2
00:00:08,760 --> 00:00:18,046
Ik ben Mary Richheimer-Leijden van Amstel, ik ben geboren 6 oktober 1939

3
00:00:18,046 --> 00:00:26,260
in Amsterdam. Ik heb gewoond op de Ben Viljoenstraat, hoek Tugelaweg.

4
00:00:27,780 --> 00:00:29,160
Ik weet waar het is.

5
00:00:30,290 --> 00:00:33,120
Ik ben er wel wezen kijken, maar het zegt mij niks.

6
00:00:33,540 --> 00:00:36,100
Leg dat eens uit.

7
00:00:36,100 --> 00:00:42,035
Omdat ik al met twee jaar ondergedoken ben geweest, of weggebracht

8
00:00:42,035 --> 00:00:47,880
ben. En ik mij daar, van deze buurt helemaal niks kan herinneren.

9
00:00:47,970 --> 00:00:55,890
Nee. Kun je iets vertellen over dat onderduiken? Wil je gewoon je verhaal beginnen te vertellen?

10
00:00:55,890 --> 00:01:03,702
Ja. Ik kan mij herinneren dat ik door iemand weggebracht ben naar een station. Daar was een

11
00:01:03,702 --> 00:01:11,600
donkere mevrouw, met donker haar, die mij bij de hand heeft genomen en mee in de trein heeft

12
00:01:11,600 --> 00:01:19,498
genomen. Ik weet niet wie mij gebracht heeft, daar kan ik mij helemaal niets van herinneren.

13
00:01:19,498 --> 00:01:27,482
Ik weet alleen, ik ben met die mevrouw in de trein gegaan en daar heb ik hartjes van gekregen

14
00:01:27,482 --> 00:01:35,466
met tekst erop. En dat heeft ze me voorgelezen, maar ik weet natuurlijk niet meer wat. En wat

15
00:01:35,466 --> 00:01:43,879
er daarna gebeurd is, dat is een beetje vaag. Ik ben toen terechtgekomen bij een onderduikmevrouw.

16
00:01:43,879 --> 00:01:51,949
Maar dat is voor mij heel vaag. Ik heb daar beelden van, wat daar gebeurd is in het huis, maar

17
00:01:51,949 --> 00:01:56,499
ik weet er heel veel niet van. Dat is een donker gat.

18
00:01:58,320 --> 00:01:59,570
Weet je waar het huis was?

19
00:01:59,570 --> 00:02:08,782
SpI Het huis was in Leusden, Utrecht en nog een plaats. Ze zijn op verschillende plaatsen

20
00:02:08,782 --> 00:02:17,581
geweest. Maar de hoofdzaak was in Leusden. En deze mevrouw had mij als onderduikkind,

21
00:02:17,581 --> 00:02:26,690
ze had een meisje van toen achttien, ze had een jongen van toen een jaar of zeven, Rick,

22
00:02:26,690 --> 00:02:34,039
en ze had Ronnie, die toen negen maanden was. Dus ze had vier kinderen.

23
00:02:34,350 --> 00:02:36,230
Ronnie was je zusje?

24
00:02:36,310 --> 00:02:36,610
Nee.

25
00:02:37,230 --> 00:02:40,650
Dat noem ik mijn oorlogszusje.

26
00:02:40,650 --> 00:02:41,030
OkŽ.

27
00:02:41,030 --> 00:02:45,620
Maar ik heb geen eigen broertjes of zusjes.

28
00:02:46,890 --> 00:02:56,510
Mijn ouders waren eigenlijk net begonnen. En zij, die mevrouw, tante Frans moesten wij haar noemen

29
00:02:57,940 --> 00:03:08,065
had vanaf dag numero ŽŽn, zover ik mij kan herinneren, de pik op mij. En wat de reden daarvan was,

30
00:03:08,065 --> 00:03:18,292
dat weet ik niet. Ik weet het niet. Ik werd door haar opgesloten in kasten, onder de trap en ik moest

31
00:03:18,292 --> 00:03:28,721
bijvoorbeeld 's morgens een soort pap eten die ik niet weg kon krijgen. Dan pakte ze mij beet en knelde

32
00:03:28,721 --> 00:03:39,353
mij tussen haar knie‘n, kneep mijn neus dicht en raapte die kots van de grond op en die moest ik opeten.

33
00:03:39,353 --> 00:03:49,984
En toen dacht ik altijd: verbeeld ik me dat nou, dat dat gebeurd is? Maar in mijn geheugen zit dat gewoon

34
00:03:49,984 --> 00:04:00,110
en een paar jaar geleden ontmoette ik die Rick, die ook bij haar ondergedoken was en die zei: oh, ik

35
00:04:00,110 --> 00:04:10,337
kan me nog z— goed herinneren dat jij iedere ochtend dat gevecht met die kots aan moest! Dus dat was

36
00:04:10,337 --> 00:04:17,121
wel degelijk waar. Ik heb daar gewoon geen leuke herinneringen aan.

37
00:04:18,140 --> 00:04:18,320
Nee!

38
00:04:18,320 --> 00:04:19,420
Aan deze mevrouw.

39
00:04:19,420 --> 00:04:20,530
Nee! Hemel!

40
00:04:20,530 --> 00:04:28,611
Mijn oorlogszusje, Ronnie, die vond haar heel lief en die heeft ook tot ver na de oorlog, tot een

41
00:04:28,611 --> 00:04:36,859
paar jaar geleden, contact met haar gehad, is altijd naar haar toe geweest en heeft mij gevraagd of

42
00:04:36,859 --> 00:04:45,106
ik wel mee wou gaan, maar ik ben nooit mee geweest, ik wou die vrouw nooit meer zien. Er is ook een

43
00:04:45,106 --> 00:04:53,354
hoorspel gemaakt van Ronnie en mij, Het Stoeltje heet dat, door Dick eh, hoe heet die schrijver nou

44
00:04:53,354 --> 00:05:01,769
ook alweer? Nou, ik kan even niet op de naam komen. Die heeft een hoorspel gedaan van Ronnie en Mary,

45
00:05:01,769 --> 00:05:10,267
daar was een stoeltje bij tante Frans en daar mochten we dan om de beurt op zitten. Zoiets dergelijks.

46
00:05:10,267 --> 00:05:18,598
En Ronnie heeft dat stoeltje van haar later ook gekregen. Nou ja, ze is heel oud geworden. Ik geloof

47
00:05:18,598 --> 00:05:24,596
in de negentig of zoiets. Maar ik heb nooit contact meer met haar gehad.

48
00:05:25,180 --> 00:05:27,600
Maar, maar leg even uit, het stoeltje.

49
00:05:27,600 --> 00:05:31,690
Het was een laag stoeltje. Een soort kinderstoeltje.

50
00:05:31,850 --> 00:05:32,470
En daar wilde je graag op zitten?

51
00:05:32,470 --> 00:05:40,770
Dat weet ik niet meer. Ik weet het niet. Dat stoeltje dat was in dat verhaal, dat heet Het Stoeltje.

52
00:05:42,630 --> 00:05:45,363
En dat was schijnbaar een bepaalde betekenis voor haar,

53
00:05:45,363 --> 00:05:47,700
dat weet ik niet. Voor mij in ieder geval niet.

54
00:05:47,810 --> 00:05:54,250
Heb je later gedacht over een verklaring waarom ze zo lelijk tegen je deed?

55
00:05:55,070 --> 00:06:01,986
Nee. Weet ik niet. Ik denk dat ik, tenminste wat ik van de verhalen hoor,

56
00:06:01,986 --> 00:06:07,765
een heel lief, zacht kind was en Ronnie was vŽŽl venijniger

57
00:06:09,370 --> 00:06:18,545
en of haar dat irriteerde op een of andere manier, ik weet het niet. Ik zou het niet weten, want die

58
00:06:18,545 --> 00:06:27,813
anderen, die bij haar geweest zijn, die vertellen dat verhaal ook. Dus ik weet het niet. En zij heeft

59
00:06:27,813 --> 00:06:35,796
na de oorlog geprobeerd Ronnie en mij te adopteren. Dat is het vreemde van het verhaal.

60
00:06:35,980 --> 00:06:37,040
Ja.

61
00:06:37,040 --> 00:06:44,956
Ronnie en ik zijn dus samen na de oorlog, want er zijn ook van Ronnie geen ouders teruggekomen, en

62
00:06:44,956 --> 00:06:53,600
van mij natuurlijk ook niet, in een kindertehuis in Amsterdam terechtgekomen. En toen heeft zij geprobeerd,

63
00:06:53,600 --> 00:07:01,355
via een rechtspraak, om ons te adopteren. Maar deze vrouw, wat ik mij herinner, en dat kunnen de

64
00:07:01,355 --> 00:07:09,110
anderen zich ook herinneren, had nogal veel verschillende contacten met mannen. En [grinnikt] ik

65
00:07:09,110 --> 00:07:16,865
kan me nog herinneren, een gegeven moment, ze had een huis met een tuin en daar waren wij in aan

66
00:07:16,865 --> 00:07:24,943
het spelen of wat dan ook, of ik was buiten en opeens, er zat zo'n hek achterin de tuin, en die deur

67
00:07:24,943 --> 00:07:33,021
gaat open en daar komt in mijn ogen een hele enge man binnen. Of het een Duitser is geweest, ik weet

68
00:07:33,021 --> 00:07:41,019
het niet, maar ik weet wel dat ik gillend het huis in ben gerend. Dat zegt Ronnie ook, zij werd wel

69
00:07:41,019 --> 00:07:49,016
eens boven op de kast gezet [lacht], ook zoiets idioots, want dan moest tante Frans, die moest iets

70
00:07:49,016 --> 00:07:56,933
met de mannen doen. En nou ja, in ieder geval, die rechtspraak is afgewezen, daar was namelijk ook

71
00:07:56,933 --> 00:08:04,849
een brief van mijn ouders, een verzoek dat ik als zij niet meer terug zouden komen, Joods opgevoed

72
00:08:04,849 --> 00:08:09,131
zou worden. En tante Frans was natuurlijk niet Joods.

