1
00:00:08,250 --> 00:00:59,413
Dit is een interview in het kader van “Schiedamse
kinderen op stap”. Een project van het

2
00:00:59,413 --> 00:01:01,920
Gemeentearchief Schiedam
in het kader van Erfgoed van

3
00:01:01,920 --> 00:01:04,379
de oorlog een project van
het ministerie van WVS.

4
00:01:04,380 --> 00:01:06,135
Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer.
Het is vandaag 15 september 2009.

5
00:01:06,135 --> 00:01:06,290
Ik zit tegenover meneer Van Woerekom.

6
00:01:06,290 --> 00:01:14,120
Meneer Van Woerekom, we zullen eens even starten
in de Gorzen, want daar hebt u lange tijd gewoond.

7
00:01:14,120 --> 00:01:18,550
Of was het zo dat u ergens
anders bent geboren in 1931?

8
00:01:18,550 --> 00:01:21,460
In 1931 ja, in Amsterdam geboren.

9
00:01:21,650 --> 00:01:23,805
En wanneer bent u
verhuisd naar Schiedam?

10
00:01:24,740 --> 00:01:34,880
We zijn via een jaar in Scheveningen zijn we
in 1941 in Schiedam komen wonen, in juni ‘41.

11
00:01:35,580 --> 00:01:43,220
Mijn vader was bakker en het
pand dat ze betrokken dat was

12
00:01:43,220 --> 00:01:45,750
een bakkerij geweest, maar die
had drie jaren stil gestaan.

13
00:01:45,750 --> 00:01:50,110
Dus ze zijn daar
opnieuw gestart met een

14
00:01:50,110 --> 00:01:54,610
bakkerij-uitrusting van mijn
grootvader, die was ook bakker.

15
00:01:54,610 --> 00:01:57,630
Wat was de directe aanleiding
om te gaan verhuizen?

16
00:01:57,630 --> 00:02:01,483
Eh… het was een beetje crisistijd nog.

17
00:02:01,483 --> 00:02:07,220
Het was moeilijk om aan werk te komen
en in Amsterdam had mijn vader de

18
00:02:07,220 --> 00:02:12,750
Amsterdamse broodbakmethode geleerd en
daar dacht hij weer verder mee te komen.

19
00:02:13,050 --> 00:02:17,950
Dus dan is hij in Scheveningen
nog als bakkersknecht geweest

20
00:02:17,950 --> 00:02:22,050
een jaar en daarna is hij voor
zichzelf begonnen in Schiedam.

21
00:02:22,050 --> 00:02:29,276
Was het zo dat het woonhuis en de
bakkerij in hetzelfde pand waren?

22
00:02:29,810 --> 00:02:32,330
Ja, dat liep in elkaar over, zeg maar.

23
00:02:34,300 --> 00:02:43,000
De bakkerij met oven was aangebouwd achter
het pand, het was een winkelpand met aanbouw.

24
00:02:43,380 --> 00:02:45,640
En woonde u dan boven de bakkerij?

25
00:02:45,640 --> 00:02:50,792
Met mijn broer had ik een
kamer, dat was alweer voorbij de

26
00:02:50,840 --> 00:02:54,435
bakkerij, zeg maar, van het
naastliggende pand een achterkamer.

27
00:02:54,436 --> 00:02:59,910
Het was allemaal hutje mutje,
want veel ruimte hadden we niet.

28
00:03:00,070 --> 00:03:04,050
Het was een winkel met daarachter
een woonkamer met bedstee,

29
00:03:04,350 --> 00:03:09,140
dan een kleine keuken, en de
rest was verbouwd tot bakkerij.

30
00:03:09,980 --> 00:03:13,180
En u sliep dan in het pand ernaast?

31
00:03:13,180 --> 00:03:19,360
Ja, dus je moest altijd de bakkerij
door om in onze kamer te komen.

32
00:03:20,070 --> 00:03:21,970
En uw ouders, sliepen
die in de bedstee?

33
00:03:21,970 --> 00:03:27,480
Die sliepen dus in de bedstee en ik had nog een
jonger zusje, die had een opkamer boven de bakkerij.

34
00:03:27,940 --> 00:03:29,710
Daar was nog een kleine kamer.

35
00:03:29,710 --> 00:03:34,050
Dus het gezin bestond uit
vader, moeder en drie kinderen?

36
00:03:34,050 --> 00:03:34,900
En drie kinderen, ja.

37
00:03:34,900 --> 00:03:40,820
En wat was de volgorde
van de kinderen?

38
00:03:40,820 --> 00:03:48,460
Ik was de middelste. Mijn broer was anderhalf
jaar ouder en mijn zusje was vier jaar jonger.

39
00:03:49,910 --> 00:03:54,320
Wat herinnert u zich van de
verhuizing naar de Beierlandsestraat?

40
00:03:57,330 --> 00:04:05,240
Ja, ik weet wel dat we in Scheveningen
nog in een ongebruikt winkelpand woonden,

41
00:04:05,240 --> 00:04:11,730
in de Schipperstraat, en we met een
verhuiswagen mee zijn gegaan naar Schiedam.

42
00:04:11,730 --> 00:04:16,912
Dus die had een ruime cabine
waar het hele gezin bij kon.

43
00:04:16,913 --> 00:04:23,519
En zo zijn we dus via nog Den Haag een
tante die had nog spulletjes die we kwamen

44
00:04:23,520 --> 00:04:28,589
meenemen, daar kregen we nog een zak
kersen van en toen naar Schiedam gegaan.

45
00:04:31,770 --> 00:04:39,410
U bent in juni 1941 in Schiedam komen wonen, in
de Gorzen. Bent u in juni nog naar school geweest?

46
00:04:39,410 --> 00:04:43,769
Dat zou ik niet meer weten, ben
daar dus wel naar school geweest,

47
00:04:43,769 --> 00:04:47,090
maar dat zal wel daarna zijn
geweest, na de schoolvakantie.

48
00:04:47,090 --> 00:04:58,230
Het zat er natuurlijk net tegenaan. Dat
was de Dr. Kuyperschool, Stadhouderslaan.

49
00:05:01,540 --> 00:05:04,520
Wat herinnert u zich van
het eerste oorlogsjaar?

50
00:05:05,170 --> 00:05:09,160
Het eerste oorlogsjaar, toen
zaten we nog in Scheveningen.

51
00:05:11,920 --> 00:05:19,484
Het buurtje waar we woonden, daar had je vlakbij
een hoog duin het hoge duintje heette dat ook.

52
00:05:20,350 --> 00:05:31,950
En in de meidagen ik was 9 en mijn broer
was 11 gingen we boven op dat duintje

53
00:05:31,950 --> 00:05:38,130
kijken naar de luchtgevechten, want dat
was in die oorlogsdagen, wisten wij veel?

54
00:05:38,640 --> 00:05:43,290
Dus daar vlogen de kogels om je oren, want
die jachtvliegtuigen zaten achter elkaar aan.

55
00:05:43,290 --> 00:05:47,010
Totdat mijn moeder dat ontdekte,
die kwam wit weggetrokken dat duin

56
00:05:47,010 --> 00:05:51,950
oprennen van ‘daar af, daar af’.
Want ja, het was bloedjelink ergens.

57
00:05:52,290 --> 00:05:56,680
Maar zo begon bij ons dan de oorlog.

58
00:05:56,680 --> 00:06:06,970
Dan bent u verhuisd naar de
Gorzen in de Beierlandsestraat.

59
00:06:06,971 --> 00:06:12,450
Dan bent u waarschijnlijk in het nieuwe
schooljaar naar de Abraham Kuyperschool gegaan.

60
00:06:15,260 --> 00:06:16,710
Ja.

61
00:06:17,360 --> 00:06:24,260
Hoe was het om op school te zitten en dan wel
eens een alarm te horen? Wat gebeurde er dan?

62
00:06:24,260 --> 00:06:31,615
Ik herinner me geen alarm op school, alhoewel
weer een nieuwe school, want we hadden

63
00:06:31,615 --> 00:06:35,866
natuurlijk in Amsterdam op school gezeten
en toen een jaar in Scheveningen, dus dan

64
00:06:35,866 --> 00:06:40,549
moest je weer helemaal vriendjes maken, en
in Schiedam weer van voren af aan natuurlijk.

65
00:06:40,550 --> 00:06:45,800
Het was een gezellige buurt,
de Gorzen, dus de buurjongens

66
00:06:45,800 --> 00:06:49,540
vingen ons wel op, namen ons
gelijk mee naar het zwembad.

67
00:06:49,540 --> 00:06:53,560
Nou ja, dus dat viel wel
mee. Maar wat vroeg u?

68
00:06:53,560 --> 00:07:03,180
Hoe het was om naar school te
gaan met kinderen uit de buurt?

69
00:07:03,180 --> 00:07:09,010
Het was een christelijke school, volle
klassen wat ik me er zo van herinner.

70
00:07:13,800 --> 00:07:18,250
Het waren natuurlijk deels
vrienden die ik in de kerk

71
00:07:18,250 --> 00:07:21,053
weer ontmoette of op
catechisatie en weer op school.

