1
00:01:06,250 --> 00:01:08,440
Ehm ik wil eh, van
vooraf aan beginnen.

2
00:01:08,440 --> 00:01:08,840
Ja.

3
00:01:08,840 --> 00:01:13,764
Wanneer bent u geboren en waar bent u
geboren en kunt u daar, eh kunt u iets?

4
00:01:16,540 --> 00:01:26,230
Ik ben geboren veertiende… twee twaalf,
veertien februari 1912. Dus ik ben nu 97 jaar.

5
00:01:26,610 --> 00:01:33,660
Ik ben geboren in Duisburg of eigenlijk
eerst in, in zo’n, een bij, bijdorpje

6
00:01:33,660 --> 00:01:38,560
zo bij, in Hamborn dat was eigenlijk
het meest zoals hier, ‘t Heike.

7
00:01:38,560 --> 00:01:41,550
Heike is niet apart, Heike is Tilburg.

8
00:01:41,680 --> 00:01:44,940
En toen, zo was ik in
Hamborn, dat bestaat niet meer,

9
00:01:44,940 --> 00:01:48,300
het is nu Duisburg dus ik
ben in Duisburg geboren.

10
00:01:49,810 --> 00:01:57,690
En dat was een industriestad die, dat is het
Ruhrgebied dus de hele, die hele streep om

11
00:01:57,690 --> 00:02:05,350
de Ruhr dat was heel veel eh, eh kolenmijnen
da’s heel erg ehm rijk van kolenmijnen hè.

12
00:02:05,350 --> 00:02:11,950
En dan waren er veel fabrieken en kolenmijnen
en echt de… eh… ja hoe moet ik het zeggen,

13
00:02:11,950 --> 00:02:20,890
werkzame eh gemeente, daar woonde ik dus ik
ben als gewone burgermeisje ben ik geboren.

14
00:02:20,890 --> 00:02:23,360
En wat was uw meisjesnaam, voluit?

15
00:02:23,360 --> 00:02:25,890
Martha, ik heb mijn…

16
00:02:25,890 --> 00:02:27,060
En uw achternaam?

17
00:02:27,060 --> 00:02:28,140
Kunt u even voluit [de geïnterviewde
zegt ‘Wilczek’ terwijl

18
00:02:28,141 --> 00:02:28,319
de interviewer haar vraag nog
niet heeft afgemaakt] uw naam?

19
00:02:28,320 --> 00:02:31,940
Nee, ik heet Martha
Wilczek. Zo heette ik.

20
00:02:31,940 --> 00:02:36,980
Maar weet u, in het begin dat ik in het
klooster was, in het klooster kwam, moest je

21
00:02:36,980 --> 00:02:43,020
mocht… moest je een andere naam hebben, hè.
En toen had ik eerst ja weet ik het wat

22
00:02:43,020 --> 00:02:48,180
Carolien en en weet ik nee nee, dat kon niet
en d’r zijn er al zoveel en dat kon niet.

23
00:02:48,260 --> 00:02:52,580
Nou, en toen hebben ze me
een naam gegeven, Epifania.

24
00:02:53,530 --> 00:02:59,410
Ja, en dat is een heilige bisschop van Cyprus,
die in het ja in de twaalfde eeuw geb… eh

25
00:02:59,410 --> 00:03:05,900
geleefd heb en toen dacht ik nou naam en die
zuster vond ik ook niet zo lief eh amateur dit

26
00:03:05,900 --> 00:03:10,098
En toen zeg ik: nou geef dan
maar Epifania ik dacht ik

27
00:03:10,099 --> 00:03:13,662
ben in elk geval, ik ben blij
dat ik in het klooster ben.

28
00:03:13,662 --> 00:03:22,592
Die dat, die blijdschap dat ik zover eindelijk
was dat ik in het klooster was hè, ja.

29
00:03:22,593 --> 00:03:27,950
En toen na een paar jaar, eh werd er
gezegd zusters eh, eh… we zien het ook wel

30
00:03:27,950 --> 00:03:33,340
in dat die namen die de zusters gekozen
hebben, dat die niet meer in deze tijd

31
00:03:33,340 --> 00:03:39,770
passen, hè. Dus jullie mogen de namen
nemen die je graag wilt hebben, of het is

32
00:03:39,770 --> 00:03:45,450
je doopnaam dus het is je familienaam,
het is… kies een naam, die je wilt hebben.

33
00:03:45,450 --> 00:03:48,580
Het mag nú allemaal, nu ben je vrij.

34
00:03:48,730 --> 00:03:54,520
En toen dacht ik: ik ben als Martha geboren
en ik neem mijn doopnaam weer terug.

35
00:03:54,960 --> 00:03:59,110
Dus toen heb ik me ze weer eh… en
sindsdien heette ik zuster Martha Wilczek.

36
00:03:59,110 --> 00:04:02,288
En het familienaam is altijd zo
gebleven, hè. Dus daar valt, daar valt

37
00:04:02,289 --> 00:04:06,880
niks aan te veranderen (ze lacht).
Die heb ik van mijn vader gehad.

38
00:04:06,880 --> 00:04:11,510
En kunt u wat vertellen over het
gezin waarin u bent opgegroeid?

39
00:04:12,680 --> 00:04:17,800
Nou eh mijn vader, die werkte
had een baan op de mijn en dat

40
00:04:17,800 --> 00:04:21,800
wil zeggen, eh die moest drie,
drie verschillende dingen doen.

41
00:04:21,960 --> 00:04:26,220
Die moest, zoals men dat
toen noemde, Schiessmeister.

42
00:04:26,750 --> 00:04:33,090
als de kolen te hard is, in de in de mijn, als
de kolen te hard is dan riepen ze: Schiessmeister!

43
00:04:33,090 --> 00:04:38,280
En dan moest mijn vader komen met
dynamiek, en moest een gat maken en

44
00:04:38,280 --> 00:04:43,400
die vol dynamiek smeren op eh
plaatsen en dan een héél stuk weggaan.

45
00:04:43,460 --> 00:04:46,910
En dat werd met een koord
werd het dan ontploft.

46
00:04:46,910 --> 00:04:51,450
En dan: boem en al die dingen die vielen dan
naar beneden, maar die mensen die moesten

47
00:04:51,450 --> 00:04:57,480
een heel eind weg hè. Want dat moest met eh
de… hun konden het met de, met de eh de ja…

48
00:04:57,480 --> 00:05:03,180
met de hak niet kleinkrijgen dus dan moest
weer, ontploft worden hè. En daar was mijn

49
00:05:03,180 --> 00:05:08,050
vader voor die moest die dingen ontploffen,
de Schiessmeister, uit elkaar schieten.

50
00:05:08,050 --> 00:05:11,100
Daarom noemden ze
hem: Schiess-meister.

51
00:05:11,700 --> 00:05:17,610
Ten tweede, had ie zo’n eh
dingetje om en dan moest ie altijd

52
00:05:17,610 --> 00:05:24,120
heen lopen en weer terug lopen
voor gas, eh mijngascontrole.

53
00:05:24,670 --> 00:05:29,896
Dus dan moest voortdurend heen, of
d’r geen ophoping van mijngas zou zijn

54
00:05:29,897 --> 00:05:36,390
dat er dan ontploffing zou komen want
hè. Nou, en ten derde, moest ie EHBO.

55
00:05:36,760 --> 00:05:40,870
Dat moest ie ook als iemand eh zich eens
bezeerd had of dat… dan moest ie verbinden.

56
00:05:40,870 --> 00:05:44,000
Dat was zijn werk in de mijn.

57
00:05:44,240 --> 00:05:54,480
Dus Schiessmeister deed dingen, de harde kolen
ontploffen, laten ontploffen Ten tweede, steeds

58
00:05:54,480 --> 00:06:00,170
controleren op gas, of eh
gas… eh of d’r gasophopingen

59
00:06:00,170 --> 00:06:02,540
waren hè, dus dat er geen
ontploffing zou komen.

60
00:06:02,540 --> 00:06:08,530
En ten derde was hij EHBO. Dat
was mijn vaders taak in de mijn.

