1
00:00:10,270 --> 00:00:15,050
Het leven in Rotterdam voor de
oorlog, dat was ook zoals ze dat nu

2
00:00:15,050 --> 00:00:20,140
hebben ook een grote crisistijd en
er heerste ook heel veel armoede.

3
00:00:20,140 --> 00:00:30,690
Ik kom uit een gezin, een arbeidersgezin,
van vader en moeder en vijf zonen die

4
00:00:30,690 --> 00:00:36,440
mijn vader en moeder hadden, waarvan er
twee getrouwd zijn en ik was één van de

5
00:00:36,440 --> 00:00:45,780
jongste die.., die dan thuis was met
nog twee andere broers en de.., en de

6
00:00:45,780 --> 00:00:51,220
oudste broer, die was 18 jaar ouder als
ik, die was dan toentertijd ook getrouwd.

7
00:00:51,220 --> 00:00:58,350
Maar het leven in Rotterdam, dat was wat
ik mee heb gemaakt was één bonk armoede.

8
00:00:58,350 --> 00:01:00,870
Mijn vader kreeg geen werk

9
00:01:00,870 --> 00:01:06,230
en als hij dan werk had, dan kon hij een
week werken en dan was hij weer ontslagen,

10
00:01:06,290 --> 00:01:12,320
want dan was, dan ging een ander weer
goedkoper werken als dat hij de baas verdiende.

11
00:01:12,320 --> 00:01:17,217
Dus als hij ’s ochtends…, als hij ’s middags
ging schaften, dan kwam de baas naar hem

12
00:01:17,217 --> 00:01:20,091
toe en die zei dan “Koos”, zo heette mijn
vader dan, “je hoeft vanmiddag niet meer te

13
00:01:20,091 --> 00:01:26,250
komen, want er is een ander die het werk gaat
doen”, mijn vader werkte in de bouwvakken.

14
00:01:26,660 --> 00:01:32,190
Het was één bonk armoe, ik droeg
kleren van het Crisiscomité,

15
00:01:32,460 --> 00:01:35,910
want mijn moeder had het
geld niet om zo het te kopen.

16
00:01:36,140 --> 00:01:44,350
En ik was op de lagere school en ik was
alsmaar, ja, gekenmerkt dat ik kleren had van

17
00:01:44,350 --> 00:01:54,110
de Crisiscomité. Want als kinds had ik
altijd het.., het.., het denken dat ontzettend

18
00:01:54,110 --> 00:02:00,159
veel rijke kinderen in de klas zaten die
altijd mooie kleren droegen en ik dan met

19
00:02:00,160 --> 00:02:07,640
met klompen, zwarte kousen en mijn zesde
broek die.., eh ja goed, die ging… Ik vond

20
00:02:07,640 --> 00:02:13,130
ook en misschien heb ik dat verkeerd, dat
ik toch ook een soort gediscrimineerd werd.

21
00:02:13,131 --> 00:02:18,260
Want het was zo dat als de school
uitging, dan mochten de rijke kinderen

22
00:02:18,260 --> 00:02:24,320
in mijn ogen, die mochten dan het bord
schoonmaken of de boekjes uitdelen.

23
00:02:24,460 --> 00:02:32,290
Maar ik en nog een hoop anderen, die eh kleren
hadden van het Crisiscomité, die waren nooit aan bod.

24
00:02:32,290 --> 00:02:37,139
Dat is het mijn kinderleven, het
is in het kort gezegd, want er

25
00:02:37,140 --> 00:02:41,660
zijn nog veel meer dingen gebeurd
in mijn leven, in mijn kinderleven.

26
00:02:41,660 --> 00:02:49,480
Maar wat de stad Rotterdam betreft
in mijn ogen was het intiemer, eh

27
00:02:49,480 --> 00:02:54,139
gezelliger en veel meer aan mekaar
afhankelijk omdat iedereen armoe had.

28
00:02:54,140 --> 00:03:00,800
Ja, dat is denk ik
ook naar de.., naar de

29
00:03:00,800 --> 00:03:01,720
oorlogstijd.

30
00:03:04,900 --> 00:03:10,010
Eh, ik was van de lagere school naar de
Ambachtsschool gegaan en op een gegeven

31
00:03:10,010 --> 00:03:15,320
moment vlogen er vliegtuigen door de lucht,
heel laag, maar de meester en wij vonden

32
00:03:15,320 --> 00:03:21,360
dat, ja, iets.., iets aparts, want hoe
kennen vliegtuigen nou zo.., zo laag vliegen?

33
00:03:21,700 --> 00:03:26,230
Nou ja, de meester ging weg en naderhand
kwam hij terug en toen zegt hij “ja, moet je

34
00:03:26,230 --> 00:03:29,560
luisteren, we weten niet precies wat er aan
de hand is, maar jullie mogen naar huis toe”.

35
00:03:29,560 --> 00:03:36,970
En ik geloof dat we nog een hoeraatje deden
dat we naar school toe…, dat we vrij waren.

36
00:03:36,970 --> 00:03:43,183
Dat ken ik me nog wel herinneren. Want wij wisten
niet wat een oorlog was, dat wisten we niet.

37
00:03:43,183 --> 00:03:48,736
Nou, toen zijn we naar huis toe gegaan
en de andere dag, ja, we waren met

38
00:03:48,736 --> 00:03:52,160
vriendjes, toen zeiden ze “ja, ze
liggen te schieten bij de Maasbrug hè,

39
00:03:52,160 --> 00:03:59,920
de Mariniers”. Toen zijn we met een
man of vier zijn we naar eh de sluizen

40
00:03:59,920 --> 00:04:05,290
gegaan in de…, waar het Belastingkantoor
was, eh hoe heette dat daar nou?

41
00:04:05,290 --> 00:04:09,940
Eh, eh de Puntengaalstraat,
daar was het Belastingkantoor.

42
00:04:09,940 --> 00:04:14,499
Daar zijn we gaan kijken en toen zagen
we ook, dat de Hollandse soldaten als het

43
00:04:14,500 --> 00:04:21,130
ware aan het schieten was en dekking zochten
en vanuit de muur of uit een portiek,

44
00:04:21,130 --> 00:04:25,490
maar wij wisten dat helemaal nog niet, dus
heel laag kwamen ook die vliegtuigen over.

45
00:04:25,490 --> 00:04:29,400
Toen zeiden ze “vluchten!” en toen
gingen we achter een heg zitten.

46
00:04:29,400 --> 00:04:35,920
Ja, onmogelijk hoor, maar we gingen achter een
heg zitten, maar dat is allemaal goed afgelopen.

47
00:04:36,350 --> 00:04:39,850
En toen zijn we naar de.., de
Witscha gegaan, daar werd het

48
00:04:39,850 --> 00:04:43,890
verkeer geleid, het was ontzettend
druk met verkeer, met fietsen.

49
00:04:44,240 --> 00:04:47,990
En een agent stond te doen, nou, en
toen zijn we naar huis toe gegaan.

50
00:04:48,500 --> 00:04:53,940
En de andere dag, 4 dagen
erna, op de dag van het

51
00:04:53,940 --> 00:05:00,189
bombardement is toen gebombardeerd
en ja, toen kwamen de

52
00:05:00,190 --> 00:05:05,670
mensen, wij woonden in de Kerkenrand, dus
wij op zichzelf zijn wij niet gebombardeerd,

53
00:05:05,670 --> 00:05:09,460
maar de mensen die in de binnenstad
woonden, die werden wel gebombardeerd.

54
00:05:09,460 --> 00:05:14,370
Ja, en hoofdzakelijk bestond het
uit brandbommen, naderhand vernomen.

55
00:05:14,390 --> 00:05:18,300
Dus een hele stoet mensen kwam
er, vluchtend kwamen ze de Linker

56
00:05:18,570 --> 00:05:23,750
Rottekade aflopen en het was
gelukkig bij een ongeluk was het ook

57
00:05:23,750 --> 00:05:27,820
heel goed weer, toen hebben de
mensen op het Jaffaland liggen slapen.

58
00:05:27,850 --> 00:05:32,550
En mijn vader hebt beneden de
deur opengeramd, want dat huis

59
00:05:32,550 --> 00:05:37,810
stond te huur en toen zijn daar
een aantal gezinnen komen wonen.

60
00:05:38,020 --> 00:05:42,140
En de dag daarna, toen konden we
groente krijgen, hoe dat gegaan is, dat

61
00:05:42,140 --> 00:05:47,380
weet ik niet, toen konden we gratis
groente krijgen van de Duitsers, sla,

62
00:05:47,380 --> 00:05:52,560
komkommer, hoe dat.., hoe dat
allemaal geregeld is, dat weet ik niet.

63
00:05:52,560 --> 00:06:00,170
Toen zijn wij daar hebben we daar gegeten. Nou
ja, de dag in dag uit. En toen zijn we, “gelukkig

64
00:06:00,170 --> 00:06:04,330
jongens, de oorlog is
afgelopen, nou hebben we rust”.

65
00:06:04,450 --> 00:06:08,867
Maar vergat het maar, want
daarmee begon de oorlog nog.

66
00:06:08,867 --> 00:06:16,829
Want ’s nachts vloog er altijd een Engels
vliegtuig boven de stad en die gooide

67
00:06:16,830 --> 00:06:21,823
dan een.., een.., een.., een parachute
uit met licht en die vloog daar heel de

68
00:06:21,823 --> 00:06:28,750
nacht in de rondte of een paar uur,
en dan liet ie dan bommen vallen, ja,

69
00:06:29,460 --> 00:06:35,460
misschien wel eens doeltreffend, maar er
waren ook veel bommen die verkeerd vielen.

70
00:06:35,770 --> 00:06:47,070
En eh ja, toen.., toen ging het hele.., hele
geval ging dan.., ging dan verder met die oorlog.

71
00:06:47,070 --> 00:06:47,622
En ja, het werd steeds minder.

72
00:06:47,622 --> 00:06:51,689
Eh, de Joden, die mochten niet meer naar
de bioscoop, die moesten een ster dragen.

73
00:06:51,689 --> 00:07:00,100
Die werden ook in ’43 of
in ’42 werden die allemaal

74
00:07:12,660 --> 00:07:13,240
weggevoerd.

75
00:07:13,240 --> 00:07:18,670
Want Joden hebben ontzettend veel meegemaakt,
verschrikkelijk, maar je ken niet begrijpen dat.., dat

76
00:07:19,710 --> 00:07:26,550
zoiets iemand doet.Maar één ding vergeten we: dat
ook andere mensen, de niet-Joden, dat die ook

77
00:07:26,550 --> 00:07:29,500
ontzettend geleden hebben,
dat die.., dat die ook

78
00:07:29,500 --> 00:07:32,240
gemarteld werden,
doodgeschoten, ja, noem maar op.

79
00:07:32,810 --> 00:07:34,610
Dat.., dat is mijn mening.

80
00:07:34,610 --> 00:07:42,360
Nou, naarmate de.., de oorlog steeds
vorderde, wij luisterden naar berichten,

81
00:07:42,570 --> 00:07:49,520
ikzelf had een vriend en die, dat ben
ik effe vergeten, we moesten toen op een

82
00:07:49,520 --> 00:07:56,125
gegeven moment moesten we de koper
inleveren en we moesten de radio inleveren.

83
00:07:56,126 --> 00:08:00,080
En nou had ik een
vriend, Frans Zevenboom,

84
00:08:00,590 --> 00:08:04,350
en die zijn vader, die
had.., die had zijn radio niet

85
00:08:04,350 --> 00:08:07,410
ingeleverd, die had het
onder de tafel gemonteerd.

86
00:08:07,410 --> 00:08:11,250
Dus toen konden we
luisteren naar Engeland.

87
00:08:11,250 --> 00:08:16,090
In het begin kon je goed horen, maar
naderhand had je een stoorzender hè,

88
00:08:16,090 --> 00:08:22,890
“blblblblblblubblub” en dan kon je het heel
slecht, soms was dat weg, maar hij mocht

89
00:08:22,890 --> 00:08:26,958
dat niet vertellen aan anderen van zijn
vader, maar hij had het tegen mij wel verteld.

90
00:08:26,958 --> 00:08:31,050
En toen zei Frans “joh, mijn vader
en moeder gaan weg, dan gaan wij

91
00:08:31,050 --> 00:08:36,220
onder die tafel zitten”. Dus nou
zoeken, zoeken, zoeken en daar hadden

92
00:08:36,220 --> 00:08:38,340
we Radio Oranje en we hadden ook
bijvoorbeeld muziek hadden we dan.

93
00:08:38,590 --> 00:08:43,990
Hè, en dan zaten we zo onder de tafel,
dat ken ik me ook nog goed herinneren.