72
00:07:21,053 --> 00:07:24,259
Je had een heel kringetje die je heel
regelmatig allemaal om je heen zag eigenlijk.

73
00:07:24,260 --> 00:07:32,233
Kan ik hieruit concluderen
dat u het naar uw zin

74
00:07:32,234 --> 00:07:37,430
had, al in het eerste jaar
dat u in Schiedam woonde?

75
00:07:37,430 --> 00:07:44,910
Ja, inderdaad hoor. We hadden natuurlijk de meeste
lol als kinderen van Amsterdam naar Scheveningen.

76
00:07:44,910 --> 00:07:47,780
Want Amsterdam, dat was een
beetje een steenwoestijn en

77
00:07:47,780 --> 00:07:52,730
Scheveningen dat was bos, strand
en duinen, dat was een eldorado.

78
00:07:53,080 --> 00:07:57,880
En in dat eerste oorlogsjaar kon je in
de duinen nog veel op die oefenterreinen

79
00:07:57,880 --> 00:08:01,980
van de militairen rondsluipen, dus
dat was allemaal heel spannend.

80
00:08:02,420 --> 00:08:06,730
En Schiedam had dat natuurlijk
niet, wel het Sterrebos en zo.

81
00:08:07,310 --> 00:08:11,440
Dus je had minder mogelijkheden
voor mijn gevoel in Schiedam.

82
00:08:15,000 --> 00:08:19,382
Kunt u zich nog herinneren dat
er luchtalarm was als u thuis was?

83
00:08:21,860 --> 00:08:24,320
Dat was dan in Schiedam zeg maar.

84
00:08:24,620 --> 00:08:30,110
Als er luchtalarm was, dan gingen we
we hadden een diepe kledingkast in

85
00:08:30,870 --> 00:08:35,400
die kledingkast staan in de
veronderstelling dat je daar veilig stond.

86
00:08:35,690 --> 00:08:42,500
Het is gelukkig nooit beproefd geweest.
Maar inderdaad, ja, je kon weinig…

87
00:08:42,500 --> 00:08:49,370
En als u op straat was en er was
luchtalarm, wat gebeurde er dan?

88
00:08:50,390 --> 00:08:53,300
Ja, dat was moeilijker. We waren
inderdaad wel eens onderweg.

89
00:08:53,300 --> 00:09:02,710
Ik herinner me dat ik ergens vandaan in de
Lange Nieuwstraat liep en net luchtalarm.

90
00:09:02,710 --> 00:09:05,160
Heel die straat die was leeg.

91
00:09:05,430 --> 00:09:14,903
Ik heb ergens aangebeld of iemand riep mij en daar
ben ik binnen geweest, tot het weer veilig was.

92
00:09:14,904 --> 00:09:18,691
En die vrouw die was erg
paniekerig, herinner ik me,

93
00:09:18,692 --> 00:09:22,370
want die stond achter elkaar
schietgebedjes te prevelen.

94
00:09:22,370 --> 00:09:35,560
Ze was erg onder de indruk. Als kinderen
zie je niet zo’n gevaar, natuurlijk.

95
00:09:35,560 --> 00:09:38,070
En ging u ook wel eens naar
schuilkelders toe om daar te schuilen?

96
00:09:38,070 --> 00:09:42,250
We hadden een schuilkelder
vlak voor de deur midden op het

97
00:09:42,250 --> 00:09:44,869
Rozenburgerplein en voor de lol
gingen we daar wel eens in.

98
00:09:44,869 --> 00:09:51,130
Het stonk er een beetje, want
het is een bedompte ruimte.

99
00:09:51,130 --> 00:09:55,270
Maar we hebben hem nooit
gebruikt of zien gebruiken.

100
00:09:56,510 --> 00:09:57,401
U weet wat de reden daarvan was?

101
00:09:59,290 --> 00:10:01,543
Ja, je woonde allemaal rondom en je was
dichtbij huis, waarom zou je in die kelder gaan?

102
00:10:01,930 --> 00:10:08,890
Dat vertrouwde men misschien niet eens,
dat zou ik niet zo durven zeggen, hoor.

103
00:10:08,890 --> 00:10:20,520
U bent een paar keer op uitzending geweest,
kinderuitzending tijdens de Tweede Wereldoorlog.

104
00:10:20,520 --> 00:10:23,150
De eerste keer was in augustus ’42.

105
00:10:23,150 --> 00:10:27,020
Kunt u vertellen wie u heeft
uitgezonden en of er nog

106
00:10:27,020 --> 00:10:32,270
handelingen aan vooraf gingen
zoals een medische keuring of zo?

107
00:10:32,270 --> 00:10:35,790
Ik weet wel dat er medische keuringen waren,
maar die heb ik zelf niet gehad bij mijn weten.

108
00:10:37,900 --> 00:10:41,630
De organisatie was vanuit de kerk.

109
00:10:42,410 --> 00:10:48,750
Er was een hele groep kerkelijke jeugd, zeg
maar, die met elkaar daar naartoe ging.

110
00:10:48,910 --> 00:10:53,090
Het vervoer is me niet helemaal
bijgebleven, of het nou de trein of bus was.

111
00:10:53,090 --> 00:11:00,910
Ik denk dat het een autobus geweest is,
want na de oorlog heeft de kerkenraad

112
00:11:00,910 --> 00:11:07,230
van Schiedam, van de gereformeerde
kerk, aan de kerk van Nijega-Opeinde

113
00:11:07,230 --> 00:11:13,500
een bedankbrief gestuurd over het
opnemen van 52 Schiedamse kinderen.

114
00:11:13,900 --> 00:11:16,780
En het lijkt mij dat die
52 erop duiden dat het

115
00:11:16,780 --> 00:11:18,778
waarschijnlijk één buslading
was, laat ik maar zeggen.

116
00:11:18,779 --> 00:11:23,668
Dat zou kunnen, maar ik weet het niet.

117
00:11:23,930 --> 00:11:33,480
Als u zich de heenreis niet echt kunt herinneren,
kunt u zich dan de aankomst herinneren?

118
00:11:33,480 --> 00:11:35,910
En waar bent u naartoe gegaan?

119
00:11:35,910 --> 00:11:40,880
We kwamen met een kleiner
groepje dus in Opeinde aan, de

120
00:11:41,530 --> 00:11:48,770
gereformeerde kerk van Opeinde,
met een 15-tal, denk ik.

121
00:11:48,970 --> 00:11:54,910
En daar wachtten al de toekomstige
pleegouders allemaal, ze vingen ons op.

122
00:11:56,140 --> 00:12:01,070
We werden successievelijk
uitgedeeld, zal ik maar zeggen.

123
00:12:03,800 --> 00:12:08,630
En als laatste bleef ik over, want men had een
meisje op een adres gedacht en ik was een jongen.

124
00:12:11,350 --> 00:12:12,719
Dat is een beetje moeilijk.

125
00:12:12,719 --> 00:12:19,460
De vrouw die daar dus op wachtte, dat
was ook de vrouw van de organisator van

126
00:12:20,220 --> 00:12:27,480
het transport, zeg maar, en die heeft
mij toen toch meegenomen, Bintje Faber.

127
00:12:27,480 --> 00:12:31,909
En ja, in het begin bega
ik mijn eerste blunder.

128
00:12:32,320 --> 00:12:41,580
Die vrouw was klein en tenger, nog jong, pas
getrouwd en ik wist niet wat voor functie zij had.

129
00:12:41,580 --> 00:12:50,760
Dus we moesten naar haar boerderij, een kilometer
lopen of zo, met de koffer achterop de fiets.

130
00:12:51,450 --> 00:12:59,980
Ik had van huis uit een cadeautje meegekregen
voor de familie, een doos snoepjes en die zette ik

131
00:12:59,980 --> 00:13:06,040
op tafel met de opmerking ‘dit is voor de boerin.’
Toen begon ze hard te lachen, want dat was zij.

132
00:13:06,040 --> 00:13:10,260
Ik had gedacht ‘ze is
een dienstbode of zo.’

133
00:13:13,200 --> 00:13:14,860
Waren het inderdaad boeren?

134
00:13:14,860 --> 00:13:24,570
Ze hadden een boerderij ja, met 10, 12 koeien
en 6 kalveren en ze hadden nog een stier.

135
00:13:24,570 --> 00:13:33,270
Ze hadden 2 paarden, een varken en schapen,
een heel gemengd boerenbedrijf. En akkerbouw.

136
00:13:34,230 --> 00:13:36,280
Ze was jong getrouwd. Had ze kinderen?

137
00:13:36,280 --> 00:13:40,550
Ja, ze was jong getrouwd, maar ze
had nog geen kinderen en die heeft

138
00:13:40,550 --> 00:13:44,860
ze ook niet meer gekregen, want na
17 jaar huwelijk is ze overleden

139
00:13:44,860 --> 00:13:51,450
aan kanker ze had iets van
maagkanker of zo ja dat was tragisch.

140
00:13:52,440 --> 00:13:55,439
Wat deed u daar, toen u daar verbleef?

