1
00:09:03,300 --> 00:09:10,100
In de oorlog hebben wij een tijd gehad, wij
hebben eigenlijk nooit een jeugd gekend.

2
00:09:10,690 --> 00:09:17,595
Afgezien van het feit dat voor de oorlog is
natuurlijk een vijf jaar durende crisis geweest.

3
00:09:17,596 --> 00:09:25,546
De crisis. De crisisjaren. Die ook
geen bepaalde bijzondere aspecten had.

4
00:09:25,547 --> 00:09:37,520
Het was een heel moeilijke tijd, zowel voor
de oorlog als na de oorlog. Als ín de oorlog.

5
00:09:37,520 --> 00:09:43,600
En nu kom ik terug op uw vraag, want
daar zal het natuurlijk op neerkomen.

6
00:09:44,750 --> 00:09:53,060
Vooral in de eerste oorlogsjaren merkte
je als dat de politiek veranderde.

7
00:09:53,500 --> 00:10:00,580
Maar daarna kreeg je natuurlijk
gewoon de Duitse organisatie die alles

8
00:10:00,580 --> 00:10:09,770
deed om eigenlijk het leven in
Nederland, ja, een ander beeld te geven.

9
00:10:09,800 --> 00:10:18,030
Het Nationaalsocialisme. Mijn
ouders waren geen verzetsmensen.

10
00:10:18,720 --> 00:10:21,900
Maar mijn vader was, zoals ik
misschien al gezegd heb, was

11
00:10:21,900 --> 00:10:26,713
stucadoor en standaard niet
alleen, en het creatieve ook.

12
00:10:31,860 --> 00:10:37,080
Met gipswerken. Hij heeft een
tegeltje gemaakt van tien bij tien.

13
00:10:38,840 --> 00:10:43,700
En in die tien bij tien waar
ik natuurlijk ook één dag

14
00:10:43,700 --> 00:10:48,090
werkzaamheden aan had door
mijn creatieve instelling.

15
00:10:48,090 --> 00:10:50,763
Dat tegeltje dat hield in
een Nederlandse vlag met een

16
00:10:53,080 --> 00:11:00,300
hele kromme… hoe heet dat
ook al weer…. Vlaggestok.

17
00:11:00,300 --> 00:11:05,120
En daar stond onder ‘wel
gebogen, niet gebroken.’

18
00:11:06,290 --> 00:11:15,030
Dat tegeltje, dat had zijn noodlot kunnen
worden want mijn vader is opgeroepen

19
00:11:15,030 --> 00:11:20,620
door de SD en moest zich melden want
ze hadden dat tegeltje ergens ontdekt.

20
00:11:20,620 --> 00:11:28,200
Kortom, mijn vader hebben ze vastgehouden
bij de SD in Rotterdam op de Hemertsingel.

21
00:11:28,390 --> 00:11:32,930
En toen ik ’s avonds thuiskwam
was het: ‘Ja vader die zit

22
00:11:32,930 --> 00:11:38,100
vast.’ Vader was helemaal geen
verzetsman of… helemaal niet.

23
00:11:38,130 --> 00:11:42,830
Maar dat tegeltje, dat had
niet alleen de betekenis

24
00:11:42,830 --> 00:11:45,630
maar ook, daar verdiende
hij een paar centen aan.

25
00:11:46,510 --> 00:11:51,520
En dat is natuurlijk één van de
facetten waarin wij groot geworden zijn.

26
00:11:51,910 --> 00:12:00,540
Zuinigheid, niet extreem, maar wel met
de mogelijkheden van wat mogelijk was.

27
00:12:02,350 --> 00:12:04,350
Dan is er nog mijn schoolopleiding.

28
00:12:04,350 --> 00:12:11,390
Nou, nogmaals toen ik veertien was,
toen is er een baantje voor me gezocht.

29
00:12:11,560 --> 00:12:23,460
In het hartje nog, van Rotterdam en dat was dus
in 1939. En in mei 1940 is Rotterdam weggevaagd.

30
00:12:23,460 --> 00:12:27,310
Maar als jongste bediende moest
je altijd je fiets meebrengen.

31
00:12:27,310 --> 00:12:33,220
Kortom, daar leerde je Rotterdam,
in zijn oude vorm, helemaal kennen.

32
00:12:33,690 --> 00:12:38,154
Het was helemaal een klein bedrijfje dat in
zuidvruchten handelde en wat al niet meer.

33
00:12:38,380 --> 00:12:45,040
Maar je moest zo veelzijdig zijn op je
veertienjarige leeftijd, en handig zijn.

34
00:12:45,040 --> 00:12:51,610
Daar leerde je eigenlijk
iedere dag meer van.

35
00:12:51,730 --> 00:12:58,630
Dingen die je op school geleerd had die kwamen
naderhand gewoon in de praktijk naar voren.

36
00:12:59,190 --> 00:13:02,000
Ik noem maar iets: het
hele expeditiewezen.

37
00:13:02,000 --> 00:13:07,560
Ik weet niet of u dat iets zegt. Een
‘kolossement’ in het havenbedrijf.

38
00:13:07,560 --> 00:13:15,210
Dat is een overdrachtsdocument voor de
export. Ja, daar kreeg ik ook mee te maken.

39
00:13:15,350 --> 00:13:17,370
Maar wel als fietsjongen.

40
00:13:17,590 --> 00:13:23,120
En wel met de boodschap: ‘Denk erom,
dat moet goed aangezuiverd zijn met

41
00:13:23,120 --> 00:13:29,830
belastingtechnische zaken.’ Dat je
eigenlijk in die oorlogsjaren eigenlijk

42
00:13:29,830 --> 00:13:37,890
toch wel helemaal ingroeide in de
maatschappij, maar wel in een beperkte mate.

43
00:13:38,370 --> 00:13:40,423
Toekomstmuziek zat
er natuurlijk niet in.

44
00:13:40,880 --> 00:13:44,920
zullen we overgaan naar
het moment van de razzia?

45
00:13:45,240 --> 00:13:55,410
Zoals gezegd, de dag voor de
razzia, mijn verloofde die uit

46
00:13:55,410 --> 00:14:00,570
Delfshaven weggebombardeerd was,
die had een huis in Rotterdam-zuid.

47
00:14:00,570 --> 00:14:10,570
En daar bleef ik overnachten. En ’s morgens
vroeg merkte ik dat er iets aan de hand was.

48
00:14:10,570 --> 00:14:13,380
Er was geschoten en gerommeld.

49
00:14:13,850 --> 00:14:19,660
En ik was niet bepaald
ongerust, dat niet.

50
00:14:19,870 --> 00:14:25,770
Maar, bij het opstaan merkte
ik al dat er iets gaande was.

51
00:14:25,860 --> 00:14:34,370
En mijn schoonmoeder had de buitendeur wel
opengedaan en ik kreeg een pamflet overhandigd dat

52
00:14:34,370 --> 00:14:43,470
alle mannelijke bewoners moesten zich klaarmaken
om transport te gaan voor andere werkzaamheden.

53
00:14:43,470 --> 00:14:50,180
U kent waarschijnlijk dat
pamflet wel. Is dat zo? ja.

54
00:14:50,180 --> 00:14:53,600
In ieder geval daar stonden
de instructies in dat

55
00:14:53,600 --> 00:14:56,870
iedereen zich klaar moest
maken om op reis te gaan.

56
00:14:56,870 --> 00:15:00,810
Maar ik hoorde daar helemaal niet,
ik woonde in Rotterdam-west.

57
00:15:02,410 --> 00:15:09,060
En ik werd… mijn verloofde woonde in
Rotterdam-zuid en ik zei al direct tot

58
00:15:09,060 --> 00:15:14,800
een soldaat die dat pamflet overhandigde:
‘ik woon hier helemaal niet.’

59
00:15:15,610 --> 00:15:21,480
Die soldaat, die was toch wel toegankelijk,
die zei ‘Ja, daar ga ik niet over, maar

60
00:15:21,480 --> 00:15:27,000
bespreekt u dat maar eventjes met mijn commandant
aan het einde van de straat.’ Nou, ik ben

61
00:15:27,000 --> 00:15:33,470
inderdaad, maar goedgelovig geweest en ik heb
zondermeer heb ik mijn spulletjes gepakt.

62
00:15:33,470 --> 00:15:37,420
Zoals ik in mijn artikel
geschreven heb, ik had een

63
00:15:37,420 --> 00:15:41,900
zak met rode kool en wat
goudrenetten en mijn jas.

64
00:15:41,900 --> 00:15:47,850
En ik ben denk ik, een paar
honderd meter en toen werd

65
00:15:47,850 --> 00:15:52,120
ik opgepakt en ze hadden aan
mijn verhaal geen boodschap.

66
00:15:53,120 --> 00:16:01,250
Niettegenstaande, dat ik een vrijwaringbiljet had
van mijn maatschappij of firma waar ik werkte.

67
00:16:01,251 --> 00:16:05,690
Maar daar hadden ze geen
boodschap aan en zo ben

68
00:16:05,690 --> 00:16:10,690
ik afgevoerd naar de Dordtse
Straatweg in Rotterdam.

69
00:16:11,510 --> 00:16:18,270
Daar ontmoette ik een enorme mannenmassa
uit alle wijken en alle straten.

70
00:16:18,560 --> 00:16:25,630
En er werd ook geschoten en op de hoeken
stond de SS En toen wist ik: ‘Dit wordt een

71
00:16:25,630 --> 00:16:38,850
moeilijke zaak.’ Mijn verloofde was wel met me
meegelopen, maar die kon ook niets uitrichten.

72
00:16:38,850 --> 00:16:43,570
Toen werd de stoet onder Duitse
leiding in beweging gezet.

73
00:16:43,570 --> 00:16:52,820
En zodoende zijn we afgemarcheerd. Het weer was
heel slecht moet ik erbij zeggen met die regen.

74
00:16:52,820 --> 00:16:56,960
Maar we wisten totaal niet
wat ons te wachten stond.

75
00:16:57,170 --> 00:17:04,570
En toen zijn we afgevoerd, lopend,
naar Rotterdam-zuid, naar de Rijnhaven.

76
00:17:06,020 --> 00:17:16,100
En daar werd ons wel duidelijk, want er was een
enorme troepenbewaking, dat er iets misging.