94
00:08:43,990 --> 00:08:48,230
Nou ja, dat is allemaal
goed afgelopen.

95
00:08:48,300 --> 00:08:53,889
Maar op een gegeven moment, ja, was er ook geen
werk meer en mijn vader had geen werk en mijn

96
00:08:53,889 --> 00:09:00,159
broer had geen werk en dat ben ik even vergeten
te vertellen, ik had twee broers die was in dienst

97
00:09:00,160 --> 00:09:06,629
die waren in de oorlog betrokken. Eén
zat in Overschie en de ander in Leiden.

98
00:09:06,630 --> 00:09:13,840
En eh om kort te gaan zijn we…, hebben we hem op
wezen zoeken mijn broer en mij, dat is allemaal

99
00:09:13,840 --> 00:09:21,860
goed afgelopen, maar op een gegeven moment door
de vele aanslagen die er gepleegd werden, moesten

100
00:09:21,860 --> 00:09:30,380
de Hollandse soldaten moesten hun eigen weer
melden, “want” werd er gezegd, “wij zijn, de

101
00:09:30,380 --> 00:09:37,150
Nederlanders zijn ook een soort Germanen” had
de.., de Leiding gezegd, “ze mogen vrij”, maar

102
00:09:37,150 --> 00:09:45,190
door de vele aanslagen die er gebeurden moesten
de soldaten van toen moesten hun eigen melden.

103
00:09:45,190 --> 00:09:49,170
Maar mijn broer, die deed
het niet, die dook onder.

104
00:09:50,510 --> 00:09:57,010
En toen hadden we in huis in de Kerkenrand hadden
we twee kasten en daar was zogenaamd een nis.

105
00:09:57,170 --> 00:10:10,900
En toen heb mijn vader het

106
00:10:10,900 --> 00:10:15,370
allemaal prima. Maar
wat was het geval?

107
00:10:15,370 --> 00:10:19,130
En misschien mag ik dat vertellen
of niet vertellen, we hadden

108
00:10:19,220 --> 00:10:23,910
beneden een buurvrouw en die ‘r
zoon, die had zijn eigen wel gemeld.

109
00:10:23,910 --> 00:10:27,530
Die was ook militair geweest en
die had zijn eigen wel gemeld.

110
00:10:27,610 --> 00:10:33,400
Maar de buurvrouw, die wist dat
mijn broer ondergedoken was.

111
00:10:35,180 --> 00:10:40,060
En die zei “ja” zo tegen mijn moeder
“ik vind het eigenlijk laf dat

112
00:10:40,060 --> 00:10:42,460
Rinus zijn eigen niet gemeld heeft”
en toen zei mijn moeder “nou, hij

113
00:10:42,460 --> 00:10:52,640
gaat zich niet melden”. Maar we hadden
een slager en dat was een NSB’er.

114
00:10:52,640 --> 00:10:59,870
Maar die NSB’ers, die moesten wachtlopen ’s nachts
voor de verduistering. En ook mensen oppakken.

115
00:10:59,870 --> 00:11:00,930
Toen

116
00:11:01,390 --> 00:11:09,640
zei van De Witte, de slagerij in de straat is ik
durf het echt te zeggen, en die zei “mevrouw Breda,

117
00:11:09,790 --> 00:11:17,320
moet u goed luisteren: wij komen vanavond bij u op
bezoek om Rinus te halen, daar hebben we opdracht

118
00:11:17,320 --> 00:11:26,150
gekregen, want Rinus is verraden”. Hij zegt “maar
ik zal één ding doen”, hij zei “ik laat mij..”..,

119
00:11:26,150 --> 00:11:33,897
een NSB’er hoor, “ik laat mijn deur op een kier
staan en als het nou donker is, mot Rinus door de

120
00:11:33,897 --> 00:11:41,380
deur en dan gaat hij bij mij op zolder”, want
mijn moeder en die slager, die waren altijd dan

121
00:11:41,380 --> 00:11:45,350
politiek hè. Hij van de
NSB en mijn moeder van de

122
00:11:45,350 --> 00:11:48,090
SDAP, dat is tegenwoordig
de Partij van de Arbeid.

123
00:11:48,090 --> 00:11:54,630
Maar mijn moeder haalde daar altijd vlees voor
de oorlog. Dus die waren, dus ze konden mekaar.

124
00:11:54,630 --> 00:11:59,520
Dus dat vertel ik dan maar even
en het bleek dan dat die buurvrouw

125
00:12:00,680 --> 00:12:04,260
aangegeven had dat hij…
Terwijl ze als het ware min

126
00:12:04,260 --> 00:12:08,550
of meer, ja, wat moet ik
zeggen, koningsgezind was.

127
00:12:08,550 --> 00:12:10,230
Maar.., maar goed, okay.

128
00:12:10,230 --> 00:12:15,000
Want er wordt altijd verteld van dit
en dat, maar er waren ook een hoop

129
00:12:15,000 --> 00:12:18,180
verraders onder de echte Nederlanders
hoor, dat moet ik eerlijk zeggen.

130
00:12:18,180 --> 00:12:21,430
Maar goed. Misschien dat
je dat schrapt, maar goed.

131
00:12:21,430 --> 00:12:25,881
Nou, toen op… Laten we naar het
moment gaan dat dat bevel kwam. Ja.

132
00:12:26,330 --> 00:12:33,650
En op een gegeven moment eh was
het, hadden we ook weinig te

133
00:12:33,650 --> 00:12:36,242
eten, we hadden wel bonnen,
maar de winkeliers hadden niks.

134
00:12:36,570 --> 00:12:45,510
Op een moment werden we wakker en toen zagen
we op 11 november zagen we soldaten lopen.

135
00:12:45,510 --> 00:12:51,680
En eh er werd gebeld en toen kwamen er
twee soldaten naar binnen en die zeiden

136
00:12:51,680 --> 00:12:56,380
tegen mij en tegen mijn broer van dat
we naar buiten moesten en tegen mijn

137
00:12:56,380 --> 00:13:01,660
moeder dat.., dat die…, dat ze dan wat
moest pakken voor.., voor warmte of iets

138
00:13:01,660 --> 00:13:08,730
Maar mijn vader hoefde niet, want het was eh…,
die was ouder als 55 jaar, die hoefde niet mee.

139
00:13:08,760 --> 00:13:12,943
Maar we kregen dan een papiertje erbij
dat we ingezet werden…, ja, in het Duits,

140
00:13:12,943 --> 00:13:17,308
in het Nederlands stond het er niet,
dat we ingezet worden voor te werken en

141
00:13:17,309 --> 00:13:22,630
dat we sigaretten kregen en dat we geloof
ik 5 gulden per dag kregen geloof ik.

142
00:13:22,630 --> 00:13:31,160
Wij moesten naar buiten toe. Het motregende.
En eh nou, gewacht, gewacht, gewacht.

143
00:13:31,160 --> 00:13:33,740
We moesten midden op straat
staan, soldaten heen en weer.

144
00:13:33,740 --> 00:13:37,270
Er werden meer mensen gehaald
en toen moesten we lopen

145
00:13:37,270 --> 00:13:40,664
naar de Heinekens Brouwerij
op de Krooswijksesingel.

146
00:13:40,664 --> 00:13:45,831
Daar werden we ondergebracht en daar moesten we
een tijdje wachten. Wachten, wachten, wachten.

147
00:13:45,831 --> 00:13:52,970
En op een gegeven moment moesten we gaan lopen.
Nou, toen moesten we lopend naar Waddinxveen.

148
00:13:53,470 --> 00:14:00,080
En daar kwamen we bij de Dobbelman fabrieken
en daar konden we rusten tot de andere dag.

149
00:14:00,100 --> 00:14:06,330
Het rusten betrof dat we op een betonnen vloer
lagen en toen konden we halfje brood krijgen.

150
00:14:06,880 --> 00:14:11,750
Wat als het ware als brokken uit mekaar
viel, maar goed, we hadden wat te eten.

151
00:14:11,970 --> 00:14:17,420
Nou, de andere ochtend, ik was met mijn
broer, moesten we naar Amersfoort lopen.

152
00:14:17,920 --> 00:14:23,660
Daar gingen we naar het concentratiekamp, daar
werden we erin gezet, maar.., maar het ongeluk

153
00:14:23,660 --> 00:14:30,260
betrof dat mijn hak was eraf gevallen, dus ik was
helemaal achteraan de groep en er liepen dan twee

154
00:14:30,260 --> 00:14:35,493
soldaten, het waren geloof ik parachutisten,
wat het zal zijn geweest, nou ja, en die.., die

155
00:14:35,494 --> 00:14:37,901
duidden mij, maar die
spijkers kwamen zo op mijn

156
00:14:37,901 --> 00:14:40,360
hiel, dus ik moest op mijn
tenen lopen in ene keer.

157
00:14:40,360 --> 00:14:48,390
En toen zei mijn broer “joh, daar zit geloof ik een
schoenmaker in dat concentratiekamp en vraag dan

158
00:14:48,450 --> 00:14:54,510
of hij effe je schoen maakt”. Ik zeg “nou ja”, ik
denk “nou”. En toen hadden we ook nog eigen teelt,

159
00:14:54,510 --> 00:14:59,870
vroeger had je eigen teelt had je dan hè, dan
maakten ze dat, hoe weet ik niet, maar we hadden

160
00:14:59,870 --> 00:15:01,980
een plukje eigen teelt
van mijn vader mee gehad.

161
00:15:01,980 --> 00:15:06,077
Hij zegt “geef je plukje eigen teelt”. Dus hij zat
daar gevangen, ja, met een leest, weet ik veel.

162
00:15:06,077 --> 00:15:11,010
En ik zeg “moet u luisteren”, ik
zeg “ken u misschien de hak…”, hij

163
00:15:11,010 --> 00:15:14,580
zegt “ja hoor”, hij zegt “als jij
maar effe uitkijkt, ja, natuurlijk”.

164
00:15:14,580 --> 00:15:20,590
Dus hij hebt, hup, en ik geef dat
plukje shag, maar wat komt eruit?

165
00:15:20,590 --> 00:15:25,839
De klos. Toen kwam die vent met
die.., met die twee bloedhonden.

166
00:15:25,940 --> 00:15:33,964
Hij zegt “wat mot jij hier?”. Ik zeg “nou, ik
heb een hak eraf”. Hij zegt “kom jij maar mee”,

167
00:15:33,964 --> 00:15:36,310
hij zegt “ik kan jou wel gebruiken!”. Ik denk
“nou, dat is linke soep!”. Dus moest ik daar

168
00:15:36,310 --> 00:15:43,727
op het kantoortje waar SS’ers en ik zag daar die
mensen werken, die gevangenen, ja, ik was ook

169
00:15:43,727 --> 00:15:50,850
wel gevangen, maar die waren dan streng bewaakt
werden die en die blokjes zagen, en werken.

170
00:15:50,850 --> 00:15:59,970
Nou ja, hij ging weg, maar ik moest blijven. Ik
denk “nou”, en toen zei ik “ja”, ik huilde hoor,

171
00:15:59,970 --> 00:16:04,275
laten we maar zeggen, want ik zit nou,
ik vertelde het, ik was…, ik huilde.

172
00:16:04,275 --> 00:16:09,293
Hij zegt “ja”, hij zegt “we kennen je gebruiken
en jij gaat WC’s schoonmaken”. Ik denk

173
00:16:09,293 --> 00:16:15,740
“nou”. Nou, toen lieten ze me dat zien, nou,
ik zal je…, ik dacht dat het…, ik zeg het

174
00:16:15,740 --> 00:16:21,200
tegen me: dat het 80 WC’s waren, het was
een hele rij van die WC’s, met een dokter.

175
00:16:21,660 --> 00:16:26,590
Die was, dat was de gevangene ook, dus
dan moest je schoonmaken, maar ja, die

176
00:16:26,590 --> 00:16:30,617
gevangenen, die hadden natuurlijk slecht te
eten, die hadden allemaal diarree, dus was

177
00:16:30,618 --> 00:16:37,444
je aan de laatste WC bezig, dan kwam er een
gevangene en dan ja, goed, die liet het

178
00:16:37,444 --> 00:16:41,175
hele zooitje vallen en dat was helemaal
weer…, en dan moest je dat weer schoonmaken.

179
00:16:41,175 --> 00:16:49,078
Nou, 2 of 3 dagen, dat weet ik niet meer, en toen
op een gegeven moment, want ik zei dat mijn moeder,

180
00:16:49,079 --> 00:16:53,970
ik geloof mijn tante woonde in Amersfoort, ik
denk dat het Tante An was, die voor de poort was.

