1 00:00:11,840 --> 00:00:30,460 Eerst wil ik u vragen uw naam, uw voornaam, uw achternaam, uw meisjesnaam uit te spreken. 2 00:00:30,460 --> 00:00:34,435 En wanneer u bent geboren en waar u bent geboren. 3 00:00:34,536 --> 00:00:40,780 Ik ben Coba Laetemia, getrouwd met Mozes Laetemia. 4 00:00:40,780 --> 00:00:47,467 Meisjesnaam, mijn meisjesnaam luidt Tahitu. 5 00:00:47,568 --> 00:00:50,070 Geboren in Nevekoko – Timor Kupang op 23 december 1942. 6 00:00:50,070 --> 00:00:50,540 Ja, dat is het. Ik praat in het Maleis. Ja, goed? 7 00:00:50,540 --> 00:00:51,035 Dat mag. 8 00:00:51,035 --> 00:00:51,533 Ja? 9 00:00:51,533 --> 00:00:51,980 Dat mag, u mag Maleis praten, u mag Nederlands praten, wat u maar wilt. Nevekoko, Timor. 10 00:00:51,980 --> 00:00:54,381 Timor Kupang. 11 00:00:54,381 --> 00:01:08,920 Als we nu eens teruggaan. Als u probeert u de tijd te herinneren dat u nog klein was, uw ouders. 12 00:01:08,920 --> 00:01:09,260 Ja. 13 00:01:09,260 --> 00:01:31,320 Toen ik nog klein was woonden wij op Sumbawa, dat is op Timor hè? 14 00:01:31,320 --> 00:01:35,040 [Bedoeld wordt waarschijnlijk het eiland Sumbawa]. 15 00:01:35,040 --> 00:01:48,420 In 1948 kregen de KNIL-militairen drie maanden verlof om huiswaarts te keren naar Ambon. 16 00:01:48,420 --> 00:01:50,840 Laten we even teruggaan naar 1942, 1943, 1944. 17 00:01:50,840 --> 00:01:57,050 Dat kan ik niet. Ik kan me dat niet herinneren want ik was toen nog klein. 18 00:01:57,050 --> 00:01:59,160 Toentertijd was uw vader bij het KNIL? 19 00:01:59,160 --> 00:01:59,680 Ja, hij was militair. 20 00:01:59,680 --> 00:02:00,532 [ ] 21 00:02:00,532 --> 00:02:10,190 Mijn vader heette Ferdinand Tahitu, mijn moeder heette Augustina Pattipeilohy. 22 00:02:10,190 --> 00:02:11,453 Waar kwamen uw ouders vandaan? 23 00:02:11,454 --> 00:02:13,380 Mijn vader was van Waai, mijn vader was iemand van Waai. 24 00:02:13,380 --> 00:02:17,510 Mijn moeder was iemand van Ullath, maar ze woonde in Porto [Saparua]. 25 00:02:17,510 --> 00:02:38,695 De Pattipeilohi's zijn van Ullath, maar ze woonden in Porto. 26 00:02:38,796 --> 00:02:48,920 Toen u nog klein was, ging u naar school. 27 00:02:48,920 --> 00:03:07,130 Wij, kinderen van militairen, gingen nauwelijks naar school. 28 00:03:07,130 --> 00:03:07,970 Doordat? 29 00:03:07,970 --> 00:03:17,770 Omdat mijn vader nu eens drie weken hier was, dan weer drie weken daarheen verhuisde. 30 00:03:17,770 --> 00:03:21,560 Dus wij verhuisden steeds, dus ik ging niet naar school. 31 00:03:21,560 --> 00:03:33,710 Maar mijn vader, omdat hij militair was, kocht mijn vader schriften en potloden voor 32 00:03:33,710 --> 00:03:37,850 mij, zodat ik het ABC kon leren schrijven en kon leren rekenen, één plus één is twee. 33 00:03:37,850 --> 00:03:42,660 Zo niet dan was ik analfabeet gebleven, omdat de 34 00:03:42,660 --> 00:03:45,010 militairen drie weken hier verbleven, drie weken daar. 35 00:03:45,010 --> 00:03:48,341 Dus er was geen vaste plaats. Er was geen vaste plaats. 36 00:03:48,341 --> 00:03:51,570 Hoeveel kinderen waren er in het gezin van uw ouders? 37 00:03:51,570 --> 00:03:52,915 Ikzelf ben geboren in 1942, mijn broertje Simon werd geboren in 1947, 38 00:03:52,915 --> 00:03:54,296 mijn zusje Joke werd geboren in 1950 en in 1951 kwamen wij in Nederland. 39 00:03:54,297 --> 00:03:55,630 Als u niet naar school ging, hoe zag dan het dagelijks leven er uit? 40 00:03:55,630 --> 00:04:09,196 Wij speelden alleen maar, wij speelden alleen maar. 41 00:04:09,297 --> 00:04:13,320 U speelde de hele dag? 42 00:04:13,320 --> 00:04:14,448 Ja. 43 00:04:14,549 --> 00:04:16,960 Wij, kinderen van de militairen, speelden alleen maar. 44 00:04:16,960 --> 00:04:21,230 Er was er geen die naar school ging. 45 00:04:21,230 --> 00:04:32,980 Omdat je niet naar school kon, je was er maar drie weken totdat je vader [maakt zin niet af]. 46 00:04:32,980 --> 00:04:34,290 Je moeder moest [maakt zin niet af]. 47 00:04:34,290 --> 00:04:40,420 Dus, als we verhuisden waren onze vaders er niet. 48 00:04:40,420 --> 00:04:42,920 Onze moeders moesten hen achterna reizen. 49 00:04:42,920 --> 00:04:44,800 Dus onze moeders moesten bedreven zijn in het inpakken van de kussens 50 00:04:44,800 --> 00:04:46,820 – wij hadden geen bultzakken, hè – ze moest de kussens inpakken. 51 00:04:46,820 --> 00:04:47,649 Ik moest op mijn broertje passen, ik stond met een mand [maakt zin niet af]. 52 00:04:47,649 --> 00:04:48,370 Volgens mij weet jij je niet te herinneren hoe onze 53 00:04:48,370 --> 00:04:48,500 manden, waarin we spullen bewaarden, eruit zagen. 54 00:04:48,501 --> 00:04:48,880 Dat kun je niet. 55 00:04:48,880 --> 00:04:49,320 Zo'n mand was gemaakt van kippengaas. 56 00:04:49,321 --> 00:04:49,710 Onderop werd de vijzel gelegd, daarop de wadjan, de ketel, de borden. 57 00:04:49,710 --> 00:04:49,940 En het bestek deden we dan zo [maakt illustratieve gebaren]. 58 00:04:49,941 --> 00:04:50,270 Zelf moest ik op mijn broertje passen. 59 00:04:50,270 --> 00:04:50,660 Die droeg ik in een draagdoek. 60 00:04:50,660 --> 00:04:55,380 Dat is een, wat tegenwoordig ook [maakt zin niet af]. 61 00:04:55,380 --> 00:04:55,660 Nu is dat ook in. 62 00:04:55,660 --> 00:05:01,700 Nederlanders dragen die op de buik, maar wij droegen die op de rug. 63 00:05:01,700 --> 00:05:04,980 Ik stond dan alleen met het gebedsbord, het gebedsbord dat ingepakt werd. 64 00:05:04,980 --> 00:05:05,360 Het gebedsbord. 65 00:05:05,360 --> 00:05:05,670 Het gebedsbord, dat was alles. 66 00:05:05,670 --> 00:05:06,140 En dan moesten we onze vaders achterna reizen. 67 00:05:06,140 --> 00:05:06,680 Van Makassar gingen we naar Bata [maakt zin niet af]. 68 00:05:06,680 --> 00:05:12,750 Tegenwoordig noem je dat Jakarta, maar vroeger noemde je dat Batavia. 69 00:05:12,750 --> 00:05:18,600 We gingen van Paja Bakon naar Tanjung Morawa. 70 00:05:18,600 --> 00:05:21,439 Dat is volgens mij Medan. 71 00:05:21,540 --> 00:05:27,590 Dat is een hele [maakt zin niet af]. 72 00:05:27,590 --> 00:05:35,320 Je zat een hele dag in de auto van Paja Bakon naar Medan, dat is bij Tanjung Morawa. 73 00:05:35,320 --> 00:05:37,221 Een hele dag in de auto. 74 00:05:37,221 --> 00:05:38,421 Welk eiland? 75 00:05:38,422 --> 00:05:40,790 Sumatra, als ik mij niet vergis. 76 00:05:40,790 --> 00:05:47,700 Daar kwamen we mijn vader pas weer tegen. 77 00:05:47,700 --> 00:05:53,040 Vroeger kenden de kinderen hun vader amper omdat de vaders altijd afwezig waren. 78 00:05:53,040 --> 00:05:54,550 Onze vaders zijn er niet, dus. 79 00:05:54,550 --> 00:05:56,030 De moeders waren de baas in huis? 80 00:05:56,030 --> 00:06:02,217 Ja, dus daarom zeg ik: onze moeders in de kazerne, velen van hen konden [Chinese term] spelen. 81 00:06:02,318 --> 00:06:03,910 Weet je wat dat is? 82 00:06:03,910 --> 00:06:04,620 Dat zijn Chinese kaarten, veertien. 83 00:06:04,620 --> 00:06:04,850 Dan deden ze zo [maakt een gebaar], zodat ze niet in slaap vielen. 84 00:06:04,850 --> 00:06:06,040 Omdat ze alleen waren. 85 00:06:06,040 --> 00:06:08,290 In dat hele grote blok waren er maar twee mannen die ons bewaakten. 86 00:06:08,290 --> 00:06:09,580 En als er Javanen binnendrongen? 87 00:06:09,580 --> 00:06:16,440 Dan werden we toch zeker [onverstaanbaar]. 88 00:06:16,440 --> 00:06:16,940 Dus onze ouders, onze moeders wilden niet slapen, ze bleven tot 's morgens vroeg kaarten. 89 00:06:16,940 --> 00:06:17,530 Omdat de vaders er niet waren. 90 00:06:17,530 --> 00:06:21,050 En wij, kinderen, wij vielen zo met het hoofd in de nek van de moeders in slaap. 91 00:06:21,050 --> 00:06:22,160 We wilden niet alleen gaan slapen, want we waren natuurlijk bang. 92 00:06:22,160 --> 00:06:24,200 Zo ging dat in de kazerne, wij waren altijd alleen. 93 00:06:24,200 --> 00:06:24,577 Onze vaders droegen altijd het geweer. 94 00:06:24,577 --> 00:06:24,866 De Nederlanders zeiden dat ze daarheen moesten. Daarheen moesten. 95 00:06:24,867 --> 00:06:25,270 Waarom vreesde men de Javanen? 96 00:06:25,270 --> 00:06:27,530 Tja, omdat misschien [maakt zin niet af]. 97 00:06:27,530 --> 00:06:29,795 Onze vaders hadden immers bij de Nederlanders getekend. 98 00:06:29,796 --> 00:06:31,740 De APRIS was van de Indonesiërs, onze vaders. 99 00:06:31,740 --> 00:06:34,110 Over welk jaar hebben wij het? 100 00:06:34,110 --> 00:06:36,450 Dat was toen we in 1948 met verlof naar huis waren geweest. 101 00:06:36,450 --> 00:06:36,946 1948. 102 00:06:36,946 --> 00:06:37,443 Ja. 103 00:06:37,444 --> 00:06:37,934 U vertelt nu. 104 00:06:37,934 --> 00:06:38,427 Over ons. 105 00:06:38,427 --> 00:06:38,918 Uw angsten. 106 00:06:38,919 --> 00:06:39,380 Over de kazerne, hoe het in de kazerne eraan toeging. 107 00:06:39,380 --> 00:06:41,110 Onze moeders kookten in de loods. 108 00:06:41,110 --> 00:06:44,020 's Morgens was er appèl, de Nederlanders kwamen om te 109 00:06:44,020 --> 00:06:45,440 kijken of het in de barakken netjes was, of het schoon was. 110 00:06:45,440 --> 00:06:50,210 Wij moesten allemaal de loods in. 111 00:06:50,210 --> 00:07:08,220 Dat is een soort loods waarin gekookt werd. 112 00:07:08,220 --> 00:07:14,940 Dat waren Menadonezen, Javanen, Ambonezen. 113 00:07:14,940 --> 00:07:25,210 Ja, mensen van verschillende landsaard, die kookten daar allemaal. 114 00:07:25,210 --> 00:07:31,407 Daardoor kenden wij ook iedereen. … 115 00:07:31,508 --> 00:07:32,360 U vertelt over. 116 00:07:32,360 --> 00:07:54,836 Ons leven in de kazerne. Dat was in de kazerne. 117 00:07:54,937 --> 00:08:00,530 In de kazerne. Het jaar. 118 00:08:00,530 --> 00:08:04,320 Ik weet niet hoe de Nederlanders dat zeggen. 