61
00:06:10,710 --> 00:06:12,580
En eh hoeveel kinderen
waren er bij u thuis?

62
00:06:12,580 --> 00:06:17,640
Wij waren oorspronkelijk met z’n
zevenen, we waren met z’n zeven.

63
00:06:17,640 --> 00:06:21,508
Ja, maar eigenlijke eigenlijk wel met
z’n tienen maar drie kleine kinderen die

64
00:06:21,508 --> 00:06:25,898
waren al vroeg overleden omdat het ook
de slechte lucht is, die daar was hè.

65
00:06:25,898 --> 00:06:34,950
Dus eh… en dan had ik eh, eh we hadden
drie jongens: Theo, Heinrich en Karl.

66
00:06:35,120 --> 00:06:39,010
En we hadden vier meisjes drie
meisjes maar toen. daar kwam later.

67
00:06:39,010 --> 00:06:42,770
waren hebben we nog gezeurd om een zusje
of we nog, om een kindje om een baby’tje.

68
00:06:42,770 --> 00:06:48,760
Want wij speelden, toen was het zo wij konden
nog allemaal op straat spelen hè, van boompje

69
00:06:48,760 --> 00:06:51,799
wisselen en zo is dat kon vroeger nog allemaal
hè. En dan zeg ik: ha we hebben een baby’tje we

70
00:06:51,800 --> 00:06:58,260
hebben een baby’tje, ik zeg: moeder die heb een
baby’tje wanneer krijgen wij een baby’tje, hè?

71
00:06:58,290 --> 00:07:03,690
Nou, en na een poos kregen we een
baby’tje. En dat was moeders liefste.

72
00:07:03,820 --> 00:07:10,060
En toen ik geloof dat ze een jaar of
vier was dan speelde ze ook op straat,

73
00:07:10,270 --> 00:07:16,130
en eh… toen toen was het mode dat
de kleine kinderen van drie, vier,

74
00:07:16,130 --> 00:07:21,470
vijf jaar, zo’n eh zo’n driekwart
jasje hadden met een koordje eromheen.

75
00:07:22,160 --> 00:07:27,530
En eh toen zei ze: ach Maria wil jij ook zo’n…
Wij heetten Maria dat kwam dat was zo een

76
00:07:27,530 --> 00:07:33,590
naam hè, dat wa… dat wa…(…?) nee we moesten
Maria heten nee Theresia is toch een… nee, Maria.

77
00:07:33,590 --> 00:07:37,650
Want als wij speelden, d’r
was altijd een Maria bij.

78
00:07:37,870 --> 00:07:41,261
En ene keer, want zusje en ik moesten
Maria heten hè, ja, en toen eh nou

79
00:07:41,261 --> 00:07:50,470
ja eh en toen zei ze: wil jij ook niet
zo’n jasje hebben, zo’n jasje hebben?

80
00:07:52,500 --> 00:07:58,070
Kijk da’s toch zo mooi, moet je kijken
Ja… het jasje wel maar niet het kindje.

81
00:07:58,550 --> 00:08:02,110
O nee, nee dan ben ik
niet meer moeders liefste.

82
00:08:04,220 --> 00:08:10,344
Zo was dat. Dus dat als klein kind, had ze
al door omdat mijn moeder zei: m’n liefste.

83
00:08:10,345 --> 00:08:13,340
En ze was ook de liefste, als de
jongste dat scheelde met mijn, met mijn

84
00:08:13,340 --> 00:08:19,350
jongste broer scheelde het zes jaar
hè. Dus toen ja… en dat kwam omdat wij

85
00:08:19,350 --> 00:08:23,019
om gezeurd erom gezeurd hebben hè,
dan ben ik niet meer moeders liefste.

86
00:08:23,020 --> 00:08:30,280
En ik zeg je toch wat is in zo’n klein
kinderhoofdje, wat daar al doorgaat hè, als

87
00:08:30,280 --> 00:08:36,090
moeder zegt: m’n liefste, dan is ze ook de
liefste (ze lacht). Ja da’s heel, heel eh…

88
00:08:36,090 --> 00:08:43,090
heel eh, ja, maar eh… ja hoe bedoel je, hoe
moet ik nog meer vertellen over mijn familie?

89
00:08:43,090 --> 00:08:47,640
Nou misschien wilt u ook nog wat
vertellen over ehm waardoor u

90
00:08:47,640 --> 00:08:51,620
naar Nederland bent gekomen en
waardoor u zuster bent geworden?

91
00:08:51,980 --> 00:08:55,610
Ik ben naar Nederland gekomen
omdat ik altijd ziek was, ik was

92
00:08:55,610 --> 00:08:59,160
uit een industriegebied hè. Dus
we hadden al drie kindjes dood.

93
00:08:59,160 --> 00:09:03,650
En ik was alsmaar longen,
longontsteking, longontsteking hè.

94
00:09:04,440 --> 00:09:10,860
Dus de helft van de tijd ging ik naar school en de
helft van de tijd lag ik in bed met longontsteking

95
00:09:11,810 --> 00:09:23,360
hè. En eh… eh dus eh… ja, moet ik zeggen… omdat
ik toch niet beter werd en omdat ik was bijna

96
00:09:23,360 --> 00:09:30,664
twaalf, twaalf dertien jaar, de helft van het
jaar lag ik in bed en de helft van het jaar ging

97
00:09:30,664 --> 00:09:37,570
ik naar school hè. Maar dat heb ik al meerdere
keren gezegd, ik had een broer en na een oorlog

98
00:09:37,570 --> 00:09:43,800
van 1912 hè dan was het in Nederland arme troef
laat ik het zo zeggen hè. Dus eh waar je geld

99
00:09:43,800 --> 00:09:47,610
aan kon verdienen verdiende je geld aan, daarom
is mijn vader ook naar de mijn gegaan om daar…

100
00:09:47,610 --> 00:09:54,420
hij verdiende goed geld hoor, vooral omdat hij die
kon die die baantjes heb die eh ja vertrouwensbaantjes

101
00:09:54,420 --> 00:10:00,420
dan moet je ook hè als je… gas moet controleren
hè dan moet je het ook goed doen, hè.

102
00:10:00,420 --> 00:10:04,410
En als je dan moet schieten met met
dat ding dan moet je het ook goed

103
00:10:04,410 --> 00:10:11,950
doen, niet te veel niet te weinig,
dus die dingen hè. En eh, dus zodoende

104
00:10:11,950 --> 00:10:21,248
dat wij daar gingen wonen alleen ja,
om geld te verdienen hè. En eh, ja…

105
00:10:20,670 --> 00:10:24,620
U was aan het vertellen dat eh
uw zus naar Nederland was gegaan?

106
00:10:24,620 --> 00:10:31,760
Ja, ja ja en dan was het zo, omdat wij uit
een industriegebied kwamen hè dan was het

107
00:10:32,590 --> 00:10:36,680
over de hele… het Ruhrgebied is het omdat
Duisburg hoort bij het Ruhr dat hele gebied

108
00:10:36,680 --> 00:10:47,040
hè was mijn, mijn… de mijnstreek noemde
ze ook wel hè. En dat het het Ruhr…gebied.

109
00:10:47,040 --> 00:10:50,950
Eh, omdat daar zo’n slechte lucht
was, mochten de kinderen in de

110
00:10:50,950 --> 00:10:57,190
vakantie eh… ja op vakantie gaan laat
ik zeggen de hele maand augustus.

111
00:10:57,190 --> 00:11:06,290
En dat was Nederland, het was Duitsland zelf,
en meer weet ik niet en… eh eh Duitsland want

112
00:11:06,290 --> 00:11:12,958
ik ben zelf ook één, of twee keer ben ik voor
een maand naar eh Rostock geweest helemaal aan

113
00:11:12,958 --> 00:11:17,860
de aan de Oost… helemaal ja dat is nu met die
tijd is bij O… bij Oost dingen gegaan maar toen

114
00:11:17,860 --> 00:11:24,500
was het één Duitsland hè, dus ben ik bij een
boer en die boer was burgemeester van het dorpje.

