een dag?

324
00:30:22,510 --> 00:30:24,480
Hoe laat het begon,
hoe waren uw taken?

325
00:30:25,880 --> 00:30:31,000
Ik begon ’s morgens dan
[hoest] om vijf uur was ik op.

326
00:30:31,560 --> 00:30:35,850
Dan moest ik twaalf/veertien
mensen gaan wassen en om zeven

327
00:30:35,850 --> 00:30:40,200
uur ging ik naar de keuken toe
voor de koffie aan te zetten.

328
00:30:40,500 --> 00:30:43,110
En dan was ik de hele
dag op de afdeling.

329
00:30:43,860 --> 00:30:47,690
Ik hoefde zelf niet te koken
maar ik keek wel of dat allemaal

330
00:30:47,690 --> 00:30:50,530
goed ging natuurlijk, de
hele dag moest je maar lopen.

331
00:30:50,640 --> 00:30:53,370
Daar op letten, dat is gaar,
dat is gaar, dat moet je

332
00:30:53,370 --> 00:30:57,750
afgieten, dat moet je zo doen
en dat ging zo de hele dag door.

333
00:30:58,660 --> 00:31:03,030
En dan ’s middags dan werden de toetjes
voor de andere dag klaargemaakt.

334
00:31:04,390 --> 00:31:11,590
Dus je was de hele dag bezig aan een stuk.
En als het nodig was dan kookte ik zelf.

335
00:31:12,390 --> 00:31:16,000
En aan de lopende band had
ik altijd de eindcontrole.

336
00:31:16,460 --> 00:31:20,510
Toen zei ik tegen de kok
eh, tegen de chefkok, ik zeg

337
00:31:20,510 --> 00:31:22,940
ik doe dat niet meer ik zeg
we doen dat om beurten.

338
00:31:22,940 --> 00:31:27,890
En in de oorlogstijd? In de
oorlogstijd was er nog geen eh…

339
00:31:27,890 --> 00:31:29,710
Toen was er nog geen lopende band.

340
00:31:29,710 --> 00:31:34,830
Dus hoe wat was waar wat was toen uw
taak? Wat wat wat waren uw bezigheden?

341
00:31:34,830 --> 00:31:41,090
Ja eh suikerbieten, koekjes bakken, brood
bakken, melk maken van de melkpoeder.

342
00:31:41,090 --> 00:31:44,768
Dat ze dat goed deden, hoefde
ik zelf niet te doen dan.

343
00:31:44,769 --> 00:31:47,942
Maar je moest wel zeggen hoe dat
het moest natuurlijk hè, en hoeveel

344
00:31:47,942 --> 00:31:53,350
water en hoeveel poeder en dat moest
dan in grote melkkannen gedaan

345
00:31:53,350 --> 00:31:59,050
worden en dat werd dan uitgedeeld aan
de mensen voor te drinken, die melk.

346
00:31:59,050 --> 00:32:02,750
Die was wel om te drinken
hoor, dat ging wel.

347
00:32:02,910 --> 00:32:06,700
En dan verder de hele dag was
je de hele tijd met eten bezig.

348
00:32:06,940 --> 00:32:10,840
Met de pannenkoekjes bakken
of zoiets en brood bakken,

349
00:32:11,180 --> 00:32:15,760
dat ging elke dag zo door
en elke dag weer opnieuw.

350
00:32:15,920 --> 00:32:20,991
En u vertelde dat u ook eh eten moest
uitdelen aan de poort, kunt u dat

351
00:32:20,992 --> 00:32:24,420
nog eens opnieuw vertellen hoe dat
ging of wat u daarvoor moest doen?

352
00:32:24,560 --> 00:32:26,926
Hoe daar die poort was,
hoe u daar naartoe ging?

353
00:32:27,240 --> 00:32:30,860
Dan kwamen d’r hele
grote ketels eh eten.

354
00:32:31,300 --> 00:32:34,320
Kwamen ze aan de poort hè?
Dan moest je eerst voor de

355
00:32:34,320 --> 00:32:38,310
bewoners uitdelen, dat iedereen
wat had in huis natuurlijk.

356
00:32:38,310 --> 00:32:43,030
Dat kwamen ze zelf ook halen
daar, die nog konden lopen en

357
00:32:43,030 --> 00:32:47,220
die niet konden lopen namen
ze het voor mee, natuurlijk.