181
00:16:54,070 --> 00:16:59,520
En ik dacht mijn moeder. En zus en zo, nou,
en toen zei die SS’er “nou, ga maar weg”,

182
00:16:59,520 --> 00:17:04,500
toen werd ik een wagen gezet en toen
ging ik naar de Maria Stichting in

183
00:17:04,500 --> 00:17:10,633
Amersfoort, daar lag heel die groep die
toen ook opgespro…, eh opgepakt waren.

184
00:17:10,633 --> 00:17:16,600
Nou, daar werd ik dan in..,
in een kamer en ja, ja,

185
00:17:16,600 --> 00:17:20,030
dan moet je maar een bed
zoeken of ik kreeg een bed.

186
00:17:20,350 --> 00:17:27,440
Nou ja, toen moest ik…, er was daar
ook een soort voorman, van één van de

187
00:17:27,440 --> 00:17:33,135
opgepakten en die zei “ja, morgenochtend
vroeg op, 5 uur, want dan motten we

188
00:17:33,135 --> 00:17:39,420
lopen naar Hoevelaken”. “Hoevelaken?”.
En nou ja, goed, ’s ochtends om 5 uur.

189
00:17:39,420 --> 00:17:42,902
En mijn broer, die viel steeds
flauw, want die zag ik ook

190
00:17:43,350 --> 00:17:46,330
niet meer, mijn broer, die was
ergens anders in dat gebouw.

191
00:17:46,730 --> 00:17:49,070
En die mocht naar huis toe.

192
00:17:49,170 --> 00:17:53,630
Die.., die viel flauw en die hebben ze naar
huis toe gebracht, want daar hadden ze niks aan.

193
00:17:53,630 --> 00:17:54,840
Dus ik was helemaal alleen.

194
00:17:54,840 --> 00:18:00,310
Dus ’s ochtends 5 uur op of 4 uur, 5
uur, 5 kilometer lopen naar Hoevelaken.

195
00:18:00,310 --> 00:18:06,120
En daar moesten we loopgraven maken voor die
Engelsen die daar toentertijd geland waren,

196
00:18:06,120 --> 00:18:11,880
want ze waren bang, achteraf, dat die
Engelsen optrokken moesten we loopgraven maken.

197
00:18:11,880 --> 00:18:18,380
Weer en wind, weinig eten en we keken al naar
het eten, dan moest je met een kruiwagentje

198
00:18:18,380 --> 00:18:24,870
zo die plank op, neergooien, weer terug
en daar liepen die soldaten heen en weer.

199
00:18:24,870 --> 00:18:30,040
Soms een vliegtuig laag over, of het
Engelsen waren of Duitsers, dat..,

200
00:18:30,040 --> 00:18:34,100
dat ken ik me niet herinneren, maar
we schrokken wel ontzettend altijd.

201
00:18:34,100 --> 00:18:38,260
Nou ja, en dan was het 12
uur en dan mochten we eten

202
00:18:38,260 --> 00:18:42,864
en dan werd een stal van
een boer mochten we dan in.

203
00:18:42,864 --> 00:18:47,550
En ik had zo’n honger en ik was
zo mager, mager, mager, mager.

204
00:18:47,550 --> 00:18:53,250
En dan lag er stro, ja, ik doe effe mijn ogen
dicht, ik moet effe dat beeld zien wat ik dan,

205
00:18:54,300 --> 00:18:59,720
dat stro en dan had je dan die stro had je,
die.., die korreltjes en die haalde ik dan eruit

206
00:18:59,720 --> 00:19:02,230
weet je, en die at ik dan op.

207
00:19:02,800 --> 00:19:08,480
Maar die boer daar, die had een
ketting gespannen, dus die groep,

208
00:19:08,480 --> 00:19:11,680
die stond daar, en die boer stond
daar, die had daar een fornuis.

209
00:19:11,960 --> 00:19:15,980
En die was aan het bakken. Of
koken, dat weet ik niet meer.

210
00:19:15,980 --> 00:19:21,310
En ik had zo’n weinig te eten, we kregen één
of andere grijze vieze gore stinkende soep.

211
00:19:21,680 --> 00:19:25,850
Dat was zo vies. Ik denk… En
hij had ook een hele grote hond.

212
00:19:26,690 --> 00:19:32,590
En die hond, die had dat…, die kreeg
dan het eten, wat het nou was, ik denk

213
00:19:32,590 --> 00:19:37,090
“nou, weet je wat?”, dus ik riep die
boer en zeg “meneer?”. “Ja”, zegt hij,

214
00:19:37,090 --> 00:19:40,032
ik zeg “kan ik een keer ruilen met die
hond?”. Hij zegt “nee, nee, nee”, hij

215
00:19:40,032 --> 00:19:46,100
zegt, “want die hond, die wordt al zo
mager”. Ja, zowaar ik hier zit hoor.

216
00:19:46,100 --> 00:19:52,890
Dus dan kreeg ik het niet. Dus ik
werd zo mager, mager, mager, mager.

217
00:19:52,890 --> 00:19:59,540
En op een eh waar ik met een
Schiedammer en die zei “joh Jan,

218
00:20:00,770 --> 00:20:06,261
zallen we gaan vluchten?”. Ik zei “nou”,
ik zeg “wel een beetje link”. En dan

219
00:20:06,261 --> 00:20:10,640
had je daar een binnenplaats en daar
hadden we al gekeken en dan liep er een

220
00:20:10,640 --> 00:20:16,900
Duitser liep er daar heen en weer zo
en daar had je een grote dikke boom.

221
00:20:18,780 --> 00:20:21,049
En eh ik zeg “ja”, ik zeg “weet je
wat?”. “Ja”, hij zegt “moet je luisteren,

222
00:20:21,260 --> 00:20:28,070
als het nou vanavond donker is” en
je had ook WC’s, maar doordat er vele

223
00:20:28,070 --> 00:20:33,001
mensen op die WC kwamen liep.., liep
de.., ja, de poep en de pis liep over,

224
00:20:33,001 --> 00:20:39,660
toen hadden ze een balk gemaakt met een
put en daar kon je dan je behoefte doen.

225
00:20:39,660 --> 00:20:46,000
Weet je wel, dus ik moest… En er was ook een..,
een.., een dak, een schuin dak, zo golfplaat.

226
00:20:46,000 --> 00:20:51,390
En hij zei “joh”, hij zegt “als
het nou vanavond, pakken..”..,

227
00:20:51,390 --> 00:20:54,330
hij zegt “..wat je hebt, sokken
of wat”. Ik had sokken bij me.

228
00:20:54,330 --> 00:21:10,130
Hij zegt “en we springen erop en dan
over die muur”, want die muur was

229
00:21:28,940 --> 00:21:41,940
En weer t.., weer terug en hup, naar die.., die
strontput zal ik maar zeggen. Hij erop, ik erop.

230
00:21:42,200 --> 00:21:50,960
Hij springt, ik spring, ik ga erdoorheen.
Dus ik zit tot zover in de stront! Tja.

231
00:21:51,070 --> 00:21:59,880
Dus ik me heel stil gehouden, stil, stil. En dat
hart, ggg… Nou, en toen heel stil gehouden. Ik denk

232
00:21:59,880 --> 00:22:05,938
“heel zachtjes”, of die Mof nou nog liep of
dat weet ik niet, achter die boom. En erin.

233
00:22:06,870 --> 00:22:15,010
En ik zat helemaal onder de stront. Ik mijn
kousen uit, bij een fonteintje gewassen en zo.

234
00:22:15,010 --> 00:22:21,680
Maar de andere ochtend moest ik dan weer
lopen natuurlijk. Maar toen was ik ziek.

235
00:22:21,980 --> 00:22:26,937
Ik was heel erg ziek en toen kwam die voorman
en hij zegt.., hij zegt “eruit hoor!”.

236
00:22:26,937 --> 00:22:31,470
Ik zeg “nou, ik ken niet, ik ben ziek”. Ik
was stront en stront, mijn dekens waren nat.

237
00:22:32,510 --> 00:22:37,090
Nou, dus ik denk “ja, wat kan het me schelen,
ik blijf liggen”. En een koorts dat ik had.

238
00:22:37,090 --> 00:22:47,700
En mager dat ik was! En ja, nou, en toen kwam
er een Hollandse dokter, ja, of niet, iemand.

239
00:22:47,700 --> 00:22:51,500
Hij zegt “je moet je eigen melden
beneden bij de dokter”. Ik zeg “ja, maar

240
00:22:51,500 --> 00:22:53,980
ik ken niet”. Ja, hij zegt “dan ga
je maar met een deken”. Dus ik naar

241
00:22:53,980 --> 00:22:59,800
beneden, toen zat er een Duitse dokter..,
dokter met een Hollandse dokter.

242
00:22:59,800 --> 00:23:00,825
Hij zei “wat is dat?” in het Duits.

243
00:23:00,826 --> 00:23:08,190
Ik zeg “ja”, ik zeg “krampen, ik ben…”. En
toen zei die “ja”, dat verstond…, “en jij jonge

244
00:23:08,190 --> 00:23:16,700
knul, altijd te lui om te werken”, ja, echt
waar, hij zegt “werken!”. Maar dus ik moest

245
00:23:16,700 --> 00:23:21,870
dan weer weg, maar die Hollandse dokter kwam
naderhand, die had zeker medelijden met me.

246
00:23:21,870 --> 00:23:30,650
Hij zegt eh “ik zal zorgen dat je 14 dagen
met verlof kan, dat je naar huis toe kan”,

247
00:23:30,650 --> 00:23:32,439
hij zegt “maar na 14 dagen moet je weer
terug”. Maar ik was zo ziek joh, zo ziek.

248
00:23:32,440 --> 00:23:40,440
Hij zegt “als je weer beter bent”.
Dus okay, ik kreeg dan…, ik moest

249
00:23:40,440 --> 00:23:45,100
mijn eigen melden beneden, dus ik,
ja, een paar dagen geloof ik gewacht.

250
00:23:45,100 --> 00:23:45,325
Ja.

251
00:23:45,325 --> 00:23:49,440
Maar ik was zo ziek en ik denk “nou,
ik ga maar naar beneden” en toen zei

252
00:23:49,440 --> 00:23:54,160
men, hoorde ik, maar dat weet ik niet
zeker, want ik heb het wel verteld, dat

253
00:23:54,160 --> 00:24:00,130
daar beneden Theo Üdemasmann zat, dat
was een bandleider van The Ramblers van

254
00:24:00,130 --> 00:24:01,390
voor de oorlog.

255
00:24:01,430 --> 00:24:06,040
Daar waren wij als pubers als het
ware, dan waren we zoals ze dat nu

256
00:24:06,040 --> 00:24:09,382
hebben weet je, dat zeiden ze, maar
of dat nou waar is weet ik niet.

257
00:24:09,382 --> 00:24:14,600
Nou, “dit zit…”, hij zei “ja, je ken 14 dagen weg”.
En toen hebt hij me uitgeschreven, gestempeld,

258
00:24:14,600 --> 00:24:20,420
hij zegt “wil je een fiets erbij hebben of niet?”,
want die Moffen, ze stonden ook aan de weg,

259
00:24:20,500 --> 00:24:25,160
diegene die met een fiets kwam, die namen ze in
beslag en die gingen dan naar Ik zeg…, hij zegt

260
00:24:25,160 --> 00:24:30,199
“ik zou het niet doen”, hij zegt “want we komen
je zeker halen als je niet terugkomt”, hij zegt

261
00:24:30,200 --> 00:24:34,810
“je ben zeker van plan om niet terug te komen?”.
Ik zeg “nee”, ja, dom eigenlijk, maar goed.

262
00:24:35,620 --> 00:24:38,870
Dus ik kreeg een pas,
dus ik mocht weg.

263
00:24:38,870 --> 00:24:44,580
Dus naar het station van Amersfoort, ja,
ik geloof met een hele omweg, weet ik veel.

264
00:24:45,010 --> 00:24:49,193
Afijn, toen kwam ik twee zusjes tegen, die
waren naar…, over de IJssel gegaan, eten

265
00:24:49,193 --> 00:24:53,848
halen, want dat kon je vroeger dan, toen
kon je dan over die IJsselbrug, dan gingen

266
00:24:53,849 --> 00:24:58,800
de mensen vanuit het Westen gingen ze eten
halen met de fiets zonder banden ook hoor.

267
00:24:58,800 --> 00:25:00,040
En die

268
00:25:00,450 --> 00:25:03,387
zeggen “ja, kunnen we mee,
kennen wij met je mee?”.

269
00:25:03,387 --> 00:25:05,774
Ik zeg “ja, van mijn wel”,
dus lopen, lopen, lopen.

270
00:25:05,774 --> 00:25:11,143
Toen heb ik nog een stuk roggebrood
gehad. En naar de.., naar de treinen.