115
00:11:24,920 --> 00:11:30,940
En daar ben ik eh de hele augustus geweest en
toen weer met het hele transport weer terug.

116
00:11:31,330 --> 00:11:32,539
En volgend jaar: kom je weer
terug, kom je weer terug?

117
00:11:32,540 --> 00:11:37,080
Ik zeg: ja hoor ik kom terug, ben
volgend jaar weer teruggegaan.

118
00:11:38,020 --> 00:11:41,890
Dus ook weer dat hele
transport heen en toen weer

119
00:11:41,890 --> 00:11:50,190
naderhand transport terug
hè. En ehm ja help me maar.

120
00:11:50,190 --> 00:11:51,630
Ja en uw zusje ging… nee nee nee, ja.

121
00:11:51,630 --> 00:11:56,530
Ja, oh ja en dat was mijn,
mijn, mijn zus die was ook naar

122
00:11:56,530 --> 00:12:00,070
Medemblik geweest, die was in
Medemblik geweest in, in Nederland.

123
00:12:00,250 --> 00:12:06,960
En dan hadden ze daar eh, de woning is veel water,
Medemblik was veel water, en eh mijn zus die

124
00:12:06,960 --> 00:12:14,250
was weer thuis en die was, die had de school af
die was op de naaischool is ze coupeuse geworden.

125
00:12:14,630 --> 00:12:19,930
En dan schreven ze vanuit Medemblik: Annie
onze Annie is verdronken, hun Annie kleine

126
00:12:19,930 --> 00:12:23,850
Annie van een jaar of drie, vier denk ik
maar ik weet niet precies hoe lang maar het

127
00:12:23,850 --> 00:12:28,450
was een klein, klein kindje nog… ik geloof
dat ze drie jaar was, die was verdronken.

128
00:12:28,450 --> 00:12:33,430
Maar wij willen weer een Annie terughebben
kom toch alsjeblieft terug Annie, oh mijn zus

129
00:12:33,430 --> 00:12:39,140
heette Annie hè, kom toch alsjeblieft terug dan
hebben we tenminste weer een Annie in huis.

130
00:12:39,240 --> 00:12:44,150
Nou en met bespreken en toen is
zij toen, naar Medemblik gegaan.

131
00:12:44,160 --> 00:12:46,210
En toen bent u later
ook daar naartoe gegaan?

132
00:12:46,210 --> 00:12:53,060
Ja, en toen deed de in eh… die tijd was
de eh ja in Duitsland arme troef kun je

133
00:12:53,060 --> 00:12:59,280
zeggen hè. En toen is mijn broer, die
had was net klaar, die had orthopedische

134
00:12:59,280 --> 00:13:03,750
schoenmaker dus die was eerst gewone
schoenmaker en toen die orthopedie die van

135
00:13:03,750 --> 00:13:09,480
die, die eh… kunstschoenen maken van
kunstvoeten hè en abnormale voeten, ja.

136
00:13:09,480 --> 00:13:13,360
Ja, da’s helemaal klaar, maar hij
kon in Duitsland geen baan krijgen.

137
00:13:13,360 --> 00:13:19,570
Toen vroeg hij aan mijn zus in Medemblik:
is, is daar soms eh kun jij geen

138
00:13:19,570 --> 00:13:23,640
baan voor mij vinden want hier is niks,
want hier lopen ze op blote voeten

139
00:13:23,640 --> 00:13:29,090
in plaats dat ze een schoen moeten
betalen, ze hadden het geld ook niet.

140
00:13:29,090 --> 00:13:36,910
Het was eh, was eh nou ja ik als kind besefte
het toen toch niet helemaal, want ik was kind.

141
00:13:36,910 --> 00:13:41,360
En als je, als je een goede vader en
moeder hebt en als je eten hebt, dan denk je

142
00:13:41,360 --> 00:13:46,650
niet verder en ik was ook nog ook te jong
ook nog om me daar… om me over druk te

143
00:13:46,650 --> 00:13:53,220
maken hè. Nou toen heeft mijn zus gezorgd
dat hij bij een schoenmaker een baan kreeg.

144
00:13:53,660 --> 00:13:59,767
En dat ging zo goed, dat ie eh… en de
klanten die kwamen want die Theo Wilczek

145
00:13:59,767 --> 00:14:05,090
die eh, nou die maakte schoenen toch
zo goed en hè. Zegt ie: ik begin zelf.

146
00:14:05,870 --> 00:14:10,140
Toen begon, nou die had al die tijd al
wat gespaard hè. Toen heeft ie een huis

147
00:14:10,140 --> 00:14:16,620
gehuurd en toen mijn, mijn eh Annie, die
bij die mensen was, bij de (…?)man hè, die

148
00:14:16,620 --> 00:14:22,220
kwam bij hem als huishoudster, hè. En die
ging naaien en die ging naaien aan huis.

149
00:14:22,220 --> 00:14:23,630
En toen bent u daar ook…

150
00:14:23,630 --> 00:14:24,980
Bij mijn broer.

151
00:14:25,010 --> 00:14:30,700
Maar omdat ik altijd ziekelijk was hè, toen hebben
ze mij naar Medemblik gestuurd: ga maar naar

152
00:14:30,700 --> 00:14:37,050
Medemblik dan heb je een andere lucht, jij moet
andere lucht je moet gezonde lucht hebben en daar

153
00:14:37,050 --> 00:14:42,880
ging het om, de lucht daar ging het om bij mij
hè. En ja omdat ik steeds ziek werd hè. Nou ja een

154
00:14:42,880 --> 00:14:48,170
goeie dag eh, ik ging niet meer terug naar die
boer, vond ik eigenlijk jammer want hele lieve

155
00:14:48,170 --> 00:14:53,570
mensen en eh, en buiten en die hadden koeien en
die hadden varkens en die hadden oh… het was voor

156
00:14:53,570 --> 00:14:58,160
mij een, en ik weet nog dat die boer een keer
zegt: Martha kom eens kijken hier loopt een egel.

157
00:14:58,430 --> 00:15:01,750
Voor het eerst van mijn
leven heb ik een egel gezien.

158
00:15:01,750 --> 00:15:08,465
Hè, dat waren zo dingen die je, die je
in de stad niet ziet hè, die eh ja… Nou ja

159
00:15:08,466 --> 00:15:12,700
in elk geval, toen hebben ze mij naar
Medemblik gestuurd en eh… zei m’n vriendin,

160
00:15:12,700 --> 00:15:19,540
zegt: kom we gaan, gaan naar de dijk,
hè. Nou wij de dijk op en ineens zie ik

161
00:15:19,540 --> 00:15:24,690
daar die hele Zuiderzee al rechts en links
waar je kunt dat was toen nog Zuiderzee.

162
00:15:25,290 --> 00:15:26,940
Ah water water water.

163
00:15:27,930 --> 00:15:34,780
Maar ik ben van die tijd af ben ik nooit meer
ziek geweest, ben ik echt… eens een keer griep

164
00:15:34,780 --> 00:15:39,880
maar daarmee had je het gehad of een koude
neus maar echt ziek, m’n longen, niet meer.

165
00:15:39,880 --> 00:15:45,189
En kunt u vertellen waardoor u
besloten hebt zuster te worden?

166
00:15:45,820 --> 00:15:51,850
Nou, toen ik in Medemblik was toen ben ik nog
nog een jaar bij onze zusters op school geweest.

167
00:15:52,610 --> 00:15:55,220
Ik ben nog ruim anderhalf
jaar op de naaischool geweest.

168
00:15:55,220 --> 00:16:02,670
Dus allemaal onze zusters hè. En je wordt ouder
en eh, eh ja het was toch wel of het in die tijd

169
00:16:02,670 --> 00:16:10,580
was, maar we gingen, ik ging ook wel eens met mijn
zus naar huis hè om eh mijn vader en moeder hè.

170
00:16:10,580 --> 00:16:15,940
En toen was net die tijd dat het eh en
eh boetebedevaart was naar Kevelaer.