358
00:32:47,380 --> 00:32:51,300
En dan wat er over was dat ging
dan voor de mensen van buiten.

359
00:32:51,880 --> 00:32:58,650
Die kwamen dan ook met zo’n pannetje en dan moest
je opletten dat je niet twee keer dezelfde gaf.

360
00:32:59,540 --> 00:33:05,490
Maar dat is heel moeilijk hoor om dat te
onthouden, omdat je dan zo rijen mensen ziet.

361
00:33:05,570 --> 00:33:10,760
En ja je onthoudt niet precies van wie is dit is
wie is dat, want dat gaat allemaal veels te vlug.

362
00:33:10,760 --> 00:33:18,186
Dan ging er een spat erwtensoep in een lepel
in de pan en een kladder stamp ging erin.

363
00:33:18,186 --> 00:33:21,730
Nou dat was allemaal
heel hard werken hoor.

364
00:33:22,240 --> 00:33:28,110
En daar stond een Duitser en daar
stond er eentje met een geweer.

365
00:33:28,110 --> 00:33:30,930
En het is moeilijk uit elkaar houden
hoor omdat je zoveel mensen ziet.

366
00:33:30,930 --> 00:33:35,085
Ik twijfelde wel eens: heb ik die
gehad of niet, ik denk ik doe

367
00:33:35,085 --> 00:33:41,930
maar eh maar er waren goeie bij
maar er waren ook norse bij hoor, ja.

368
00:33:41,930 --> 00:33:46,929
En welke tijd van de oorlog was dat
toen u eten uitdeelde aan de poort?

369
00:33:46,930 --> 00:33:52,080
Dat was ’43 Toen was
het op zijn hoogst.

370
00:33:52,110 --> 00:33:54,160
En ging dat door tot aan ’45…

371
00:33:54,160 --> 00:34:01,870
Ja, ja. Kwamen ze van de gaarkeuken brengen
met hele grote ketels. Smerig eten.

372
00:34:01,870 --> 00:34:06,600
En dat was omdat u niet genoeg
eten in het in Sint Jacob had?

373
00:34:06,600 --> 00:34:09,310
Nee je had niet genoeg
eten, dat kon niet.

374
00:34:10,130 --> 00:34:12,449
Waar kwam het eten vandaan
wat u in Sint Jacob had?

375
00:34:12,450 --> 00:34:14,440
Van de gaarkeuken.

376
00:34:14,860 --> 00:34:18,720
En eh wat u gebruikte: de
groentes, de bieten, de kruiden…

377
00:34:18,720 --> 00:34:21,690
Dat kwam mijn broer
soms stilletjes brengen.

378
00:34:22,080 --> 00:34:28,950
Andijvie eh spinazie en zoiets
allemaal en prei en wat aardappelen.

379
00:34:29,870 --> 00:34:32,960
Dat kwamen ze allemaal brengen
dan, dat deden ze samen stilletjes.

380
00:34:32,960 --> 00:34:34,230
Door de poort?

381
00:34:34,230 --> 00:34:35,059
Ja, door de poort.

382
00:34:35,060 --> 00:34:38,040
Aan welke kant zat die
poort, kunt u iets vertellen…

383
00:34:38,040 --> 00:34:41,850
Aan de Muidergracht.

384
00:34:41,850 --> 00:34:46,379
En daar zag je soms ook mensen wegvoeren
in lange rijen, die gingen dan

385
00:34:46,379 --> 00:34:49,606
naar het Muiderpoortstation en die
gingen dan naar Duitsland op transport.

386
00:34:49,607 --> 00:34:56,350
En dan was er een touw om hun
heen aan weerskanten en dan liepen

387
00:34:56,350 --> 00:35:00,780
Duitsers met geweren langs hun
dus ze konden niet ontvluchten.

388
00:35:01,710 --> 00:35:09,470
Allemaal van die arme sloebers en dan moesten ze
lopen naar het station, weinig eten, slappe mensen.

389
00:35:09,470 --> 00:35:12,450
Dan zag je er wel eens
eentje dood vallen.