271
00:25:11,144 --> 00:25:13,550
Maar die treinen reden ’s nachts.

272
00:25:13,550 --> 00:25:18,540
Nou weet ik niet of dat moment
de.., de Treinstaking was, dat dat

273
00:25:18,540 --> 00:25:21,750
nou was of niet, maar in ieder
geval: die trein, die reed ’s nachts.

274
00:25:22,250 --> 00:25:26,670
Dus ik met…, toen stond daar een…,
zo’n.., zo’n Mof, die zegt “Urlaub”. Oh

275
00:25:26,670 --> 00:25:31,500
ja, en ik zei “dat is mijn zuster”, ja,
die mochten niet mee, ik mocht alleen.

276
00:25:31,500 --> 00:25:35,232
Dus ik in die wagon gezeten en gewacht
’s nachts en toen ging ie rijden.

277
00:25:35,232 --> 00:25:37,482
Ik weet niet hoe laat het was.

278
00:25:37,482 --> 00:25:42,650
Toen kwam ik hier op Station DP, want dat heette
vroeger “Station DP” in Rotterdam kwam ik aan.

279
00:25:42,650 --> 00:25:48,360
En ik meen dat ik met nog
een paar was en die bleven

280
00:25:48,360 --> 00:25:51,475
zitten, want het was spertijd
hè, je mocht niet op straat.

281
00:25:51,900 --> 00:25:58,350
Maar ik denk “ik ga.., ik ga.., ik ga eruit”,
dus ik ga lopen, lopen, lopen. En ja hoor,

282
00:25:58,350 --> 00:26:06,380
op het Hofplein, aangehouden. Een gozer met
een.., met een blaffer. Wat ik daar moest.

283
00:26:06,380 --> 00:26:11,270
Ik zeg “Urlaub”. Hij zegt “oh ja”, maar
toen.., maar toen kon ik verder lopen.

284
00:26:11,270 --> 00:26:19,574
Nou ja, toen kwam ik thuis en ja, toen hadden
we zes buren, maar elektriciteit was er niet.

285
00:26:21,290 --> 00:26:31,770
Toen had mijn vader, dat was al ervoor, een
trekbel gemaakt, die had ABCDEF, wij woonden op F.

286
00:26:31,770 --> 00:26:36,090
Als je op A woonde trekte
je één keer, woonde je op

287
00:26:36,350 --> 00:26:38,700
B… Maar ik moest zes keer
bellen, middenin de nacht.

288
00:26:38,700 --> 00:26:44,440
Hoe laat het precies was, of het 2 uur of…
Dus zes keer, dus ja, alles was in paniek.

289
00:26:44,440 --> 00:26:51,560
Die dachten “er is wat aan de hand!”, dus die..,
die buren stonden, ja, heh, nou, naar boven.

290
00:26:51,560 --> 00:26:59,070
Mijn moeder blij en nou ja, ik zat ook onder
de luizen ook hoor. En nou ja, mijn moeder blij.

291
00:26:59,070 --> 00:27:00,820
Ik kon slapen.

292
00:27:00,820 --> 00:27:05,450
En de andere dag gewassen, of het nou koud
of heet water, dat weet ik allemaal niet meer.

293
00:27:05,450 --> 00:27:12,456
Maar ja, toen begon ook, toen dacht je dat je er
was, maar toen weer de ellende met de Hongerwinter.

294
00:27:12,457 --> 00:27:14,520
Want we hadden geen eten.

295
00:27:14,910 --> 00:27:22,780
En mijn moeder had altijd gezorgd van de Eerste
Wereldoorlog dat zeep ontzettend belangrijk was.

296
00:27:22,780 --> 00:27:28,030
Die was altijd aan het hamsteren geweest in
zeep. Ik heb zelf nog zeep hier liggen hoor!

297
00:27:28,030 --> 00:27:33,450
Echt waar, ja. Zeep. En dan ruilde
mijn moeder het zeep voor eten.

298
00:27:33,450 --> 00:27:36,430
Maar op een gegeven moment was
er geen zeep meer, dan gingen de

299
00:27:36,430 --> 00:27:40,666
lakens en weet ik, kussenslopen,
ik weet het allemaal niet meer.

300
00:27:40,666 --> 00:27:47,680
Dat werd dan gerolen met de boeren in Zevenhuizen,
want dan kreeg je daar eten, of wat het dan was.

301
00:27:47,680 --> 00:27:51,490
Ik weet niet, ja, brood of haver.

302
00:27:51,600 --> 00:27:55,890
Maar ja, op een gegeven moment
was het niet meer en ja, de

303
00:27:55,890 --> 00:28:00,180
kachel, we hadden een kolenfornuis
en die stond dan middenin

304
00:28:00,180 --> 00:28:04,970
de kamer, ja, op een gegeven moment was er
geen hout meer, dan gingen we de bomen rooien

305
00:28:04,970 --> 00:28:09,669
en dan gingen de mensen zeggen “ja, niet doen,
want zo hebben we dadelijk geen lucht meer,

306
00:28:09,670 --> 00:28:15,660
want als ze alle bomen gaan rooien, dan hebben
we geen lucht!”. Maar wat is nou het geval?

307
00:28:15,660 --> 00:28:22,620
En dat is weer effe een verhaaltje apart: dat
is voor de oorlog had je werkverschaffing.

308
00:28:22,620 --> 00:28:28,790
Dat waren mensen die werkeloos waren,
die moesten dan gaan werken op het land.

309
00:28:28,790 --> 00:28:32,910
En zo is het Kralingse Bos
is zo ontstaan, die hebben

310
00:28:32,910 --> 00:28:39,340
ook de paden gemaakt van
sintels van de hoogovens.

311
00:28:39,770 --> 00:28:47,020
Maar die sintels waren ook goede kolen bij, bij
die sintels. Weet je wel, dus wat ging ik doen?

312
00:28:47,020 --> 00:28:53,260
Ik ging daar met twee emmertjes ging ik
naar het Kralingse Bos, het spergebied.

313
00:28:54,850 --> 00:29:00,660
En dan gingen we met een pikhouweel, en ja hoor
hé, twee volle emmertjes, lopen, lopen, lopen

314
00:29:00,670 --> 00:29:04,430
en toen had de groenteboer gezegd “nou, als
je mij een emmertje geeft, krijgen jullie

315
00:29:04,430 --> 00:29:09,890
aardappels”. “Okay”. Dus twee emmertjes,
groenteboer, toen kreeg ik twee aardappels.

316
00:29:09,890 --> 00:29:18,110
Ja, het waren Dus dan konden we eten. Mijn vader
werkte in het Kralingse Bos bij de Duitsers.

317
00:29:18,650 --> 00:29:21,800
Niet dat het NSB was, maar je
moest ook geld binnen hebben

318
00:29:21,800 --> 00:29:25,610
voor.., voor je huur te betalen
en je.., je.., je kosten.

319
00:29:26,350 --> 00:29:30,102
Dus ik was met mijn
moeder altijd alleen.

320
00:29:30,103 --> 00:29:33,356
Maar toen was ik ook weer aan
het hakken en ja hoor, twee

321
00:29:33,357 --> 00:29:35,870
emmertjes vol en ja hoor, toen
kwam er weer een Mof achter me.

322
00:29:35,870 --> 00:29:40,395
“Wat was dat?”. “Ja, kom maar
mee”. En dan moest je die kolen

323
00:29:40,396 --> 00:29:44,379
moest ik neergooien en dan moest
ik weer blokjes zagen heel de dag.

324
00:29:44,380 --> 00:29:47,340
En wij kregen geen kruimel
brood van die gasten hoor.

325
00:29:47,340 --> 00:29:53,920
En dan kwam mijn moeder op de fiets zonder
banden en die…, mijn moeder was een Jordaner.

326
00:29:54,370 --> 00:29:59,750
Dus je weet hoe de Jordaners hè, dus
dat was hup, hup, hup, en huilen zo en

327
00:29:59,750 --> 00:30:04,940
nou, dan mocht ik weer weg. Maar
geregeld was ik.., was ik de klos ervan.

328
00:30:05,520 --> 00:30:09,710
Nou, dat eh.., dat is tot
na de Bevrijding geweest.

329
00:30:10,200 --> 00:30:17,610
En ja, toen kwamen de voedselpakketten en die
gingen op het Jaffa gooiden ze dat verkeerd.

330
00:30:17,960 --> 00:30:21,227
Toen ging ik ook keihard
lopen, de brug over op Jaffa

331
00:30:21,228 --> 00:30:23,264
en daar vielen al die
pakketten zo naast je neer.

332
00:30:23,264 --> 00:30:29,770
Maar toen zag ik er ook mensen liggen, ik denk
“nou, die zijn doodgeschoten hè door die…”,

333
00:30:29,770 --> 00:30:35,080
maar die hadden een pakket op hun hoofd gehad,
maar ja, dat kon ik niet helpen en dan had

334
00:30:35,080 --> 00:30:40,030
ik zo’n pakket, dat was dan zwaar en dan ging
je in zo’n voetbalkeetje van het voetbalveld,

335
00:30:40,030 --> 00:30:45,893
dat ging ik dan met een steen openmaken,
allemaal bloem en er zaten dan chocoladerepen in.

336
00:30:45,894 --> 00:30:49,049
En die deed ik dan in mijn padvindersriem.
Vroeger had je een padvindersriem.

337
00:30:49,050 --> 00:30:56,000
Maar dan moest ik weer eraf, maar dat
was afgezet door Moffen en agenten, dus

338
00:30:56,000 --> 00:31:00,070
ik denk “hoe…”…, want de mensen, die
gingen erop en die werden weer teruggeduwd,

339
00:31:00,340 --> 00:31:02,630
soms hardhandig hoor.

340
00:31:02,980 --> 00:31:06,140
Ik denk “hoe moet ik dat?”. Nou ja,
en ik ook dan bijna, toen kreeg ik een

341
00:31:06,140 --> 00:31:10,330
duw van een agent, ja, “weg jij!”,
“niet!”. Ik denk “nou, neem die

342
00:31:10,330 --> 00:31:20,380
chocoladerepen”, dus ik zo hupsakkee naar
mijn moeder toe en die lag al op bed.

343
00:31:20,380 --> 00:31:20,566
We lagen de hele dag
op bed van de honger.

344
00:31:20,566 --> 00:31:23,270
En die, nou ja, zo.., zo min of meer ben
je.., ben je die oorlog doorgekomen.Ja,

345
00:31:23,270 --> 00:31:27,469
en toen dacht ik “nou ik ben er”,
maar ik was er niet, want toen kreeg

346
00:31:27,470 --> 00:31:31,940
ik na een jaar kreeg ik dan de oproep
voor naar Nederlands Indië te gaan.

347
00:31:32,380 --> 00:31:39,990
Maar ik heb nog.., nog.., nog eh, ja, in die
oorlogstijd toch ook nog een hoop dingen.., dingen

348
00:31:39,990 --> 00:31:45,740
meegemaakt dat je denkt “hoe is het.., hoe is het
allemaal mogelijk?”. Je moest dan wachtgeld halen

349
00:31:46,010 --> 00:31:54,170
bij.., bij.., bij de RDM, want dat…, of niet bij
de RDM, in de Oldenbarneveldtstraat, dat ben ik

350
00:31:54,170 --> 00:32:00,010
vergeten te vertellen, toen ik dit ongeluk kreeg,
toen is mijn moeder naar het Hoofdkantoor gegaan

351
00:32:00,010 --> 00:32:03,450
dat ze niet meer wilde
hebben dat ik werkte.

352
00:32:03,560 --> 00:32:06,890
Toen zeiden ze “nee, hij moet er
blijven werken, want het is een soort

353
00:32:07,560 --> 00:32:11,990
Rustungbedrijf”, dat is een bedrijf
dat, ja, wat het precies betekende,

354
00:32:11,990 --> 00:32:13,267
in ieder geval mocht je daar niet
weg, je moest daar blijven werken.

355
00:32:13,267 --> 00:32:19,560
Maar na veel vijven en zessen ben ik er weggegaan
en toen ben ik in de Oldenbarneveldtstraat

356
00:32:19,560 --> 00:32:25,310
in Rotterdam bij Camina Tamson begonnen en
daar moest ik schroefjes draaien van Philips

357
00:32:25,310 --> 00:32:29,210
en toen stond je op stukwerk, maar ja, goed,
op een gegeven moment ging dat niet meer.

358
00:32:29,210 --> 00:32:33,910
Die Oorlogswinter was er, er was geen materiaal.
Toen moest je iedere keer wachtgeld halen.

359
00:32:34,600 --> 00:32:39,070
Iedere week. Want vroege had je een week hè, nu
heb je een maand, maar vroeger had je een week.