77
00:17:16,100 --> 00:17:22,670
En wij werden in die
Rijnaken geladen en nu weet

78
00:17:22,670 --> 00:17:25,580
ik natuurlijk niet of dat
u weet wat een rijnaak is.

79
00:17:25,580 --> 00:17:28,290
Ik wist het op dat moment
ook niet alleen uit de

80
00:17:28,290 --> 00:17:33,230
Rotterdamse ervaringen wel
een beeld van een rijnaak.

81
00:17:33,250 --> 00:17:38,130
Maar ik heb nooit geweten dat die
rijnaken die je dan ziet, die

82
00:17:38,130 --> 00:17:43,340
varen over de grote rivier dat
die zo’n enorme diepgang hadden.

83
00:17:44,300 --> 00:17:50,329
Een rijnaak heeft een diepte in
het ruim van ongeveer vier meter.

84
00:17:50,329 --> 00:17:55,180
En dan moesten wij, vanaf de kant
moesten wij er zo inspringen.

85
00:17:55,610 --> 00:17:58,790
Dat was een
levensgevaarlijke situatie.

86
00:17:58,790 --> 00:18:05,640
En nou ja, in die ruimen moest
je dan opgepakt, bij elkaar gezet.

87
00:18:05,910 --> 00:18:07,890
Kortom, er was geen vluchten aan.

88
00:18:09,990 --> 00:18:16,850
En voor alle zekerheid, die ze toch
beschikbaar hadden in die rijnaken en

89
00:18:16,850 --> 00:18:24,000
die rijnaken werden volgeladen met
alle mannelijke inwoners van Rotterdam.

90
00:18:24,000 --> 00:18:29,950
Vanaf, zeventien of zestien jaar, dat weet ik
niet meer, tot veertig was die limiet aangesteld.

91
00:18:29,950 --> 00:18:37,480
In ieder geval, wij hebben daar een
nacht doorgebracht onder zware bewaking.

92
00:18:37,610 --> 00:18:43,800
En in de vroege ochtenduren zaten er
schippers, die hadden ze gecharterd.

93
00:18:45,470 --> 00:18:54,370
Die schepen zijn in konvooi,
zijn ze de Waterweg opgevaren.

94
00:18:54,370 --> 00:19:02,470
De route die ik vermoedelijk
nog voor me heb, want we

95
00:19:02,470 --> 00:19:09,410
zijn richting Utrecht gegaan,
het Amsterdam-Rijnkanaal.

96
00:19:09,410 --> 00:19:12,450
s dat juist?

97
00:19:12,450 --> 00:19:19,800
Nou ja, in ieder geval, heeft men een dag en een
nacht erover gedaan om Amsterdam te bereiken.

98
00:19:23,470 --> 00:19:26,110
Uiteindelijk zijn we dan in
Amsterdam in de Handelskade

99
00:19:26,110 --> 00:19:32,100
terechtgekomen en daar werden we
dus gesommeerd om eruit te gaan.

100
00:19:32,100 --> 00:19:36,840
We kregen daar wat eten
van het Rode Kruis.

101
00:19:36,840 --> 00:19:48,120
En daarna konden we weer terug naar het ruim.
De nacht kan ik me zelf niet meer herinneren.

102
00:19:48,290 --> 00:19:53,040
Maar wel dat de volgende dag,
werden de signalen dat wij het

103
00:19:53,040 --> 00:19:58,316
IJsselmeer overgingen en het was
een angstige zaak, dat merkte je.

104
00:19:58,316 --> 00:20:02,620
Want we hoorden wel vliegtuigen, maar
die warennatuurlijk van de geallieerden.

105
00:20:02,620 --> 00:20:08,210
En we waren natuurlijk erg bang
dat we beschoten zouden worden.

106
00:20:08,210 --> 00:20:11,630
Een enkele keer is dat ook gebeurd.

107
00:20:11,890 --> 00:20:20,450
Maar wij zijn toen met die rijnaken toch
wel heelhuids in Kampen terechtgekomen.

108
00:20:20,450 --> 00:20:24,350
Dus, eerst het IJsselmeer
over en toen Kampen.

109
00:20:27,140 --> 00:20:31,570
Aankomend, nou praat ik misschien
over een tijdsbestek van twee dagen

110
00:20:31,570 --> 00:20:37,700
hoor, dat… in mijn herinnering kan
ik dat niet per uur definiëren.

111
00:20:38,290 --> 00:20:49,220
Aankomend in Kampen, dus ongeveer na twee dagen,
werd er gesommeerd om uit die ruimen te komen.

112
00:20:49,220 --> 00:20:56,410
Er was een laddertje georganiseerd, dat
we met weinig bagage, maar ik had verder

113
00:20:56,410 --> 00:21:04,550
niets bij me dat, konden we die ladder
op en konden we op de kade van Kampen.

114
00:21:04,720 --> 00:21:09,380
En daar werden we via de SS,
dus daar stond de SS ons op te

115
00:21:09,380 --> 00:21:15,290
wachten, bovenop de kade, werden
we geleid naar de Van Heutz-kazerne.

116
00:21:16,820 --> 00:21:27,110
In die Van Heutz-kazerne werden we tijdelijk
ondergebracht. Duidelijk was niets, helemaal niets.

117
00:21:27,110 --> 00:21:30,750
Je wist niet wat ze van plan waren.

118
00:21:30,750 --> 00:21:39,600
We hadden zelfs… tenminste ikzelf had geen
idee, geen notie van wat de toekomst zou zijn.

119
00:21:40,260 --> 00:21:46,070
Je had weleens gehoord van, ja, dat
er slecht met de mensen omgegaan werd.

120
00:21:46,560 --> 00:21:50,670
In ieder geval, wij zijn toen in
die Van Heutz-kazerne zijn wij

121
00:21:50,670 --> 00:21:56,355
schappelijk behandeld tot het moment
dat we weer moesten vertrekken.

122
00:21:56,355 --> 00:22:04,760
Toen werden we uit de kazerne gejaagd door
de SS en wat tragisch is, is, dat beeld is mij

123
00:22:04,760 --> 00:22:13,720
erg bijgebleven in de heel geschiedenis,
dat we werden opgejaagd door jonge soldaten.

124
00:22:13,780 --> 00:22:21,240
En als ik dan zeg ‘jong’ dan is mijn inschatting,
dat waren jongetjes van zestien en zeventien jaar.

125
00:22:21,260 --> 00:22:23,500
Maar wel onder de hoede van de SS.

126
00:22:23,500 --> 00:22:32,110
En de SS gaf zelf wel het voorbeeld van hoe je
iemand in een angstige positie kon dirigeren.

127
00:22:32,120 --> 00:22:40,580
Als iemand bang wordt, zal hij eerder geneigd
zijn om gehoor te geven aan opdrachten.

128
00:22:41,430 --> 00:22:46,420
Wij zijn toen twee keer
over de kades van Kampen heen

129
00:22:46,420 --> 00:22:52,940
en weer gejaagd onder dwang
met de schamele bagage.

130
00:22:53,390 --> 00:22:57,240
En toen moesten we weer die
rijnaken in en weer eruit.

131
00:22:57,260 --> 00:23:03,456
En dat met een grote dosis van onzekerheid en
één van de beelden die ik voor me had, was dat

132
00:23:03,457 --> 00:23:10,748
toen we voor de zoveelste keer in die rijnaken
moesten klimmen, kwam er een jood tevoorschijn.

133
00:23:10,748 --> 00:23:11,220
*schieten

134
00:23:11,260 --> 00:23:15,320
En die werd, vanaf de kade,
werd hij het water ingeschoten.

135
00:23:15,990 --> 00:23:26,970
Dat beeld dat heb ik altijd bij me gehouden. Niet
tragisch, maar gewoon als een fragment van angst.

136
00:23:26,970 --> 00:23:31,900
‘Dit kan jou ook gebeuren.’ Maar
het was toevallig wel een jood.

137
00:23:34,180 --> 00:23:39,140
Wij zijn toen na veel
heen en weer en toch wel

138
00:23:40,980 --> 00:23:45,750
dwangkreten zijn wij opgejaagd
naar het station in Kampen.

139
00:23:46,000 --> 00:23:47,956
Ik denk dat het Kampen was.

140
00:23:47,956 --> 00:23:55,800
En toen zijn we in hele oude
goederenwagons geladen, propvol, en zijn

141
00:23:55,800 --> 00:24:01,490
we uiteindelijk na uren wachten,
is die trein in beweging gegaan.

142
00:24:01,610 --> 00:24:08,070
Op de treeplanken natuurlijk voorzien
van soldaten dat je niet kon ontsnappen.

143
00:24:08,740 --> 00:24:12,770
Dat is vrij theoretisch want
er zijn toch mensen geweest die

144
00:24:12,770 --> 00:24:18,480
gedacht hebben, via een raam of
een deur om eruit te springen.

145
00:24:18,480 --> 00:24:22,600
Hoe het met die mensen afgelopen is,
weet ik niet. U moet het zo zien.

146
00:24:22,600 --> 00:24:30,860
Die trein had niet zo’n snelheid als tegenwoordig,
maar het was natuurlijk toch wel mogelijk.

147
00:24:30,860 --> 00:24:34,870
Wij hebben niet de moed
gehad om dat te doen.

148
00:24:35,630 --> 00:24:49,040
Wij zijn dus eigenlijk richting ‘oost’, daar
wil ik dan een kanttekening bij maken, want de

149
00:24:49,040 --> 00:24:57,990
bevolking van Overijssel was op die lijn eigenlijk
al zo gewend aan mensen die afgevoerd werden,

150
00:24:58,180 --> 00:25:05,990
en dan noem ik toch ook de jodentransporten, dat
die mensen, de bevolking van Overijssel, heeft

151
00:25:05,990 --> 00:25:14,310
vreselijk veel gedaan om eigenlijk de mensen
die afgevoerd werden zoveel mogelijk te helpen.

152
00:25:14,310 --> 00:25:20,020
Maar wel met een grote dosis
moed, met brood en alles werd

153
00:25:21,560 --> 00:25:26,190
je toegegooid, want ja, wij
hadden verder zelf geen eten.

