1 00:00:00,000 --> 00:00:00,890 geweest bent. 2 00:00:00,890 --> 00:00:05,730 Dus ik vraag u naar uw naam, geboorteplaats en datum en dan 3 00:00:05,730 --> 00:00:19,297 eventjes eh achter elkaar de kampen waar u geweest bent 4 00:00:19,398 --> 00:00:20,830 Oh dat is een heleboel. 5 00:00:20,830 --> 00:00:20,930 Jaaa ja 6 00:00:20,930 --> 00:00:21,700 [band loopt] 7 00:00:21,700 --> 00:00:22,764 [oke] [snuift] Uhmm. 8 00:00:22,765 --> 00:00:25,580 Fijn dat u d’r bent. Uhm, zou u mij uw naam, geboorteplaats en datum willen geven? 9 00:00:25,580 --> 00:00:36,750 Ik ben Lotty Huffener-Veffer. Ik ben geboren 10-7-’21 in Amsterdam. Dat eh 10 00:00:36,750 --> 00:00:42,880 Ja, en eh waar bent u uh uh in welke kampen bent u gedeporteerd geweest. 11 00:00:42,880 --> 00:00:46,730 Ik ben eerst in Vught geweest, in kamp Vught. 12 00:00:46,831 --> 00:00:49,894 Toen zijn we naar Auschwitz gegaan. 13 00:00:49,994 --> 00:00:57,360 Daarna naar Reichenbach uhhh zijn we geweest. 14 00:00:57,360 --> 00:00:59,808 Birkenau. 15 00:00:59,908 --> 00:01:13,610 We hebben daar gewerkt [huhum] en in januari ‘44 eh ‘45 zijn we weggegaan daar in Reichenbach. 16 00:01:13,610 --> 00:01:14,240 Oke, oke. 17 00:01:14,240 --> 00:01:22,920 Uhm, ik ga nou eventjes terug naar eh naar het begin. Hoe hoe was uw eh familie samengesteld. 18 00:01:22,920 --> 00:01:26,230 Ik eh, een vader, een moeder en een zusje. 19 00:01:26,230 --> 00:01:27,130 en een zusje. 20 00:01:27,130 --> 00:01:29,369 Ja, mijn zusje was zeven jaar jonger dan ik. 21 00:01:29,470 --> 00:01:30,810 En hoe heette zij? 22 00:01:30,810 --> 00:01:31,730 Carla 23 00:01:31,730 --> 00:01:32,980 En uw vader en uw moeder? 24 00:01:32,980 --> 00:01:38,650 Mijn vader heette Jo en mijn moeder, ’t eh ja eigenlijk Jo Jo ja 25 00:01:38,650 --> 00:01:42,989 Jonas zeg maar [Ja] en mijn va en mijn moeder heette Catharina. 26 00:01:43,090 --> 00:01:43,840 Ja ze werden ze werd natuurlijk anders genoemd. 27 00:01:43,840 --> 00:01:46,446 Hoe werd ze genoemd in de […] 28 00:01:46,547 --> 00:01:50,720 Nou ik [ja] ik werd [ja] gewoon Lotty genoemd. 29 00:01:50,720 --> 00:01:58,100 Ik heet Charlotte [ja] maar werd Lotty genoemd. En eh [kucht] mijn zusje Carla. 30 00:01:58,100 --> 00:02:02,540 Ja ja en eh waar woonde u in die periode? 31 00:02:02,540 --> 00:02:05,560 In Amsterdam op de Tugelaweg. 32 00:02:05,560 --> 00:02:14,130 [ja] In oost was dat bij de, en uh ja, [kunt] daar ben ik ook naar school gegaan enzo in die buurt. 33 00:02:14,130 --> 00:02:15,100 Welke school was dat? 34 00:02:15,100 --> 00:02:16,670 President Krugerschool. 35 00:02:16,670 --> 00:02:21,920 Ja en eh kunt u zich dat nog goed voor de geest halen 36 00:02:21,920 --> 00:02:22,190 Ja zeker 37 00:02:22,190 --> 00:02:22,660 die periode? 38 00:02:22,660 --> 00:02:23,430 ja ja 39 00:02:23,430 --> 00:02:26,719 Want er was zeven jaar verschil tussen u en uw zusje? 40 00:02:26,720 --> 00:02:33,160 Ja dat was eh, nou ik weet natuurlijk wel dat ze geboren werd en ik wou zo graag een zusje hebben 41 00:02:33,160 --> 00:02:43,200 om mee te spelen maar dat viel tegen hè, zeven jaar [lacht] verschil [Ja, ja] Maar eh ja eh dat eh 42 00:02:43,200 --> 00:02:47,320 Hoe uhm eh wat was het beroep van uw vader? 43 00:02:47,320 --> 00:02:49,770 Diamantbewerker, diamantslijper. 44 00:02:49,770 --> 00:02:51,670 slijper. En uw moeder? 45 00:02:51,670 --> 00:02:55,640 Mijn moeder is altijd, is verkoopster geweest in de Bijenkorf. 46 00:02:55,640 --> 00:02:59,380 [Ja] Maar toen ze trouwde moest ze daar weg, vroeger moest je daar weg. 47 00:02:59,380 --> 00:03:03,340 [Ja] Maar ze had er wel altijd nog vriendinnen van. 48 00:03:03,340 --> 00:03:11,260 Ja en en woonde u met uw gezin in de in de buurt van eh oma, opa. 49 00:03:11,260 --> 00:03:11,870 Jaja ja. 50 00:03:11,870 --> 00:03:15,610 We woonden allemaal, het was de Transvaalbuurt [Ja] in 51 00:03:15,610 --> 00:03:20,729 eh in Amsterdam en daar woonden mijn grootouders ook. 52 00:03:20,830 --> 00:03:24,766 En was dat een eh traditioneel Joods gezin 53 00:03:24,867 --> 00:03:26,710 nou gewoon] Of uh [) 54 00:03:26,710 --> 00:03:32,717 Ja we deden niets, niet zo echt aan geloof of zo maar we waren wel echt een Joods gezin. 55 00:03:32,817 --> 00:03:35,590 Ja, was u kerkelijk, was ‘t 56 00:03:35,590 --> 00:03:36,239 Nee 57 00:03:36,340 --> 00:03:36,650 Nee? 58 00:03:36,650 --> 00:03:37,250 Nee, dat niet 59 00:03:37,250 --> 00:03:38,963 Nee 60 00:03:39,064 --> 00:03:42,590 Nee, maar wel als er iemand ging trouwen dan was het 61 00:03:42,590 --> 00:03:47,390 altijd wel in de synagoe en zo, dat dat gebeurde wel, hè. 62 00:03:47,390 --> 00:03:51,050 Tenminste als je met twee Joodse mensen met elkaar gingen trouwen. 63 00:03:51,050 --> 00:03:55,310 Maar verder eh nee was het niet zo eh 64 00:03:55,310 --> 00:03:57,100 Leefde dat niet zo bij uw ouders, of? 65 00:03:57,100 --> 00:04:04,749 Ehh ehh niet dat kerke, nee niet dat. Maar wel het echte Joodse gezin. Dat toch wel. 66 00:04:04,750 --> 00:04:05,170 Ja? 67 00:04:05,170 --> 00:04:06,900 Ja dat wel. 68 00:04:07,001 --> 00:04:14,520 Want de Joodse feesten eh werden die eh 69 00:04:14,520 --> 00:04:14,960 Nou eh. 70 00:04:14,960 --> 00:04:17,410 We eh het werd d’r werd wel wat aan gedaan. 71 00:04:17,410 --> 00:04:19,339 [uhum] Ja. 72 00:04:19,440 --> 00:04:23,420 En ook op vrijdagavond was er altijd wel iets extra’s en zo. 73 00:04:23,420 --> 00:04:31,686 [humum] Dat eh, maar eh, dat was het eigenlijk zo’n beetje. 74 00:04:31,787 --> 00:04:33,990 [ja] Het was gewoon lekker warm, gezellig. 75 00:04:33,990 --> 00:04:38,281 En en de rest van uw familie, hetzij van vader of van 76 00:04:38,382 --> 00:04:44,010 uw moederskant waren die eh eh eh eh op dezelfde manier 77 00:04:44,010 --> 00:04:45,930 Ja ook op dezelfde manier. Ja. 78 00:04:45,930 --> 00:04:53,830 Ja. Dus u was niet in een eh laat ik zeggen in een vrij eh eh principiële omgeving. 79 00:04:53,830 --> 00:04:58,620 Nee nee dat eh [nee] nee. We waren niet losgesl 80 00:04:58,620 --> 00:04:59,850 Nee nee nee nee. 81 00:04:59,850 --> 00:05:03,750 En uhm eh op school? 82 00:05:03,750 --> 00:05:08,700 Eh eh u bent als meisje gewoon naar de norm naar de lagere school gegaan? 83 00:05:08,700 --> 00:05:13,340 [Ja] Enn [neutrale school] Neutrale school. Dat was openbare school? 84 00:05:13,340 --> 00:05:14,310 Openbrae school ja. 85 00:05:14,310 --> 00:05:15,444 Ja. 86 00:05:15,545 --> 00:05:19,360 En daar daar was u met eh met eh kinderen van eh 87 00:05:19,360 --> 00:05:22,820 verschillende eh overtuigingen of geen overtuigingen… 88 00:05:22,820 --> 00:05:23,420 Jaaa. 89 00:05:23,420 --> 00:05:30,430 Nou d’r waren niet echt eh echte vrome kinderen, vrome joodse kinderen 90 00:05:30,430 --> 00:05:38,073 niet, hè, dat eh, maar eh van alles was er eigenlijk op school. 91 00:05:38,174 --> 00:05:43,700 Uhum. Ja. Uhm, na uw middelbare school bent u gaan werken of bent u nog eerst wat gaan leren? 92 00:05:43,700 --> 00:05:47,418 Ja. Ja. Ik ben diamantsnijdster geworden. 93 00:05:47,519 --> 00:05:49,490 En hoe kwam dat? 94 00:05:49,490 --> 00:05:53,540 Jaa, mijn ouders vonden dat, dat ik mocht alles doen, als ik maar eerst een vak ging leren. 95 00:05:53,540 --> 00:05:58,350 Ja. Dus. En waarom werd het het diamantvak? 96 00:05:58,350 --> 00:06:01,791 Ja dat was ook zo traditioneel. 97 00:06:01,892 --> 00:06:12,090 Dat was eh, mijn grootvaders waren dat ook en eh mijn vader en ja dat vonden ze wel eh voor mij iets 98 00:06:12,090 --> 00:06:14,850 Ja? Omdat u heel precies bent, omdat? 99 00:06:14,850 --> 00:06:15,840 Nouou, dat weet ik niet. 100 00:06:15,840 --> 00:06:20,890 Ik was nou niet zo precies, maar maar eh, nou ja vak 101 00:06:20,890 --> 00:06:25,090 leren dat vonden ze toch wel eh wel het beste voor me. 102 00:06:25,090 --> 00:06:30,680 En en kunt u zich herinneren dat uw vader u meenam naar de diamantslijperij? 103 00:06:30,680 --> 00:06:35,582 Ja, nou je werd, je moest eh, je kon dat vroeger kon je daar niet zomaar komen. 104 00:06:35,683 --> 00:06:41,870 Je moest geprotetieerd, hè zo heet dat toch, eh worden en eh, dus dat 105 00:06:41,870 --> 00:06:45,150 was nog daar kwam nog wel wat bij kijken, maar dat was allemaal in orde. 106 00:06:45,150 --> 00:06:49,140 [huhum] En toen heb ik bij Asscher in de Tolstraat was 107 00:06:49,140 --> 00:06:52,400 het toen, diamantfabriek, en daar ben ik gaan leren. 108 00:06:52,400 --> 00:06:57,640 [huhum] En daar ben ik dus ook eh gebleven toen ik klaar was met leren en eh 109 00:06:57,640 --> 00:06:59,020 en en u bent 110 00:06:59,020 --> 00:06:59,430 maar toen was het al oorlog 111 00:06:59,430 --> 00:07:02,080 begonnen op welke leeftijd, daar te werken? 112 00:07:02,080 --> 00:07:08,640 Ik ben eh 16 eh 16 jaar begonnen. 113 00:07:08,640 --> 00:07:14,420 Hum, ja ja. En eh op die fabriek was dat een eh een eh Joodse gemeenschap? 114 00:07:14,420 --> 00:07:18,520 Heel veel Joodse mensen waren [ja] maar heel enkele niet-Joodse mensen. 115 00:07:18,520 --> 00:07:21,330 En hoe hoe was die sfeer onderling? 116 00:07:21,330 --> 00:07:24,598 Ja heel gezellig. Ja 117 00:07:24,699 --> 00:07:31,660 Als ik als ik en eh in het ver eh in het vergelijk tussen eh hele traditionele 118 00:07:31,660 --> 00:07:37,920 joodse mensen en wat vrijere mensen zoals uzelf […] dat dat dat was geen probleem? 119 00:07:37,920 --> 00:07:39,809 Nee nee, nee. 120 00:07:39,910 --> 00:07:43,600 U vond het zelf ook fijn werk om te doen? 121 00:07:43,600 --> 00:07:47,720 Jaah, ja, ik was eh. 122 00:07:47,720 --> 00:07:54,100 Nou ja, ik moest het moest natuurlijk wel gedaan worden, maar ja ik vond het geloof ik wel leuk. 123 00:07:54,100 --> 00:07:57,140 Ik vond het op de fabriek wel gezellig, allemaal leuke mensen. 124 00:07:57,140 --> 00:08:00,495 En eh, ja eh. 125 00:08:00,596 --> 00:08:04,110 Ja, misschien idealiseer ik het wel heel erg, hoor. 126 00:08:04,110 --> 00:08:08,260 [Ja] Ik vond het nooit naar om d’r naartoe te gaan. [Ja] En eh. 127 00:08:08,260 --> 00:08:13,930 Daar had u ook uw vriendinnen, uw vrienden [Jaa] uw sociale omegving. 128 00:08:13,930 --> 00:08:21,958 Ja, ja d’r waren dus eh nog meer, nog twee meisjes die leerden daar. Dus eh, tja 129 00:08:22,059 --> 00:08:27,240 En eh u u bent al die tijd gewoon thuis blijven wonen? 130 00:08:27,240 --> 00:08:28,450 Ja. Ja. 131 00:08:28,450 --> 00:08:34,630 En op een bepaald moment eh uhm, ik neem aan dat u ook boven de achttien bent 132 00:08:34,630 --> 00:08:39,646 geweest dat dat natuurlijk in Duitsland het een en ander zich ging afspelen? 133 00:08:39,747 --> 00:08:43,180 Merkte u dat er eh die oorlog aan ging komen? 134 00:08:43,180 --> 00:08:43,400 Jaaah natuurlijk. 135 00:08:43,400 --> 00:08:44,431 Ja. 136 00:08:44,532 --> 00:08:45,080 Ja. 137 00:08:45,080 --> 00:08:52,777 Maar dat wisten we eigenlijk al eh ja toen in ’33 al die oorlog in Duitsland begon. 138 00:08:52,878 --> 00:09:00,930 En, want eh, waren nog weleens veel Duitse-Joodse mensen die weleens bij ons kwamen of zo. 139 00:09:00,930 --> 00:09:03,830 Ik weet niet hoe mijn ouders daar aan kwamen, maar ja 140 00:09:03,830 --> 00:09:10,120 dan ehh dan hoorden we daar, dat hoorden we dan dus wel. 141 00:09:10,221 --> 00:09:12,593 En en hoe hoe reageerde u daar 142 00:09:12,694 --> 00:09:13,810 Ja. Nou dat was 143 00:09:13,810 --> 00:09:16,113 in de familie 144 00:09:16,214 --> 00:09:16,350 eh ja. 145 00:09:16,350 --> 00:09:20,300 Ja je moest natuurlijk heel lief zijn voor die kinderen, want we waren natuurlijk zelf. 146 00:09:20,300 --> 00:09:24,322 Ik was natuurlijk zelf dan ook nog niet zo, nog klein. 147 00:09:24,422 --> 00:09:28,974 En eh ja die had dan natuurlijk al heel veel meegemaakt. 148 00:09:29,075 --> 00:09:31,910 En waar ze naartoe zijn gegaan weet ik niet, want eh 149 00:09:31,910 --> 00:09:34,190 [en dat dat] dan gingen ze weer ergens anders wonen. 150 00:09:34,190 --> 00:09:34,974 Jaah. 151 00:09:34,974 --> 00:09:37,860 En dat waren al gezinnen die uit Duitsland 152 00:09:37,860 --> 00:09:39,830 die waren uit Duitsland gevlucht 153 00:09:39,830 --> 00:09:40,000 Ja 154 00:09:40,000 --> 00:09:40,870 Ja 155 00:09:40,971 --> 00:09:44,730 En eh en die kwamen bij u op bezoek of of dat waren 156 00:09:44,730 --> 00:09:47,500 Ja die waren gewoon zo op bezoek. 157 00:09:47,500 --> 00:09:47,506 Ja 158 00:09:47,507 --> 00:09:47,830 Ja 159 00:09:47,830 --> 00:09:49,620 (er valt iets) 160 00:09:49,620 --> 00:09:56,700 Eh, kon u merken of eh uw uw vader eh contact had met eh met die 161 00:09:56,700 --> 00:09:59,540 mensen ook over de zaken zoals ze in Duitsland zich afspeelden? 162 00:09:59,540 --> 00:10:05,360 Dat weet ik niet. Ik weet wel dat hij zich altijd vreselijk zorgen maakte wat er zou gaan gebeuren. 163 00:10:05,360 --> 00:10:06,010 Ja 164 00:10:06,010 --> 00:10:06,645 Ja 165 00:10:06,646 --> 00:10:11,350 En hoe hoe eh dat zorgen maakte, sprak die dat uit naar jullie 166 00:10:11,350 --> 00:10:19,550 Ja nou niet zo, nee dat niet, maar ik wist het wel en eh eh en dan hij had dan een, ja een 167 00:10:19,550 --> 00:10:24,220 galaanval en dan zei de dokter ‘hij heeft zich weer veel teveel zorgen gemaakt over die toestand. 168 00:10:24,220 --> 00:10:32,230 [lacht] [jaja] Hè, dattuh, ik weet niet of dat er wat mee te maken had, maar dat dat was gewoon eh. 169 00:10:32,230 --> 00:10:36,340 Ja hij vond het wel zorgelijk. 170 00:10:36,340 --> 00:10:38,820 En en hoe reageerde uw moeder daarop? 171 00:10:38,820 --> 00:10:46,488 Nou mijn moeder was eh wat eh eh eh, ja wat makkelijker daarin. 172 00:10:46,589 --> 00:10:51,730 Eh, niet dat ze zich geen zorgen maakte, maar dat komt hè, dat komt wel. 173 00:10:51,730 --> 00:10:56,689 En eh, het wordt allemaal wel weer goed enzo. Dat eh, ja. 174 00:10:56,790 --> 00:10:58,410 Eh eh werd er bijvoorbeeld 175 00:10:58,410 --> 00:10:58,930 Was vrolijker. 176 00:10:58,930 --> 00:10:59,090 Ja 177 00:10:59,090 --> 00:11:00,340 Mijn moeder was vrolijker. 178 00:11:00,340 --> 00:11:05,840 ja ja. Ik ik, werd er bijvoorbeeld aan het avondeten gesproken over ehh 179 00:11:05,840 --> 00:11:09,250 Hum, nou nee niet zo, nee 180 00:11:09,250 --> 00:11:09,560 Nee. 181 00:11:09,560 --> 00:11:15,090 Wanneer eh begon u een idee te krijgen als eh als jonge 182 00:11:15,090 --> 00:11:20,428 vrouw dat het eigenlijk eh niet de goeie kant opging. 183 00:11:20,528 --> 00:11:27,500 Ehh nou eigenlijk eh kwam dat pas in ’40. 184 00:11:27,500 --> 00:11:33,120 [Uhum] Toen eh [toen de oorlog uitbrak]. 185 00:11:33,120 --> 00:11:34,680 Jaaa. 186 00:11:34,781 --> 00:11:38,390 Toen was het menens. 187 00:11:38,390 --> 00:11:46,230 [Huhum] En nog zeiden wij altijd van – tenminste wij jongere mensen – nou zover komt het hier niet. 188 00:11:46,230 --> 00:11:48,000 Ja, daar geloofde u nog in? 189 00:11:48,000 --> 00:11:53,540 Ja, toen wel hoor. Toen geloofden we daar nog wel in. Zover komt het hier niet. 190 00:11:53,540 --> 00:12:01,500 Want er waren toen al eh behoorlijk eh eh eh vluchtelingenstromen [jaaa, jaja] via Antwerpen of 191 00:12:01,500 --> 00:12:08,160 via Amsterdam [ja] en ook veel Joodse-Duitse kinderen die al eh werden weggestuurd werden, hè? 192 00:12:08,160 --> 00:12:13,570 [Ja] Was u van die geschiedenis op die op dat moment op de hoogte? 193 00:12:13,671 --> 00:12:14,570 Van die? 194 00:12:14,570 --> 00:12:18,210 Van de achtergrond van wat er 195 00:12:18,311 --> 00:12:20,877 Uhmm, nou niet zo. 196 00:12:20,978 --> 00:12:24,250 Vond eh, die kinderen die moesten natuurlijk ook hier naar school. 197 00:12:24,250 --> 00:12:30,540 Ik vond dat ze heel vlot dat allemaal deden hoor. Dat wel. Dus. 198 00:12:30,540 --> 00:12:34,570 Maar ik ik bedoelde eigenlijk wa was u zich een beetje ook eh eh 199 00:12:34,570 --> 00:12:37,910 politiek bewust, eh, we we wist u wat er aan de hand was een beetje? 200 00:12:37,910 --> 00:12:42,410 Nou, we wisten wel wat er aan de hand was, maar echt politiek bewust, nee. 201 00:12:42,410 --> 00:12:45,605 [nee] Nee, dat eh. 202 00:12:45,706 --> 00:12:48,800 Maar we begrepen wel wat er aan de hand was natuurlijk. 203 00:12:48,800 --> 00:12:52,450 Maar we hadden nooit gedacht dat het zo erg zou worden. 204 00:12:52,450 --> 00:12:52,647 Humum. 205 00:12:52,748 --> 00:13:02,340 Wat waren de eerste eh eh momenten waarbij u rechtstreeks in contact kwam met eh wat komen ging. 206 00:13:02,340 --> 00:13:07,770 Wat waren de eerste dingen die in uw leven gingen veranderen of die u meemaakte. 207 00:13:07,871 --> 00:13:14,305 Eh dat was toen eh na de capitulatie. 208 00:13:14,406 --> 00:13:17,552 Of eigenlijk in die vijf oorlogsdagen al. 209 00:13:17,653 --> 00:13:22,400 [Humum] Dat eh was ook wel naar. 210 00:13:22,400 --> 00:13:28,470 Nou, voor die tijd werd er eh, was er eh, werden d’r de militairen gemobiliseerd. 211 00:13:28,470 --> 00:13:33,220 En tegenover, wij we hadden waar wij woonden, daar waren geen huizen aan de 212 00:13:33,220 --> 00:13:38,060 overkant en daar stonden allemaal eh militaire eh wagens, [humum] militairen d’r in. 213 00:13:38,060 --> 00:13:41,083 Waren daar eh 214 00:13:41,184 --> 00:13:41,840 Nederlandse militairen 215 00:13:41,840 --> 00:13:49,190 Ja Nederlandse militairen. [Ja] Dus, dat was dus al voor de oorlog. 216 00:13:49,190 --> 00:13:51,770 Ja, op die eerste, in die eerste paar dagen 217 00:13:51,770 --> 00:13:53,830 Die eerste dagen. Die eerste dagen zeker. 218 00:13:53,830 --> 00:13:57,980 Heeft u dat in huis ook gemerkt en gevoeld? 219 00:13:57,980 --> 00:14:00,540 Eh jawel, jaaa. 220 00:14:00,540 --> 00:14:03,567 Jaaa, dat wel toen wel, natuurlijk. 221 00:14:03,668 --> 00:14:10,480 En het was een hele schok dat ‘t eh dat we ons zomaar moesten overgeven, na vijf dagen. 222 00:14:10,480 --> 00:14:13,836 Ja. Zei uw vader daar iets over in 223 00:14:13,836 --> 00:14:17,692 Jaaa, nou die was eh heel heel van streek. 224 00:14:17,793 --> 00:14:20,370 Hoe hoe merkte u dat aan hem? 225 00:14:20,370 --> 00:14:22,020 Ik merkte, want toen werd ie ziek. 226 00:14:22,020 --> 00:14:30,920 En eh toen moest ik eh de dokter halen en eh die woonde dus op de Hogeweg. 227 00:14:30,920 --> 00:14:39,226 En ik eh en dan kwamen de Duitsers die kwamen net binnen rijden. 228 00:14:39,227 --> 00:14:40,179 Waar? 229 00:14:40,180 --> 00:14:43,316 Op de Middenweg – Linnaeusstraat. 230 00:14:43,417 --> 00:14:47,060 En eh, nou de dokter ging met me mee naar huis. 231 00:14:47,060 --> 00:14:51,254 Dus mijn vader had altijd last als er zoiets was, 232 00:14:51,355 --> 00:14:55,960 last van z’n gal als d’r [hum] zoiets dergelijks was. 233 00:14:55,960 --> 00:14:58,250 En trok ie zich terug dan, persoonlijk, of 234 00:14:58,250 --> 00:15:00,060 Nou neeee, dat niet. 235 00:15:00,060 --> 00:15:03,770 Hij was wel weer, [hum] ik denk dat ie medicijnen 236 00:15:03,770 --> 00:15:05,860 kreeg en dat ie wel weer [hum hum] d’r bovenop kwam. 237 00:15:05,860 --> 00:15:08,980 Het was nou niet dat ie ziekelijk was of zo. 238 00:15:08,980 --> 00:15:12,790 Nee. Nee. Hij ging gewoon naar zijn werk? [Jaja] En u ook? 239 00:15:12,790 --> 00:15:13,350 En ik ook. Ja. [Ja] Ja 240 00:15:13,350 --> 00:15:15,900 En hoe was dat op het werk 241 00:15:16,001 --> 00:15:17,293 Eh ja 242 00:15:17,294 --> 00:15:18,260 de eerste dagen? 243 00:15:18,260 --> 00:15:23,710 De eerste dagen was dat eh, ja ja, veel erover praten natuurlijk. 244 00:15:23,710 --> 00:15:27,140 Dat weet ik natuurlijk niet zo precies meer alles van. 245 00:15:27,140 --> 00:15:34,442 [Nee, maar] Maar we zeiden wel gewoon van: Wij werken, ons kan niet zoveel gebeuren. 246 00:15:34,543 --> 00:15:37,410 Ja. U voelde zich nog steeds veilig… 247 00:15:37,410 --> 00:15:39,493 Ja, ja, ja [ja] 248 00:15:39,493 --> 00:15:43,590 En eh die veiligheid had u ook in het gezin nog, in uw familie. 249 00:15:43,590 --> 00:15:44,820 Jaaa, ja ja. Ja. 250 00:15:44,820 --> 00:15:51,380 Eh, uw zusje. Kon u merken hoe, dat zij anders reageerde op de omgeving of dat er 251 00:15:51,380 --> 00:15:55,350 Eh nou, ze moest van school, ze moest, ze was dus ook 252 00:15:55,350 --> 00:15:58,409 op een neutrale, ze moest dus naar een Joodse schoool. 