73
00:08:11,370 --> 00:08:17,664
Toen zijn wij samen in het kindertehuis terechtgekomen, in vijf, nou, ik denk, een paar

74
00:08:17,664 --> 00:08:23,887
maanden na de oorlog, zijn wij nog bij tante Frans geweest en toen in het kindertehuis

75
00:08:23,887 --> 00:08:29,675
in Amsterdam terechtgekomen. En daar heb ik eigenlijk een hele fijne tijd gehad.

76
00:08:29,820 --> 00:08:33,700
Ja. Kon niet slechter.

77
00:08:34,040 --> 00:08:41,484
Nee. Nee, maar daar woonde een jong gezin boven, die de leiding had. En die hadden twee kleine

78
00:08:41,484 --> 00:08:48,770
kindertjes. En ik mocht altijd boven bij hun zijn. Ik hoefde dan niet bij al die kinderen te

79
00:08:48,770 --> 00:08:56,294
zijn, mocht ik boven bij hun zijn en dat vond ik hŽŽrlijk. Tot er op een gegeven moment, zich

80
00:08:56,294 --> 00:09:03,659
daar mensen aanmeldden die een kindje wouden adopteren. Dus ik ben bij verschillende families

81
00:09:03,659 --> 00:09:11,499
geweest, bij een boerenfamilie, bij een zus familie, zo familie die allemaal graag een kind wilden,

82
00:09:11,499 --> 00:09:19,261
maar die waren allemaal niet Joods. Dus [zucht] dat, ja, dat was toch iets wat mijn ouders gewenst

83
00:09:19,261 --> 00:09:26,784
hadden. Ik had een tante die uit de oorlog terug is gekomen, tante Femma. Die was in het Verzet

84
00:09:26,784 --> 00:09:31,615
geweest, bij de Stadsschouwburg, heeft ze ook kinderen helpen

85
00:09:32,170 --> 00:09:41,196
ontsnappen en haar eigen twee kinderen zijn in Limburg terechtgekomen. En haar man is in het kamp terechtgekomen.

86
00:09:41,196 --> 00:09:49,025
Ze zijn dus wel alle vier uit de oorlog teruggekomen. En zij haalde mij af en toe een weekendje op

87
00:09:49,025 --> 00:09:56,853
uit het kindertehuis om bij haar te zijn. Nooit slapen. Overdag. En zij heeft toen een rechtspraak

88
00:09:56,853 --> 00:10:04,921
aangespannen om mij bij haar gezin te krijgen, want ik was het enige kind van de familie wat nog over

89
00:10:04,921 --> 00:10:12,989
was. Er was helemaal verder niemand meer. Zij was een zuster van mijn moeder. En dat heeft de rechter

90
00:10:12,989 --> 00:10:21,217
afgewezen. Want de rechter vond dat Ronnie en ik, we waren de hele oorlog samen geweest, en wij dachten

91
00:10:21,217 --> 00:10:29,126
eigenlijk dat we zusjes waren, dat wij bij elkaar moesten blijven. Want dat, ja, dat was onze enige

92
00:10:29,126 --> 00:10:37,114
houvast. En tante Femma had dus zelf zoveel meegemaakt in de oorlog. Ze kreeg haar man terug die nog

93
00:10:37,114 --> 00:10:45,262
iets van veertig pond was, dat zij genoeg zorgen had, ook met haar eigen dochters die natuurlijk jaren

94
00:10:45,262 --> 00:10:53,170
weg waren geweest. Dus dat is afgewezen en zij is toen meteen daarna naar Amerika ge‘migreerd. Zij

95
00:10:53,170 --> 00:11:01,877
kon het hier niet aan doordat er helemaal niemand meer was. Behalve ik dan. En ik ben dus in het kindertehuis

96
00:11:01,877 --> 00:11:09,786
gebleven, samen met Ronnie. Tot een gegeven moment een familie uit Leeuwarden kwam die dan wel twee

97
00:11:09,786 --> 00:11:17,854
meisjes wouden adopteren, of niet adopteren, in huis nemen. En de rechter had dus gezegd, wij moesten

98
00:11:17,854 --> 00:11:19,771
met z'n twee‘n blijven.

99
00:11:21,800 --> 00:11:28,270
Dat was de uitspraak van de rechter. Dus wij zijn in oktober 1948 naar Leeuwarden gegaan.

100
00:11:28,270 --> 00:11:29,810
Naar een Joods gezin?

101
00:11:29,810 --> 00:11:39,478
Naar een Joods gezin, ja, de familie Cohen. En ik vond het daar vreselijk! Echt vreselijk!

102
00:11:39,478 --> 00:11:49,147
Zij was een hele strenge, harde vrouw, had natuurlijk ook de oorlog meegemaakt. Zij hadden

103
00:11:49,147 --> 00:11:59,138
vijf zoons en een dochter. Uit dankbaarheid dat dat hele gezin de oorlog had overleefd vonden

104
00:11:59,138 --> 00:12:07,517
ze het hun plicht om twee kinderen, die wees waren geworden, in huis te nemen.

105
00:12:07,840 --> 00:12:08,580
Waar waren ze ondergedoken geweest?

106
00:12:08,580 --> 00:12:15,679
Ze waren in Friesland ondergedoken geweest allemaal en hun dochter was in Rotterdam ondergedoken

107
00:12:15,679 --> 00:12:22,039
geweest. En die dochter is dus van mijn leeftijd, die wordt in januari zeventig en die

108
00:12:22,039 --> 00:12:28,621
kwam uit Rotterdam terug met een vrŽselijke stotter. Dat doet ze nog, ze kan het nu goed

109
00:12:28,621 --> 00:12:35,129
beheersen maar dat heeft ze daarvan overgehouden, door alle bombardementen en dergelijke

110
00:12:35,129 --> 00:12:41,637
daar. In ieder geval, wij zijn daar dus gekomen, in oktober '48. En ik ben toen voor het

111
00:12:41,637 --> 00:12:46,370
eerst naar school gegaan, want ik was nooit naar school geweest.

112
00:12:46,740 --> 00:12:49,500
Dus ik ben met acht jaar pas

113
00:12:49,500 --> 00:12:55,503
naar de lagere school gegaan. Ik heb een tijdje in Amsterdam op een kleuterschool gezeten,

114
00:12:55,503 --> 00:13:01,306
maar dat is ook heel vaag, dat kan ik me ook niet goed meer herinneren. Ik denk dat dat

115
00:13:01,306 --> 00:13:07,110
vanuit het kindertehuis is gebeurd. Denk ik. In ieder geval, we zijn daar gekomen, daar

116
00:13:07,110 --> 00:13:12,980
ging ik naar de lagere school en dat was, nou ja, in Friesland, ik was het enige donkere

117
00:13:12,980 --> 00:13:17,783
kind in de klas, althans donkere ogen, donker haar, het is daar allemaal

118
00:13:18,050 --> 00:13:29,910
blond, dus als je foto's ziet, zie je allemaal blonde kindjes en dan ŽŽn donkere ertussen.

119
00:13:29,910 --> 00:13:30,780
Want Ronnie was ook licht?

120
00:13:30,780 --> 00:13:31,950
Nee, Ronnie is ook donker, maar Ronnie is twee jaar jonger.

121
00:13:31,950 --> 00:13:32,590
OkŽ

122
00:13:32,590 --> 00:13:39,464
Drie jaar jonger. Twee, twee‘nhalf jaar jonger is Ronnie. Die is van maart,

123
00:13:39,464 --> 00:13:46,520
ja, twee‘nhalf jaar jonger. En nou, toen kwam vanuit Amsterdam, van le Ezrath

124
00:13:46,520 --> 00:13:52,219
Ha-Jeled iedere paar maanden iemand kijken hoe het met ons was.

126
00:13:53,720 --> 00:14:01,630
En ik heb later de schriften gezien, de boeken van het JMW, van het RIOD was dat h?

127
00:14:02,530 --> 00:14:08,926
Daar staat dus letterlijk iedere twee maanden in: Mary vindt het vreselijk,

128
00:14:08,926 --> 00:14:15,151
Mary wordt als voetveeg gebruikt. En nou ja, zo een heel verhaal, maar er

129
00:14:15,151 --> 00:14:20,609
is nooit iets aan gedaan. Ze hebben me daar gewoon laten zitten.

130
00:14:20,609 --> 00:14:20,780
Ze hadden genoeg zorgen.