119 00:08:04,320 --> 00:08:07,620 Maar wij, kinderen, noemden dat 'kompenie'. Kinderen van de 'kompenie'. 120 00:08:07,620 --> 00:08:16,503 Tangsi, kazerne. 121 00:08:16,604 --> 00:08:20,680 Tangsikinderen, kazernekinderen, ja. 122 00:08:20,680 --> 00:08:26,090 [ ] … Toen u geboren werd in 1942 waren de Japanners al binnengevallen. 123 00:08:26,090 --> 00:08:26,667 Al binnengevallen. 124 00:08:26,667 --> 00:08:27,540 Herinnert u zich nog dat de Japanners vertrokken, dat de Japanners gecapituleerd waren? 125 00:08:27,540 --> 00:08:29,680 Tja, ik was nog klein. 126 00:08:29,680 --> 00:08:35,250 Maar als mensen als mijn vader erover vertelden, 127 00:08:35,250 --> 00:08:37,440 dan vonden wij dat interessant om naar te luisteren. 128 00:08:37,440 --> 00:08:40,536 En als uw vader erover vertelde, wat vertelde hij dan​? 129 00:08:40,637 --> 00:08:44,770 Mijn vader vertelde over wat hij had meegemaakt tijdens de Japanse bezetting. 130 00:08:44,770 --> 00:08:45,180 Bijvoorbeeld? 131 00:08:45,180 --> 00:08:57,400 Bijvoorbeeld dat er Christelijke Japanners waren, dat er onbeschofte Japanners waren. 132 00:08:57,400 --> 00:08:58,440 En dat betekende? 133 00:08:58,440 --> 00:09:01,210 Ja, die hadden geen fatsoen, die hadden geen respect voor andermans vrouw, niks. 134 00:09:01,210 --> 00:09:03,760 Dan stonden onze moeders te koken en als die Japanners plasten, dan plasten ze in onze wadjans. 135 00:09:03,760 --> 00:09:05,120 Zo onbeschoft zijn ze. 136 00:09:05,120 --> 00:09:06,670 Dat was om te jennen? 137 00:09:06,670 --> 00:09:08,190 Geen idee. 138 00:09:08,190 --> 00:09:08,680 Ze hadden geen manieren, geen besef? 139 00:09:08,680 --> 00:09:13,060 Dat hadden ze niet, maar onze ouders konden niet protesteren. 140 00:09:13,060 --> 00:09:18,700 Wat mijn vader vertelde, iedere middag kwamen de Japanners – wij noemden ze de Kempetai – en ze 141 00:09:18,700 --> 00:09:23,540 liepen de huizen af en mijn vader kreeg altijd slaag 142 00:09:23,540 --> 00:09:26,950 met de geweerkolf omdat mijn moeder zo klein was. 143 00:09:26,950 --> 00:09:27,814 'Kura' [Japanse term]. 144 00:09:27,815 --> 00:09:29,160 Als er 'kura' werd geroepen viel mijn moeder flauw. 145 00:09:29,160 --> 00:09:35,110 Mijn vader drukte mijn moeder op het hart, als mijn vader zou 146 00:09:35,110 --> 00:09:42,189 sterven, trouw niet met een Ambonees, trouw met een Timorees. 147 00:09:42,290 --> 00:09:44,580 Omdat de Timorezen mijn ouders geleerd hadden hoe ze de tuinen moesten beplanten. 148 00:09:44,580 --> 00:09:47,220 Maïs planten, [ onverstaanbaar] planten, van alles planten. 149 00:09:47,220 --> 00:10:00,450 Maar mijn vader zei, dat toen ze op Timor woonden heel veel Timorezen nog geen Christen waren. 150 00:10:00,450 --> 00:10:02,118 Dus als je ze ziet, dan word je bang. 151 00:10:02,119 --> 00:10:04,230 Want ze dragen van die slagtanden, van beesten, die 152 00:10:04,230 --> 00:10:04,456 ze zo hier de neus in staken tot het er hier uitkomt. 153 00:10:04,457 --> 00:10:04,720 Ze dragen het haar in een grote knot, zo hoog. 154 00:10:04,720 --> 00:10:05,390 Ze dragen hun sarongs hoog en ze eten pruimtabak. 155 00:10:05,390 --> 00:10:05,750 Weet je wat [onverstaanbaar] is? 156 00:10:05,750 --> 00:10:20,800 Dat is tabak dat ze zo doen [maakt een gebaar met de vingers in de mond]. 157 00:10:20,800 --> 00:10:20,940 En als ze dan dinges, dan [maakt spuwgeluid], alles rood. 158 00:10:20,940 --> 00:10:21,900 Pruimtabak. Sirih? 159 00:10:21,900 --> 00:10:23,914 Ja. 160 00:10:24,015 --> 00:10:25,370 Dat vertelde mijn vader. 161 00:10:25,370 --> 00:10:32,223 Ik was pas klein maar ik kan het me herinneren, daarom kan ik het ook vertellen. 162 00:10:32,324 --> 00:10:35,270 En weet u zich nog meer te herinneren van de dingen die uw vader vertelde? 163 00:10:35,270 --> 00:10:35,630 Mijn vader vertelde dat het tijdens de Japanse bezetting ellendig was om aan eten te komen. 164 00:10:35,630 --> 00:10:36,068 Ellendig. 165 00:10:36,069 --> 00:10:35,900 Mensen zoals mijn vader verbleven toen op Timor en daar had je nog zogezegd van die kleine dorpen. 166 00:10:35,900 --> 00:10:36,340 Maar de soldaten kregen orders van de Nederlandse, zoals wij dat noemen, 167 00:10:36,340 --> 00:10:36,377 'hoofden' [bedoeld worden militairen met een hogere rang] dat ze 168 00:10:36,377 --> 00:10:36,378 altijd 's morgens en 's middags een speciale sarong moesten ophangen. 169 00:10:36,378 --> 00:10:36,552 Zo één die je ook binnenstebuiten kan dragen. 170 00:10:36,553 --> 00:10:36,590 Dus als er vliegtuigen overvlogen dan wisten ze dat daar vrouwen 171 00:10:36,590 --> 00:10:36,760 van militairen woonden en dan werd er niet gebombardeerd. 172 00:10:36,760 --> 00:10:39,300 Dus mensen zoals mijn moeder hingen die op en in de namiddag werden ze weer afgehaald. 173 00:10:39,300 --> 00:10:42,800 Dan deden ze de volgende dag of ze weer gewassen moesten worden en dan werden ze weer opgehangen. 174 00:10:42,800 --> 00:10:44,369 Dat is dus gewoon een code. 175 00:10:44,369 --> 00:10:45,780 Zo niet, dan stierf je. 176 00:10:45,780 --> 00:10:48,130 Want de Japanners, die hadden geen gevoel. 177 00:10:48,130 --> 00:10:53,810 Zoiets als wat wij noemen medemenselijkheid, dat hadden ze niet. 178 00:10:53,810 --> 00:10:58,620 Het kwam er alleen maar op neer dat ze moesten winnen. Zij vochten en ze moesten winnen. 179 00:10:58,620 --> 00:10:58,614 Dat is wat uw vader heeft meegemaakt? 180 00:10:58,614 --> 00:10:58,704 Ja, dat maakte mijn vader mee. 181 00:10:58,704 --> 00:10:58,985 Dat was tijdens. 182 00:10:58,985 --> 00:10:58,980 Dat was tijdens de Japanse bezetting. 183 00:10:58,980 --> 00:11:02,670 Ja ja ja, dat was tijdens de Japanse bezetting. 184 00:11:02,670 --> 00:11:08,280 Er waren veel doden, maar je leerde wel om in leven te blijven. 185 00:11:08,280 --> 00:11:08,267 En je haalde ook kracht uit het gebed, uit het bidden. Ja. 186 00:11:08,267 --> 00:11:08,440 Dat is wat uw vader heeft meegemaakt. 187 00:11:08,440 --> 00:11:10,660 Als we het nu hebben over hetgeen u zelf heeft meegemaakt, 188 00:11:10,660 --> 00:11:14,000 dan begint dat ongeveer in 1948, tijdens de Bersiap. 189 00:11:14,000 --> 00:11:14,070 Ja, dat was op Ambon. 190 00:11:14,070 --> 00:11:14,710 Het was maar goed dat we daarna terug konden, anders waren we 191 00:11:14,710 --> 00:11:29,530 daar ergens achtergebleven, we waren drie maanden met vakantie. 192 00:11:29,530 --> 00:11:37,300 Daardoor zijn veel Ambonezen daar achtergebleven, die konden niet terug. 193 00:11:37,300 --> 00:12:02,090 Want als je op vakantie op de Molukken was, dan moest je je, als militair, inschrijven. 194 00:12:02,090 --> 00:12:06,000 Pas daarna kon men naar de dorpen gaan. 195 00:12:06,000 --> 00:12:20,550 Dus als je je niet inschreef, dan bleef je daar achter want je had immers maar drie maanden. 196 00:12:20,550 --> 00:12:22,600 Mijn opa Pattipeilohy kwam daar aan en hij wilde naar Porto, 197 00:12:22,600 --> 00:12:36,186 mijn vader zei toen: dat kan niet, u moet zich eerst inschrijven. 198 00:12:36,187 --> 00:12:39,690 Wij bleven toen in Skip. 199 00:12:39,690 --> 00:12:57,870 Op Ambon had je twee legerplaatsen, Skip en Valentijn. Wij verbleven in Skip. 200 00:12:57,870 --> 00:12:59,170 Dat waren kazernes? 201 00:12:59,170 --> 00:13:00,340 Ja, dat zag er beter uit dan Valentijn. Ja. 202 00:13:00,340 --> 00:13:01,716 Welk jaar was dat? 203 00:13:01,717 --> 00:13:05,870 Dat was in 1948. Wij zaten niet in een kamp, wij zaten in een soort tenten. 204 00:13:05,870 --> 00:13:07,886 Dat weet u zich nog te herinneren? 205 00:13:07,887 --> 00:13:11,420 Dat weet ik mij nog te herinneren. Ik was al, eh 1948, zes jaar oud. 206 00:13:11,420 --> 00:13:16,720 Dus als u zou willen vertellen, wat zou u dan vertellen? 207 00:13:16,720 --> 00:13:23,432 Ja, Ambon was vroeger mooi. Hoewel ik nog klein was vond ik Ambon mooi. Alleen. 208 00:13:23,533 --> 00:13:25,220 En het dagelijks leven? 209 00:13:25,220 --> 00:13:26,030 Het enige wat we iedere dag deden was spelen. 210 00:13:26,030 --> 00:13:28,540 Mijn vader ging alleen maar vissen. 211 00:13:28,540 --> 00:13:31,370 Ja toch? 212 00:13:31,370 --> 00:13:31,950 Hij ging alleen maar hengelen. 213 00:13:31,950 --> 00:13:38,042 En wij dachten alleen 'Hé, er zijn hier geen lampen'. 214 00:13:38,143 --> 00:13:43,120 Op de Molukken had je toch geen elektriciteit? 215 00:13:43,120 --> 00:13:47,120 Wij, kazernekinderen, waren lampen gewend. 216 00:13:47,120 --> 00:13:53,980 Daar had je geen lampen, dus 's avonds moest je gaan slapen met lampen die je vastmaakt. 217 00:13:53,980 --> 00:14:02,030 Als je dan 's morgens wakker werd, waren je neusgaten zwart. Maar, Ambon is Ambon. 218 00:14:02,131 --> 00:14:03,118 Petroleum? 219 00:14:03,219 --> 00:14:03,540 Ja. 220 00:14:03,540 --> 00:14:04,268 Petroleumlampen? 221 00:14:04,268 --> 00:14:06,180 Ja, petroleumlampen, maar ze werden teplok-lampen genoemd omdat ze tegen de muur werden opgehangen. 222 00:14:06,180 --> 00:14:08,290 We kookten op hout, we konden vis drogen. 223 00:14:08,290 --> 00:14:17,495 Maar ja, dat was Ambon. 224 00:14:17,596 --> 00:14:25,640 Dat herinner ik me nog steeds, dat Ambon van vroeger, dat was mooi. 225 00:14:25,640 --> 00:14:28,800 Dat was Ambon, we reisden per motor. 226 00:14:28,800 --> 00:14:31,410 Vanuit Makassar kwamen we op Ambon en we moesten wachten 227 00:14:31,410 --> 00:14:34,420 op motoren die ons naar huis zouden brengen, toch? 228 00:14:34,420 --> 00:14:36,280 Maar eerst bleven we in Skip, we schreven ons allemaal in, pas toen ging mijn vader naar Tulehu. 