253 00:15:58,510 --> 00:15:59,930 En wie bepaalde dat? 254 00:15:59,930 --> 00:16:06,020 Nou dat die Duitsers, die eh die eh mochten niet meer in school. 255 00:16:06,020 --> 00:16:10,620 We mochten zoveel dingen niet meer, maar zij moest dus ook naar een Joodse school. 256 00:16:10,620 --> 00:16:14,720 Wat ze niet erg heeft gevonden, toen ging ze al naar de middelbare school. 257 00:16:14,720 --> 00:16:17,770 [uhum] En eh, dus dat vond ze niet erg. 258 00:16:17,770 --> 00:16:20,222 .SpJB En waar stond die school? 259 00:16:20,323 --> 00:16:26,042 Ook, die kwam dus eh, ik dacht dat die verplaatst was. 260 00:16:26,143 --> 00:16:30,840 Ja alles werd dus naar oost eh, de meeste mensen kwamen naar Oost. 261 00:16:30,840 --> 00:16:33,240 Ik denk dat daar ook de school was. 262 00:16:33,240 --> 00:16:39,707 Dat ze daar ook op school ging. En dat is heel gek, dat weet ik niet zo precies [hum] of die school 263 00:16:39,807 --> 00:16:45,160 Want normaal is het zo, als iemand uit een klas gehaald wordt en ook in een keer 264 00:16:45,160 --> 00:16:49,785 maar ze was natuurlijk niet alleen. [Nee] Het waren een heleboel kinderen die 265 00:16:49,886 --> 00:16:53,970 met haar samen naar ‘t ‘t Joodse Lyceum of eh hè gingen.Ja 266 00:16:53,970 --> 00:16:55,480 Ja ja. 267 00:16:55,480 --> 00:17:03,560 Eh op dat moment ehhh ook nog geen onrust in de familie, in het eh in het gezin, he? 268 00:17:03,560 --> 00:17:08,980 Nou in het gezin niet, […] voor mijn grootoders. 269 00:17:08,980 --> 00:17:16,170 Ja, ik dus al een oom die al in in ’40, ja in ’40 opgepakt was. 270 00:17:16,170 --> 00:17:20,172 Die woonde in Zandvoort en die hadden daar pamfletten 271 00:17:20,273 --> 00:17:23,230 verspreid en toen werd ie naar Bochum (2) gestuurd. 272 00:17:23,230 --> 00:17:28,180 Daar werd ie in de gevangenis gezet en eh. 273 00:17:28,180 --> 00:17:30,180 Ze werden daar in Zandvoort erg gauw verraden, hè. 274 00:17:30,180 --> 00:17:36,577 [Ja?] Ja ja en eh eh, hij kwam terug. 275 00:17:36,678 --> 00:17:44,618 Toen droegen wij een ster en hij niet, want hij was niet als, als een Jood verraden. 276 00:17:44,719 --> 00:17:50,040 [humum] Maar omdat ie in ‘t, hè, pamfletten uitdeelde vanuit z’n kantoor, 277 00:17:50,040 --> 00:17:59,410 deden ze dat, en eh, ehhh en toen zeiden ze eh: Nou ja hij had eigenlijk 278 00:17:59,410 --> 00:18:04,490 helemaal niet nodig gehad om een ster te dragen, want dat wist niemand meer toen. 279 00:18:04,490 --> 00:18:12,180 [humum] Want ze kwamen naar Amsterdam natuurlijk ook, hè. [Ja] En eh dat heeft hij toch gedaan. Ja. 280 00:18:12,180 --> 00:18:14,160 Was ’t eh familie van uw vader of van uw moeder. 281 00:18:14,160 --> 00:18:15,750 Van mijn moeder, broer van mijn moeder. 282 00:18:15,750 --> 00:18:21,650 Ja. En toen dat gebeurde, eh hoe reageert daar de familie op? 283 00:18:21,650 --> 00:18:23,790 Nou heel eh vreselijk natuurlijk. 284 00:18:23,790 --> 00:18:30,220 Voor mijn grootouders was het zo erg. [huhum] Hè, hun zoon in de gevangenis. [Ja] Je wist eh 285 00:18:30,220 --> 00:18:34,418 Je wist niet wat er ging gebeuren? 286 00:18:34,519 --> 00:18:36,142 Nee. 287 00:18:36,243 --> 00:18:36,650 Nee. 288 00:18:36,650 --> 00:18:43,520 Kunt u zich herinneren het moment dat u eh voor de eerste keer de ster moest eh opspelden? 289 00:18:43,520 --> 00:18:48,943 Jah, jaja. Ja. Zaten maar die ster op te naaien op alle kleren. 290 00:18:48,943 --> 00:18:52,490 En kreeg je ze eh uitgereikt? 291 00:18:52,490 --> 00:18:56,859 Jaaa, je moest. Ik geloof zelfs dat je ze nog moest betalen ook. [lacht] 292 00:18:56,960 --> 00:18:58,470 Moest ze af gaan halen 293 00:18:58,470 --> 00:19:02,590 Ja, je moest ze afhalen en ik dacht dat je ze nog moest gbetalen ook. 294 00:19:02,590 --> 00:19:04,936 Weet ik niet precies hoor. 295 00:19:05,037 --> 00:19:13,210 Dat deed m’n moeder, maar eh. En toen moesten we overal sterren op hebben. 296 00:19:13,210 --> 00:19:16,869 Maar vanaf dat moment ga je met een ster op [Ja] de straat op. 297 00:19:16,870 --> 00:19:21,369 Ja, maar ja dat was heel gek, je was niet de enige. 298 00:19:21,470 --> 00:19:29,330 Nee. Maar kon u bijvoorbeeld merken dat mensen, eh, voorbijgangers, anders op u gingen reageren? 299 00:19:29,330 --> 00:19:32,410 Nee, ze waren juist veel aardiger allemaal. 300 00:19:32,511 --> 00:19:34,268 Ja? 301 00:19:34,369 --> 00:19:35,649 Ja. 302 00:19:35,750 --> 00:19:36,170 Ja. 303 00:19:36,170 --> 00:19:39,470 Er was natuurlijk wel een enkeling die eh dat niet eh die dat wel 304 00:19:39,470 --> 00:19:43,840 leuk vond, maar eh daar hadden wij toen nog niet zo’n last van. 305 00:19:43,840 --> 00:19:50,436 Dat werd pas, dat ging pas met het ophalen van de Joden, toen ging dat pas zo werken. 306 00:19:50,537 --> 00:19:52,600 [Ja] Maar verder, jaa 307 00:19:52,600 --> 00:19:57,870 Kunt u zich herinneren, die eerste keer herinneren, dat er in uw 308 00:19:57,870 --> 00:20:02,380 buurt of in uw woonomgeving de eerste mensen werden opgehaald? 309 00:20:02,380 --> 00:20:03,476 Ja. 310 00:20:03,577 --> 00:20:10,070 Ehh iedere eh ja, af en toe kwam kwam er zo’n razzia. 311 00:20:10,171 --> 00:20:11,190 Eh, of ze. 312 00:20:11,190 --> 00:20:17,312 Ze begonnen eerst in ’42 met de eh, op alfabet weg te halen. 313 00:20:17,413 --> 00:20:21,070 Hè, met A en boven ons woonden mensen die, waar de 314 00:20:21,070 --> 00:20:25,019 letters met A begonnen, dus die waren al heel vlug weg. 315 00:20:25,120 --> 00:20:27,860 Dat, dat, toen begon het eigenlijk voor ons. 316 00:20:27,860 --> 00:20:29,330 Kunt u zich dat herinneren? 317 00:20:29,330 --> 00:20:29,760 Ja 318 00:20:29,760 --> 00:20:32,020 Was u toen thuis toen die [Jaaa] bovenburen 319 00:20:32,020 --> 00:20:34,740 want dat deden ze altijd ’s avonds en ’s nacht dat weghalen. 320 00:20:34,740 --> 00:20:41,440 Ja. Was daar een reden voor dat ze dat eh. Dat iedereen thuis was van het werk 321 00:20:41,440 --> 00:20:45,950 Ja misschien en eh dat ze niet zoveel tegenstand hadden. 322 00:20:45,950 --> 00:20:49,850 Ik weet het ook niet. Maar dat eh, die gingen ’s avonds weg 323 00:20:49,850 --> 00:20:51,240 Kunt u mij die 324 00:20:51,240 --> 00:20:52,880 werden ze gehaald 325 00:20:52,880 --> 00:20:56,440 die die die avond eens beschrijven toen de, uw bovenburen 326 00:20:56,440 --> 00:20:56,770 Ja, nou d’r werd 327 00:20:56,770 --> 00:21:00,330 wat was u aan het doen bijvoorbeeld? 328 00:21:00,330 --> 00:21:05,700 Nou ja, we zaten, ja ik, we zaten gewoon in de kamer. 329 00:21:05,700 --> 00:21:09,916 Ik denk dat we aan het lezen waren of zo. 330 00:21:10,017 --> 00:21:13,180 En eh, we bridgeden veel, we moesten met m’n vader en moeder bridgen. 331 00:21:13,180 --> 00:21:15,230 Heb ik al vroeg geleerd [lachend]. 332 00:21:15,230 --> 00:21:18,990 En eh, eh ja je mocht niet weg, hè. 333 00:21:18,990 --> 00:21:21,120 [hum] Je mocht na acht uur niet meer op straat. 334 00:21:21,120 --> 00:21:22,350 Dus. 335 00:21:22,350 --> 00:21:28,790 En toen werd er heel hard gebeld en geklopt en toen hoorden we, ja, die Duitsers naar boven gaan. 336 00:21:28,790 --> 00:21:30,160 En eh 337 00:21:30,160 --> 00:21:32,370 Waren het Duitsers? Zag u dat? 338 00:21:32,370 --> 00:21:33,660 Nou, dat weet ik niet eens. 339 00:21:33,660 --> 00:21:35,620 Kunnen ook Hollanders zijn geweest [ja] hoor. 340 00:21:35,620 --> 00:21:40,703 [Ja] Maar je zag het niet want je kon je kon die deur niet openmaken, want dan ging je mee. 341 00:21:40,804 --> 00:21:42,820 [Ja] En eh 342 00:21:42,820 --> 00:21:44,660 Hield hield u zich stil? 343 00:21:44,660 --> 00:21:46,560 Ja, je moest je stilhouden. 344 00:21:46,560 --> 00:21:53,040 Je kon niks doen. Die mensen werden gehaald en die moesten mee. Die werden in een busje gezet en die 345 00:21:53,040 --> 00:21:54,050 En zeiden uw vader en uw moeder tegen u ‘sst’? 346 00:21:54,050 --> 00:21:58,490 Nou ja, we moesten, we bleven vanzelf stil. 347 00:21:58,490 --> 00:22:00,939 Niemand kon daar iets tegen doen. 348 00:22:00,940 --> 00:22:03,990 Je kon niet zeggen van eh ‘Dat mag niet’. 349 00:22:03,990 --> 00:22:05,960 Want dan zeiden ze ‘Nou ook mee’. 350 00:22:05,960 --> 00:22:08,640 [Ja] Ik bedoel d’r was niets te. 351 00:22:08,640 --> 00:22:12,790 Het waren zo’n stel van die kerels, daar kon je niks tegen doen. 352 00:22:12,790 --> 00:22:18,429 Dus die mensen gingen weg met koffertjes en alles wat je klaar had staan. 353 00:22:18,430 --> 00:22:19,740 Heeft u ze zien vertrekken? 354 00:22:19,740 --> 00:22:23,690 Nou, dat niet want je kon [nee, nee] kon geen [ja, je hield de 355 00:22:23,690 --> 00:22:26,226 deur dicht] alles was verduisterd [ja] en je kon het niet zien. 356 00:22:26,327 --> 00:22:31,190 Wel gehoord. En eh, maar eh 357 00:22:31,190 --> 00:22:35,290 Veroorzaakte dat eh leed bij de mensen in kwestie? Van kon u horen dat er eh 358 00:22:35,290 --> 00:22:36,046 Ja er was altijd 359 00:22:36,046 --> 00:22:37,090 geschreeuwd werd door die ophalers 360 00:22:37,090 --> 00:22:43,730 Ja ja. Nou geschreeuwd niet, maar wel [gehuild] een beetje gehuild en eh en zo en eh 361 00:22:43,730 --> 00:22:45,920 Had u contact met die mensen? 362 00:22:45,920 --> 00:22:49,335 Ja, heel goed. Jaaa. Ja. 363 00:22:49,436 --> 00:22:51,760 Ooit nog eens tegengekomen? 364 00:22:51,760 --> 00:22:53,680 Die mensen? Nee, die zijn nooit meer teruggekomen. 365 00:22:53,680 --> 00:22:55,099 Nee. 366 00:22:55,099 --> 00:22:56,518 Nee. 367 00:22:56,619 --> 00:23:02,370 Uhm wat had u voor een idee op dat moment dat als mensen werden opgehaald. 368 00:23:02,370 --> 00:23:03,536 Wat ging daarmee gebeuren? 369 00:23:03,537 --> 00:23:10,478 Ja, nou we, ze dachten eerst die gaan naar werkkampen. [uhum uhum] Dat geloofde je gewoon. 370 00:23:10,579 --> 00:23:12,790 En wat voor een idee had u dan van een werkkamp? 371 00:23:12,790 --> 00:23:15,580 Ja nou, daar gaan ze in werk, werken. 372 00:23:15,580 --> 00:23:19,100 En dan zei eh m’n moeder ‘Nou ja, dat is niet zo erg. 373 00:23:19,100 --> 00:23:20,440 Werken kunnen we wel, hè. 374 00:23:20,440 --> 00:23:25,090 En als we maar bij elkaar blijven.’ En eh, dat dat hadden we in Vught zelfs 375 00:23:25,090 --> 00:23:32,030 nog [humum] dat we dachten van eh, nou dat eh, we komen in werkkampen terecht. 376 00:23:32,030 --> 00:23:36,140 Het werd je ook zo verteld hoor, [huhum] dat eh 377 00:23:36,241 --> 00:23:40,500 Ja. Is het ook zo dat je dat op dat moment ook wil geloven zo? 378 00:23:40,500 --> 00:23:42,932 Ja, je wil het geloven, hè. 379 00:23:43,033 --> 00:23:44,380 Waarom? 380 00:23:44,380 --> 00:23:50,010 Eh tja, dat is heel gek, maar dat eh eh. 381 00:23:50,010 --> 00:23:54,880 Tenminste, ik was wel zo dat ik het, ik dacht ja, er kan ons 382 00:23:54,880 --> 00:23:58,416 toch niks, verbeeld je eens, wat kunnen ze nou met ons doen? 383 00:23:58,517 --> 00:24:03,870 We gaan werken. Nou, dan eh. En als die oorlog is afgelopen dan zijn we d’r weer. 384 00:24:03,971 --> 00:24:09,640 Ja. Het is ook een soort eh beschermingsstrategie voor jezelf. 385 00:24:09,640 --> 00:24:11,155 Ja. Ja. 386 00:24:11,256 --> 00:24:15,250 En uw vader en moeder waren ook zo eh in 387 00:24:15,250 --> 00:24:20,702 Nee, die waren wat eh, die waren wat ouder [lacht] [Ja] 388 00:24:20,803 --> 00:24:25,400 Ik was misschien onnozel, maar ik eh ik zag het niet. 389 00:24:25,400 --> 00:24:30,020 Ik dacht, nou dat komt wel goed. Niet zo druk maken om alles, hè 390 00:24:30,020 --> 00:24:33,230 Leverde dat weleens gesprekken op tussen u en uw moe, en uw ouders of [Ja]. Zo van eh 391 00:24:33,230 --> 00:24:34,760 Ja ja dat wel 392 00:24:34,760 --> 00:24:35,260 wat spanning of 393 00:24:35,260 --> 00:24:38,850 Nou spanning niet, maar eh m’n moeder zei je moet 394 00:24:38,850 --> 00:24:39,530 discussie 395 00:24:39,530 --> 00:24:41,360 Jaaa, ’t ehh. 396 00:24:41,360 --> 00:24:46,070 Nou maar maar maar mijn moeder zei tegen ons ook wel, het zal wel meevallen hoor. 397 00:24:46,070 --> 00:24:49,990 Dat, we werden niet zo de grond ingeboord dat we dat 398 00:24:49,990 --> 00:24:53,870 we daar zo zo eh de hele tijd mee bezig moesten zijn. 399 00:24:53,870 --> 00:24:59,820 Maar het ging gewoon vanzelf ook wel hoor. Want om je heen werden de mensen weggehaald. 400 00:24:59,820 --> 00:25:05,751 En wij, omdat we diamantbewerkers waren, waren we zogenaamd gesperrt. 401 00:25:05,852 --> 00:25:10,440 Dus we mochten voorlopig nog zo blijven wonen en werken. 402 00:25:10,440 --> 00:25:18,181 [Ja] En dachten we altijd, nou, hè, die oorlog, dat kan toch niet zo lang duren die oorlog. 403 00:25:18,282 --> 00:25:21,200 En je moest wel zo leven anders ging het niet hoor. 404 00:25:21,200 --> 00:25:25,500 Nee. Maar uw bovenburen werkten niet in de diamantindustrie? 405 00:25:25,500 --> 00:25:28,075 Nee nee. Nee. [Nee] Nee. 406 00:25:28,176 --> 00:25:30,100 Hoe eh 407 00:25:30,100 --> 00:25:35,780 Wel eh, nou wel twee hoog, die en die eh die zoon is ook teruggekomen. 408 00:25:35,780 --> 00:25:37,270 Die is gelijk met mij weggehaald. [uhum] 409 00:25:37,270 --> 00:25:49,990 Eh eh kunt u zich herinneren eh hoe er werd omgegaan met eh de volgende dag als zo’n gezin weg was? 410 00:25:49,990 --> 00:25:53,420 [Ja dan] Was er dan iemand die de ruimte eh op slot deed, of 411 00:25:53,420 --> 00:25:58,837 Ja, nee, dat werd allemaal verzegeld. Daar kon je echt niet meer in. 412 00:25:58,938 --> 00:26:00,890 En dan ging je gewoon weer naar je werk. 413 00:26:00,890 --> 00:26:02,830 En je ging naar je werk. 414 00:26:02,830 --> 00:26:05,700 En dan hoorde je die was weggehaald, en die was weggehaald. 415 00:26:05,700 --> 00:26:10,786 Ja en dan ging je maar weer werken, want je moest werken. 416 00:26:10,786 --> 00:26:14,610 Ja. Merkte u iets in de leiding van het bedrijf wat veranderde? 417 00:26:14,610 --> 00:26:21,259 Ja, want er dat dat eh werd natuurlijk, d’r was natuurlijk ook allemaal Verwalters hè. 418 00:26:21,260 --> 00:26:22,790 Zo heette dat toen. 419 00:26:22,891 --> 00:26:27,030 Mensen die ehh toezicht hielden daar, hè. 420 00:26:27,030 --> 00:26:33,320 En eh de de mensen zelf waarvan de eh het werk was die 421 00:26:33,320 --> 00:26:36,770 hadden zelf niet veel meer te vertellen, [hum] want eh 422 00:26:36,770 --> 00:26:39,630 Maar dat verandert de sfeer toch ook heel sterk? 423 00:26:39,630 --> 00:26:45,117 Jaa, maar ’t scheelt toch wel als je niet alleen bent. 424 00:26:45,218 --> 00:26:50,840 D’r wa, we waren met zovelen, dan, je haalt, de een haalt de ander er wel weer uit. 425 00:26:50,840 --> 00:26:55,400 [uhum] Want er zullen heus wel eh mensen zijn geweest die, en ouder 426 00:26:55,400 --> 00:27:02,130 waren dan wij, die eh veel eh, eh ja die dat toch wel ernstiger inzagen. 427 00:27:02,130 --> 00:27:10,820 En kleine kinderen hadden en eh enzo. Ik vond het het allerergste voor mijn ouders. 428 00:27:10,820 --> 00:27:11,410 Waarom? 429 00:27:11,410 --> 00:27:18,030 Nou, ik dacht: ik kom er wel doorheen. Maar ik vond mijn ouders, ik denk dat zijn al ouwe mensen. 430 00:27:18,030 --> 00:27:19,340 Hoe oud waren uw ouders toen? 431 00:27:19,340 --> 00:27:22,756 46 en 48. 432 00:27:22,857 --> 00:27:26,960 Maar voelde u als dochter aan dat zij er erg onder te lijden hadden? 433 00:27:26,960 --> 00:27:29,170 Ja natuurlijk dat wel, jaaa. 434 00:27:29,170 --> 00:27:33,909 Ja. En u was natuurlijk ook een oudere dochter al. 435 00:27:34,010 --> 00:27:38,080 Jaaa, en ik moest voor m’n, ik dacht ik moest voor m’n zusje zorgen. 436 00:27:38,181 --> 00:27:43,910 Ja. En en eh, hoe was die band met uw zusje in die periode? 437 00:27:43,910 --> 00:27:46,470 Nou, dat was prima. Ja. 438 00:27:46,470 --> 00:27:55,270 Ook naarmate dat moment verder eh gaat eh ‘t uw werk, dat zusje zit op de middelbare school. 439 00:27:55,270 --> 00:27:59,440 [Ja] Die ging ook nog iedere dag naar school? Zelfs toen al de razzia’s al plaatsvonden? 440 00:27:59,440 --> 00:28:04,850 Ja ja, ja ja. Maar dan vertelde ze ook wel, die was niet meer op school gekomen. Dat […] 441 00:28:04,850 --> 00:28:09,650 En kon u merken hoe zij daarop reageerde als persoon? 442 00:28:09,650 --> 00:28:10,460 Nou ja, hetzelfde. 443 00:28:10,460 --> 00:28:15,150 He, ’t dat, god we mogen blij zijn dat we er nog zijn. 444 00:28:15,150 --> 00:28:19,390 En ja, je hoopt altijd maar weer dat het gauw afgelopen was. 445 00:28:19,390 --> 00:28:27,790 Ja. Nou eh, beginnen ze bij de letter A en u zit bij de letter H. 446 00:28:27,790 --> 00:28:29,460 Nee V 447 00:28:29,460 --> 00:28:30,104 Oh V 448 00:28:30,105 --> 00:28:31,510 want ik nog niet getrouwd 449 00:28:31,510 --> 00:28:32,470 Nou, dan bent u nog eh, ja 450 00:28:32,470 --> 00:28:33,010 Ja 451 00:28:33,010 --> 00:28:35,510 En nou, op een gegeven moment ziet u dat dichterbij komen? 452 00:28:35,510 --> 00:28:40,800 Nee, want wij waren gesperrt. [Ja] Dus bij ons kwamen ze niet op alfabet ophalen. 453 00:28:40,800 --> 00:28:50,020 Ja. Uhm, en dat betekende dus dat er al heel veel mensen weg zijn voordat u aan de beurt was. 454 00:28:50,020 --> 00:28:50,660 Ja ja 455 00:28:50,660 --> 00:28:52,090 Overviel u dat 456 00:28:52,090 --> 00:28:52,644 ja ja 457 00:28:52,645 --> 00:28:53,560 dat u uiteindelijk, dat u uiteindelijk 458 00:28:53,560 --> 00:28:58,161 ja want ook mijn grootmoeder werd natuurlijk, Veffer, wegge weggehaald. 459 00:28:58,262 --> 00:28:59,450 Voor u, hè? 460 00:28:59,450 --> 00:29:00,670 Jaaa, ja. 461 00:29:00,670 --> 00:29:02,370 En wanneer was dat? 462 00:29:02,370 --> 00:29:09,520 Nou, dat zal allemaal zo in ’42 zijn geweest. 463 00:29:09,520 --> 00:29:14,590 En uhm gebeurde dat van de ene dag op de andere [ja] dat ook uw grootouders 464 00:29:14,590 --> 00:29:20,280 Ja mijn, dat was de vader eh de ouders van mijn vader, maar 465 00:29:20,280 --> 00:29:23,590 mijn grootvader was al eerder, al veel eerder overleden. 466 00:29:23,590 --> 00:29:27,269 Alleen mijn grootmoeder werd weggehaald. 467 00:29:27,370 --> 00:29:33,610 En de ouders van mijn moeder, mijn grootmoeder die overleed 468 00:29:33,610 --> 00:29:41,389 in ’41 en een paar maanden later overleed mijn grootvader. 469 00:29:41,490 --> 00:29:46,510 En ik hoor nog zeggen van ‘gelukkig’, mijn moeder, ‘gelukkig. 470 00:29:46,510 --> 00:29:54,090 Dat heoven ze allemaal niet meer mee te maken.’ [Uhum] En dat vond ik zo erg dat ze dat zei. 471 00:29:54,090 --> 00:29:59,710 Ja. Maar het het werpt ook de schaduw vooruit, hè. 472 00:29:59,710 --> 00:30:00,140 Ja 473 00:30:00,140 --> 00:30:09,160 Want eh heeft uw moeder ooit nagevraagd waar wat er met eh eh de oma is gebeurd? 474 00:30:09,160 --> 00:30:14,720 Nee, mijn grootmoeder was echt ziek gewoorden. Ja [Ja] die is echt thuis overleden. 475 00:30:14,720 --> 00:30:23,540 Ja ja. Uhm, maar goed, dan zijn er toch al familieleden op een gegeven moment opgepakt 476 00:30:23,540 --> 00:30:24,800 Ja die zijn opgepakt 477 00:30:24,800 --> 00:30:28,450 En en uhm, de oudere mensen van de familie notabene, eh 478 00:30:28,450 --> 00:30:29,390 Ja, ook de jongere 479 00:30:29,390 --> 00:30:31,150 Ook de jongere. Ook de jongere? 480 00:30:31,150 --> 00:30:31,980 ooms en tantes 481 00:30:31,980 --> 00:30:33,040 die niet gesperrt waren? 482 00:30:33,040 --> 00:30:36,470 met kleine kinderen. Ja, die werden ook allemaal 483 00:30:36,470 --> 00:30:39,580 en waar, wat wist u daarvan als eh 484 00:30:39,580 --> 00:30:42,540 Eh, nou die kwamen gewoon eh, die kregen een oproep. 485 00:30:42,540 --> 00:30:49,230 Je kreeg een oproepkaart dat je klaar moest staan met eh 486 00:30:49,230 --> 00:30:53,241 bepakking en en eh, die kwamen gewoon goeiedag zeggen. 487 00:30:53,342 --> 00:31:00,144 En dan eh, dat deden ze allemaal. We komen wel weer terug. 488 00:31:00,245 --> 00:31:10,960 Ja. En, vervolgens zijn ze weg en daarna is er geen bericht of correspondentie. 489 00:31:10,960 --> 00:31:14,050 Nee nee. Nee. Ze zijn allemaal eh 490 00:31:14,050 --> 00:31:16,700 En wat wat zeiden ze, waar waar gaan wij naartoe? Waar waar 491 00:31:16,700 --> 00:31:19,350 Nou zij, zij gingen dus eerst naar Westerbork. 492 00:31:19,350 --> 00:31:27,230 [Ja] En eh nou van daaruit zijn ze Auschwitz, Sobibor gegaan natuurlijk. 