360
00:32:39,070 --> 00:32:44,293
En toen moest ik dan voor, ja, een paar gulden
geloof ik moest je dan wachtgeld gaan halen.

361
00:32:44,294 --> 00:32:49,464
Maar ja, dan ging je langs het
Hofplein en daar was er dan een aanslag

362
00:32:49,465 --> 00:32:52,340
gepleegd, maar ik weet niet of je
bekend in Rotterdam, maar vroeger had

363
00:32:52,340 --> 00:32:53,480
je een brug hè, tegenwoordig is dat
helemaal weggehaald, een viaduct.

364
00:32:53,480 --> 00:32:59,820
En dat hadden ze dan laten ontploffen

365
00:32:59,820 --> 00:33:00,720
de Ondergrondse.

366
00:33:00,720 --> 00:33:04,780
Nou ja, en daar liep je dan en dan denk je “wat
zie ik daar nou joh?”. Nou ja, dan zag je daar een

367
00:33:04,780 --> 00:33:12,270
stuk of zes, zeven mensen die doodgeschoten waren,
die waren, de Haagse Veer politiepost was erbij,

368
00:33:12,270 --> 00:33:18,720
daar zat er ook de Ondergrondse die gevangen waren,
die zaten in de Haagse Veer voor doortransport.

369
00:33:18,720 --> 00:33:23,340
Die hadden ze dan eruit gehaald en
die hadden ze dan daar neergeknald.

370
00:33:24,760 --> 00:33:27,370
Nou ja, dat was dan gezegd, en de tweede
keer, toen zei ik tegen mijn moeder,

371
00:33:27,370 --> 00:33:31,520
ik zeg “ja, maar..”.., ik zeg “ja, maar
ik ga toch wel geld halen”, dus weer

372
00:33:31,520 --> 00:33:39,310
geld halen en toen zag ik in…, bij
de Vierambachtsstraat op dat hoekje en

373
00:33:39,660 --> 00:33:45,220
toen werden we gefouilleerd, toen zaten
we in de.., in de tram, ja, de tram.

374
00:33:45,220 --> 00:33:49,133
Toen moesten we eruit. Effe
kijken. Hoe was het nou?

375
00:33:49,133 --> 00:33:51,870
En toen liep ik de… Toen
werden we gefouilleerd.

376
00:33:51,870 --> 00:33:56,670
En toen hadden die Engelsen die
nacht of de dagen daarvoor hadden

377
00:33:56,670 --> 00:34:02,150
die blaadjes rond.., de Vliegende
Hollander lieten ze…, pamfletten.

378
00:34:02,380 --> 00:34:03,840
En dan lieten ze kijken of je dat had.

379
00:34:03,840 --> 00:34:11,780
Nou ja, er waren erbij die dat hadden en ja,
dan liep je zo en dan op een gegeven moment,

380
00:34:11,780 --> 00:34:17,280
ja, dan zag je er een zooitje weer liggen die
doodgeschoten werden, met een zeil erover.

381
00:34:17,280 --> 00:34:20,900
En kijk die dingen komen
weer tevoorschijn ja.

382
00:34:20,900 --> 00:34:23,830
En dat zijn ook dingen die
je in Indië mee hebt gemaakt.

383
00:34:23,830 --> 00:34:27,891
Die komen tevoorschijn en niemand weet
het, mijn vrouw weet het nog geeneens.

384
00:34:27,891 --> 00:34:36,780
Maar dit.., dit.., dit komt en dan.., dan
kan ik.., dan kan ik wel huilen! Echt waar.

385
00:34:38,790 --> 00:34:47,240
En dat is in het kort wat je
dan iedere dag mee hebt gemaakt.

386
00:34:52,160 --> 00:34:56,020
Ja.De maatschappij is, ja… Het
lijkt me verschrikkelijk om…

387
00:34:56,020 --> 00:35:08,290
Als je dat nou hoort en als je dat dan ziet
wat je dan…, dat wat je hebt meegemaakt,

388
00:35:08,290 --> 00:35:14,060
zoals in Indië, dat je dat mee hebt gemaakt,
dat mijn vrouw weet de helft nog niet.

389
00:35:16,370 --> 00:35:20,370
Maar dan.., dan.., dan zeg je bijvoorbeeld “ja,
hoe is het in Godsnaam mogelijk dat iedere oorlog

390
00:35:20,370 --> 00:35:25,751
dat.., dat is al misdadig”, want dan hadden we
het over vrede, vrede komt er nooit op die aarde.

391
00:35:25,751 --> 00:35:30,500
Dan is het het ene weer,
dan is het andere er weer.

392
00:35:30,800 --> 00:35:36,720
En zoals die maatschappij nu is, ik ben ouderwets,
weet ik ook niet meer waar het naartoe moet hoor.

393
00:35:36,980 --> 00:35:41,326
Maar misschien zie ik dat verkeerd. Jongeren
zien het misschien anders als dat ik dat ziet.

394
00:35:41,326 --> 00:35:45,310
Maar we hadden het gezegd: “na de
oorlog gaan we het anders doen hoor in

395
00:35:45,310 --> 00:35:50,667
Rotterdam”. Welvaart, we hebben
wat, een CAO heb ik, want daar is die

396
00:35:50,940 --> 00:35:54,780
CAO ontstaan, maar vroeger als je er
dan was, kon je weer naar huis toe.

397
00:35:54,780 --> 00:36:06,990
Maar ik zeg al: er zijn mensen die in die
oorlog met bombardementen ook, dan.., dan

398
00:36:06,990 --> 00:36:11,670
zat mijn moeder ’s nachts kwamen ze dan
bombarderen die Engelsen en mijn moeder had

399
00:36:11,680 --> 00:36:17,670
twee koffers en die stonden dan in de gang
en dan heel de nacht die.., die vliegtuigen.

400
00:36:17,670 --> 00:36:22,070
En dan ik zeg “ja”, dan zei
mijn vader “als er wat is, dan

401
00:36:22,070 --> 00:36:25,230
lopen we…”, maar die koffers
kon je niet tillen, zo zwaar.

402
00:36:25,660 --> 00:36:28,250
Die kon.., die kon je niet tillen!

403
00:36:28,250 --> 00:36:32,480
En gelukkig is het nooit gehoeven,
maar er zijn mensen, ja,

404
00:36:32,480 --> 00:36:38,730
zoals in het Westen, het was ook
erg hoor, dat bombardement toen.

405
00:36:38,730 --> 00:36:47,770
Dat, ja… Nou, eh we kijken allemaal, we
hoorden allemaal dat, ja, min of meer de

406
00:36:47,770 --> 00:36:54,610
Geallieerde troepen voortgang maakten en
toen was er ineens gingen alle vlaggen

407
00:36:54,610 --> 00:37:00,140
uit, toen zeiden ze “ja, ze kennen elk
ogenblik komen, de.., de.., de Amerikanen!”

408
00:37:00,140 --> 00:37:03,240
of Canadezen waren
dat achteraf gebleken.

409
00:37:03,240 --> 00:37:08,100
En “we wachten ze af”, dus wij allemaal
wachten, maar er bleek helemaal geen

410
00:37:08,100 --> 00:37:15,937
Canadees te komen, het werd toen genoemd
de “Dolle Dinsdag”. En ik was dan met mijn

411
00:37:16,110 --> 00:37:22,690
vriendje op de.., op de Coolsingel, toen
was daar feest, en toen zagen we nog twee

412
00:37:23,030 --> 00:37:29,730
Moffen met een motor lopen, ja, niemand
deed wat hoor, die heb ik nog zien lopen

413
00:37:29,730 --> 00:37:32,690
daar, waar ze naartoe gingen weet ik niet,
zo op het Hofplein zag ik hem lopen.

414
00:37:32,690 --> 00:37:37,580
Maar het was de Dolle Dinsdag.
Dus dat was helemaal niks.

415
00:37:37,580 --> 00:37:44,500
Op een gegeven moment ja, toen
kwamen ze, even kijken hoe, ik keek

416
00:37:44,500 --> 00:37:51,030
ertegenin, dat is waar, toen gingen
ze daar bij de Kralingse Plas gingen

417
00:37:51,030 --> 00:37:55,330
ze daar liggen, het waren Amerikanen
en Canadezen gingen er liggen.

418
00:37:55,330 --> 00:38:00,460
Eh, ook op het…, in een tent
op het Jaffa Land, daar gingen

419
00:38:00,460 --> 00:38:01,730
we dan kijken.

420
00:38:02,140 --> 00:38:08,870
En ja, goed, dat waren dan de bevrijders,
maar ja, wat is… Ik ben zelf soldaat

421
00:38:08,870 --> 00:38:13,109
geweest, dus ik weet hoe het leven van
een soldaat is in de oorlogsstrijd.

422
00:38:13,110 --> 00:38:17,202
Dat was allemaal ruw, het was knokken,
mekaar slaan en, ja, ik weet niet

423
00:38:19,060 --> 00:38:23,560
hoe ik dat, blank en bruin knokken,
maar dat wist je allemaal nog niet.

424
00:38:23,560 --> 00:38:30,320
Maar goed, toen kregen we dan eten,
kaakjes. Dat ging dan op rantsoen.

425
00:38:30,320 --> 00:38:36,250
Nou ja, dat ging allemaal een beetje steeds
gingen er meer, er waren mensen bij die

426
00:38:37,110 --> 00:38:42,210
aten zoveel kaakjes en die gingen
drinken, dat de maag uitzette en dat het zó

427
00:38:42,210 --> 00:38:47,648
gevaarlijk was, dat de maag kon springen
weet je wel, want ja, je had allemaal honger.

428
00:38:47,660 --> 00:38:54,780
Nou ja, dat.., dat zo en dan zo is dat min
of meer zo gegaan. Er waren straatfeesten.

429
00:38:55,460 --> 00:38:58,370
Overal, dan gingen we dan
met de jongens dan gingen

430
00:38:58,370 --> 00:39:02,240
we dansen en afijn, je
weet als je jong bent, dan…

431
00:39:02,240 --> 00:39:08,280
Maar ja, verder geld had je niet. En nou,
zo ging.., zo ging het leven weer voort.

432
00:39:08,280 --> 00:39:11,420
Die straatfeesten hebben
ruim een halfjaar geduurd!

433
00:39:11,820 --> 00:39:14,189
Nou ja, toen het afgelopen was,
ja, nou ja, wat ik zeg, toen kreeg

434
00:39:14,190 --> 00:39:21,400
ik bericht dat ik mijn eigen
moest melden bij Militaire Zaken.

435
00:39:21,400 --> 00:39:30,710
En daar werd ik gekeurd in de eh,
eh Hilligers.., in Hilligersberg.

436
00:39:30,710 --> 00:39:36,960
Maar ik wil nog heel even terugkomen op
11 november, dat heb ik ook tegen Van Veen

437
00:39:36,960 --> 00:39:44,810
gezegd: kijk iedereen ging naar het Feijenoord
Stadion, daar is ook een standbeeld.

438
00:39:44,810 --> 00:39:49,520
Maar één ding vond ik het jammer,
want ik had echt die burgemeester, er

439
00:39:49,520 --> 00:39:54,440
wordt vergeten dat ook bij de Heinekens
Brouwerijen en ook in Hilligersberg

440
00:39:54,440 --> 00:39:59,560
er ook mensen gevorderd werden, daar
wordt ontzettend weinig over gepraat.

441
00:39:59,790 --> 00:40:05,277
Nou, op moment na de Bevrijding ging alles
weer een beetje normaal, maar ik had op

442
00:40:05,278 --> 00:40:10,390
dat moment dan geen werk, toen ging ik solliciteren
en dan had je vroeger het Arbeidsbureau

443
00:40:10,390 --> 00:40:14,786
op de Middellandstraat, tegenwoordig heb
je geen Arbeidsbureau meer geloof ik, en

444
00:40:14,786 --> 00:40:19,900
daar moest je je eigen in laten schrijven
en dan gingen ze kijken of er werk was.

445
00:40:20,390 --> 00:40:27,370
Nou ja, na een tijdje ging ik naar de
Arbeidsbeurs en toen was er werk bij

446
00:40:27,370 --> 00:40:36,960
Observator op de Westzeedijk, die maakten
namelijk eh manometers en eh wat was er

447
00:40:36,960 --> 00:40:43,220
nog meer?, manometers en eh, ja, ik weet
niet hoe.., hoe ze die dingen noemen,

448
00:40:43,220 --> 00:40:49,260
maar andere instrumenten, kompasjes,
zakkompasjes gingen ze maken voor het Leger.