171
00:16:15,940 --> 00:16:21,210
Dat was van ons uit, van Duisburg
uit, was het dé jaarlijkse

172
00:16:21,210 --> 00:16:26,144
bedevaarttrein van een eh aparte
trein die ging dan naar Kevelaer.

173
00:16:26,850 --> 00:16:32,126
En toen zei moeder: kom maar mee, mag je meegaan
met ‘t… Dan treft nog net goed dat je thuis bent,

174
00:16:32,740 --> 00:16:40,630
hè. Nou ik naar Kevelaer en dat kan, dat weet ik
nog, en we zaten daar bij Maria en toen dacht ik:

175
00:16:41,260 --> 00:16:47,930
ja als ik ouder word want toen was ik net vijftien,
als ik ouder word dan ga ik naar het klooster.

176
00:16:50,000 --> 00:16:55,200
Dat was mijn eerste gedachte
van: ik ga naar het klooster.

177
00:16:55,650 --> 00:17:02,420
En dat heeft, dat dat dat, dat heeft de Moeder
Gods mij ingegeven, even een tipje Martha,

178
00:17:02,950 --> 00:17:09,200
kijk eens ik heb een oogje op jou, hè ik heb een
oogje op jou, ik wacht nog wel maar het komt.

179
00:17:09,720 --> 00:17:16,010
Maar naderhand eh nou ja ik ben thuis, ik heb
er nooit ook mijn moeder niet over gepraat

180
00:17:16,010 --> 00:17:24,090
want ik dacht nou ja eh… eigenlijk was je
was dan weer te laat van huis en… ja, je

181
00:17:24,090 --> 00:17:30,180
binnenstebuiten dat kon je, dat kon ik eigenlijk
niet zo gauw om direct met m’n eh, ehm

182
00:17:30,180 --> 00:17:38,860
m’n binnenstebuiten zo uit te uit te (ze lacht)
uitstallen (ze lacht). Ja, en eh… maar ja.

183
00:17:40,760 --> 00:17:42,820
U bent in 1931 ingetreden.

184
00:17:42,820 --> 00:17:47,770
Ja, en toen was het zo, en toen was ik zo lang
bij mijn broer geweest en toen dacht ik nou

185
00:17:47,770 --> 00:17:55,530
ja, eh ik ben wel op school en ik ben wel dat
ik ben wel eh… maar eh, ik had geen geld.

186
00:17:55,990 --> 00:18:00,908
En ik was zes ja vijftien,
zestien jaar ik dacht: ik

187
00:18:00,909 --> 00:18:05,010
wil, ja ik wil een beetje
meer, meer dan kind zijn, hè.

188
00:18:05,010 --> 00:18:10,370
Je had de pubertijd en dan, dan dan, dan
wil je uit… dan wil je uit je kinderjaren

189
00:18:10,370 --> 00:18:19,390
wil je afschudden als het ware hè. En toe
ehm, eh… toen zeg ik: ik ga niet meer

190
00:18:19,390 --> 00:18:24,850
naar dir terug, want Annie zorgt er
toch voor hem, dus ik ga in betrekking.

191
00:18:24,910 --> 00:18:30,420
Gewoon bij mensen in betrekking, die hadden
twee kleine kinderen, verdiende goed en

192
00:18:30,770 --> 00:18:35,228
eh toen dacht ik: nou sparen sparen want
als ik toch, ja want ik wil toch wel graag

193
00:18:35,270 --> 00:18:40,956
naar het klooster ik had toch wel… maar
waar ik het ook voor gebruikte, maar sparen

194
00:18:40,957 --> 00:18:48,570
hè. En toen was het op een keer wat was
het… oh het was mijn vriendin, die ging

195
00:18:48,570 --> 00:18:52,670
ik altijd ’s avonds naartoe dat waren hele
lieve mensen, waren hele lieven mensen.

196
00:18:52,970 --> 00:18:56,950
En die zegt, een keer:
Martha ik vind jou net zo’n

197
00:18:56,950 --> 00:18:59,520
meisje om eens een keer
naar het klooster te gaan.

198
00:19:00,340 --> 00:19:03,030
Ik zeg: nou daar kon
je wel gelijk hebben.

199
00:19:05,810 --> 00:19:08,010
Ik zeg: daar kon je wel gelijk
hebben, daar denk ik ook wel over.

200
00:19:08,010 --> 00:19:12,292
Dat dacht ik al, ja ik zei al
tegen die mevrouw: ja Martha die

201
00:19:12,292 --> 00:19:18,603
is net zo’n meisje om nog eens een
keer naar het klooster te gaan.

202
00:19:18,603 --> 00:19:18,894
Ik zeg: nou dan heb je goed gekeken.

203
00:19:18,895 --> 00:19:23,170
En nu was het zo, ik dacht
ja nu dat het openbaar is dat

204
00:19:23,170 --> 00:19:27,300
ze het weten, ik zeg: weet
je wat, ik ga naar de pastoor.

205
00:19:27,300 --> 00:19:33,110
Want ja, ik was in, in… toen was ik in
Haarlem ik was in Haarlem in betrekking.

206
00:19:33,500 --> 00:19:36,990
En toen dacht ik ja(…?)
hoe moet ik toch beginnen?

207
00:19:36,990 --> 00:19:47,760
En ik ken hier geen zusters en ik ken… en eh, eh
ja zo zeg ik: ja weet je wat ik ga naar de pastoor.

208
00:19:47,760 --> 00:19:50,895
Ik zeg, gewoon gevraagd of
ik een keertje kon komen.

209
00:19:50,895 --> 00:19:57,380
En toen zegt ie eh: ja kom maar n’s een keertje
aan, kun je van de week ’s avonds om zeven uur?

210
00:19:57,380 --> 00:19:59,140
Dan is je diensttijd voorbij hè.

211
00:19:59,140 --> 00:20:03,740
Dan kunnen we eens eventjes over praten wat de… Nou
ja ik, ik stapte dus er naartoe en toen zeg ik:

212
00:20:03,930 --> 00:20:09,990
ja ik zou zo graag naar het klooster willen en
eh, maar ik weet niet hoe ik het aan moet pakken.

213
00:20:09,990 --> 00:20:13,170
Hoe, hoe moet ik dat aanpakken
om daar in het klooster?

214
00:20:13,190 --> 00:20:18,520
Ja, heb je weleens over nagedacht welke orde dat
je wilt hebben want d’r zijn er zoveel hè. En

215
00:20:18,520 --> 00:20:24,520
toen zeg ik: ja, ik ken de zusters van Medemblik,
dat die… o nee de zusters van Tilburg ken ik

216
00:20:24,520 --> 00:20:29,070
eigenlijk het beste, want daar ben ik op school
geweest en ik ben, de naaischool ben ik daar

217
00:20:29,070 --> 00:20:32,680
geweest dus die ken ik… En ik vond ze heel
aardig, ik vond het hele lieve zusters ik kon dus

218
00:20:32,681 --> 00:20:38,330
wel… Oh, zegt ie, daar heb ik een nichtje, ik heb
een nichtje in het… Zal ik voor je schrijven?

219
00:20:38,330 --> 00:20:42,960
Ik zeg: ja doet u maar (ze
lacht). Ja doet u maar.

220
00:20:42,960 --> 00:20:49,160
Dus hij schreef en ik kreeg naderhand bericht, eh
en dat was toch een klooster ook in, in Haarlem.

221
00:20:49,160 --> 00:20:55,500
En dan gaven ze mij het adres ik
weet het ook niet meer precies want,

222
00:20:57,030 --> 00:21:08,930
ik liep ook niet... ik was geen
straatmens, zo om allemaal zo hè.

223
00:21:08,930 --> 00:21:11,460
En ehm... eh, nou ja eh toen
zegt ie: dan, dan dan… Toen vroeg

224
00:21:11,460 --> 00:21:15,170
ik, toen kreeg ik een brief, toen
kreeg ik een brief van Tilburg.

225
00:21:15,170 --> 00:21:20,780
Ik moest maar eens kennismaken met
de zusters die daar en daar woonden.