493 00:31:27,230 --> 00:31:33,470 Ja ja, vanuit eh eh Westerbork heeft u geen berichten meer ontvangen. 494 00:31:33,470 --> 00:31:34,813 Nee nee nee. Nee. 495 00:31:34,914 --> 00:31:36,158 Nee. 496 00:31:36,259 --> 00:31:40,123 En ze dachten altijd nog dat ze naar werkkampen gingen. 497 00:31:40,124 --> 00:31:43,080 Ja. Dat werd ook in stand gehouden hè. 498 00:31:43,080 --> 00:31:43,684 Dat werd ook gewoon gezegd. 499 00:31:43,684 --> 00:31:44,241 [vreemd geluid] 500 00:31:44,242 --> 00:31:44,750 Ja 501 00:31:44,750 --> 00:31:45,366 Ik wou even een zakdoek pakken [… gekraak] 502 00:31:45,367 --> 00:31:45,970 Ja [praat met iemand anders, gekraak] 503 00:31:45,970 --> 00:31:48,360 NN Zullen we even jouw stoel wisselen? 504 00:31:48,360 --> 00:31:54,070 Ja ja ja, oke. […] Zullen we even op inprikken? Max? 505 00:31:54,070 --> 00:31:54,779 NN Wat zeg je? 506 00:31:54,880 --> 00:31:57,657 Als jij loopt? 507 00:31:57,758 --> 00:31:59,850 [stilte] Oke. 508 00:31:59,850 --> 00:32:00,866 Uhm. 509 00:32:00,967 --> 00:32:07,160 In in de in de periode direct voorafgaand aan uw oproep 510 00:32:07,160 --> 00:32:13,989 om te vertrekken uhm, had u zelf eh een relatie, vrienden? 511 00:32:14,090 --> 00:32:14,750 Ja ja. 512 00:32:14,750 --> 00:32:16,332 Ja. 513 00:32:16,432 --> 00:32:22,330 We hadden, we waren verloofd en al ondertrouwd en eh toen moesten we dat uitstellen, 514 00:32:22,330 --> 00:32:27,640 want dat was in 1940 en mijn moeder zei altijd: je moet maar wachten tot je 21 was. 515 00:32:27,640 --> 00:32:33,320 Maar zolang kon ik niet wachten [lacht] en eh maar dat eh 516 00:32:33,320 --> 00:32:37,200 toen brak de oorlog uit en toen hebben we dat maar uitgesteld. 517 00:32:37,200 --> 00:32:42,060 Nog eens een keer. En oh ja en toen zijn we, toen moest ik eh, toen moest hij weg 518 00:32:42,060 --> 00:32:43,520 Hoe heette hij? 519 00:32:43,520 --> 00:32:44,750 hij kreeg een oproep. 520 00:32:44,750 --> 00:32:46,110 Sal Tukkie heette die. 521 00:32:46,110 --> 00:32:48,860 En eh, hij kreeg een oproep. 522 00:32:48,860 --> 00:32:55,787 Hij werkte wel bij de Joodsche Raad maar dat had allemaal niet zoveel zin en eh toen zijn we 523 00:32:55,888 --> 00:33:02,290 bij naar de diamantbewerkersbond gegaan en hebben gevraagd of ze wilden, want deden ze dan 524 00:33:02,290 --> 00:33:07,820 wel, eh dan konden we gaan trouw en dan kon hij ook gesperrt worden, als we gingen trouwen. 525 00:33:07,820 --> 00:33:10,976 Nou dat was goed, zeiden ze. 526 00:33:11,077 --> 00:33:15,540 En eh dat zouden ze in orde maken en we gingen weer, want dat ondertrouwen was alweer afgelopen 527 00:33:15,540 --> 00:33:15,710 dat verloopt 528 00:33:15,710 --> 00:33:17,596 dat moest je weer opnieuw doen. 529 00:33:17,596 --> 00:33:19,620 En toen zijn we weer in ondertrouw gegaan. 530 00:33:19,620 --> 00:33:25,060 We zouden eh, even denken. 531 00:33:25,060 --> 00:33:33,610 Eh we zijn eh op eh dins op vrijdag weggehaald, dinsdag weggehaald, dat weet ik niet zo preci. 532 00:33:33,610 --> 00:33:36,070 Dat weet ik niet eens uit mijn hoofd meer. 533 00:33:36,070 --> 00:33:38,090 Dat staat wel ergens opgeschreven. 534 00:33:38,090 --> 00:33:46,300 [Ja] En eh, een paar dagen voordat we zouden gaan trouwen ben ik weggehaald. Dus 535 00:33:46,401 --> 00:33:47,300 dat is er niet van gekomen 536 00:33:47,300 --> 00:33:49,200 dat is er nooit meer van gekomen. 537 00:33:49,200 --> 00:33:53,100 Was Sal ook werkzaam in de diamantindustrie? 538 00:33:53,100 --> 00:33:54,290 Nee nee. Nee, nee nee. 539 00:33:54,290 --> 00:33:55,940 En hoe heeft u hem leren kennen? 540 00:33:55,940 --> 00:34:04,010 Eh ja, we kenden elkaar zo van, van alles van. We waren al heel jong samen hoor. 541 00:34:04,010 --> 00:34:05,610 En, wat was zijn beroep? 542 00:34:05,610 --> 00:34:10,780 Hij was eh bui eh correspondent, hij werkte bij de Metro Goldwyn Mayor. 543 00:34:10,780 --> 00:34:13,120 Daar was ie eh correspondent. 544 00:34:13,120 --> 00:34:14,438 Ja 545 00:34:14,539 --> 00:34:17,690 En dan hadden we altijd het idee, dan gaan we naar Amerika, want daar 546 00:34:17,690 --> 00:34:21,649 was ie weleens uitgenodigd om daar te komen werken, om daar te komen. 547 00:34:21,750 --> 00:34:27,140 En dan zeiden zijn ouders en mijn ouders: joh, dat moet je niet doen zo ver weg. Weet je. 548 00:34:27,140 --> 00:34:33,490 Uhum. Maar uhm eh is hij uiteindelijk eerder opgehaald? 549 00:34:33,490 --> 00:34:34,020 Nee nee 550 00:34:34,020 --> 00:34:34,540 Nee? 551 00:34:34,540 --> 00:34:41,057 Nee, wij zijn. Alle diamantbewerkers zijn op 11 februari ’43 [43] weggehaald. 552 00:34:41,158 --> 00:34:44,470 En was dat aangekondigd, wist u dat de dag van tevoren 553 00:34:44,470 --> 00:34:45,370 Nee, nee, niets. 554 00:34:45,370 --> 00:34:45,790 Nee. 555 00:34:45,790 --> 00:34:55,842 Om eh nee, om acht uur ’s avonds eh werd er gebeld en toen werd ik weggehaald, mijn vader nog niet. 556 00:34:55,943 --> 00:35:01,579 Ik werd weggehaald. Alle eh jonge diamantbewerker. Nee, niet alleen jong. 557 00:35:01,580 --> 00:35:05,118 Alle eh de meeste diamantbewerkers werden weggehaald. 558 00:35:05,219 --> 00:35:13,110 En eh [Was u] op 11 februari. [Ja] En toen zijn we naar de Hollandsche Schouwburg gebracht 559 00:35:13,110 --> 00:35:20,280 Kunt u nog even herinneren uhm, toen er aan de deur werd geklopt? Eh, toen stond daar 560 00:35:20,280 --> 00:35:22,042 Nou geb, geklopt. 561 00:35:22,143 --> 00:35:28,710 Heel hard geslagen tegen de deur en gebeld en gedaan. Het ging niet zo zachtzinnig. 562 00:35:28,710 --> 00:35:30,460 Waren dat Nederlanders of Duitsers? 563 00:35:30,460 --> 00:35:33,990 Dat waren, ik dacht dat het Dui dat het Nederlanders waren. 564 00:35:33,990 --> 00:35:36,970 Ja. En ze kwamen binnen bij u? 565 00:35:36,970 --> 00:35:42,370 Ja ja. En moest alles vlug eh moest mee 566 00:35:42,471 --> 00:35:43,790 Daar was uw vader 567 00:35:43,790 --> 00:35:44,090 ik 568 00:35:44,090 --> 00:35:44,990 was uw moeder bij 569 00:35:44,990 --> 00:35:45,400 ja. En m’n zusje 570 00:35:45,400 --> 00:35:45,910 En uw zusje 571 00:35:45,910 --> 00:35:51,380 en mijn vader riep ‘vuile kidnappers’ en ‘ze gaat niet mee’ enzo en de, 572 00:35:51,380 --> 00:35:56,339 nou hij werd opzij geduwd en ik werd meegenomen en in een busje gezet. 573 00:35:56,440 --> 00:35:57,940 En eh 574 00:35:57,940 --> 00:36:01,060 Hoe was dat moment. Verder voor uw ouders? 575 00:36:01,060 --> 00:36:07,410 Ja, dat was natuurlijk verschrikkelijk, want zzzze dat ik daar weggehaald werd. 576 00:36:07,410 --> 00:36:11,360 En die jongen die boven mij woonde, die precies hetzelfde. 577 00:36:11,360 --> 00:36:19,910 [Humum] Die moest ook mee weg. Die was net zo oud als ik. En, dus we zaten daar in dat busje en eh 578 00:36:19,910 --> 00:36:25,190 Ga nog heel even terug naar naar naar het gezin. En het was 8 uur ’s avonds, zei u hè? 579 00:36:25,190 --> 00:36:26,098 Ja 580 00:36:26,199 --> 00:36:28,550 Va, u zit te lezen. U bent met het gezin 581 00:36:28,550 --> 00:36:30,140 Ja, ja we hadden net gegeten enzo 582 00:36:30,140 --> 00:36:32,150 Geen idee wat er aan zat te komen. 583 00:36:32,150 --> 00:36:35,310 Nee, nee nee. We wisten niet vooruit dat we gehaald werden. 584 00:36:35,310 --> 00:36:38,240 Had u wel uw spullen al een beetje klaar staan? 585 00:36:38,240 --> 00:36:39,490 We hadden altijd alles klaar staan. 586 00:36:39,490 --> 00:36:41,059 Ja. 587 00:36:41,160 --> 00:36:46,970 En dan wordt er ge, vrij brutaal op de deur gebonkt en dan 588 00:36:46,970 --> 00:36:49,730 wordt er maar eentje uit het gezin gehaald [Ja] op dat moment 589 00:36:49,730 --> 00:36:50,370 Ja ze hadden alleen mijn naam 590 00:36:50,370 --> 00:36:53,966 Werden er geen vragen over gesteld door uw vader of moeder? 591 00:36:54,067 --> 00:36:54,620 Jawel. 592 00:36:54,620 --> 00:36:56,530 Waarom enzo, nou maar daar kreeg je toch geen. 593 00:36:56,530 --> 00:37:04,535 Je werd opzij gezet eh. Je kreeg een harde por en eh dan ehhh. Je moest niet zoveel vragen. 594 00:37:04,636 --> 00:37:06,930 En en uw moeder? Hoe voelde 595 00:37:06,930 --> 00:37:08,300 Ja ook. Dat eh eh e, was natuurlijk eh 596 00:37:08,300 --> 00:37:13,045 Huilde ze. Was ze 597 00:37:13,146 --> 00:37:15,380 Jaaa, zeker wel, ja ja. 598 00:37:15,380 --> 00:37:16,360 Hield ze u vast? 599 00:37:16,360 --> 00:37:22,169 Ja ja, maar eh werd los gerukt en eh, mee. 600 00:37:22,270 --> 00:37:23,190 Huilde u? 601 00:37:23,190 --> 00:37:30,560 Ehh, ja ja jawel, want ik zat in dat busje, was ik geloof ik de enige die aan het huilen was. 602 00:37:30,560 --> 00:37:32,750 Uhum. En uw jongste zusje? 603 00:37:32,750 --> 00:37:34,990 Nee, die was thuis bij m’n ouders. 604 00:37:34,990 --> 00:37:37,147 Maar hoe reageerde zij? 605 00:37:37,248 --> 00:37:41,008 Nou ze zal ook heel erg geschrokken zijn. 606 00:37:41,109 --> 00:37:44,980 Heeft u nog uw ouders gerust gesteld. Kunt u zich 607 00:37:44,980 --> 00:37:50,510 Nee, want eh we hadden geen tijd om iets, om te praten met elkaar. 608 00:37:50,510 --> 00:37:55,540 Dat, dat moest meteen, je moest meteen mee. Je kon maar niet zomaar eventjes eh 609 00:37:55,540 --> 00:37:56,690 afscheid nemen? 610 00:37:56,690 --> 00:38:00,320 afscheid nemen. Neeee, nee nee. Nee. Meteen mee. 611 00:38:00,320 --> 00:38:03,770 Werd u eh respectabel behandeld. U? 612 00:38:03,770 --> 00:38:10,290 Eh nou, we werden in het busje gesmeten en dan ging je naar de schouwburg. Verder 613 00:38:10,290 --> 00:38:16,740 Kunt u, eh, weet u wat uw vader en moeder in die diezelfde avond nog gedaan hebben. 614 00:38:16,740 --> 00:38:20,130 Of ze nog contact hebben gezocht met vrienden of kennissen? 615 00:38:20,130 --> 00:38:23,905 Nee, nee nee. Dat kon niet, want je kon de straat niet op. Je kon niks doen. 616 00:38:24,006 --> 00:38:24,580 Nee. 617 00:38:24,580 --> 00:38:25,483 Dus ehh 618 00:38:25,483 --> 00:38:30,590 Dus ze hebben dat met hun drieën verwerkt? [Ja] Dat u als eerste werd opgehaald. 619 00:38:30,590 --> 00:38:35,680 Ja ja. En eh en om een uur of 11 ’s avonds toen kwamen zij. 620 00:38:35,680 --> 00:38:36,500 Uiteindelijk dezelfde avond 621 00:38:36,500 --> 00:38:40,970 zijn ze allemaal weggehaald, ja. 622 00:38:40,970 --> 00:38:43,048 Ja. 623 00:38:43,149 --> 00:38:47,000 Hoe was dat moment dan eh eh voor u. 624 00:38:47,000 --> 00:38:51,150 U bent in dat busje gegaan. [Ja] En vervolgens naar de schouwburg gereden. 625 00:38:51,150 --> 00:38:51,980 Ja. 626 00:38:52,081 --> 00:38:58,270 En eh toen werd ik meteen aangeklampt door iemand die zei eh ‘Straks 627 00:38:58,270 --> 00:39:04,660 dan gaan jullie naar de tram en dan eh ga je niet in de tram, maar je 628 00:39:04,660 --> 00:39:09,300 gaat achter de tram om en dan ga je naar de overkant naar de crèche. 629 00:39:09,300 --> 00:39:14,580 Dan ga je daar naartoe.’ Dat had mijn verloofde toen geregeld [huhum] allemaal dat eh. 630 00:39:14,580 --> 00:39:19,280 Die had daar ook vrienden die dat deden. En eh 631 00:39:19,280 --> 00:39:21,060 Uw verloofde wist natuurlijk ook niet dat u al 632 00:39:21,060 --> 00:39:23,381 Nee, maar die wist dus in die tijd. 633 00:39:23,482 --> 00:39:26,040 Hij was net de deur uit bij ons toen ik opgehaald werd. 634 00:39:26,040 --> 00:39:28,510 [Ja] Dus hij heeft het nog bijna gezien. 635 00:39:28,510 --> 00:39:32,750 [Ja] En eh en toen heb eh. 636 00:39:32,750 --> 00:39:36,860 Nou, of ik dat durf had gedurfd? 637 00:39:36,860 --> 00:39:44,073 Ik vond dat ook wel eng, maar ik dacht: nou ja, ik ik zal [hij …] wel begeleid worden of wat ook. 638 00:39:44,074 --> 00:39:51,510 En toen kwamen mijn ouders en m’n zusje. En toen. Dat kon ik niet. Ik kon niet toen weggaan. 639 00:39:51,510 --> 00:39:56,570 Hij stelde u eigenlijk een soort ontsnappinkje voor [Ja, jaaa] 640 00:39:56,570 --> 00:40:00,840 lopend achter de tram om naar de crèche [naar de crèche] en eh daar eh 641 00:40:00,840 --> 00:40:02,490 daar zou ik opgevangen worden. 642 00:40:02,490 --> 00:40:03,859 Ja. 643 00:40:03,960 --> 00:40:07,650 En op dat moment komen uw ouders en uw zusje binnen. 644 00:40:07,650 --> 00:40:11,010 En toen moesten we, met z’n vieren gingen we, moesten we in die tram. 645 00:40:11,010 --> 00:40:13,000 Ik kon moeilijk zeggen, nou dag. 646 00:40:13,000 --> 00:40:13,806 Nee. 647 00:40:13,806 --> 00:40:21,960 Ik ga nog heel even terug naar toen u eh uit het busje de schouwburg eh ingeleid werd. Hoe ging dat? 648 00:40:21,960 --> 00:40:27,900 Nou dat zal ook wel hard zijn gegaan. Dat weet […] ik niet meer. Het is al zolang geleden. 649 00:40:27,900 --> 00:40:30,740 Ja. Zat u met, was het busje vol? 650 00:40:30,740 --> 00:40:34,730 Jaa, ja jah. Ja. 651 00:40:34,730 --> 00:40:35,290 Jongens, meisjes? 652 00:40:35,290 --> 00:40:37,739 Mannen en vrouwen. Ja. 653 00:40:37,740 --> 00:40:42,831 Alles door elkaar. Moest u zich melden bij de schouwburg? 654 00:40:42,932 --> 00:40:46,180 Nee, je ging gewoon, je moest gewoon naar binnen. 655 00:40:46,180 --> 00:40:47,040 Wat trof u aan? 656 00:40:47,040 --> 00:40:56,342 Een heleboel mensen die er allemaal zaten. En een hoop geschreeuw en gehuil en ge. Ja. 657 00:40:56,443 --> 00:41:03,180 Benauwd, was het warm, was het. Hoe was het weer die avond? Weet u dat nog? 658 00:41:03,180 --> 00:41:05,498 Nee, dat weet ik niet meer. 659 00:41:05,599 --> 00:41:06,410 Februari. 660 00:41:06,410 --> 00:41:13,020 Zal wel niet zo mooi zijn geweest, [nee] maar eh, nee, dat weet ik niet hoe het weer was. 661 00:41:13,020 --> 00:41:17,770 Werd u gewoon de de mensenmenigte ingestuurd, [Ja] op zoek naar een plek? 662 00:41:17,770 --> 00:41:18,660 Ja, ja. 663 00:41:18,660 --> 00:41:21,580 Je werd daar eh. 664 00:41:21,580 --> 00:41:26,980 Nou ja, je ging daar in en eh je zag die en die en eh allemaal waar we mee waren. 665 00:41:26,980 --> 00:41:31,690 En eh er waren natuurlijk nog mensen die hebben gezegd: we hoeven toch helemaal niet weg? 666 00:41:31,690 --> 00:41:32,920 We zijn gesperrt enzo. 667 00:41:32,920 --> 00:41:35,723 Nou, het was natuurlijk allemaal niks meer. 668 00:41:35,824 --> 00:41:44,150 En eh nou ja, en tegen de avond, tegen de nacht moesten we allemaal de tram in 669 00:41:44,150 --> 00:41:49,662 Maar eh kwam u vrienden of vriendinnen tegen in de schouwburg al? Meteen? 670 00:41:49,663 --> 00:41:51,630 Ja, dat, collega’s natuurlijk. 671 00:41:51,630 --> 00:41:54,920 En hoe was dat? Ehhh 672 00:41:54,920 --> 00:41:57,180 Ja nou, allemaal geschokt. 673 00:41:57,180 --> 00:42:01,900 Dat hadden we allemaal niet zo, ja, niet verwacht, dat is natuurlijk 674 00:42:01,900 --> 00:42:06,530 ook flauwekul, maar [hum] eh, dat het allemaal zo vlug zou gaan. 675 00:42:06,530 --> 00:42:08,587 Dat eh 676 00:42:08,688 --> 00:42:14,044 Stelde dat gerust, dat u weer bekenden trof? 677 00:42:14,145 --> 00:42:16,440 Ja ja [twijfelend] 678 00:42:16,440 --> 00:42:17,740 Of zat je in een molen. 679 00:42:17,740 --> 00:42:24,059 Nouou, je was met elkaar, en eh je had wel veel aan elkaar. 680 00:42:24,160 --> 00:42:28,960 Dat, dat wel hoor. Je zorgde allemaal voor elkaar. Dat eh 681 00:42:28,960 --> 00:42:34,853 Nou oke, een paar uur later komen dan uw uw ouders met uw zusje. 682 00:42:34,954 --> 00:42:39,246 Eh, hoe hoe zag u mekaar in in het gezelschap? 683 00:42:39,347 --> 00:42:41,250 Nou, ik zag ze meteen binnenkomen. 684 00:42:41,250 --> 00:42:43,770 Want, dan kwam d’r weer een nieuwe ploeg binnen. 685 00:42:43,770 --> 00:42:45,450 Dus dan ging je kijken wie er allemaal weer binnen kwamen. 686 00:42:45,450 --> 00:42:56,387 Huhum. En in wat voor [gehoest] en in wat voor conditie waren uw ouders toen? 687 00:42:56,488 --> 00:43:02,780 Ja, geschokt allemaal wel natuurlijk, maar ja iedereen hield zich toch wel flink hoor. 688 00:43:02,780 --> 00:43:03,896 Blij 689 00:43:03,897 --> 00:43:06,111 Ja, dat dat, nou ja blij. 690 00:43:06,212 --> 00:43:10,412 Dat we elkaar weer zagen en eh en de en de mensen, 691 00:43:10,513 --> 00:43:14,160 ik vond de mensen, een heleboel wel heel erg flink. 692 00:43:14,160 --> 00:43:17,110 Dat ze dat allemaal eh, tja 693 00:43:17,110 --> 00:43:17,374 Want u, 694 00:43:17,474 --> 00:43:19,200 Je moest wel 695 00:43:19,200 --> 00:43:22,206 uw vader kon nogal eens zorgelijk zijn. 696 00:43:22,207 --> 00:43:25,970 Jawel natuurlijk, maar dat is altijd als je kinderen hebt, hè. 697 00:43:25,970 --> 00:43:26,690 Ja ja. 698 00:43:26,690 --> 00:43:29,519 Dat eh 699 00:43:29,620 --> 00:43:38,880 Hmm. Toen werd u eh dezelfde nacht nog doorgereden naar eh [ja] een ander station? 700 00:43:38,880 --> 00:43:40,350 Naar het Centraal Station gingen we. 701 00:43:40,350 --> 00:43:42,936 Naar het Centraal Station? 702 00:43:43,037 --> 00:43:43,770 Ja 703 00:43:43,770 --> 00:43:44,400 En wat werd u verteld? 704 00:43:44,400 --> 00:43:51,460 [Dat eh] Hoe werd die groep ingedeeld. Kwam er iemand en die zei: jij, jij, jij? Of 705 00:43:51,460 --> 00:43:59,924 Neeee, gewoon hup allemaal d’r in, in de tram en eh en in de trein en dat dat ging eh. 706 00:44:00,025 --> 00:44:05,318 Dat ging vanzelf allemaal. Je werd erin geknuppeld. 707 00:44:05,419 --> 00:44:11,860 Was dat eh, was daar bewaking, waren mensen gewapend, waren er honden? 708 00:44:11,860 --> 00:44:16,350 Ja natuurlijk. Jaaa, ja dat zeker. Ja. 709 00:44:16,350 --> 00:44:19,130 Hoe ervaar je dat als hè als eh voor voor de eerste 710 00:44:19,130 --> 00:44:27,260 Nou benauwend tuurlijk. Dat was heel naar hè eh het eh, ja je moest maar doen wat ze zeiden 711 00:44:27,260 --> 00:44:28,240 en tot eh 712 00:44:28,240 --> 00:44:29,430 en dat deden wel allemaal 713 00:44:29,430 --> 00:44:35,660 Ja. Tot op dat moment had u natuurlijk geen echte agressie, persoonlijke agressie meegemaakt. 714 00:44:35,660 --> 00:44:41,299 Nee, nee dat eh. Je deed wat er gezegd werd. Je dacht er maar het beste van. 715 00:44:41,400 --> 00:44:43,250 Ja. 716 00:44:43,351 --> 00:44:51,530 Hoe eh hoe waren de mensen die die die eh eh dat transporteren per trein begeleidden. 717 00:44:51,530 --> 00:44:54,092 Waren dat Nederlanders, Duitsers? 718 00:44:54,193 --> 00:44:59,520 Nou het waren meestal eh, het waren meestal wel Duitsers. 719 00:44:59,520 --> 00:45:03,846 Wat, geloof het wel. 720 00:45:03,847 --> 00:45:05,430 [Ja] Dat het wel veel Duitsers waren. 721 00:45:05,430 --> 00:45:15,182 En ook wel veel mensen die begeleidden. Van de Joodsche Raad bijvoorbeeld een paar mensen. Die eh 722 00:45:15,283 --> 00:45:19,670 Waren er omstanders als er zo’n tram volgeladen werd eh waren er voorbijgangers? 723 00:45:19,670 --> 00:45:22,220 Mmmm nou nee, zo ’s avonds. Nee nee 724 00:45:22,220 --> 00:45:22,420 zo ’s avonds 725 00:45:22,420 --> 00:45:22,803 Nee nee 726 00:45:22,803 --> 00:45:23,120 Was niet hè 727 00:45:23,120 --> 00:45:23,640 Nee nee 728 00:45:23,640 --> 00:45:24,756 Nee 729 00:45:24,857 --> 00:45:25,890 Nee 730 00:45:25,890 --> 00:45:29,490 En op het station, het Centraal Station? 731 00:45:29,490 --> 00:45:30,812 Nee, ik dacht ook niet. 732 00:45:30,913 --> 00:45:35,730 Maar werd u vanuit eh de de de tram begeleid eh 733 00:45:35,730 --> 00:45:38,010 Nou ja het station in, hè. 734 00:45:38,010 --> 00:45:44,850 Dat eh tussen de de denk ik, dat dacht ik tenminste wel dat het zo ging meteen eh. 735 00:45:44,850 --> 00:45:47,210 Je ree je kon toch niet weg. 736 00:45:47,210 --> 00:45:48,620 Stond de trein al klaar? 737 00:45:48,620 --> 00:45:50,419 Jaaaaaaaa 738 00:45:50,520 --> 00:45:54,680 Ja. U wist toen waar u naartoe ging. Werd dat gezegd? 739 00:45:54,680 --> 00:45:56,970 Toen zeiden ze: we gingen naar Vught. 740 00:45:56,970 --> 00:45:59,650 Maar u had in uw hoofd zitten Westerbork. 741 00:45:59,650 --> 00:46:01,090 Nee nee. 742 00:46:01,090 --> 00:46:01,460 Nee. 743 00:46:01,460 --> 00:46:02,340 [Nee, oh] Beslist niet. 744 00:46:02,340 --> 00:46:12,909 Nee, nee. Toen was Vught pas eh, Vught was in eh januari ’43 opgezet en wij kwamen in februari. 745 00:46:13,010 --> 00:46:16,750 En wat voor beeld had u van eh van Vught, wat dat eh 746 00:46:16,750 --> 00:46:18,150 Nah, geen idee wat ’t was. 747 00:46:18,150 --> 00:46:25,360 Het was een, het zou een kamp voor een, een eh concentratiekamp worden om te werken. 