229 00:14:36,280 --> 00:14:40,620 We wachtten op de motoren en toen werden we naar Porto gebracht. 230 00:14:40,620 --> 00:14:47,100 Maar mijn vader moest elke keer terug om te, ja toch? 231 00:14:47,100 --> 00:14:57,250 Je was alleen bang dat je, als je je niet meldde, 232 00:14:57,250 --> 00:14:59,040 je inschrijving verloor en je niet meer kon dinges. 233 00:14:59,040 --> 00:15:03,440 De jongere broer van mijn vader woonde in Merdika. Maar mijn vader zelf, omdat hij. 234 00:15:03,440 --> 00:15:06,365 Merdika, waar ligt dat? 235 00:15:06,365 --> 00:15:17,410 In Ambon Stad, dat was Merdika – Ambon Stad. Tja, dat was Ambon. Dus wij gingen alleen heen en weer. 236 00:15:17,410 --> 00:15:18,500 Dat was ongeveer in 1948. 237 00:15:18,500 --> 00:15:18,930 Ja. 238 00:15:18,930 --> 00:15:35,120 En als u zich nog herinnert, het jaar 1950, de maand april, de vijfentwintigste. [De telefoon gaat]. 239 00:15:35,120 --> 00:15:41,040 Herinnert u zich nog de proclamatie van de RMS? 240 00:15:41,040 --> 00:15:43,200 [Schudt het hoofd nadrukkelijk]. 241 00:15:43,200 --> 00:16:01,500 Nee, dat kan ik mij niet herinneren. 242 00:16:01,500 --> 00:16:41,690 Toen waren wij eh, de proclamatie van de RMS dat was in 1950, als ik mij niet vergis. 243 00:16:41,690 --> 00:16:43,420 Ja en waar was u op dat moment? 244 00:16:43,420 --> 00:16:45,830 In 1950 was mijn moeder [maakt zin niet af]. Wij waren in Medan, Tanjung Raya. 245 00:16:45,830 --> 00:16:48,510 Dus u was niet op Ambon? 246 00:16:48,510 --> 00:16:50,630 Nee, gelukkig niet, dankzij Gods zegen. 247 00:16:50,630 --> 00:16:52,080 Anders hadden we hier niet heen kunnen komen. 248 00:16:52,080 --> 00:17:01,540 In 1950 gingen we vanaf Tanjung Raya met het schip de Tasman naar Semarang. 249 00:17:01,540 --> 00:17:02,760 Abel Tasman? 250 00:17:02,760 --> 00:17:03,980 Ja. 251 00:17:03,980 --> 00:17:06,448 Daarmee gingen we naar Semarang. 252 00:17:06,549 --> 00:17:15,340 In Semarang is mijn zusje toen geboren. 253 00:17:15,340 --> 00:17:26,614 En in 1951 zijn we aan boord gegaan van het schip de Fairsea en vertrokken we naar Nederland. 254 00:17:26,715 --> 00:17:30,110 Dat was in 1951. 255 00:17:30,110 --> 00:17:31,060 Ja, we gingen aan boord van het schip de Fairsea, we gingen naar Nederland. 256 00:17:31,060 --> 00:17:31,826 In Semarang was er geen haven. 257 00:17:31,827 --> 00:17:32,860 We moesten op een vlot, ik weet niet hoe je dat zeggen moet. 258 00:17:32,860 --> 00:17:37,066 Dat is een vierkant dinges, dat is alleen met touwtjes 259 00:17:37,166 --> 00:17:39,370 [maakt een gebaar met de armen om een omtrek aan te geven]. 260 00:17:39,370 --> 00:17:40,280 Op Ambon [maakt zin niet af]. 261 00:17:40,280 --> 00:17:44,340 In het Maleis heet dat 'tonkang' [letterlijk: aak], 262 00:17:44,340 --> 00:17:46,380 maar ik weet niet hoe je dat in het Nederlands zegt. 263 00:17:46,380 --> 00:17:48,231 Het schip ging ver weg voor anker, wij voeren daar 264 00:17:48,231 --> 00:17:50,110 heen, klommen een trap op om op het schip te komen. 265 00:17:50,110 --> 00:17:52,609 De trap van het schip was maar zo klein [geeft met de handen een geringe afmeting aan]. 266 00:17:52,710 --> 00:17:58,990 Als je viel was je dood. Wij allemaal. 267 00:17:58,990 --> 00:18:00,360 En de spullen, zoals de kisten. 268 00:18:00,360 --> 00:18:00,870 Die werden allemaal, zoals ze dat zeiden, in één hoop meegenomen. 269 00:18:00,870 --> 00:18:02,106 Onze ouders noemden dat 'palka'. 270 00:18:02,207 --> 00:18:05,150 Maar dat is misschien onderaan de boot. 271 00:18:05,150 --> 00:18:14,400 Op alle spullen stond het stamboeknummer en de naam. Wij namen alles maar mee. 272 00:18:14,400 --> 00:18:16,070 En al die mensen moesten. 273 00:18:16,070 --> 00:18:23,336 Ja, wij allemaal moesten klimmen. 274 00:18:23,437 --> 00:18:30,530 We gingen aan boord van de Fairsea voor een reis van een maand tot we in Nederland kwamen. 275 00:18:30,530 --> 00:18:32,800 Maar ja, een maand reizen? 276 00:18:32,800 --> 00:18:53,640 Aan boord waren er ook veel activiteiten, elke zondag was er een kerkdienst. 277 00:18:53,640 --> 00:18:54,720 Als we nu eens teruggaan naar Semarang. 278 00:18:54,720 --> 00:18:55,253 Ja. 279 00:18:55,254 --> 00:18:56,100 U gaat aan boord van het schip. 280 00:18:56,100 --> 00:18:56,626 De Tasman. 281 00:18:56,626 --> 00:18:57,210 U gaat aan boord van de Fairsea. 282 00:18:57,210 --> 00:18:57,660 O ja, in. 283 00:18:57,660 --> 00:18:59,520 U gaat aan boord van de Fairsea. 284 00:18:59,520 --> 00:19:00,030 Fairsea. 285 00:19:00,030 --> 00:19:00,980 Met uw ouders. 286 00:19:00,980 --> 00:19:02,820 Ja. Dat was vanaf Semarang, dat was in Semarang. 287 00:19:02,820 --> 00:19:03,090 Dat was in Semarang. 288 00:19:03,090 --> 00:19:05,360 Dat was toen we naar Nederland gingen vertrekken. 289 00:19:05,360 --> 00:19:09,460 En op dat moment, hoe was dat voor uw ouders? U vertrok naar Nederland om hier te blijven, of? 290 00:19:09,460 --> 00:19:09,846 Nee, er werd gezegd dat wij na drie maanden terug zouden keren. 291 00:19:09,847 --> 00:19:10,300 Drie maanden? Zes maanden? 292 00:19:10,300 --> 00:19:10,710 Drie tot zes maanden, daarna zouden we terugkeren. 293 00:19:10,710 --> 00:19:12,546 Dus ja, iedereen wilde wel. 294 00:19:12,547 --> 00:19:15,720 Er waren Ambonezen die niet mee wilden naar Nederland, 295 00:19:15,720 --> 00:19:19,180 die kregen geld om terug te gaan naar de Molukken. 296 00:19:19,180 --> 00:19:35,500 Er waren twee gezinnen, de namen weet ik niet, maar er waren twee gezinnen 297 00:19:35,500 --> 00:20:04,910 in Semarang die naar huis zijn gegaan omdat ze niet mee wilden naar Nederland. 298 00:20:04,910 --> 00:20:08,940 Er waren ook Ambonezen die voor de APRIS tekenden. 299 00:20:08,940 --> 00:20:12,960 De APRIS, dat was het Indonesische leger. 300 00:20:12,960 --> 00:20:20,020 Maar onze vaders kozen ervoor naar Nederland te gaan. Dus eh. 301 00:20:20,020 --> 00:20:23,430 Ze kozen ervoor naar Nederland te gaan. Waarom, wat verlangden ze? 302 00:20:23,430 --> 00:20:23,650 Nee, ze gingen omdat, zoals mensen als mijn vader zeiden, Nederland 303 00:20:23,650 --> 00:20:24,690 ons niet in de steek kon laten want wij hadden voor Nederland gewerkt. 304 00:20:24,690 --> 00:20:24,955 Want als wij zouden worden overgedragen [maakt zin niet af]. 305 00:20:24,955 --> 00:20:25,423 Ja toch? 306 00:20:25,424 --> 00:20:25,536 Onze vaders zouden dan ook gedood kunnen worden, omdat ze vroeger tegen Indonesië hebben gevochten. 307 00:20:25,537 --> 00:20:28,170 Omdat mensen zoals mijn vader, die KNIL-mensen, 'zwarte Nederlanders' werden genoemd. 308 00:20:28,170 --> 00:20:28,510 Omdat ze vochten voor het rood, wit blauw. 309 00:20:28,510 --> 00:20:30,090 Rood, wit, blauw, toch? 310 00:20:30,090 --> 00:20:33,350 En dat is de Nederlands vlag. 311 00:20:33,350 --> 00:20:34,190 Dus mensen zoals mijn vader konden niet terug, want dan zouden ze gedood worden. 312 00:20:34,190 --> 00:20:34,690 Dus of je wilde of niet, je moest naar Nederland. 313 00:20:34,690 --> 00:20:36,130 Maar er werd gezegd dat het voor drie tot zes maanden was, dus 314 00:20:36,130 --> 00:20:38,900 alle Ambonezen wilden wel want ach, het gaat maar om drie maanden. 315 00:20:39,001 --> 00:20:40,860 Maar de reis duurde wel een maand. 316 00:20:40,860 --> 00:20:42,720 U was toentertijd pas negen jaar. 317 00:20:42,720 --> 00:20:46,310 Ja. 318 00:20:46,411 --> 00:20:49,540 U wérd negen jaar. 319 00:20:49,540 --> 00:20:50,750 Ik wérd negen jaar. 320 00:20:50,750 --> 00:20:57,120 U werd negen jaar, wat herinnert u zich van die dag dat u vertrok? 321 00:20:57,120 --> 00:21:01,380 Ja, heel veel mensen moesten huilen. 322 00:21:01,380 --> 00:21:04,650 Er was verdriet want we gingen [maakt zin niet af]. 323 00:21:04,650 --> 00:21:08,850 Niemand wist waar dat Nederland lag. 324 00:21:08,850 --> 00:21:12,087 Dat wisten wij toch zeker niet? 325 00:21:12,188 --> 00:21:16,427 Wij kenden ook de kaart niet. 326 00:21:16,528 --> 00:21:20,600 Er was niemand die de wereldkaart kende, dus toen wij [maakt zin niet af]. 327 00:21:20,600 --> 00:21:27,269 Mag ik verder vertellen? 328 00:21:27,269 --> 00:21:50,390 Wij gingen met de Fairsea, de mannen sliepen achterin, aan de achterzijde van het schip. 329 00:21:50,390 --> 00:21:54,070 De vrouwen en de kinderen aan de voorkant. 330 00:21:54,070 --> 00:21:55,020 In kajuiten, toch? 331 00:21:55,020 --> 00:21:55,410 Maar, wij Ambonezen namen van alles mee. 332 00:21:55,410 --> 00:21:57,250 We brachten eten mee, we namen vogels mee. 333 00:21:57,250 --> 00:21:57,430 Dat mocht vroeger allemaal, alles meenemen. 334 00:21:57,430 --> 00:22:01,430 Maar iedere dag waren er activiteiten voor ons, de kinderen. Dus. 335 00:22:01,430 --> 00:22:02,520 Maar wat u bijvoorbeeld dagelijks? 336 00:22:02,520 --> 00:22:04,970 Wij aten dagelijks iedere morgen brood, maar gelukkig wisten we al van brood eten in de kazerne. 337 00:22:04,970 --> 00:22:06,640 Het eten op de Fairsea, dat was heel veel paprika. 338 00:22:06,640 --> 00:22:06,950 Paprika? 339 00:22:06,951 --> 00:22:07,261 Paprika. 340 00:22:07,262 --> 00:22:06,720 Appels, wij hadden nog nooit appels gegeten. 341 00:22:06,720 --> 00:22:20,540 Ja toch? Wij Ambonezen kenden dat niet. De kapitein van het schip zag dat de mensen. 342 00:22:20,641 --> 00:22:24,380 Wie zorgde er voor het eten? 343 00:22:24,380 --> 00:22:27,254 Zij, de bemanning van de Fairsea. 344 00:22:27,355 --> 00:22:33,910 Maar na verloop van tijd, na twee weken als ik mij niet vergis, riep de 345 00:22:33,910 --> 00:22:36,300 kapitein van het schip de mensen bij elkaar, wie wil er het koken op zich nemen? 