131
00:14:20,780 --> 00:14:27,988
Ze hadden genoeg zorgen, ja. En toen zat ik twee maanden op school en het eerste wat ik altijd zei als

132
00:14:27,988 --> 00:14:35,056
ik thuiskwam: waar is Ronnie? Want Ronnie was, ja, mijn houvast en ik voor haar. En toen zei mevrouw

133
00:14:35,056 --> 00:14:42,265
Cohen, ik zeg mevrouw, ik kon geen moeder tegen haar zeggen, was ze altijd r‡zend om, maar ik kon het

134
00:14:42,265 --> 00:14:49,544
gewoon niet, en ik ontweek dat. Ik ontweek dat en dan zei ik: waar is Ronnie? Oh, zei ze, Ronnie hebben

135
00:14:49,544 --> 00:14:56,894
we teruggestuurd. Dus ik [fluistert] zei, hebben we teruggestuurd? Nou, ik dacht dat die vloer openging.

136
00:14:56,894 --> 00:15:04,174
Ik zeg: hoezo teruggestuurd? Ja, ze kan niet goed met Bertie opschieten. Dat was hun eigen dochter. Dus

137
00:15:04,174 --> 00:15:11,524
ze zijn gewoon tegen de rechtspraak ingegaan en hebben daar een heel verhaal aan opgehangen dat het niet

138
00:15:11,524 --> 00:15:18,591
ging of wat dan ook en Ronnie is teruggegaan naar het kindertehuis. En ik moest daar blijven. Meneer

139
00:15:18,591 --> 00:15:25,800
Cohen was dan wel lief voor mij hoor, maar zij was, nou, echt vreselijk! Bertie was het lievelingetje,

140
00:15:25,800 --> 00:15:33,221
die hoefde niks, ik moest kolen scheppen, ik moest was naar boven sjouwen, ik was acht jaar en daar stond

141
00:15:33,221 --> 00:15:40,359
zo'n hele grote mangel, dan moest ik de was mangelen en weer naar beneden sjouwen en schoenen poetsen

142
00:15:40,359 --> 00:15:47,497
en, nou ja, ik was de goedkope hulp. Daar heb ik ook mijn nekklachten aan overgehouden die ik al mijn

143
00:15:47,497 --> 00:15:51,101
leven lang heb door het vele gesjouw en gedoe daar.

144
00:15:51,950 --> 00:15:53,420
Dat was te zwaar voor een klein kind.

145
00:15:53,420 --> 00:16:01,030
Ja. En in plaats dat je denkt zo'n kind heeft zoveel meegemaakt, ik moet haar dubbele liefde geven, heeft

146
00:16:01,030 --> 00:16:08,279
zij ook haar, ja, dat zeiden ze ook, dat staat ook in die berichten: mevrouw Cohen uit haar agressie

147
00:16:08,279 --> 00:16:15,817
op Mary. En als we dan op visite ergens gingen, dan was het: oh, kijk eens, onze pleegdochter, dat mooie

148
00:16:15,817 --> 00:16:23,283
meisje, want zo lief en zo. En dan, nou dan kon ik haar wel killen natuurlijk. Maar ja, ik ben ook heel

149
00:16:23,283 --> 00:16:30,604
jong uit huis gegaan daar. Zij zijn, op een gegeven moment hebben zij gezegd, we gaan naar Amsterdam.

150
00:16:30,604 --> 00:16:38,360
Want ze waren als de dood dat ik aan een niet-Joodse man zou blijven hangen. Want dat vonden ze de grootste

151
00:16:38,360 --> 00:16:45,826
schande die er zou zijn. En ik werd dus, dat had je vroeger, je had schoolavonden, bals en al die soort

152
00:16:45,826 --> 00:16:50,392
dingen, nou dan werd ik altijd uitgenodigd en hun dochter niet.

153
00:16:50,392 --> 00:16:50,900
Nee

154
00:16:50,900 --> 00:16:51,040
Dus dat was

155
00:16:51,040 --> 00:16:52,740
dat was dat donkere meisje

156
00:16:52,740 --> 00:16:59,086
ja, dus dat was [lacht] zeer pijnlijk. En op een gegeven moment zeiden ze: we gaan naar Amsterdam

157
00:16:59,086 --> 00:17:05,367
verhuizen. Want hier wˆs ook in Friesland natuurlijk heel weinig Jodendom. Dat was er ook bijna

158
00:17:05,367 --> 00:17:11,844
niet. Wij moesten iedere sjabbat naar sjoel, en we moesten alles, Joodse les en alles. Ik heb alles

159
00:17:11,844 --> 00:17:17,994
meegekregen, dat wel. Ze waren koosjer, koosjere huishouding, zij hielden de sjabbes en wat ik

160
00:17:17,994 --> 00:17:24,472
het ergste vond van de sjabbes was: 's morgens moest je je mooie jurk aan, want wij kregen allemaal

161
00:17:24,472 --> 00:17:30,883
kleding van De Bonneterie; kwamen altijd dozen kleding op zicht en dan mochten wij niet uitzoeken,

162
00:17:30,883 --> 00:17:37,492
zij zocht uit, maar dan moesten we passen. Dus we liepen er op sjabbes heel chique bij en dan moesten

163
00:17:37,492 --> 00:17:43,707
we naar sjoel. En dan kwamen we uit sjoel, dan moest de jurk uit, want dan moesten we eten. Dan

164
00:17:43,707 --> 00:17:50,119
moesten we na het eten de jurk weer aan, want dan gingen we op sjabbesvisite. Dan kwamen we thuis,

165
00:17:50,119 --> 00:17:56,989
dan moest die jurk weer uit, want dan gingen we 's avonds eten en zo ging het iedere sjabbes. VrŽselijk!

166
00:17:56,989 --> 00:18:03,270
En ik kon bij deze mensen niet eten. Ik kreeg geen eten door mijn keel. En dan zette ze me in de

167
00:18:03,270 --> 00:18:09,812
keuken met mijn bord en dan, altijd, zegt ze, waarom kan je niet eten? Ik zeg: ja, er zit een kikker

168
00:18:09,812 --> 00:18:11,644
in mijn keel, ja, zo'n prop,

169
00:18:12,740 --> 00:18:18,171
een prop in je keel. En dan moest ik zo blijven zitten tot alles op was. En ik

170
00:18:18,171 --> 00:18:23,463
heb het overal verstopt, onder het tapijt en in de ijskast en in de, weet ik

171
00:18:23,463 --> 00:18:28,755
veel waar, overal; toen ze gingen verhuizen hebben ze schijnbaar overal eten

172
00:18:28,755 --> 00:18:33,491
gevonden [grinnikt] dat weet ik ook niet, maar ik, ik kon niet eten.

173
00:18:33,700 --> 00:18:33,930
Iets zal je toch wel gegeten hebben?

174
00:18:33,930 --> 00:18:37,050
ja, natuurlijk, maar ik was heel mager hoor. Ja?

176
00:18:37,050 --> 00:18:44,140
Ik was heel dun, ja. Kan je ook een foto laten zien. Maar natuurlijk at ik wel wat.

177
00:18:44,140 --> 00:18:44,510
Ja.

178
00:18:44,510 --> 00:18:52,007
Maar vooral op sjabbes kon ik niet eten, met al die toestand, jurk uit, jurk aan en die verplichtingen.

179
00:18:52,007 --> 00:18:58,995
Iedere sjabbes op visite en ja, ik vond het vreselijk. En als ik bijvoorbeeld, ik was ook altijd

180
00:18:58,995 --> 00:19:05,546
door de week buiten, buiten spelen, na schooltijd; dacht, als ik maar uit dat huis was. En

181
00:19:05,546 --> 00:19:12,097
dan zei ze altijd: om zes uur thuis, binnen zijn. En als ik dan om vijf over zes kwam, dan

182
00:19:12,097 --> 00:19:16,828
zei ze: ja, je vindt de hond in de pot. Het is op. Kreeg ik niks.

183
00:19:17,990 --> 00:19:18,560
Helemaal niks?

184
00:19:18,560 --> 00:19:24,886
Nee hoor, helemaal niks. Nee. En ze deed ook bijvoorbeeld, als je dan, vroeger was dat helemaal,

185
00:19:24,886 --> 00:19:29,894
als je jarig was nam je een blikje mee naar school, trommeltje met snoepjes.

186
00:19:32,290 --> 00:19:38,046
En ik vroeg daar niet om, ik durfde dat helemaal niet te vragen. Nou dan deed ze het ook niet. En

187
00:19:38,046 --> 00:19:43,922
als dan bijvoorbeeld de tandpasta op was, nou, moest ik erom vragen. En dat deed ik niet. Nou, zegt

188
00:19:43,922 --> 00:19:49,738
ze, dan poets je je tanden maar met Vim. Of met zeep of wat dan ook. Ik moest om de dingen vragen.

189
00:19:49,738 --> 00:19:55,436
Ik kon het niet, ik kon die vrouw geen dingen vragen! En zij ging dus 's middags altijd naar bed

190
00:19:55,436 --> 00:20:01,134
toe, ging ze rusten en dan ging ik naar school en we moesten van die truttige hoge schoenen aan,

191
00:20:01,134 --> 00:20:06,950
want ik moest de schoenen van haar dochter dragen, die hele slechte voeten heeft. En dan was ik op

192
00:20:06,950 --> 00:20:12,825
het hoekje van de straat en dan had ik een paar van die flatjes meegenomen, weet je wel, die platte

193
00:20:12,825 --> 00:20:18,701
dingen. En dan deed ik dat uit, daar op de hoek, en dan sokjes aan met die schoentjes en als ik dan

194
00:20:18,701 --> 00:20:24,399
's middags weer op de hoek was, dan weer gauw die dikke kousen aan met die hoge schoenen. Dus ik

195
00:20:24,399 --> 00:20:30,215
heb daar ook een schoenentic van overgehouden [lacht], waar ik ben wil ik schoenen kopen. Omdat ik

196
00:20:30,215 --> 00:20:33,776
altijd die afgetrapte schoenen van die dochter moest dragen.