141
00:13:55,440 --> 00:14:04,140
Die eerste vakantie was louter
Spielerei, want als 11-jarige jongen heb

142
00:14:04,140 --> 00:14:08,230
je nog niet zoveel verantwoordelijkheidsgevoel
en je hoefde ook niet.

143
00:14:08,230 --> 00:14:15,213
Je was vrij om je tijd in te delen of wat ook en
met die jongens kon je best leuk in de rondte daar.

144
00:14:15,213 --> 00:14:20,380
Ze hadden daar een heel
oude, houten roeiboot.

145
00:14:21,330 --> 00:14:32,000
Het was vlakbij het meertje De Leijen en we
konden dus met die houten boot het meer op.

146
00:14:32,000 --> 00:14:36,841
En dan hadden we nog een zeil gefabriekt van een
oude juten zak en er was een eilandje het middenin.

147
00:14:36,842 --> 00:14:41,690
Het was allemaal heel spannend,
Ja, je kwam je tijd wel door.

148
00:14:41,940 --> 00:14:44,155
Speelde u veel met Schiedamse
kinderen die daar in

149
00:14:44,155 --> 00:14:46,826
de buurt werden uitgezonden
of speelde u meer met…

150
00:14:48,510 --> 00:14:57,760
Door de week eigenlijk niet, maar in
de weekends trok ik met mijn vriend

151
00:14:58,900 --> 00:14:59,269
Agienus de Lange, die zat dan vijf
minuten lopen verder, zeg maar.

152
00:14:59,270 --> 00:15:01,930
Aan welke straat zat hij, weet u
dat toevallig? Bij welke familie?

153
00:15:01,930 --> 00:15:11,300
Dat weet ik niet, hoe zij heetten.
Hij is inmiddels overleden, Rinus.

154
00:15:13,760 --> 00:15:15,089
Hoe lang bent u daar gebleven?

155
00:15:15,090 --> 00:15:24,750
Die eerste keer was drie weken,
een deel van de schoolvakantie.

156
00:15:24,750 --> 00:15:34,390
En dat is in 1943 denk ik ook zo gegaan. En in
1944 ben ik er dan in de hongerwinter geweest.

157
00:15:34,910 --> 00:15:45,040
Toen was najaar ‘43 was het gerucht dat de
IJsselbrug bij Kampen dicht zou gaan en toen hebben

158
00:15:45,040 --> 00:15:52,060
ze nog een aantal transporten weten te regelen van
het Rode Kruis uit en daar kon ik toen net mee.

159
00:15:53,090 --> 00:15:56,900
Bent u voor die uitzending gekeurd?

160
00:15:57,120 --> 00:16:00,340
Nou, ik weet wel dat er
gekeurd werd, maar ik ben zelf

161
00:16:00,340 --> 00:16:06,850
niet… of het is mondeling
geweest, dat weet ik niet.

162
00:16:06,850 --> 00:16:06,980
De huisarts kan ook.

163
00:16:06,980 --> 00:16:11,140
Ja. Als huisarts hadden we dokter De Ridder
en mogelijk dat die advies gegeven heeft.

164
00:16:12,340 --> 00:16:15,540
Uw broer is volgens
mij ook uitgezonden.

165
00:16:15,540 --> 00:16:22,380
Mijn broer zat boven Leeuwarden,
in Stiens, op een burgeradres.

166
00:16:23,280 --> 00:16:25,000
En uw zus, is zij ook uitgezonden?

167
00:16:25,000 --> 00:16:37,060
Zij was in de Achterhoek, in
Zinderen-Varsseveld bij een eierboer was dat.

168
00:16:37,060 --> 00:16:44,172
Na de oorlog kwamen die boeren dan bij ons
logeren en die eierenboer was in het weekend dan

169
00:16:44,173 --> 00:16:49,230
ook bij ons en dan kreeg hij een ei ’s zondags
dan hadden we dat dan een ei bij zijn brood.

170
00:16:49,810 --> 00:16:54,070
Hij keek dat zo eens aan en hij
zegt: ‘Nou, ik zie het wel:

171
00:16:55,660 --> 00:16:59,250
wij hebben de kippen en jullie
hebben de eieren.’ (lacht)

172
00:17:02,130 --> 00:17:11,004
Kunt u zich nog herinneren hoe u in de
winter van ’44 daar naartoe bent gegaan?

173
00:17:10,970 --> 00:17:18,010
Ja van het Rode Kruis kwam ineens heel
kort de boodschap dat er nog een plek

174
00:17:18,010 --> 00:17:23,536
voor mij was, in zo’n open vrachtwagen
met zo’n zeildoek erover, zeg maar.

175
00:17:23,536 --> 00:17:28,380
Ik speelde op dat moment in het
Sterrebos, met mijn vriendje en

176
00:17:28,380 --> 00:17:34,350
toen kwam ineens mijn moeder
hijgend aan: ik kon naar Friesland.

177
00:17:35,270 --> 00:17:38,260
Dus kop over bol een koffertje
gevuld met spullen en

178
00:17:38,520 --> 00:17:42,440
daar naartoe en we hebben
daar een uur of twee gewacht.

179
00:17:42,440 --> 00:17:44,760
Maar het transport
ging toen niet door.

180
00:17:44,760 --> 00:17:46,830
Waar was de verzamelplaats?

181
00:17:46,830 --> 00:17:50,750
Dat was de Burgemeester
Knappertlaan 32, dat adres.

182
00:17:51,540 --> 00:17:56,414
En toen kregen we de andere dag weer
bericht en dat ging toen wel door.

183
00:17:56,414 --> 00:18:04,060
Toen zijn we met zo’n vrachtwagen
naar Friesland... En ja, het was

184
00:18:04,060 --> 00:18:10,890
erg onbeholpen, je moest op je koffertje
zitten en achterin die laadbak

185
00:18:10,890 --> 00:18:13,995
hadden ze een paar pakken stro
en daar zaten onderduikers achter.

186
00:18:13,995 --> 00:18:21,290
En toen bij de IJsselbrug het
was een nachtrit, het was

187
00:18:21,290 --> 00:18:26,520
hartstikke donker toen was er
controle van de Duitsers natuurlijk.

188
00:18:26,770 --> 00:18:29,030
Wat de inhoud van de wagen was.

189
00:18:29,040 --> 00:18:32,720
Maar dat was nogal een goede Duitser,
dus die zei ‘ein Lied!’ We moesten

190
00:18:32,720 --> 00:18:38,150
zingen middenin de nacht, helemaal
koud verkleumd zat je daar te zingen.

191
00:18:38,150 --> 00:18:44,000
En hij heeft niet meer gekeken dat er
achter in de wagen onderduikers zaten.

192
00:18:44,000 --> 00:18:46,010
Dus dat is heel goed verlopen.

193
00:18:47,520 --> 00:18:53,220
Hebt u nog last gehad van
beschietingen onderweg?

194
00:18:53,250 --> 00:19:00,880
Nee, dat was allemaal ’s nachts dat we reden. Ik
denk dat we bij het ochtendschemer daar aankwamen.

195
00:19:00,930 --> 00:19:02,270
Dus toen zaten we veilig.

196
00:19:02,270 --> 00:19:08,760
U bent waarschijnlijk na spertijd vertrokken,
toen bent u bij de IJsselbrug gekomen.

197
00:19:08,760 --> 00:19:10,990
Ja, mogelijk ja.

198
00:19:11,620 --> 00:19:19,510
Daar was een controle. Hoe bent u de
IJsselbrug overgestoken en hoe ging het verder?

199
00:19:19,510 --> 00:19:27,320
Ja, de aankomst was zo kop over bol gegaan,
dat die pleegouders die wisten er niet van.

200
00:19:28,110 --> 00:19:33,020
En het was nog in het donker
geloof ik dat ik daar aankwam.

201
00:19:33,020 --> 00:19:37,902
Ik heb daar nog moeten zoeken van… Ik wist me
niet meer precies te oriënteren waar dat adres was.

202
00:19:39,080 --> 00:19:42,245
Ik ben daar gekomen, maar hoe dat nu
precies gedraaid is, dat weet ik niet meer.

203
00:19:44,640 --> 00:19:48,200
En die schrokken erg dat ik
kwam, want ze zaten al vol

204
00:19:48,500 --> 00:19:51,800
op de boerderij en ja, dan
kwam Jan er nog eens bij.

205
00:19:51,800 --> 00:19:57,786
Ik kreeg een reprimande, maar ik
mocht toch wel komen, natuurlijk.

206
00:19:57,786 --> 00:20:06,780
Ze hadden dus een boer en een boerin, en de
broer van de boerin zat daar als onderduiker.

207
00:20:07,430 --> 00:20:12,590
Ze hadden een knecht, ook in die
leeftijdscategorie, ook onderduiker.

208
00:20:12,590 --> 00:20:21,300
En dat laatste oorlogsjaar kwamen er uit
Zuid-Limburg nog evacués, mevrouw Beckers

209
00:20:21,300 --> 00:20:27,920
was dat met drie kleine kinderen en de
jongste was nog een baby in de wieg.