449
00:40:49,260 --> 00:40:54,120
Daar heb ik dan al die
tijd gezeten en toen ben ik

450
00:40:54,120 --> 00:41:00,470
overgegaan naar, toen ben ik
verder gaan leren voor V V eh

451
00:41:00,470 --> 00:41:06,480
zwakstroommonteur, dat heb ik allemaal dan gehaald
en toen ben ik overgegaan naar de PTT op de

452
00:41:06,480 --> 00:41:12,021
Coolsingel, daar heb ik dan in de Centrale gewerkt,
maar ik had het daar echt niet naar mijn zin.

453
00:41:12,021 --> 00:41:15,337
En toen ben ik aan het
solliciteren geweest bij de

454
00:41:15,338 --> 00:41:19,512
Heineken Brouwerij en daar
heb ik 33 jaar bij gewerkt.

455
00:41:19,512 --> 00:41:26,760
En daar heb ik met plezier gewerkt. En het was
ook een goede ondernemer, een goede werkgever.

456
00:41:26,760 --> 00:41:31,030
Vond ik, vonden wij.
En dat vind ik nog.

457
00:41:31,030 --> 00:41:36,330
Want wat gebeurde er voor Indië?

458
00:41:38,850 --> 00:41:47,760
Eh, even kijken, voor Indië. Nou ja, goed, wacht
effe, nou, wacht effe, ik.., ik sla wat over.

459
00:41:47,760 --> 00:41:51,720
Bij Observator heb ik gewerkt
en gezegd: kompasjes, en

460
00:41:51,720 --> 00:41:54,415
toen kreeg ik de mededeling
dat ik naar Indië moest.

461
00:41:54,415 --> 00:42:00,310
Ik ben na.., zo, dat ben ik
effe vergeten, na.., naar eh

462
00:42:00,940 --> 00:42:03,100
Heinekens Brouwerijen gegaan.

463
00:42:03,620 --> 00:42:11,520
Dus zodoende ben ik heb ik geleerd, PTT,
en toen naar de Heineken Brouwerijen, dat

464
00:42:11,520 --> 00:42:17,000
was na mijn dienstijd hoor, dus Observator,
daar kreeg ik dan bericht, nou ja, ik

465
00:42:17,000 --> 00:42:28,320
werd dan goedgekeurd en na die tijd heb ik
dan, en daar heb ik jou leren kennen hè.

466
00:42:28,320 --> 00:42:34,530
Kunt u iets vertellen over die
oproep die u binnenkreeg voor Indië?

467
00:42:35,970 --> 00:42:37,200
Hoe ik die kreeg?

468
00:42:37,200 --> 00:42:39,880
Nou ja, goed, er lag een..,
een briefje in de bus dat ik

469
00:42:39,880 --> 00:42:43,590
mijn eigen moest melden in
Hilligersberg op het Stadhuis.

470
00:42:44,130 --> 00:42:46,560
En dat ik gekeurd moest worden.

471
00:42:46,970 --> 00:42:53,690
Dus nou ja goed, toen werd ik goedgekeurd
en toen heb ik moeten wachten en

472
00:42:53,690 --> 00:43:00,220
toen.., ja, toen was dat aan de gang van
voormalig Nederlands Indië dat ja, goed

473
00:43:00,380 --> 00:43:04,570
betreffende Sukarno die een
eigen staat wilde oprichten.

474
00:43:04,570 --> 00:43:11,900
Nou ja, goed, al die.., al die gebeurtenissen
die volgden op mekaar en toen moest ik bij de 7

475
00:43:11,900 --> 00:43:19,390
December Divisie werd ik ingedeeld en toen ben ik
met.., met de Bossche Ven naar Indië gegaan, niet

476
00:43:19,390 --> 00:43:29,400
wetende dat ik 3 jaar daar heb moeten verblijven
met alle ellende die daar was, want ik was chauffeur

477
00:43:30,200 --> 00:43:38,900
en wij moesten dan de eh.., de buitenposten moesten
we dan foerageren, met munitie, wapens, eten.

478
00:43:39,940 --> 00:43:44,000
En als je dan kijkt, want
dat zeg ik altijd, het waren

479
00:43:44,000 --> 00:43:49,174
40 wagens en dan zijn er
33 op een mijn gereden.

480
00:43:51,910 --> 00:44:00,740
En ook jongens die dan, ja, goed, er
niet meer waren. Er zijn er in totaal

481
00:44:00,740 --> 00:44:09,930
zijn er over het algemeen zijn er 6000 gesneuveld
van de jongens. Dus dat is dan heel wat.

482
00:44:10,070 --> 00:44:15,240
En dat.., ja, dat.., dat daar denk ik
ook wel over na. Ik heb foto’s ervan.

483
00:44:15,240 --> 00:44:25,070
Hoe.., hoe heeft u het ervaren dat u naar Indië
moest terwijl u eigenlijk net die oorlog en

484
00:44:25,070 --> 00:44:26,370
die Razzia had meegemaakt?

485
00:44:26,370 --> 00:44:32,030
Nou, ik vond.., ik vond natuurlijk niet
prettig, mijn moeder heeft nog geprobeerd

486
00:44:32,030 --> 00:44:37,410
om een herkeuring te krijgen voor mij,
omdat ik als kind zijnde ontzettend

487
00:44:37,410 --> 00:44:41,320
veel voetbalde, want het was eigenlijk
een arbeiderssport hè, voetballen.

488
00:44:41,560 --> 00:44:43,360
Voetballen, voetballen, voetballen.

489
00:44:43,360 --> 00:44:47,810
En op een gegeven moment had ik ruis in mijn
hart en toen mocht ik niet meer voetballen van

490
00:44:47,810 --> 00:44:55,560
de dokter en op die gronden is mijn moeder
naar Militaire Zaken gegaan om de herkeuring.

491
00:44:55,670 --> 00:45:01,350
Die heb ik dan ook gehad, maar ze vonden
dat niet voldoende om afgekeurd te worden.

492
00:45:01,590 --> 00:45:05,200
Dus ja, goed, toen
moest ik naar Indië.

493
00:45:05,200 --> 00:45:09,970
En dat is ook wel een
gewaarwording, dat als je op schuit

494
00:45:09,970 --> 00:45:13,550
zat, de Bossche Ven, en je
ziet die kust verdwijnen.

495
00:45:14,710 --> 00:45:22,430
Dat.., dat is ook.., dat is ook iets apart
hoor, als je denkt “nou, dat zie ik dat

496
00:45:22,430 --> 00:45:26,550
terug of zie ik dat niet terug?”. Toen
zeiden ze “ja, maar het is geen oorlog”.

497
00:45:27,070 --> 00:45:34,090
Maar het is, ja, iets anders, maar ja,
goed, in mijn ogen was het wel een oorlog.

498
00:45:34,090 --> 00:45:47,610
En uiteindelijk was het toch zo dat het
allemaal voor niets is geweest en ja,

499
00:45:47,610 --> 00:45:51,440
ik.., ik sta er altijd sceptisch tegenover
tegen dit soort dingen, maar goed.

500
00:45:51,440 --> 00:46:00,015
De heren beslissen en wij moeten dat dan
volbrengen. Nou, en op een gegeven moment

501
00:45:59,460 --> 00:46:02,910
lopen we en er waren
paarden waren doodgeschoten.

502
00:46:03,090 --> 00:46:08,160
En toen was heel die ploeg, die liep dan
door en toen had ik een zakmes en ik meende

503
00:46:08,160 --> 00:46:13,390
dat hij ook een mes had, en toen hebben
we een stuk van dat, die bil van dat paard

504
00:46:13,390 --> 00:46:19,350
afgesneden, ja, met trekken en duwen, en duwen,
ik weet niet, toen hadden we stukje vlees.

505
00:46:19,350 --> 00:46:22,220
Maar ja, wat moet je met die
vlees natuurlijk wat rauw was?

506
00:46:22,220 --> 00:46:27,600
Maar Marie zei “daar had je dan een kok
zitten hè”, die moest dan eten uitdelen aan de

507
00:46:27,600 --> 00:46:34,893
mensen en toen vroeg je “joh, ken jij dat eh
bakken of koken of wat?”. “Ja hoor”, zegt hij,

508
00:46:34,893 --> 00:46:41,130
hij zegt “dat doen we”. Nou ja, hij had dat
gedaan en we gaan naar beneden en, nou, het was

509
00:46:41,130 --> 00:46:47,050
zeker zo’n stuk, nou, hij had de helft zeker
zelf opgegeten, we hadden zo’n stukje maar.

510
00:46:47,050 --> 00:46:51,717
Zo’n stukje, dat had hij zelf al
opgegeten denk ik hoor, want ja, het

511
00:46:51,740 --> 00:46:56,250
was gekookt, dus dat krimpt toch
niet zoveel als je zo’n stuk hebt?

512
00:46:56,250 --> 00:46:59,830
Ja, het was allemaal
bloederig hoor, dat. Maar ja,

513
00:47:00,080 --> 00:47:04,500
want je moest dan want je moest,
want je was aan het begin van de

514
00:47:04,500 --> 00:47:08,870
rij, dus gauw en een hoop liepen
er door en ook bleven er ook staan.

515
00:47:08,870 --> 00:47:11,530
Maar dan moest je natuurlijk
wel klaar zijn aan het eind

516
00:47:11,530 --> 00:47:13,970
van de rij, want anders werd
je weer naar voren geduwd.

517
00:47:13,970 --> 00:47:20,140
Dat ken ik me ook nog wel herinneren ja. Dat ken
ik me nog herinneren. Maar dat was zo koud joh, oh.

518
00:47:20,140 --> 00:47:26,060
Je moest ook verduisteren hè, alles
dicht, een beetje licht, je had geen…? Ja.

519
00:47:26,060 --> 00:47:31,955
Ja, ja, ja, goed eh, met dat bombardement
toen gingen ze puin ruimen, dat

520
00:47:31,955 --> 00:47:38,320
was ook wel verplicht geloof ik hoor,
maar dat durf ik niet te zeggen.

521
00:47:38,320 --> 00:47:46,530
Het puin, dus het was één bonk puin en ja, toen
ging de…, toen ging men dat opbouwen en dat

522
00:47:46,531 --> 00:47:52,540
noemden ze “Diwero” noemden ze dat, het waren
afkortingen en zo zachtjesaan werd het opgebouwd.

523
00:47:52,540 --> 00:48:00,770
Maar ik als oud- Rotterdammer
eh vind op dat moment

524
00:48:00,800 --> 00:48:03,140
vind ik Rotterdam niet zo gezellig.

525
00:48:03,570 --> 00:48:10,500
Ik.., ik vind het allemaal zo zakelijk en
vroeger was het natuurlijk ook dat het langzaam

526
00:48:10,500 --> 00:48:17,030
opgebouwd werd, maar het werd toch anders
als dat je er gewoon was als kind zijnde,

527
00:48:17,530 --> 00:48:24,981
vond ik.En ja, zo zachtjesaan werd, wat
werd het eerste, wat het eerste gebouwd werd?

528
00:48:24,981 --> 00:48:31,480
Het Postkantoor werd herbouwd en toen had je
de Beurs of die stond er geloof ik al, de Beurs.

529
00:48:31,480 --> 00:48:35,250
Maar ja, zo is het langzamerhand
werd dat allemaal opgebouwd ja.

530
00:48:35,780 --> 00:48:40,180
En Kralingen is daar toen ook nog
gebombardeerd hoor, ook hetzelfde, ja,

531
00:48:40,180 --> 00:48:46,070
dat is dezelfde 4 mei werd er
gebombardeerd hè, want ik weet het nog.

532
00:48:46,070 --> 00:48:51,580
Maar die eh.., die Wederopbouw hè, u ziet de
stad zeg maar veranderen, bent u wel trots

533
00:48:51,580 --> 00:48:56,210
gebleven op Rotterdam? Nu? Nee. Nee.

534
00:48:56,210 --> 00:48:58,470
U heeft geen enkele
trots meer op Rotterdam?

535
00:48:58,470 --> 00:49:00,250
Nee, nee, nee.

536
00:49:00,250 --> 00:49:03,230
Echt niet meer. Ik vind.., ik vind het
niet… Weet je waar ik het gezellig vind?

537
00:49:03,230 --> 00:49:13,340
De Oudebinnenweg, dat stuk is nog
blijven staan, daar kan je door lopen en

538
00:49:13,340 --> 00:49:14,880
dan zeg ik “weet je nog hè, zo ouderwets?”,
maar dat schijnt waarschijnlijk

539
00:49:14,880 --> 00:49:18,480
allemaal aan mij te liggen, maar ik
vind Rotterdam echt niet gezellig.