154
00:25:26,190 --> 00:25:32,630
Voor mij was het ergste, ik had helemaal
geen reserve. Ik had geen kleding.

155
00:25:32,630 --> 00:25:40,600
Ik had geen soeppannetje. Ik had niets. En als
je geen soeppannetje had, dan kreeg je geen eten.

156
00:25:41,280 --> 00:25:45,660
Zo egoïstisch ging het
al een beetje in die tijd.

157
00:25:46,200 --> 00:25:51,290
Wij waren nog niet zo achterlijk,
en zeker niet aardrijkskundig.

158
00:25:51,290 --> 00:25:56,080
Dat, wij merkten dat we in
oostelijke richting gingen

159
00:25:56,120 --> 00:25:59,540
en toen kwamen we toch wel
in de buurt van Oldenzaal.

160
00:25:59,540 --> 00:26:07,160
En toen dacht ik: ‘ja, dit gaat fout, wij
gaan de verkeerde kant uit.’ En dat is ook zo.

161
00:26:07,160 --> 00:26:11,940
Het eerste dat wij merkten
was dat we de grens

162
00:26:11,940 --> 00:26:18,660
overgaan bij Oldenzaal en
toen kwamen we bij Osnabrück.

163
00:26:18,660 --> 00:26:23,540
Osnabrück, je moet het wel
zo zien dat Nederland stond al

164
00:26:23,540 --> 00:26:29,600
in het teken van de spoorwegstaking,
dat er tussendoor liep.

165
00:26:31,170 --> 00:26:40,130
Dat waren dus machinisten gecharterd en geronseld
om die treinen allemaal in beweging te krijgen.

166
00:26:40,720 --> 00:26:51,560
Maar wij zijn dus wel uiteindelijk, natuurlijk,
in een zekere mate vertrouwd geraakt met een bang

167
00:26:51,560 --> 00:26:59,930
vermoeden dat we voor het eerst van ons leven,
op zo’n jonge leeftijd, in het buitenland waren.

168
00:27:00,140 --> 00:27:02,800
Wij zagen dus Duitsland
als buitenland.

169
00:27:02,980 --> 00:27:08,090
En zo passeerden we natuurlijk
verschillende bekende plaatsen.

170
00:27:08,430 --> 00:27:12,940
Want je kon natuurlijk wel naar
buiten kijken of wat dan ook.

171
00:27:12,940 --> 00:27:19,270
En uiteindelijk, na ongeveer een dag rijden,
zijn wij terecht gekomen in Hannover.

172
00:27:21,190 --> 00:27:27,400
Hannover, dat was… ik kende natuurlijk
verder de omvang van Hannover niet, maar

173
00:27:27,400 --> 00:27:33,960
dat was wel een grote plaats waar we
op een rangeerterrein moesten stoppen.

174
00:27:35,770 --> 00:27:40,710
Heel bijzonder is toch wel
bij herhaling…. Wij hadden

175
00:27:40,710 --> 00:27:44,600
totaal geen notie van wat
er met ons ging gebeuren.

176
00:27:45,550 --> 00:27:53,410
in dat pamflet stond wel het één en
ander geschreven over handarbeid of…

177
00:27:53,410 --> 00:27:58,380
Maar ik vond het toch wel verdacht
dat er zoveel mensen afgevoerd werden.

178
00:27:59,340 --> 00:28:04,310
In Hannover is de trein tot
stilstand gekomen. Onder bewaking.

179
00:28:04,910 --> 00:28:11,080
En na een dag, vraag niet,
hoe we aan het eind aan eten

180
00:28:11,080 --> 00:28:15,690
of water kwamen dat kan ik me
haast niet meer voorstellen.

181
00:28:16,080 --> 00:28:21,330
Toen werden plotseling die deuren
geopend en mochten we naar buiten.

182
00:28:21,330 --> 00:28:30,060
Ik zie het emplacement van Hannover eigenlijk
nog voor me. Een heel kaal gebeuren.

183
00:28:30,060 --> 00:28:38,950
En toen moesten we ons opstellen in rijen van
zoveel, naar Duitse gewoonte, en werden we geteld.

184
00:28:39,930 --> 00:28:46,650
Iets, een belevenis, dat eigenlijk
ook in de Duitse geschiedenis… De

185
00:28:46,650 --> 00:28:51,230
Duitsers, die zijn altijd aan het
tellen geweest, zodra als er iemand

186
00:28:51,230 --> 00:28:55,960
ontsnapt was hadden ze maatregelen,
want ja, er was er eentje tekort.

187
00:28:55,960 --> 00:29:04,450
Dan werd er een hele bom maatregelen genomen
om die ene man te vinden. Wat gebeurde er?

188
00:29:04,450 --> 00:29:13,220
We werden dus in rijen gezet, en in het
Duits werd er een toespraak gehouden.

189
00:29:13,220 --> 00:29:23,890
Dat mensen, die werden gevraagd om beroepen groepen
kenbaar te maken. Dat hebben wij ook gedaan.

190
00:29:23,990 --> 00:29:28,720
Een verhaal apart wat ik
niet in dit gesprek gelast

191
00:29:28,720 --> 00:29:33,610
heb is dat ik mijn broer
ontmoet heb, heel toevallig.

192
00:29:33,690 --> 00:29:43,000
En mijn broer, die toen in zijn ingenieursstudie
was, die werd ook gevraagd wat zijn beroep was.

193
00:29:43,000 --> 00:29:51,730
En mijn broer zei ‘Ik ben apotheker.’
En toen werd aan mij werd En mijn

194
00:29:51,730 --> 00:29:57,410
broer zei ‘Dit is mijn assistent.’
Nou, ik was natuurlijk heel verbaasd.

195
00:29:57,410 --> 00:30:03,750
Mijn broer was niet zo vindingrijk. Het was meer
een studiebol, deed meer dingen met zijn hoofd.

196
00:30:03,890 --> 00:30:11,260
En toen zei hij, dat weet ik nog van mijn
broer, dat ik opmerkte: ‘Hoe kan je dat

197
00:30:11,260 --> 00:30:16,640
nou zeggen, ik heb helemaal geen verstand van
chemie.’ En toen zei mijn broer: ‘Flessen

198
00:30:16,640 --> 00:30:28,650
spoelen kan iedereen.’ Kortom, ongeveer
na uren wachten was ieder beroep bekend.

199
00:30:28,740 --> 00:30:30,930
En toen werden we uitgenodigd…

200
00:30:30,930 --> 00:30:37,360
We moesten naar een barak toe en
daar kregen we warm eten voor de

201
00:30:37,360 --> 00:30:42,410
eerste keer kregen we van een Duitse
organisatie kregen we warm eten.

202
00:30:42,740 --> 00:30:51,350
En het erge was namelijk… Als ik zeg ‘erg’,
als jongen is dat een heel merkwaardige

203
00:30:51,350 --> 00:30:59,100
situatie geweest, na het eten werd er
gezegd: ‘En nu gaan jullie onder de douche.’

204
00:31:00,270 --> 00:31:06,060
We werden naar een barak gevoerd,
waar allemaal Russinnen… We moesten ons

205
00:31:06,060 --> 00:31:11,840
helemaal spiernaakt uitkleden en wij
konden voor het eerst in een vier,

206
00:31:11,840 --> 00:31:17,720
vijf, zes dagen, ik ben tijdloos op
dat punt, moesten wij onder de douche.

207
00:31:17,720 --> 00:31:23,390
Geholpen door de Russinnen, die de zeep
aangaven, enzovoort, enzovoort, enzovoort.

208
00:31:23,390 --> 00:31:32,320
En na afloop mochten we ons weer aankleden.
Kortom, toen zijn we weer naar het perron geleid.

209
00:31:32,420 --> 00:31:35,430
En toen werden wéér al
die mensen afgeroepen.

210
00:31:36,230 --> 00:31:47,710
Mijn conclusie is geweest…. In ieder geval
toen werden al die beroepen… metselaars,

211
00:31:47,710 --> 00:31:55,000
timmerlieden, chauffeurs, die werden opnieuw
afgeroepen en in groepjes apart gezet.

212
00:31:55,620 --> 00:32:02,710
Maar ons beroep, dus ‘ons’, de apothekersgroep
om het zo te zeggen, die kwam niet aan bod.

213
00:32:02,710 --> 00:32:11,710
En het slot van het liedje was, we bleven met een
stuk of veertig, vijftig man op dat perron staan.

214
00:32:11,710 --> 00:32:14,400
Onze namen werden
niet meer afgeroepen.

215
00:32:14,540 --> 00:32:21,578
En wij moesten weer terug naar onze
wagons dat besefte je natuurlijk niet.

216
00:32:21,578 --> 00:32:25,400
Maar ze hadden helemaal geen behoefte
aan apothekers en flessenspoelers.

217
00:32:25,400 --> 00:32:29,450
Maar er waren dus een aantal beroepen…

218
00:32:29,450 --> 00:32:38,240
Maar achteraf, wat er allemaal achterzat,
maar dat waren allemaal afgezanten van

219
00:32:38,240 --> 00:32:48,090
arbeidsbureaus die buitenlandse gastarbeiders,
met de nadruk op ‘gast’ werden verzameld.

220
00:32:48,090 --> 00:32:57,130
Want er was natuurlijk een enorme
nood aan mensen, vooral handarbeiders.

221
00:32:58,300 --> 00:33:03,150
Mensen, ik kan me nog
herinneren… Er was in die groep

222
00:33:03,150 --> 00:33:07,240
was een lasser, nou die werd
als eerste eruit gehaald.

223
00:33:07,730 --> 00:33:17,850
Ja, lassers, dat… om dat gedeelte van
het gesprek af te ronden… wij zijn

224
00:33:18,610 --> 00:33:25,380
niet meer afgeroepen en wij zijn
weer teruggevoerd, naar onze wagons.

225
00:33:26,340 --> 00:33:31,450
Met het grote verschil dat we
een maaltijd gehad hadden en dat

226
00:33:31,450 --> 00:33:38,580
we natuurlijk, tussen
aanhalingstekens wat verfrist voelden.

227
00:33:38,930 --> 00:33:43,990
Ik had dat verder niet zo, maar ik
had natuurlijk verder geen andere

228
00:33:43,990 --> 00:33:50,080
kleren want ik ben zo van de straat
afgepakt, maar mijn broer, zoals ik

229
00:33:50,080 --> 00:33:56,130
al in mijn schrift heb gezet, die had
van mijn moeder al iets meegekregen.