210
00:20:28,770 --> 00:20:35,599
Dus dat was allemaal een beetje improviseren,
om dat allemaal onder te brengen.

211
00:20:35,599 --> 00:20:45,820
Ze hadden op de boerderij hadden ze op
de koestal hadden ze een voorraad pakken

212
00:20:45,820 --> 00:20:51,973
stro en dat waren uitgespaarde ruimtes
waar allemaal slaapgelegenheden in waren.

213
00:20:51,973 --> 00:21:04,210
De eerste jaren dat ik daar kwam sliep
ik ook in de schuur, maar dan op de

214
00:21:04,210 --> 00:21:08,420
woning was een zolder waar ik dan kon
slapen, daar hadden ze een veldbed gemaakt.

215
00:21:08,750 --> 00:21:14,279
Maar die hongerwinter
kon dat niet meer.

216
00:21:14,280 --> 00:21:19,210
Toen werd ik dan bij de knecht… In het
voorhuis was onder andere een bedstee

217
00:21:19,210 --> 00:21:23,120
en daar sliep de knecht en kon ik
bij die knecht in de bedstee slapen.

218
00:21:23,120 --> 00:21:36,370
Ik herinner me nog dat die mevrouw Bekkers, met
die kinderen, voor de jongste had ze een wieg.

219
00:21:36,370 --> 00:21:42,510
maar in die wieg had ze ook
kaakjes of zo, biscuitjes.

220
00:21:42,980 --> 00:21:54,750
En dat bleef maar ritselen, het bleek
dat er allemaal muizen in zaten.

221
00:21:54,750 --> 00:21:54,900
Die hebben de baby niet aangeraakt?

222
00:21:54,900 --> 00:21:56,062
Ja, kennelijk niet.

223
00:21:56,063 --> 00:21:58,510
En waar sliepen alle
andere mensen dan…?

224
00:22:00,260 --> 00:22:06,809
Ja, ze hadden overal… In de koestal had je
ook nog een paar deurtjes en dat was dan

225
00:22:06,810 --> 00:22:12,990
eigenlijk tegen de hooiberg aan, maar dat
hadden ze dan uitgehold, daar kon je ook slapen.

226
00:22:13,500 --> 00:22:16,150
Het was een heel gedoe allemaal.

227
00:22:20,600 --> 00:22:27,710
En op de laatste weken van de oorlog voordat
we bevrijd werden hadden we dan Duitse

228
00:22:27,710 --> 00:22:35,290
inkwartiering, een stuk of vijf militairen,
die moesten ook bij ons bivakkeren.

229
00:22:35,630 --> 00:22:44,400
Hoe die dat deden, weet ik niet meer. Of ze nou
ergens in een schuur of in een bijgebouw zaten...

230
00:22:45,300 --> 00:22:46,440
En haar broer was ondergedoken.

231
00:22:46,440 --> 00:22:51,760
Ja, het was een heel spitse toestand
toen, om dat allemaal te runnen.

232
00:22:51,760 --> 00:22:56,660
Is die broer weggegaan? Is hij
ergens anders onderdak gaan

233
00:22:56,660 --> 00:23:03,900
Ja, want die woonde in Hardegarijp of zo.
Die probeerde steeds een plek te vinden.

234
00:23:05,190 --> 00:23:07,917
Materieel hadden ze ook weggestopt.

235
00:23:07,918 --> 00:23:13,050
Ze hadden een heel mooie, nieuwe boerenwagen
ze hadden een aantal weilanden naar

236
00:23:13,580 --> 00:23:17,990
dat meer toe, daar hadden ze die de sloot
in laten rijden zodat hij uit zicht was.

237
00:23:18,170 --> 00:23:23,500
En ook een paard moesten ze ze hadden een
Belgisch paard, een heel dik, sterk paard

238
00:23:24,040 --> 00:23:30,210
en die zat daar ook ergens in de weilanden
in het groen om maar veilig te stellen.

239
00:23:30,210 --> 00:23:33,910
Want die Duitsers hadden dus ook
paard en wagens, naar dat waren zulke

240
00:23:33,910 --> 00:23:38,780
schillenpaardjes voor die wagens,
daar konden ze haast niet mee weg.

241
00:23:38,940 --> 00:23:47,140
Ze hadden zoveel geroofd en dat zat allemaal op
boerenkarren. Een stelletje landverhuizers was dat.

242
00:23:47,760 --> 00:24:00,780
En de commandant van dat groepje, die
kon echt Duits, bulderend commanderen.

243
00:24:00,780 --> 00:24:04,734
Want ze moesten geoefend blijven.
En daar oefenden ze op het erf.

244
00:24:04,734 --> 00:24:09,443
Maar ja, het had geregend en het was modderig
en ze moesten door de modder. Keihard waren ze.

245
00:24:12,060 --> 00:24:17,480
Wat voor contact had
u met die Duitsers?

246
00:24:17,480 --> 00:24:24,180
Het eerste contact was dat ze de
eieren uit het kippenhok roofden we

247
00:24:24,650 --> 00:24:31,350
hadden een paar kippenhokken maar ze
hadden alleen niet in de gaten dat die

248
00:24:31,900 --> 00:24:37,680
kippen… in hun hok ligt altijd een
lokei waar ze dan eieren bij leggen.

249
00:24:37,880 --> 00:24:43,993
Elke keer pikten die Duitsers dat ei en dat
was natuurlijk knoerthard en dan smeten ze dat

250
00:24:43,993 --> 00:24:50,730
over het erf en dan zag je dat ei ergens liggen,
van ‘oh, ze zijn weer bezig geweest.’ En die

251
00:24:50,730 --> 00:24:58,040
Feldwebel daarvan of welke rang hij dan ook
had die kwam vragen… die had een heel mooi

252
00:24:58,040 --> 00:25:10,440
versierd dolkmes, dat wou hij dan ruilen voor
dat die boerin een omelet bakte van tien eieren.

253
00:25:10,440 --> 00:25:21,570
En dan kreeg zij of de boer dan, dat dolkmes.
Dat vond hij wel leuk. Wat moest je ermee?

254
00:25:21,570 --> 00:25:28,570
En daags voordat de Canadezen kwamen,
gingen die Duitsers op de vlucht natuurlijk.

255
00:25:29,320 --> 00:25:36,145
Maar ze hadden een vrachtwagen, een soort
drietonner en die kregen ze niet meer aan de praat.

256
00:25:36,145 --> 00:25:45,600
Dan zijn ze een hele tijd aan het soebatten geweest,
want dat was een vrij zware kar om te rijden.

257
00:25:46,050 --> 00:25:50,800
En toen bood die boer aan
om die zware knol van hem

258
00:25:50,800 --> 00:25:53,060
uit de weilanden te halen
en die ervoor te zetten.

259
00:25:53,060 --> 00:26:00,780
Nou, die trok moeiteloos die auto weer op gang, dat
hij weer draaide. Wij hebben ons paard behouden.

260
00:26:00,780 --> 00:26:03,270
Dat was weer een geluk.

261
00:26:03,270 --> 00:26:03,850
Ja.

262
00:26:03,850 --> 00:26:05,730
En zij bliezen de aftocht?

263
00:26:05,730 --> 00:26:11,987
Ja, één van die militairen had of
allemaal wel allerlei spulletjes her en

264
00:26:11,987 --> 00:26:15,320
der in de schuur liggen, maar ze waren
zo snel weggegaan… op een van de

265
00:26:15,320 --> 00:26:20,760
vensterbanken lag nog een rozenkrans,
een paar beeldjes, een spiegeltje.

266
00:26:20,790 --> 00:26:24,700
Die hadden daar een hoekje voor zichzelf
gemaakt en dat waren ze natuurlijk vergeten.

267
00:26:25,090 --> 00:26:28,830
Ook wat spullen die ze her en der
geroofd hadden bleven liggen.

268
00:26:32,430 --> 00:26:41,800
Zelf hadden die boer en zijn knecht hadden de
hooiberg hol gemaakt en daar zaten de fietsen dan in.

269
00:26:42,150 --> 00:26:43,320
Een hele truccendozerij
was dat allemaal.

270
00:26:43,320 --> 00:26:48,300
Wist u van al die plekken of bent
u daar achtergekomen ná de oorlog?

271
00:26:48,300 --> 00:26:52,679
Wij wisten het, ja...
op dat moment ook.

272
00:26:52,680 --> 00:26:56,940
U was natuurlijk al 14 jaar.

273
00:26:57,380 --> 00:27:03,680
Ja, je had goed besef daarvan. Je moest
natuurlijk je mond houden en meespelen, zeg maar.

274
00:27:03,680 --> 00:27:08,640
En dat hebt u altijd goed kunnen doen?

275
00:27:08,640 --> 00:27:14,180
Ja hoor, dat is altijd
redelijk verlopen allemaal.

276
00:27:15,290 --> 00:27:19,320
De laatste keer dat u bent uitgezonden
was niet in de zomervakantie,

277
00:27:19,320 --> 00:27:21,669
dus het was ook niet meer
echt een vakantie die u had.