197
00:20:34,810 --> 00:20:37,630
Ook de andere kleren? Had je de afdankertjes, of?

198
00:20:37,630 --> 00:20:38,480
Nee

199
00:20:38,480 --> 00:20:38,860
Alleen schoenen?

200
00:20:38,860 --> 00:20:40,530
Nee, alleen schoenen.

201
00:20:41,500 --> 00:20:47,013
Nee, want dan zouden de andere mensen er wat van zeggen natuurlijk,

202
00:20:47,013 --> 00:20:51,127
als ik niet zo'n kleding aan had als haar dochter.

203
00:20:51,210 --> 00:20:53,870
Maar Bonneterie was duur, dus het was wel een rijk gezin?

204
00:20:53,870 --> 00:20:59,214
Het was een rijk gezin, ja. Nou, hij deed in lompen en metalen. En hij heeft dat na

205
00:20:59,214 --> 00:21:04,622
de oorlog helemaal opgebouwd. Ze hadden het heel goed. Ze hadden ook in die tijd, in

206
00:21:04,622 --> 00:21:10,159
'48, ik werd van het station daar met een auto opgehaald. En ze hadden tv en ze hadden

207
00:21:10,159 --> 00:21:14,666
een ijskast en een wasmachine, dat was dus heel bijzonder in die tijd.

208
00:21:16,810 --> 00:21:22,940
Dus je hebt twee tehuizen gehad waar de mevrouw je

209
00:21:23,560 --> 00:21:24,710
slecht behandelde?

210
00:21:26,280 --> 00:21:34,479
Ja. Ja. En ik begrijp nog niet waarom. Want ja, je denkt juist, zo'n kind heeft extra liefde nodig,

211
00:21:34,479 --> 00:21:42,595
in mijn opinie. Want ik heb ooit gezegd: nou, als ik later getrouwd ben neem ik een kindje aan. En

212
00:21:42,595 --> 00:21:50,546
daar heb ik het toen met mijn man over gehad en die zei: als je maar weet, als wij zelf kinderen

213
00:21:50,546 --> 00:21:58,662
hebben en je hebt een aangenomen kind, dan zal ik altijd mijn eigen kinderen voortrekken. Toen zei

214
00:21:58,662 --> 00:22:06,695
ik: dan doe ik het niet. Want dat heb ik zelf meegemaakt en dat gebeurt niet. Dus ik heb het niet

215
00:22:06,695 --> 00:22:13,155
gedaan. Want ik weet dat hij dat zou doen. Hij zou heus er heel lief voor zijn

216
00:22:13,155 --> 00:22:13,570
Dat is heel eerlijk.

217
00:22:13,570 --> 00:22:13,680
Da's heel eerlijk.

218
00:22:13,680 --> 00:22:13,880
Dat wel.

219
00:22:13,880 --> 00:22:15,910
Ja, dus ik ben daar niet aan begonnen. Nee.

220
00:22:20,920 --> 00:22:28,550
En toen zijn wij naar eh, ik was zestien of zeventien, nee, ik was zeventien toen wij naar Amsterdam

221
00:22:28,550 --> 00:22:36,028
gingen. En toen ben ik getest waar ik geschikt voor was. Ik wou graag kleuterleidster worden. Iets

222
00:22:36,028 --> 00:22:43,430
met kinderen doen. En toen kwam uit de test, althans, dat heeft mevrouw Cohen gezegd, dat ik niet

223
00:22:43,430 --> 00:22:50,755
kon tekenen. En dan was je niet geschikt. En toen zei ze: nou, dan blijft er alleen nog over dat

224
00:22:50,755 --> 00:22:58,386
je in de verpleging kan. Ik zeg: nou, dan ga ik in de verpleging. Ik dacht, als ik maar uit dat huis

225
00:22:58,386 --> 00:23:05,711
weg ben. Want je moest, ik weet niet of het nu nog zo is, maar toen moest je de eerste twee jaar

226
00:23:05,711 --> 00:23:13,265
intern wonen in het ziekenhuis, als je in de verpleging ging. Dus ik dacht: nou, dat komt goed uit.

227
00:23:13,265 --> 00:23:20,591
Dus ik was nog maar zeventien, ben ik al in de verpleging gegaan, wat eigenlijk niet mocht, want

228
00:23:20,591 --> 00:23:27,916
je moest achttien zijn. Maar ik heb toen gevraagd van alsjeblieft, en mag het en zus en zo. Nou,

229
00:23:27,916 --> 00:23:35,318
okŽ, zijn we toch in de oude CIZ, in de Obrechtstraat, en daar heb ik ook gewoond. Daarboven was

230
00:23:35,318 --> 00:23:42,948
het zusterhuis; heb ik gewoond. En dat vond ik hŽŽl zwaar werk, toen in die tijd, dat was in, even

231
00:23:42,948 --> 00:23:50,426
kijken, vijf-, zesenvijftig, moest je alles nog met de hand doen, dus dat was heel zwaar en ik was

232
00:23:50,426 --> 00:23:57,980
tachtig pond, dus ik was eigenlijk niks. En ik kon ook daar niet eten. Ik kon niet eten. Als ik bij

233
00:23:57,980 --> 00:24:05,306
pati‘nten vandaan kwam die ik net verzorgd had, dan kon je beneden in de zaal eten; nou, ik kon

234
00:24:05,306 --> 00:24:12,707
niet eten. Ik kon dat niet goed van me afzetten. Dat was een probleem. Het enige wat ik had onder

235
00:24:12,707 --> 00:24:16,065
mijn schort, je had toen nog zo'n schort aan

237
00:24:17,210 --> 00:24:24,052
echt een schort met een uniform eronder, en onder het schort had ik een zak en daar had ik dropjes

238
00:24:24,052 --> 00:24:30,825
in. Dus ik vrat de hele dag drop, dropjes. Was het enige [grinnikt] wat ik at. En dan had ik dus,

239
00:24:30,825 --> 00:24:37,668
als ik mijn vrije dag had, want het was echt heel zwaar werken, dan belde 's morgens om, nou, acht

240
00:24:37,668 --> 00:24:44,511
uur, mevrouw Cohen op van: je moet naar huis komen. Ik moet naar huis komen? Ik heb een vrije dag.

241
00:24:44,511 --> 00:24:51,563
Ja, je kan hier dingen doen. Nou, en dan moest ik naar huis komen, dus op het laatst heb ik niet meer

242
00:24:51,563 --> 00:24:58,616
gezegd wanneer ik m'n vrije dag had. Want dan wou ik toch wel een beetje uitslapen en wat dingen doen

243
00:24:58,616 --> 00:25:05,528
die leuk waren. En bij haar moest ik dan weet ik wat, zilver poetsen of, nou, de meest gekke dingen

244
00:25:05,528 --> 00:25:12,371
doen. Dus ik heb daar afstand van genomen. Nou, daar waren ze heel kwaad om. Op een gegeven moment

245
00:25:12,371 --> 00:25:19,284
heb ik mijn man leren kennen, in het ziekenhuis. Ik was achttien toen, en ik kom op een ochtend, ik

246
00:25:19,284 --> 00:25:26,057
had nachtdienst gehad, je had toen veertien dagen achter elkaar nachtdienst, en ik kom mijn kamer

247
00:25:26,057 --> 00:25:32,830
binnen. Toen zegt een of andere meneer: nou, dat is ze nou! Dus ik denk: nou, wat is dit? Ik zeg:

248
00:25:32,830 --> 00:25:39,812
wat is dit? Ja, nou ja, we vinden je leuk en zus en zo. Nou, die man was toen al 45 en die heeft dus

249
00:25:39,812 --> 00:25:46,865
achter mij aan gelopen en ik iedere keer de achteruitgang uit, want ik vond die man zo oud. Maar mijn

250
00:25:46,865 --> 00:25:53,847
man lag daarnaast. En die heeft dus maanden geprobeerd, oh nee, eerst zei die 's morgen, hij was aan

251
00:25:53,847 --> 00:26:00,620
zijn amandelen geholpen, Guus, en toen zei die van eh: zuster, kan ik een gebakken eitje krijgen?

252
00:26:00,620 --> 00:26:07,742
En toen zei ik: meneer, luister, het is hier een ziekenhuis, geen hotel. U kunt een gekookt ei krijgen

253
00:26:07,742 --> 00:26:14,725
of u krijgt niks. Toen heeft-ie directrice geroepen, heeft-ie z'n beklag ingediend, maar je kon geen

254
00:26:14,725 --> 00:26:21,917
gebakken ei in een ziekenhuis krijgen, kon helemaal niet, en toen dacht-ie nou, die zal ik wel krijgen.

255
00:26:21,917 --> 00:26:23,523
Nou, zo is het gekomen.

256
00:26:24,780 --> 00:26:25,300
Dat was je man?