540
00:49:18,720 --> 00:49:23,109
Je.., je gaat de Hoogstraat, dat wordt
geloof ik wel mooi, ik geloof dat je daar

541
00:49:23,109 --> 00:49:29,120
een mart krijgt en horecabedrijven, maar
ja, die Hoogstraat, nou ja, dan ben je

542
00:49:29,120 --> 00:49:34,180
uit gelopen en dan kom je op de Coolsingel
en ik vind het allemaal, ja, zakelijk.

543
00:49:34,180 --> 00:49:36,050
Ik.., ik vind het niet warm.

544
00:49:36,050 --> 00:49:37,910
En de haven?

545
00:49:38,480 --> 00:49:41,800
De haven? Ja, dat..,
dat is ook heel anders.

546
00:49:41,800 --> 00:49:46,510
Als ik kijk van voor de oorlog, gingen we met
jongens gingen we langs de Parkkade en er lagen

547
00:49:46,510 --> 00:49:52,840
allemaal kussentjes lagen er en die werden dan
gelost, dat zijn bananen, het zijn er overal,

548
00:49:52,840 --> 00:49:58,250
en als er dan een banaan afviel, nou, dan pakte
je en die jongen, en dan liep je keihard weg.

549
00:49:58,310 --> 00:50:00,150
Maar we waren ook
geen lieverdjes hoor!

550
00:50:00,900 --> 00:50:07,220
Maar als je nu daar.., als je nou langs
de Parkkade loopt, nou, het is.., het is

551
00:50:07,220 --> 00:50:16,266
allemaal doods, het, ja, die containers
ook, het is natuurlijk goed vervoer en het is

552
00:50:16,266 --> 00:50:19,310
economisch is dat verbeterd, maar om te
zeggen “gezelligheid”, nee, vroeger had je de

553
00:50:19,310 --> 00:50:25,820
paard en wagens en nou ja, dan werden die..,
die.., die kussentjes werden dan verlost.

554
00:50:26,050 --> 00:50:32,520
En ja, in mijn hart was dat..,
was dat eh…, was het anders.

555
00:50:32,520 --> 00:50:38,660
Ik wil nog effe één ding vertellen, dat schiet
me ook weer te binnen: je had het over de

556
00:50:38,660 --> 00:50:47,860
Bevrijding en toen lagen de Amerikaanse
oorlogsschepen in de Parkhaven en die zouden dan een

557
00:50:47,860 --> 00:50:53,750
vuurwerk afschieten, dat werd bekend gemaakt,
ik geloof mond op mond of wat, dat weet ik niet.

558
00:50:53,750 --> 00:50:56,480
Toen zijn we daar naartoe
gegaan en toen hebben we daar

559
00:50:56,480 --> 00:51:01,740
gestaan en die Amerikanen
die vuurden vuurpijlen af.

560
00:51:01,740 --> 00:51:03,990
Nou, allemaal goed.

561
00:51:03,990 --> 00:51:08,840
Maar op een gegeven moment ging er een
vuurpijl, die ging, nou, misschien 20

562
00:51:08,840 --> 00:51:13,490
meter de hoogte in en die kwam brandend
naar beneden in de kist met vuurpijlen!

563
00:51:14,220 --> 00:51:20,940
Dus het was een hele paniek! Al die vuurpijlen
schoten erdoor. Er zijn nog doden gevallen ook!

564
00:51:20,940 --> 00:51:25,377
Nou, en ik, nou, je werd gewoon weggedragen
door de menigte, want als je viel was

565
00:51:25,377 --> 00:51:30,253
je de klos hè. Want dan trapten ze je af,
maar dat was een hele paniek was het toen.

566
00:51:30,254 --> 00:51:33,520
Dat ze dat nooit eens naar
voren hebben gebracht, die..,

567
00:51:33,750 --> 00:51:37,420
die situatie, het was een hele
ernstige situatie toen hoor!

568
00:51:37,510 --> 00:51:45,530
Die eh.., die tijd met die..,
met die Amerikanen. Dus.

569
00:51:46,950 --> 00:51:49,680
En waar was dat precies gebeurd?

570
00:51:49,680 --> 00:51:50,959
In de Parkhaven.

571
00:51:50,960 --> 00:51:51,692
En wanneer?

572
00:51:51,692 --> 00:51:54,556
Ja, ook na de Bevrijding. Ja, de
precieze datum weet ik niet meer.

573
00:51:54,557 --> 00:52:00,610
Maar het was.., was na de Bevrijding.
Dat weet ik. Dat was toen ook

574
00:52:00,610 --> 00:52:01,820
heel erg.

575
00:52:02,660 --> 00:52:08,480
En er is nog, daar kom ik weer aan,
dus zo was het, er is ook nog een

576
00:52:08,480 --> 00:52:12,930
keer een vliegtuig neergestort op
Schuttersveld vlakbij bij onze woning,

577
00:52:13,370 --> 00:52:19,000
het landingsgestel lag in de Rustlaan
en dat was een Britse bommenwerper.

578
00:52:19,000 --> 00:52:22,620
En die is neergestort eh bij de daar
hebben ze ook nooit een monument opgericht.

579
00:52:22,620 --> 00:52:33,680
En toen zijn we ook wezen kijken, het was
ook zwaar afgezet door de soldaten en zo.

580
00:52:33,680 --> 00:52:36,950
Het was… Die kwam
brandend naar beneden toe.

581
00:52:38,410 --> 00:52:43,030
Toen zeiden mensen nog, ja, een
indianenverhaal: “ja, ik heb ze nog

582
00:52:43,030 --> 00:52:47,360
zien zwaaien!”. Ja, je hebt ook…,
je had ook indianenverhalen hoor.

583
00:52:47,380 --> 00:52:50,069
Toen zeiden ze “wij hebben ze nog
zien zwaaien!”, ja, heheh! Ja. Ja.

584
00:52:50,070 --> 00:52:58,360
Maar heeft u toen niet gedacht
“we gaan weer in die kast liggen”?

585
00:52:58,360 --> 00:52:58,926
Nee. Nee.

586
00:52:58,926 --> 00:53:04,375
Nee, ze stonden gelijk voor de deur,
ze bonsden op de deur, want wij

587
00:53:04,376 --> 00:53:07,724
hadden geen erg dat ze naar boven
kwamen, maar we zagen ze wel lopen.

588
00:53:07,725 --> 00:53:13,019
We wisten niet dat ze mensen gingen
halen op dat moment wist je dat niet.

589
00:53:13,019 --> 00:53:17,415
Je zag ze lopen en je zei “ja, er is zeker wat
gebeurd of wat”, “ze zoeken zeker iemand, een

590
00:53:17,415 --> 00:53:22,349
Ondergrondse of wat zo”. Dus ja, op een
gegeven moment, ja, de buren misschien de deur

591
00:53:22,350 --> 00:53:28,473
opengedaan of zelf de deur beneden, want het
was een portaal hè zo, weet je wel, al de… Dus

592
00:53:28,473 --> 00:53:34,468
ineens ja, werd er gebonkt en mijn moeder of mijn
vader deed open, nou, gelijk twee soldaten erin!

593
00:53:34,468 --> 00:53:40,618
Dus je had geen tijd om.., om.., om
onder te duiken, hoewel het natuurlijk

594
00:53:40,618 --> 00:53:45,050
ook wel weer gevaarlijk was, want er
waren geen mannen meer in die tijd,

595
00:53:45,050 --> 00:53:49,776
dus je kon.., ja, je kon helemaal niet
naar buiten, want dat was gevaarlijk.

596
00:53:49,846 --> 00:53:54,473
Maar ik ben toen, ik heb gezegd “ik heb
33 jaar bij de Heineken gewerkt”, als ik

597
00:53:54,473 --> 00:54:00,270
toentertijd wist hoe de Heineken Brouwerij
in mekaar zat met gangen en zo, dan had ik

598
00:54:00,270 --> 00:54:04,690
wel geweten waar ik
naartoe was gegaan, dus.

599
00:54:04,690 --> 00:54:08,420
Het was een hele oude brouwerij,
in 19zoveel gebouwd, dus

600
00:54:08,420 --> 00:54:13,138
het waren allemaal gangen en
ja, lage verdiepingen en zo.

601
00:54:13,139 --> 00:54:15,480
Dus ja, dat wist je natuurlijk niet.

602
00:54:15,480 --> 00:54:22,270
Er zijn er geloof ik wel die.., die zijn weggelopen
ook weer bij die brouwerij hoor, daar geloof ik.

603
00:54:22,890 --> 00:54:29,214
Maar het regende en miezeren,
ja, het was slecht weer toen.

604
00:54:29,214 --> 00:54:35,350
Maar toentertijd toen.., toen ik door die dat dak
viel, nou, toen dacht ik wel dat ik doodging hoor!

605
00:54:35,350 --> 00:54:51,620
Tjonge, wat was ik ziek zeg. En mager joh. Ja.
Maar Rotterdam, nee, dat trekt mij niet meer.

606
00:54:51,621 --> 00:54:52,690
Ja, ik ga er wel eens naartoe
hoor, daar gaat het niet om.

607
00:54:52,690 --> 00:54:59,070
Wat heeft u voor herinneringen
aan de Hongerwinter?

608
00:55:04,050 --> 00:55:06,100
Slechte, hele slechte.

609
00:55:06,100 --> 00:55:13,120
We hadden…, we kregen ja,
nou, ik werkte bij de, op

610
00:55:13,120 --> 00:55:16,520
een fabriek bij de… Zal
ik dat allemaal vertellen?

611
00:55:16,520 --> 00:55:17,080
Alles vertellen!

612
00:55:17,080 --> 00:55:21,033
Ik werkte op een fabriek bij de…,
ik was 14 jaar en toen zei mijn

613
00:55:21,080 --> 00:55:29,760
vader “nu moet je werken” en toen
ging ik op een hoedenfabriek.

614
00:55:29,760 --> 00:55:30,780
En daar verdiende ik 1,50.

615
00:55:30,780 --> 00:55:36,358
En daar heb ik een poosje gewerkt en toen zei
mijn vader “nee”, hij zei “weet je wat je doet?”,

616
00:55:36,359 --> 00:55:38,010
“jij gaat naar huis en jij gaat je moeder
maar helpen”, dus ik zat bij mijn moeder thuis.

617
00:55:38,010 --> 00:55:40,700
En op een gegeven
ogenblik ging het vervelen.

618
00:55:40,700 --> 00:55:45,360
Dus er was een advertentie in Schiedam
en toen ben ik naar Schiedam gegaan.

619
00:55:45,360 --> 00:55:51,550
Daar heb ik gesolliciteerd op zondag en toen
kwam ik daar en toen zegt die baas “nou, ik wil

620
00:55:51,550 --> 00:55:56,750
je graag hebben, maar ik moet even op mijn vader
wachten, dan kan ik je uitsluitsel geven”. Ik

621
00:55:56,750 --> 00:56:00,790
zeg “ja, dan moet ik morgen weer terug naar
Schiedam”, ik zeg “nee, ik heb er geen geld meer”.

622
00:56:00,790 --> 00:56:06,293
Toen zegt hij “nou, hier heb je geld”, ik geloof
15 of 20 cent, ik weet het niet meer, en toen

623
00:56:06,294 --> 00:56:11,870
ben ik teruggegaan en toen ben ik de andere dag
gekomen en toen werd ik daar direct aangenomen,

624
00:56:11,870 --> 00:56:16,560
omdat wij in die hoedenfamilie zaten, dus
mijn vader was een goede kracht in de hoeden.

625
00:56:16,560 --> 00:56:18,219
Dus zodoende ben ik daar gaan werken.

626
00:56:18,219 --> 00:56:22,160
En toen ben ik in Schiedam
gaan werken en toen had je het

627
00:56:22,210 --> 00:56:26,640
bombardement van de Schiedamseweg,
dus ik kon niet meer naar huis.

628
00:56:26,650 --> 00:56:30,880
En toen ben ik met de trein gegaan naar
huis en toen zijn daar ook een hoop doden

629
00:56:30,880 --> 00:56:37,068
gevallen op de Schiedamseweg en toen
naderhand, toen ging dat werk stoppen hè, ik

630
00:56:37,069 --> 00:56:41,313
weet niet meer hoe dat precies was, het
was al voor Joden verboden alles en wij

631
00:56:41,314 --> 00:56:47,380
hadden ook mensen die Joods waren die..,
die zijn er bij ons thuis even geweest.

632
00:56:47,381 --> 00:56:54,490
Toen we het raam open hadden zodat ze konden
vluchten. En toen zijn we naderhand even kijken…

633
00:56:54,490 --> 00:56:59,292
Kunt u daar iets over vertellen, over
dat vluchten? Neemt u de tijd maar hoor.

634
00:57:05,130 --> 00:57:10,740
En toen kwam.., toen kwam die Hongerwinter ook.
Dus ik kreeg wel een halfje brood per week.