278
00:27:21,670 --> 00:27:27,180
U ging uit nood weg. In welke
maand bent u vertrokken?

279
00:27:27,180 --> 00:27:33,630
Dat weet ik niet. Het was najaar,
dus ergens eind november, schat ik.

280
00:27:33,930 --> 00:27:39,630
Tot eh… Op Prins Bernard zijn
verjaardag gingen we terug.

281
00:27:39,630 --> 00:27:43,942
Dus u hebt nog Sinterklaas en de
kerst meegemaakt op de boerderij?

282
00:27:43,920 --> 00:27:47,560
Ja, een hele tijd daar nog geweest.

283
00:27:50,150 --> 00:27:53,130
Bent u naar school geweest?

284
00:27:53,130 --> 00:27:59,670
Nee, ik hoefde niet naar school. De eerste
twee jaar was natuurlijk ook de schoolvakantie.

285
00:27:59,890 --> 00:28:05,010
En in de hongerwinter weet ik niet
of de school daar nog functioneerde.

286
00:28:07,170 --> 00:28:11,610
U hoefde niet naar school. Kreeg u dan een
aantal klussen om zich mee bezig te houden of

287
00:28:11,610 --> 00:28:19,390
We draaiden gewoon mee met de landbouw en de
veestapel en zo. Boodschappen doen in Drachten.

288
00:28:19,390 --> 00:28:27,200
Dan moest je op de fiets schoenen wegbrengen
en halen en allerlei klusjes eigenlijk doen.

289
00:28:27,200 --> 00:28:37,840
Ook met de wagen dan. De
boer kwam uit Augustinusga.

290
00:28:37,840 --> 00:28:45,640
Zijn ouders woonden daar nog en in de
oogsttijd leenden ze elkaar de spullen uit.

291
00:28:45,760 --> 00:28:50,440
Wij hadden twee sterke paarden en
een mooie nieuwe mooie wagen en zo

292
00:28:50,440 --> 00:28:55,060
gauw dan bij zijn ouders het hooi
binnengehaald moest worden, dan

293
00:28:55,060 --> 00:28:59,580
leenden ze die kar uit en dan mocht
ik die gaan brengen in Augustinusga.

294
00:28:59,580 --> 00:29:04,530
Zo’n boerenwagen in Friesland heeft een
disselboom en daar zit geen handrem op, dus als

295
00:29:04,730 --> 00:29:11,720
er zich wat voordoet, dan moet je met je
klomp tegen de paard zijn kont remmen dan.

296
00:29:11,720 --> 00:29:12,110
(lacht)

297
00:29:12,110 --> 00:29:17,050
En je had daar die stoomtrein rijden.

298
00:29:20,090 --> 00:29:27,200
Die locomotief was een zwart blokvorm waar
heel veel stoom en rook uit kwam en als je dan

299
00:29:27,200 --> 00:29:35,070
met je paard net op de weg daar langs moest,
nou… Paarden waren daar zo bang van, dan moest

300
00:29:35,070 --> 00:29:40,610
je tijdig je paard afspannen en bij de kop
nemen en zo en dan kon die stoomtram erlangs.

301
00:29:40,610 --> 00:29:46,480
Die reed gewoon door, dus je had maar
te zorgen dat dat niet uit de hand liep.

302
00:29:46,480 --> 00:29:53,070
Je moest op tijd weg inderdaad. En welke
maand was dat, van het brengen van die kar?

303
00:29:53,880 --> 00:29:59,940
Dat was de hooitijd, als
de oogsttijd daar was.

304
00:29:59,940 --> 00:30:03,490
Dat was natuurlijk verschillend,
wat voor soort oogst het was.

305
00:30:03,490 --> 00:30:08,780
En wanneer hebt u dat gedaan?

306
00:30:09,760 --> 00:30:21,400
Dat was voorjaar ’45. Wij zijn tot 29 juni
nog daar gebleven, toen konden we naar huis.

307
00:30:24,410 --> 00:30:26,671
Ze hadden weilanden te weinig.

308
00:30:26,671 --> 00:30:34,830
Ze hadden er een stuk of zes en dan hadden
ze ook naast Drachten een weiland gepacht.

309
00:30:35,220 --> 00:30:38,948
En als het bij ons kaalgevreten was,
dan gingen de koeien daar naartoe.

310
00:30:38,949 --> 00:30:40,403
En als het daar weer
kaal was, andersom.

311
00:30:41,420 --> 00:30:47,320
En dan moest je met die
koeien over de openbare weg

312
00:30:47,320 --> 00:30:54,120
en dat was toch wel een
kilometer lopen denk ik, ruim.

313
00:30:54,710 --> 00:30:58,750
Dus met de knecht moesten we
dan een 10, 12 koeien meenemen.

314
00:30:58,940 --> 00:31:05,050
Die kregen dan allemaal een kort touw aan
hun kop en dan liep ik voorop met vijf

315
00:31:05,050 --> 00:31:09,651
koeien bijvoorbeeld aan de touwen en die
knecht liep daarachter met nog eens zo’n stel.

316
00:31:10,350 --> 00:31:14,037
Hij joeg mijn koeien wel op, maar
zijn koeien werden niet opgejaagd.

317
00:31:14,037 --> 00:31:20,560
Dus het was een heel gehannes om dat glad te
krijgen. Zulke karweitjes deed je dan allemaal.

318
00:31:20,560 --> 00:31:24,080
Vond u dat leuk om te doen?

319
00:31:24,600 --> 00:31:27,990
Ja, het was boerenleven.

320
00:31:27,990 --> 00:31:35,570
Ja leuk… er zijn natuurlijk taaie karweitjes
bij, bijvoorbeeld bieten uitdunnen heette dat.

321
00:31:36,510 --> 00:31:42,450
Voederbieten worden op richels gezaaid
en als ze eenmaal opkomen, dan worden

322
00:31:42,450 --> 00:31:46,990
die plantjes uitgedund tot ze elk de
ruimte hebben om groot te groeien.

323
00:31:47,440 --> 00:31:53,230
Dus dan lag je de hele dag op je knietjes in de
klei om die plantjes er tussenuit te schoffelen.

324
00:31:53,770 --> 00:31:58,250
Dus dat was niet zulk leuk werk,
maar je deed het met elkaar.

325
00:31:59,660 --> 00:32:03,379
Voelde u zich één met de
andere mensen op de boerderij?

326
00:32:03,590 --> 00:32:08,983
Ja, je leefde als één gezin,
één gemeenschap, zeg maar.

327
00:32:08,983 --> 00:32:15,080
Als bijvoorbeeld de sperzieboontjes rijp waren,
dan ging de boerin wecken en dan moest je een

328
00:32:15,080 --> 00:32:22,790
heel kussensloop sperziebonen verwerken en dan
allemaal in potten en dan moest je potjes stoken.

329
00:32:22,880 --> 00:32:26,930
Ze hadden zo’n zigeunervuurtje,
een zigeunerpotkachel

330
00:32:26,930 --> 00:32:32,210
met zo’n grote wasketel erop
met al die weckglazen erin.

331
00:32:34,230 --> 00:32:40,430
Ze voorzagen zelf in de brandstof met
takkenbossen, dus allemaal geriefhout en dan

332
00:32:40,430 --> 00:32:46,930
moest je de hele dag je potjes stoken
totdat die weck allemaal aan de kook was.

333
00:32:50,320 --> 00:32:51,710
U ging ook met vriendjes om?

334
00:32:51,710 --> 00:32:56,580
Ja, je had daar met wat ik zei
die boot varen bijvoorbeeld.

335
00:32:56,580 --> 00:33:01,900
Je had daar een heel
andere zondag dan we gewend

336
00:33:01,900 --> 00:33:05,660
waren, omdat we ’s middags
het koeien melken hadden.

337
00:33:05,660 --> 00:33:12,320
Dus die middagkerkdienst begon om twee
uur of zo en dan had je net je warm eten

338
00:33:12,320 --> 00:33:20,520
op en met een warme zomerdag moest je dan
een dikke kilometer lopen naar de kerk.

339
00:33:21,020 --> 00:33:26,550
Dan moest je netjes gaan, dus
je kreeg je burgerpak weer aan.

340
00:33:26,660 --> 00:33:29,970
Inmiddels hadden ze sokken voor
me gebreid en dan moest ik in mijn

341
00:33:29,970 --> 00:33:33,560
schoenen terwijl ik groot gegroeid
was en niet meer in die schoenen

342
00:33:33,560 --> 00:33:38,030
paste en dan moest je een heel stuk
lopen met schoenen die knelden.

343
00:33:38,130 --> 00:33:39,830
Dus dat was niet leuk.

344
00:33:39,830 --> 00:33:44,710
Maar dan die kerkdienst, als
de zon op zo’n kerkgebouw staat

345
00:33:44,710 --> 00:33:52,380
en al die boeren hadden pas
gegeten… dat laat zich raden.