748 00:46:25,360 --> 00:46:31,500 Er zouden fabrieken neergezet worden en eh zo werd dat ons verteld. Dus eh 749 00:46:31,500 --> 00:46:32,040 Door wie? 750 00:46:32,040 --> 00:46:35,510 Nou, ze hadden dus ook een diamantfabriek daar willen. 751 00:46:35,510 --> 00:46:40,380 Daarom zijn al die diamantbewerkers weggehaald en daar in Vught neergezet. 752 00:46:40,380 --> 00:46:43,704 Hum, maar wie vertelde u dat? 753 00:46:43,805 --> 00:46:50,450 Nou, ik, daar in Vught eh dat waren dus ook wel Hollandse bewaking, die dat zo vertelden. 754 00:46:50,450 --> 00:46:59,646 Ja. Kunt u de treinreis nog herinneren, zelf? [uhm] Van het Centraal Station Amsterdam naar Vught? 755 00:46:59,747 --> 00:47:02,410 Nou, nee dat dat eigenlijk niet. 756 00:47:02,410 --> 00:47:04,730 Was het een gewone trein? Bijvoorbeeld 757 00:47:04,730 --> 00:47:13,669 Ja dat, nou dat vraag ik me altijd af, maar dat eh. Ik geloof wel dat het een gewone trein was. 758 00:47:13,670 --> 00:47:16,170 En u zat met met z’n vieren bij mekaar. 759 00:47:16,170 --> 00:47:22,340 Dat denk ik wel, maar er waren natuurlijk eh nog wel meer bekenden en eh bij. 760 00:47:22,340 --> 00:47:23,070 Maar ik weet niet eens of het eh 761 00:47:23,070 --> 00:47:27,010 Was de trein overvol, of was die 762 00:47:27,010 --> 00:47:35,431 Jaaa, oh overvol natuurlijk. Je kon toch niet zitten of wat ook. Nee, dat was overvol. 763 00:47:35,532 --> 00:47:42,920 Kunt u de eh de sfeer op die treinreis nog voor de geest halen? Heeft u nog geslapen eh 764 00:47:42,920 --> 00:47:44,510 Nee, geslapen niet. 765 00:47:44,510 --> 00:47:45,390 Nee 766 00:47:45,390 --> 00:47:46,271 Nee 767 00:47:46,372 --> 00:47:48,650 Want het was middernacht. 768 00:47:48,650 --> 00:47:53,930 Ja, maar dat eh, je slaapt niet hoor. 769 00:47:54,031 --> 00:47:55,030 Nee. 770 00:47:55,030 --> 00:47:58,200 En je maakte d’r ook zoveel taferelen mee daar in die schouwburg. 771 00:47:58,200 --> 00:48:02,810 Het was echt, dat was heel heel naar. Dat eh 772 00:48:02,810 --> 00:48:03,690 Vertelt u eens. 773 00:48:03,690 --> 00:48:07,740 Nou er waren ook wel mensen die zeiden, ik wil met jullie mee, 774 00:48:07,740 --> 00:48:12,689 weet je wel enzo en mensen die naar huis gestuurd werden zelfs. 775 00:48:12,690 --> 00:48:21,700 En eh, mensen die ziek werden en. Nou het was allemaal afschuwelijk. Kleine kinderen bij die 776 00:48:21,700 --> 00:48:22,200 ziek waren of huilden 777 00:48:22,200 --> 00:48:23,350 Nou dat waren eh 778 00:48:23,350 --> 00:48:27,280 Ja. Maar de sfeer is natuurlijk heel naargeestig. 779 00:48:27,280 --> 00:48:27,510 Ja 780 00:48:27,510 --> 00:48:28,710 Ja 781 00:48:28,710 --> 00:48:29,607 ja [zacht] 782 00:48:29,607 --> 00:48:33,680 Nou bent u eigenlijk heel kort in de schouwburg geweest. Er zijn mensen die daar dagenlang 783 00:48:33,680 --> 00:48:34,052 ja een avond 784 00:48:34,053 --> 00:48:34,500 Ja ja 785 00:48:34,500 --> 00:48:35,350 ben ik. Ja 786 00:48:35,350 --> 00:48:35,900 Ja 787 00:48:35,900 --> 00:48:36,900 ja 788 00:48:36,900 --> 00:48:43,090 Uhm, terug naar de trein. Uhm, de aankomst in Vught. Kunt u zich dat herinneren? 789 00:48:43,090 --> 00:48:43,860 Ja dat wel. 790 00:48:43,860 --> 00:48:44,510 Ja? 791 00:48:44,510 --> 00:48:45,040 Ja. 792 00:48:45,040 --> 00:48:45,760 Hoe ging dat? 793 00:48:45,760 --> 00:48:48,480 Nou we werden allemaal de trein uitgejaagd 794 00:48:48,480 --> 00:48:49,660 Hoe ging dat ? 795 00:48:49,660 --> 00:48:54,450 Nou [lacht smalend] Vort vort aber los, schnell schnell. 796 00:48:54,450 --> 00:48:57,777 [Ja] Dat eh dat. 797 00:48:57,878 --> 00:48:58,540 Dus eh. 798 00:48:58,540 --> 00:49:00,650 Nou allemaal die trein uit. 799 00:49:00,650 --> 00:49:04,545 Allemaal met ons, gepakt en gezakt. 800 00:49:04,646 --> 00:49:07,000 Wat waanzin was natuurlijk. 801 00:49:07,000 --> 00:49:08,980 Want alles werd meteen weer afgepakt. 802 00:49:08,980 --> 00:49:11,849 Maar dan gingen we, en moesten we lopen. 803 00:49:11,850 --> 00:49:15,843 Van het station naar het kamp Vught. 804 00:49:15,944 --> 00:49:20,890 En eh d’r liepen natuurlijk hele ouwe mensen mee en 805 00:49:20,890 --> 00:49:26,790 ook moeders met baby’s en veel dingen in hun handen. 806 00:49:26,790 --> 00:49:29,090 Dus iedereen had wel wat te doen. 807 00:49:29,090 --> 00:49:34,760 M’n vader had een twee kinderen op de, twee baby’s, op de arm. 808 00:49:34,861 --> 00:49:40,860 En mijn zusje droeg zelfs nog een eh een tas van iemand, van een ouwere mevrouw. 809 00:49:40,860 --> 00:49:43,110 En m’n moeder had twee ouwe mensen aan de arm. 810 00:49:43,110 --> 00:49:45,834 Ja, je hielp elkaar allemaal. 811 00:49:45,935 --> 00:49:47,641 En eh enzo. 812 00:49:47,742 --> 00:49:49,160 En ik natuurlijk ook. 813 00:49:49,160 --> 00:49:52,430 Ik had m’n zusje aan de ene kant en een grote zware tas 814 00:49:52,430 --> 00:49:55,870 van iemand aan de andere kant met ook iemand aan m’n arm. 815 00:49:55,870 --> 00:50:01,370 Maar dat dat dat gaat allemaal zo zo zo wonderlijk. 816 00:50:01,370 --> 00:50:01,620 Hum 817 00:50:01,620 --> 00:50:04,510 Af en toe rukte je je los, want dan kon je niet meer. 818 00:50:04,510 --> 00:50:09,380 En toen moesten we lopen en dat is een heel eind. Hebt u wel eens gelopen? [lacht schamper] 819 00:50:09,380 --> 00:50:11,470 Nee [grinnikt) 820 00:50:11,470 --> 00:50:16,170 Dan loop je van eh een hele grote laan is ‘t, van het eh van het station. 821 00:50:16,170 --> 00:50:20,130 En je kijkt naar boven en je ziet niets anders dan bomen. 822 00:50:20,130 --> 00:50:23,610 Je ziet helemaal geen lucht meer. 823 00:50:23,610 --> 00:50:27,188 En het was don, ja ook [donker] natuurlijk donker. 824 00:50:27,289 --> 00:50:31,622 En vanaf die tijd heb ik een vreselijke afkeer van bossen. 825 00:50:31,723 --> 00:50:34,720 Ik zag niets anders dan bo, ik kon geen lucht meer krijgen [huhum]. 826 00:50:34,720 --> 00:50:40,470 Bomen en alles was afgesloten boven me. 827 00:50:40,571 --> 00:50:43,820 U had eigenlijk geen contact meer met de buitenwereld. 828 00:50:43,820 --> 00:50:45,398 Nee. Nee. 829 00:50:45,499 --> 00:50:49,360 Hoeveel mensen waren er in die groep? 830 00:50:49,360 --> 00:50:49,404 Geen idee 831 00:50:49,405 --> 00:50:49,399 Honderden? 832 00:50:49,500 --> 00:50:51,440 Geen idee, maar het waren er heel veel. 833 00:50:51,440 --> 00:50:52,894 SpJB. 834 00:50:52,994 --> 00:50:53,420 Ja. 835 00:50:53,420 --> 00:51:00,532 Kon u merken of er eh, want bij het station zijn er wat gewone woonhuizen, geloof ik in de buurt? 836 00:51:00,633 --> 00:51:02,100 Waren er mensen die [keken ja] keken. 837 00:51:02,100 --> 00:51:03,452 Ja, ja. Ja 838 00:51:03,452 --> 00:51:06,510 Mensen die [zag je] reageerden 839 00:51:06,510 --> 00:51:07,120 Jawel. 840 00:51:07,120 --> 00:51:12,690 Want er waren ook hele goeie mensen die wel veel gezorgd hebben voor extra eten. 841 00:51:12,690 --> 00:51:17,345 Ja, niet bij ons hoor, maar bij de andere gevangenen bij de 842 00:51:17,446 --> 00:51:23,850 eh bij de politieke vluchte eh gevangenen en verzetsmensen. 843 00:51:23,951 --> 00:51:28,318 Maar die eh, d’r waren d’r wel en je zag natuurlijk 844 00:51:28,419 --> 00:51:35,510 wel gordijntjes opzij gaan en eh kijken en zo dat eh 845 00:51:35,510 --> 00:51:36,270 Ja. 846 00:51:36,270 --> 00:51:42,700 En vervolgens komt u in het kamp. Ik neem aan dat die hele wandeltocht streng begeleid is? Bewaakt. 847 00:51:42,700 --> 00:51:43,310 Ja. 848 00:51:43,310 --> 00:51:44,730 Bewapend? 849 00:51:44,730 --> 00:51:46,277 Ja. 850 00:51:46,378 --> 00:51:47,550 Agressief? 851 00:51:47,550 --> 00:51:53,580 Nou, als iemand vervelend deed. Maar als je maar gewoon doorliep [humum] dan ging het wel. 852 00:51:53,580 --> 00:51:54,890 SpJB. Ja. Honden? 853 00:51:54,890 --> 00:51:57,770 Jaaa, ja ja. 854 00:51:57,770 --> 00:52:02,090 Hum. En vervolgens komt u in het kamp aan. 855 00:52:02,090 --> 00:52:03,077 Ja. 856 00:52:03,178 --> 00:52:05,569 En, wat gebeurt daar? 857 00:52:05,670 --> 00:52:05,970 Niet 858 00:52:05,970 --> 00:52:06,350 Wachten? 859 00:52:06,350 --> 00:52:09,843 Wachten, want er was pra practisch niks. 860 00:52:09,944 --> 00:52:14,385 Een barak was al bezet en de andere barak moesten wij allemaal in. 861 00:52:14,486 --> 00:52:18,913 D’r was nog niet veel daar. Het werd nog allemaal pas opgezet. 862 00:52:18,913 --> 00:52:21,230 En waar moe moest u wachten? 863 00:52:21,230 --> 00:52:23,239 Nou, in zo’n barak. 864 00:52:23,340 --> 00:52:24,353 Ja. 865 00:52:24,454 --> 00:52:31,570 Uiteindelijk waren d’r later, eh ja, de volgende dag of zo, zagen we wel wat meer barakken. 866 00:52:31,570 --> 00:52:33,340 Ja toen moesten we slapen. 867 00:52:33,340 --> 00:52:35,533 Nou d’r stonden wel bedden. 868 00:52:35,634 --> 00:52:37,990 Een barak met bedden boven elkaar enzo. 869 00:52:37,990 --> 00:52:39,660 Dat weet ik nog wel. 870 00:52:39,660 --> 00:52:43,410 Mijn moeder in het onderste bed, mijn zusje in het middelste en ik boven. 871 00:52:43,410 --> 00:52:45,260 Het waren drie boven elkaar. Zo is 872 00:52:45,260 --> 00:52:46,860 En uw vader? 873 00:52:46,860 --> 00:52:48,830 Nee die moest naar, mannen die moesten apart. 874 00:52:48,830 --> 00:52:53,390 Ah, dan ga ik nog eventjes terug naar: u, u komt binnen in het 875 00:52:53,390 --> 00:53:00,230 eh kamp en uhm daar wordt u opgevangen op een binnenplaats? 876 00:53:00,331 --> 00:53:01,750 [Ja] Hoe moet ik [Ja] me dat voorstellen? 877 00:53:01,750 --> 00:53:03,139 Ja ja. Ja ja. 878 00:53:03,240 --> 00:53:04,930 En vervolgens gaan de mannen 879 00:53:04,930 --> 00:53:06,340 gaan de mannen apart 880 00:53:06,340 --> 00:53:08,310 Hoe werd dat geregeld? Hoe hoe 881 00:53:08,310 --> 00:53:08,380 Eh 882 00:53:08,380 --> 00:53:09,590 Hoe was dat georganiseerd? 883 00:53:09,590 --> 00:53:14,360 Nou ze hebben niet gezegd heren daar en dames daar. Dat ging heel hard ook hoor. En eh 884 00:53:14,360 --> 00:53:17,130 Vertelt u dat eens 885 00:53:17,130 --> 00:53:22,759 Nou ja, dan moesten de mannen moesten weg van de vrou, die moesten naar een andere eh ander kamp. 886 00:53:22,860 --> 00:53:24,930 En wie regelde dat. Was dat een Nederlander of een Duitser? 887 00:53:24,930 --> 00:53:27,719 Ja, dat waren meestal wel Nederlanders. 888 00:53:27,720 --> 00:53:28,160 Ja 889 00:53:28,160 --> 00:53:29,742 Ja. 890 00:53:29,843 --> 00:53:33,930 Maar uw vader, u vertelde die had twee kinderen bijvoorbeeld op de arm 891 00:53:33,930 --> 00:53:37,730 Ja ja. Nou die geef je dan weer terug. Dat ze 892 00:53:37,730 --> 00:53:38,500 En de bagage? 893 00:53:38,500 --> 00:53:39,690 En de bagage. 894 00:53:39,690 --> 00:53:45,600 Ja, dat eh, dat moest je allemaal maar neerzetten. Maar dat was je toch zo kwijt hoor. Dat 895 00:53:45,600 --> 00:53:50,380 Eh hoe rea hoe reageerde uw moeder eh, want u bleef bij uw moeder 896 00:53:50,380 --> 00:53:51,520 Ja ja wij bleven 897 00:53:51,520 --> 00:53:55,090 en zusje. En en en en uw vader ging op een bepaald moment 898 00:53:55,090 --> 00:53:55,530 Ja, die ging weg. 899 00:53:55,530 --> 00:53:58,030 die ging weg. Hoe was dat? 900 00:53:58,030 --> 00:54:01,450 Nou ja dat eh was natuurlijk allemaal wel heel erg, 901 00:54:01,450 --> 00:54:04,600 maar het was natuurlijk niet bij iedereen gebeurde dat. 902 00:54:04,600 --> 00:54:05,326 Huhuh 903 00:54:05,326 --> 00:54:06,188 (stilte) 904 00:54:06,188 --> 00:54:06,824 Dus 905 00:54:06,925 --> 00:54:12,490 Kunt u uw vader nog eh zien weglopen? 906 00:54:12,490 --> 00:54:21,993 Ja ja. Ja nou ja die ging dus met eh, ja met andere mannen gingen ze dus naar dat andere kamp en eh 907 00:54:22,094 --> 00:54:24,750 Werd er nog gezwaaid of geroepen? 908 00:54:24,750 --> 00:54:29,140 Hmmm, dat weet ik niet meer. Het was natuurlijk donker ook, hè. 909 00:54:29,140 --> 00:54:34,690 Ja. En u ging vervolgens met alle vrouwen en alle kinderen 910 00:54:34,690 --> 00:54:35,530 Ja alle kinderen 911 00:54:35,530 --> 00:54:35,780 in een 912 00:54:35,780 --> 00:54:36,790 allemaal naar een barak 913 00:54:36,790 --> 00:54:37,500 naar een barak. 914 00:54:37,500 --> 00:54:39,725 Ja. 915 00:54:39,826 --> 00:54:41,800 Daar zocht u zelf een plekje? 916 00:54:41,800 --> 00:54:52,646 Ja, je eh je moest eh, iedereen moest een bed opzoeken en eh. Dus dat eh, ja, dat ging wel. 917 00:54:52,746 --> 00:54:57,320 Wie wie van u drie nam een beetje de initiatief van: nou wij gaan daar liggen? 918 00:54:57,320 --> 00:54:57,750 Nouou 919 00:54:57,750 --> 00:54:58,480 Hoe ging dat? 920 00:54:58,480 --> 00:55:00,760 Nou ja, m’n moeder g zei ga jij [grinnikt] ga jij maar boven 921 00:55:00,760 --> 00:55:09,875 liggen en zo eh ja dat was natuurlijk ook het makkelijkste want eh 922 00:55:09,976 --> 00:55:12,061 Had u uw bagage nog? 923 00:55:12,162 --> 00:55:18,527 Nouou, niet v, wel iets. [hum] Wel iets had ik. 924 00:55:18,628 --> 00:55:21,730 Maar kunt u zich niet meer herinneren dat de bagage 925 00:55:21,730 --> 00:55:24,630 echt eh de grote stukken moesten worden ingeleverd. 926 00:55:24,630 --> 00:55:30,110 Nou jawel, dat eh eigenlijk was dat al heel vlot. 927 00:55:30,110 --> 00:55:32,200 Dat iedereen eh bagage moest inleveren. 928 00:55:32,200 --> 00:55:37,422 En ik had van die mooie grote, mooie bruine leren laarzen, 929 00:55:37,523 --> 00:55:40,310 daar was ik heel trots op, maar die werden gauw afgepakt. 930 00:55:40,310 --> 00:55:43,550 Die heeft een Aufseherin meteen aangetrokken [lacht schamper]. 931 00:55:43,550 --> 00:55:45,880 Maar wat kreeg u daarvoor in de plaats? 932 00:55:45,880 --> 00:55:48,720 Nou, ik had ook nog wel wat andere schoenen bij me, dus eh 933 00:55:48,720 --> 00:55:51,240 hum, maar die moesten ingeleverd worden. 934 00:55:51,240 --> 00:55:51,960 Ja die had zij 935 00:55:51,960 --> 00:55:54,946 Was dat voor of nadat u in die barak ging? 936 00:55:54,947 --> 00:55:56,820 Eh nee, toen we al in de barak waren [Ja] hoor. 937 00:55:56,820 --> 00:56:05,630 Ja. Want heeft u toen vervolgens die die ochtend uitgeslapen. U u afgewacht? 938 00:56:05,630 --> 00:56:06,490 Ik denk neee. 939 00:56:06,490 --> 00:56:12,040 Ik denk dat we gauw het bed uitmoesten ’s morgens vroeg en op appèl moesten gaan staan. 940 00:56:12,040 --> 00:56:12,630 Dat was een eh 941 00:56:12,630 --> 00:56:16,127 Kunt u zich dat eerste appèl herinneren? 942 00:56:16,228 --> 00:56:19,140 Eh ja, want je weet niet hoe je dat allemaal moet doen. 943 00:56:19,140 --> 00:56:19,311 Nee 944 00:56:19,412 --> 00:56:24,730 Dus er wordt geschreeuwd en geslagen en gedaan hoe je dat moet doen en je moet 945 00:56:24,730 --> 00:56:26,054 en hoe moest je dat 946 00:56:26,155 --> 00:56:26,690 En je moet tellen 947 00:56:26,690 --> 00:56:28,655 doen dan? 948 00:56:28,655 --> 00:56:35,180 Eh, heel vlug in rijen en dan tellen. 949 00:56:35,180 --> 00:56:36,430 Hè, eh je moest allemaal een twee drie vier vijf en dat moest je heel vlug doen. 950 00:56:36,430 --> 00:56:40,251 En wee je gebeente als het niet goed ging, want dan 951 00:56:40,352 --> 00:56:42,920 en op welke volgorde moest je gaan staan? 952 00:56:42,920 --> 00:56:54,350 Nou, dat was in het begin gewoon maar, eh ja je ging bij elkaar staan en dan dat eh. 953 00:56:54,350 --> 00:56:57,310 En heel lang op appèl staan. Er waren twee Aufseherinnen die eh, die eh twee Hollandse 954 00:56:57,310 --> 00:56:58,510 en dat waren Duitse vrouwen? 955 00:56:58,510 --> 00:56:59,460 Nee dat waren Hollanders. 956 00:56:59,460 --> 00:57:00,440 Hollandse vrouwen? 957 00:57:00,440 --> 00:57:02,730 Hollandse vrouwen. Ja. 958 00:57:02,730 --> 00:57:05,207 Was dat niet vreemd? 959 00:57:05,308 --> 00:57:07,274 Ja [twijfelend] 960 00:57:07,375 --> 00:57:09,113 Daar stond je niet bij stil? 961 00:57:09,114 --> 00:57:17,820 Nou dat, je wist dat wel, dat die dat er dat er mensen waren die het wel leuk vonden zo te doen. 962 00:57:17,820 --> 00:57:24,210 En die de de de de aanspreeknaam was ook Aufseherin? Toen al? 963 00:57:24,210 --> 00:57:31,442 Ehh, jaaa. Jaja. Alhoewel je nooit zoveel tegen ze mocht zeggen. 964 00:57:31,543 --> 00:57:35,980 Nee nee. Maar u u oke 965 00:57:35,980 --> 00:57:42,240 Want de d’r was altijd, want er werd later kwam bij iedere barak kwam d’r een, 966 00:57:42,240 --> 00:57:47,880 iemand die een Barakelderste werd en die moest via die moest er wat gezegd worden. 967 00:57:47,880 --> 00:57:48,300 Humum. 968 00:57:48,300 --> 00:57:53,600 Maar dat eerste appèl kunt u zich nog herinneren. En dat zijn vrouwen en kinderen door elkaar heen? 969 00:57:53,600 --> 00:57:55,714 Ja. Ja. 970 00:57:55,814 --> 00:57:58,310 Hè, dus uw moeder stond daar met u [Ja ja] en uw zusje. 971 00:57:58,310 --> 00:57:58,820 Ja jaaa. 972 00:57:58,820 --> 00:58:05,450 En eh dat ging bruut. 973 00:58:05,450 --> 00:58:05,800 Ja [zacht] 974 00:58:05,800 --> 00:58:11,103 Werd er u verteld wat er ging gebeuren? 975 00:58:11,203 --> 00:58:12,636 Neee. 976 00:58:12,737 --> 00:58:14,420 D’r gebeurde ook niet zoveel. 977 00:58:14,420 --> 00:58:24,225 Op appèl staan. En weer naar die barak en dan eh d’r was daar niks te doen. 978 00:58:24,325 --> 00:58:27,424 Werd u verteld waar de mannen waren? 979 00:58:27,525 --> 00:58:30,890 Nou dat wisten we wel, want die zaten in dat in die andere barakken. 980 00:58:30,890 --> 00:58:32,420 Kon u die zien? 981 00:58:32,420 --> 00:58:38,372 Eh soms, eh nou eh, het was weleens op zondag mocht eh in 982 00:58:38,472 --> 00:58:44,480 het begin even mochten de mannen dan eh de vrouwen opzoeken. 983 00:58:44,480 --> 00:58:47,340 [Humum] Of achter prikkeldraad, ik weet het niet eens meer zo precies. 984 00:58:47,340 --> 00:58:55,130 [hum] Maar eh [stilte] dat was ook maar heel kort hoor. 985 00:58:55,130 --> 00:58:55,410 Ja. 986 00:58:55,410 --> 00:59:02,864 De de periode dat u dus als ongeregeld, dus alle vrouwen met alle kinderen in dat eerste barak komt. 987 00:59:02,965 --> 00:59:08,100 Ik neem aan dat er op een gegeven moment dat eh de groepen anders ingedeeld werden. 988 00:59:08,100 --> 00:59:09,010 Ja ja. 989 00:59:09,010 --> 00:59:11,800 Wie wie organiseerde dat en hoe gebeurde dat? 990 00:59:11,800 --> 00:59:16,780 Nou, dat dezen ze daar die die Duitsers en die honden die die eh ja 991 00:59:16,780 --> 00:59:21,000 Gebeurde dat na een paar dagen? Of gebeurde eh 992 00:59:21,000 --> 00:59:31,970 Nee, op een op een plotseling moesten de eh eh de moeders met, met kinderen 993 00:59:32,071 --> 00:59:36,680 tot 15 jaar, tot en met vijf, die moesten weg uit onze uit de barak. 994 00:59:36,680 --> 00:59:41,930 Die gingen naar een andere barak en ik moest dus in die barak eh 995 00:59:41,930 --> 00:59:42,680 die eerste barak 996 00:59:42,680 --> 00:59:43,160 Ja 997 00:59:43,160 --> 00:59:44,070 moest u blijven 998 00:59:44,070 --> 00:59:46,800 Ja. En zij gingen dus naar een andere barak. 999 00:59:46,800 --> 00:59:51,120 En die nieuwe barak, werd die die was toen u aankwam nog niet klaar 1000 00:59:51,120 --> 00:59:54,730 Nou, dat weet ik niet [Oh] maar dat eh dat kan best wel klaar zijn 1001 00:59:54,730 --> 00:59:57,690 geweest, maar dat moesten ze natuurlijk allemaal nog even regelen. 1002 00:59:57,690 --> 00:59:58,399 Huhum 1003 00:59:58,500 --> 01:00:02,130 En eh er waren daarvoor nog geen andere mensen nog geweest, dus eh. 1004 01:00:02,130 --> 01:00:10,489 En die gingen dus allemaal, die moeders met kinderen gingen in een speciale barak en eh 1005 01:00:10,490 --> 01:00:16,240 En kunt u zich herinneren dat dat eh dat dat moment er aan kwam? Dat uw moeder en uw uw uw zusje 1006 01:00:16,240 --> 01:00:19,410 Ja ja, ik kon ze dus zelfs wegbrengen naar die barak. 1007 01:00:19,410 --> 01:00:20,610 Ja? 1008 01:00:20,711 --> 01:00:23,140 En ik kon er ook wel af en toe eens naar toe. 1009 01:00:23,140 --> 01:00:27,374 Humum. Dat verontrustte u verder ook niet? 1010 01:00:27,475 --> 01:00:30,220 Nee, ik dacht als ze maar bij elkaar zijn. Ik red me 1011 01:00:30,220 --> 01:00:31,240 Als zij maar 1012 01:00:31,240 --> 01:00:33,283 Ja, ik red me wel. 1013 01:00:33,384 --> 01:00:38,260 Dat eh, dat scheelt natuurlijk wel. 1014 01:00:38,260 --> 01:00:44,600 En ik had, ja, ja mijn moeder had natuurlijk ook wel veel mensen die ze kende bij zich. 1015 01:00:44,600 --> 01:00:49,100 En ik had natuurlijk ook die collega’s waar we dus mee waren, [humum] 1016 01:00:49,100 --> 01:00:53,530 want wij werden echt apart gezet, de diamantsnijdst, bewerksters. 