390
00:35:13,940 --> 00:35:16,920
Want wij mochten dan niet
kijken hè? En er was altijd

391
00:35:16,920 --> 00:35:20,090
zo’n klein spleetje dan
keek ik dan door de ramen.

392
00:35:21,460 --> 00:35:24,490
Ik heb het wel vaak gezien
hoor, vond ik heel erg.

393
00:35:24,490 --> 00:35:30,030
Wat heeft u allemaal gezien van eh van de
oorlog rondom Sint Jacob, kwam u weleens buiten?

394
00:35:30,030 --> 00:35:35,760
Wij kwamen niet buiten, maar als wij dat
hoorden dan op de Muidergracht, ja dan

395
00:35:35,760 --> 00:35:40,692
kijk je hè. Dat mocht je eigenlijk niet,
je mocht niet door de ramen kijken.

396
00:35:40,692 --> 00:35:45,570
Maar er was zo’n spleetje en dat kon je dan
precies zien daar bij ons, ik wist die plek.

397
00:35:45,570 --> 00:35:46,749
Van wie mocht u niet kijken?

398
00:35:46,750 --> 00:35:54,700
Van niemand, van die Duitsers niet. Van die
leiding mocht je niet kijken, je mocht niks zien.

399
00:35:55,700 --> 00:36:01,660
Maar ik zag ze dan zo lopen in een hele lange
rij, die touwen eromheen aan weerskanten.

400
00:36:01,860 --> 00:36:07,710
En soms nog een grote hond met zo’n grote kop.
Ja ik weet niet hoe dat die honden heten hoor.

401
00:36:08,200 --> 00:36:15,930
En dan overal elk stuk Duitsers met een geweer
aan weerskanten. Ja die mensen hadden geen keus.

402
00:36:16,830 --> 00:36:22,160
Dat vond ik zo erg hè? En dan
natuurlijk steeds weinig eten gehad.

403
00:36:22,590 --> 00:36:29,670
En bij de schouwburg daar werden ze gevangen
genomen. Weet je de schouwburg op Plantage daar.

404
00:36:30,120 --> 00:36:35,866
Dat is de plek. Van daar werden ze
weggevoerd. En dat is vlak bij ons.

405
00:36:35,867 --> 00:36:44,690
En dan hoorde je ze gillen en schreeuwen,
ja dat hielp niet ze moesten toch mee.

406
00:36:46,050 --> 00:36:50,990
Maar dat was een nare tijd hoor.
Ik ben dikwijls heel bang geweest.

407
00:36:50,990 --> 00:36:53,620
En heeft u ook moeten schuilen?

408
00:36:53,690 --> 00:36:57,380
Nee. Ik heb niet hoeven te schuilen.

409
00:36:58,080 --> 00:37:01,440
En waren er bombardementen
in de buurt die je hoorde of…

410
00:37:01,440 --> 00:37:05,190
Jawel, Artis is toen gebombardeerd.

411
00:37:05,190 --> 00:37:12,870
En toen had ik het raam opengeschoven en doorgekeken
maar de granaatscherven vlogen om je heen hoor.

412
00:37:13,480 --> 00:37:20,010
Zo dichtbij is dat die Artis. Nou dat ging
heel hard en alles moest verduisterd zijn.

413
00:37:20,010 --> 00:37:26,194
Alles in het donker, de zieke mensen moest
je helpen met zo’n klein lampje, ’s nachts.

414
00:37:26,194 --> 00:37:34,840
Dan liep je de hele nacht. Want ik moest ook in
de wacht ’s nachts hoor. Drie keer in de week.

415
00:37:35,550 --> 00:37:44,300
En dan moest je waken van negen tot een, maar ik
was nooit om een uur klaar. Dat redde je niet.

416
00:37:45,020 --> 00:37:48,620
Maar ik had altijd wel droge
mensen zei de hoofdzuster.

417
00:37:49,650 --> 00:37:55,960
En ja je liep ook de hele nacht
hè. En dan moest je zachtjes lopen

418
00:37:56,240 --> 00:37:59,235
en dan liep er wel eens een
muis rond en dan ging ik stampen.

419
00:37:59,236 --> 00:38:00,549
(lachend) Daar was ik bang van.

420
00:38:00,550 --> 00:38:04,910
Ja dat maak je dan ook toch mee.