230
00:33:56,130 --> 00:33:59,900
‘Als je Jan ziet, dan zal
ik ook wat onderkleding

231
00:33:59,900 --> 00:34:05,070
voor hem meegeven.’ Een heel
merkwaardige gebeurtenis.

232
00:34:05,680 --> 00:34:09,960
Maar zodoende is het ook te
verklaren dat mijn broer en

233
00:34:09,960 --> 00:34:13,180
ik zijn tot het einde van de
oorlog bij elkaar gebleven.

234
00:34:14,130 --> 00:34:18,230
De overgebleven mensen dus,
die niet afgeroepen werden,

235
00:34:18,350 --> 00:34:23,320
die zijn opnieuw op transport
gesteld met een trein.

236
00:34:23,810 --> 00:34:32,110
En die trein die is ergens terechtgekomen in
een heel vreemd landschap en ik… bergachtig.

237
00:34:32,450 --> 00:34:38,670
En ik merkte toch wel dat we in één
van de uithoeken van Duitsland zaten.

238
00:34:39,310 --> 00:34:46,200
Aardrijkskundig kon je het niet meer verklaren.
Het was ongeveer in de buurt van de Harz.

239
00:34:47,260 --> 00:34:53,860
Daar zijn wij in de nacht aangekomen
en in die nacht werden wij op een

240
00:34:53,860 --> 00:35:04,570
rangeerterrein gezet waar we in de verte
zagen dat er een enorme brand woedde.

241
00:35:04,570 --> 00:35:07,350
Dat hebben wij gezien, dus die brand.

242
00:35:08,610 --> 00:35:10,946
Maar toen na urenlang het
vuur eindelijk een beetje

243
00:35:10,947 --> 00:35:14,799
gedoofd werd, werden we
toch uit de wagons gehaald.

244
00:35:14,799 --> 00:35:19,570
Want toen werden wij naar die
plaats gebracht. Wat bleek?

245
00:35:19,570 --> 00:35:23,470
Het was een ontruimd Russisch
krijgsgevangenenkamp.

246
00:35:23,470 --> 00:35:29,940
En ons werd erop gewezen dat
we daar konden gaan slapen.

247
00:36:37,920 --> 00:36:40,210
Door de kreten zijn wij
naar buiten gegaan.

248
00:36:40,210 --> 00:36:43,980
En we zijn buiten in de regen maar
gewoon gaan wachten van wat er gebeurde.

249
00:36:43,980 --> 00:36:55,880
Er hielp geen moedertjelief aan want
het hield in dat bij buitenstaan met

250
00:36:55,880 --> 00:37:01,510
slaap beter binnen hadden kunnen
zitten ondanks alle ongerechtigheden.

251
00:37:01,710 --> 00:37:07,620
Het is morgen geworden en
toen moesten we ons verzamelen.

252
00:37:08,400 --> 00:37:15,500
En toen kwam de Lagerführer zoals dat heette
in die termen, die had een toespraak gehouden

253
00:37:15,500 --> 00:37:22,790
in het Duits, maar ja wij hadden het voordeel
dat Duits, ja dat hadden we op school geleerd.

254
00:37:22,790 --> 00:37:26,040
Dus we konden dat aardig
allemaal volgen, want we

255
00:37:26,040 --> 00:37:29,680
wisten wel dat het niet best
was wat hij te zeggen had.

256
00:37:29,680 --> 00:37:38,790
En er kwamen dingen naar voren dat wij
afgevoerd want wij waren partizanen.

257
00:37:39,970 --> 00:37:46,690
En partizanen, waren in de Duitse krijgsgeschiedenis,
daar gingen ze niet zachtzinnig mee om.

258
00:37:47,400 --> 00:37:50,010
Vooral in de tijd van Rusland en zo.

259
00:37:50,010 --> 00:37:58,130
Maar de beruchte pogroms, dat er groepen
partizanen, die waren hun leven niet zeker.

260
00:37:58,510 --> 00:38:05,290
Dat werd ons eerst verteld
in een toespraak die erg

261
00:38:05,290 --> 00:38:07,290
krenkend was, maar aan de
andere kant erg duidelijk.

262
00:38:07,290 --> 00:38:13,680
Er werden richtlijnen, mondeling,
werden duidelijk gemaakt.

263
00:38:15,690 --> 00:38:22,166
Wat ons te wachten stond, in ieder
geval, we mochten het kamp niet uit.

264
00:38:22,166 --> 00:38:24,206
We mochten geen contact zoeken
met de Duitse bevolking.

265
00:38:24,207 --> 00:38:31,370
Op plunderen, dat werd er extra
bijgezegd, daar stond de doodstraf.

266
00:38:33,260 --> 00:38:40,250
Kortom, al dingen die
Duits waren in die precaire

267
00:38:40,250 --> 00:38:47,700
nationaalsocialistische omgeving, die
werden ons goed duidelijk gemaakt.

268
00:38:48,400 --> 00:38:53,900
Maar wat nou echt ons werk zou zijn?
We stonden in spoorwegbarakken.

269
00:38:53,900 --> 00:39:01,010
We hadden dus een vermoeden dat we ergens
iets te maken kregen met de spoorwegen.

270
00:39:01,010 --> 00:39:06,760
En toen de volgende dagen werden we
tewerkgesteld bij een proeflijn in de Harz.

271
00:39:12,550 --> 00:43:17,310
In die bedrijven zijn wij geraakt in 1945 en toen
zijn we uiteindelijk terecht gekomen in Magdeburg.

272
00:43:17,390 --> 00:43:23,480
En wat ik ook in m’n geschrift gezet
heb, Magdeburg was, de spoorweg

273
00:43:23,480 --> 00:43:29,770
naar Berlijn die was voor vijf
kilometer, die was helemaal weggevaagd.

274
00:43:30,160 --> 00:43:37,040
Helemaal weggevaagd! En nu moet u dat
oorlogsgeschiedkundig wel even beschouwen.

275
00:43:37,320 --> 00:43:43,940
Het ging om Berlijn. Berlijn, Magdeburg dat is
ongeveer tweehonderd kilometer van Berlijn af.

276
00:43:44,110 --> 00:43:53,130
Wat wij meegemaakt hebben, niet zelf, maar wat
we gezien hebben, was dat een heel bijzonder

277
00:43:53,900 --> 00:44:00,260
opdracht dat we zo gauw mogelijk moesten, al was
het maar één spoorlijn, moest dat hersteld zijn.

278
00:44:00,260 --> 00:44:10,480
Dat de treinen die nog reden op Berlijn, dat
centrale stelsel, dat dat weer door kon gaan.

279
00:44:10,720 --> 00:44:14,661
Daar zijn zoals wij verklaringen hebben
gehoord, dat er luchtmijnen zijn gegooid.

280
00:44:15,290 --> 00:44:27,120
Luchtmijnen van maximaal
4000 kilo springstof.

281
00:44:27,330 --> 00:44:38,100
En als zo’n mijn dan eigenlijk naar beneden
kwam, ja, dan was je onherroepelijk weg.

282
00:44:38,330 --> 00:44:44,870
Wij werden dus, luid, door onze
Duitse leiding… Wij hadden een leiding

283
00:44:44,870 --> 00:44:50,890
die bestonden uit gepensioneerde
spoorwegarbeiders, spoorwegmensen.

284
00:44:50,980 --> 00:44:55,718
Goed dat waren wel
vakmensen op hun gebied.

285
00:44:55,719 --> 00:45:01,900
Dat waren geen Nationaalsocialisten, maar
zelfs gepensioneerden werden opgetrommeld.

286
00:45:01,900 --> 00:45:07,480
Maar die mensen hadden natuurlijk
wel iets in zich niet alleen op

287
00:45:07,480 --> 00:45:14,700
spoorwegervaring maar zorgen dat die hele
groep intact bleef ook in noodsituaties.

288
00:45:14,700 --> 00:45:22,670
En die mensen leerden ons: ‘Als je in een
nood komt dan moet je…’ dit of dat of dat doen.

289
00:45:22,670 --> 00:45:30,750
En daar komt een theorie uit, wat ik
van een Duitse voorman geleerd had.

290
00:45:30,770 --> 00:45:38,610
Als je met een bombardement, dat
werd met luchtfakkels bekend gemaakt

291
00:45:38,610 --> 00:45:46,450
en binnen dat vierkant werden de
bommen uitgegooid, als je daarin komt,

292
00:45:46,540 --> 00:45:52,310
dan is er maar één redding spring
altijd in een pasgevallen trechter.

293
00:45:52,880 --> 00:45:54,390
In een bomtrechter.

294
00:45:54,480 --> 00:46:00,940
Want theoretisch is het zo, dat zelden
zal een tweede bom in die trechter vallen.

295
00:46:01,380 --> 00:46:03,270
En dat is inderdaad waargemaakt.

296
00:46:03,270 --> 00:46:09,170
Alleen dat moet u wel voorstellen,
dat als u ervoor staat in een trechter

297
00:46:09,170 --> 00:46:15,080
van vier, vijf meter dat je dan de
moed hebt om naar beneden te springen.

298
00:46:15,530 --> 00:46:21,800
Kortom, dit hebben wij allemaal meegemaakt.
En daar zijn slachtoffers gevallen.

299
00:46:22,230 --> 00:46:24,670
Mensen die zijn niet
meer teruggekomen.

300
00:46:25,360 --> 00:46:29,230
Maar ook zijn er natuurlijk
momenten geweest dat het

301
00:46:29,230 --> 00:46:33,050
rustig was en er twee dagen
niet gebombardeerd werd.

302
00:46:33,050 --> 00:46:41,250
Kortom, dan moest je zorgen dat je op
je werk…nogmaals wij waren tweederangs

303
00:46:41,250 --> 00:46:48,190
spoorwegarbeiders, maar wij
moesten met bielzen sjouwen en met

304
00:46:48,190 --> 00:46:54,620
gereedschappen omgaan die wij nooit
eigenlijk van huis uit geleerd hadden.

305
00:46:56,150 --> 00:47:00,870
Was dus duidelijk een zware arbeid,
maar los daarvan, het gevaar.