346 00:22:36,300 --> 00:22:38,470 Omdat er heel veel eten werd weggegooid, omdat zij de rijst halfgaar kookten. 347 00:22:38,470 --> 00:22:38,760 Het was bedorven. 348 00:22:38,760 --> 00:22:38,840 Dat wilden de Ambonezen niet eten. 349 00:22:38,840 --> 00:22:46,650 Dus de kapitein vroeg wie wil er kok worden? 350 00:22:46,650 --> 00:22:59,093 Mijn vader, de heer Tahitu, de heer Latuheru en er 351 00:22:59,194 --> 00:23:06,420 was nog een man, samen met de mensen van de bemanning. 352 00:23:06,420 --> 00:23:17,046 Maar mijn vader en de anderen mochten zeggen 'Wij, 353 00:23:17,147 --> 00:23:20,850 Molukkers, willen dat het eten op deze manier gekookt wordt'. 354 00:23:20,850 --> 00:23:21,770 Pas toen kwam er iets tot leven, pas toen ging iedereen eten. 355 00:23:21,770 --> 00:23:27,100 Dus mijn vader ging voor ons allemaal koken. Tja, we reisden een hele maand. 356 00:23:27,100 --> 00:23:27,510 We waren een maand onderweg. 357 00:23:27,510 --> 00:23:31,900 Als u terugdenkt aan het dagelijks leven. Dus in eerste instantie at u hun voedsel. 358 00:23:31,900 --> 00:23:35,530 Ja. Dat ging niet, wij konden dat toch zeker niet? 359 00:23:35,530 --> 00:23:36,810 Het dagelijks leven op het schip, wat deed u zoal? De kinderen speelden? 360 00:23:36,810 --> 00:23:37,263 Ja. 361 00:23:37,264 --> 00:23:37,380 Wat deden de volwassenen? 362 00:23:37,380 --> 00:23:38,910 Dat is iets wat ik niet weet, wat de volwassenen deden. 363 00:23:38,910 --> 00:23:42,300 Maar vaak zaten de volwassenen alleen met elkaar verhalen uit te wisselen. 364 00:23:42,300 --> 00:23:58,700 Ze spraken bijvoorbeeld over hoe de toekomst er uit zou zijn. 365 00:23:58,700 --> 00:24:01,280 De vrouwen deden dat niet zo, dat deden de mannen. 366 00:24:01,280 --> 00:24:02,175 Want Holland? 367 00:24:02,175 --> 00:24:03,860 Niemand wist immers waar Nederland lag? 368 00:24:03,861 --> 00:24:06,276 Dus wij werden gebracht, daarheen waar het schip ons heen voer. 369 00:24:06,276 --> 00:24:09,360 Dus we voeren over het Suezkanaal, Ferdinand de Lesseps of zoiets, hoe heet dat ding? 370 00:24:09,360 --> 00:24:10,720 Mijn vader heet toevallig Ferdinand en mijn vader zei 'Kijk, daar zie je mij naam'. 371 00:24:10,720 --> 00:24:11,446 [Lacht uitbundig]. 372 00:24:11,446 --> 00:24:12,940 Nou, op keer, wij waren misschien al aan de monding van het Suezkanaal, toen de 373 00:24:12,940 --> 00:24:19,150 kapitein van het schip zei 'Mensen, we staan op het punt de Dode Zee te passeren'. 374 00:24:19,150 --> 00:24:29,170 Die man had het over Israël, dus wij allemaal, de kinderen, 375 00:24:29,170 --> 00:24:34,310 hoewel wij op zondagsschool zaten, we zeiden toch 'Hè? 376 00:24:34,310 --> 00:24:51,690 Waar ligt dat dan, Israël?' Die man zei 'Ja, daar ligt ook nog Bethlehem. 377 00:24:51,690 --> 00:25:02,800 Wij dachten allemaal dat dat allemaal alleen nog maar in de hemel bestond. 378 00:25:02,800 --> 00:25:07,290 We dachten toch zeker dat dat niet meer bestond? 379 00:25:07,290 --> 00:25:14,220 Maar de scheepskapitein zei 'Nee, dat ligt'. 380 00:25:14,220 --> 00:25:15,090 [ maakt zin niet af]. 381 00:25:15,090 --> 00:25:16,020 'Hè?' Je kon zien dat wij toch [maakt zin niet af]. 382 00:25:16,020 --> 00:25:17,010 Heel veel volwassenen die voor het leger getekend hadden, onze moeders, veel van 383 00:25:17,010 --> 00:25:19,010 hen – kun je zeggen – hebben op school gezeten, maar toch kenden ze de kaart niet. 384 00:25:19,010 --> 00:25:25,520 Ze kenden de wereldkaart niet, dus wij wisten niet waar dat allemaal lag. 385 00:25:25,520 --> 00:25:26,037 Dus die scheepskapitein, moest hij nou gaan lachen? 386 00:25:26,038 --> 00:25:26,550 Moest hij medelijden met ons hebben? 387 00:25:26,550 --> 00:25:26,690 'Hè? 388 00:25:26,690 --> 00:25:29,320 Die Ambonezen weten niet dat Bethlehem en dinges daar liggen.' Wij 389 00:25:29,320 --> 00:25:37,960 wisten alleen dat dat in de Bijbel bestond en dat het er niet meer was. 390 00:25:37,960 --> 00:25:40,840 Maar het bleek nog steeds te bestaan. 391 00:25:40,840 --> 00:25:40,960 Ja toch? 392 00:25:40,960 --> 00:25:41,396 Wij gingen iedere week [maakt zin niet af]. 393 00:25:41,397 --> 00:25:41,800 Maar ik vind het een nadeel dat ik niet weet wie onze dominee was. 394 00:25:41,800 --> 00:25:42,980 Want wij hadden iedere week een kerkdienst. 395 00:25:42,980 --> 00:25:51,360 We waren weliswaar op het schip, maar er moesten natuurlijk wel activiteiten georganiseerd worden. 396 00:25:51,360 --> 00:25:55,940 Maar als er geen kerkdienst was, u speelde dagelijks. 397 00:25:55,940 --> 00:25:58,640 Kunt u zich nog herinneren of de volwassenen zongen of? Wat deden ze dagelijks? 398 00:25:58,640 --> 00:26:10,200 Ja ja ja ja ja. 399 00:26:10,200 --> 00:26:14,880 Vaak baden ze ook met elkaar want zoals we zeggen, we waren op weg. 400 00:26:14,880 --> 00:26:17,513 Hoe gaat dit verder? 401 00:26:17,514 --> 00:26:28,150 Want wij waren maar met drie kinderen, maar er waren mensen die al wat grotere kinderen hadden. 402 00:26:28,150 --> 00:26:33,170 Dus ja, we konden allemaal op weg alleen maar met het volste vertrouwen bidden. 403 00:26:33,170 --> 00:26:51,380 Want als je je dat probeert voor te stellen: de zee was onmetelijk groot. 404 00:26:51,380 --> 00:26:52,139 Je zag geen eiland, je zag helemaal niets. 405 00:26:52,139 --> 00:26:53,120 Soms ging het schip heen en weer [illustreert dat door middel van armgebaren]. 406 00:26:53,120 --> 00:26:57,220 Dan moesten we allemaal overgeven, maar toch, met Gods zegen [maakt zin niet af]. 407 00:26:57,220 --> 00:26:59,890 Vaak zeggen we, wij Molukkers staan sterk in ons 408 00:26:59,890 --> 00:27:01,980 geloof in God en dus zijn we gezegend hier aangekomen. 409 00:27:01,980 --> 00:27:05,520 Ja. We kwamen aan in Rotterdam. Ons schip kwam aan in Rotterdam. 410 00:27:05,520 --> 00:27:05,660 En toen? 411 00:27:05,660 --> 00:27:06,580 Toen we daar aankwamen: koud! 412 00:27:06,580 --> 00:27:08,100 We keken allemaal door die patrijspoorten, op zo'n zeeschip heb je patrijspoorten. 413 00:27:08,100 --> 00:27:17,250 We keken, 'Hé, dit is Holland.' Koud! 414 00:27:17,250 --> 00:27:23,090 We droegen allemaal immers zomerjurken? 415 00:27:23,090 --> 00:27:27,390 We hadden geen sokken. 416 00:27:27,390 --> 00:27:57,860 De vaders kregen van die – ik weet niet hoe de Nederlanders dat noemen – van die Ghurka-jassen. 417 00:27:57,860 --> 00:28:00,480 Dat zijn van die groene jassen. 418 00:28:00,480 --> 00:28:05,710 Ik kreeg zo'n korte jas aan, maar het was zo'n grote 419 00:28:05,710 --> 00:28:15,830 en ik was klein en het hielp in elk geval tegen de kou. 420 00:28:15,830 --> 00:28:18,520 Zielig, als je je voorstelt hoe wij daar aankwamen, als je erover vertelt, wij waren zielig hoor. 421 00:28:18,520 --> 00:28:42,800 We kwamen in een vreemd land, we kenden er niets, het was er koud. 422 00:28:42,800 --> 00:28:53,530 Toen gingen we allemaal van boord, we werden allemaal 423 00:28:53,530 --> 00:28:57,800 verwelkomd, we stapten op de bus naar Amersfoort. 424 00:28:57,800 --> 00:28:57,980 Toch? 425 00:28:57,980 --> 00:28:58,890 Om door te lichten. 426 00:28:58,890 --> 00:28:59,890 De adem inhouden, de adem uitblazen. 427 00:28:59,890 --> 00:29:01,620 Luizeninspectie, we hadden allemaal luizen. 428 00:29:01,620 --> 00:29:13,860 Er was niemand van wie je kon zeggen dat die geen luizen had, iedereen had luizen. 429 00:29:13,860 --> 00:29:17,090 We kregen hoofdwater en je hoofd werd daarmee ingezwachteld. 430 00:29:17,090 --> 00:29:18,855 Toen werden we verdeeld. 431 00:29:18,855 --> 00:29:22,150 De één ging naar Vught, de ander ging naar een andere 432 00:29:22,150 --> 00:29:24,400 plek, weer een ander ging naar weer een andere plek. 433 00:29:24,400 --> 00:29:24,680 Daar werden we met de bus heen gebracht. Zo kwamen we in Vught. We zaten in Vught in barak 31. 434 00:29:24,680 --> 00:29:25,057 En dat mocht men zelf uitkiezen of niet? 435 00:29:25,057 --> 00:29:25,490 Nee, ik denk het niet. 436 00:29:25,490 --> 00:29:26,730 Dat kreeg men opgedragen? 437 00:29:26,730 --> 00:29:30,360 Ja, ik denk dat men al een register had samengesteld. 438 00:29:30,360 --> 00:29:30,884 [ ] 439 00:29:30,885 --> 00:29:31,650 Dus mijn vader moest naar Vught. 440 00:29:31,650 --> 00:29:34,660 Ja, daar ben ik pas naar school gegaan. 441 00:29:34,661 --> 00:29:39,410 Ik was al bijna negen jaar oud toen ik pas in de eerste klas kwam. 442 00:29:39,410 --> 00:29:39,837 1951. 443 00:29:39,837 --> 00:29:39,654 Ja ja, en toen ging ik pas naar de eerste klas. 444 00:29:39,655 --> 00:29:40,053 Ja, ja. 445 00:29:40,053 --> 00:29:40,465 Ja ja. 446 00:29:40,466 --> 00:29:40,516 En toen u in Nederland aankwam. 447 00:29:40,516 --> 00:29:39,580 Dat herinnert u zich uiteraard nog. Toen, hoe zal ik dat zeggen? Wat dacht u toen? Dit is het land. 448 00:29:39,580 --> 00:29:40,310 Ja. 449 00:29:40,310 --> 00:29:41,470 Hier willen wij blijven. 450 00:29:41,470 --> 00:29:41,590 Ja en ik kon geen Nederlands spreken. 451 00:29:41,590 --> 00:29:43,690 Gelukkig konden we naar school. 452 00:29:43,690 --> 00:29:43,930 Maar we werden verdeeld, omdat de kinderen uit 1940 453 00:29:43,930 --> 00:29:45,540 tot 1945, als ik me niet vergis, dat waren er veel. 454 00:29:45,641 --> 00:29:46,020 Dus wij hadden verschillende eerste klassen, je had 1A, B, C, D. 455 00:29:46,020 --> 00:29:47,420 Dat moest verdeeld worden anders zouden we het niet halen, we waren immers met te veel? 456 00:29:47,420 --> 00:29:47,790 Ja. 457 00:29:47,790 --> 00:29:54,200 En toen we er een paar maanden woonden toen kregen we kledingbonnen, die kreeg iedereen. 