421
00:38:05,860 --> 00:38:11,060
En dat de eerste bij mijn dood ging ´s nachts
in de wacht, dat heb ik maar een keer gehad.

422
00:38:11,250 --> 00:38:16,350
Nou ik stond te trillen op m´n benen,
dat was de eerste die bij mij dood ging.

423
00:38:16,700 --> 00:38:23,180
En die hoofdzusters die sliepen op de afdeling hè,
ik zeg komen jullie je bed uit want ze gaat dood.

424
00:38:23,680 --> 00:38:28,640
Nou doe de kaars maar aan zei ze tegen
mij en eh dan ga je maar met ‘r bidden.

425
00:38:28,640 --> 00:38:31,600
Kom je bed uit of ik loop weg zei ik.

426
00:38:32,190 --> 00:38:34,883
Nou en ze kwamen dan toch wel
het bed uit maar ik stond zo

427
00:38:34,883 --> 00:38:38,561
met die kaars hè nou er hing
meer kaarsvet langs dan er was.

428
00:38:39,530 --> 00:38:44,000
Nou ik was zo bang voor de
eerste hè. Maar toen kwam het

429
00:38:44,000 --> 00:38:47,570
mooiste nog, toen zei ze tegen
mijn je moet ze afleggen.

430
00:38:48,090 --> 00:38:53,700
Ik zeg dat kan ik niet, heb ik nooit gedaan.
Dat moeten jullie maar eens voordoen zei ik.

431
00:38:54,170 --> 00:38:56,769
Nou ze kwamen dan helpen en
ze legden ze dan af maar dat

432
00:38:57,480 --> 00:39:01,150
rommelde nog allemaal in die
buik na en dat hoorde ik zo.

433
00:39:01,390 --> 00:39:06,340
Toen moest ik ze alleen naar
beneden brengen van de hoofdzuster.

434
00:39:06,380 --> 00:39:10,227
Breng jij ‘r naar beneden zegt ze,
nou ik heb ze naar beneden gebracht,

435
00:39:10,228 --> 00:39:17,130
ik heb de lift opengedaan, floep erin
en ik liep zelf de trap af en beneden

436
00:39:17,130 --> 00:39:22,430
die lijkenkamerdeur open, floep
erin en weer naar boven met de trap.

437
00:39:22,710 --> 00:39:28,740
Nou ik was zo bang van die eerste want het
rommelde allemaal hè. En toen komt ze zegt ze tegen

438
00:39:28,740 --> 00:39:33,455
mij ben je nou al terug zegt ze, ik zeg ja
ik heb ze in de lijkenkamer geschoven zei ik.

439
00:39:33,455 --> 00:39:38,530
Heb je die ogen dicht gedaan? Nee.
Heb je een doek om de mond gedaan?

440
00:39:38,530 --> 00:39:44,407
Nee ik weet niet hoe dat dat moet. Nou toen
zijn ze zelf gegaan maar ik moest wel mee.

441
00:39:44,408 --> 00:39:49,190
En sindsdien ben ik toch
niet meer bang geweest.

442
00:39:49,280 --> 00:39:55,250
Maar die eerste was verschrikkelijk, was
een hele dikke vrouw. Ze woog wel 200 pond.

443
00:39:56,690 --> 00:40:00,610
Dat is toch geen werk dat je dat
alleen naar beneden moet brengen dan hè?

444
00:40:00,780 --> 00:40:07,089
En dat rommelde allemaal in die buik, het was
toch net alsof ze leefde hè. Nou dan schrik je wel.

445
00:40:07,089 --> 00:40:11,080
Ja, en dat heb je nog nooit
meegemaakt als jonge zuster.

446
00:40:11,080 --> 00:40:14,990
Kwamen er in de oorlog ook
gewonden binnen in Sint Jacob?

447
00:40:15,950 --> 00:40:16,420
Hoe?

448
00:40:16,420 --> 00:40:19,090
Gewonden. Gewonden
van de bombardementen…

449
00:40:19,090 --> 00:40:28,160
Nee die kwamen niet binnen. Die gingen naar de
ziekenhuizen. Hadden hun aparte dingen voor.

450
00:40:28,730 --> 00:40:40,180
Burgerziekenhuizen en zo, weet je dat? Daar
gingen ze dan naartoe. En het Onze Lieve.