306
00:47:03,750 --> 00:47:11,590
Er werd ons dus van Duitse zijde gewezen
op: ‘in nood doe’… dit of doe dat.

307
00:47:11,590 --> 00:47:16,468
Want het voorbeeld wat ik geef van die
bomtrechter. Dat is nog maar een fragment.

308
00:47:16,600 --> 00:47:24,210
Dat is nog maar een fragment. Kijk, die mensen
keken ook naar de belangen voor zichzelf.

309
00:47:24,210 --> 00:47:30,500
Die spraken uit ervaring. Dus
wat zij deden, deden wij ook.

310
00:47:32,640 --> 00:47:38,470
We zijn dus eigenlijk toch wel blijven
steken bij dat grote bombardement van maart.

311
00:47:39,820 --> 00:47:44,490
Dat is een periode, als ik een
inschatting maak, dan praten

312
00:47:44,490 --> 00:47:57,970
we over een periode van eind
maart, begin april 1945, ja.

313
00:47:58,070 --> 00:48:03,860
Wij hebben dat werk gedaan, met duizenden
mensen misschien wel, dag en nacht door.

314
00:48:03,980 --> 00:48:09,590
En wij hebben dus meegemaakt dat
hele zware bombardement op Magdeburg.

315
00:48:10,060 --> 00:48:19,229
Na twee dagen stonden de treinen
weer, ja, opgesteld en kon je

316
00:48:19,230 --> 00:48:22,940
weer de treinen in, met de hoofdlijn
naar Berlijn weer doorgaan.

317
00:48:22,940 --> 00:48:33,080
Zij het wel schommelend. Want die gaten, die
werden gevuld met puin uit de gebombardeerde steden.

318
00:48:33,080 --> 00:48:34,680
Die stonden al helemaal klaar.

319
00:48:34,680 --> 00:48:49,300
Uit mijn gesprek eerder blijkt dat ik de Duitse
grondigheid wel een zekere mate kan, ja, beroemen.

320
00:48:49,300 --> 00:48:55,490
Niet omdat ik het nou zo leuk
vond maar in die eindfase,

321
00:48:56,200 --> 00:49:02,230
dat berustte op een zekere
mate van Duitse grondigheid.

322
00:49:04,600 --> 00:49:09,520
Die treinen, die lijn naar Berlijn,
die is uiteindelijk Dat hebben wij

323
00:49:09,520 --> 00:49:13,591
zelf meegemaakt, die eerste treinen
weer… En toen kwam het afwerken

324
00:49:14,060 --> 00:49:19,770
natuurlijk, alle zijspoorlijnen waren
gesloten, om een nieuwe lijn te creëren.

325
00:49:20,550 --> 00:49:31,750
Die, ja, dat kwam nadat de taak was
volbracht en de afwerking nog niet.

326
00:49:33,290 --> 00:49:39,944
Nou, onze Duitse leiding, die spoorwegmensen,
die waren zelf erg bang voor bommen.

327
00:49:39,945 --> 00:49:44,740
De bombardementen die meestal ’s
avonds of ’s nachts plaatsvonden.

328
00:49:44,740 --> 00:49:52,130
En zodoende die werktrein,
dus die bouwtroep’s avonds

329
00:49:52,130 --> 00:49:58,300
als het toch een klein
beetje redelijk rustig was.

330
00:50:01,360 --> 00:50:08,690
Verder werden we buiten het hele
spoorweggebied gebracht, kleine plaatsjes.

331
00:50:08,800 --> 00:50:15,180
En zo werden we op een avond,
vanaf de eerste avonden zijn we

332
00:50:15,180 --> 00:50:23,370
vertrokken naar een plaatsje en
daar mochten wij blijven slapen.

333
00:50:23,370 --> 00:50:30,420
Daar werd voor stro gezorgd, etcetera. Maar ja
wij hadden toch wel de behoefte aan meer eten.

334
00:50:31,080 --> 00:50:37,670
Wij zijn dus zomaar, volgens de termen
van die tijd, wij gingen ‘tuinen’.

335
00:50:38,390 --> 00:50:41,350
Tuinen’. Wij gingen
op jacht naar eten.

336
00:50:43,860 --> 00:50:48,550
En ik kan me niet herinneren of ik
het uitvoerig geschreven heb, maar wij

337
00:50:48,550 --> 00:50:56,560
zijn, diep in de avond zijn wij bij
een Duitse familie terecht gekomen.

338
00:50:56,900 --> 00:51:03,810
En die heb ons fantastisch verder
geholpen. Dat wij helemaal vervuild waren.

339
00:51:03,810 --> 00:51:08,560
En kortom, die mensen
hebben ons binnengeroepen.

340
00:51:08,560 --> 00:51:16,050
Daar hebben wij iedere avond,
want wij wisten dat we daar goed

341
00:51:16,050 --> 00:51:19,490
ontvangen werden, ze hebben zelfs
een kip voor ons geslacht voor ons.

342
00:51:19,490 --> 00:51:27,200
En ja, als we weggingen, dan kregen we
alweer brood mee voor de volgende dag.

343
00:51:27,200 --> 00:51:35,390
Kortom, en zelfs een van de avonden kregen
we van die vrouw, die nu ook niet meer in

344
00:51:35,390 --> 00:51:45,150
leven is, maar die had aangeboden reservekleding,
maar wij willen jullie kleding wassen.

345
00:51:45,350 --> 00:51:51,490
Maar wij durfden het niet aan. Durfden
het niet aan. Dat kan ik niet verklaren.

346
00:51:52,650 --> 00:52:02,430
Heden ten dage heb ik nog contact met
die familie. De moeder is dan overleden.

347
00:52:02,430 --> 00:52:09,900
Maar wij zijn al twee keer, zijn wij daar op
bezoek geweest, ook in een naoorlogse situatie.

348
00:52:10,290 --> 00:52:22,100
Wat helaas in die tijd, de DDR was. We
hebben dus ook een stuk geschiedenis hiervan.

349
00:52:22,200 --> 00:52:23,460
We hebben de tijd om hier
te kunnen observeren maar

350
00:52:23,460 --> 00:52:29,540
dat is een verhaal apart
en staat los van de razzia.

351
00:52:31,470 --> 00:52:38,710
Wij zijn uiteindelijk
teruggetrokken want de Amerikanen

352
00:52:42,620 --> 00:52:44,919
die zouden, volgens het
programma, oprukken naar Berlijn.

353
00:52:44,920 --> 00:52:53,980
Wat niet in het plan stond van Jalta. Maar
de Russen waren zeer zeker beducht op Berlijn.

354
00:52:55,390 --> 00:53:00,750
Dus die twee grote legers die
trokken al op naar Berlijn.

355
00:53:00,750 --> 00:53:08,910
En als u de kaart kijkt, van Magdeburg op
Berlijn, dat is een betrekkelijk kleine afstand.

356
00:53:08,920 --> 00:53:13,890
En daar raakten wij tussen.
Daar raakten wij tussen.

357
00:53:13,890 --> 00:53:21,713
Toen eenmaal de leiding inzag
dat ons werk klaar was, dat was

358
00:53:21,714 --> 00:53:23,010
natuurlijk niet waar, maar ze
gingen ook voor hun eigen hachje.

359
00:53:23,010 --> 00:53:28,950
Toen gingen we terug
naar het basiskamp.

360
00:53:30,050 --> 00:53:41,160
Toen hebben wij zo ontstellend veel leed gezien.
Leed van vluchtelingen, ook fragmenten van legers.

361
00:53:41,370 --> 00:53:52,050
Duitse legers dan. Dat is een hoofdstuk apart.
Waar ik zelfs nog wel iets van bewaard heb.

362
00:53:53,300 --> 00:53:56,130
Van naoorlogse beschouwingen daarover.

363
00:53:56,530 --> 00:54:02,240
Maar dat is ook voor de Duitse bevolking
een verschrikkelijke periode geweest.

364
00:54:02,850 --> 00:54:12,560
Ik ga niet meelijwekkend erover praten, maar u moet
zich voorstellen dat de grote treinen, omdat wij

365
00:54:12,560 --> 00:54:19,250
te maken hadden met de grote emplacementen, die
stoomden vanuit het oosten binnen van de gewonden.

366
00:54:19,250 --> 00:54:23,820
Treinen van de soldaten.
Zwaar- zwaargewonden.

367
00:54:23,820 --> 00:54:29,930
En bovenop die treinen was het
één klit van vluchtelingen.

368
00:54:32,030 --> 00:54:39,860
Het was de enigste uitkomst want
de Duitsers zelf, en dat wil ik niet

369
00:54:39,860 --> 00:54:46,680
helemaal uitstuffen, dat hun angst
toch eigenlijk wel een bodem had.

370
00:54:46,680 --> 00:54:52,820
Ze waren als de dood voor
de Sovjets. De Russen.

371
00:54:54,820 --> 00:55:00,530
Ikzelf kan het niet helemaal
beschrijven, maar als ik dat wel doen

372
00:55:00,530 --> 00:55:04,870
dan zeg ik, ja, in de ogen van de
Duitsers waren het Untermenschen.

373
00:55:04,870 --> 00:55:14,840
De Russen. In ieder geval,
dat hebben wij meegemaakt.

374
00:55:14,840 --> 00:55:18,778
Maar bij het terugtrekken
naar ons basiskamp, daar

375
00:55:18,779 --> 00:55:22,420
hebben we ongeveer twee
tot drie dagen over gehad.

376
00:55:22,420 --> 00:55:30,430
Maar gelukkig waren we met geroutineerde
spoorwegmensen, als de locomotief

377
00:55:30,430 --> 00:55:40,100
kapotgeschoten werd, we hebben ook veel
beschietingen meegemaakt door de Amerikanen.

378
00:55:40,100 --> 00:55:50,190
Maar dat hield in dat die mensen, die wisten
de weg overal, ja die haalden gewoon de

379
00:55:50,190 --> 00:55:56,857
locomotieven van gereguleerde spoorweglijnen
haalden ze weg ten behoeve van de trein.

380
00:55:56,858 --> 00:56:04,850
Van onze bouwtrein. Na dagenlang zijn
we terecht gekomen in ons basiskamp.