1017 01:00:53,530 --> 01:00:54,220 Ja 1018 01:00:54,220 --> 01:00:54,765 Dus 1019 01:00:54,766 --> 01:00:55,800 Werd u ook snel aan het werk gezet? 1020 01:00:55,800 --> 01:00:56,480 Nee. 1021 01:00:56,480 --> 01:00:57,150 Nee nee. 1022 01:00:57,150 --> 01:01:01,030 Nee, want moesten we mochten eigenlijk helemaal niet werken, want 1023 01:01:01,030 --> 01:01:04,980 we moesten wachten tot de diamantfabriek eh neergezet zou worden. 1024 01:01:04,980 --> 01:01:05,630 Ja. hum 1025 01:01:05,630 --> 01:01:09,170 En en eh, dus we moesten onze handen sparen. 1026 01:01:09,170 --> 01:01:16,632 Ja. En wat deed u in de tussentijd, hoe was zo’n dagindeling? 1027 01:01:16,633 --> 01:01:20,079 Ja, heel vervelend, want je kon niks doen. 1028 01:01:20,180 --> 01:01:24,070 Dus eh, wat ik al zeg veel op appèl staan. 1029 01:01:24,070 --> 01:01:28,402 Bedden, de bedden moesten altijd keurig opgemaakt worden. 1030 01:01:28,403 --> 01:01:30,920 Dat waren van die ma, van die stromatrassen. 1031 01:01:30,920 --> 01:01:33,890 Nou, dat moest helemaal glad zijn. 1032 01:01:33,890 --> 01:01:37,870 Ja dat was iets eh abnormaals natuurlijk, maar dan 1033 01:01:37,870 --> 01:01:41,140 hadden ze tenminste wat eh waar ze over konden vallen. 1034 01:01:41,140 --> 01:01:45,110 [huhum] En eh dat moest allemaal perfect in orde zijn, die bedden. 1035 01:01:45,110 --> 01:01:49,330 En dan gingen ze controleren of dat allemaal wel goed was. 1036 01:01:49,330 --> 01:01:54,978 Huhum. En ondertussen had u af en toe contact met uw vader? 1037 01:01:55,079 --> 01:01:58,940 Ja. Nou, ja, heel weinig, maar ik had er wel contact mee. 1038 01:01:58,940 --> 01:02:01,114 Had u ’t idee dat het goed met hem ging? 1039 01:02:01,215 --> 01:02:05,290 Jawel, ja want hij heeft zelfs, want ik hoorde later ook nog van 1040 01:02:05,290 --> 01:02:10,823 mensen van eh dat mijn vader zo flink was, dat ie ze heeft geholpen. 1041 01:02:10,923 --> 01:02:16,540 En ondertussen kwamen er ook nog mensen uit Kamp Amersfoort, die kwamen daar aan. 1042 01:02:16,540 --> 01:02:18,900 En daar zat een oom van mij bij. 1043 01:02:18,900 --> 01:02:23,970 Die heeft hij ook opgevangen, want die was er heel erg aan toe. Dus eh 1044 01:02:23,970 --> 01:02:25,070 Mentaal of eh 1045 01:02:25,070 --> 01:02:25,821 Jaaa 1046 01:02:25,821 --> 01:02:26,698 fysiek 1047 01:02:26,698 --> 01:02:29,335 en in elkaar geslagen enzo, en eh. 1048 01:02:29,436 --> 01:02:35,690 En toen eh, want dat was van de Paroolgroep, die kwamen dus allemaal naar eh Vught. 1049 01:02:35,690 --> 01:02:44,970 [huhum] En eh, dat eh, ja ik geloof als je eh als je zover bent dat 1050 01:02:44,970 --> 01:02:51,960 je toch wel flink, dat je niet, dat je toch wel eh eh goed kan helpen 1051 01:02:51,960 --> 01:02:53,490 Dat je eigenlijk dapper bent. 1052 01:02:53,490 --> 01:02:54,654 Ja ja. 1053 01:02:54,755 --> 01:03:00,736 Je moet wel, je je kunt niet. Als je bij de pakken neer gaat zitten dan ben je d’r geweest hè. 1054 01:03:00,837 --> 01:03:01,220 Ja. 1055 01:03:01,220 --> 01:03:08,425 Hoe ging de de verder de ontwikkeling ten aanzien van het eh indelen van eh van het kamp? 1056 01:03:08,526 --> 01:03:12,739 Uw moeder en eh uw zusje zijn permanent bij elkaar gebleven? 1057 01:03:12,840 --> 01:03:16,540 Nee, want de kinderen, op het laatst gingen de kinderen ook weer apart. 1058 01:03:16,540 --> 01:03:16,750 Wanneer was dat? 1059 01:03:16,750 --> 01:03:19,010 Dat weet ik niet precies. 1060 01:03:19,010 --> 01:03:26,750 Maar dat is gebeurd, denk ik in, kijken in februari maart, ik denk in april misschien 1061 01:03:26,851 --> 01:03:28,410 In april ’43. 1062 01:03:28,410 --> 01:03:35,100 Ja, ik ik denk het. Want zij gingen in juni weg. Toen waren ze dus al apart, hè. 1063 01:03:35,100 --> 01:03:42,160 Humum. Ja. Hoe hoe hoe hoe, weet u hoe dat voor uw zusje was dat ze ook weer 1064 01:03:42,160 --> 01:03:47,840 Ja, oh ja, m’n zusje vond het wel heel erg. Ja. Ja dat eh 1065 01:03:47,840 --> 01:03:49,740 Hoe kon u dat aan haar merken? 1066 01:03:49,740 --> 01:03:54,790 Nou, ik gon, ik ging d’r dus natuurlijk ook wel opzoeken en eh, en dan 1067 01:03:54,790 --> 01:03:58,773 gingen we naar mijn moeder toe en dan wou ze bij mijn moeder blijven. 1068 01:03:58,773 --> 01:04:02,142 [ja] En dat kon natuurlijk niet altijd, dat eh. 1069 01:04:02,143 --> 01:04:04,070 En eh, hoe uitte ze dat? 1070 01:04:04,070 --> 01:04:06,960 Nou dat eh, dat vond ze heel erg ja. 1071 01:04:06,960 --> 01:04:13,970 Maar ja, ze eh ze had haar schoolboeken meegenomen. Ze wou, ze ging maar veel leren. 1072 01:04:13,970 --> 01:04:17,230 Hum. Hing ze aan u? 1073 01:04:17,230 --> 01:04:18,190 Eh, meer aan mijn moeder. 1074 01:04:18,190 --> 01:04:19,040 meer aan uw moeder 1075 01:04:19,040 --> 01:04:21,774 Ja, ja ja. 1076 01:04:21,875 --> 01:04:28,460 Ja. Eh, kon u merken dat uw zusje contact had met met eh 1077 01:04:28,460 --> 01:04:29,012 We pakken hem weer op 1078 01:04:29,012 --> 01:04:29,600 Dit moet er allemaal nog tussen, hè 1079 01:04:29,600 --> 01:04:30,228 Ja 1080 01:04:30,228 --> 01:04:31,306 [Gehoest] 1081 01:04:31,306 --> 01:04:32,899 ja ja ja ja ja ja 1082 01:04:33,000 --> 01:04:33,800 [stilte] 1083 01:04:33,800 --> 01:04:34,650 Zo, oke. 1084 01:04:34,650 --> 01:04:36,980 We pakken heel eventjes terug. 1085 01:04:36,980 --> 01:04:45,255 [uhum] Eh, uw zusje werd apart in de barakken eh [ja] bij haar leeftijdsgroep gezet. 1086 01:04:45,356 --> 01:04:51,470 Eh, uw zusje zou ook eh in eh in de thuissituatie aanvankelijk ondergedoken zijn. 1087 01:04:51,470 --> 01:04:52,556 Ja, ja. 1088 01:04:52,556 --> 01:04:59,700 We hadden een eh eh, iemand die zei: nou ze kon wel, niet daar blijven, maar ze kon daar zolang 1089 01:04:59,700 --> 01:05:06,520 daar ondergedoken zijn en eh dat wilde ze eerst helemaal niet, ze wilde niet weg van huis. 1090 01:05:06,520 --> 01:05:12,796 Maar uiteindelijk heeft ze dat toch gedaan en eh ze heeft haar viool meegenomen en d’r boeken 1091 01:05:12,796 --> 01:05:19,330 en eh toen ging ze daar naartoe en toen kreeg ze eh op een eh, kreeg ze vreselijke heimwee. 1092 01:05:19,330 --> 01:05:21,220 Ze zat vlak bij ons hoor, waar we woonden. 1093 01:05:21,220 --> 01:05:25,710 En toen kreeg ze vreselijke heimwee, ze wou naar huis, ze wou naar m’n moeder. 1094 01:05:25,710 --> 01:05:30,080 En eh toen zei ze: nou vooruit dan ga je, mag je een nachtje naar huis. 1095 01:05:30,080 --> 01:05:31,930 En die avond zijn we weggehaald. 1096 01:05:31,930 --> 01:05:40,884 En, ze had eh, eh ze heeft haar viool wel laten staan en dat is dan ook het enige wat ik nog heb. 1097 01:05:40,985 --> 01:05:45,340 Ja, ja. Eh, van wie kwam het idee om haar onder te laten duiken. 1098 01:05:45,340 --> 01:05:51,126 Nou ja, eh eigenlijk van die die hmm die mense, ja 1099 01:05:51,226 --> 01:05:54,550 van van kennissen van die mensen zelf eigenlijk wel. 1100 01:05:54,550 --> 01:05:58,720 Die zeiden, nou er kan wel een kind onder, bij ons. 1101 01:05:58,720 --> 01:06:00,360 En dat was een niet-Joods gezin natuurlijk. 1102 01:06:00,360 --> 01:06:03,650 Dat was een niet-Joods gezin. [Ja] en eh 1103 01:06:03,650 --> 01:06:04,500 Kende uw vader en moeder die 1104 01:06:04,500 --> 01:06:07,366 Jaaa, we kenden ze wel. Ja ja. 1105 01:06:07,467 --> 01:06:09,740 Ja. Dus dat heeft maar een paar dagen geduurd. 1106 01:06:09,740 --> 01:06:14,070 Ja ja. Ja. Ja. Maar ze had al, ze kon nooit van huis weg. Ze had 1107 01:06:14,070 --> 01:06:15,380 Ze hing aan uw moeder 1108 01:06:15,380 --> 01:06:18,521 altijd hei, erg veel heimwee, ja. 1109 01:06:18,622 --> 01:06:25,599 Ja. Kon u merken dat uw zusje zich alleen kon redden toen ze in die leeftijdsgroep zat? 1110 01:06:25,600 --> 01:06:25,830 Nee. 1111 01:06:25,830 --> 01:06:27,160 Moeilijk, ja. 1112 01:06:27,160 --> 01:06:33,710 Ze was erg eh, eh ze ze, ze was intelligent, maar, eh ze 1113 01:06:33,710 --> 01:06:39,804 kon goed leren en alles, maar ze kon heel moeilijk eh, ja 1114 01:06:39,904 --> 01:06:40,490 contact maken 1115 01:06:40,490 --> 01:06:42,190 SpIJa nou niet contact maken. 1116 01:06:42,190 --> 01:06:43,310 [Nee?] Dat had ze wel. 1117 01:06:43,310 --> 01:06:47,210 Nee, ze had altijd wel vriend vriendinnetjes, dat wel. 1118 01:06:47,210 --> 01:06:54,070 Maar ze ze is natuurlijk op een, eh ja, 14, 13, 14 jaar toen de 1119 01:06:54,070 --> 01:06:57,930 oorlog uitgebroken was en dan ben je natuurlijk nog niet zo eh. 1120 01:06:57,930 --> 01:07:01,210 Tegenwoordig zijn ze allemaal eh, zijn het vrouwen. 1121 01:07:01,210 --> 01:07:08,393 Maar toen waren het nog kinderen. [hum, hum] En dan eh ben je nog erg aan huis gehecht. 1122 01:07:08,494 --> 01:07:11,750 Maar u was in uw karakter al, ook al wat sterker. 1123 01:07:11,750 --> 01:07:14,350 Nee, ik was veel ouder. 1124 01:07:14,350 --> 01:07:16,033 Hum. Ja. 1125 01:07:16,134 --> 01:07:19,310 dat eh 1126 01:07:19,310 --> 01:07:24,421 Uhm, eh kon u dingen voor haar eh doen toen ze in 1127 01:07:24,522 --> 01:07:25,200 in het kamp? 1128 01:07:25,200 --> 01:07:25,550 Ja? 1129 01:07:25,550 --> 01:07:27,161 Weinig. Nee. 1130 01:07:27,262 --> 01:07:28,324 Nee 1131 01:07:28,425 --> 01:07:29,910 Dat eh ging 1132 01:07:29,910 --> 01:07:31,670 Af en toe mocht je mekaar bezoeken? 1133 01:07:31,670 --> 01:07:31,940 Ja. Ja. 1134 01:07:31,940 --> 01:07:35,230 En uw moeder en uw eh zusje 1135 01:07:35,230 --> 01:07:38,710 En m’n zusje ook wel. Ja, ja. 1136 01:07:38,710 --> 01:07:39,840 Af en toe, ja. 1137 01:07:39,840 --> 01:07:47,070 Wanneer eh kreeg u door dat eh het kamp, zeg maar, leeggehaald werd? 1138 01:07:47,070 --> 01:07:51,540 Dat het eh de mensen op transport gingen naar Westerbork. 1139 01:07:51,641 --> 01:07:52,920 Vanuit Vught? 1140 01:07:52,920 --> 01:07:53,697 Ja. 1141 01:07:53,798 --> 01:07:56,870 Ehh, af en toe ging er een transport weg. 1142 01:07:56,870 --> 01:08:02,108 Maar dat merkte je niet zo erg, want eh dat ging ook meestal ’s nachts. 1143 01:08:02,209 --> 01:08:04,540 Of zo, dat dat eh. 1144 01:08:04,540 --> 01:08:13,490 Maar vanuit Vught eh, uhmm nou, er werden wel transporten klaar, die wisten wel dat ze weggingen. 1145 01:08:13,490 --> 01:08:19,246 Of ze nou, ja, ze zullen wel via Westerbork allemaal weg zijn gegaan. 1146 01:08:19,247 --> 01:08:22,979 Maar 1147 01:08:23,080 --> 01:08:24,770 Maar dat merkte je n, tenminste 1148 01:08:24,770 --> 01:08:27,320 Want eh ik neem aan dat als er mensen op transport gingen 1149 01:08:27,320 --> 01:08:31,676 naar Westerbork dat ze de volgende ochtend er niet meer waren. 1150 01:08:31,777 --> 01:08:32,550 Ehhhh 1151 01:08:32,550 --> 01:08:33,160 Hoe ging dat. 1152 01:08:33,160 --> 01:08:33,510 Vanuit Vught naar Westerbork? 1153 01:08:33,510 --> 01:08:34,200 Ja? 1154 01:08:34,200 --> 01:08:41,150 Nee dat ze eh ze wisten wel dat ze weggingen. Dat wist iedereen wel. 1155 01:08:41,150 --> 01:08:42,563 Hoe werd dat aangekondigd? 1156 01:08:42,564 --> 01:08:48,450 Ehhh, ja dat dat, wij zaten dus in een barak waar dat niet gebeurde hè. 1157 01:08:48,450 --> 01:08:52,310 Eh, of tenminste, nou in het begin wel. 1158 01:08:52,310 --> 01:08:57,406 Toen, eh de kinderen apart moesten. 1159 01:08:57,507 --> 01:09:06,560 Ehhh, d’r werd eh, eh de mensen kregen gewoon een oproep dat ze klaar moesten staan. 1160 01:09:06,560 --> 01:09:09,440 [humum] En dan gingen ze weg. 1161 01:09:09,541 --> 01:09:10,350 Ja. 1162 01:09:10,350 --> 01:09:15,700 Uhm, heel even nog iets over eh voordat we op dat stukje komen. 1163 01:09:15,700 --> 01:09:23,846 Uhm, hoe hoe was de verzorging eh eh tijdens het verblijf in die barakken? 1164 01:09:23,947 --> 01:09:27,130 Eten, drinken, sanitair, hygiëne? 1165 01:09:27,130 --> 01:09:28,870 Nou dat was natuurlijk niet veel. 1166 01:09:28,870 --> 01:09:33,840 Want het was, het was nog maar heel in het begin, dus er was niet veel. 1167 01:09:33,840 --> 01:09:39,790 Er waren wel wat grote eh zaal met allemaal toiletten en een wasbak in het midden. 1168 01:09:39,790 --> 01:09:43,882 Nou, er was niet altijd water. 1169 01:09:43,983 --> 01:09:49,914 En eh eh, het eten was natuurlijk verschrikkelijk. 1170 01:09:50,015 --> 01:10:00,095 Dat eh, je kreeg slootwater te drinken en eh eh, eh ja dat eten ook niet. 1171 01:10:00,196 --> 01:10:03,760 Een homp brood en dan kreeg je reuzel d’r op. 1172 01:10:03,760 --> 01:10:07,570 En dat was, dat is voor Joodse mensen verschrikkelijk hè. 1173 01:10:07,570 --> 01:10:08,810 Reuzel. 1174 01:10:08,810 --> 01:10:15,450 En mijn vader en moeder die die at die die aten al geen boter, ook geen roomboter. 1175 01:10:15,450 --> 01:10:17,380 Dat vonden ze [lacht] al niet lekker. 1176 01:10:17,380 --> 01:10:19,710 Dus die reuzel. 1177 01:10:19,710 --> 01:10:22,100 En ik vond dat zo erg, dat vond ik nou zo erg, dat 1178 01:10:22,100 --> 01:10:25,410 mijn moe, dat mijn vader en moeder reuzel moesten eten. 1179 01:10:25,410 --> 01:10:29,180 [lacht] [hum] Maar of ze het op hebben gegeten weet ik 1180 01:10:29,180 --> 01:10:31,710 niet eens, maar ja, als je honger hebt dan doe je dat wel. 1181 01:10:31,710 --> 01:10:39,729 [Ja] En hompen brood met eh met reuzel en dan, je kreeg aardappelsoep of wat ook. 1182 01:10:39,830 --> 01:10:42,170 Het was niet veel eten, ’t was niet zoveel. 1183 01:10:42,170 --> 01:10:50,370 Kon je merken dat mensen ongezond werden na verloop van tijd? 1184 01:10:50,370 --> 01:10:50,909 Eh. 1185 01:10:50,910 --> 01:10:57,870 Nou, nee die mensen hebben niet zo lang bij ons gezeten hè. 1186 01:10:57,870 --> 01:11:01,780 Ik weet het niet, want, nou moet ik weer terug komen op mijn vader. 1187 01:11:01,780 --> 01:11:05,391 Die kreeg daar geen last van gal, want hij at ook geen vet. 1188 01:11:05,492 --> 01:11:11,680 Nee. Ja. Ja. Werd uw vader aan het werk gezet? 1189 01:11:11,680 --> 01:11:13,190 Nee nee. Nee, nee nee. Zolang. 1190 01:11:13,190 --> 01:11:16,530 U bent ook niet aan het werk gekomen hè. 1191 01:11:16,530 --> 01:11:17,460 Nee daar zijn ze niet toe gekomen. 1192 01:11:17,460 --> 01:11:18,120 Nee, nee. 1193 01:11:18,120 --> 01:11:20,778 Nee. 1194 01:11:20,879 --> 01:11:25,580 Uhm, hygiëne eh douchen eh wassen? 1195 01:11:25,580 --> 01:11:30,520 Nou douchen niet natuurlijk. Maar de, af en toe stond je aan de kraan. 1196 01:11:30,520 --> 01:11:35,220 Ja. Werd dat ingedeeld of moest je met z’n allen 1197 01:11:35,220 --> 01:11:35,390 Nou 1198 01:11:35,390 --> 01:11:35,940 tegelijkertijd 1199 01:11:35,940 --> 01:11:39,820 je moest met z’n ging je naar die wastafels en dan maar kijken of 1200 01:11:39,820 --> 01:11:43,960 je een plekje dat tussendoor [tussen] kon krijgen voor wat water. 1201 01:11:43,960 --> 01:11:48,290 Ja, ja, ja. 1202 01:11:48,290 --> 01:11:54,700 Uhm, wanneer hoorde u van het eerste transport dat eh naar Westerbork ging. 1203 01:11:54,700 --> 01:11:56,770 Ik heb het zojuist al gevraagd. 1204 01:11:56,770 --> 01:11:58,098 Ehhh 1205 01:11:58,198 --> 01:12:00,840 Waren dat meteen kinderen of waren dat eerst eh ouderen? 1206 01:12:00,840 --> 01:12:01,660 [gehoest] 1207 01:12:01,660 --> 01:12:06,260 Dàt zou ik niet weten. 1208 01:12:06,260 --> 01:12:14,220 Uhhhh, want er kwamen wel steeds transporten bij. 1209 01:12:14,321 --> 01:12:18,412 D’r zullen natuurlijk wel transporten weg zijn gegaan. 1210 01:12:18,513 --> 01:12:26,490 Maar voor mij was het kindertransport het eerste wat ik weet wat wegging naar Westerbork. 1211 01:12:26,490 --> 01:12:29,370 En welke leeftijdscategorie ging 1212 01:12:29,370 --> 01:12:35,500 Nou de eerste, de op 6 juni ’43 dan gingen de kleine kinderen weg. 1213 01:12:35,500 --> 01:12:39,780 Dus de baby’s en tot een jaar, tot en met een jaar of tien 1214 01:12:39,780 --> 01:12:41,090 Heeft u dat zien, gezien? 1215 01:12:41,090 --> 01:12:44,519 Dat hebben we wel gezien, ja, ja. Ja. 1216 01:12:44,620 --> 01:12:47,680 Want, ik kan me voorstellen dat dat verschrikkelijk moeilijk 1217 01:12:47,680 --> 01:12:50,120 is voor een moeder, of bleven de moeders bij de baby’s? 1218 01:12:50,120 --> 01:12:51,500 De moeders moesten mee. 1219 01:12:51,500 --> 01:12:51,816 Ja 1220 01:12:51,816 --> 01:12:52,040 Ja. 1221 01:12:52,040 --> 01:12:56,760 En de vaders hoefden niet mee, maar de meeste vaders gingen mee natuurlijk. 1222 01:12:56,760 --> 01:13:01,420 Want, als ze toen niet mee waren gegaan waren ze een week later weggegaan. 1223 01:13:01,420 --> 01:13:04,360 Wat werd er verteld, wat er met die mensen ging gebeuren. Wat er 1224 01:13:04,360 --> 01:13:09,126 Eh nou, ze gingen allemaal naar Polen naar een werkkamp. 1225 01:13:09,227 --> 01:13:12,970 En eh dat eh nam men ook aan? 1226 01:13:12,970 --> 01:13:14,799 Ja. Ja. 1227 01:13:14,800 --> 01:13:15,810 Er was geen twijfel 1228 01:13:15,810 --> 01:13:18,190 De meeste mensen namen dat toch wel aan. 1229 01:13:18,291 --> 01:13:21,720 D’r waren natuurlijk altijd wel mensen die begr, wel begrepen dat het niet zo was. 1230 01:13:21,720 --> 01:13:28,490 Maar je wilde het gewoon ook niet, eh, je dacht eh nou, dat komt wel goed. 1231 01:13:28,490 --> 01:13:32,180 Uhum. Dus het waren eerst de jongste kinderen. 1232 01:13:32,180 --> 01:13:37,600 Ja. En toen bleven er nog teveel over en moesten de andere kinderen 1233 01:13:37,600 --> 01:13:39,590 Had men last van die kinderen of 1234 01:13:39,590 --> 01:13:40,260 Ja, ja. 1235 01:13:40,260 --> 01:13:40,670 Ja. 1236 01:13:40,670 --> 01:13:41,550 Want die kinderen werden natuurlijk ziek. 1237 01:13:41,550 --> 01:13:51,361 [ja]En huilen. En doen. En eh eh (zucht) was verschrikkelijk. 1238 01:13:51,462 --> 01:13:54,090 Kon u daarvan merken, die spanningen die dat opleverden? 1239 01:13:54,090 --> 01:13:54,780 Jaaa. 1240 01:13:54,780 --> 01:13:58,770 Ja, want dan liep daar zo’n moeder en dan moet ik, dat is een heel 1241 01:13:58,770 --> 01:14:03,620 naar verhaal, en dat eh, die liep dan buiten met zo’n kind op d’r arm. 1242 01:14:03,620 --> 01:14:07,040 Alsmaar huilen, ze had natuurlijk helemaal geen eten voor dat kind en eh. 1243 01:14:07,040 --> 01:14:08,620 Huilen en doen. 1244 01:14:08,620 --> 01:14:13,110 En dan kwam zo’n Aufseherin en die zei ehhh: hou dat kind stil ehhh. 1245 01:14:13,110 --> 01:14:16,110 Nou dat ging natuurlijk niet zomaar. 1246 01:14:16,110 --> 01:14:19,340 Je kan een babietje niet, niet zomaar stil. 1247 01:14:19,340 --> 01:14:25,230 En eh ze zegt eh: weet je dan niet hoe dat moet stil houden, zei ze. 1248 01:14:25,230 --> 01:14:30,413 En toen nam ze dat kind en dat hield ze tegen het prikkeldraad aan. 1249 01:14:30,514 --> 01:14:35,949 En dat heb ik gezien, en dat hebben met mij nog meer mensen gezien. 1250 01:14:36,050 --> 01:14:39,031 En het was, het kind was wel stil. 1251 01:14:39,132 --> 01:14:48,149 Dat. Die dingen gebeuren daar. Het waren hele wrede Aufsherinnen. Moeders van kinderen. 1252 01:14:48,250 --> 01:14:50,640 Die dat beroep uitoefenden. 1253 01:14:50,640 --> 01:14:51,880 Die dat deden, ja. 1254 01:14:51,880 --> 01:14:54,280 Maar dat, maar dat is toch onbegrijpelijk? 1255 01:14:54,280 --> 01:15:00,987 Ja, dat is het ook. Het zijn dus hele enge mensen. 1256 01:15:01,088 --> 01:15:03,274 Oke uhm. 1257 01:15:03,374 --> 01:15:09,480 Dan zijn dan is eh eh de leeftijdscategorie 10, 11, hè, 12, 13. 1258 01:15:09,480 --> 01:15:13,110 [Ja] Gingen telkens daarvan de bijbehorende ouder ging daarin mee. 1259 01:15:13,110 --> 01:15:13,940 Ja, ja. 1260 01:15:13,940 --> 01:15:15,751 Ja ja. 1261 01:15:15,852 --> 01:15:18,110 De moeders gingen allemaal mee. 1262 01:15:18,110 --> 01:15:20,690 En eh, die moesten mee, dus. 1263 01:15:20,690 --> 01:15:23,857 Dus mijn moeder en mijn zusje gingen ook weg. 1264 01:15:23,958 --> 01:15:27,113 En mijn vader die eh, en ik wou dus ook mee. 1265 01:15:27,213 --> 01:15:34,862 En eh, nee, mijn vader ging mee, want die zorgde dan, ja je wil voor ze zorgen. 1266 01:15:34,962 --> 01:15:39,570 En m’n moeder zei ‘je gaat niet mee, want als we terugkomen dan ben jij d’r nog. 1267 01:15:39,570 --> 01:15:41,540 Blijf jij nou maar hier.’ 1268 01:15:41,540 --> 01:15:44,270 Humum. Moest die dat speciaal aanvragen? 