346
00:33:52,380 --> 00:33:59,560
Na de melktijd gingen we dan niet mee
’s zondags, maar die boerenjongens

347
00:33:59,560 --> 00:34:02,160
hadden allemaal zo’n beetje een
vaste vergaderplek op het graf.

348
00:34:02,160 --> 00:34:07,023
We hadden een begraafplaats, heel rustiek,
en die namen allemaal hun hofhond mee.

349
00:34:07,024 --> 00:34:12,240
Dan gingen we langs dat meer
door die weilanden: hazen jagen.

350
00:34:12,360 --> 00:34:16,440
Al die hofhonden wisten dat ook al
een beetje, die hadden daar zo’n

351
00:34:16,440 --> 00:34:20,819
systeempje voor en dan joegen ze zo’n
haas op en die kon dan op een gegeven

352
00:34:20,819 --> 00:34:24,360
moment geen kant meer op en die
schoot dat meer in dan bijvoorbeeld.

353
00:34:24,360 --> 00:34:30,589
En dat was ook op zondagmiddag?

354
00:34:30,590 --> 00:34:32,940
Dat was ook op zondagmiddag.

355
00:34:32,940 --> 00:34:34,618
En wanneer ging u
naar de catechisatie?

356
00:34:35,270 --> 00:34:37,000
Zijn we daar niet geweest.

357
00:34:37,000 --> 00:34:49,180
Mijn zwager zat ook in Opeinde en die is
daar tweeëneenhalf jaar onafgebroken geweest.

358
00:34:50,420 --> 00:34:56,580
Die boer wilde hem ook daar houden, want die
had gedacht dat hij wel boer zou willen worden.

359
00:34:56,580 --> 00:35:04,460
Maar Henk vindt dat vreselijk, dat boerengedoe.
Maar goed, toen moest je natuurlijk wel.

360
00:35:04,460 --> 00:35:10,340
En hij is dus ook een heel
andere kant opgedraaid.

361
00:35:10,340 --> 00:35:12,999
Hij is accountant geworden, dus dat
slaat helemaal niks op het boerenbedrijf.

362
00:35:13,000 --> 00:35:22,890
U hebt daar gezeten vanaf ongeveer
dat schatten we dan november 1944.

363
00:35:22,890 --> 00:35:26,070
Wat voor oorlogshandelingen
hebt u meegemaakt?

364
00:35:26,070 --> 00:35:36,000
Wij werden daar bevrijd op 17
of 19 april… 17, zaterdag 17

365
00:35:36,000 --> 00:35:41,262
april, door de Canadezen, ik
heb daar nog een schema van.

366
00:35:41,262 --> 00:35:49,310
En die kwamen met tanks het dorp door
denderen om een uur of zeven ’s avonds.

367
00:35:49,310 --> 00:35:55,550
De Duitsers waren al lang vertrokken,
die waren al richting Groningen.

368
00:35:55,550 --> 00:36:00,170
Daar hebben ze geloof ik nog wel
slag geleverd, bij Groningen.

369
00:36:01,020 --> 00:36:06,680
Maar daar hebben wij verder weinig van
gemerkt, dat ging allemaal zo snel.

370
00:36:07,550 --> 00:36:10,018
’s Zondags was er denk ik
al een dankdienst in de kerk

371
00:36:10,018 --> 00:36:17,010
en ’s maandags was er… Ja, het
was feest, dat kon niet op.

372
00:36:17,010 --> 00:36:22,270
Toen zouden ze ook een optocht organiseren
met boerenwagens, helemaal versierde wagens.

373
00:36:23,890 --> 00:36:26,110
Onze boerenwagen reed ook mee.

374
00:36:26,280 --> 00:36:31,000
Ze hadden gewoon een paar planken
dwars over die wagen heen

375
00:36:31,000 --> 00:36:34,730
gelegd waarop je kon zitten
en een beetje versierd en zo.

376
00:36:34,910 --> 00:36:38,860
En al die jeugd moest op de kar.

377
00:36:38,860 --> 00:36:44,260
Maar ja, wij zaten daar van... dat hadden
we ook nog nooit meegemaakt natuurlijk.

378
00:36:44,260 --> 00:36:46,680
We zaten min of meer verdwaasd
om ons heen te kijken.

379
00:36:46,680 --> 00:36:51,350
Die boerin die dacht ‘wat, het is
toch feest, jullie moeten wel zingen,

380
00:36:51,350 --> 00:36:58,910
want we zijn bevrijd, hè!’ Nou, dus
wij allemaal liederen... Toch feest.

381
00:36:58,910 --> 00:37:01,430
Wat voor liedjes zong u dan?

382
00:37:02,160 --> 00:37:05,354
Ik denk punt één het Friese volkslied.
Ik zou het niet meer kennen.

383
00:37:05,354 --> 00:37:08,830
Dat was allemaal in
dialect natuurlijk.

384
00:37:09,720 --> 00:37:12,400
U sprak goed dialect
dan, u sprak het Fries.

385
00:37:12,400 --> 00:37:25,190
Ik kon aardig… ja, half en half,
dat Fries is een lastige taal nog.

386
00:37:25,190 --> 00:37:31,580
Je nam uitdrukkingen als eerste over. Op den duur
kreeg je ook wat zinnen die je in het Fries kon.

387
00:37:32,860 --> 00:37:35,510
Want na de oorlog ben ik
er ook terug geweest, een

388
00:37:35,510 --> 00:37:40,400
paar vakanties, en toen was
die knecht er niet meer.

389
00:37:40,490 --> 00:37:44,560
Hij had een jong knechtje aangenomen,
maar die kende geen Hollands.

390
00:37:44,560 --> 00:37:48,730
En daar trok ik dan een paar weken
mee op. Dan moet je wel natuurlijk.

391
00:37:48,730 --> 00:37:59,420
U zegt de bevrijding is heel snel gegaan.
Eerst zijn die Duitsers weggetrokken.

392
00:37:59,420 --> 00:38:05,110
Hebt u die zien vertrekken en hoe
gingen ze weg? Met een witte vlag?

393
00:38:05,110 --> 00:38:07,880
Het was een beetje een optocht
natuurlijk, want op alle boerderijen

394
00:38:07,880 --> 00:38:11,190
zat wel wat, dus successievelijk
kwam dat allemaal langs.

395
00:38:11,340 --> 00:38:13,620
Je kon precies zien waar ze gezeten
hadden, want dan had er één

396
00:38:13,620 --> 00:38:16,850
bijvoorbeeld een boerenkar en die
had daar schoolborden op zitten.

397
00:38:16,880 --> 00:38:19,590
Die hadden ze natuurlijk
op een school geroofd.

398
00:38:19,590 --> 00:38:24,030
Allerlei spulletjes waarvan je
zegt ‘hé!’. En fietsen natuurlijk.

399
00:38:31,420 --> 00:38:36,410
En de Canadezen zijn
gewoon naar binnen gereden?

400
00:38:36,410 --> 00:38:39,790
Die hebben toen die moffen opgejaagd,
het land uitgejaagd, zeg maar.

401
00:38:40,400 --> 00:38:47,610
Toen later, tussen Opeinde en
Drachten is de buurtschap de

402
00:38:47,610 --> 00:38:51,120
Folgeren en daar hadden ze een
legerkamp ingericht, de Canadezen.

403
00:38:51,120 --> 00:38:58,330
Er lagen stapels benzineblikken,
jerrycans en al dat soort gedoe.

404
00:38:58,970 --> 00:39:04,870
Voor ons jongens was dat ook al
boeiend daar, want die militairen

405
00:39:04,870 --> 00:39:10,210
die zaten allemaal hun wapens te
poetsen en alles weer te ordenen.

406
00:39:10,211 --> 00:39:18,870
Ik herinner me nog die eh…
Rookgerei was op de bon en

407
00:39:18,870 --> 00:39:23,040
heel schaars en die Canadezen
hadden natuurlijk alles.

408
00:39:23,040 --> 00:39:27,990
Die gooiden halve sigaretten soms al
weg. En die jongens waren daar tuk op.

409
00:39:27,990 --> 00:39:36,160
Zo gauw ze dat zagen, stoven ze op
die peukjes af van de Canadezen.

410
00:39:36,160 --> 00:39:39,640
U bent ook naar dat
legerkamp toegegaan?

411
00:39:39,640 --> 00:39:42,040
Een paar keer wel, want
je kwam er ook langs.

412
00:39:42,040 --> 00:39:45,730
Als je boodschappen moest doen in
Drachten, dan kwam je over de Folgeren.

413
00:39:45,770 --> 00:39:52,262
Kon u de Canadezen verstaan?
Had u contact met hen?

414
00:39:52,370 --> 00:39:59,350
Nee hoor, nee. Zover ging het
contact niet. Je was toeschouwer.

415
00:39:59,350 --> 00:40:05,190
U zat toen al op de
middelbare school, hè?

416
00:40:05,190 --> 00:40:09,670
Als ik naar school zou ik ben
daar dus niet naar school geweest

417
00:40:09,840 --> 00:40:14,420
dan zou ik inderdaad middelbare
school gehad hebben, ja.