257
00:26:25,300 --> 00:26:25,480
Ja. [lacht]

258
00:26:25,480 --> 00:26:29,970
[lacht] Maar die was gewoon jong?

259
00:26:30,310 --> 00:26:31,290
Die was ook

260
00:26:31,290 --> 00:26:32,540
negentien.

261
00:26:32,570 --> 00:26:34,290
Ja, precies, je man is ongeveer even oud

262
00:26:34,670 --> 00:26:35,180
als jij, toch?

263
00:26:35,180 --> 00:26:36,330
Ja, ouder, ja.

264
00:26:36,330 --> 00:26:36,680
Ietsje ouder.

265
00:26:36,680 --> 00:26:38,140
Ja. ja.

266
00:26:40,910 --> 00:26:44,280
Want jij draagt zijn naam. Van je man.

267
00:26:44,280 --> 00:26:44,630
Ja.

268
00:26:44,630 --> 00:26:46,540
Wat is je oorspronkelijke naam?

269
00:26:46,540 --> 00:26:47,620
Leijden van Amstel.

270
00:26:47,620 --> 00:26:53,750
En in de oorlog, kreeg je toen een andere naam?

271
00:26:53,750 --> 00:27:01,904
Nee, toen ik in Leeuwarden kwam, toen wou mevrouw Cohen dat ik op mijn schriften schreef 'Mary Cohen'.

272
00:27:01,904 --> 00:27:09,579
En dat heb ik niet gedaan. Zo klein ik was, ik heb altijd gezegd, ik ben Mary Leijden van Amstel

273
00:27:09,579 --> 00:27:17,254
en ik ben Joods. Dat was voor mij schijnbaar een houvast en daar was ze vreselijk kwaad om, want

274
00:27:17,254 --> 00:27:24,210
ik was toch bij de familie Cohen en zo. Maar ze hebben mij nooit officieel geadopteerd,

275
00:27:25,420 --> 00:27:34,812
dus ik heette geen Cohen. Dat vond ik, nee, dat wou ik niet. En zij hadden dus vijf zoons en

276
00:27:34,812 --> 00:27:44,714
daar waren toen nog, ik denk twee van in huis, ŽŽn was er getrouwd, ŽŽn zat er in Indonesi‘,

277
00:27:44,714 --> 00:27:54,106
want daar was toen oorlog, en ŽŽn was naar Isra‘l ge‘migreerd. En daar zijn nu, drie van

278
00:27:54,106 --> 00:28:03,600
die jongens zijn er van overleden. En de twee die nog leven zijn tegen de tachtig. EŽn wordt

279
00:28:03,600 --> 00:28:11,461
tachtig en de ander is 78. Daar heb ik, met ŽŽn zeker, nog wel contact mee.

280
00:28:13,060 --> 00:28:14,590
Want de kinderen waren wel lief?

281
00:28:16,230 --> 00:28:23,720
Nou, in zoverre, ze probeerden het wel, maar de moeder was daar de echte baas. Zij was, behalve

282
00:28:23,720 --> 00:28:31,211
voor haar dochter en voor ŽŽn zoon, voor haar eigen kinderen, vond ik, ook nooit lief. Ze was

283
00:28:31,211 --> 00:28:38,781
gewoon een harde vrouw en of ze dat geworden is door de oorlog of wat dan ook, ik weet het niet,

284
00:28:38,781 --> 00:28:46,271
maar ze was een heel, heel hard mens. En kon ook nooit iets liefs zeggen. Ja, daardoor denk ik,

285
00:28:46,271 --> 00:28:54,314
heb ik ook zo lang zij leefde, ieder jaar op acht oktober òf een taartje of een bos bloemen gebracht.

286
00:28:54,314 --> 00:29:01,884
Want dat was de datum dat ik bij hun ben gekomen en ik heb toch altijd gedacht: stel je voor dat

287
00:29:01,884 --> 00:29:09,375
ik niet bij hun was gekomen, had ik niet de opleiding gehad en het leven gehad misschien wat ik

288
00:29:09,375 --> 00:29:17,023
nu heb. En daar mag ik toch wel een bepaalde dankbaarheid voor tonen. Dat heb ik ook gedaan, maar

289
00:29:17,023 --> 00:29:21,439
ieder jaar met kloppend hart stond ik daar voor de deur.

290
00:29:22,070 --> 00:29:22,940
Je was bang?

291
00:29:22,940 --> 00:29:30,625
Ja. Ik was voor haar heel bang, ja. En ik weet, op een gegeven moment hebben mijn man en ik

292
00:29:30,625 --> 00:29:38,310
ons verloofd, dat was nog in die tijd, toen verloofde je je, en dat hoorde meneer Cohen bij

293
00:29:38,310 --> 00:29:46,079
zijn kapper. Nou! Toen heb ik dus een telefoon van ze gehad, en kwaad! Ik was een hoer en ik

294
00:29:46,079 --> 00:29:53,933
was zus en ik was zo en zij zouden wel een man zoeken en nou, ik weet niet wat allemaal. Maar

295
00:29:53,933 --> 00:30:00,352
ik heb het toch zelf doorgezet en ik ben ook niet bij hun uit huis getrouwd.

296
00:30:01,190 --> 00:30:01,590
Maar?

297
00:30:01,770 --> 00:30:05,460
Ik weet niet of jij de familie Elbaum kent?

298
00:30:05,460 --> 00:30:06,000
Nee.

299
00:30:06,000 --> 00:30:12,822
De familie Elbaum woonde op de Apollolaan en die hadden een mongolo•de meisje. En daar zochten

300
00:30:12,822 --> 00:30:19,644
ze een hulp voor. En ik ben na drie jaar met de verpleging gestopt, want ik kon dat lichamelijk

301
00:30:19,644 --> 00:30:26,394
niet meer aan. En toen zei die dokter ook van: wat wil je nou, dat je direct zestig pond weegt

302
00:30:26,394 --> 00:30:33,000
of eh? je moet ermee stoppen. Dat vond ik heel erg, ik ben er dus mee gestopt en toen ben ik

303
00:30:33,000 --> 00:30:39,607
bij een familie in huis gekomen, familie Roosen, en die hadden twee kinderen waar ik overdag

304
00:30:39,607 --> 00:30:46,214
voor zorgde, naar school bracht en al die soort dingen. En ik, ja, ik wou ook wat verdienen.

305
00:30:46,214 --> 00:30:50,379
Daar verdiende ik niks, dat was dus echt voor de inwoning.

306
00:30:50,810 --> 00:30:52,060
Kost en inwoning, ja

307
00:30:52,060 --> 00:30:59,015
kost en inwoning, hele vrome familie, vrome Joodse familie. En toen ben ik overdag bij dat meisje gekomen

308
00:30:59,015 --> 00:31:05,573
met het Down Syndroom. En ik kon zo goed met die moeder opschieten, was een oudere dame. Ze was, ik

309
00:31:05,573 --> 00:31:12,330
denk 46 toen ze niet meer menstrueerde en toen dacht ze dus, nou, ik ben in de overgang. En toen bleek

310
00:31:12,330 --> 00:31:19,286
ze zes maanden zwanger te zijn. Toen konden ze dus niks meer doen en toen was het kind met Down Syndroom,

311
00:31:19,286 --> 00:31:25,778
maar zij kon dat niet aan. Ze kon het helemaal niet aan! Ze lag in bed de hele dag en het kind, ze

312
00:31:25,778 --> 00:31:32,402
kon niet voor dat kind zorgen. Dus dat heb ik een paar jaar gedaan. En op een gegeven moment zei ik:

313
00:31:32,402 --> 00:31:38,960
nou, we gaan trouwen en toen zei ze: dan mag je, dan kom je bij mij uit huis trouwen. En dat hebben

314
00:31:38,960 --> 00:31:45,651
we ook gedaan. Nou, en daar was die hele familie Cohen natuurlijk weer hŽlemaal razend om! Op de dag

315
00:31:45,651 --> 00:31:49,560
voordat ik ging trouwen, moet je naar het rituele bad, h?

316
00:31:50,090 --> 00:31:50,740
Mikwe, ja

317
00:31:50,740 --> 00:31:58,371
Naar het mikwe. Dus ik ging naar het mikwe en ik zit in dat water, komt die mevrouw Brilleslijper,

318
00:31:58,371 --> 00:32:06,002
die daar woonde. Zegt ze, er is telefoon voor je. Nou, ik uit dat bad. Was het mevrouw Cohen. Toen

319
00:32:06,002 --> 00:32:13,478
zegt ze van: ik wil dat je nu, onmiddellijk bij ons komt! Ik zeg: ja, maar, ik zit in het mikwe.

320
00:32:13,478 --> 00:32:21,031
Ja, dan kleed je je maar aan, je moet nœ komen! Nou, ik als gehoorzaam kind, deed dat weer. Naar

321
00:32:21,031 --> 00:32:28,585
haar toe. Zegt ze, zaten ze daar met z'n twee‘n, ze woonden op de Stadionweg; niemand zou op die

322
00:32:28,585 --> 00:32:36,294
Choepa komen h, van de familie Cohen, had zij bepaald, niemand kwam. Ik geloof dat het drie dagen

323
00:32:36,294 --> 00:32:43,847
voor de Choepa was, zoiets dergelijks. Toen zegt ze: je moet nœ je excuus aanbieden. Ik zeg voor

324
00:32:43,847 --> 00:32:51,401
wat? Ik wist niets voor wat ik mijn excuus aan moest bieden. Ja, je moet nœ je excuus aanbieden.