458 00:29:54,200 --> 00:29:54,370 Maar ja, vroeger droeg iedereen hetzelfde. 459 00:29:54,370 --> 00:29:56,410 Want de spullen van V&D, als ik me niet vergis of van C&A. 460 00:29:56,410 --> 00:29:56,820 [Maakt zin niet af]. 461 00:29:56,820 --> 00:29:57,140 Droeg de één een geblokte jas dan droeg iedereen, mannen en vrouwen, een geblokte jas. 462 00:29:57,140 --> 00:29:58,450 Schoenen waren, als ik me niet vergis, van Van Haren of Bata. 463 00:29:58,450 --> 00:29:59,450 Die droeg iedereen. 464 00:29:59,450 --> 00:30:04,739 Allemaal hetzelfde, maar het belangrijkste was dat je een winterjas had. We haalden eten. 465 00:30:04,740 --> 00:30:05,220 Dat kreeg u van het CAZ? 466 00:30:05,220 --> 00:30:06,900 Ja, we kregen kledingbonnen. 467 00:30:06,900 --> 00:30:12,390 Wij haalden eten ook uit de gaarkeuken. 468 00:30:12,390 --> 00:30:14,250 Mijn vader werkte daar ook, heel veel Ambonezen. 469 00:30:14,250 --> 00:30:16,680 Je had een broodafdeling, een afdeling broodbeleg, melk. 470 00:30:16,680 --> 00:30:16,850 Je had een kookafdeling voor de warme maaltijd. 471 00:30:16,850 --> 00:30:21,000 Dus 's morgens ging mijn vader daar werken. 472 00:30:21,000 --> 00:30:21,110 We kregen stapelpannen. 473 00:30:21,110 --> 00:30:22,024 Eén, twee, drie, vier, vijf, zes. 474 00:30:22,025 --> 00:30:23,040 Als ik me niet vergis waren het er zeven. 475 00:30:23,040 --> 00:30:23,380 Zeven dinges. 476 00:30:23,380 --> 00:30:26,550 Helemaal onderop zat de soep. 477 00:30:26,550 --> 00:30:29,610 In het midden rijst, al naar gelang het aantal kinderen kreeg je een gepaste hoeveelheid. 478 00:30:29,610 --> 00:30:35,950 Dus die stapelpannen werden ordelijk neergezet naar barak. 479 00:30:35,950 --> 00:30:40,550 Want in Vught had je barak 31A, maar je had ook 31B. 480 00:30:40,550 --> 00:30:41,958 B had zijn eigen stapelpannen, A had zijn eigen stapelpannen. 481 00:30:41,959 --> 00:30:43,591 Dus als wij binnenkwamen dan wisten we 'O, A, o dat zijn onze stapelpannen'. 482 00:30:43,692 --> 00:30:45,320 Warm water moest van ver komen. 483 00:30:45,320 --> 00:30:46,250 Wilde je een bad nemen? 484 00:30:46,250 --> 00:30:52,293 In de badruimte had je een grote kachel waar het water 485 00:30:52,293 --> 00:30:59,000 op verwarmd werd, om om de beurt een bad te nemen. 486 00:30:59,000 --> 00:31:00,190 Onze ouders wisten ook niet dat je de kleren met heet water moest wassen. 487 00:31:00,190 --> 00:31:03,310 Als je de kleren met koud water waste, tja, dat ging niet. 488 00:31:03,310 --> 00:31:03,490 Vandaar dat tegenwoordig heel veel mensen reumatiek hebben. 489 00:31:03,490 --> 00:31:05,930 Maar, wij kinderen dachten niet na over de vraag wanneer we terug zouden gaan. 490 00:31:05,930 --> 00:31:06,547 Wij kinderen leefden alleen met de gedachte 'Onze ouders hebben ons hierheen gebracht. 491 00:31:06,548 --> 00:31:07,120 Wij blijven hier'. Voor de rest wisten wij van niets. 492 00:31:07,120 --> 00:31:11,274 U heeft nooit aan uw ouders gevraagd wanneer u terug zou gaan? 493 00:31:11,275 --> 00:31:12,953 Nee nee nee nee nee. 494 00:31:12,954 --> 00:31:19,172 Je moet weten, wij werden zo opgevoed dat als er bezoek was dan waren de kinderen daar nooit bij. 495 00:31:19,273 --> 00:31:34,990 Dat waren de contacten van de volwassenen, dat waren hun gesprekken. 496 00:31:34,990 --> 00:31:40,360 Wij serveerden alleen maar thee. 497 00:31:40,360 --> 00:31:53,294 Het was onmogelijk het jouwe bij te dragen aan de gesprekken tussen de volwassenen. 498 00:31:53,395 --> 00:31:58,470 Nee, maar hoorde u niet stilletjes wat de volwassenen bespraken? 499 00:31:58,470 --> 00:32:02,280 O, wij hoorden alleen maar dat we de BPRMS-partij hadden en de CRAMS. 500 00:32:02,280 --> 00:32:03,590 Dat was alles dat we wisten. 501 00:32:03,590 --> 00:32:05,140 De BPRMS mocht actief zijn, de CRAMS niet. 502 00:32:05,140 --> 00:32:07,490 Wij kregen vroeger een zakgeld. 503 00:32:07,490 --> 00:32:08,000 Mijn vader drie gulden, mijn moeder drie gulden, ik twee 504 00:32:08,000 --> 00:32:08,959 gulden, mijn broertje twee gulden, mijn zusje twee gulden. 505 00:32:08,960 --> 00:32:11,690 Maar, we kregen eten uit de gaarkeuken, dus wij [onverstaanbaar]. 506 00:32:11,690 --> 00:32:19,480 Maar ja, mijn ouders waren stomverbaasd toen ze rode bieten te eten kregen. 507 00:32:19,480 --> 00:32:21,540 Verbaasd dat ze jus moesten eten. 508 00:32:21,540 --> 00:32:21,700 'Hé? 509 00:32:21,700 --> 00:32:25,150 Hoe zit dit nou?' Ze schrokken, moesten sla eten. 510 00:32:25,150 --> 00:32:25,370 'Hè? 511 00:32:25,370 --> 00:32:27,210 Dit is rauw'. 512 00:32:27,210 --> 00:32:36,350 Wat kon je zeggen? 513 00:32:36,350 --> 00:32:39,289 Je kreeg brood dat nog niet gesneden was, dat moest je zelf snijden. 514 00:32:39,390 --> 00:32:41,180 Dus, wij kinderen plukten het binnenste van het brood uit elkaar. 515 00:32:41,180 --> 00:32:50,269 Je moet niet lachen [lacht]. Maar dat [onverstaanbaar]. Wat kon je zeggen? Zo ging het in elk gezin. 516 00:32:50,370 --> 00:32:53,970 Nog een keer. Als uw ouders aan het praten waren. 517 00:32:53,970 --> 00:32:55,310 Nee, wij waren daar nooit bij. 518 00:32:55,310 --> 00:33:00,370 Het was niet zo dat u soms stilletjes uw ouders hoorde. 519 00:33:00,370 --> 00:33:00,910 Praten? 520 00:33:00,910 --> 00:33:01,900 Onze ouders zeiden dan tegen het bezoek 'Kom, koffie drinken'. 521 00:33:01,900 --> 00:33:06,790 En dan maakten wij ons uit de voeten. 522 00:33:06,790 --> 00:33:12,430 Want dat was vroeger de manier waarop Ambonezen de kinderen opvoedden. 523 00:33:12,430 --> 00:33:18,720 Dat je je niet mocht mengen. Dus wij wisten alleen maar dat de BPRMS er was en de CRAMS. 524 00:33:18,720 --> 00:33:20,030 Maar u kon er toen niet achter komen wat uw ouders in stilte met zich meedroegen? 525 00:33:20,030 --> 00:33:20,750 Nee, ik denk het niet. 526 00:33:20,750 --> 00:33:23,710 Onze ouders toonden zich ook niet zo snel emotioneel. 527 00:33:23,710 --> 00:33:24,290 Ze waren hard, omdat, toen mensen als mijn vader in Vught aankwamen, zij – 528 00:33:24,290 --> 00:33:24,910 als ik me niet vergis – iedere zaterdag marcheerden in hun KNIL-uniformen. 529 00:33:24,910 --> 00:33:25,700 Dan kwam de politie, want onze vaders waren immers al geen militairen meer? 530 00:33:25,700 --> 00:33:26,060 Het mocht niet. 531 00:33:26,061 --> 00:33:26,115 Ze droegen die legerschoenen, helemaal compleet. 532 00:33:26,116 --> 00:33:25,780 Pas toen realiseerden onze ouders zich 'O, wij zijn al uit de militaire dienst ontslagen'. 533 00:33:25,780 --> 00:33:26,242 Dus, tja. 534 00:33:26,242 --> 00:33:26,470 En onze ouders zagen 'O, die Nederlanders hebben ons onderdrukt'. 535 00:33:26,470 --> 00:33:37,410 Ze zagen opeens dat de Nederlanders zelf hun auto's konden schoonmaken. 536 00:33:37,410 --> 00:33:48,640 Toen we nog militairen waren, mijn God, toen waren wij het die die auto's moesten laten blinken. 537 00:33:48,640 --> 00:33:49,060 En nu? 538 00:33:49,060 --> 00:33:48,733 Jij bent van een hogere rang, maar ook jij moet eraan geloven. 539 00:33:48,733 --> 00:33:48,780 Je moet zelf je stoep schoonvegen. 540 00:33:48,780 --> 00:33:49,770 En toen begon het tot onze ouders door te dringen. 541 00:33:49,770 --> 00:33:54,890 'O, wij van het KNIL, eigenlijk werden wij onderdrukt'. 542 00:33:54,890 --> 00:33:57,520 Maar, mijn vader zei 'We werden onderdrukt, maar we kregen netheid bijgebracht'. 543 00:33:57,520 --> 00:34:01,683 Ze leerden, zoals we dat zeggen, discipline. 544 00:34:01,784 --> 00:34:02,070 Dat was aan de andere kant ook goed. 545 00:34:02,070 --> 00:34:08,120 Alleen, wij vermoedde toen niet, zoals wij dat zeggen, dat, ja hoe zal ik dat zeggen? 546 00:34:08,120 --> 00:34:09,780 Mijn vader zei dat zo, maar ja. 547 00:34:09,780 --> 00:34:09,863 Alleen, zoals we dat zeggen, onze ouders [maakt zin niet af]. 548 00:34:09,864 --> 00:34:09,920 Als we nu met anderen erover spreken, dan zegt men 'God is goed'. 549 00:34:09,920 --> 00:34:12,988 God heeft beschikt dat een deel van de Molukkers naar Nederland vertrok, een deel ging terug 550 00:34:12,988 --> 00:34:16,140 naar de Molukken en de Molukkers die in Nederland zitten die kunnen hen op de Molukken steunen. 551 00:34:16,140 --> 00:34:24,380 Als we allemaal terug waren gegaan, dan waren we allemaal vast en zeker gestorven. 552 00:34:24,380 --> 00:34:27,860 Er is niemand anders die ons kan helpen. 553 00:34:27,860 --> 00:34:28,610 Ja toch? 554 00:34:28,610 --> 00:34:29,380 Dat zijn Gods wegen. 555 00:34:29,380 --> 00:34:33,220 Ja toch? Daarom zeggen we ook 'Wij Molukkers vinden kracht in het gebed'. Dat is wat belangrijk is. 556 00:34:33,220 --> 00:34:33,911 We gaan nu weer even terug. 557 00:34:33,912 --> 00:34:34,447 1951. 558 00:34:34,447 --> 00:34:35,380 U bent van Semarang met de Fairsea vertrokken naar Nederland. 559 00:34:35,380 --> 00:34:37,500 Rotterdam, Amersfoort, vervolgens Vught. 560 00:34:37,500 --> 00:34:40,500 Was het niet wonderlijk om tussen de Nederlanders terecht te komen? 561 00:34:40,500 --> 00:34:46,910 Nee. Wij waren toch zeker in het kamp? Dus daar waren geen Nederlanders. 562 00:34:46,910 --> 00:34:49,960 En wanneer kreeg u contact met de Nederlanders? 563 00:34:49,960 --> 00:34:55,310 We gingen zelfs in het kamp naar school, daar kregen we pas een Nederlandse juf. 564 00:34:55,310 --> 00:35:07,022 We zaten allemaal in het kamp, we gingen allemaal in het kamp naar school. 565 00:35:07,123 --> 00:35:08,150 Een Nederlandse juf? 566 00:35:08,150 --> 00:35:08,360 We kregen een Nederlandse juf. 567 00:35:08,360 --> 00:35:08,670 In het kamp werd ons ook geleerd melk te drinken. 