418
00:40:14,420 --> 00:40:15,165
U had misschien Engels
geleerd in Schiedam?

419
00:40:15,490 --> 00:40:28,540
Nee, in Schiedam nog niet. Dat was ’44, toen
was ik 13 en zat ik er net tegenaan, zeg maar.

420
00:40:28,540 --> 00:40:29,520
Wanneer bent u dan naar de
middelbare school gegaan?

421
00:40:29,710 --> 00:40:34,020
Toen wij terugkwamen, was het al juni.

422
00:40:34,020 --> 00:40:37,778
Ik denk dat ik nog even ben
wezen kennismaken, dat was nog

423
00:40:37,778 --> 00:40:42,346
even de lagere school, want ja
alles lag overhoop natuurlijk.

424
00:40:42,346 --> 00:40:47,670
Dat was een heel volle klas, want de hele
klassenindeling klopte natuurlijk niet meer.

425
00:40:47,670 --> 00:40:50,210
Dat moest allemaal
weer opnieuw starten.

426
00:40:50,210 --> 00:40:57,416
Laten we even teruggaan naar
de oorlogswinter in Schiedam.

427
00:40:57,416 --> 00:41:04,145
U hebt in ieder geval het begin van de
oorlogswinter meegemaakt, zeg maar vanaf september.

428
00:41:04,145 --> 00:41:10,700
Hoe was het om in die tijd in Schiedam te zijn? Wat
was er veranderd ten opzichte van andere jaren?

429
00:41:10,700 --> 00:41:22,800
Je had die spertijd natuurlijk als opvallende
verandering. De bakkerij draaide niet meer bij ons.

430
00:41:24,360 --> 00:41:27,220
De bakkers die zaten
centraal bij bakker Kok.

431
00:41:27,550 --> 00:41:33,680
En van daaruit gingen ze aanvankelijk
nog brood uitventen, maar dat

432
00:41:33,680 --> 00:41:36,839
werd zo link omdat op die bakkerskarren
daar zat geen slot of wat op.

433
00:41:36,930 --> 00:41:45,260
Dus in de kortste keren werd dat
gestolen en gemolesteerd ook natuurlijk.

434
00:41:46,200 --> 00:41:51,370
Want dan reden ze met zo’n bakkerskar
de stoep op, bij de mensen bij wie

435
00:41:51,370 --> 00:41:56,770
ze moesten zijn voor de deur, dat die
klep van de broodbak, zeg maar, open

436
00:41:56,770 --> 00:42:01,060
kon en dan kon je zo gelijk zo de
woning in, anders ging het niet meer.

437
00:42:01,060 --> 00:42:03,840
Zo gauw je hem een eindje van de stoep af had
staan, dat was al te link. Dus dat hield ook op.

438
00:42:03,840 --> 00:42:12,750
Is uw vader wel eens overvallen als
hij met die broodkar bezig was?

439
00:42:13,290 --> 00:42:15,469
Nee, niet dat ik het weet.

440
00:42:15,470 --> 00:42:19,730
Liep uw vader met die broodkar?

441
00:42:19,730 --> 00:42:27,300
Ja, hoor, het was een eenmanszaak. Hij moest
eerst het brood bakken en dan uitventen.

442
00:42:27,610 --> 00:42:38,130
U werd daar niet voor
ingezet, voor het uitventen?

443
00:42:38,130 --> 00:42:45,740
Ja, vader heeft een zware reuma-aanval gehad en
als kinderen hielpen we altijd in de bakkerij.

444
00:42:46,390 --> 00:42:51,160
Toen moest ik invallen voor
mijn vader, het bakwerk en

445
00:42:51,450 --> 00:42:59,460
het uitbrengen, een maand
of drie heb ik dat gedaan.

446
00:42:59,460 --> 00:43:03,120
Ja, dat was pech, want ik had
een baantje bij Observator in

447
00:43:03,120 --> 00:43:09,230
Rotterdam scheepsinstrumenten en
die wilden mij niet zo lang missen.

448
00:43:09,230 --> 00:43:10,530
Dus ik was mijn baan kwijt.

449
00:43:10,530 --> 00:43:19,820
In welk jaar was dat?

450
00:43:20,380 --> 00:43:30,170
Een paar jaar na de oorlog, 1948 of zo.
Toen functioneerde alles weer normaal.

451
00:43:30,520 --> 00:43:38,510
Even weer terug naar ’44. Uw vader
kon zijn beroep niet meer uitoefenen.

452
00:43:39,020 --> 00:43:41,930
Heeft hij toen ander
werk gezocht en gekregen?

453
00:43:42,010 --> 00:43:48,970
Dat weet ik niet. Tijdens de
hongerwinter lag alles een beetje plat.

454
00:43:48,970 --> 00:43:52,597
Ik zie hem tenminste nog
voor het potkacheltje staan

455
00:43:52,598 --> 00:43:55,680
met een stofjas aan, bietenpulp
te koken bijvoorbeeld.

456
00:43:57,180 --> 00:44:00,790
Je moest allerlei improvisaties
natuurlijk doen hè, voor voedsel.

457
00:44:02,620 --> 00:44:04,700
Wat at u in die tijd?

458
00:44:05,460 --> 00:44:14,070
Ik heb die tweede dag dat ik nog
meekon de IJsselbrug over, toen heb

459
00:44:14,560 --> 00:44:19,280
ik de tulpenbollen op tafel zien
staan die gekookt moesten worden.

460
00:44:19,280 --> 00:44:23,600
We zouden tulpenbollen eten,
maar ik heb ze nooit gegeten dus.

461
00:44:23,600 --> 00:44:24,850
U bent net de dans ontsprongen.

462
00:44:24,850 --> 00:44:25,170
Juist.

463
00:44:25,170 --> 00:44:32,300
Ging u in die periode naar de
gaarkeuken om daar voedsel te halen?

464
00:44:32,310 --> 00:44:36,570
Ik dacht het niet. Ik weet niet hoe
we dat precies hadden met het eten.

465
00:44:36,571 --> 00:44:40,450
Of er nog één bakker voor de bakkers
zorgde of zo, dat weet ik niet meer.

466
00:44:40,910 --> 00:44:50,780
U zegt dat u met de Rode Kruis-bussen
naar de IJssel ging op weg naar Friesland.

467
00:44:50,781 --> 00:44:53,940
Hebt u toen ook bonnen mee
moeten nemen en een stamkaart?

468
00:44:53,940 --> 00:45:00,990
Ja, een hele voorziening
voor distributie, ja.

469
00:45:02,960 --> 00:45:05,970
Moest er ook nog geld betaald worden?

470
00:45:06,520 --> 00:45:14,770
Bij mijn weten hebben we nooit
iets financieels ondernomen, nee.

471
00:45:15,110 --> 00:45:18,440
Wel dat ze op een tegenbezoek
bij ons geweest zijn.

472
00:45:18,440 --> 00:45:22,100
Maar dat kon niet zo lang zijn,
want toen draaide de bakkerij

473
00:45:22,100 --> 00:45:26,350
weer volledig en we zaten
natuurlijk al erg krap in de ruimte.

474
00:45:27,100 --> 00:45:32,820
Dus, dan nog eens twee logés
erbij, dat was een opgave.

475
00:45:35,110 --> 00:45:38,780
Wat nam u mee op uw uitzending?

476
00:45:42,510 --> 00:45:57,470
Ik had natuurlijk een middelmaat koffer gevuld
met kleding en nog wat tandenpoets en zeep en zo.

477
00:45:57,470 --> 00:46:01,550
En een cadeautje nog voor de boerin.

478
00:46:04,660 --> 00:46:07,290
Had u nog voldoende kleding?

479
00:46:07,540 --> 00:46:15,120
Nou, dat was krap natuurlijk, hè. Je kon niet
zoveel meenemen en ik was er toch vrij lang.

480
00:46:15,120 --> 00:46:25,140
Ik weet wel dat ze dan veel wollen sokken
gingen breien en zo, en dat wol gingen ze dan

481
00:46:25,780 --> 00:46:31,250
eerst buiten afhalen, want dat bleef van die
paar schapen toch aan het prikkeldraad hangen.

482
00:46:31,360 --> 00:46:35,656
En er waren jongens bij ons
vandaan, die was bij een

483
00:46:36,380 --> 00:46:42,880
boer met een spinnewiel, die
spon daar wollen draden van.

484
00:46:44,040 --> 00:46:47,250
Dus zo rommelde dat allemaal.

485
00:46:49,610 --> 00:46:57,130
U bent bevrijd in Friesland en u bent
daarna weer naar Schiedam gegaan.

486
00:46:57,130 --> 00:47:00,240
Kunt u zich de terugreis
nog herinneren?

487
00:47:01,510 --> 00:47:06,906
Ja, ik herinner me nog wel die twee bussen
waar wij dan in zaten en dat er oponthoud was.

488
00:47:06,906 --> 00:47:10,510
Ja, het was prins Bernard zijn
verjaardag, alle dorpen vierden feest.

489
00:47:10,510 --> 00:47:11,598
Dus het was net of het voor ons was.