226
00:21:20,780 --> 00:21:26,495
Nou ik op een zondag daar naartoe, ik zeg nou ik
eh, eh ik heb een brief van Tilburg gehad dat ik

227
00:21:26,496 --> 00:21:31,650
hier even kennis moest maken want ik ben van plan
om naar het klooster te dat ik hier zo’n beetje

228
00:21:31,650 --> 00:21:37,430
kon praten hè. Nou heel aardig en vooral als ze
wist dat ze naar het klooster zocht, oh daar waren

229
00:21:37,430 --> 00:21:43,570
ze toch zo lief hè (ze lacht), daar waren ze
toch zo lief als er weer een postulantje kwam (ze

230
00:21:43,620 --> 00:21:50,400
lacht), ja, nou ja ik heb dat bepraat en eh nou
ja en toen naderhand kreeg ik weer een brief.

231
00:21:50,650 --> 00:21:54,670
Eh ja eh, je mag twee keer
in het jaar mochten ze komen.

232
00:21:54,670 --> 00:21:58,280
Je mocht in mei komen en
ik mocht in november komen.

233
00:21:58,570 --> 00:22:02,470
Ik dacht: ja, nu dat ze toch allemaal
weten en ik had al gespaard zo dat

234
00:22:02,470 --> 00:22:07,550
ik voor me uitzet dat ik eh… toen zeg
ik: nou ja dan dan, dan maar in mei.

235
00:22:07,550 --> 00:22:09,340
Dat was eh dat was in 1931?

236
00:22:09,340 --> 00:22:09,490
Ja.

237
00:22:09,490 --> 00:22:18,190
En ehm, nou gaan we het eh vanmiddag gaan we het
hebben over de tijd van de Tweede Wereldoorlog…

238
00:22:18,190 --> 00:22:18,300
Ja.

239
00:22:18,470 --> 00:22:24,580
Eh, in welk jaar bent u naar eh Roermond
gegaan was dat in 1938, ongeveer?

240
00:22:24,580 --> 00:22:28,010
Nee, ik ben in ’31 ben ik ingetreden.

241
00:22:28,010 --> 00:22:28,700
Ja…

242
00:22:28,840 --> 00:22:37,360
En ’31, ’32 en een half, dus we hebben eerst een
half jaar postulaat, we hebben een jaar noviciaat

243
00:22:37,360 --> 00:22:44,990
dan hoor je hier [moederhuis Tilburg] te zijn,
dus dat is ‘32 en een half, dan ben je aspirant.

244
00:22:44,990 --> 00:22:50,230
En drie jaar aspirantentijd hè.
Dan heb je, eh de voorschriften de

245
00:22:50,230 --> 00:22:53,685
regel heb je te onderhouden en te
leren zoals de zusters het doen.

246
00:22:53,686 --> 00:22:56,580
Maar, je bent de jongste zuster.

247
00:22:56,970 --> 00:23:02,480
Hè, dus dat wel, maar je moest alles
doen wat eh alles eh doen wat de eh… wat…

248
00:23:02,480 --> 00:23:05,520
En toen ben ik, toen dat
die anderhalf jaar voorbij

249
00:23:05,790 --> 00:23:09,780
waren, toen ben ik naar
Venlo schoolhuis verplaatst.

250
00:23:09,780 --> 00:23:15,050
Hè, zuster u wordt verplaatst en dat ze…
we gingen allemaal, hè want we waren met z’n

251
00:23:15,050 --> 00:23:20,680
65, nou en ik, 65 d’r zijn nog van te voren
een paar uitgetreden, maar van te voren al

252
00:23:20,940 --> 00:23:26,680
hè. Maar in elk geval ehm ik zeg: nee ik
blijf hier niet en eh… die eerste dag al dat

253
00:23:26,681 --> 00:23:33,280
ze zeggen: God, die kan helemaal… en dan was
het zo… mochten niet uit het raam kijken,

254
00:23:33,280 --> 00:23:38,880
half matglas en van het andere was gewoon
glas, hè. Je mag niet eens buiten kijken.

255
00:23:38,880 --> 00:23:41,476
Ik zeg nee, dat hou ik hier niet vol.

256
00:23:41,750 --> 00:23:45,109
Ik dacht: mens je bent één
dag in het klooster wat kom

257
00:23:45,110 --> 00:23:48,420
je hier nog toch doen en dan
zo… Dan zegt ze: nee hoor.

258
00:23:48,420 --> 00:23:49,917
De volgende dag was ze naar huis.

259
00:23:52,910 --> 00:23:56,950
Ik zeg: waarom werd oh dan
zei die novice meesteres zei

260
00:23:57,270 --> 00:24:00,770
toen: ja, waarom is zij eigenlijk
naar het klooster gegaan?

261
00:24:00,770 --> 00:24:04,779
Ja, mijn vriendin ging naar het
klooster en ik dacht dan ga ik ook.

262
00:24:04,779 --> 00:24:08,820
Ja, maar daar zaten we niet op…
dat is geen roeping hebben.

263
00:24:09,190 --> 00:24:14,500
Dat is geen roeping hebben om een
klooster je hele leven eh, je opsluiten

264
00:24:14,500 --> 00:24:21,590
als het ware vroeger dan hè, hè en
eh dus eh en zo waren d’r meer en één,

265
00:24:21,590 --> 00:24:26,990
één die was ook al een beetje, beetje
vreemd deed ze beetje vreemd deed ze.

266
00:24:27,170 --> 00:24:33,150
En had die, ze had een heerbroer die
priester was en die had gezegd: je moest maar

267
00:24:33,150 --> 00:24:39,320
naar het klooster gaan, hè, dan ben je goed
verzorgd dan dan waren we van haar af hè.

268
00:24:39,320 --> 00:24:41,250
Ja, gaan wij, gaan
wij even wat verder.

269
00:24:41,250 --> 00:24:46,360
U zei net dat u, naar het noviciaat
ging naar Venlo schoolhuis…

270
00:24:46,360 --> 00:24:46,590
Venlo schoolhuis ja.

271
00:24:46,590 --> 00:24:50,690
En ehm, daarna gaat u naar Roermond?

272
00:24:50,760 --> 00:24:56,380
En daarna nee dan ben ik, geloof ik hoelang ben
ik daar geweest, drie en een half jaar of zoiets?

273
00:24:56,380 --> 00:24:56,640
Ja.

274
00:24:56,640 --> 00:25:02,120
Ja want toen heb ik nog, heb ik
nog geleerd voor de kleuterschool,

275
00:25:02,260 --> 00:25:06,990
hè zou ik zou ik kleuterschoolleidster
worden heb ik, ben ik geweest.

276
00:25:07,750 --> 00:25:15,690
En ehm, ja je moet weten ik heb een geheugen van,
van 97 hè, dus ik moet eventjes denken waar was

277
00:25:15,690 --> 00:25:25,270
ik, waar was ik gebleven (ze lacht). Ja, en eh,
eh toen ja toen was het zo, toen werd, toen werd

278
00:25:25,270 --> 00:25:31,769
ik verplaatst… ja toen was ik eerst was ik in
school maar, toen werd ik verplaatst naar Gullepe

279
00:25:31,770 --> 00:25:38,230
[Gulpen], want daar hadden ze een,
een eh portierster nodig en die

280
00:25:38,230 --> 00:25:41,220
zuster die daar is die was ziek
die kon met d’r benen, had zieke

281
00:25:41,220 --> 00:25:44,610
benen die kon niet meer lopen hè,
dus dan moest er iemand hebben dus.

282
00:25:44,610 --> 00:25:49,900
En wij waren met twaalf jonge zusters
waren wij, die pas uit het noviciaat

283
00:25:49,900 --> 00:25:56,910
kwamen twaalf jonge zusters (ze lacht),
bij de horde hè. En eh, eh dus ik kwam

284
00:25:56,910 --> 00:26:03,360
uit school, ik moest naar eh… naar Gullepe
en daar was ik, was ik portierster.

285
00:26:03,360 --> 00:26:05,840
Nou ja, dan dan maar portierster zijn

286
00:26:06,040 --> 00:26:08,990
Hoe lang bent u daar
gebleven in Gulpen?