1269 01:15:44,270 --> 01:15:50,180 Nee, nee. Neeee, je kon je zo melden. Hoe meer mensen er weggingen hoe beter het was. 1270 01:15:50,180 --> 01:15:50,810 Ja 1271 01:15:50,810 --> 01:15:55,029 Want als je toen niet weg ging dan ging je wel een andere keer. 1272 01:15:55,130 --> 01:15:59,470 Maar er was geen paniek, geen onrust. 1273 01:15:59,470 --> 01:16:03,320 Jawel. Jawel, jaaaa. Heel erg. Ja. 1274 01:16:03,320 --> 01:16:04,360 Hoe merkte je dat? 1275 01:16:04,360 --> 01:16:10,410 Nou, veel huilen en schreeuwen en en ‘ik wil niet weg’ en eh en ‘ik wil mee’. 1276 01:16:10,410 --> 01:16:16,350 En dan wilde er eens iemand mee dan mocht die weer niet mee. [humum) En ehhh 1277 01:16:16,350 --> 01:16:19,164 En hoe hoe ging dat bij Carla? 1278 01:16:19,265 --> 01:16:26,000 Ja, nou ja, die was al, die, ook huilen natuurlijk, omdat mijn 1279 01:16:26,000 --> 01:16:29,870 moeder ook huilde, omdat ze allemaal weg moesten en al die mensen. 1280 01:16:29,870 --> 01:16:34,350 Maar dat werd later werden ze wel wat rustiger en eh 1281 01:16:34,350 --> 01:16:36,830 Maar huilden ze toen ze de mededeling kregen? 1282 01:16:36,830 --> 01:16:43,450 Ja, nou die mededeling die was eh ’s avonds werd er omgeroepen dat de kinde, moeders met kinderen 1283 01:16:43,450 --> 01:16:53,294 moesten klaar zo en zo laat klaar staan voor de barak met hun bagage en eh dan eh dan gingen ze weg. 1284 01:16:53,395 --> 01:16:56,570 Maar, die bui zie je al hangen natuurlijk, dat dat moest gebeuren 1285 01:16:56,570 --> 01:16:57,720 tuurlijk, dan weet je dat eh 1286 01:16:57,720 --> 01:16:58,590 Ja 1287 01:16:58,590 --> 01:17:05,300 Ja. En dan ga je, daarvoor ben je dus nog bij elkaar geweest en eh dan zie je 1288 01:17:05,300 --> 01:17:09,440 Je bent bij elkaar geweest. U en eh 1289 01:17:09,440 --> 01:17:13,390 en mijn moeder en mijn zusje en maar verder, maar daarna 1290 01:17:13,390 --> 01:17:17,050 werd pas eh werd het pas gezegd dat ze weg moesten. 1291 01:17:17,050 --> 01:17:20,310 En dan kon je toch niet meer bij ze komen. 1292 01:17:20,411 --> 01:17:22,429 Nee. Heeft u afscheid kunnen nemen? 1293 01:17:22,530 --> 01:17:25,040 Nee, niet echt, nee. Nee. 1294 01:17:25,040 --> 01:17:27,730 Heeft u, heeft u ze nog op appèl zien staan voor eh 1295 01:17:27,730 --> 01:17:28,746 Nee, nee, nee. 1296 01:17:28,746 --> 01:17:33,700 Nee, want toen eh, ik wilde graag gaan kijken, ik wilde er naartoe, maar toen hebben andere 1297 01:17:33,700 --> 01:17:38,590 mensen hebben me weer tegenge, ga nou maar niet kijken en eh blijf nou maar hier en want 1298 01:17:38,590 --> 01:17:44,170 er waren erbij, die liepen natuurlijk weer daar naartoe en die gingen dan wel wel weer mee. 1299 01:17:44,170 --> 01:17:49,754 Het was natuurlijk een chaos daar en eh. Nee, het was een eh 1300 01:17:49,854 --> 01:17:55,940 En hoe wist u dan dat e eh eh dat uw vader mee zou gaan? 1301 01:17:55,940 --> 01:17:56,300 Ja, dat had ie gezegd. 1302 01:17:56,300 --> 01:17:57,250 Oh dat had ie gezegd 1303 01:17:57,250 --> 01:18:00,162 Dus dat eh. Ik ga wel mee. 1304 01:18:00,263 --> 01:18:06,830 Ja. Daar heeft u geen spijt van gehad dat u niet alsnog bent gaan kijken of ze uit gaan zwaaien. 1305 01:18:06,830 --> 01:18:13,340 Jaaa, daar moet je niet teveel over blijven dubben, want dat dat heeft natuurlijk ook geen zin. 1306 01:18:13,340 --> 01:18:18,200 Eh, ik vond het natuurlijk, mijn moeder had dus gezegd tegen die mensen waar ik mee 1307 01:18:18,200 --> 01:18:24,362 was, collega’s van mij, die waren dus wat ouder, zei ze of ze op me wilden passen. 1308 01:18:24,463 --> 01:18:28,240 En eh dat ze goed voor me moesten zorgen. 1309 01:18:28,240 --> 01:18:29,660 Dat hebben ze ook gedaan (lacht). 1310 01:18:29,660 --> 01:18:35,073 Dus, ze hebben zich echt goed, ja ja. 1311 01:18:35,174 --> 01:18:42,251 D’r was echt d’r was echt heel weinig aan te doen. Eh, ik had er echt niet doorheen gekund. 1312 01:18:42,352 --> 01:18:46,050 Uw ouders zijn eh op die bewuste, wat was het, juni 1313 01:18:46,050 --> 01:18:47,536 In juni 1314 01:18:47,537 --> 01:18:49,990 naar Westerbork gegaan 1315 01:18:49,990 --> 01:18:51,110 Ik ja, ze, ja. 1316 01:18:51,110 --> 01:18:55,590 met uw zusje. Wat heeft u daarna nog voor berichten gekregen? 1317 01:18:55,590 --> 01:19:04,793 Niets. Niets. Na de oorlog, maar eh maar toen niet meer. 1318 01:19:04,894 --> 01:19:14,323 Uhm, wanneer kwam bij u het besef dat er na Westerbork eigenlijk niks meer was? 1319 01:19:14,323 --> 01:19:21,150 Toen we daar zelf in Auschwitz kwamen. Toen begrepen we wel dat er niks meer was. 1320 01:19:21,251 --> 01:19:24,550 Heeft u tot dat moment gehoopt 1321 01:19:24,550 --> 01:19:25,810 gehoopt. Ja. 1322 01:19:25,810 --> 01:19:27,882 hmm. 1323 01:19:27,983 --> 01:19:39,810 En, hoe is dat moment dat je beseft dat dat eh ijdele hoop is geweest. 1324 01:19:39,911 --> 01:19:41,110 Hoe of? 1325 01:19:41,110 --> 01:19:45,669 Hoe hoe hoe is dat moment geweest dat u [eh] in in eh Auschwitz. 1326 01:19:45,770 --> 01:19:49,650 Ja, hoe is dat geweest? 1327 01:19:49,650 --> 01:19:55,728 Je komt daar aan en, maar dan, dan weet je dat dat het einde is. 1328 01:19:55,829 --> 01:19:59,040 Dan dan dan hoef je ook niet meer zo te denken. Dit is het einde. 1329 01:19:59,040 --> 01:20:00,324 hum hum. 1330 01:20:00,325 --> 01:20:06,710 U heeft ook na de oorlog niet meer gehoord dat uw moeder, uw 1331 01:20:06,710 --> 01:20:10,350 vader, uw zusje, eh eh hoe die even in Westerbork zijn geweest? 1332 01:20:10,350 --> 01:20:13,650 Nou eh, dat wil ik niet eens weten. 1333 01:20:13,650 --> 01:20:13,916 Nee. 1334 01:20:13,916 --> 01:20:15,050 Nee. 1335 01:20:15,050 --> 01:20:17,340 Ik wilde ook niet weten hoe dat. 1336 01:20:17,340 --> 01:20:21,790 Ik weet het wel hoe het in in Sobibor is gegaan, maar daar moet ik ook niet teveel over nadenken. 1337 01:20:21,790 --> 01:20:26,480 Hm. U heeft die viool nog. 1338 01:20:26,480 --> 01:20:30,360 Ja. Ja. Mijn kleindocher speelt er nou op. 1339 01:20:30,360 --> 01:20:35,100 Ha, ha. Ja. Heeft u nog andere spullen van uw vader en moeder nog? 1340 01:20:35,100 --> 01:20:38,270 Nou nee nee. Nee, verder heb ik niks. 1341 01:20:38,270 --> 01:20:42,180 Ja. U bent achtergebleven? 1342 01:20:42,180 --> 01:20:43,400 Ja. 1343 01:20:43,400 --> 01:20:44,670 In Vught. 1344 01:20:44,670 --> 01:20:45,040 Ja. 1345 01:20:45,040 --> 01:20:46,685 Hoe lang nog? 1346 01:20:46,786 --> 01:20:54,080 Ehhh tot eh juni ’44. Dus 1347 01:20:54,080 --> 01:20:54,510 Dat is nog een hele periode 1348 01:20:54,510 --> 01:20:58,579 we hebben nog een jaar daar, zijn we daar geweest, ja. 1349 01:20:58,580 --> 01:21:00,660 Eh. Maar niet aan het werk geweest. 1350 01:21:00,660 --> 01:21:04,354 We zijn ook later aan het werk gegaan bij Philips. 1351 01:21:04,455 --> 01:21:05,040 Ja? 1352 01:21:05,040 --> 01:21:10,700 Maar pas veel later, want eerst eerst mochten we daar niet werken. 1353 01:21:10,700 --> 01:21:14,916 [hum, hum] En toen zijn we daar wel gaan werken. 1354 01:21:14,916 --> 01:21:19,560 Uhm, heeft u enig idee waarom u zo zo lang bent aangehouden, zal ik maar zeggen 1355 01:21:19,560 --> 01:21:19,929 Ja 1356 01:21:19,929 --> 01:21:19,710 in dat kamp 1357 01:21:19,710 --> 01:21:25,500 door dat diamant. Ze dachten altijd nog dat ze daar een diamantfabriek konden neerzetten. 1358 01:21:25,500 --> 01:21:31,470 Ja. En u was nog fit en gezond, in in de werkbare leeftijd? 1359 01:21:31,470 --> 01:21:32,081 Ja. 1360 01:21:32,081 --> 01:21:32,692 Ja. 1361 01:21:32,692 --> 01:21:35,380 We waren natuurlijk, we waren natuurlijk allemaal zo tussen 1362 01:21:35,380 --> 01:21:41,780 de 20 en 25 jaar, dus dan ben je, dan kun nog heel wat aan. 1363 01:21:41,780 --> 01:21:43,210 [hm] Waren natuurlijk ook wel wat oudere mensen bij, 1364 01:21:43,210 --> 01:21:52,370 maar maar eh eh, de meesten waren eh ja die dat eh. 1365 01:21:52,370 --> 01:21:55,020 En je had altijd nog hoop dat er dat er wat een wonder zou gebeuren. 1366 01:21:55,020 --> 01:22:03,400 Ja. Want eh bleef het regime in het kamp in die in dat jaar hetzelfde of veranderde dat? 1367 01:22:03,501 --> 01:22:10,508 Nee, dat bleef hetzelfde. Dat ging allemaal eh op commando. 1368 01:22:10,609 --> 01:22:14,040 Hm. En dat, dat wordt een onderdeel van je systeem. 1369 01:22:14,040 --> 01:22:16,990 Ja, ja. Je weet niet beter op het laatst. 1370 01:22:16,990 --> 01:22:19,640 U bent niet ziek geweest zelf in die 1371 01:22:19,640 --> 01:22:23,660 Jawel, ik ben daar ook, ik heb geelzucht gekregen en eh toen mocht 1372 01:22:23,660 --> 01:22:28,381 ik wel naar het ziekenhuis, want er was een ziekenhuisje daar. 1373 01:22:28,482 --> 01:22:31,660 En dat eh, oh ik heb daar, ik heb daar ook een 1374 01:22:31,660 --> 01:22:35,970 middenoorontsteking gehad en dan moest ik ook naar de dokter. 1375 01:22:35,970 --> 01:22:40,367 Dat was dokter Steijns (1) uit Utrecht, die was ook een gevangene. 1376 01:22:40,468 --> 01:22:47,150 En eh die zei, die eh die deed dat zo: eh, dit kon niet gedaan worden, dus ging je naar 1377 01:22:47,150 --> 01:22:52,460 Den Bosch werd je gestuurd en dan kwam je dan niet meer terug, maar dat was, dat dat werd 1378 01:22:52,460 --> 01:22:59,520 op het laatst ook niet meer getolereerd dus eh, ik had ook weer die pech van eh, oh moet 1379 01:22:59,520 --> 01:23:03,100 eh middenoor moet doorgeprikt worden dus dat moet maar even in het ziekenhuis gebeuren. 1380 01:23:03,100 --> 01:23:08,610 En toen waren daar de dag daarvoor weer geen mensen teruggekomen, dus dat ging niet. 1381 01:23:08,610 --> 01:23:11,740 Dat had hij allemaal verzorgd, dus toen moest hij prikken. 1382 01:23:11,740 --> 01:23:14,700 Hij kon het natuurlijk wel, maar dat ging ook niet door. 1383 01:23:14,700 --> 01:23:18,800 Maar, ik was ook niet zo’n held om te vluchten. 1384 01:23:18,800 --> 01:23:29,150 Want er was een jongen van eh, die kwam altijd de was ophalen, zo’n eh eh, ja ook 1385 01:23:29,150 --> 01:23:34,640 met een uniform aan, een Hollandse jongen en eh dat was nog een aardige jongen ook. 1386 01:23:34,640 --> 01:23:40,830 Die kwam met een hele grote wasmand en die liet mij altijd, die keek altijd zo naar me. 1387 01:23:40,830 --> 01:23:44,983 En dan had ie wat lekkers bij bij zich voor me. 1388 01:23:45,084 --> 01:23:50,080 En op een dag zei die: morgen breng ik eh kleren mee van m’n 1389 01:23:50,080 --> 01:23:54,950 zusje en dan ga je in de wasmand en dan ga je zo het kamp uit. 1390 01:23:54,950 --> 01:24:02,347 Nou, voor geen goud durfde ik dat. [ja] Maar er is wel iemand anders geloof ik meegegaan. 1391 01:24:02,448 --> 01:24:06,020 En dat is gelukt. Ja, ja. 1392 01:24:06,020 --> 01:24:09,430 Een landwacht, van de landwacht was ie, die jongen. 1393 01:24:09,430 --> 01:24:19,680 Ja, ja. Uhm. Op een bepaald moment bent u bij Philips gaan werken. Wat voor werk moest u doen? 1394 01:24:19,680 --> 01:24:24,730 Conden, condendasor, condensa satoren maken. 1395 01:24:24,730 --> 01:24:26,420 condensatoren ja. 1396 01:24:26,420 --> 01:24:27,014 Ja. 1397 01:24:27,114 --> 01:24:29,890 En daarvoor bleef u wel op het terrein? 1398 01:24:29,890 --> 01:24:30,930 Ja, ja. 1399 01:24:30,930 --> 01:24:32,970 We bleven gewoon daar. 1400 01:24:32,970 --> 01:24:33,009 Ja. 1401 01:24:33,010 --> 01:24:41,669 Was een eh barak inge eh gebouwd voor met lopende banden en eh daar zaten we te werken. 1402 01:24:41,770 --> 01:24:45,530 Werden knijpkatten gemaakt en al derge, lampen enzo. 1403 01:24:45,530 --> 01:24:49,270 Ja. Eh, was het niet zo dat u iets beter werd behandeld dan 1404 01:24:49,270 --> 01:24:49,834 Jaja. 1405 01:24:49,935 --> 01:24:50,470 Ja ja. 1406 01:24:50,470 --> 01:24:54,870 We kregen dus ook eten van Philips, dus dat viel dan, dat 1407 01:24:54,870 --> 01:24:59,760 ging dan wel eh, ja, goed, daar kon je dan op werken. 1408 01:24:59,760 --> 01:25:02,410 [Ja] Anders eh had je niks. 1409 01:25:02,410 --> 01:25:09,190 Had u in in in die in in die periode van dat jaar ooit nog weleens teruggedacht aan uw verloofde? 1410 01:25:09,190 --> 01:25:10,670 Ja ja, natuurlijk. 1411 01:25:10,670 --> 01:25:18,943 Die is in juni, eh, die is met een razzia in Amsterdam ook weggehaald. 1412 01:25:18,943 --> 01:25:25,850 Want we zouden toen als we getrouwd waren ondergedoken zijn, daar hadden we al een adres voor. 1413 01:25:25,850 --> 01:25:30,266 Daar is ie niet naartoe gegaan, dat vond ik heel erg jammer, want 1414 01:25:30,267 --> 01:25:36,262 dat had ie rustig kunnen doen, maar dat heeft ie niet gedaan. 1415 01:25:36,363 --> 01:25:42,310 En hij is toen ook weggehaald met een razzia, zijn ze allemaal, de laatste Joodse mensen, 1416 01:25:42,310 --> 01:25:50,896 tenminste, mischien waren er nog wel wat, maar meestal maar de meesten zijn dus toen weggehaald. 1417 01:25:50,997 --> 01:25:54,149 En nooit meer teruggekomen. 1418 01:25:54,250 --> 01:25:56,690 U heeft hem ook nooit meer gezien. 1419 01:25:56,690 --> 01:25:57,460 Ook nooit meer gezien. 1420 01:25:57,460 --> 01:25:58,800 Familie niet. 1421 01:25:58,800 --> 01:25:59,560 Nee. 1422 01:25:59,560 --> 01:26:01,950 Geen bericht achtergelaten? 1423 01:26:01,950 --> 01:26:03,366 Nee, nee. 1424 01:26:03,467 --> 01:26:08,090 Nee. Daar heeft u eigenlijk ook geen afscheid van kunnen nemen. 1425 01:26:08,090 --> 01:26:11,560 Nee, nee. Zeker niet. We hebben elkaar wel nog veel geschreven. 1426 01:26:11,560 --> 01:26:12,540 In Vught 1427 01:26:12,540 --> 01:26:13,200 In Vught. Ja 1428 01:26:13,200 --> 01:26:14,364 En waar schreef u dan naartoe? Naar eh, 1429 01:26:14,464 --> 01:26:16,830 Naar zijn [Ja] adres, gewoon [Ja] naar zijn adres. 1430 01:26:16,830 --> 01:26:22,120 [Ja] En hij stuurde me ook wel pakjes eh lekkers en wat eten en 1431 01:26:22,120 --> 01:26:27,011 zo, maar toen dat ophield dat, toen begreep ik wel dat ie weg was. 1432 01:26:27,112 --> 01:26:36,180 U heeft zich dus op een bepaald moment eh ook in Vught eh in 1433 01:26:36,180 --> 01:26:40,280 het in her Philipssysteem eh eh eh eh bent daarin meegenomen. 1434 01:26:40,280 --> 01:26:45,345 Eh, wanneer kreeg u in de gaten dat ook daar een einde aan ging komen? 1435 01:26:45,446 --> 01:26:51,778 Ehhh, toen de toen de geallieerden zo dichtbij kwamen. 1436 01:26:51,879 --> 01:26:56,840 Maar dan zou je eigenlijk denken, de redding is nabij, de bevrijding is nabij. 1437 01:26:56,840 --> 01:27:06,370 Ja ja, jaaa. Dat hadden we ook wel gedacht, maar eh ze, dat was met Normandië, die toen 1438 01:27:06,370 --> 01:27:07,560 landing 1439 01:27:07,560 --> 01:27:09,318 met de landing. 1440 01:27:09,419 --> 01:27:11,980 Eh, toen moesten wij ook weer allemaal weg. 1441 01:27:11,980 --> 01:27:20,114 De Joden moesten weg. Maar de niet-Joden die bij Philips werkten die mochten blijven. 1442 01:27:20,215 --> 01:27:24,490 En zag u dat aankomen of werd dat op een bepaalde ochtend 1443 01:27:24,490 --> 01:27:28,969 Lh Nou, op een bepaalde dag: weg allemaal. 1444 01:27:29,070 --> 01:27:30,280 Hoe ging dat in z’n werk? 1445 01:27:30,280 --> 01:27:35,680 Nou, ook eh allemaal klaarstaan in de eh lopen naar 1446 01:27:35,680 --> 01:27:40,538 het station en in de beestenwagens werd je vervoerd. 1447 01:27:40,639 --> 01:27:42,770 Zonder vooraankondiging? 1448 01:27:42,770 --> 01:27:49,870 Ja, nou ja, dat was misschien een eh een paar uur daarvoor aangekondigd. Maar dat eh ging eh 1449 01:27:49,870 --> 01:27:59,140 En u was nog steeds wel op dat moment had u [bijgeluid] Uhm, u had 1450 01:27:59,140 --> 01:28:04,970 daar denk ik contact gemaakt met collega, vrouwen, Joodse vrouwen. 1451 01:28:04,970 --> 01:28:06,680 Misschien uit nog uit Amsterdam. 1452 01:28:06,680 --> 01:28:07,750 Ja, ja ja ja 1453 01:28:07,750 --> 01:28:08,880 U was nog steeds bij elkaar? 1454 01:28:08,880 --> 01:28:10,380 Ja, we waren nog steeds bij elkaar 1455 01:28:10,380 --> 01:28:12,000 Hoe groot was dat groepje waarin 1456 01:28:12,000 --> 01:28:13,210 Nou, heel klein hoor. 1457 01:28:13,210 --> 01:28:13,510 Ja? 1458 01:28:13,510 --> 01:28:16,413 Ja, ja hij was niet zoveel. 1459 01:28:16,513 --> 01:28:17,889 Maar drie of 1460 01:28:17,990 --> 01:28:20,340 Nee, misschien een stuk of tien. 1461 01:28:20,340 --> 01:28:24,890 Ja. En dat waren toch een beetje uw houvast. 1462 01:28:24,890 --> 01:28:28,340 Ja ja, ja ja ja. Ja. 1463 01:28:28,340 --> 01:28:31,740 Bent bent u als groep ook weer daar weggehaald? 1464 01:28:31,740 --> 01:28:33,060 Ja ja, ja. 1465 01:28:33,060 --> 01:28:41,290 Maar we hebben ook eh eh, toen we in Vught waren, toen kwam er een groep gevangenen 1466 01:28:41,290 --> 01:28:48,480 aan en eh dat zag je dan wel, eh, die verraden waren, die verzet hadden gepleegd. 1467 01:28:48,480 --> 01:28:53,500 En daar was dus een meisje bij die werd bij ons neergezet. 1468 01:28:53,500 --> 01:28:56,750 Dat was een Joods meisje. En toen kwam iemand aan het hek 1469 01:28:56,750 --> 01:28:57,520 Hoe heette zij? 1470 01:28:57,520 --> 01:28:59,676 Beppie Schuier. 1471 01:28:59,777 --> 01:29:07,580 En toen kwam iemand aan het hek en die zei eh: luister eens, eh, wil jij voor haar zorgen? 1472 01:29:07,580 --> 01:29:13,196 Jij bent hier al langer, wil jij voor, want we zijn nu net aangekomen en ze is zo alleen. 1473 01:29:13,296 --> 01:29:16,260 En dat was Tineke Wibaut, die dat zei. 1474 01:29:16,260 --> 01:29:18,810 Want zij was met Tineke Wibaut in in hetzelfde groepje dat. 1475 01:29:18,810 --> 01:29:22,190 Ik weet niet of je dat wat zegt , Tineke Wib. 1476 01:29:22,190 --> 01:29:28,260 En eh ik zei: ja, ik zorg voor d’r. En we zijn altijd bij el 1477 01:29:28,260 --> 01:29:29,810 ze is ze is, we zijn dus altijd met z’n tweeën gebleven. 1478 01:29:29,810 --> 01:29:35,470 Ook wel met die andere mei, maar altijd met z’n tweeën gebleven en eh. 1479 01:29:35,470 --> 01:29:39,810 Ze woont in Australië. Ze is na de oorlog naar Australië ge. Ik heb altijd nog contact met haar. 1480 01:29:39,810 --> 01:29:49,760 Uhum, maar u bent u u bent samen, dus eh met haar eh ook naar Westerbork gegaan. 1481 01:29:49,760 --> 01:29:51,040 Ja, ja ja. Ja ja. 1482 01:29:51,040 --> 01:29:54,570 En, was dat verontrustend? 1483 01:29:54,570 --> 01:30:00,470 Eh nee, ik weet niet eens of wij eh we zijn de trein niet uitgeweest in Westerbork. 1484 01:30:00,470 --> 01:30:05,400 Maar ik, het zal wel Westerbork zijn geweest hoor, waar we waar we langs gingen. 1485 01:30:05,400 --> 01:30:11,740 Want we gingen van Vught uit in die wagons naar Duitsland. Ik 1486 01:30:11,740 --> 01:30:15,930 Kon u kon u merken dat de Duisters of de bewakers eh vervelender 1487 01:30:15,930 --> 01:30:20,540 werden, onrustiger werden naarmate die geallieerden dichterbij kwamen? 1488 01:30:20,540 --> 01:30:24,870 Neeee, nouou, nee, ze waren altijd vervelend, dus 1489 01:30:24,870 --> 01:30:28,010 En was het een gemengd transport? Waren er mannen èn vrouwen? 1490 01:30:28,010 --> 01:30:30,870 Nee eh, toen wij weggingen. 1491 01:30:30,870 --> 01:30:39,560 Jaaaa, ja ja, wij eh we waren wel mannen en vrouwen. Nou, niet in dezelfde wagons, dacht ik. 1492 01:30:39,560 --> 01:30:43,530 En bent u ’s avonds vertrokken, ’s ochtends? Weet u dat nog? 1493 01:30:43,530 --> 01:30:48,866 Nou we zijn, s s dat ging altijd ’s nachts. We zullen wel ’s nachts zijn vertrokken. 1494 01:30:48,967 --> 01:30:53,450 Ja. Maar dan, dan ga je dus in een veewagen. 1495 01:30:53,450 --> 01:30:55,791 Ja, ja. 1496 01:30:55,892 --> 01:30:57,050 Hoe hoe was dat? 1497 01:30:57,050 --> 01:31:02,349 Ja, verschrikkelijk. Want dan sta je. Opgepakt. 1498 01:31:02,450 --> 01:31:04,400 Had u bagage bij je? 1499 01:31:04,400 --> 01:31:07,380 Neeeee, nee, dat hadden we toen al niet meer. Nee. 1500 01:31:07,380 --> 01:31:07,860 Kleding. 1501 01:31:07,860 --> 01:31:09,320 Nee, ook niet. Nee, nee. 1502 01:31:09,320 --> 01:31:10,900 Wollen jas of 1503 01:31:10,900 --> 01:31:13,810 wat je aanhad. Nee, nee. Alleen wat je aanhad. 1504 01:31:13,810 --> 01:31:20,360 Huhum. Er was geen onrust in zo’n in in eh de wagon? 1505 01:31:20,360 --> 01:31:21,570 Nee, nee. 1506 01:31:21,570 --> 01:31:23,383 Mensen spraken niet veel? 1507 01:31:23,383 --> 01:31:32,326 Jawel, maar niet dat het nou zo een onrust was. We wisten dat, nou ja, we gaan, ’t is het laatste. 