325
00:32:51,401 --> 00:32:58,954
Ik zeg: nou dan bied ik bij deze mijn excuus aan. Zegt ze: nou, dan komen wij met 25 man. En toen

326
00:32:58,954 --> 00:33:06,508
zijn ze dus ook allemaal geweest. Wat idioot, gewoon idioot. Ze wouden ook geen toestemming geven

327
00:33:06,508 --> 00:33:11,881
voor het huwelijk, toen heb ik gezegd: nou, dan ga ik via de rechter.

328
00:33:12,660 --> 00:33:14,170
Dat heb je gedaan?

329
00:33:14,580 --> 00:33:17,090
Nee, ze hebben op het laatste moment toestemming gegeven.

330
00:33:17,100 --> 00:33:25,800
[hoest] Zullen we teruggaan naar de eerste nare mevrouw? Het eerste nare huis. Want we rennen nu

331
00:33:25,800 --> 00:33:25,940
door de

332
00:33:26,070 --> 00:33:26,780
geschiedenis.

333
00:33:26,780 --> 00:33:27,820
Ja.

334
00:33:27,820 --> 00:33:36,240
Wat helemaal niet erg is [lacht]. In dat huis heb je Ronnie leren kennen?

336
00:33:36,240 --> 00:33:42,590
Vertel eens je vroegste herinnering aan Ronnie? Want je bent toch wel heel dol op haar geweest.

337
00:33:42,590 --> 00:33:49,734
Jaha. In zoverre ben ik dol op haar geweest dat ik een soort bescherming

338
00:33:49,734 --> 00:33:56,680
voor haar wou zijn, h? Want ik was tenslotte twee‘nhalf jaar ouder.

339
00:33:56,780 --> 00:33:57,040
Ja.

340
00:33:57,040 --> 00:34:02,210
Maar van dat Ronnie kwam, dat ze zo klein was, kan ik mij niks herinneren.

341
00:34:02,210 --> 00:34:04,080
Wanneer beginnen de herinneringen?

342
00:34:04,080 --> 00:34:12,659
Nou, het is beslagen, het is niet dat ik zeg van die periode, zus periode, weet ik niet.

343
00:34:12,659 --> 00:34:21,239
Ik weet alleen dat zij erg lief voor Ronnie was en voor die andere twee kinderen. Als je

344
00:34:21,239 --> 00:34:29,818
foto's ziet van ons in de onderduik, dan zie ik er eigenlijk best heel goed uit. Dus ja,

345
00:34:29,818 --> 00:34:38,593
ik weet het niet. Wat ik je zo pas al zei, die vlagen van dat er iemand binnenkwam, ik heb

346
00:34:38,593 --> 00:34:47,465
er niet echt herinneringen aan, noch aan Ronnie, noch aan Rick, noch aan dat andere meisje,

347
00:34:47,465 --> 00:34:54,192
kan even niet op haar naam komen, ik heb daar geen herinneringen aan.

348
00:34:54,680 --> 00:35:01,490
Maar wel aan wat er met je gebeurde in dat huis?

349
00:35:01,490 --> 00:35:04,070
Ja. Ik heb alleen maar nare herinneringen daaraan.

350
00:35:06,650 --> 00:35:13,119
Ja. En ik ben toen bij een psychiater onder behandeling geweest en die heeft gezegd:

351
00:35:13,119 --> 00:35:19,973
dat is weggestopt in je hoofd. Ik kan het via een behandeling eruit halen, maar het heeft

352
00:35:19,973 --> 00:35:25,825
een reden dat het weggestopt is, dus wij moeten het niet tevoorschijn halen.

353
00:35:25,980 --> 00:35:26,370
Het is t naar.

354
00:35:26,370 --> 00:35:36,940
Ja. Ja. Maar hij zegt, dat is een bescherming van jezelf, dat je daar geen herinnering aan hebt.

355
00:35:41,820 --> 00:35:45,730
Weet je of je wist dat je echte ouders had?

356
00:35:45,730 --> 00:35:50,670
Nee, toen natuurlijk niet, toen ik twee‘nhalf,

357
00:35:50,670 --> 00:35:52,210
twee was

358
00:35:52,340 --> 00:35:58,410
niet. Ik heb later, zolang ik me kan herinneren, wel altijd geweten dat ik wees was.

359
00:35:59,810 --> 00:36:05,310
Dat heb ik wel altijd geweten, ja. Maar ik heb geen herinnering aan mijn ouders.

360
00:36:05,310 --> 00:36:06,720
Nee, natuurlijk niet

361
00:36:07,960 --> 00:36:13,514
Helemaal niks. Ik heb ook van mijn moeder een foto, heb ik ooit van mijn tante

362
00:36:13,514 --> 00:36:18,498
gekregen, na dertig jaar, en ik heb van mijn vader helemaal geen foto.

363
00:36:18,570 --> 00:36:27,011
Ik ben toen naar mijn tante geweest in Amerika om te vragen hoe mijn vader eruit zag en wat voor

364
00:36:27,011 --> 00:36:35,364
man hij was. En toen zei ze alleen maar van: nou, kijk maar naar je man, dan weet je het. Heeft

365
00:36:35,364 --> 00:36:43,893
nooit een letter willen vertellen. Ik zeg: maar mijn moeder was toch jouw zuster? En ze woonde in

366
00:36:43,893 --> 00:36:52,422
de Ben Viljoenstraat daar, Tugelaweg, met drie huizen naast elkaar, want er waren drie zussen. En

367
00:36:52,422 --> 00:36:59,808
de moeder. Die hadden op de hoek Tugelaweg, Ben Viljoenstraat een kruidenierswinkel.

368
00:37:00,640 --> 00:37:07,844
En ze woonden allemaal naast elkaar, ze hadden de tuinen open, dat heeft ze dan wel verteld,

369
00:37:07,844 --> 00:37:14,657
dat ze allemaal bij elkaar naar binnen konden lopen. Er was nog een zuster, mijn moeder

370
00:37:14,657 --> 00:37:21,705
was Esther, had je Femma en Bloeme. En er is van geen van die familie iemand teruggekomen,

371
00:37:21,705 --> 00:37:28,753
alleen Femma dan met haar gezin. En Femma, die heeft toen ze naar Amerika ging het contact

372
00:37:28,753 --> 00:37:35,722
met mij helemaal laten verwateren. En dat hoorde ik later, dat was op verzoek van mevrouw

373
00:37:35,722 --> 00:37:39,638
Cohen, ze mocht geen contact meer met mij opnemen.

374
00:37:40,030 --> 00:37:41,130
Waarom niet?

375
00:37:43,650 --> 00:37:50,571
Dat weet ik niet. Weet ik niet. Ze was bang misschien dat ik naar haar toe wou, ik weet het

376
00:37:50,571 --> 00:37:57,721
niet. Toen ik ging trouwen, toen heb ik haar adres opgezocht en heb ik haar een brief gestuurd

377
00:37:57,721 --> 00:38:05,326
en daar heeft ze ook amper op gereageerd. Toen ik een kind kreeg heeft ze het een jurkje opgestuurd.

378
00:38:05,326 --> 00:38:12,552
Op een gegeven moment heb ik dus die instorting gehad en toen heb ik haar een brief geschreven,

379
00:38:12,552 --> 00:38:19,474
ik geloof van wel zeven kantjes, van: waarom doe je dit, waarom vertel je me niks over mijn

380
00:38:19,474 --> 00:38:24,189
ouders? Of over mijn grootouders? Ik weet niks. Helemaal niks!

381
00:38:24,570 --> 00:38:35,617
En toen is ze met het eerstvolgende vliegtuig gekomen. En toen heeft ze niets verteld.

382
00:38:35,617 --> 00:38:44,481
Helemaal niets! Mijn kinderen haten haar ook. Ze heeft niets verteld.

383
00:38:45,050 --> 00:38:46,610
Misschien kan ze het niet?

384
00:38:46,610 --> 00:38:52,620
Nee, misschien kon ze het niet, ik weet het niet. Ze is nu al een

385
00:38:52,620 --> 00:38:58,537
jaar of acht dood. Maar ze heeft alles mee haar graf in genomen.

386
00:38:58,630 --> 00:39:03,390
Dus jij denkt dat je zelf had weggestopt, zij ook weggestopt kan hebben.

387
00:39:03,390 --> 00:39:09,952
Ja. Maar dan denk ik, er is ŽŽn kind over, als je dat kind nou alleen vertelt hoe

388
00:39:09,952 --> 00:39:16,910
haar ouders waren. Dat, h? Ze heeft het niet gedaan, niet gekund en toen zij overleden

389
00:39:16,910 --> 00:39:23,551
was heeft mijn nichtje een albumpje opgestuurd wat ze gevonden had, van mijn moeder.

390
00:39:23,551 --> 00:39:30,114
Maar dat was van voordat mijn moeder trouwde, dus dat ze met vriendinnen wegging en

391
00:39:30,114 --> 00:39:35,253
dergelijke. Dat heb ik dus, maar van mijn vader heb ik niks. Nee.

392
00:39:35,570 --> 00:39:36,840
En van de familie waarschijnlijk ook niet.

393
00:39:36,840 --> 00:39:41,430
Helemaal niks. Nee. Nee.