381
00:56:04,850 --> 00:56:08,200
Dat was in de Harz, in Bursum.

382
00:56:09,510 --> 00:56:13,270
a, daar werden we in zekere
mate aan ons lot overgelaten.

383
00:56:13,270 --> 00:56:20,490
Want de oorlog die dreigde, en dan praat ik toch
wel eigenlijk, toch wel ja, bijna eind april.

384
00:56:20,760 --> 00:56:23,610
Hoe die eindigde, dat wisten we niet.

385
00:56:23,610 --> 00:56:29,760
Maar wij hoorden dag en nacht, hoorden we
de Amerikaanse tanks oprukken naar Berlijn.

386
00:56:33,340 --> 00:57:09,770
Daar hebben we dus de
bevrijding afgewacht.

387
00:57:10,140 --> 00:57:22,350
Die bevrijding die hebben wij niet qua militair
verhaal beleefd, maar plotseling werd alles

388
00:57:22,350 --> 00:57:30,820
stil en zijn we toch uit onze schuilplaatsen, en
dan praat ik toch over het basiskamp, gekropen.

389
00:57:30,820 --> 00:57:36,690
En zodoende zijn we dus ons
gaan oriënteren op ons eigen kamp

390
00:57:36,690 --> 00:57:42,940
en daarnaast natuurlijk toch wel
werd de bevolking geplunderd.

391
00:57:42,940 --> 00:57:44,920
Toen al geplunderd.

392
00:57:44,920 --> 00:57:54,010
Maar ja, nogmaals, we wisten
dat plunderen, daar was bij

393
00:57:54,010 --> 00:57:58,680
voorbaat voor gewaarschuwd
was door de Duitsers zelf.

394
00:57:58,680 --> 00:58:05,080
Plunderaars, daar was geen pardon
of je nou Duitser was of niet.

395
00:58:05,580 --> 00:58:10,810
Maar daar stond de
doodstraf op. Stante pede.

396
00:58:11,180 --> 00:58:14,380
En wij hebben dat met twee
Russen hebben we dat ook gezien.

397
00:58:14,380 --> 00:58:26,370
En die hebben bij een suikerfabriek… en die
werden ter plaatse werden die doodgeschoten.

398
00:58:26,370 --> 00:58:33,570
Het laatste is eigenlijk in de fase van, ja,
‘was de oorlog nou voorbij?’. Dat wisten we niet.

399
00:58:33,570 --> 00:58:37,780
Wisten we niet. Maar het werd
wel stil. Het werd wel stil.

400
00:58:37,780 --> 00:58:42,690
En dat is eigenlijk het
signaal geweest dat de oorlog,

401
00:58:47,380 --> 00:58:48,189
wat een ellende was, daar
heb je geen notie van.

402
00:58:49,180 --> 00:58:54,030
Dat de oorlog eigenlijk
naar z’n einde… En sporadisch

403
00:58:54,030 --> 00:58:57,400
kwamen er geruchten van wat
er in Berlijn gebeurd is.

404
00:58:57,400 --> 00:59:01,610
Hitler had zelfmoord
gepleegd, dat kwam tot ons.

405
00:59:02,430 --> 00:59:07,490
En dat waren natuurlijk ook
signalen die nu zo’n beetje aflopen.

406
00:59:08,200 --> 00:59:20,250
Dit is mijn verhaal tot de bevrijding. We
hebben ons niet helemaal zielig gevoeld.

407
00:59:20,820 --> 00:59:29,140
We hebben ook gezorgd dat we aan
kleding kwamen met het plunderen.

408
00:59:29,140 --> 00:59:38,160
Dat is geen liefdadigheidstaak, dat is
zelfbescherming. Maar we hebben er wel aan meegedaan.

409
00:59:38,530 --> 00:59:43,200
En ik moet zeggen, toen wij eenmaal,
en nu sla ik wat over, maar toen wij

410
00:59:43,200 --> 00:59:50,650
eenmaal naar huis toe gingen toen hadden
we wel een postzak met allemaal souvenirs

411
00:59:50,650 --> 00:59:57,770
in die zin, bruikbare artikelen, die
ja, bij ons helemaal schaars waren.

412
00:59:57,770 --> 01:00:05,270
Wat ik mij heel goed herinner dat, ik had
een doos sigaren voor mijn vader gevonden.

413
01:00:05,350 --> 01:00:10,310
En die heb ik heel
meegenomen naar Nederland.

414
01:00:12,710 --> 01:00:16,290
Het verhaal houdt hier,
in zekere mate op.

415
01:00:17,200 --> 01:00:23,850
Toen wij helemaal alleen waren, de
Duitse leiding had ook zijn weg gevonden.

416
01:00:23,850 --> 01:00:31,120
En wij bleven dus gewoon achter met niks.
We wisten helemaal niet wat er… we wisten…

417
01:00:31,120 --> 01:00:41,270
We hebben nog een poging gedaan om met een vrachtwagen
zelf naar Nederland te gaan. Dat is mislukt.

418
01:00:42,820 --> 01:00:45,530
Toen kwamen de Amerikanen.

419
01:00:45,740 --> 01:00:52,810
En die hebben toch wel, ja, een
instructie gegeven… hoe dat

420
01:00:52,810 --> 01:00:58,830
weet ik ook niet meer precies…
maar wij werden weggevoerd.

421
01:00:58,860 --> 01:01:03,550
We moesten ons klaarmaken
met Amerikaanse legerwagens.

422
01:01:03,550 --> 01:01:10,600
Toen zijn we terecht gekomen in een
heel groot kamp bij Watenstedt.

423
01:01:10,600 --> 01:01:18,480
En Watenstedt stond helemaal in teken
van de hedendaagse Volkswagenfabriek.

424
01:01:18,710 --> 01:01:22,010
Daar zijn wij ondergebracht
door de Amerikanen.

425
01:01:23,790 --> 01:01:32,920
De Duitse bevolking werd gecharterd, die moesten
voor ons zorgen. De rollen waren omgedraaid.

426
01:01:32,920 --> 01:01:40,570
En daar hebben wij een weekje,
dragelijk, doorgebracht.

427
01:01:40,570 --> 01:01:48,760
Het is zelfs zo sterk, daar heb ik
mijn verjaardag zelfs gevierd. Ja.

428
01:01:48,840 --> 01:01:52,329
Dus eigenlijk mijn verjaardag
bij de bevrijding heb ik

429
01:01:52,329 --> 01:01:56,350
gevierd in de omgeving van
de oude Volkswagenfabriek.

430
01:01:56,910 --> 01:01:57,660
Ja.

431
01:02:00,110 --> 01:02:07,150
De Amerikanen waren ook, laat ik het wat
voorzichtig zeggen, ook geen lieverdjes.

432
01:02:07,670 --> 01:02:15,080
Als we verhalen horen van
beschonken soldaten, dan beleefden

433
01:02:15,080 --> 01:02:20,730
wij het ‘live’. En die mensen die
hadden ook zoveel meegemaakt.

434
01:02:24,140 --> 01:02:29,240
Een oorlog, en dat hebben wij dus
ook ervaren, verandert de mens.

435
01:02:30,740 --> 01:02:32,680
Dat is geen liefdadigheid meer.

436
01:02:34,110 --> 01:02:37,560
Het is in zekere mate zelfbehoud,
maar ook aan de andere

437
01:02:37,560 --> 01:02:42,030
kant, als je nog leeft, dan
moet je er wat van maken.

438
01:02:42,030 --> 01:02:50,790
En dat deden die Amerikanen. Dat waren chaotische
toestanden. Maar ze zorgden wel goed voor ons.

439
01:02:50,790 --> 01:02:56,250
Er werd opdracht gegeven aan de
Duitse bevolking voor eten etcetera.

440
01:02:56,250 --> 01:03:01,650
Kortom, wij hebben dus dat afgewacht
en uiteindelijk hebben dus de

441
01:03:01,650 --> 01:03:07,660
Amerikanen ervoor gezorgd dat wij
afgevoerd werden naar het westen.

442
01:03:08,390 --> 01:03:14,920
Dus, Holland. Maar Holland, wij hadden
natuurlijk, dat had een andere betekenis voor ons.

443
01:03:14,920 --> 01:03:17,620
Maar dat was natuurlijk
niet helemaal waar.

444
01:03:18,530 --> 01:03:22,490
In Holland was misschien,
op vijf mei, de oorlog wel

445
01:03:22,490 --> 01:03:27,290
geëindigd maar ontaardt in
een chaotische toestand.

446
01:03:27,630 --> 01:03:34,280
Wij zijn uiteindelijk door de organisatie
van de Amerikanen zijn wij in vrachtwagens

447
01:03:34,620 --> 01:03:42,820
gespoord en zijn wij dwars door het vernielde
Duitsland zijn wij naar Limburg gevoerd.

448
01:03:43,810 --> 01:03:47,910
Wij zijn gerepatrieerd in Kerkrade.

449
01:03:48,570 --> 01:03:59,410
En als we dan verhaal als een nulpunt moeten… dat
is een punt, dat vergeet ik mijn leven niet meer.

450
01:03:59,410 --> 01:04:07,040
De bevolking, het was in die bedrijven prachtig
weer. Het was voorjaar. Het was voorjaar.

451
01:04:07,040 --> 01:04:10,730
Ik stond bovenop de heuvels,
ik weet niet of u Limburg kent.

452
01:04:10,730 --> 01:04:15,110
Maar bovenop die heuvels
stonden dus die binnenkomende

453
01:04:15,110 --> 01:04:19,400
treinen, te verwelkomen met
zwaaien, met vlaggen etcetera.

454
01:04:19,400 --> 01:04:29,178
Zo zijn wij verwelkomd in Nederland. Maar
daar was de kous natuurlijk niet mee af.

455
01:04:29,179 --> 01:04:35,620
En in Kerkrade zijn wij
gelost en wij zijn gebracht

456
01:04:35,620 --> 01:04:40,230
naar een voormalig klooster,
dat ontruimd was, voor ons.

457
01:04:40,230 --> 01:04:45,310
En in ieder geval daar hebben
wij, daar stonden bedden etcetera

458
01:04:45,310 --> 01:04:52,420
en we konden wassen en…. Maar,
toen werden wij ingeklaard.

459
01:04:53,290 --> 01:04:54,490
Ingeklaard.