287
00:26:09,410 --> 00:26:14,840
Ehm, hoelang ben ik daar geweest? Twee
jaar of drie jaar. Twee jaar of drie jaar.

288
00:26:15,380 --> 00:26:23,760
In elk geval, ik werd weer verplaatst
naar Roermond, naar de huishoudschool.

289
00:26:24,040 --> 00:26:30,788
Maar dat was huishoudschool, was internaat voor
opleiding leerlingen, lerares huishoudschool.

290
00:26:30,788 --> 00:26:34,220
Dan had je het klooster, dan
had je kleuterschool, dan had je

291
00:26:34,220 --> 00:26:38,420
taalschool, had je MULO school, dan
had je de armenschool, was toen

292
00:26:38,420 --> 00:26:44,420
ook nog zoveel jaren her hè. Dat is
de hele straat, is net zoals hier.

293
00:26:44,570 --> 00:26:50,400
De hele straat was van ons. Van
ons, ja zo kon je zeggen hè.

294
00:26:50,400 --> 00:26:56,530
En eh woonde u ook in dat huis kunt u iets
vertellen over de situatie hoe u daar woonde?

295
00:26:57,270 --> 00:27:04,309
Precies? Eh, wij
woonden in het midden.

296
00:27:04,310 --> 00:27:05,464
Precies hetzelfde als hier.

297
00:27:05,465 --> 00:27:08,430
Kijk hier heb je eh… centrum
begane grond en heb je

298
00:27:08,430 --> 00:27:11,530
centrum drie en heb je… maar
wij wonen in het klooster.

299
00:27:12,360 --> 00:27:19,570
En ehm… laat zeggen als het ’s morgens, ging ik
geloof dat ik er dan zelf op moest staan want ik

300
00:27:19,570 --> 00:27:24,740
had dan een wekker dus ik moest zal ik maar zeggen
zes uur was, de gewone tijd was zes uur opstaan.

301
00:27:24,740 --> 00:27:29,440
Zes uur opstaan, half zeven naar de kapel,
tot half zeven, tot zeven uur bidden.

302
00:27:29,440 --> 00:27:33,430
Eh, dan moest je gauw naar boven
lopen om je bed te dekken, dan

303
00:27:33,430 --> 00:27:39,360
weer terug eh naar de kapel, voor
de heilige mis, dan ontbijten.

304
00:27:39,890 --> 00:27:43,820
En dan moesten de zusters die
op school waren, die die moesten

305
00:27:43,820 --> 00:27:47,860
de straat op dan, dan begonnen
we te werken om acht uur.

306
00:27:47,860 --> 00:27:52,850
Dat dat, want van te voren moest
het allemaal afgewerkt zijn, hè.

307
00:27:53,180 --> 00:27:54,830
Wat was uw taak?

308
00:27:56,440 --> 00:27:57,300
Portierster zijn?

309
00:27:57,300 --> 00:28:02,260
Als er gasten kwamen, ten eerste toen was
het nog zo toen hadden we nog niet zo

310
00:28:02,260 --> 00:28:08,870
die dienstbodes, toen moesten we nog alles
zelf doen, we hadden twee, twee, twee

311
00:28:08,870 --> 00:28:13,490
echte spreekkamers, dat was maar een
klein, klein huis dat was een bejaardenhuis.

312
00:28:13,490 --> 00:28:21,120
Maar we hadden wel, d’r was wel afge… afgesloten
zal ik maar zeggen door, gewoon door een

313
00:28:21,120 --> 00:28:27,040
deur, een dubbele deur, hè. Maar voor de rest,
hier woonden wij dat was voor de zusters.

314
00:28:27,040 --> 00:28:30,790
En eh hier had je een spreekkamer
daar had je een spreekkamer

315
00:28:30,790 --> 00:28:33,900
daar had je een logeerkamer,
verderop had je een kapel.

316
00:28:35,690 --> 00:28:45,070
En eh beneden had je eh de eetkamer, de eetkamer
en je had een kamer van recreatie en de huiskamer

317
00:28:45,070 --> 00:28:51,020
zoals we dat nu, als wij dat hier noemen een
huiskamer, eh dat er na het eten eventjes bij elkaar

318
00:28:51,020 --> 00:28:57,210
gezellig zaten, eh tot twee uur, om twee uur
gingen we weer werken tot eh, tot een uur of zes.

319
00:28:58,170 --> 00:29:06,578
Hè, maar eh, dat was dan zo mijn werk… kamers
schoon houden en het eh, ik was nog jong het was

320
00:29:06,579 --> 00:29:13,617
nog zo en toen was er ook één keer, was ook
zoiets, eh dat de overste zegt: goed dan wordt die

321
00:29:13,618 --> 00:29:18,690
zuster, de zuster van het washuis die wordt
verplaatst, die gaat als missionaris naar Suriname.

322
00:29:19,050 --> 00:29:23,980
Ja en wie, wie komt er nou voor
ons in het washuis wie, ik zeg ja

323
00:29:23,980 --> 00:29:28,990
want zo, zo’n rijk huis was Gullepe
niet dus we moesten ook eh… En

324
00:29:28,990 --> 00:29:33,870
toen was het zo, we hadden dat huis
verdiend, dat mochten ze gebruiken.

325
00:29:33,870 --> 00:29:37,190
Maar sommigen in het
schoolhuis, het eerste wat ik

326
00:29:37,190 --> 00:29:40,460
had, dat was een schoolhuis
van alles onderwijzeressen.

327
00:29:40,640 --> 00:29:45,138
En waar ik dan was, was één of twee
onderwijzeressen en die moesten dan voor de,

328
00:29:45,139 --> 00:29:51,500
voor, voor de hele communiteit en voor
alles en alles zorgen hè dus de ehm, eh dat

329
00:29:51,500 --> 00:29:55,880
dat, dat was dan niet zo eh… En toen zei
ze: nou ja ik heb wel, ik heb toch wel

330
00:29:55,880 --> 00:30:01,790
één, voor het wassen voor de wasmachines,
daar heb ik wel één vrouw kunnen krijgen.

331
00:30:01,850 --> 00:30:04,549
Maar ja nou die droge was
en toen zei ik maar, Moeder,

332
00:30:04,670 --> 00:30:08,950
zeiden we gewoon hè: Moeder,
maar dat kan ik wel doen zei ik.

333
00:30:08,950 --> 00:30:12,130
Oh dat kan ik wel doen, ik kan de droge
was wel want zo druk is het hier niet.

334
00:30:12,130 --> 00:30:17,470
Ik was een jong mens en ik moest bezig
zijn hè. Ja, en als er gebeld wordt?

335
00:30:17,470 --> 00:30:23,260
Als er gebeld wordt dan loop ik wel naar
de bel, hè, om de mensen te ontvangen en

336
00:30:23,260 --> 00:30:27,406
als er bezoek was dan ja, dan… Maar het
was eigenlijk maar twee volle dagen dan

337
00:30:27,406 --> 00:30:30,950
had je van de droge was, was het dan,
die kwam uit het washuis die moest je

338
00:30:30,950 --> 00:30:36,098
opvouwen en als er iets gestreken moest
worden even bijstrijken en zoiets eh, dus eh.

339
00:30:36,099 --> 00:30:40,140
En toen zei Moeder: ja, als
je dat zou willen doen.

340
00:30:40,140 --> 00:30:46,220
Weet je, als jij dan de droge was doet in die
tijd gewoon, ik blijf hier voor, ik portierster.

341
00:30:46,590 --> 00:30:51,170
En dan kon ik als de was kwam, kon ik
daar heel, was precies het andere eind

342
00:30:51,170 --> 00:30:57,640
van het huis, dat was van hier tot
ginter, ’t was een heel eind, hè, en eh…

343
00:30:58,000 --> 00:31:01,910
ja als er gebeld wordt nou dan hoefde
ik niet meer naar de bel te lopen.

344
00:31:01,910 --> 00:31:06,040
Dat zou de overste dan wel doen. En
dan kon ik de droge eh, dat eh ding.