394
00:39:43,650 --> 00:39:45,750
Vreselijk.

395
00:39:47,200 --> 00:39:55,252
Ja, dat is een heel gemis. En dat is een brokje in je lichaam wat er natuurlijk altijd zit, h?

396
00:39:55,252 --> 00:40:03,723
En dat blijft zo. Mijn kinderen hebben ook geen, ja, ze hebben van mijn man alleen zijn moeder gehad,

397
00:40:03,723 --> 00:40:11,943
maar van mijn kant natuurlijk nooit een tante, oom, grootouders, niks. En dat is ook, denk ik, een

398
00:40:11,943 --> 00:40:20,163
van de redenen geweest, ik deed op een gegeven moment mee, toen zat mijn zoon op de kleuterschool,

399
00:40:20,163 --> 00:40:28,299
in een toneelstuk. En daar speelde ik de grootmoeder in. En ik was 34, 35, en dat liep heel goed,

400
00:40:28,299 --> 00:40:36,435
kinderen vonden het allemaal geweldig. Opgevoerd en zus en zo en toen kom ik een week daarna mijn

401
00:40:36,435 --> 00:40:44,822
zoon uit school halen, op woensdagmiddag, en ik zie daar allemaal grootouders staan. Woensdagmiddag,

402
00:40:44,822 --> 00:40:53,126
kinderen, we woonden in Abcoude. En toen, ja, toen knapte er iets bij mij van, waarom mijn kinderen

403
00:40:53,126 --> 00:41:01,765
niet? Waarom hebben die geen grootouders? En toen ben ik naar huis gegaan en toen heb ik een trilaanval

404
00:41:01,765 --> 00:41:09,733
gekregen die niet meer te stoppen was. En mijn man had een beurs in het Hilton en dan heeft een

405
00:41:09,733 --> 00:41:17,785
van mijn dochters hem gebeld: je moet nœ naar huis komen, er is wat met mama! Nou en toen is de

406
00:41:17,785 --> 00:41:25,837
dokter geweest en nou ja, zo is het begonnen. Het eerste halfjaar heb ik alleen maar gehuild. En

407
00:41:25,837 --> 00:41:28,773
ja, dat was een hele zware periode.

408
00:41:31,060 --> 00:41:31,870
Ik begrijp het, ja

409
00:41:31,870 --> 00:41:43,161
Ja. Heel zwaar en dat de aanleiding zo'n klein iets, h; maar dat was natuurlijk

410
00:41:43,161 --> 00:41:52,780
de combinatie, ik speelde zelf een oma, ja. Dat was, heel, heel naar.

411
00:41:52,920 --> 00:41:53,530
En de emmer was vol.

412
00:41:53,530 --> 00:41:53,930
H?

413
00:41:53,930 --> 00:41:55,830
De emmer was vol.

414
00:41:55,830 --> 00:41:56,670
Ja.

415
00:41:57,330 --> 00:41:58,270
En het is niet niks zeg, wat je daar vertelt!

416
00:41:58,270 --> 00:42:05,210
Ja. Ik zeg het zo: mijn oorlog begon eigenlijk pas na de oorlog.

417
00:42:05,360 --> 00:42:06,050
Nou, ook wel een beetje

418
00:42:06,050 --> 00:42:07,560
Maar ook wel in de oorlog natuurlijk

419
00:42:07,560 --> 00:42:08,500
met die mevrouw natuurlijk.

420
00:42:08,500 --> 00:42:08,950
Ja. Ja.

421
00:42:10,950 --> 00:42:12,842
Heb je nog meer te vertellen over wat er is gebeurd in

422
00:42:12,842 --> 00:42:14,664
dat huis, want het is wel heel schokkend natuurlijk.

423
00:42:15,170 --> 00:42:21,450
Ook dat trapgat vind ik verschrikkelijk.

424
00:42:21,450 --> 00:42:21,740
Ja

425
00:42:21,740 --> 00:42:24,050
Waren er nog meer van dat soort, en

426
00:42:24,050 --> 00:42:25,650
dat eten

427
00:42:25,650 --> 00:42:32,338
Ja, dat eten, want dat was dus ook verschrikkelijk. Ik heb een keer, toen was ze schijnbaar met

428
00:42:32,338 --> 00:42:38,956
de grote schoonmaak bezig, en daar was een trap in dat huis, naar boven, en ze had een servies

429
00:42:38,956 --> 00:42:45,504
uit een kast gehaald en dat stond onder aan de trap. Waarschijnlijk om schoon te maken of wat

430
00:42:45,504 --> 00:42:51,488
dan ook. En ik kom van die trap af lopen, was ik vier jaar of zoiets dergelijks en ik

431
00:42:51,700 --> 00:42:58,574
struikel en ik kom in dat servies terecht. Mijn knie helemaal open, ik heb nog littekens ervan.

432
00:42:58,574 --> 00:43:05,303
Nou, het ergste was natuurlijk het servies. Dus ik kreeg weer straf. Terwijl, kon er niks aan

433
00:43:05,303 --> 00:43:11,960
doen. Ik bedoel, [lacht] een kind van vier jaar struikelt wel eens. Nou ja, dan werd ik weer

434
00:43:11,960 --> 00:43:18,762
opgesloten. In, dat was zo'n, je hebt van die provisiekasten, weet je wel, zo schuin onder die

435
00:43:18,762 --> 00:43:25,564
trap en daar was geen licht in en dan deed ze de knip erop en dan moest ik blijven zitten. Tot

436
00:43:25,564 --> 00:43:32,511
de dag van vandaag kan ik nooit ergens een toilet op slot doen of in een afgesloten ruimte zijn.

437
00:43:32,511 --> 00:43:39,312
Ja, hier in de lift kan ik wel, dat is een grote lift en die is verbonden met een alarm van de

438
00:43:39,312 --> 00:43:44,233
garage, maar kleine liften of waar geen alarmknop zit ga ik niet in.

439
00:43:45,210 --> 00:43:46,280
Dan loop ik.

440
00:43:46,280 --> 00:43:47,440
Nou, dat begrijp ik.

441
00:43:47,440 --> 00:43:53,297
Ja. Is ook te begrijpen, maar ik heb mijzelf toch erover heen gezet om wel in grote liften

442
00:43:53,297 --> 00:43:58,374
te gaan. En vliegtuigen wou ik ook nooit in, want dan kan ik er niet meer uit.

443
00:43:58,374 --> 00:43:58,440
Je komt nergens.

444
00:43:58,440 --> 00:43:58,890
H?

445
00:43:58,890 --> 00:44:01,450
Maar je komt nergens [lacht]

446
00:44:01,450 --> 00:44:05,770
Maar goed, daar heb ik me overheen gezet, dus.

447
00:44:06,080 --> 00:44:06,230
Verstandig

448
00:44:06,230 --> 00:44:12,770
Ja, want twee van de kinderen hebben tien jaar in Amerika gewoond, dus ik moest er naar toe.

449
00:44:16,600 --> 00:44:20,490
Natuurlijk. En hoe kwam je daar weg? Herinner je je dat je daar wegging? Kan je je dat herinneren?

450
00:44:21,540 --> 00:44:28,210
Bij haar, bij die tante Frans? Nou, wij werden dus door de Ezrath Ha-Jeled

451
00:44:28,880 --> 00:44:35,742
daar weggehaald en tijdelijk in het kindertehuis. En dan gingen we een paar dagen en dan gingen

452
00:44:35,742 --> 00:44:41,737
we weer terug naar haar. Ik denk dat dat geweest is tot die rechtspraak is geweest.

453
00:44:42,710 --> 00:44:46,070
Tot die uitspraak, tot die tijd zijn wij bij haar geweest.

454
00:44:46,070 --> 00:44:46,610
Want zij probeerde jullie

455
00:44:47,050 --> 00:44:47,570
te behouden?

456
00:44:47,570 --> 00:44:54,315
Ja. En toen die rechtspraak, neem ik aan dat het haar niet

457
00:44:54,315 --> 00:45:00,013
gelukt was, zijn wij in het kindertehuis gekomen.

458
00:45:00,130 --> 00:45:04,120
En hoe kwam deze brief tevoorschijn?

459
00:45:04,810 --> 00:45:06,300
Van mijn ouders?

460
00:45:06,360 --> 00:45:06,880
Ja.

461
00:45:06,880 --> 00:45:15,011
Dat weet ik niet. Dat heeft de familie Cohen altijd verteld. Dat weet ik niet. Toen ik ging

462
00:45:15,011 --> 00:45:23,232
trouwen hebben ze mij het trouwboekje gegeven van mijn ouders en daar zat een eh, wat zat er

463
00:45:23,232 --> 00:45:31,721
nog meer bij? Ja, daar zat geloof ik het briefje bij, 'wij willen graag dat Mary Joods opgevoed

464
00:45:31,721 --> 00:45:39,853
wordt'. Maar dat kreeg ik dus pas toen ik negentien was. En hij had ooit voor mij van JOKOS

465
00:45:39,853 --> 00:45:48,878
of weet ik wat, een of ander iets, had ik dus een bedrag gekregen. Nee, jaarlijks, voor weeskinderen,

466
00:45:48,878 --> 00:45:56,920
weesmeisjes, is er een of andere loterij, dat is door een rijke familie ingesteld, en daar

467
00:45:56,920 --> 00:46:05,498
heb ik een keer geld mee gewonnen, of gekregen, en daar heeft hij toen twee huisjes voor gekocht

468
00:46:05,498 --> 00:46:13,809
in Leeuwarden. En dat geld heb ik gekregen toen ik ging trouwen. Want ze hebben ook geen cent

469
00:46:13,809 --> 00:46:18,545
aan de trouwerij betaald, hebben we zelf moeten doen.