490
00:47:11,599 --> 00:47:16,672
In elk dorp waar we doorkwamen was
alles versierd en een vrolijke boel.

491
00:47:17,500 --> 00:47:23,000
Maar er was oponthoud, er was
een of andere dijk waar we op

492
00:47:23,000 --> 00:47:27,510
stonden, vrij lang opgestaan
hebben, dat we er niet door konden.

493
00:47:31,380 --> 00:47:36,770
Maar verder is dat vrij gladjes verlopen,
neem ik aan. Ik heug mij daar weinig van.

494
00:47:37,370 --> 00:47:39,130
Het waren twee Rode Kruis-bussen?

495
00:47:40,360 --> 00:47:40,570
Ja.

496
00:47:40,570 --> 00:47:43,110
En hoeveel kinderen
waren er ongeveer in?

497
00:47:43,110 --> 00:47:49,650
Het waren niet zulke grote bussen bij mijn
weten, dus twee 30-tallen, zo in die orde.

498
00:47:50,300 --> 00:47:50,750
En waar reden de bussen naartoe?

499
00:47:50,750 --> 00:47:54,090
Ja, Schiedam. Het waren allemaal Schiedammers
bij mijn weten, wat ik mij er nog van herinner.

500
00:47:54,090 --> 00:48:02,890
En gingen die dan naar het
station of naar een andere plek?

501
00:48:04,270 --> 00:48:13,744
Oh… dat zou ik niet meer weten
waar we eruit gestapt zijn.

502
00:48:13,744 --> 00:48:24,480
Ik weet nog wel: het was prins
Bernard zijn verjaardag en in Schiedam

503
00:48:24,480 --> 00:48:29,609
was het natuurlijk ook feest en dat
er op de Boezem heette dat geloof ik

504
00:48:29,610 --> 00:48:33,531
nog, langs de Rotterdamse dijk dat
daar vuurwerk afgestoken zou worden.

505
00:48:33,532 --> 00:48:38,997
Daar ben ik toen nog wezen kijken. Mar ja, je
was verreisd, je had niet zoveel aandacht meer.

506
00:48:39,390 --> 00:48:48,350
Hebt u de bevrijding ook nog in Schiedam gevierd?
Bent u nog naar bevrijdingsfeesten geweest?

507
00:48:49,050 --> 00:48:55,990
Er werden regelmatig straatfeesten
gehouden en als onze straat aan de

508
00:48:55,990 --> 00:49:00,660
beurt was, dan kwam mijn vriendje
bij mij het straatfeest meevieren en

509
00:49:01,110 --> 00:49:04,860
in heel de Gorzen was er elke keer wel
ergens een straatfeest, natuurlijk.

510
00:49:04,860 --> 00:49:07,402
Dus dat was wel een
hele vrolijke boel.

511
00:49:08,040 --> 00:49:16,230
Ook in het groot op het Broersvest bijvoorbeeld,
dat hele groepen jeugd aan de zwier waren.

512
00:49:16,230 --> 00:49:20,520
Ja, je was bevrijd, het was
een hele vrolijke boel.

513
00:49:20,810 --> 00:49:22,840
Wat gebeurde er dan op
zo’n feest? Wat deden ze?

514
00:49:22,840 --> 00:49:26,120
Er was muziek en je kon
achter de muziek lopen.

515
00:49:26,120 --> 00:49:37,660
Hoe was het met de voedselsituatie
in Schiedam toen u terugkwam?

516
00:49:38,640 --> 00:49:40,780
Er was nog een hoop op
de bon bij mijn weten.

517
00:49:40,780 --> 00:49:46,920
Dat heeft bij sommige artikelen heel
lang gelopen, dat het nog op de bon zat.

518
00:49:46,920 --> 00:49:58,940
Was er nog een tekort? Want u bent vrij snel
na de bevrijding teruggegaan naar Schiedam.

519
00:49:59,650 --> 00:50:08,300
Niet dat ik weet. Bij ons draaide de
bakkerij alweer gewoon op volle toeren.

520
00:50:10,980 --> 00:50:13,670
Sommige dingen waren
al aardig verkrijgbaar.

521
00:50:14,740 --> 00:50:21,430
Vooral die latere tijd, een jaar na de oorlog,
toen alles, zoals suiker, van de bon was en zo.

522
00:50:21,430 --> 00:50:31,010
De Gorzen-bewoners, meest arbeiders, die spaarden
hun geld niet op, die snoepten bij het leven.

523
00:50:31,010 --> 00:50:36,220
Dus we hadden wat dat betreft een
bloeiend bedrijf na de oorlog.

524
00:50:38,320 --> 00:50:41,380
Is uw broer meteen
met u mee teruggegaan?

525
00:50:41,380 --> 00:50:47,819
Die kwam de dag erna. Mijn moeder
herkende me aanvankelijk niet.

526
00:50:47,820 --> 00:50:50,550
Mijn zuster was thuis,
die herkende me wel.

527
00:50:55,640 --> 00:50:57,790
Die zei gelijk van ‘hé, daar is Jan.’ En mijn
moeder moest eens even kijken. Ik was toch gegroeid.

528
00:50:57,830 --> 00:51:05,080
Zelf heb je dat niet zo in
de gaten. ‘Ja, dat is Jan.’

529
00:51:05,080 --> 00:51:08,610
En uw ouders, waren die sterk
vermagerd toen u terugkwam?

530
00:51:08,610 --> 00:51:13,660
Ja, die hadden natuurlijk geen
mogelijkheden gehad verder.

531
00:51:13,660 --> 00:51:22,450
Kregen zij ook nog eten via
familie, vrienden of de straat?

532
00:51:24,280 --> 00:51:43,861
Niet dat ik weet. Nee,
dat zou ik zo niet weten.

533
00:51:43,380 --> 00:51:43,638
Ik denk dat wij een mooi
gesprek hebben gehad.

534
00:51:43,639 --> 00:51:48,980
Ik heb in ieder geval alles gevraagd wat ik heb
willen vragen. Wilt u zelf nog wat vertellen?

535
00:51:49,970 --> 00:51:53,550
Waarvan u denkt ‘dat hoort erbij?’

536
00:51:53,550 --> 00:51:59,840
Wij hebben na de oorlog natuurlijk contact
gehouden nog een paar jaar, een aantal jaren, Ik

537
00:52:00,000 --> 00:52:09,140
vertelde al dat die tante Bintje overleed na 17
jaar huwelijk en toen is het contact verwaterd.

538
00:52:09,140 --> 00:52:14,940
Later zijn we weer gaan informeren bij
de familie of ze nog in leven waren.

539
00:52:15,530 --> 00:52:19,580
Toen was inmiddels die boer Faber tachtig
jaar. Hij woonde vlakbij Leeuwarden.

540
00:52:19,580 --> 00:52:24,310
Toen zijn we hem op wezen zoeken.
Daar was hij hartstikke blij mee.

541
00:52:24,860 --> 00:52:30,490
Ik had voor hem een tekening
gemaakt van de boerderij

542
00:52:30,490 --> 00:52:33,250
waar hij aanvankelijk op
zat later is hij verhuisd.

543
00:52:33,380 --> 00:52:37,730
Zoals ik de boerderij had meegemaakt had
ik helemaal uitgetekend. Dat vond hij leuk.

544
00:52:37,730 --> 00:52:43,230
En een jaar daarop kwam hij te overlijden
en zijn we op de begrafenis geweest.

545
00:52:43,820 --> 00:52:52,070
Dat rondde het min of meer voor ons af. Het was
voor mijn gevoel een heel positieve tijd geweest.

546
00:52:52,070 --> 00:53:03,160
Wat voor invloed heeft het op uw
verdere leven gehad, die uitzending?

547
00:53:03,160 --> 00:53:09,260
Ik hou van tuinieren en planten, maar ik weet
niet of ik dat nou daarop kan afschrijven.

548
00:53:09,260 --> 00:53:10,880
Het zou kunnen, natuurlijk.

549
00:53:23,070 --> 00:53:27,301
Ja, ik heb diep respect voor de
opbrengst van die mensen niet alleen

550
00:53:27,301 --> 00:53:34,610
waar ik zat, maar in het algemeen
hoe die zich toch aardig op moesten

551
00:53:34,610 --> 00:53:39,520
offeren voor heel wat mensen die
zo de oorlog doorgekomen zijn.

552
00:53:40,380 --> 00:53:45,746
Dat was natuurlijk niet alleen
Opeinde, het hele Noorden zeg maar.

553
00:53:45,747 --> 00:53:58,740
Het is gek, het was oorlog en toch naar
mij toe dus een mooie tijd. Wonderlijk.

554
00:53:58,740 --> 00:54:05,770
Ja. Zullen we het gesprek
hiermee afronden?

555
00:54:05,770 --> 00:54:07,630
Ja, hoor. Dat is prima.

556
00:54:07,630 --> 00:54:11,460
Hartelijk bedankt
voor uw tijd en moeite.

557
00:54:11,610 --> 00:54:13,370
Geen dank.