568 00:35:08,670 --> 00:35:17,889 Iedereen moest ervan overgeven, we waren immers niet gewend melk te drinken? 569 00:35:17,990 --> 00:35:23,150 Melk in van die flessen met zo'n dop van cellofaan erop. 570 00:35:23,150 --> 00:35:24,140 Nou, wat kan ik zeggen? 571 00:35:24,140 --> 00:35:33,450 We gingen niet met Nederlanders om, want dat kamp stond toch op zichzelf? 572 00:35:33,450 --> 00:35:33,900 Er was een kampbeheerder. 573 00:35:33,900 --> 00:35:34,610 Je kon ook niet zomaar binnenkomen, er was een kampbeheerder. 574 00:35:34,610 --> 00:35:34,770 Er was een hefboom. 575 00:35:34,770 --> 00:35:35,300 Wie naar binnen wilde [maakt zin niet af]. 576 00:35:35,300 --> 00:35:42,300 Er was daar zelfs een ziekenhuis in het kamp. 577 00:35:42,300 --> 00:35:45,420 Dus, hoe wilde je [maakt zin niet af]? 578 00:35:45,420 --> 00:35:48,290 En daarna – als ik verder mag vertellen – ging ik op school in Vlissingen. 579 00:35:48,290 --> 00:36:10,930 Pas toen ging ik buiten het kamp naar school, pas toen kreeg je contact met Nederlanders. 580 00:36:10,930 --> 00:36:11,150 Ja toch? 581 00:36:11,150 --> 00:36:18,450 Wij woonden in Havendorp en de bus nam ons mee naar de school in Vlissingen. 582 00:36:18,450 --> 00:36:20,660 De bus bracht ons ook weer in huis. 583 00:36:20,660 --> 00:36:26,140 Toen dacht je pas 'O, nu hebben we contact met de Nederlanders'. 584 00:36:26,140 --> 00:36:27,110 Maar toen kon ik al zo'n beetje Nederlands spreken. 585 00:36:27,110 --> 00:36:29,370 Dat leerde u op school? 586 00:36:29,370 --> 00:36:35,801 Ja, dat leerde ik op school. 587 00:36:35,902 --> 00:37:08,240 En als u terugdenkt aan de eerste keer dat u omging met Nederlanders. Hoe ging dat? 588 00:37:08,240 --> 00:37:10,790 Ik ben vergeten te vertellen, in 1952 – als ik me niet vergis – had je 589 00:37:10,790 --> 00:37:28,700 een kerkelijke organisatie, 'Gast aan Tafel' of 'Gast aan Huis' of zo. 590 00:37:28,700 --> 00:37:31,237 Dus, mensen gaven zich op om Ambonezen bij hen vakantie 591 00:37:31,237 --> 00:37:33,700 te laten houden, als ik me niet vergis voor een week. 592 00:37:33,700 --> 00:37:40,789 Zodat je Nederlands kon spreken. 593 00:37:40,790 --> 00:37:46,680 Ik kwam toen in Rotterdam-Zuid, op het Bospolderplein, bij de familie De Groot. 594 00:37:46,781 --> 00:37:47,490 Pas daar leerde ik Nederlands spreken. 595 00:37:47,490 --> 00:37:47,756 Bij hen in huis stond een piano. 596 00:37:47,757 --> 00:37:47,936 Ik leerde 'Er ruist langs de wolken' zingen. 597 00:37:47,936 --> 00:37:48,290 'O, zo gaat dat dus. 598 00:37:48,290 --> 00:37:50,800 O, dat kennen we ook in Maleis'. 599 00:37:50,800 --> 00:37:56,190 'Langs de kant van de weg verborgen' O ja, dat ken ik. 600 00:37:56,190 --> 00:38:00,910 Of eh, hoe heet dat ook alweer in het Nederlands? 601 00:38:00,910 --> 00:38:07,729 Ik weet het niet meer, als ik het nu opeens moet zeggen weet ik het niet. 602 00:38:07,830 --> 00:38:13,210 Maar in ieder geval leerde ik aardappelen eten, nu praat men over 603 00:38:13,210 --> 00:38:16,520 'boontjes', maar vroeger praatte men over 'prinsessenboontjes'. 604 00:38:16,520 --> 00:38:24,740 Brusselse lof, nu zegt men 'O, witlof'. Maar vroeger was het Brusselse lof, prinsessenboontjes. 605 00:38:24,740 --> 00:38:25,470 Dat was voor het eerst dat u dat at? 606 00:38:25,470 --> 00:38:25,800 Ja, heerlijk. 607 00:38:25,800 --> 00:38:25,660 Ja, omdat het door Nederlanders was klaargemaakt. 608 00:38:25,660 --> 00:38:26,040 Dan is het toch lekker? 609 00:38:26,040 --> 00:38:26,749 Ja toch? 610 00:38:26,750 --> 00:38:28,560 En waar ik mijn vrienden [uit het kamp] tegenkwam? 611 00:38:28,560 --> 00:38:40,220 Nederlanders gingen 's zondags twee keer naar de kerk, om tien uur en om vijf uur. 612 00:38:40,220 --> 00:38:50,810 Pas als we in de kerk zaten, dan kwamen we Ambonezen tegen en de één zwaaide naar de ander. 613 00:38:50,810 --> 00:38:51,090 'Hé Ambonezen, Ambonezen'. 614 00:38:51,090 --> 00:38:52,074 Ja, we zaten allemaal verspreid. 615 00:38:52,074 --> 00:38:53,088 Maar, ik vond het fijn omdat, tja. 616 00:38:53,089 --> 00:38:54,210 'O, zo gaat dat dus bij de Nederlanders'. 617 00:38:54,210 --> 00:38:58,510 Ja, ze hadden ook een badkamer waar je kon douchen. 618 00:38:58,510 --> 00:38:59,988 Dat was toch anders dan in het kamp. Ja, dat heb jij niet meegemaakt. Dat weet jij niet. 619 00:39:00,089 --> 00:39:00,930 Ik was wat jonger. 620 00:39:00,930 --> 00:39:02,860 [Spottend lachje] Ja, dat heb jij niet meegemaakt. Dat weet jij niet. [Grijnst triomfantelijk]. 621 00:39:02,860 --> 00:39:04,158 Dus u dacht: Nederlanders, dat zijn ook goede mensen. 622 00:39:04,259 --> 00:39:05,690 Jawel. 623 00:39:05,690 --> 00:39:08,590 Zij die in God geloven wel hoor. 624 00:39:08,590 --> 00:39:11,910 Voor we aten werd er een stukje uit de Bijbel gelezen en na het eten ook. 625 00:39:11,910 --> 00:39:22,000 Hun dochter speelde op de piano en wij zongen dan. 626 00:39:22,100 --> 00:39:26,880 'O, zij zijn ook gelovig'. 627 00:39:26,880 --> 00:39:40,680 En ze namen ons mee, omdat die mevrouw geen kinderen had. 628 00:39:40,680 --> 00:39:48,560 Ik mocht naar de dierentuin in Rotterdam, hoe heet die dierentuin in Rotterdam? 629 00:39:48,560 --> 00:39:55,630 En dan werd ik meegenomen naar hun familie. 630 00:39:55,630 --> 00:39:56,902 'Hé, kijk eens. 631 00:39:56,902 --> 00:40:00,490 Ik heb een zwart kind van 'Gast aan huis'.' Zo, weet je wel. 632 00:40:00,490 --> 00:40:04,790 En vroeger als je een dubbeltje kreeg was dat veel, hè? 633 00:40:04,790 --> 00:40:05,470 Dat bewaarde ik tot ik thuis was om te delen. 634 00:40:05,470 --> 00:40:08,610 'Pa, dit krijgt u en dit en dit.' Ik kreeg een dubbeltje en als 635 00:40:08,610 --> 00:40:11,620 ik van die familie een dubbeltje kreeg [maakt zin niet af]. 636 00:40:11,620 --> 00:40:13,920 Ik had geen portemonnee, dus die knoopte ik in mijn zakdoek. 637 00:40:13,920 --> 00:40:14,878 Ja. 638 00:40:14,878 --> 00:40:23,930 Ze vroegen 'Coba, wil je een banaan?' 'Nee, een pisang'. 639 00:40:23,930 --> 00:40:24,850 Maar dat was hetzelfde, maar dat begrijpen ze toch niet? 640 00:40:24,850 --> 00:40:29,867 Zij zeggen 'banaan', maar ik versta alleen 'pisang' natuurlijk. 641 00:40:29,968 --> 00:40:32,791 Ja. 642 00:40:32,892 --> 00:40:40,110 We droegen lang haar met twee vlechten. 643 00:40:40,110 --> 00:41:01,690 Iedereen uit Indonesië had lang haar met twee vlechten, daardoor hadden we veel last van luizen. 644 00:41:01,690 --> 00:41:08,280 … Ik hoop dat het een beetje interessant is [Ondeugende lach]. 645 00:41:08,280 --> 00:41:08,874 We gaan weer even terug naar Vught. 646 00:41:08,874 --> 00:41:09,382 Ja. 647 00:41:09,382 --> 00:41:10,030 U vertelde net dat u naar school ging in het kamp zelf. 648 00:41:10,030 --> 00:41:16,976 In het kamp, ja. 649 00:41:17,077 --> 00:41:21,530 Er was een ziekenhuis in het kamp. 650 00:41:21,530 --> 00:41:34,840 In het kamp, dat was er allemaal in het kamp. 651 00:41:34,840 --> 00:41:35,030 En uw ouders? Het dagelijks leven. 652 00:41:35,030 --> 00:41:35,705 Nee, nee. 653 00:41:35,705 --> 00:41:36,593 Zij vliegerden, nee. 654 00:41:36,594 --> 00:41:38,046 Onze ouders speelden vroeger altijd met knikkers. 655 00:41:38,047 --> 00:41:39,033 Ze speelden met knikkers. 656 00:41:39,033 --> 00:41:40,350 Mijn vader was vroeger een grote op Ambon. 657 00:41:40,350 --> 00:41:44,200 Mijn vader nam het kienspel mee. 658 00:41:44,200 --> 00:41:45,160 Ken je dat, het kienspel? 659 00:41:45,160 --> 00:41:50,770 Nu noemen ze dat 'bingo', maar Ambonezen speelden het kienspel anders. 660 00:41:50,770 --> 00:41:56,290 Dus als mijn vader in barak 31 ze riep, dan kwamen 661 00:41:56,290 --> 00:42:02,360 alle mensen overal vandaan om het kienspel te spelen. 662 00:42:02,360 --> 00:42:03,860 Een tableau met de cijfers 1 tot en met 50, dat kostte een dubbeltje. 663 00:42:03,860 --> 00:42:05,300 Het geld was een probleem, maar iedereen kwam spelen. 664 00:42:05,300 --> 00:42:16,080 Dus iedere dag speelden mensen zoals mijn vader het kienspel omdat ze niet mochten werken. 665 00:42:16,080 --> 00:42:22,890 Waar moesten ze heen? Het eten kregen we uit de gaarkeuken, er was niets te doen. 666 00:42:22,890 --> 00:42:23,490 Men zat iedere dag in het kamp. 667 00:42:23,490 --> 00:42:24,090 Men zat iedere dag in het kamp. 668 00:42:24,090 --> 00:42:31,650 En ik ben vergeten te vertellen dat ik ook meegemaakt heb dat de Ambonezen tegen de Keiezen vochten. 669 00:42:31,650 --> 00:42:33,450 Dat heb ik ook meegemaakt, want bij ons in barak 31 was er één gezin van Kei. 670 00:42:33,450 --> 00:42:35,794 Die mensen moesten vluchten en hun spullen achterlaten. 671 00:42:35,795 --> 00:42:37,972 Die gevechten tegen de Keiezen, waarover ging dat? 672 00:42:38,073 --> 00:42:44,550 Dat weet ik ook niet. 673 00:42:44,550 --> 00:42:47,340 Zoals ik mijn vader daarover hoorde praten: wij Ambonezen noemden de mensen van Kei nooit Ambonees. 674 00:42:47,340 --> 00:42:53,190 Welbeschouwd zou je moeten zeggen 'Zij zijn van het noorden, wij van het zuiden'. 675 00:42:53,190 --> 00:42:53,380 Maar de Ambonezen zeiden altijd 'Die lui van Kei'. 676 00:42:53,380 --> 00:42:56,270 Eigenlijk zijn zij ook allemaal Molukkers, maar hun stam is van oorsprong Keiees. 677 00:42:56,270 --> 00:42:59,170 En veel mensen van Kei waren katholiek. 678 00:42:59,170 --> 00:43:01,470 Wij waren Christenen en Islamieten, dus dat werd vechten. 679 00:43:01,470 --> 00:43:07,970 Zodanig dat er pantserwagens binnenkwamen, als ik me niet vergis op een zondagmiddag. 