460
01:04:54,490 --> 01:04:59,740
En nou is het helaas zo dat, ik heb het u al
door de telefoon gezegd, dat ik heb wel wat

461
01:04:59,740 --> 01:05:07,540
documenten, maar sorry… ik weet wel waar ze
zitten, maar ik kan er niet meer bijkomen.

462
01:05:07,620 --> 01:05:13,920
Het zijn misschien drie of vier papieren
die waardevol zijn in die gesprek.

463
01:05:14,220 --> 01:05:23,250
Want eenmaal dat op gang kwam, de repatriëring,
toen moesten ze wel weten wie wie was.

464
01:05:23,690 --> 01:05:29,250
En waar wij behoefte aan hadden.
De zieken werden gescheiden.

465
01:05:29,250 --> 01:05:37,830
Dat is een heel ritueel, wat
menig gedeporteerd iemand

466
01:05:37,830 --> 01:05:42,380
naderhand nooit op de volle
waarde heeft weten te schatten.

467
01:05:43,570 --> 01:05:51,930
De chaotische toestand waar Nederland in
verkeerde, daar werd achteraf veel van verwacht.

468
01:05:53,040 --> 01:05:56,700
Maar er was niks. Er
was geen organisatie.

469
01:05:56,710 --> 01:06:05,710
Kortom, maar in Kerkrade was er toch wel een
sterke organisatie vooral in de medische verzorging.

470
01:06:05,710 --> 01:06:14,070
Toch ook wel de behoefte van de
mensen om toch wel de weg te wijzen.

471
01:06:14,740 --> 01:06:19,940
Er was geen communicatie met het directe
westen zoals Rotterdam. Dat was er nog niet.

472
01:06:19,940 --> 01:06:25,900
Kortom, daar hebben wij
veel steun aan gevonden.

473
01:06:26,510 --> 01:06:35,290
Wij zijn, doordat Rotterdam en vooral
Zuid-Holland nog laat bevrijd zijn geweest

474
01:06:35,290 --> 01:06:41,720
en eigenlijk toegankelijk werd, zijn wij
ongeveer vier weken in Limburg gebleven.

475
01:07:15,410 --> 01:07:17,480
Ik ben zelf protestant.

476
01:07:18,100 --> 01:07:28,380
Wij zijn protestant, maar dan keer ik
toch wel de zaak om en zoals, vooral die

477
01:07:30,050 --> 01:07:37,050
kloosterbewoners en de nonnen die hebben
zich toch ontstellend goed opgesteld.

478
01:07:37,720 --> 01:07:40,820
In het menselijke vlak
en in het praktische vlak.

479
01:07:40,820 --> 01:07:50,390
Dat heb ik altijd als een grote waardering
gevonden bij het afsluiten eigenlijk van de oorlog.

480
01:07:52,360 --> 01:07:58,320
Er is veel kritiek geweest, om een
stap verder te gaan… Er is veel kritiek

481
01:07:58,320 --> 01:08:05,150
geweest bij mensen die uit Indonesië gekomen
zijn, maar ik kan alleen maar zeggen.

482
01:08:05,370 --> 01:08:11,430
Twee dingen. Ten eerste, in wat
voor chaos wij terugkwamen.

483
01:08:11,750 --> 01:08:17,840
En ten tweede: de mogelijkheden.
Dat zijn twee aparte componenten.

484
01:08:17,840 --> 01:08:20,610
Je kan wel zeggen: ‘nou,
ik ga wat aan die chaos

485
01:08:20,610 --> 01:08:25,920
doen’, maar daar moet je ook
je materialen voor hebben.

486
01:08:25,921 --> 01:08:29,494
Wij zijn ongeveer vastgehouden
in Limburg, om het zo

487
01:08:29,495 --> 01:08:34,120
maar eens te zeggen, vastgehouden,
ongeveer vier weken.

488
01:08:34,730 --> 01:08:39,173
We hebben daar in verhouding,
hoewel we daar een

489
01:08:39,173 --> 01:08:42,990
verschrikkelijke tijd mee hadden,
we wisten niks van thuis.

490
01:08:43,500 --> 01:08:44,560
Helemaal niet, wist niet hoe.

491
01:08:44,560 --> 01:08:52,140
Ik wist niet hoe het met mijn ouders was of…. Ja,
je hoorde wel geruchten, ook over de Hongerwinter.

492
01:08:52,180 --> 01:08:57,740
En kortom, schriftelijk was er ook niks
te bereiken. Wij wisten helemaal niks.

493
01:08:58,070 --> 01:09:00,621
Dus wij verlangden wel,
uiteindelijk, naar huis.

494
01:09:03,430 --> 01:09:12,940
Na ongeveer vier weken, en dan praten
we over eind juni, hebben wij bericht

495
01:09:12,940 --> 01:09:20,230
gehad dat er werden treinen samengesteld
die richting Rotterdam gingen.

496
01:09:22,520 --> 01:09:28,150
Uiteindelijk is het zover gekomen, met
al onze plunjes en geplunderde zaken.

497
01:09:28,150 --> 01:09:32,070
Kortom, we hadden een hele
baal aan allemaal goederen

498
01:09:32,070 --> 01:10:00,470
waar we misschien niet
eerder aangekomen waren.

499
01:10:00,470 --> 01:10:12,010
Maar die hadden ze
weer netjes aangekleed!

500
01:10:12,090 --> 01:10:16,930
En al die padvindertjes die
droegen je bagage, die wezen

501
01:10:16,930 --> 01:10:21,470
je de weg, die zorgden
voor enig iets van vervoer.

502
01:10:22,730 --> 01:10:29,810
Kortom, dat is achteraf, is dat
een signaal geweest voor ons: ‘Nu

503
01:10:29,810 --> 01:10:36,250
zijn we thuis.’ Ik ben ook thuisgekomen
en mijn vader was niet thuis,

504
01:10:36,250 --> 01:10:43,000
mijn moeder die viel, ja, die viel
van ontroering ons zo om de hals.

505
01:10:43,000 --> 01:10:47,610
Want ze hadden in heel die
periode niets van ons gehoord.

506
01:10:47,620 --> 01:10:53,620
Ze wisten ook helemaal niet waar we waren, ofschoon
wij geprobeerd hebben wel wat te schrijven.

507
01:10:53,620 --> 01:10:59,160
Maar dat si nooit aangekomen.
Wij zijn dus thuisgekomen.

508
01:10:59,160 --> 01:11:05,810
Wij zijn dus, hebben in zekere mate
de bevrijdingsfeesten nog meegemaakt.

509
01:11:05,810 --> 01:11:13,270
Ik praat dus toch in een stadium
van ongeveer een maand na de

510
01:11:15,790 --> 01:11:19,810
capitulatie en wij moesten
natuurlijk ons leven gaan ordenen.

511
01:11:21,120 --> 01:11:25,383
Mijn vrouw, mijn verloofde,
had veel meegemaakt.

512
01:11:25,383 --> 01:11:31,060
Dat is een verhaal apart wat niet
met de razzia te maken heeft.

513
01:11:31,060 --> 01:11:38,400
Maar wij hebben, ik heb haar ontmoet.

514
01:11:38,400 --> 01:11:42,750
Kortom, na maanden dat
we weer samen waren.

515
01:11:42,750 --> 01:11:48,500
We hebben besloten, we waren
uiteindelijk verloofd en we

516
01:11:48,500 --> 01:11:55,010
zouden jong trouwen, dat had ik
al zelf bepaald in die periode.

517
01:11:56,320 --> 01:12:01,830
Dit is in vogelvlucht, daar zit
natuurlijk wel een verhaal achter.

518
01:12:03,330 --> 01:12:09,550
De vraagstelling zal waarschijnlijk
wel op het vlak liggen: ‘En hoe ben

519
01:12:09,550 --> 01:12:15,010
je nou verder gekomen?’, maar dat laat
ik even aan de vragenstellers over.

520
01:12:15,020 --> 01:12:16,530
Wat wilt u verder weten?

521
01:12:16,530 --> 01:12:21,290
we zijn inderdaad benieuwd,
om nog even de chronologie

522
01:12:21,290 --> 01:12:28,739
af te maken, hoe u de
draad weer heeft opgepakt.

523
01:12:28,740 --> 01:13:09,500
Dan praat ik voor de razzia. Ik
kreeg wachtgeld. Ik kreeg wachtgeld.

524
01:13:09,500 --> 01:13:15,210
Hoe die constructie zat op het sociale
vlak kan ik niet meer navertellen.

525
01:13:15,210 --> 01:13:20,570
Maar het was niet om over
naar huis te schrijven.

526
01:13:20,570 --> 01:13:27,720
En ik, we waren dus, omdat we verloofd
waren en toch van plan waren om

527
01:13:27,720 --> 01:13:34,330
jong te trouwen waren we toch wel
eigenlijk op sjouw van ‘hoe nu verder?’.

528
01:13:34,330 --> 01:13:44,510
Wat zoek je? Ja, ik zocht een betrekking. En
dat was buitengewoon moeilijk in die jaren.

529
01:13:45,000 --> 01:13:47,360
Die jaren na de bevrijding.

530
01:13:48,360 --> 01:13:50,830
Een hoop mensen denken dat:
‘nou, ja, nou is die oorlog

531
01:13:50,830 --> 01:13:55,440
voorbij en iedereen die had
werk’, maar dat was niet waar.

532
01:13:56,210 --> 01:14:01,280
Ik moest echt sjouwen, maar ik wilde
natuurlijk ook wel niet afhankelijk zijn.

533
01:14:01,280 --> 01:14:04,740
Ik had dus wel een wachtgeldje.

534
01:14:04,740 --> 01:14:08,850
Maar ja, vraag me nu niet,
misschien hadden mijn oude

535
01:14:08,850 --> 01:14:10,723
kasboekjes die ik nog heb,
daarop antwoord kunnen geven.

536
01:14:11,620 --> 01:14:22,960
Maar misschien had ik vijftig gulden
per maand over had om te sparen.

537
01:14:22,960 --> 01:14:26,800
Dus dat zette natuurlijk
geen zoden aan de dijk.

538
01:14:27,170 --> 01:14:33,840
Wij zijn inderdaad, zijn wij die plannen,
we hebben emigratieplannen gehad.