345
00:31:06,040 --> 00:31:10,960
Maar we moesten wel wachten, eh en d’r
was elke week, de dinsdag en woensdag

346
00:31:10,960 --> 00:31:14,640
hè, en het was dan, het kwam dat was
zo je moest hemdjes en broekjes en

347
00:31:15,010 --> 00:31:19,200
nummertjes kijken en eh, iedere zuster
had een nummer want dat hebben we nog hè.

348
00:31:19,200 --> 00:31:22,560
Was dat eh, was dat
uw taak in Roermond?

349
00:31:22,560 --> 00:31:28,240
Dat was, dat was, nee dat was in… dat
was in Gullepe, dat was in Gullepe.

350
00:31:28,240 --> 00:31:30,580
Ah en wat was uw taak in Roermond?

351
00:31:30,580 --> 00:31:35,400
En daarna, daarna ging ik naar Roermond
want ik werd portierster want ik was in

352
00:31:35,400 --> 00:31:40,640
Gullepe portierster maar het was een klein
huis en ik was een gezonde jonge zuster.

353
00:31:41,240 --> 00:31:46,650
Dus eh ik had een groter huis nodig eh…
kon ik aan, en die portierster die, die

354
00:31:46,650 --> 00:31:52,610
zuster daar kon ik dan ook niet zo goed
mee uit de eh… eh uit de weg, hè dus eh ik

355
00:31:52,610 --> 00:31:57,960
kon een groter huis aan dus ik heb, daar
waren veertig zusters, dus dat was heel

356
00:31:57,960 --> 00:32:01,900
wat… En dan moest je ook zelf de spreekkamer
schoonhouden en de gangen schoonhouden.

357
00:32:01,900 --> 00:32:06,890
Heel op het laatst, toen kwamen… hadden
we twee zusters die dan voor de poetserij

358
00:32:06,890 --> 00:32:11,440
zorgden en die kwamen dan ook de gangen
van het, van de spreekkamergangen…

359
00:32:11,440 --> 00:32:18,180
Maar dat waren me gangen zeg, met
allerlei mensen van ginter nach hier, hè…

360
00:32:18,180 --> 00:32:23,810
Zuster Martha zat u in 1939 eh,
zat u toen ook al in Roermond?

361
00:32:23,810 --> 00:32:34,030
Ik kwam, ik ik, ik kwam, ik werd verplaatst in…
mei geloof ik of het laatst van april, ik geloof

362
00:32:34,030 --> 00:32:37,820
dat het de laatste april is ik heb het nog ergens
opgeschreven maar ik heb mijn hele kraam heb

363
00:32:38,260 --> 00:32:43,457
ik aan mijn neef gegeven, maar ik heb het nog
ergens… Maar ik weet wel, dat ik net toen werd

364
00:32:43,458 --> 00:32:49,470
ik verplaatst naar Roermond, en de vijfde mei,
ik geloof dat ik er vier of drie dagen was.

365
00:32:49,700 --> 00:32:54,620
Toen brak de oorlog uit. En dáár
ben ik ruim twintig jaar geweest.

366
00:32:54,640 --> 00:32:57,420
En eh toen de oorlog uitbrak wat, wat…

367
00:32:57,420 --> 00:32:59,250
Toen zat ik in Roermond.

368
00:32:59,250 --> 00:33:04,530
En wat kunt u zich daar van
herinneren van dat moment?

369
00:33:04,530 --> 00:33:14,610
Wat ik me kan herinneren, ja… we
hadden een eh, eh ook dames naaikring,

370
00:33:14,610 --> 00:33:17,710
naaikring die kwamen dan bij ons
mochten ze een kamer gebruiken

371
00:33:17,710 --> 00:33:21,003
voor het te naaien voor de kerk
was het die naaiden voor de kerk.

372
00:33:21,530 --> 00:33:24,960
En dus die kwam ’s morgens…
Toen wisten wij amper wat

373
00:33:24,960 --> 00:33:28,145
er gaande was, en: de Prußen
zijn er de Prußen zijn er.

374
00:33:28,146 --> 00:33:33,380
Eh was er zo eh van… vannacht was er zo’n
leven of, vanmorgen was er zo’n leven.

375
00:33:33,380 --> 00:33:38,390
En toen ben ik, ben ik in de voordeur gaan
kijken op straat gaan kijken wat er gaande was.

376
00:33:39,010 --> 00:33:46,390
Een hele troep soldaten. En toen zei ik: komen
de Prußen? En toen zei ie: die sind schon da.

377
00:33:47,380 --> 00:33:51,650
Toen, en ik schrok zo… Ik doe
de deur dicht en weg was ik.

378
00:33:51,650 --> 00:33:55,550
Dus, toen wisten we eigenlijk
dat in ene keer vijf

379
00:33:55,550 --> 00:33:59,590
mei, vijf mei, dat de
Duitsers ineens: we zijn er.

380
00:33:59,590 --> 00:34:04,560
Sind schon da, ze zijn er al, hè.
Dat, sind schon da, zijn er al, hè.

381
00:34:06,080 --> 00:34:08,730
En dat was het eerste
wat… dat was op vijf mei.

382
00:34:08,730 --> 00:34:14,250
Toen toen kwam, toen werd, toen kwamen de
Duitsers werd overal, ja, ingevallen, hè.

383
00:34:14,250 --> 00:34:19,550
Zonder, zonder, of eerst gezegd: nee we
komen niet, we komen niet en achteraf eh, hè.

384
00:34:19,550 --> 00:34:24,730
En wat merkte u van die tijd daarvoor, in
die tijd daarvoor van de oorlogsdreiging?

385
00:34:24,730 --> 00:34:27,300
Merkte u daar iets
van, in het klooster?

386
00:34:27,370 --> 00:34:35,110
Eh ja maar ja luister eens, de eerste tijd, de
eerste dagen of eerste week, was het was het rustig.

387
00:34:35,740 --> 00:34:43,500
En toen was het, eh,
húúúút… boem! Húúúút… beng!

388
00:34:43,500 --> 00:34:49,010
Och God, ze zijn aan het schieten, ze zijn aan
het schieten en toen kwam er een, een broeder

389
00:34:49,010 --> 00:34:55,230
van het weeshuis of weeshuis of voogdijhuis,
ik geloof dat die tachtig jongens hadden.

390
00:34:55,230 --> 00:34:58,310
Of wij niet de kousen voor
die jongens konden wassen.

391
00:34:58,650 --> 00:35:03,970
En wij, ja wat moesten wij, wij konden niet
anders. Toen zegt ie: ja, breng, breng het maar.

392
00:35:03,970 --> 00:35:08,521
Dus ik stond, ik was portierster,
maar ik ging even buiten,

393
00:35:08,620 --> 00:35:11,690
even buitenboord zoals hier
ook gingen we buiten staan.

394
00:35:11,690 --> 00:35:16,300
Hier een bak met water, daar een bak met water
en daar een kraan en dus, dus het eh ding.

395
00:35:16,300 --> 00:35:20,880
En toen zei ze: Martha kom toch binnenstaan
zo meteen krijg je nog, zo meteen raakt ie je.

396
00:35:20,880 --> 00:35:27,149
Ik zeg: ik ga niet naar binnen, ik zeg als ik,
als eh als ik eh, als mijn tijd er is dan ga ik.

397
00:35:27,150 --> 00:35:32,520
Ik zeg: ik blijf hier buiten in de kou staan wassen.
En maar, je hoorde ze knallen hoor, ze knallen.

398
00:35:32,520 --> 00:35:36,840
En ’s avonds toen dacht ik wat is dat
toch? Ik ging even buiten kijken.

399
00:35:36,840 --> 00:35:40,300
Daar zag je een brandend
vliegtuig. Och God nou toch.

400
00:35:40,300 --> 00:35:43,729
Allemaal weg, allemaal weg, allemaal de
kelder in, de kelder in, de kelder in!

401
00:35:43,729 --> 00:35:47,534
D’r komt een brandend vliegtuig
over ons huis heen! Zo was het.