680 00:43:07,970 --> 00:43:08,080 Gelukkig hebben ze geen handgranaten gegooid, anders 681 00:43:08,080 --> 00:43:12,520 waren wij met z'n allen in de kerk dood geweest. 682 00:43:12,520 --> 00:43:12,670 Ja. 683 00:43:12,670 --> 00:43:15,990 Dat waren de Keiezen, die vochten met het vaandel voorop. 684 00:43:15,990 --> 00:43:16,800 Dat was heftig, hoor. En wij mensen van de BPRMS. 685 00:43:16,800 --> 00:43:30,560 Maar hoe moet je dat zeggen? Je hebt niets te doen dus je zocht. 686 00:43:30,560 --> 00:43:32,150 Nee, wij kinderen gingen alleen maar naar school. Wat konden we doen? 687 00:43:32,150 --> 00:43:34,200 Nee maar als het gaat over die gevechten. 688 00:43:34,200 --> 00:43:40,000 De ouderen? 689 00:43:40,000 --> 00:43:44,280 Nee, als het gaat over die gevechten tussen Ambonezen en Keiezen, 690 00:43:44,280 --> 00:43:44,780 kwam dat doordat men niets te doen had en zocht men wellicht. 691 00:43:44,780 --> 00:43:45,780 Ja, misschien irriteerde men elkaar. 692 00:43:45,780 --> 00:43:46,730 Ja ja ja ja. 693 00:43:46,730 --> 00:43:50,410 Dat is mogelijk, omdat wij Ambonezen altijd zeggen 'Nee' [maakt zin niet af]. 694 00:43:50,410 --> 00:43:57,600 Tegenwoordig hebben we het over mensen uit het zuidoosten, maar wij Ambonezen – 695 00:43:57,600 --> 00:44:01,480 dat is geen discriminatie – maar wij Ambonezen voelen ons altijd 'Wij van Ambon'. 696 00:44:01,480 --> 00:44:04,990 En die lui? 'O' [schamper]. Maar dat kan niet. 697 00:44:04,990 --> 00:44:06,000 De Keiezen, de Timorezen. 698 00:44:06,000 --> 00:44:07,109 Ja. 699 00:44:07,210 --> 00:44:08,690 De Timorezen ook. 700 00:44:08,690 --> 00:44:10,500 Ze hebben toch zeker allemaal voor het leger getekend? 701 00:44:10,500 --> 00:44:11,094 [ ] 702 00:44:11,094 --> 00:44:12,694 Allemaal zijn we hierheen gebracht. 703 00:44:12,794 --> 00:44:23,194 Zij waren katholiek, wij protestant en er waren ook Islamitische mensen. 704 00:44:23,295 --> 00:44:26,400 Maar vroeger had niemand het over Islamieten. 705 00:44:26,400 --> 00:44:26,670 We waren allemaal gewoon Ambonezen. 706 00:44:26,670 --> 00:44:26,970 Alleen als er gevraagd werd 'Waar komt u vandaan? 707 00:44:26,970 --> 00:44:29,720 O, uit Tulehu?'. Dan wist je 'O, die zijn Islamitisch'. Wie uit Tulehu kwam was Islamiet. 708 00:44:29,720 --> 00:44:30,360 Er werd niet naar godsdienst gevraagd? 709 00:44:30,360 --> 00:44:37,110 Nee, omdat vroeger onze ouders zich daar niet druk om maakten. 710 00:44:37,110 --> 00:44:38,420 Alleen tegenwoordig doordat er een burgeroorlog 711 00:44:38,420 --> 00:44:39,630 heeft gewoed, denkt men 'O, die' [maakt zin niet af]. 712 00:44:39,630 --> 00:44:41,025 Men leefde harmonisch met elkaar, lief. 713 00:44:41,026 --> 00:44:42,330 Eén in afstamming, één in traditie. 714 00:44:42,330 --> 00:45:00,360 Eén ja. Pas tegenwoordig [maakt zin niet af]. Maar vroeger waren onze ouders lief met elkaar. 715 00:45:00,360 --> 00:45:02,520 Als ik het vragen mag, toen u in Nederland kwam, u was pas. 716 00:45:02,520 --> 00:45:02,806 Bijna negen jaar oud. 717 00:45:02,807 --> 00:45:02,870 Negen. U bent nu al in Nederland, hoe lang? 718 00:45:02,870 --> 00:45:03,055 Van 1951 tot nu, 2009. Al lang. 719 00:45:03,055 --> 00:45:03,524 [ ] 720 00:45:03,525 --> 00:45:03,690 Ik woon in Moordrecht vanaf 1961. 721 00:45:03,690 --> 00:45:09,640 U zei zelf dat u niet zo goed Nederlands spreekt. 722 00:45:09,640 --> 00:45:13,510 Hoe komt dat? 723 00:45:13,510 --> 00:45:17,640 Omdat ik niet genoeg scholing heb gehad, toch zeker? 724 00:45:17,640 --> 00:45:21,070 Ik ging toch niet naar school? 725 00:45:21,070 --> 00:45:32,720 Nu, door de omgang [maakt zin niet af]. 726 00:45:32,720 --> 00:45:37,982 Maar ik zeg ook altijd 'gebruik geen moeilijke woorden'. 727 00:45:37,983 --> 00:45:54,318 Moeilijke woorden en makkelijke woorden dat is één lijn, maar ik begrijp die moeilijke woorden niet. 728 00:45:54,419 --> 00:45:55,476 Snap je? 729 00:45:55,477 --> 00:45:57,440 Niet dure woorden, dat begrijp ik niet. 730 00:45:57,440 --> 00:46:01,340 Gewoon zeggen, dan kan 'O, je doelstelling is dit'. 731 00:46:01,340 --> 00:46:05,600 Ja, ik heb alleen maar [maakt zin niet af]. 732 00:46:05,600 --> 00:46:07,350 Ik heb alleen maar huishoudschool gehad. 733 00:46:07,350 --> 00:46:10,922 Men noemde dat 'spinazieacademie'. 734 00:46:11,023 --> 00:46:16,100 Ja toch? Huishoudschool is spinazieacademie. Vroeger zeiden ze 'HBS is hondenbewaarschool'. 735 00:46:16,100 --> 00:46:16,710 [ ] 736 00:46:16,710 --> 00:46:19,230 Nou, dat zijn de namen die vroeger [maakt zin niet af]. 737 00:46:19,230 --> 00:46:19,960 Dat kan ik mij herinneren omdat ik [maakt zin niet af]. 738 00:46:19,960 --> 00:46:23,931 Huishoudschool dat is spinazieacademie. 739 00:46:24,032 --> 00:46:26,350 Maar men vergeet, willen ze de broek verkorten of 740 00:46:26,350 --> 00:46:42,410 zo, spinazieacademie op de voorgrond natuurlijk hè? 741 00:46:42,410 --> 00:46:42,550 Tja. 742 00:46:42,550 --> 00:46:56,840 Maar u was pas negen jaar oud, u kwam naar Nederland. Bent u ooit. 743 00:46:56,840 --> 00:46:57,170 Vakantie? 744 00:46:57,170 --> 00:46:58,310 Vakantie. 745 00:46:58,310 --> 00:47:00,190 Twee keer, 1976 en 1994. 746 00:47:00,190 --> 00:47:15,900 En u heeft niet de behoefte daar heen te gaan en daar oud te worden? 747 00:47:15,900 --> 00:47:25,270 Ik vind dat moeilijk en wel hierom: wij zijn hier opgegroeid 748 00:47:25,270 --> 00:47:33,430 en als je daar heen gaat, dan moet je omschakelen. 749 00:47:33,430 --> 00:47:50,500 Hier staan we 's morgens op, je hebt de kraan, je doet de koelkast open, er is brood. 750 00:47:50,500 --> 00:47:52,020 Maar daar? 751 00:47:52,020 --> 00:47:52,610 Zielig. 752 00:47:52,610 --> 00:47:58,940 Ik heb dat met eigen ogen gezien, als je daar niet werkt heb je geen geld. 753 00:47:58,940 --> 00:47:59,960 Dus mensen zeggen ook 'Heb je er geen behoefte aan daarheen op 754 00:47:59,960 --> 00:48:10,280 vakantie te gaan?' Dan zeg ik: 'Een ticket kan ik wel betalen. 755 00:48:10,280 --> 00:48:13,330 Maar het geld dat je nodig hebt om samen met je familie van te eten, dat is zwaar'. 756 00:48:13,330 --> 00:48:14,940 Wat maakt het zwaar? 757 00:48:14,940 --> 00:48:15,227 Tja, je moet ze toch te eten geven? 758 00:48:15,228 --> 00:48:15,430 Je moet iedere dag betalen zodat zij kunnen eten. 759 00:48:15,430 --> 00:48:16,230 Als ze naar de stad willen ook. 760 00:48:16,230 --> 00:48:17,532 Als we naar de stad gaan, zij gaan mee dan moeten we ook hun vervoer betalen. 761 00:48:17,633 --> 00:48:21,890 Als het daar net zoiets is als Spanje, dan is het anders. 762 00:48:21,890 --> 00:48:25,970 Maar daar komen ze te kort. 763 00:48:25,970 --> 00:48:26,954 Dus als we daar komen kun je niet zeggen 'Kijk mij eens'. 764 00:48:26,955 --> 00:48:27,523 Ja toch? 765 00:48:27,523 --> 00:48:28,660 Familie van mijn vader, familie van mijn moeder, mijn man komt uit Ihamahu. 766 00:48:28,661 --> 00:48:29,356 We moeten dat verdelen. 767 00:48:29,357 --> 00:48:30,180 Voor mezelf zeg ik: ik vind dat zwaar. 768 00:48:30,180 --> 00:48:31,300 Geld voor een ticket heb ik wel, maar het leefgeld, dat vind ik moeilijk. 769 00:48:31,300 --> 00:48:36,130 Ben je al wel eens daar op vakantie geweest? 770 00:48:36,130 --> 00:48:35,972 [ ]. Nog even. Wat ik te weten wil komen,. 771 00:48:35,972 --> 00:48:36,425 Ja? 772 00:48:36,425 --> 00:48:36,330 Een negenjarig meisje van de Molukken. 773 00:48:36,330 --> 00:48:40,880 Negen jaar, gaat naar Nederland. 774 00:48:40,880 --> 00:48:52,750 Hoe bouwt u een relatie op met Nederlanders? Een leven met Nederlanders opbouwen, hoe doet u dat? 775 00:48:52,750 --> 00:48:56,900 Ja, dat weet ik niet. Ik heb ook gewerkt. 776 00:48:56,900 --> 00:49:08,820 Hoe raakte u vertrouwd met de Nederlanders? 777 00:49:08,820 --> 00:49:11,370 Door school, dus je kon [maakt een gebaar dat op wederzijdse communicatie duidt]. 778 00:49:11,370 --> 00:49:11,610 Met elkaar spreken. 779 00:49:11,611 --> 00:49:11,620 Je raakte bevriend met Nederlanders. 780 00:49:11,620 --> 00:49:14,422 Ik zat op de huishoudschool en er was een meisje van de familie Oreel [?], ze 781 00:49:14,523 --> 00:49:28,610 was enig kind, als we middagpauze hadden dan zei ze 'Ga maar niet naar huis'. 782 00:49:28,610 --> 00:49:29,914 Ik mocht bij hen eten. 783 00:49:29,914 --> 00:49:31,950 We aten brood, dus zodoende kwam het goed. 784 00:49:31,950 --> 00:49:34,500 'O, er zijn toch ook Nederlanders die goed zijn'. 785 00:49:34,500 --> 00:49:36,880 Zo pieker je maar, hè? 786 00:49:36,880 --> 00:49:37,850 Zoals we zeggen 'we willen graag met Ambonezen omgaan', 787 00:49:37,850 --> 00:49:43,875 maar toch zijn er ook Nederlanders die goed zijn. 788 00:49:43,976 --> 00:49:47,970 Die toch ook goed zijn, dus. 789 00:49:47,970 --> 00:49:48,940 Ja toch zeker. 790 00:49:48,940 --> 00:49:56,318 Dus u ging ervan uit dat er geen goede Nederlanders waren? 791 00:49:56,419 --> 00:50:04,060 Ja toch? Omdat we ze niet kenden. Wij kenden ze toch niet? 792 00:50:04,060 --> 00:50:07,370 Doordat u ze niet kende dacht u dat ze niet goed waren? 793 00:50:07,370 --> 00:50:07,744 Ja, inderdaad. 794 00:50:07,745 --> 00:50:07,780 Wij zeiden gewoon 'Ach, dat zijn maar Nederlanders'. 795 00:50:07,780 --> 00:50:09,290 Op die manier toch? 796 00:50:09,290 --> 00:50:18,860 Maar toch zijn er goede Nederlanders. 'O'. We mochten toch bij hen thuis komen om daar te eten. 797 00:50:18,860 --> 00:50:20,380 Dat verbaasde u? 798 00:50:20,380 --> 00:50:21,180 Ja, dat verbaasde mij. 799 00:50:21,180 --> 00:50:26,550 Bij ons, Ambonezen, staat de deur altijd open. 800 00:50:26,550 --> 00:50:28,380 'Kom maar, kom maar eten'. 