539
01:14:35,260 --> 01:14:42,440
Dat is niet doorgegaan door het feit dat ik
plotseling van het westelijk arbeidsbureau

540
01:14:42,440 --> 01:14:49,620
in Rotterdam het signaal kreeg om in het
winkelbedrijf ’s ochtends een boekhouder.

541
01:14:49,970 --> 01:14:57,990
Nou had ik inmiddels wel mijn diploma’s en ik ben
erop afgegaan en ik werd stante pede aangenomen.

542
01:14:58,380 --> 01:15:06,940
Eén van de voorwaarden was aan voldaan, vooral
in die tijd, als je wil trouwen, dan betekende

543
01:15:06,940 --> 01:15:17,450
dat, a je moest een vrij solide betrekking
hebben, althans naar ouderwetse opvatting.

544
01:15:17,450 --> 01:15:22,630
En b je moest natuurlijk wel
rekening ermee houden dat als je een

545
01:15:22,630 --> 01:15:26,860
huishouden zou opzetten, vooral
in die tijd, dat je wel geld had.

546
01:15:26,860 --> 01:15:35,820
Dat waren we ons goed van bewust,
maar we zijn toch jonger getrouwd.

547
01:15:36,010 --> 01:15:42,250
Ik heb die betrekking in dat winkelbedrijf,
dat was een groot opticiensbedrijf.

548
01:15:42,420 --> 01:15:47,197
Dat is een heel lang en
interessant verhaal maar wat

549
01:15:47,198 --> 01:15:49,950
op het ogenblik niet in die
aspect ter spraken komt.

550
01:15:49,950 --> 01:15:55,450
Ik wil alleen wel even verwijzen
dat in dat opticiensbedrijf zit

551
01:15:55,450 --> 01:16:00,810
nu wel takken waar op het ogenblik
‘Hans Anders’ aan verbonden is.

552
01:16:02,080 --> 01:16:09,185
Ik zeg niet dat ik de basis had gelegd,
maar ik heb er wel iets mee te maken gehad.

553
01:16:09,186 --> 01:16:14,260
In ieder geval, dat opticiensbedrijf,
daar werd ik als boekhouder van een aantal

554
01:16:14,260 --> 01:16:23,580
filialen, werd ik aangenomen tegen een
aardig salaris wat, ik zal het uit mijn hoofd

555
01:16:23,580 --> 01:16:29,000
zeggen, misschien dat ik aangenomen werd
op bijna tweehonderd gulden per maand.

556
01:16:29,160 --> 01:16:38,460
En op die basis zijn wij plannen gaan
maken voor de toekomst. Om te trouwen.

557
01:16:39,700 --> 01:16:50,190
Dat trouwen dat is versneld ingegaan,
waar we nooit spijt van gehad hebben.

558
01:16:50,190 --> 01:16:55,990
Door hard werken, ik heb
in het bedrijf van de eerste

559
01:16:55,990 --> 01:17:00,890
schroef tot de laatste nagel
heb ik helpen mee opbouwen.

560
01:17:01,060 --> 01:17:15,330
Het was een groot bedrijf dat heet…. met
wat nu ‘Dixons’ is. U kent ‘Dixons’? Ja?

561
01:17:15,330 --> 01:17:25,460
Kortom daar heb ik jarenlang, ja, theatraal
gezegd, dag en nacht heb ik gewerkt.

562
01:17:25,570 --> 01:17:27,059
Maar ook vooral in
mijn eigen voordeel.

563
01:17:27,060 --> 01:17:35,970
Want ik had een solide baan en de armoede
die in die jaren ook wel gold, vooral

564
01:17:35,970 --> 01:17:42,690
in de naoorlogse jaren die hebben we
toch wel redelijk kunnen overbruggen.

565
01:17:42,690 --> 01:17:45,630
Dus met spaarzaamheid etcetera.

566
01:17:45,630 --> 01:17:51,410
Heel merkwaardig is namelijk, ik heb
al mijn kasboekjes uit die jaren.

567
01:17:51,410 --> 01:17:55,200
En daar wil ik dan een
anekdote uit vertellen.

568
01:17:55,410 --> 01:18:03,270
Uit die beginperiode dat wij pas getrouwd
waren daar staat een post van één gulden.

569
01:18:03,560 --> 01:18:10,430
Nou moet u zich wel eventjes realiseren dat
een gulden is altijd een andere waarde dan nu.

570
01:18:11,400 --> 01:18:18,500
En daar staat bij: ‘Eén jaar getrouwd’. En
mijn vrouw en ik hebben heden ten dage altijd

571
01:18:18,500 --> 01:18:30,050
de vraag aan elkaar gesteld”’wat zouden we in
’s hemelsnaam met die gulden gedaan hebben?’

572
01:18:30,050 --> 01:18:42,980
Ja, als dat…. Dit is eigenlijk de entree….
De jaren na de bevrijding die waren

573
01:18:42,980 --> 01:18:48,578
uitermate moeilijk zowel werkomstandigheden,
als ook om iets op te bouwen.

574
01:18:50,120 --> 01:18:56,031
Ik heb dus, ik mag het wel theatraal
zeggen, dag en nacht gewerkt

575
01:18:56,031 --> 01:19:03,750
en toch wel mijn beperkte kennis
heb ik het bedrijf mee opgebouwd.

576
01:19:03,750 --> 01:19:07,970
Ongeveer veertig filialen. Dus
dat is een groot bedrijf geweest.

577
01:19:07,970 --> 01:19:17,840
En toen is er iets gebeurd dat wil ik wel eventjes
inlassen, zonder dat u er vragen over stelt.

578
01:19:20,120 --> 01:19:30,530
In die jaren gold arbeid, dat was het essentiële
punt, kennis kwam op de tweede plaats.

579
01:19:31,240 --> 01:19:39,280
Ik ben toen na een aantal jaren,
ook door mijn zienswijze in

580
01:19:39,280 --> 01:19:44,410
de detailhandel ben ik gepromoveerd
tot algemeen locatiehouder.

581
01:19:44,410 --> 01:19:50,270
Dat vloeide natuurlijk voort
uit mijn boekhoudkundige kennis.

582
01:19:50,270 --> 01:19:54,992
Maar ik had natuurlijk ook de
zorg voor het bedrijf zelf ook.

583
01:19:54,992 --> 01:20:02,700
En toen, naderhand, dan moet ik van alles
overslaan, dan kom ik op de eindfase.

584
01:20:04,030 --> 01:20:10,240
Toen kwam naar voren dat ik
tekortschoot op opleiding.

585
01:20:11,210 --> 01:20:20,290
In die fase is ook terechtgekomen dat onze
algemeen procuratiehouder, de directeur,

586
01:20:20,290 --> 01:20:30,110
mij verzocht: ‘zou je bereid zijn om
alle personeelszaken tot je te trekken?’

587
01:20:30,110 --> 01:20:36,083
Nou had ik van mijn moeder geleerd, wat misschien
ook in mijn geschrift staat, dan weet ik

588
01:20:36,083 --> 01:20:44,570
niet,’ zeg nooit nee’. En toen ik nog veertien,
vijftien, zestien jaar was heb ik daar mijn

589
01:20:44,580 --> 01:20:51,660
moeder nog eens overgevraagd: ‘Moe, waarom heb
je dat zo uitdrukkelijk tegen mij gezegd?’ En dan

590
01:20:51,660 --> 01:21:00,580
zei mijn moeder, ‘als je nee zegt, dan durf je
niet, dan ken je iets niet, of je wil iets niet.’

591
01:21:00,580 --> 01:21:09,410
‘Zorg nooit dat je nee zegt.’
Nou, dat heb ik dan toegepast.

592
01:21:09,410 --> 01:21:15,480
Er waren wel meer van die uitspraken
van mijn moeder, zo pedagogisch waren ze

593
01:21:15,480 --> 01:21:23,130
vroeger niet, maar, ja, ik heb mijn
moeder altijd op een groot voetstuk gezet.

594
01:21:23,130 --> 01:21:26,260
Nog meer dan mijn vader.

595
01:21:26,260 --> 01:21:36,210
Die aanwijzingen, die ik toen voelde in de
maatschappij, die werden naderhand, ja, werkelijkheid.

596
01:21:36,530 --> 01:21:42,740
En ik heb het altijd volgehouden: ik heb
nooit ‘nee’ gezegd wat ik ook heb ondernomen.

597
01:21:44,120 --> 01:21:51,452
En de eindfase is, ik werd uitgenodigd
op de personeelszaken en daar

598
01:21:51,452 --> 01:21:59,650
werd mij verzocht of ik een ja,
een paar honderd man, op me nemen.

599
01:21:59,650 --> 01:22:02,270
Ik heb daar geen nee op gezegd.

600
01:22:02,270 --> 01:22:07,871
Het enigste wat ik wel aan mijn
directeur vroeg toen ik mijn besluit

601
01:22:07,872 --> 01:22:15,466
al genomen had was, ‘wat is de basis
van waarop je mij aangezocht hebt?’.

602
01:22:15,810 --> 01:22:21,302
‘Je kent het bedrijf als eigen
broekzak en je bent sociaalvoelend.

603
01:22:22,130 --> 01:22:26,510
En dat is de basis geweest, maar ook
mijn ondergang in het latere leven.

604
01:22:27,150 --> 01:22:36,990
Er is een fusie gekomen en ik
beantwoordde niet in de termen.

605
01:22:37,540 --> 01:22:45,110
Ik schoot tekort met mijn ULO-dilpomaatje,
met een grote winkelervaring die

606
01:22:45,110 --> 01:22:54,830
toch wel in het technische vlak, de
opticienskant en de fotografische kant.

607
01:22:56,840 --> 01:23:00,630
Daar heb ik zo goed mogelijk
in meegedaan, maar ik,

608
01:23:00,630 --> 01:23:06,820
uiteindelijk was ik natuurlijk
niet in staat om verder te gaan.

609
01:23:06,820 --> 01:24:28,230
En zodoende viel ik door de mand bij die fusie
en ben ik ontslagen. Na vijfentwintig dienstjaren.

610
01:24:28,230 --> 01:25:34,660
Ik praat natuurlijk veel. Had u nog iets
te drinken en dat soort…. 02:23:22:09