635
00:57:10,740 --> 00:57:14,340
En daar moesten we heel de
week mee doen en toen dus

636
00:57:14,340 --> 00:57:17,440
we hadden per dag maar één
boterham konden we eten.

637
00:57:17,720 --> 00:57:21,490
En je had een gaarkeuken, nou,
op den duur was dat niet meer te

638
00:57:21,490 --> 00:57:25,750
eten, dat was zó vies op den duur,
dat kon ik niet meer weg krijgen.

639
00:57:25,750 --> 00:57:32,470
En toen liepen ze op de markt ook wel eens
hadden ze ballen gehakt gemaakt van hondenvlees.

640
00:57:32,820 --> 00:57:36,310
Dus dat heb ik ook nog een
keer gegeten, een bal gehakt.

641
00:57:36,310 --> 00:57:39,860
Ik wist niet dat het van hond was,
maar dat hoorde ik achteraf dat het

642
00:57:39,860 --> 00:57:44,710
van honden, want ze gingen toen al
die honden slachten ook voor eten.

643
00:57:45,630 --> 00:57:49,920
Nou ja, die oorlog is vreselijk
geweest, want we zaten iedere dag te

644
00:57:49,920 --> 00:57:54,042
verduisteren hè en dan zat mijn vader
ging naar de dokter omdat ik niet

645
00:57:54,150 --> 00:57:59,970
naar de WC kon en daar kreeg ik van die
olie voor en dan zat mijn vader met

646
00:57:59,970 --> 00:58:02,030
voor een lichtje te maken.

647
00:58:02,240 --> 00:58:05,570
Maar je had op den duur geen
kolen meer en je had niks

648
00:58:05,570 --> 00:58:09,870
meer, je kon, je had geen gas
meer, dus en verduisteren.

649
00:58:09,870 --> 00:58:13,217
Dus ik ging om een uur of 7, 8
ging ik aangekleed naar bed.

650
00:58:13,217 --> 00:58:25,900
Nou, dan hoorde je ’s avonds die vliegtuigen.
En dan hoorde je ’s avonds die vliegtuigen.

651
00:58:25,900 --> 00:58:30,110
En toen had ik geen werk meer,
want al die zaken waren gesloten.

652
00:58:34,920 --> 00:58:39,860
Oh ja, en toen hadden honger en alles.

653
00:58:39,860 --> 00:58:47,110
En toen hadden we geen werk meer, want de
zaken waren gesloten hè en toen moest ik iedere

654
00:58:47,110 --> 00:58:54,535
week moest ik naar Schiedam moest ik voor een
paar euro…, guldens, moest ik gaan halen.

655
00:58:54,535 --> 00:58:59,929
En dan weer terug naar huis. Iedere
week. Tot naderhand de Bevrijding kwam en

656
00:58:59,930 --> 00:59:00,170
nou ja.

657
00:59:00,170 --> 00:59:10,910
Maar in de Honger…, met het bombardement hebben wij
ook, waar ik sliep, maar ik woonde op de Hoofddijk

658
00:59:10,910 --> 00:59:16,580
en toen gingen we verhuizen, toen hadden we allemaal
op de grond geslapen, want er waren wel enkele

659
00:59:16,580 --> 00:59:21,460
dingen naar de nieuwe woning in de Kortebrandstraat
bij de Jonkerfransstraat, middenin de stad.

660
00:59:21,460 --> 00:59:27,640
En toen zijn we verhuisd en toen ’s morgens eh
zat ik met mijn vader op de grond, ik zeg “wat is

661
00:59:27,640 --> 00:59:33,280
dat nou, oorlog?”, want vroeger had je dan zeil
liggen en dan zat je spijkertjes aan te geven.

662
00:59:33,410 --> 00:59:38,070
En toen hebben we nog in bed geslapen
en dan lag mijn vader zo stoelen

663
00:59:38,070 --> 00:59:41,810
over ons eventueel voor de scherven,
dat er scherven zouden komen.

664
00:59:41,810 --> 00:59:47,180
Nou, en toen met dat bombardement hebben
we in de kast gestaan met vader, moeder en

665
00:59:47,180 --> 00:59:52,830
mijn zus en ik en toen dacht ik “nou, ik wou
dat ik maar dood was”, ik was zó angstig.

666
00:59:52,830 --> 00:59:59,390
Nou, en toen naderhand, toen zijn we naar
buiten gegaan, toen hebben we de deur nog,

667
00:59:59,390 --> 01:00:03,280
het hek stond al in de brand,
toen zijn we naar buiten gegaan.

668
01:00:03,320 --> 01:00:09,200
Nou, en toen zijn wij gaan vluchten,
toen zijn we zo de Boslaan

669
01:00:09,200 --> 01:00:12,860
in gegaan tot de Jonkerfransstraat
en daar brandde het allemaal.

670
01:00:12,860 --> 01:00:22,001
Dus we zijn teruggegaan weer door de Boslaan, bij
de Bossische Kerk en toen stond de auto en toen

671
01:00:22,001 --> 01:00:24,230
zeiden ze “die kinderen mogen mee”. Toen zei mijn
vader “dat gebeurt niet”, hij zei “we blijven

672
01:00:24,230 --> 01:00:30,920
allemaal bij elkaar”. Dus toen zijn we langs
de Rotte gelopen, langs de brandende schepen en

673
01:00:30,920 --> 01:00:36,380
boten, en toen had je nog een…, dat zat allemaal
vol met mensen en daar konden we niet meer in.

674
01:00:36,380 --> 01:00:39,770
Nou, en toen zijn we naar de
Noordmolenstraat gelopen en toen

675
01:00:39,770 --> 01:00:43,750
zijn we opgevangen in een winkel
en daar hebben we even gezeten.

676
01:00:43,750 --> 01:00:46,940
En toen zijn we gaan lopen en
verder weet ik het niet meer, we

677
01:00:46,940 --> 01:00:52,940
kwamen terecht op het Bananenpakhuis
Van der Horst op de Rottekade.

678
01:00:52,940 --> 01:00:58,530
En daar die hebben ons opgevangen en toen hebben
we met al die mensen op de grond geslapen.

679
01:00:58,660 --> 01:01:00,600
Nou, en toen zijn we
weer gaan lopen en

680
01:01:00,600 --> 01:01:02,000
toen kwamen we bij een tante.

681
01:01:02,000 --> 01:01:07,070
Ik mocht bij mijn ene tante en mijn vader
en moeder mochten bij de andere tante.

682
01:01:07,310 --> 01:01:09,407
Nou, dat zo is het allemaal gegaan.

683
01:01:09,480 --> 01:01:15,795
Dus dat is allemaal… Nou, en toen dacht je
“het is voorbij”, maar dan hoorde je iedere

684
01:01:15,795 --> 01:01:20,346
keer weer ’s nachts eh, maar ja, wij hadden
geen huis en mijn vader en moeder, die

685
01:01:20,346 --> 01:01:24,770
hadden het ook natuurlijk niet naar de zin
om bij een ander op een schopstoel te zitten.

686
01:01:24,770 --> 01:01:29,649
Dus op den duur konden wij in de Rozenstraat
wonen. Daar kregen we een woning.

687
01:01:29,650 --> 01:01:34,940
Maar dat wou mijn moeder niet, want daar
waren de ramen allemaal kapot en schieten.

688
01:01:34,940 --> 01:01:40,190
Toen zeg naderhand kregen wij
een woning in de Tollenstraat.

689
01:01:40,190 --> 01:01:46,250
Nou, en zodoende zijn we daar gaan wonen,
bovendien kreeg je een tafeltje, die oude kleren.

690
01:01:46,580 --> 01:01:50,500
Maar toen was mijn broer in dienst
en we hadden er één foto van

691
01:01:50,930 --> 01:01:54,210
mijn broer, maar ja, alles was
verbrand, dus we hadden niks meer.

692
01:01:54,210 --> 01:01:58,600
Maar die was in militaire dienst.
Dus we wisten niet waar hij was.

693
01:01:58,600 --> 01:02:01,230
Nou, en toen hadden…, toen zijn we…

694
01:02:08,300 --> 01:02:13,290
Oh ja, toen is hij naderhand op komen duiken
en toen was hij helemaal, hij zegt “de

695
01:02:13,290 --> 01:02:19,460
wereld vergaat!”. Die was helemaal eh
ook hoteldebotel, “de wereld vergaat!”.

696
01:02:19,460 --> 01:02:23,499
Toen is mijn vader een keer naar huis gekomen
en toen stond hij maar voor het raam.

697
01:02:23,500 --> 01:02:27,690
Toen zei mijn vader “joh, blijf
jij zo?”, “dan ga je maar weg!”.

698
01:02:27,690 --> 01:02:31,660
En die is weggelopen en die hebben
we al die tijd niet meer gezien.

699
01:02:32,350 --> 01:02:40,290
En toen naderhand is dat toch weer goed
gekomen. Maar hij was helemaal… Dus.

700
01:02:40,290 --> 01:02:43,820
En moest uw broer ook met de
Razzia mee of was dat…, was hij…?

701
01:02:43,820 --> 01:02:48,430
Nee, hij was in.., in dienst
als soldaat, hij was in dienst.

702
01:02:48,430 --> 01:02:51,860
En daar heeft hij schijnbaar iemand leren
kennen, een vrouw, en die was aan de

703
01:02:51,860 --> 01:02:57,260
Jehova, dus hij was op den duur helemaal,
hij kwam bij ons en hij kwam een beetje…

704
01:02:57,260 --> 01:03:03,210
Weet je wel, toen stond hij voor
de ramen en hij had natuurlijk

705
01:03:03,210 --> 01:03:06,270
behoefte om naar de.., naar
de.., naar die vriendin te gaan.

706
01:03:06,300 --> 01:03:09,220
Dus zodoende is er een
beetje onenigheid gekomen.

707
01:03:09,220 --> 01:03:14,550
Wat voor veel mensen wat nu zeg maar
moeilijk voor te stellen is, dat is die

708
01:03:14,550 --> 01:03:18,140
Hongerwinter en het gevoel
van honger hebben? Vreselijk.

709
01:03:18,140 --> 01:03:20,840
Kunt u eens proberen uit
te leggen hoe dat voelt?

710
01:03:20,840 --> 01:03:23,000
Vreselijk! Vreselijk.

711
01:03:23,000 --> 01:03:24,030
Wat.., wat is vreselijk?

712
01:03:24,030 --> 01:03:28,830
Nou ja, dat je niet te eten
hebt. Dat je niet te eten hebt.

713
01:03:28,830 --> 01:03:33,243
En eh ik ben nog een keer
naar Haastrecht wezen lopen.

714
01:03:33,244 --> 01:03:36,632
Toen had ik een broek van
mijn vader aan en geld bij me,

715
01:03:36,780 --> 01:03:41,160
en zo’n riem en toen ben ik
naar Haastrecht wezen lopen.

716
01:03:41,450 --> 01:03:47,350
En toen liepen we daar, ook iedere keer weer
schieten, en toen stond er een boer, een jongen voor

717
01:03:47,350 --> 01:03:55,473
het raam en die stond met zo’n grote vis, hij
zegt, ja… En toen zijn we gaan lopen in de rondte,

718
01:03:55,473 --> 01:03:59,950
toen hebben we nog op een paard en wagen gezeten
en toen gingen we in de rondte, en toen kwamen we

719
01:03:59,950 --> 01:04:05,602
bij een klooster. En daar hebben we geslapen
en de andere dag zijn we weer naar huis gelopen.

720
01:04:05,602 --> 01:04:11,260
En we hadden niks. Geen cent.

721
01:04:11,260 --> 01:04:14,110
Maar waarom ging u om eten
te zoeken? En met wie was u?

722
01:04:14,110 --> 01:04:16,069
Met nog een eh.., nou ja,
een vrouw. Een jonge vrouw.

723
01:04:16,070 --> 01:04:18,930
En hoe oud was u?

724
01:04:18,930 --> 01:04:22,910
Hoe oud was ik toen?

725
01:04:23,040 --> 01:04:26,160
Iedere dag dacht ik maar “oh,
ik wou dat het voorbij was,

726
01:04:26,160 --> 01:04:30,875
lekker pannenkoeken of wat
ook”, zo lag je maar te denken.

727
01:04:30,876 --> 01:04:34,930
En je had, je denkt “het zal wel
eerdaags afgelopen zijn”, omdat ze aan

728
01:04:34,930 --> 01:04:39,610
het vechten waren, je hoorde al dat
die Russen dichterbij kwamen en die

729
01:04:39,610 --> 01:04:49,010
Amerikanen, dus je voelde al dat
het… Maar het is allemaal zo geweest.

730
01:04:49,010 --> 01:04:50,350
EINDE TEKST.