1508 01:31:32,327 --> 01:31:34,380 Het laatste [Ja] wat bedoelt u daarmee? 1509 01:31:34,380 --> 01:31:38,100 Nou dan eh, gaan we naar Polen en dan eh of naar Auschwitz, 1510 01:31:38,100 --> 01:31:44,040 wat we dus nog wel te te horen gekregen, dat meen ik wel. 1511 01:31:44,040 --> 01:31:46,296 En dan is het afgelopen. 1512 01:31:46,297 --> 01:31:47,380 Wist u daar eh 1513 01:31:47,380 --> 01:31:49,250 dat de gaskamers daar waren. 1514 01:31:49,250 --> 01:31:50,460 Dat wist u toen wel? 1515 01:31:50,460 --> 01:31:53,955 Ja. Ja. Ja. 1516 01:31:54,056 --> 01:32:00,420 Maar dan dan moet zo’n sfeer eh in in zo’n wagon toch eh ondraaglijk zijn? 1517 01:32:00,420 --> 01:32:04,880 Ja, ja, maar maar zo ging het niet. 1518 01:32:04,880 --> 01:32:14,990 De mensen waren toch eh. Je hield elkaar toch steeds bezig met eh misschien gebeurt er nog wat. 1519 01:32:14,990 --> 01:32:15,762 Hum, uhuh. 1520 01:32:15,863 --> 01:32:20,886 En u bent eerst naar eh Westerbork waarschijnlijk, 1521 01:32:20,886 --> 01:32:23,710 zo en en u zegt in Westerbork niet eens uit de trein. 1522 01:32:23,710 --> 01:32:25,240 Nee nee. Nee. Nee. 1523 01:32:25,240 --> 01:32:29,640 Maar dan sta je dus al 24 uur in de trein. Bijna. Of of. Hè? 1524 01:32:29,640 --> 01:32:32,400 Ja. We zaten dagen in die trein. 1525 01:32:32,400 --> 01:32:34,330 Ja 1526 01:32:34,330 --> 01:32:35,970 Ja, ja. 1527 01:32:35,970 --> 01:32:39,069 Uhh, uhh, daarna bent u naar 1528 01:32:39,070 --> 01:32:39,980 Auschwitz. 1529 01:32:39,980 --> 01:32:41,340 Eerst naar Auschwitz? 1530 01:32:41,340 --> 01:32:44,296 Ja, ja. We kwamen in Auschwitz aan. 1531 01:32:44,397 --> 01:32:50,440 Kunt u dat eh daariets over vertellen? [ja] Hoe was dat eh moment van 1532 01:32:50,440 --> 01:32:57,440 We werden de trein uitgejaagd en eh toen moesten we allemaal in rijen. En toen 1533 01:32:57,440 --> 01:32:58,150 Waar moest u? 1534 01:32:58,150 --> 01:32:59,220 in Auschwitz 1535 01:32:59,220 --> 01:32:59,400 Ja, nee, maar 1536 01:32:59,400 --> 01:33:01,094 en die poort door 1537 01:33:01,195 --> 01:33:04,960 Ja maar, moest je meteen uit de trein in een rij gaan staan? 1538 01:33:04,960 --> 01:33:11,303 Ja, ja, want dat die perrons die zijn allemaal op die in die in die eh kampen geweest. 1539 01:33:11,404 --> 01:33:15,287 En eh, toen werden we geselecteerd. 1540 01:33:15,388 --> 01:33:22,910 Dus, was je te dik, was je te dun, was je te lang, te klein, ehhh, had je rood haar. 1541 01:33:22,910 --> 01:33:28,100 Dat was ook nog een punt. En dan ging je die kant op en dan de rest die ging die kant op. 1542 01:33:28,100 --> 01:33:31,810 Wist u de betekenis van die selectie op dat moment? 1543 01:33:31,810 --> 01:33:36,320 Toen we we we moesten naar een barak en moesten ons 1544 01:33:36,320 --> 01:33:40,120 uitkleden en dan werden we en toen moesten we douchen. 1545 01:33:40,120 --> 01:33:43,090 En er kwam water uit. 1546 01:33:43,090 --> 01:33:46,398 Toen wisten we dus dat we niet in de gaskamer waren. 1547 01:33:46,499 --> 01:33:49,730 [Maar heeft u] En de anderen, die de andere kant uitgingen, die gingen naar de gaskamer. 1548 01:33:49,730 --> 01:34:02,160 Ja. Op het moment dat u zo’n douchekamer binnengeleid wordt, dan heb je je al verzoend met het lot 1549 01:34:02,160 --> 01:34:02,745 Ja. Ja 1550 01:34:02,746 --> 01:34:03,460 op zo’n moment? 1551 01:34:03,460 --> 01:34:07,556 Ja, ja. Ja. Ja. 1552 01:34:07,657 --> 01:34:09,950 Groepsgewijs? Of als individu. 1553 01:34:09,950 --> 01:34:15,370 Ja nou, als in waren we, dan ben je zo met twee of drie mensen bij elkaar. 1554 01:34:15,370 --> 01:34:17,640 Je houdt elkaar vast en eh, ja. 1555 01:34:17,640 --> 01:34:19,542 Wat zeg je. 1556 01:34:19,643 --> 01:34:24,110 Wie weet, eh, wat er ge gaat gebeuren. 1557 01:34:24,110 --> 01:34:24,260 En. 1558 01:34:24,260 --> 01:34:26,750 Je moet ook maar afwachten en zo. 1559 01:34:26,750 --> 01:34:28,290 Nou ja, toen dat water er uit kwam. 1560 01:34:28,290 --> 01:34:31,620 Het is al natuurlijk verschrikkelijk, dat je je moet 1561 01:34:31,620 --> 01:34:35,650 uitkleden en dat je daar voor al die militairen die eh. 1562 01:34:35,650 --> 01:34:39,054 Maar dat, op het laatst merk je dat ook niet meer hoor. 1563 01:34:39,155 --> 01:34:48,040 En eh, dus we kwamen uit die douches en toen moesten we weer langs die, ik 1564 01:34:48,040 --> 01:34:52,171 wil bijna zeggen ‘moffen’ iedere keer, maar laat ik maar Duitsers zeggen. 1565 01:34:52,272 --> 01:34:57,907 En eh, eh, nou dan werd je ontluisd. 1566 01:34:58,007 --> 01:35:02,680 Je werd geschoren, eh ook je hoofd helemaal kaal geschoren. 1567 01:35:02,680 --> 01:35:07,520 En je kreeg een nummer in je arm, getatoeerd. 1568 01:35:07,520 --> 01:35:08,270 Meteen? 1569 01:35:08,270 --> 01:35:14,450 Ja. Ja. En dat moest je heel gauw in het Duits leren zeggen want eh 1570 01:35:14,450 --> 01:35:14,812 Kunt u het nog in het Duits zeggen? 1571 01:35:14,812 --> 01:35:15,150 Ja ja, einundachtzigziebenneunundachtzig. 1572 01:35:15,151 --> 01:35:15,603 Nog één keer 1573 01:35:15,604 --> 01:35:15,820 Ik weet niet hoe het hoe het (stilte) einundachtzigsiebenneunundachtzig. 1574 01:35:15,820 --> 01:35:16,700 Ja. [grinnikt] Ja. 1575 01:35:16,700 --> 01:35:38,900 En eh [die die] en je kreeg een gevangenisjurk aan [ja] en dat was het. 1576 01:35:38,900 --> 01:35:40,570 Ik ga nog heel eventjes terug. 1577 01:35:40,570 --> 01:35:44,080 Die groep van tien mensen eh laten we zeggen u was nog 1578 01:35:44,080 --> 01:35:46,140 [ja zo zo] met collega’s nog zo’n beetje bij elkaar. 1579 01:35:46,140 --> 01:35:47,560 En ook met die vrouw [ja ja] waar u nog steeds contact mee heeft. 1580 01:35:47,560 --> 01:35:49,648 Ja, ja, ja. 1581 01:35:49,749 --> 01:35:57,120 Eh eh. Is die groep gesplitst, geselecteerd tussen werkbaar, niet-werkbaar? 1582 01:35:57,120 --> 01:36:01,797 Nee nee. Nee nee. Die eh zijn bijna allemaal bij elkaar gebleven. 1583 01:36:01,898 --> 01:36:02,160 Ja. 1584 01:36:02,160 --> 01:36:02,320 Ja. 1585 01:36:02,320 --> 01:36:06,460 Kunt u zich andere. Ja ja 1586 01:36:06,460 --> 01:36:08,868 [stilte] 1587 01:36:08,869 --> 01:36:17,720 NN vijf, vier, drie, twee, een, (…) 1588 01:36:17,720 --> 01:36:26,780 Vanuit de wagon waar u dagenlang met dezelfde mensen heeft gezeten, kunt u zich daar herinneren 1589 01:36:26,780 --> 01:36:34,673 mensen waar u contact mee heeft gehad die uiteindelijk eh niet door de selectie heen zijn gekomen? 1590 01:36:34,774 --> 01:36:40,470 Nee. Nee. D’r waren natuurlijk ook heel veel mensen bij die ik niet kende. 1591 01:36:40,470 --> 01:36:40,930 Ja. 1592 01:36:40,930 --> 01:36:44,660 En eh. Nee dat weet ik niet. 1593 01:36:44,660 --> 01:36:44,980 Nee. 1594 01:36:44,980 --> 01:36:50,140 Maar de de meesten zijn er wel doorgekomen hoor, door die selectie. 1595 01:36:50,140 --> 01:36:54,400 Want we waren natuurlijk al een beetje geselecteerd in Vught. 1596 01:36:54,400 --> 01:36:56,090 hum hum. 1597 01:36:56,090 --> 01:37:04,360 Ja. Hoe hoe reageerden Duitse officieren op u eh als als Joodse vrouwen, redelijke jonge leeftijd. 1598 01:37:04,360 --> 01:37:04,860 Nou nee. 1599 01:37:04,860 --> 01:37:06,703 Niet. 1600 01:37:06,804 --> 01:37:08,040 Nee. 1601 01:37:08,040 --> 01:37:20,766 Kunt u zich iets van eh van sfeer op Auschwitz herinneren, eh ben waar bent u meteen ondergebracht? 1602 01:37:20,867 --> 01:37:21,650 Ehh 1603 01:37:21,650 --> 01:37:22,200 bijvoorbeeld 1604 01:37:22,200 --> 01:37:24,114 In een barak 1605 01:37:24,215 --> 01:37:27,684 Kreeg je te horen wat er ging gebeuren. 1606 01:37:27,785 --> 01:37:32,200 Eh ja we moesten, we zouden wel aan het werk gezet worden. 1607 01:37:32,301 --> 01:37:38,552 En na een, de de volgende dag was het geloof ik al, moesten we stenen sjouwen. 1608 01:37:38,653 --> 01:37:44,110 En dat betekent stenen oppakken en naar de andere kant brengen en van de 1609 01:37:44,110 --> 01:37:47,820 andere kant weer de stenen weer mee terug leggen [lacht schamper] en zo. 1610 01:37:47,820 --> 01:37:50,940 Stenen sjouwen deden we. 1611 01:37:50,940 --> 01:37:51,880 Maar dat heeft, dat was al 1612 01:37:51,880 --> 01:37:52,900 Dat was hel kort. 1613 01:37:52,900 --> 01:37:56,170 Dat was heel kort, hè. Daarna bent u naar 1614 01:37:56,170 --> 01:37:59,490 naar Reichenbach gegaan. [Ja] Naar Birkenau, Reichenbach. 1615 01:37:59,490 --> 01:38:01,930 Nog steeds met dezelfde groep vrouwen 1616 01:38:01,930 --> 01:38:03,400 met dezelfde groep vrouwen. 1617 01:38:03,400 --> 01:38:03,730 Ja 1618 01:38:03,730 --> 01:38:05,528 Ja. 1619 01:38:05,629 --> 01:38:13,590 En eh daar zijn we dus in een barak gekomen en eh toen zijn 1620 01:38:13,590 --> 01:38:18,592 we voor Telefunken, in de Telefunkenfabriek gaan werken. 1621 01:38:18,692 --> 01:38:22,990 Kreeg u toen net zoals in in Vught het geval was, een een wat beter regime. 1622 01:38:22,990 --> 01:38:25,070 Nee, dat niet. Niet eh, dat niet. Nee. 1623 01:38:25,070 --> 01:38:26,200 Geen beter eten, geen beter 1624 01:38:26,200 --> 01:38:27,270 Nee nee nee. Nee. 1625 01:38:27,270 --> 01:38:29,142 nee 1626 01:38:29,243 --> 01:38:36,920 Maar eh eh, we hebben daar eh, nou ja gewerkt, in die Telefunkenfabriek. 1627 01:38:36,920 --> 01:38:43,060 [uhum] Zo’n, bijna net zo’n werk wat we bij Philips hebben gedaan [uhum]. 1628 01:38:43,060 --> 01:38:46,869 Allemaal dat prutswerk. En eh, tja 1629 01:38:46,970 --> 01:38:54,370 Was u op dat moment eh belast met de met het gegeven dat uw ouders en uw zus er niet meer waren? 1630 01:38:54,370 --> 01:38:58,130 Ja, dat begrepen we wel. Allemaal wel. Ja. 1631 01:38:58,130 --> 01:39:04,669 En hoe heeft u dat verwerkt op dat moment? In die periode. 1632 01:39:04,770 --> 01:39:12,905 Eh, altijd nog de hoop dat er nog iets uit zou komen. 1633 01:39:13,006 --> 01:39:18,580 Ehhh, en toen met elkaar maar heel flink geweest. 1634 01:39:18,580 --> 01:39:22,005 Uhum. Uhum. Ja. 1635 01:39:22,106 --> 01:39:24,347 Anders ging het niet. 1636 01:39:24,448 --> 01:39:27,626 Ja. 1637 01:39:27,727 --> 01:39:32,990 U heeft een eh ook een behoorlijke tijd in eh Birkenau-Reichenbach gezeten hè. 1638 01:39:32,990 --> 01:39:34,230 Ja. Ja. 1639 01:39:34,230 --> 01:39:36,350 Tot eigenlijk, tot aan de bevrijding toe? 1640 01:39:36,350 --> 01:39:42,280 Tot aan. Nou totdat we eh tot januari ’4 eh ’45. 1641 01:39:42,280 --> 01:39:43,920 Ja. 1642 01:39:44,021 --> 01:39:47,400 Toen kwamen die Russen al zo opzetten daar, hè. 1643 01:39:47,400 --> 01:39:55,510 Maar we hebben dus aldoor nog in die eh, we hebben eh in de eh bij Telefunken gewerkt. 1644 01:39:55,510 --> 01:40:02,980 We hadden eh vrij behoorlijke, tenminste ik had een hele aardige, pff 1645 01:40:02,980 --> 01:40:07,880 he ja want dat zeg je dan op het laatst, een hele aardige Aufseherin. 1646 01:40:07,880 --> 01:40:15,599 Die zat dus aan de band en die moest zorgen dat wij een productie klaar maakten, iedere dag zoveel. 1647 01:40:15,600 --> 01:40:18,861 En dat meisje was zeventien jaar. 1648 01:40:18,962 --> 01:40:20,845 Die kwam uit Berlijn. 1649 01:40:20,946 --> 01:40:28,100 Haar vader en d’r broers en d’r verloofde die waren naar het Oostfront. 1650 01:40:28,100 --> 01:40:33,413 Haar moeder werkte in de munitiefabriek in Berlijn en zij moest van Berlijn naar Polen. 1651 01:40:33,414 --> 01:40:38,419 Dus die had ook heimwee. [ja] Die kwam bij mij uithuilen. 1652 01:40:38,520 --> 01:40:38,880 Ja. 1653 01:40:38,880 --> 01:40:43,455 En, dat was ook nog maar een jong meisje. 1654 01:40:43,556 --> 01:40:45,510 Fraulein Gehbauer. 1655 01:40:45,510 --> 01:40:54,770 En ze zei altijd ‘U’ tegen mij en eh ze, ze wist niet dat wij Joodse mensen waren. 1656 01:40:54,770 --> 01:41:02,250 En dan zei ze eens een keer tegen me, want we zaten zo wel te praten en eh. 1657 01:41:02,250 --> 01:41:05,870 Ik zeg, ja we zijn allemaal Joodse mensen, zegt ze, ja maar ‘Sie sind keine Judin. 1658 01:41:05,870 --> 01:41:08,021 Sie sind so anständig’. 1659 01:41:08,122 --> 01:41:10,425 Ja 1660 01:41:10,526 --> 01:41:11,460 dusss 1661 01:41:11,460 --> 01:41:14,940 Zou zo’n kind geweten hebben wat er omging in Auschwitz en 1662 01:41:14,940 --> 01:41:16,100 Zij? 1663 01:41:16,100 --> 01:41:16,781 Ja 1664 01:41:16,882 --> 01:41:19,206 Ja. Ze vond het heel erg. 1665 01:41:19,307 --> 01:41:19,810 Ja 1666 01:41:19,810 --> 01:41:20,110 Want 1667 01:41:20,110 --> 01:41:21,790 En dat was oprecht? 1668 01:41:21,790 --> 01:41:21,950 toen. 1669 01:41:21,950 --> 01:41:22,830 Dat was oprecht. 1670 01:41:22,830 --> 01:41:27,410 Want, ze zei dus tegen mij ‘Ik ben altijd heel goed voor u geweest, hè’. 1671 01:41:27,410 --> 01:41:30,470 Dat was ze ook, want ik ben daar heel ziek geweest. 1672 01:41:30,470 --> 01:41:31,620 Ik heb typhus gekregen. 1673 01:41:31,620 --> 01:41:36,670 En dan bracht ze kininepillen voor me mee en ik durfde ze bijna niet in te nemen. 1674 01:41:36,670 --> 01:41:41,920 En die Oberscharführer die zei tegen d’r, dat ze moest m’n temperatuur opnemen. 1675 01:41:41,920 --> 01:41:45,810 Er werden nog wel meer meisjes ziek, maar die gingen allemaal naar Auschwitz hoor. 1676 01:41:45,810 --> 01:41:49,140 Die gingen allemaal weg. En eh 1677 01:41:49,140 --> 01:41:51,270 Als u zegt ‘weg’ wat bedoelt u dan? 1678 01:41:51,270 --> 01:41:56,567 Naar naar de gaskamer, naar Auschwitz terug. En eh 1679 01:41:56,668 --> 01:41:58,040 Je mocht niet ziek zijn? 1680 01:41:58,040 --> 01:42:01,450 Je mocht niet ziek zijn, want je stak elkaar aan natuurlijk. 1681 01:42:01,450 --> 01:42:07,530 En dan moest ze temperatuur opnemen en dan eh, ja ik had natuurlijk eh temperatuur. 1682 01:42:07,530 --> 01:42:12,136 En die sloeg ze af en dan zei ze ‘Kijk maar, d’r is niks los’. 1683 01:42:12,237 --> 01:42:15,210 En eh nou dan mocht ik weer gaan zitten. 1684 01:42:15,210 --> 01:42:18,543 En zij bracht di dingen voor me mee. 1685 01:42:18,644 --> 01:42:26,394 En ze zei altijd ‘Ik ben toch eh’. En, maar d’r waren nog meer van die soort meisjes. 1686 01:42:26,495 --> 01:42:28,099 Ja 1687 01:42:28,200 --> 01:42:30,060 U koesterde geen wrok op dat moment? 1688 01:42:30,060 --> 01:42:35,570 Nou, tegen haar neuneu. Zij kon er ook niks aan doen. [nee] Ik had het erger kunnen treffen daar. 1689 01:42:35,570 --> 01:42:35,770 Ja. 1690 01:42:35,770 --> 01:42:42,360 Maar als we daar zo in de barak zaten, we hadden natuurlijk practisch geen bewaking daar. 1691 01:42:42,360 --> 01:42:48,080 Want je was kaal, je had een nummer, je had een gevangenisjurk aan. Je kon bijna nergens naartoe. 1692 01:42:48,080 --> 01:42:50,774 Werd je permanent kaal gehouden? 1693 01:42:50,874 --> 01:42:54,204 Nee, maar dat groeide niet zo hard. 1694 01:42:54,305 --> 01:42:54,630 Nee 1695 01:42:54,630 --> 01:43:02,670 En met kerstmis waren we daar en eh en oud en nieuw en eh die moffen waren allemaal weg. 1696 01:43:02,670 --> 01:43:10,244 Die vierden daar hun feest. En wij zaten in die barak en wij gingen ook maar feestvieren. 1697 01:43:10,345 --> 01:43:20,160 Ja. Uhm, de Russen gaan op een gegeven moment aankomen. Merkte u dat de Duitsers nerveuzer werden 1698 01:43:20,160 --> 01:43:21,130 Ja. Ja. 1699 01:43:21,130 --> 01:43:22,790 Want zo’n fabriek is natuurlijk eh 1700 01:43:22,790 --> 01:43:26,510 Ja, is heel kwetsbaar want die werden natuurlijk allemaal gebombardeerd. 1701 01:43:26,510 --> 01:43:28,200 JN Ja. Was u zelf bang? 1702 01:43:28,200 --> 01:43:29,440 Eh nee. 1703 01:43:29,440 --> 01:43:29,780 Nee. 1704 01:43:29,780 --> 01:43:33,100 Dat dat eh, ik vond het een beetje luguber, die bommen die 1705 01:43:33,100 --> 01:43:38,327 je zag vallen, maar eh we werden al gauw dat we weg moesten. 1706 01:43:38,428 --> 01:43:41,030 En toen begon die akelige dodenmars. 1707 01:43:41,030 --> 01:43:41,850 Ja. 1708 01:43:41,951 --> 01:43:47,120 Uhm, wanneer eh ontstond dat dat stukje paniek bij bij 1709 01:43:47,120 --> 01:43:50,550 de Duitsers waardoor u eh bij elkaar gehaald werd en 1710 01:43:50,550 --> 01:43:54,586 Nou, toen die Russen daar zo dichtbij kwamen. 1711 01:43:54,586 --> 01:43:54,950 Ja. 1712 01:43:54,950 --> 01:44:03,195 Aan de andere kant de geallieerden en daar de Russen. Ja wij zaten in Polen hè. [uhum] Dus eh. 1713 01:44:03,296 --> 01:44:09,632 Maar werd u eh eh, was toen nog iedereen relatief gezond? 1714 01:44:09,733 --> 01:44:11,680 Uhm, sommige. 1715 01:44:11,680 --> 01:44:12,510 Sommige. 1716 01:44:12,510 --> 01:44:16,100 Ja. Ja, er waren er ook bij die echt wel gesleept moesten worden. 1717 01:44:16,100 --> 01:44:24,721 Ja, want u eh eh dat dat moment van vertrek we werd dat ook plotseling aangekondigd? 1718 01:44:24,822 --> 01:44:28,530 Eh. Jaaa, we mochten de fabriek niet meer in. 1719 01:44:28,530 --> 01:44:32,720 Dat eh, d’r waren allemaal schuilkelders. 1720 01:44:32,720 --> 01:44:39,538 Ik denk dat ze daar zelf in gingen. En eh toen moesten we weg, daar. We moesten lopen. 1721 01:44:39,639 --> 01:44:41,090 Werd u eerst verzameld? 1722 01:44:41,090 --> 01:44:43,810 Ja, nou we waren allemaal bij elkaar dus 1723 01:44:43,810 --> 01:44:45,853 dat was allemaal niet zo 1724 01:44:45,853 --> 01:44:48,025 Ja. Hoe groot was de groep 1725 01:44:48,126 --> 01:44:51,291 Toch een paar honderd. 1726 01:44:51,392 --> 01:44:55,380 Kunt u zich nog het weer herinneren, het eh 1727 01:44:55,380 --> 01:44:58,160 Oh, het was in Polen was het eh erg koud af en toe. 1728 01:44:58,160 --> 01:45:04,250 We stonden met blote voeten [acht schamper] en toen toen we die mars gingen maken. 1729 01:45:04,250 --> 01:45:06,860 Eh, we kregen daar natuurl, we hadden daar eh 1730 01:45:06,860 --> 01:45:11,889 gevangenisjurk gekregen en eh ik had twee linker klompen. 1731 01:45:11,990 --> 01:45:14,520 En, dus ik liep meestal liep ik er zonder. 1732 01:45:14,520 --> 01:45:17,740 Maar toen we die vreselijke mars moesten maken, toen had ik, dat dat 1733 01:45:17,740 --> 01:45:22,630 kon je niet op op een linker klom [nee] eh twee verschillende klompen. 1734 01:45:22,630 --> 01:45:29,492 En eh, toen kreeg ik onderweg van een Aufseherin een paar laarzen. 1735 01:45:29,593 --> 01:45:32,330 Want ik, omdat ik op m’n blote voeten liep, dat liepen 1736 01:45:32,330 --> 01:45:36,150 d’r nog wel meer hoor eh eh, of met zelfgemaakte dingen. 1737 01:45:36,150 --> 01:45:40,370 Ja, ik weet niet wat er allemaal was, maar en eh, toen zei ze, als we 1738 01:45:40,370 --> 01:45:45,700 ergens aankomen dan wil ik ze terughebben, maar dan wel mooi schoongemaakt. 1739 01:45:45,801 --> 01:45:50,250 Dus, ik geloof wel dat met eh met tien, twintig meisjes hebben we op 1740 01:45:50,250 --> 01:45:55,300 die schoenen gespuugd en alsmaar schoongemaakt [humum] maar ze, ik kreeg 1741 01:45:55,300 --> 01:45:58,290 ze iedere keer weer terug want ik mocht er steeds verder op lopen. 1742 01:45:58,290 --> 01:45:59,280 Waar moest u naar toe? 1743 01:45:59,280 --> 01:46:00,701 Nou de kant van de 1744 01:46:00,701 --> 01:46:02,890 Wat was het doel van de de tocht? 1745 01:46:02,890 --> 01:46:10,900 naar de kant van Hamburg zijn we opgelopen. Helemaal daarvandaan over de bergen eh. 1746 01:46:10,900 --> 01:46:15,240 Ja. Daar zijn veel mensen ook in achtergebleven in die tocht 1747 01:46:15,240 --> 01:46:16,480 Daar zijn mensen in achtergebleven. 1748 01:46:16,480 --> 01:46:23,679 Jaaa, en we moesten de zoutmijn, we zouden eerst in de zoutmijn gaan werken. 1749 01:46:23,780 --> 01:46:25,964 In Beendorf. 1750 01:46:26,065 --> 01:46:31,615 En toen zeiden er een paar eh, niet doen want die wordt opgeblazen. 1751 01:46:31,716 --> 01:46:33,249 Niet erin gaan. 1752 01:46:33,250 --> 01:46:38,677 Dus er was grote paniek, en inderdaad is die opgeblazen. 1753 01:46:38,778 --> 01:46:40,210 We waren er niet in. 1754 01:46:40,210 --> 01:46:45,550 Dus we hebben erg gelopen, overal langs kampen, ook langs Bergen-Belsen zijn we geweest. 1755 01:46:45,550 --> 01:46:49,295 We lij, er zijn erg veel kampen hebben we gepasseerd. 1756 01:46:49,396 --> 01:46:56,343 Maar we mochten nergens uit die, we zaten altijd maar in veewagens of liepen. 