801 00:50:28,380 --> 00:50:30,860 Maar deze mensen waren goed. 802 00:50:30,860 --> 00:50:31,490 De mensen die ik noemde waren goed. 803 00:50:31,490 --> 00:50:31,650 Ze hadden maar één kind en ik mocht daar eten. 804 00:50:31,650 --> 00:50:34,640 Iedere keer dat ik daar kwam: 'Kom, eten'. 805 00:50:34,640 --> 00:50:36,940 Eten voor je naar huis gaat, dus we werden goede kameraden. 806 00:50:36,940 --> 00:50:44,990 Maar als u daaraan terugdenkt, gold dat alleen voor een enkeling? 807 00:50:44,990 --> 00:50:45,420 Ja, ik denk dat dat alleen voor een enkeling gold. 808 00:50:45,420 --> 00:50:45,636 Niet iedereen is eh [maakt zin niet af]. 809 00:50:45,636 --> 00:50:46,114 Ja. 810 00:50:46,115 --> 00:50:46,140 Omdat misschien vroeger, laten we zeggen vanaf de jaren vijftig tot 811 00:50:46,140 --> 00:50:47,390 1960, veel Nederlanders ons niet kenden, niet wisten hoe Molukkers zijn. 812 00:50:47,390 --> 00:50:48,030 Ik denk dat veel Nederlanders niet weten hoe we zijn. 813 00:50:48,030 --> 00:50:48,683 Onze goede eigenschappen, onze niet-goede eigenschappen. 814 00:50:48,683 --> 00:50:49,400 Ik denk dat veel Nederlanders dat niet weten. Zodoende kennen wij hen ook niet. 815 00:50:49,400 --> 00:50:49,570 Maar heeft u zelf de behoefte om te weten te komen. 816 00:50:49,570 --> 00:50:53,570 Ja, zoals we dat zeggen, als je met ze omgaat. 817 00:50:53,570 --> 00:50:54,356 'O, nou Susan. 818 00:50:54,457 --> 00:50:55,670 O, je mag bij me eten hoor. 819 00:50:55,670 --> 00:50:58,301 O ja, lief hoor'. 820 00:50:58,302 --> 00:51:11,343 Pas in Vlissingen leerde ik Nederlanders kennen doordat de school in het centrum van Vlissingen was. 821 00:51:11,444 --> 00:51:15,160 Zo kreeg ik pas omgang met ze. 822 00:51:15,160 --> 00:51:28,650 Maar vanaf dat ik klein was totdat ik volwassen werd 823 00:51:28,650 --> 00:51:32,020 wilde ik per se niet met een Nederlander trouwen. 824 00:51:32,020 --> 00:51:33,300 Omdat ik ze niet kende. 825 00:51:33,300 --> 00:51:34,000 U kende ze niet. 826 00:51:34,000 --> 00:51:34,490 Echt niet. 827 00:51:34,490 --> 00:51:42,400 Want op school, de lagere school zeiden de Nederlandse kinderen wel eens 'Hé, hij vindt jou leuk'. 828 00:51:42,400 --> 00:51:54,799 'Nee nee nee. Geen Nederlander, geen Nederlander'. Met een Nederlands kind wilde ik niet. 829 00:51:54,900 --> 00:51:57,030 Dat was op school? 830 00:51:57,030 --> 00:52:11,870 Ja. 'Nee nee nee'. Ik wilde niet. 831 00:52:11,870 --> 00:52:12,950 U voelde zich niet gestreeld? 832 00:52:12,950 --> 00:52:14,400 Nee, want ik wilde geen Nederlander. 833 00:52:14,400 --> 00:52:19,080 Vroeger kon je op school toch zeggen 'Ik vind je leuk, hoor'? Nee, dat kon niet. 834 00:52:19,080 --> 00:52:19,330 Dus noodgedwongen moest u wachten tot er een jongen kwam. 835 00:52:19,330 --> 00:52:20,220 Een Ambonnees. 836 00:52:20,220 --> 00:52:20,430 Een Ambonnees die fluisterde 'Ik vind jou leuk'. 837 00:52:20,430 --> 00:52:22,670 Maar, wij verhuisden naar Vught, vanuit Vught verhuisden 838 00:52:22,670 --> 00:52:26,570 we naar Vlissingen en we gingen naar school in Vlissingen. 839 00:52:26,570 --> 00:52:26,970 Ik had een vriend, vanaf klas 4, klas 5, klas 6, we hebben 840 00:52:26,970 --> 00:52:29,080 samen steeds in één klas gezeten, dat was Bob Latuheru. 841 00:52:29,080 --> 00:52:41,530 Niet mijn verkering, maar we gingen goed met elkaar om. 842 00:52:41,530 --> 00:52:42,030 Dus de Nederlandse kinderen durfden mij ook niet te pesten want ik had Bobby. 843 00:52:42,030 --> 00:52:49,810 Dat was het, dat was het enige. 844 00:52:49,810 --> 00:52:53,120 Maar het was een leuke tijd. 845 00:52:53,120 --> 00:52:53,370 Ja. 846 00:52:53,370 --> 00:52:55,750 Iedereen is gelijk, iedereen was gelijk. 847 00:52:55,750 --> 00:52:58,970 Er waren geen rijken, er waren geen armen, iedereen was gelijk. 848 00:52:58,970 --> 00:53:04,730 Dus als we over het verleden spreken, toen we nog kinderen 849 00:53:04,730 --> 00:53:05,110 waren: die tijd was geweldig [Houdt twee duimen omhoog]. 850 00:53:05,110 --> 00:53:07,580 Het was niet zo 'jij bent rijk, ik ben arm'. 851 00:53:07,580 --> 00:53:08,500 Nee, we waren allemaal gelijk. 852 00:53:08,500 --> 00:53:09,970 Toen verhuisden we in 1961 naar Moordrecht omdat mijn vader bij Oranjeboom 853 00:53:09,970 --> 00:53:14,990 Bier werkte, vroeg men van de fabriek – we hadden vroeger toch het CAZ? 854 00:53:14,990 --> 00:53:19,640 Commissariaat Ambonezenzorg – vroeg men van de fabriek 'Hebben jullie, bouwen 855 00:53:19,640 --> 00:53:24,000 jullie nog huizen?' Zodat hun mensen in hun eigen woning konden blijven, in 856 00:53:24,000 --> 00:53:32,053 Rotterdam konden blijven werken en dan hoeven ze geen kostgeld te betalen. 857 00:53:32,154 --> 00:53:37,560 Want mijn vader zat de hele week bij Nederlanders in de 858 00:53:37,560 --> 00:53:43,340 kost, dan kwam hij thuis en 's zondags ging hij weer terug. 859 00:53:43,340 --> 00:53:48,570 We verhuisden naar Moordrecht. 860 00:53:48,570 --> 00:53:51,540 'Hè?' [Drukt met gebaren en mimiek verbazing uit]. 861 00:53:51,540 --> 00:53:54,740 We sliepen in kamers boven. 862 00:53:54,740 --> 00:54:01,390 'Hè?' Mijn broertje en mijn zusje liepen de trappen op en 863 00:54:01,390 --> 00:54:02,200 neer want het was allemaal nieuw, dat kenden ze toch niet? 864 00:54:02,200 --> 00:54:02,450 Er was ook een badkamer. 865 00:54:02,451 --> 00:54:02,380 'O, maar dit is net zo'n huis als van de Nederlanders'. 866 00:54:02,380 --> 00:54:02,568 Het was ook een openbaring voor ons. 'Hè, het lijkt wel een Nederlandse woning'. 867 00:54:02,568 --> 00:54:03,009 U was gelukkig? 868 00:54:03,010 --> 00:54:03,190 Ja, want anders als we gingen slapen dan stond daar de kachel en wij sliepen daar. 869 00:54:03,190 --> 00:54:07,460 Gelukkig zijn we niet gestorven door de, hoe heet, de dinges van de kachel, van de kolen. 870 00:54:07,460 --> 00:54:13,400 Je hebt toch, je kunt doodgaan van de dinges van de kolen. 871 00:54:13,400 --> 00:54:13,730 Koolmonoxide. 872 00:54:13,730 --> 00:54:18,530 Ja, dat is het. Want daar is een grote kachel en hieromheen is je bed. 873 00:54:18,530 --> 00:54:32,100 Verhuizen naar een huis als dit, dat voelde. 874 00:54:32,100 --> 00:54:32,260 Nederlands. 875 00:54:32,260 --> 00:54:34,426 Als een statusverhoging? 876 00:54:34,427 --> 00:54:39,280 Hè hè, eindelijk. We hebben een huis zoals de Nederlanders. 877 00:54:39,280 --> 00:54:39,400 Het voelde als een statusverhoging? 878 00:54:39,400 --> 00:54:41,643 Nou, als een statusverhoging niet. 879 00:54:41,644 --> 00:54:44,862 Alles veranderde, we kregen een keuken, we kregen een 880 00:54:44,862 --> 00:54:48,183 badkamer, je liep de trap op naar de slaapkamers boven. 881 00:54:48,284 --> 00:54:52,130 Anders toch? 882 00:54:52,130 --> 00:54:57,480 Want in de barakken had je de kachel, slaapkamer [wijst om zich heen]. 883 00:54:57,480 --> 00:54:58,730 Gelukkig zijn we niet doodgegaan van de kolendamp. 884 00:54:58,730 --> 00:55:02,334 Wisten wij veel dat we het raam open moesten houden. 885 00:55:02,334 --> 00:55:05,819 Iedereen had het koud, alle ramen werden gesloten. 886 00:55:05,819 --> 00:55:08,289 Gelukkig zijn we niet doodgegaan. 887 00:55:08,289 --> 00:55:14,700 Nou, we woonden in Moordrecht in 1961, in 1962 – als ik me niet vergis – had mijn vader een winkel. 888 00:55:14,700 --> 00:55:17,100 Mijn vader had een winkeltje voor Ambonezen. 889 00:55:17,100 --> 00:55:19,766 Mijn vader verkocht tabak, snoepgoed, van alles. 890 00:55:19,866 --> 00:55:21,750 Eh, cornedbeef, alles had mijn vader in zijn winkeltje. 891 00:55:21,750 --> 00:55:25,580 En mijn vader – als ik me niet vergis – had mijn vader als eerste in [de Molukse wijk van] 892 00:55:25,580 --> 00:55:33,370 Moordrecht telefoon, omdat die meneer Verboon [?] hier in Moordrecht, die man sprak met mijn vader. 893 00:55:33,370 --> 00:55:33,659 En mijn vader zei 'O, als ik dingen voor u kan verkopen'. 894 00:55:33,659 --> 00:55:34,011 Mijn vader verkocht ook gas, gasflessen. 895 00:55:34,011 --> 00:55:34,260 Mijn vader verkocht ook petroleum. Die werden in jerrycans verkocht. 896 00:55:34,260 --> 00:55:34,470 En uw moeder? 897 00:55:34,470 --> 00:55:35,263 Nee, mijn moeder [maakt zin niet af]. 898 00:55:35,264 --> 00:55:36,208 Vroeger bij ons, Ambonezen werkten de moeders toch niet? 899 00:55:36,208 --> 00:55:37,200 Mijn moeder voor moest voor maar liefst negen kinderen zorgen. 900 00:55:37,200 --> 00:55:37,800 Negen kinderen/ 901 00:55:37,800 --> 00:55:41,160 Ja, wij waren met negen kinderen. Ik ben de oudste. 902 00:55:41,160 --> 00:55:45,300 Als we weer teruggaan. U kwam hier wonen in Moordrecht. 903 00:55:45,300 --> 00:55:45,833 Moordrecht. 904 00:55:45,833 --> 00:55:46,420 Uw vader begon een winkeltje. 905 00:55:46,420 --> 00:55:46,620 Ja. 906 00:55:46,620 --> 00:55:48,600 Herinnert u zich of uw vader nog dacht aan zijn KNIL-rechten? 907 00:55:48,600 --> 00:55:49,720 Want uw vader is hier in opdracht gekomen. 908 00:55:49,720 --> 00:55:51,046 Ja. 909 00:55:51,047 --> 00:56:15,520 Mijn vader leerde ons 'Waar God je heen brengt, daar zal Hij je niet in de steek laten. 910 00:56:15,520 --> 00:56:22,140 Waar jij je brood kunt verdienen, daar is je vaderland.' Ja toch? 911 00:56:22,140 --> 00:56:22,790 Prachtig. 912 00:56:22,790 --> 00:56:24,800 Daar waar je bent, daar zoek je je brood. 913 00:56:24,800 --> 00:56:25,410 Daar is je vaderland. 914 00:56:25,410 --> 00:56:48,173 Er kan een moment zijn dat Hij je naar huis brengt, daar beschikt Hij over. 915 00:56:48,274 --> 00:56:52,500 Daar beschikken wij niet over. 916 00:56:52,500 --> 00:56:53,430 Hartelijk dank mevrouw.