402
00:35:47,534 --> 00:35:51,170
Toen toen was het, toen was het wel
een beetje, beetje, was het wel een

403
00:35:51,170 --> 00:35:54,610
beetje, beetje eng hè. En wat er
toen ook was, eh, eh hoe heet het

404
00:35:54,610 --> 00:36:04,170
de de nazi, nee eh razzia, razzia
dat ze die mannen kwamen ophalen hè.

405
00:36:04,170 --> 00:36:10,360
En wij hadden… twee Luxemburgse
deserteurs die waren eh, opgepakt en die

406
00:36:10,360 --> 00:36:15,730
moesten Duitsen dienen, die zijn weggelopen,
met met soort, met geweren en al.

407
00:36:16,090 --> 00:36:19,375
En die komen toen, kwamen toen bij ons
binnen of wij, ja voor een paar dagen

408
00:36:19,375 --> 00:36:22,750
hier en een paar dagen daar, en wij
hadden ze geloof ik al veertien dagen.

409
00:36:22,750 --> 00:36:26,700
Dacht: oh God en dan komen ze
hier, als ze die vind, vinden…

410
00:36:26,700 --> 00:36:29,230
nou dan gaan we allemaal, dan
krijgen we allemaal de kogel.

411
00:36:29,230 --> 00:36:34,636
Maar ze hebben ze niet gevonden en toen zegt
zeg ik: oh komt u maar in, komt u maar binnen!

412
00:36:35,450 --> 00:36:40,230
Hè, oh ik stond, ik was portierster ik
keek uit tot zo… zo eh want daar konden ze

413
00:36:40,230 --> 00:36:45,130
niet want daar waren allemaal dichte
huizen maar om de hoek was zo’n, een straat.

414
00:36:45,130 --> 00:36:48,510
Dus als ze kwamen, kwamen ze
altijd die hoek om en dan kon

415
00:36:48,510 --> 00:36:51,662
ik het zo kijken: oh daar beweegt
wat oh ze komen zo meteen.

416
00:36:51,662 --> 00:36:57,790
Direct, direct naar de hoofdingang het licht
uitdraaien, dat het overal donker was.

417
00:36:57,790 --> 00:37:01,780
Want de zusters waren toch of veel
beneden in die kelder vanwege onze

418
00:37:01,780 --> 00:37:06,540
vliegtuigen die d’r overheen kwamen
hè, en eh… dus die zaten, die zaten

419
00:37:06,540 --> 00:37:09,298
dan in het donker en dan kwamen ze
zeggen: ja, waar zijn de Duitsers?

420
00:37:09,298 --> 00:37:14,600
Ik zeg: wat zeggen ze, Duitsers? Eh eh,
ik zeg eh waar heeft u, waar heeft?

421
00:37:14,600 --> 00:37:18,060
Ik zeg luister eens: ik, ich
bin auch Deutsche, ik zeg: ich

422
00:37:18,060 --> 00:37:21,400
bin auch Deutsche und ich hab
auch zwei Brüder im Krieg.

423
00:37:22,050 --> 00:37:28,530
Ik zeg: maar wat kom je eigenlijk doen? Ja, mannen
zoeken. Mannen, in een vrouwenklooster zoeken?

424
00:37:28,600 --> 00:37:30,840
Ja, maar kom toch, toch
wat doe je dan toch?

425
00:37:33,020 --> 00:37:37,698
(ze lacht) Ja, ja ja ja, ja ja maar
waar moeten we kijken? Ja, ja zoek maar.

426
00:37:37,699 --> 00:37:41,130
Ja, kan ik hier de kelder
in? Ja, dus kijk maar.

427
00:37:41,590 --> 00:37:48,270
Ik zeg: ja u komt [gut?] zoeken dus
zoek maar, hè. Maar die eh, eh die twee

428
00:37:48,270 --> 00:37:52,580
Luxemburgers die hadden boven, bovenop
zolder of onder de pannen hadden ze een, een

429
00:37:52,580 --> 00:37:58,390
een plaatsje waar ze niet gevonden werden,
hè, die zijn tot na de oorlog gebleven.

430
00:37:59,060 --> 00:38:04,820
Maar in elk geval, hun de trap af. Kan het licht
aan? Ik zeg, wij mogen toch geen licht hebben?

431
00:38:04,820 --> 00:38:09,140
Ja maar hier zo! Ja, maar die zusters
die bidden wel in het donker.

432
00:38:09,141 --> 00:38:12,910
Ik zeg, die hebben geen
licht nodig om te bidden.

433
00:38:12,990 --> 00:38:15,951
Ik zeg,, die bidden in het
donker, ja, ik zeg en als ze per

434
00:38:15,952 --> 00:38:18,162
se licht willen hebben dan
steken we wel een kaarsje aan.

435
00:38:18,163 --> 00:38:25,460
Oh oh ja… dat vonden ze dan wel een beetje gek
maar… maar ze vonden niks. Ze gingen maar weer.

436
00:38:25,460 --> 00:38:29,340
Nou, en was het hetzelfde,
hetzelfde geval, en even

437
00:38:29,340 --> 00:38:32,510
nadien, komt er weer zo’n
groep, zo van de vijftien.

438
00:38:32,510 --> 00:38:34,030
Wir kommen Männer zoeken.

439
00:38:34,410 --> 00:38:38,950
Ik zeg: hebben jullie niks anders te doen dan
mannen, dan dan dan jullie achter me achterlopen?

440
00:38:38,950 --> 00:38:41,950
Een kwartier geleden komt ook
zo’n groep net zoals jullie

441
00:38:41,950 --> 00:38:45,330
zo’n stuk of vijftien tegelijk
en die komen mannen zoeken.

442
00:38:45,550 --> 00:38:49,290
En ze niks gevonden ze zijn weggegaan.
Waar zijn ze naartoe welke kant uit?

443
00:38:49,290 --> 00:38:51,520
Ik zeg: ja maar daar
kijk ik niet naar.

444
00:38:51,520 --> 00:38:53,690
Ik zeg: dat weet, dat weet
ik niet, want als jullie

445
00:38:53,690 --> 00:38:56,430
weggaan kijk ik ook niet of
jullie rechts of links gaan.

446
00:38:56,430 --> 00:38:57,117
Ik zeg: dat interesseert me niet.

447
00:38:57,390 --> 00:39:01,820
Ik zeg: u bent hier geweest en
u hebt niks gevonden u gaat,

448
00:39:01,820 --> 00:39:09,290
dus… ik zeg… of u rechts of
links gaat dat, dat is uw zaak.

449
00:39:09,320 --> 00:39:13,235
Maar ik vind het wel gek
dat er zowat na elk, elk

450
00:39:13,236 --> 00:39:16,186
kwartier een, een, een groepje
mannen hier… in het huis.

451
00:39:16,186 --> 00:39:20,820
Nou dat vonden ze eigenlijk… ja maar,
dan hoe kan dat nou hoe kan dat nou?

452
00:39:20,820 --> 00:39:27,145
Ja, eigenlijk dat was niet waar, ik stond te
liegen, want een kwartier geleden kwamen ze niet.

453
00:39:27,145 --> 00:39:31,877
Ja, ja het was gisteren geweest
(ze lacht) maar vandaag niet.

454
00:39:31,878 --> 00:39:38,220
Nou toen zei ik ze zo: of, of het was een uur
of of een twee uur geleden, maar ik zei: maar

455
00:39:38,220 --> 00:39:43,680
een kwartiertje, hè. Dus dat was niet waar,
maar ja, ze… ja maar een zuster staat toch

456
00:39:43,680 --> 00:39:49,010
niet te liegen, kom nou toch (ze lacht). Maar
ze zijn weggegaan, onverrichter zaken zijn

457
00:39:49,010 --> 00:39:58,360
ze, zijn ze, zijn ze toen weggegaan hè. Maar
ehm, nou eh toen is er toch wel, dat is weer

458
00:39:58,360 --> 00:40:03,770
eventjes, is weer weer later… toen begon ik…
wij woonden direct, wij woonden direct aan de…

459
00:40:03,770 --> 00:40:06,290
Eh, we moeten even
stoppen zuster Martha.