1757 01:46:56,444 --> 01:47:00,849 [huhum] En [maar] dagen geen drinken, geen eten. 1758 01:47:00,950 --> 01:47:06,644 Had u nog hoop dat er, dat u ook bevrijd zou zijn worden, op dat moment? 1759 01:47:06,744 --> 01:47:15,920 Eh ja, op het laatst was het zo dat we eh toen werden we overgeheveld. 1760 01:47:15,920 --> 01:47:18,180 We waren we kwamen steeds noordelijker. 1761 01:47:18,180 --> 01:47:26,350 En toen kwamen er ineens allemaal van die ouwe Duitsers, die gingen ons, die namen ons over. 1762 01:47:26,350 --> 01:47:28,960 En die, dat waren van die ouwe mannen. 1763 01:47:28,960 --> 01:47:31,986 D’r waren bijna geen militairen, die waren allemaal 1764 01:47:32,087 --> 01:47:35,009 of waren gevlucht of ze waren naar het oostfront. 1765 01:47:35,010 --> 01:47:39,240 Ik weet niet wat het was en eh, die gingen verder met ons. 1766 01:47:39,240 --> 01:47:45,010 En die brachten ons naar Padborg, zodat we in Denemarken aankwamen. 1767 01:47:45,010 --> 01:47:47,520 Maar dat heeft natuurlijk wel heel lang geduurd. 1768 01:47:47,520 --> 01:47:47,950 U u bent 1769 01:47:47,950 --> 01:47:49,500 Dat ging niet zomaar, maar 1770 01:47:49,500 --> 01:47:51,880 van Auschwitz grotendeels gelopen naar Denemarken. 1771 01:47:51,880 --> 01:47:52,594 Ja. 1772 01:47:52,594 --> 01:47:57,170 Of in een veewagen, in de sneeuw, af en toe zat je in die 1773 01:47:57,170 --> 01:48:00,650 veewagens en dan ging het sneeuwen, dat was ook geen pretje. 1774 01:48:00,650 --> 01:48:05,880 Was uw groep, bekenden, vriendinnen, steunpilaren 1775 01:48:05,880 --> 01:48:09,150 Ja die waren allemaal. Jaaa, die waren altijd erg eh goed 1776 01:48:09,150 --> 01:48:11,410 Maar die was nog intact en nog bij elkaar 1777 01:48:11,410 --> 01:48:12,030 Ja. 1778 01:48:12,030 --> 01:48:12,770 Ja ja. 1779 01:48:12,770 --> 01:48:17,670 We hebben het zelfs zover gehad dat eh, we waren in eh 1780 01:48:17,670 --> 01:48:21,930 Reichenbach en toen kwamen er ineens een stel vrouwen aan. 1781 01:48:21,930 --> 01:48:24,550 Want wij waren dus met Joodse vrouwen alleen, hè. 1782 01:48:24,550 --> 01:48:31,220 En toen kwamen er ineens een hele groep vrouwen en dat was zo leuk. 1783 01:48:31,220 --> 01:48:33,360 Die kwamen uiot Ravensbrück. 1784 01:48:33,360 --> 01:48:37,330 [ja] En die moesten ook werken, daar bij ons. 1785 01:48:37,330 --> 01:48:39,740 Dus dat nou, dat was een. 1786 01:48:39,740 --> 01:48:46,580 Toen zagen we al die mensen, daar daar heb ik altijd nog vreselijk veel contact altijd mee gehad. 1787 01:48:46,580 --> 01:48:53,300 Zijn ook al een heleboel van overleden. Maar eh, tja 1788 01:48:53,300 --> 01:48:56,340 Wanneer eh brak voor u de dag van de bevrijding aan? 1789 01:48:56,340 --> 01:49:03,762 Eh toen we, ja toen we overge eh leverd werden aan Denemarken. 1790 01:49:03,863 --> 01:49:05,270 Op welke datum was dat 1791 01:49:05,270 --> 01:49:07,030 En dat was eind april. 1792 01:49:07,030 --> 01:49:14,630 Toen was hier nog niet bevrijd, maar [uhum] ik geloof dat het 6 of 27 april was? 1793 01:49:14,630 --> 01:49:17,320 Bent u overgehandigd of uitgewisseld? 1794 01:49:17,320 --> 01:49:22,390 We zijn uitgewisseld eh, daar was daar Graaf Volkert Bernadotte, uit Zweden. 1795 01:49:22,390 --> 01:49:36,760 Die heeft ons uitgewisseld. Dus zodoende zijn we eh eh vrijgekomen, via Denemarken naar Zweden en eh 1796 01:49:36,760 --> 01:49:42,900 En daar bent u weer langzamerhand eh [ja] in een gezonde conditie [ja] gekomen. 1797 01:49:42,900 --> 01:49:44,880 Ja, ja. 1798 01:49:44,880 --> 01:49:47,850 Wanneer bent u uiteindelijk weer terug in Nederland gekomen? 1799 01:49:47,850 --> 01:49:51,222 Dat was augustus eh ’45. 1800 01:49:51,323 --> 01:49:51,770 En wie 1801 01:49:51,770 --> 01:49:53,720 We zijn er nog een paar maanden gebleven. 1802 01:49:53,720 --> 01:49:56,470 Wie trof u van uw familie nog aan? 1803 01:49:56,470 --> 01:49:58,638 Niemand. 1804 01:49:58,739 --> 01:50:01,250 Bent u terug gegaan naar het ouderlijk huis? 1805 01:50:01,250 --> 01:50:01,300 Nee. 1806 01:50:01,300 --> 01:50:07,020 Nee, ik ben nooit meer naar die buurt teruggegaan. 1807 01:50:07,020 --> 01:50:17,412 En eh, dat bestond niet eens meer. Ehhh, nee dat dat was eh, was niks. 1808 01:50:17,513 --> 01:50:23,037 Geen familie meer gezien, geen mensen eh meer getroffen. 1809 01:50:23,138 --> 01:50:26,740 Nee, dat was allemaal zo ver weg, dat eh daar had 1810 01:50:26,740 --> 01:50:30,410 je toch geen contact eh, niet zozeer contacten mee. 1811 01:50:30,410 --> 01:50:32,440 Wanneer bent u die viool gaan halen? 1812 01:50:32,440 --> 01:50:40,820 Eh, die ben ik gaan halen ehhh, ik daar waren nog meer spulletjes. 1813 01:50:40,820 --> 01:50:46,630 Ze hadden ook eh wat wat je allemaal in bewaring geeft, een ring of wat ook. 1814 01:50:46,630 --> 01:50:53,130 En toen ben ik naar d’r toe gegaan, naar dat adres en toen heb ik gezegd: hebben jullie nog wat eh. 1815 01:50:53,130 --> 01:50:58,300 Nee, dat hadden ze niet meer, want ze hadden zo’n honger en eh dat hebben ze verkocht. 1816 01:50:58,300 --> 01:51:00,640 Nou, dat kan ik me dan wel voorstellen. 1817 01:51:00,640 --> 01:51:03,770 Ik heb iets teruggekregen, een ring. 1818 01:51:03,770 --> 01:51:08,840 Ik heb trouwringen van m’n vader en moeder teruggekregen. 1819 01:51:08,941 --> 01:51:14,560 En eh, een dasspeld van mijn vader. 1820 01:51:14,560 --> 01:51:19,820 Daar zat een briljantje in, dat hebben ze eruit gehaald, ze dachten dat apart te kunnen verkopen. 1821 01:51:19,820 --> 01:51:23,292 Dat hadden ze nooit moeten doen, want toen kregen ze er niks meer voor. 1822 01:51:23,393 --> 01:51:25,240 Maar eh, dat heb ik dus teruggekregen. 1823 01:51:25,240 --> 01:51:28,993 En toen ging ik weg en toen zag ik de viool staan. 1824 01:51:29,094 --> 01:51:34,360 En, ik had de viool in m’n hand en toen ging ik weg. 1825 01:51:34,360 --> 01:51:35,920 Hoe was dat? Die viool weer in uw 1826 01:51:35,920 --> 01:51:40,680 Want ze wilden, ze zeiden, ja maar dat kan zomaar niet en die hebben we gekregen en eh. 1827 01:51:40,680 --> 01:51:43,860 Ik zeg, nou dat eh. 1828 01:51:43,860 --> 01:51:46,810 Dat ging niet zo makkelijk, maar ik heb hem toch wel gepakt. 1829 01:51:46,810 --> 01:51:52,200 Maar ik had dat vriendinnetje bij me [lacht] en die was nogal vlug met alles. 1830 01:51:52,200 --> 01:51:56,548 En die zegt: wegwezen. [ja] Pakken en wegwezen. 1831 01:51:56,649 --> 01:52:00,870 Ja. En daarna is er een nieuw leven begonnen 1832 01:52:00,870 --> 01:52:01,530 En toen 1833 01:52:01,530 --> 01:52:01,850 voor u 1834 01:52:01,850 --> 01:52:11,210 Ja ja. Ging ook niet zo makkelijk, hoor. In het begin. Want dat ehhh, ging ook moeizaam. 1835 01:52:11,210 --> 01:52:21,136 Als u weer terugkijkt eh. Wat, wat ervaart u nu persoonlijk als uw zwaarste periode? 1836 01:52:21,237 --> 01:52:24,131 Het terugkomen. 1837 01:52:24,231 --> 01:52:26,442 Vond ik vreselijk. 1838 01:52:26,543 --> 01:52:29,550 Dat er eh. 1839 01:52:29,550 --> 01:52:35,270 Ik heb het na de oorlog, heb ik het een beetje moeilijk gehad en eh ik ben opgevangen 1840 01:52:35,270 --> 01:52:42,261 door mensen die helemaal niet aardig waren en dat vond ik een hele moeilijke periode. 1841 01:52:42,362 --> 01:52:44,860 Dat andere hadden we natuurlijk al. 1842 01:52:44,860 --> 01:52:48,252 Ja, je denkt er altijd aan natuurlijk. 1843 01:52:48,353 --> 01:52:53,740 Anders zou je ook al die herdenkingen niet doen en zou je je niet zo inzetten voor alles. 1844 01:52:53,740 --> 01:52:56,844 Maar dat heb je met z’n allen kunnen verwerken. 1845 01:52:56,944 --> 01:52:58,770 En dat scheelt een heleboel. 1846 01:52:58,770 --> 01:53:00,350 En toen niet. 1847 01:53:00,350 --> 01:53:01,230 Toen was ik alleen. 1848 01:53:01,230 --> 01:53:10,249 En toen heb ik, moest ik daar tegenop. Tegen die mensen. Was heel vervelend. Uiteindelijk ben ik 1849 01:53:10,250 --> 01:53:11,720 Bent u teleurgesteld? 1850 01:53:11,720 --> 01:53:16,624 Toen was ik teleurgesteld. Ja, door die mensen. En eh 1851 01:53:16,725 --> 01:53:18,600 En wat, wie bedoelt u met die mensen? 1852 01:53:18,600 --> 01:53:24,960 Nou, die mensen, die waren ondergedoken geweest en eh die kende ik dus. 1853 01:53:24,960 --> 01:53:29,880 Die woonden, dat waren dus de de kin een een zoon van 1854 01:53:29,880 --> 01:53:32,920 die mensen die boven ons die toen weggehaald zijn. 1855 01:53:33,021 --> 01:53:34,970 Maar die was toen getrouwd en die woonde ergens anders. 1856 01:53:34,970 --> 01:53:41,610 En die eh, die wilde met die wilde van z’n vrouw scheiden. 1857 01:53:41,610 --> 01:53:43,540 Want hij was getrouwd, twee kinderen. 1858 01:53:43,540 --> 01:53:46,150 Die waren ondergedoken geweest bij m’n schoonouders. 1859 01:53:46,150 --> 01:53:50,980 Die wilde van z’n vrouw scheiden en met mij trouwen, maar ik wilde die man helemaal niet. 1860 01:53:50,980 --> 01:53:53,370 Dus dat is een heel gedoe geweest. 1861 01:53:53,370 --> 01:53:57,793 En die vrouw zei, ik vind het goed, maar dan met z’n drieën. 1862 01:53:57,893 --> 01:53:59,550 Nou dat dat eh dat [lacht schamper] is niks van gekomen hoor. 1863 01:53:59,550 --> 01:54:03,630 Maar dat heb ik, ik wist niet hoe ik daar uit moest komen. 1864 01:54:03,630 --> 01:54:06,970 Toen ben ik naar die mensen, toen ben ik op een nacht ben 1865 01:54:06,970 --> 01:54:11,040 ik naar die mensen gevlucht waar ze ondergedoken waren. 1866 01:54:11,040 --> 01:54:14,790 En dat was dus het huis van mijn schoonouders. Wat later m’n schoonouders zijn geworden. 1867 01:54:14,790 --> 01:54:15,434 Ja 1868 01:54:15,434 --> 01:54:18,526 Die hebben me reusachtig opgevangen. 1869 01:54:18,527 --> 01:54:20,430 [hum] D’r is een heleboel gebeurd natuurlijk. 1870 01:54:20,430 --> 01:54:27,280 Mmm maar eh dat, dat vond ik heel erg. Dat was voor mij heel moeizaam. 1871 01:54:27,280 --> 01:54:27,893 Uhm. 1872 01:54:27,894 --> 01:54:28,650 Dat ik eh 1873 01:54:28,650 --> 01:54:33,110 Omdat je dan voor de eerste keer de steun van de groep niet meer hebt. 1874 01:54:33,110 --> 01:54:34,864 Ja ja. 1875 01:54:34,965 --> 01:54:36,116 Ja. 1876 01:54:36,217 --> 01:54:40,931 Dat eh. 1877 01:54:41,032 --> 01:54:42,040 Ja. 1878 01:54:42,040 --> 01:54:49,600 En gelukkig later heel veel eh vriendschap gekregen, alleen maar 1879 01:54:49,600 --> 01:54:54,209 met de mensen die ook in het verzet in in het kamp hebben gezeten. 1880 01:54:54,210 --> 01:54:59,410 Die begrepen het allemaal wel. [huhum] En die hebben me d’r uitgehaald. 1881 01:54:59,410 --> 01:55:08,099 Ja. Maar ik ik ga u bedanken voor het gesprek. Ben ik in uw ogen iets vergeten? 1882 01:55:08,200 --> 01:55:09,400 Ik dacht het niet. 1883 01:55:09,400 --> 01:55:15,820 Is er iets waarvan u zegt van nou dat zou nog mooi zijn als ik dat nog eh kwijt kon. 1884 01:55:15,820 --> 01:55:18,968 [stilte] 1885 01:55:19,069 --> 01:55:22,200 Ik geloof het niet, weet jij nog iets Janneke? 1886 01:55:22,200 --> 01:55:27,740 Nee, ik weet niet of overgekomen is dat vrouwen uit Ravensbrück 1887 01:55:27,740 --> 01:55:28,802 die jullie ontmoetten, dat die ook uit Vught kwamen. 1888 01:55:28,903 --> 01:55:34,300 Ja ja, die kwamen ook allemaal uit Vught. Want die vrouwen, ja dat is 1889 01:55:34,300 --> 01:55:37,740 Ja dat is dat was ook zo’n herkenning, omdat jullie daar 1890 01:55:37,740 --> 01:55:38,146 Ja ja 1891 01:55:38,146 --> 01:55:37,970 Daar zat Tineke Wibaut toch ook bij? 1892 01:55:37,970 --> 01:55:38,800 Ja ja ja. 1893 01:55:38,800 --> 01:55:40,060 bij die vrouwen 1894 01:55:40,060 --> 01:55:41,700 Ja ja ja. 1895 01:55:41,700 --> 01:55:47,600 Die eh de vrouwen eh die in Vught achterbleven, de verzetsvouwen, 1896 01:55:47,600 --> 01:55:50,520 zal ik maar zeggen; het politieke kamp heette het daarzo. 1897 01:55:50,520 --> 01:55:59,950 Die eh bleven, wij gingen in juni weg. Zij gingen in eh september uit Vught. Toen gingen 1898 01:55:59,950 --> 01:56:00,370 Twee maanden later 1899 01:56:00,370 --> 01:56:02,100 Toen was het eh 1900 01:56:02,100 --> 01:56:02,350 kamp 1901 01:56:02,350 --> 01:56:04,370 het kamp werd opgeheven. 1902 01:56:04,370 --> 01:56:09,910 Tenminste van de gevangenen. En toen gingen zij weg. En zij gingen allemaal naar Ravensbrück. 1903 01:56:09,910 --> 01:56:12,930 Ja, maar u kende dus elkaar van 1904 01:56:12,930 --> 01:56:15,320 Wij kenden, ik kende er al wat mensen van. 1905 01:56:15,320 --> 01:56:15,650 Ja 1906 01:56:15,650 --> 01:56:16,760 Ja. Ja 1907 01:56:16,760 --> 01:56:17,520 En dan kom je elkaar tegen 1908 01:56:17,520 --> 01:56:21,310 I En dan kom je elkaar tegen en dan word je weer geholpen. 1909 01:56:21,310 --> 01:56:27,910 [ja] Want deze mensen die hadden eh die hadden altijd, die kwamen terug, zeiden ze 1910 01:56:27,910 --> 01:56:31,760 tegen mij, die von, zeiden: wij hadden het helemaal niet zo erg, want toen wij 1911 01:56:31,760 --> 01:56:36,480 terugkwamen hadden we vader en moeder, en we hadden een huis en we hadden de hele familie. 1912 01:56:36,480 --> 01:56:40,440 En m’n bed was er nog, en m’n poezie-album was er nog. 1913 01:56:40,440 --> 01:56:46,282 En en alles was er nog. En en eh wij zij zij gingen gewoon weer door. 1914 01:56:46,383 --> 01:56:47,630 Zij pakten de draad op. 1915 01:56:47,630 --> 01:56:48,070 Ja 1916 01:56:48,070 --> 01:56:48,980 En u kon dat niet 1917 01:56:48,980 --> 01:56:51,300 En wij konden dat natuurlijk niet op die manier. 1918 01:56:51,300 --> 01:56:51,540 Nee. 1919 01:56:51,540 --> 01:56:53,010 Wij gingen zwerven. 1920 01:56:53,010 --> 01:56:54,128 Ja. 1921 01:56:54,229 --> 01:56:58,420 Wij eh, ik ging eh, we kwamen aan in augustus in 1922 01:56:58,420 --> 01:57:03,610 Amsterdam en ja, je had niks, en eh het was mooi weer. 1923 01:57:03,610 --> 01:57:10,500 We konden ergens bij mensen slapen, maar d’r waren er nog meer die in de die daar kwamen. 1924 01:57:10,500 --> 01:57:15,050 En dan ging je allemaal op een stoel zitten met je, aan tafel met je hoofd op je handen. 1925 01:57:15,050 --> 01:57:16,350 Zo ging je slapen. 1926 01:57:16,350 --> 01:57:18,852 En af en toe ging je eens in een bed. 1927 01:57:18,853 --> 01:57:24,870 En eh toen zei ik eh, ehwe waren toen ook in in in een buurt in ver van 1928 01:57:24,870 --> 01:57:29,270 de stad af, of of tenminste, ja waren ook ergens in oost geloof ik. 1929 01:57:29,270 --> 01:57:33,470 En toen eh zei ik tegen mijn vriendin, ik zeg ‘weet je 1930 01:57:33,470 --> 01:57:37,661 wat, het is nou mooi weer, we gaan avanond op chic slapen’. 1931 01:57:37,762 --> 01:57:40,300 En eh toen zegt ze, zo ben zo benieuwd. 1932 01:57:40,300 --> 01:57:46,570 We hadden een paar dagen van tevoren een eh bij die ja, was iets van, ‘t is nou, 1933 01:57:46,570 --> 01:57:51,540 heet nou Joods Maatachappelijk Werk maar toen bestond dat nog niet zo direct. 1934 01:57:51,540 --> 01:57:53,798 Kregen we een paardendeken. 1935 01:57:53,899 --> 01:57:57,450 En eh, nou die namen we, die hadden we altijd bij ons 1936 01:57:57,450 --> 01:58:01,045 en toen gingen we op de Apollolaan op een bankje. 1937 01:58:01,146 --> 01:58:03,310 [ja] Daar hebben we op chic geslapen 1938 01:58:03,310 --> 01:58:05,110 chic. Op chic ja. Dat was de chique buurt? 1939 01:58:05,110 --> 01:58:12,820 Ja, en eh, nou ja zo langzamerhand zijn we wel weer een beetje bijgekomen. 1940 01:58:12,820 --> 01:58:17,240 U heeft naderhand eh eh eh eh bent u getrouwd? 1941 01:58:17,240 --> 01:58:17,560 Ja 1942 01:58:17,560 --> 01:58:21,600 En heeft u een gezin gekregen? Hoe is de samenstelling nu? 1943 01:58:21,600 --> 01:58:28,315 Ik heb eh of eh we, ja mijn man is overleden, drie zonen en een dochter. 1944 01:58:28,416 --> 01:58:30,020 En nog een hele hoop kleinkinderen? 1945 01:58:30,020 --> 01:58:32,640 Niet een hele hoop, vijf maar 1946 01:58:32,640 --> 01:58:33,530 nou oke, ja ja. 1947 01:58:33,530 --> 01:58:37,860 Hele lieverds allemaal. Ja ja. 1948 01:58:37,860 --> 01:58:39,680 Oke, daarmee is de cirkel weer een beetje rond. 1949 01:58:39,680 --> 01:58:43,280 Ja, ik dacht een familie weer, hè. 1950 01:58:43,280 --> 01:58:43,530 Ja 1951 01:58:43,530 --> 01:58:44,488 Dat eh 1952 01:58:44,488 --> 01:58:45,370 Ja ja 1953 01:58:45,370 --> 01:58:48,040 En ik heb aan mijn schoonfamilie ook veel gehad hoor. 1954 01:58:48,040 --> 01:58:51,250 Maar we hadden het ook heel moeilijk, mwah. 1955 01:58:51,250 --> 01:58:56,750 Mijn man was in het verzet en eh en de hele familie hoor, waren ze allemaal. 1956 01:58:56,750 --> 01:59:00,900 Dus die hadden het ook allemaal niet zo makkelijk om weer op gang te komen [humum]. 1957 01:59:00,900 --> 01:59:05,090 Mijn, m’n schoonvader had wel een goeie baan, maar de kinderen 1958 01:59:05,090 --> 01:59:08,520 moesten ook allemaal weer helemaal in het gareel komen. 1959 01:59:08,520 --> 01:59:13,036 Want Mirjam, die die dat is mijn dochter, en die heeft 1960 01:59:13,037 --> 01:59:16,179 dus in het Brabants Dagblad een stuk geschreven. 1961 01:59:16,280 --> 01:59:19,570 Heb je dat gelezen, wat ze heeft geschreven over d’r vader? 1962 01:59:19,570 --> 01:59:24,610 Want ze noemde, als m’n man ergens ging solliciteren en ze vroegen ‘wat heb je gedaan in de oorlog’. 1963 01:59:24,610 --> 01:59:27,210 ‘Ja , ik was in de oorlog in het verzet’. 1964 01:59:27,210 --> 01:59:29,850 ‘Oh, dan was je een avonturier’. Dan kreeg je geen baan, hoor. 1965 01:59:29,850 --> 01:59:30,540 Nee nee. 1966 01:59:30,540 --> 01:59:45,510 Nee nee. Ja. Nou dank je wel. [oke] Nou we zijn eh rond. Zet maar uit. Even de deur open. Even. 1967 01:59:45,510 --> 01:59:48,310 D’r komt, Jacques Furth komt ook hè. 1968 01:59:48,310 --> 01:59:51,437 [Ja] Ja, die weet veel van toen wij weggehaald werden 1969 01:59:51,537 --> 01:59:55,030 hoor, want ik zat dezelfde wagen van, met Jacques Furth. 1970 01:59:55,030 --> 01:59:56,000 Die woonde naast me. 1971 01:59:56,000 --> 01:59:57,140 Ah, ja. 1972 01:59:57,140 --> 02:00:00,910 Die die kan het nog veel meer herinneren. Die was ook een stuk ouder. 1973 02:00:00,910 --> 02:00:02,580 Ja, was iets ouder hè. Hij is iets ouder. 1974 02:00:02,580 --> 02:00:05,900 En, nou, een stuk ouder [lacht] in mijn ogen. Toen. 1975 02:00:05,900 --> 02:00:06,280 Ja jij 1976 02:00:06,280 --> 02:00:09,310 Maar nou is ie maar tien jaar ouder geloof ik hè. 1977 02:00:09,310 --> 02:00:14,500 Maar eh, eh ik zei ik ik riep in die auto ‘we komen hier nooit meer terug’. 1978 02:00:14,500 --> 02:00:17,890 Maar toen zei Jacques ‘We komen hier wel terug’. 1979 02:00:17,890 --> 02:00:19,290 Ja ja. 1980 02:00:19,290 --> 02:00:21,554 Ja 1981 02:00:21,655 --> 02:00:23,202 Ja 1982 02:00:23,303 --> 02:00:24,040 Jullie zijn trouwens met ruim 400 vrouwen uit Ravensbrück [zet even de deur 1983 02:00:24,040 --> 02:00:29,828 open] vrouwen [uit Vught weggegaan] vertrokken en jij had met zo’n groepje van 1984 02:00:29,929 --> 02:00:31,970 Wij hadden altijd zo’n groep. 1985 02:00:31,970 --> 02:00:36,000 Maar iedereen zat altijd in groepjes. 1986 02:00:36,000 --> 02:00:37,570 We zaten altijd in groep. 1987 02:00:37,570 --> 02:00:42,630 Met want dat dat we hebben ook eh eh als we, we hebben hele 1988 02:00:42,630 --> 02:00:48,080 revues opgevoerd in in Duitsland, als we daar zaten, zo. 1989 02:00:48,181 --> 02:00:53,528 Je moest wat doen. Je kon niet zomaar eh niks meer doen. 1990 02:00:53,629 --> 02:00:57,210 Nee. Mensen werden creatief. [ja] Notabene. 1991 02:00:57,210 --> 02:00:57,900 O ja, we (…) van alles. 1992 02:00:57,900 --> 02:01:04,070 Ja ja. Nou, wilt u misschien nog een kopje koffie of zo hebben nu? 1993 02:01:04,070 --> 02:01:08,080 Nee hoor. Ik ga niks eh drinken. Nee. Het is eh 1994 02:01:08,080 --> 02:01:11,883 Het is heel goed gegaan. 1995 02:01:11,984 --> 02:01:13,440 Komt er nou vanmiddag ook iemand? 1996 02:01:13,440 --> 02:01:15,390 [Ja] Oh ja, Ernst komt. 1997 02:01:15,390 --> 02:01:20,320 [Ja ja] Oh god ja, Ernst was ondergedoken in Vught, maar dat weet ie zelf niet eens meer. 1998 02:01:20,320 --> 02:01:21,850 Nee die was op dat moment ziek 1999 02:01:21,850 --> 02:01:22,590 [gelach] 2000 02:01:22,590 --> 02:01:24,100 Ja, ja. Ja ja ja ja. 2001 02:01:24,100 --> 02:01:25,540 Zijn moeder was erg flink. 2002 02:01:25,540 --> 02:01:26,049 Lotty het is voor het eerst dat ik jou hoor zeggen 2003 02:01:26,050 --> 02:01:26,560 dat toen jij in Duitsland vlak over de grens bij Venlo