470
00:46:19,260 --> 00:46:20,850
We hebben niks, niks, niks

471
00:46:20,850 --> 00:46:22,440
Maar ze hebben je wel je geld gegeven?

472
00:46:22,440 --> 00:46:24,920
Dat geld hebben ze gegeven ja.

474
00:46:24,920 --> 00:46:30,650
Of, die twee huisjes hebben ze gegeven, ik heb het zelf verkocht.

475
00:46:30,650 --> 00:46:31,670
Hmhm.

476
00:46:32,600 --> 00:46:40,458
En ja, wat zij verder van dat Ezrath Ha-Jeled voor geld hebben gehad, dat weet ik niet. Want

477
00:46:40,458 --> 00:46:48,486
dat blijkt dus nu achteraf, dat er wel pleeggezinnen geld hebben gekregen. En eigenlijk hadden

478
00:46:48,486 --> 00:46:55,149
zij dat helemaal niet nodig. Dus ik weet niet hoe dat gegaan is. Weet ik niet.

479
00:46:55,520 --> 00:46:58,210
Maar eerst belandde je in het Joodse Weeshuis.

480
00:46:58,210 --> 00:46:58,560
Ja.

481
00:46:58,560 --> 00:46:59,200
Wil je daar wat over vertellen?

482
00:46:59,200 --> 00:47:09,019
Nou, het Joodse weeshuis, ik ben ook nog geweest in Noordwijk, in een kindertehuis, want toen was

483
00:47:09,019 --> 00:47:19,141
er denk ik nog geen plaats in Amsterdam of wat dan ook, ik weet het niet. Dat was ook een vreselijke

484
00:47:19,141 --> 00:47:27,847
puinhoop. Daar lag alles door elkaar; ik was zes jaar, Ronnie was vier, dus ik bedoel,

485
00:47:28,050 --> 00:47:28,910
In Noordwijk?

486
00:47:28,910 --> 00:47:32,932
In Noordwijk, ja. En daar was ook zo'n nare leidster. Ik ben

487
00:47:32,932 --> 00:47:36,752
altijd een beetje bruin hier, dat is gewoon mijn huid

488
00:47:36,752 --> 00:47:36,820
Jouw kleur

489
00:47:36,820 --> 00:47:38,020
mijn huidskleur

490
00:47:38,020 --> 00:47:39,550
je hebt veel kleur, ja

491
00:47:39,550 --> 00:47:45,127
en dan kwam ze me 's nachts uit bed halen, of 's avonds; zei ze: heb je je hals gewassen?

492
00:47:45,127 --> 00:47:50,642
Ik zeg ja. En zegt ze: kom mee. Dan moest je mee naar die badkamer, zo'n koele badkamer,

493
00:47:50,642 --> 00:47:55,969
echt van zo'n tehuis, en dan pakte ze de Vim-bus en dan ging ze met een borstel, ging

494
00:47:55,969 --> 00:47:59,791
ze die, maar dat ging er natuurlijk niet af, want dat is mijn

495
00:47:59,980 --> 00:48:08,085
huidskleur. En dat haar, want ik had, ik heb nog krullen, maar ik had toen nog veel meer krullen

496
00:48:08,085 --> 00:48:15,938
en dan ging ze met zo'n ijzeren kam die krullen doen. Nou, dat was echt vreselijk! Vreselijk!

497
00:48:15,938 --> 00:48:24,128
Een ruw mens. Heel naar mens. En die zie ik nog zo voor me, zwart haar, een hard gezicht en geen,

498
00:48:24,128 --> 00:48:32,318
nooit een vriendelijk woord of wat dan ook. Maar ik denk dat ze tegen alle kinderen zo deed hoor.

499
00:48:32,318 --> 00:48:38,482
Dat weet ik eigenlijk niet, maar dat denk ik. Was gewoon een hard iemand.

500
00:48:40,060 --> 00:48:42,130
Weet jij veel wat ze mee had gemaakt

501
00:48:42,540 --> 00:48:43,820
Natuurlijk, weet ik ook niet. Nee.

503
00:48:43,820 --> 00:48:45,570
Dat weet ik ook niet.

504
00:48:45,570 --> 00:48:49,420
Maar je hoeft niet hard te zijn.

505
00:48:49,420 --> 00:48:52,340
Nee. Ik heb ook veel meegemaakt, maar ik ben nog nooit hard geweest.

506
00:48:52,520 --> 00:48:55,050
Nee. [lacht] Daar zie ik je niet voor aan. Nee.

508
00:48:55,050 --> 00:48:55,200
Nee.

509
00:48:55,200 --> 00:49:02,445
Nou, en toen naar dat kindertehuis en toen kwamen we daar. Van Ronnie weet ik het niet eens

510
00:49:02,445 --> 00:49:09,611
meer, want die was natuurlijk nog kleiner. Maar ik kwam op een zaal en daar lagen allemaal

511
00:49:09,611 --> 00:49:16,140
grote, volwassen jongens. En die hadden bepaalde grapjes. Nou, in de eerste plaats

512
00:49:16,300 --> 00:49:16,990
Sliep je gemengd?

513
00:49:16,990 --> 00:49:17,240
Ja

514
00:49:17,240 --> 00:49:17,800
In een Joods tehuis?

515
00:49:17,800 --> 00:49:22,650
In het begin, meteen, ja. Was een grote puinhoop daar.

516
00:49:22,650 --> 00:49:24,510
In Amsterdam?

517
00:49:24,510 --> 00:49:29,940
Ja. Op de eh, niet de Emmalaan, Prins Hendriklaan, ergens in die buurt

518
00:49:30,800 --> 00:49:39,005
was het. En dan kreeg je van die paardendekens, weet je wel, die harde dekens, die, oh, vreselijk!

519
00:49:39,005 --> 00:49:46,875
Maar goed, dat was niet zo erg, maar er waren een heleboel grote jongens ook en die hadden een

520
00:49:46,875 --> 00:49:55,164
grapje. Dan moest ik op bed gaan liggen en dan moest ik mijn mond opendoen, gingen zij erin piesen.

521
00:49:55,164 --> 00:50:04,040
Zulk soort gekke dingen. Ja, dat klinkt ongelooflijk, maar ik denk, die jongens waren dus vijftien/zestien

522
00:50:04,040 --> 00:50:08,645
jaar, hadden natuurlijk ook jaren ondergedoken gezeten.

523
00:50:08,980 --> 00:50:10,090
los, ja, losgeslagen

524
00:50:10,090 --> 00:50:16,315
Ook losgeslagen. Later is dat wel verbeterd, zijn we dus in aparte zalen. Maar niemand wist

525
00:50:16,315 --> 00:50:22,815
toen nog van wat; ze wisten niet wie er wel of niet terugkwam. En er zijn ook natuurlijk ouders

526
00:50:22,815 --> 00:50:28,973
teruggekomen, die die kinderen opgehaald hebben. En net wat ik zeg, ik heb daarna daar een

527
00:50:28,973 --> 00:50:35,199
hele leuke periode gehad. Ik weet dat we gezamenlijk naar Artis gingen en uitjes. En dat ik

528
00:50:35,199 --> 00:50:41,630
altijd boven, waar ik gek op was, dan riep ze me altijd, die vrouw, dan zegt ze: kom eens naar

529
00:50:41,630 --> 00:50:47,787
boven, telefoon gaat. En dan had ze bijvoorbeeld melk gekookt en dan had ze een schoteltje

530
00:50:47,787 --> 00:50:54,082
voor me bewaard met vellen van de melk, die schepte ze er af en dan een beetje suiker en dan

531
00:50:54,082 --> 00:50:58,461
mocht ik die opeten. Dat vond ik heerlijk. Vind ik nog heerlijk.

532
00:50:58,940 --> 00:51:00,260
[lacht] Jij, die altijd alles niet kan eten [lacht]

533
00:51:00,260 --> 00:51:03,640
Ja, daar kon ik wel eten, in het kindertehuis.

534
00:51:03,890 --> 00:51:04,180
Ja?

535
00:51:04,180 --> 00:51:12,233
Ja. Daar was ik van dat nare mens af, ja. Ik zeg je, ik vond het daar zo fijn, want die mensen waren

536
00:51:12,233 --> 00:51:20,367
zo lief! Was een jong stel en die waren echt heel erg lief. En ik heb ze daarna ook nooit meer gezien

537
00:51:20,367 --> 00:51:28,340
of gesproken. Ik mocht van de familie, of van mevrouw Cohen gewoon met niemand meer contact hebben.

538
00:51:28,340 --> 00:51:36,555
Dat wou ze niet! En toen Ronnie dus weggehaald is daar, heb ik ook jaren niks meer van Ronnie gehoord.

539
00:51:36,555 --> 00:51:44,609
Op een gegeven moment lag ik in de VU, mijn baarmoeder moest eruit, en er komt een vrouwtje de kamer

540
00:51:44,609 --> 00:51:52,421
binnen met een pak foto's in haar hand. En ik kijk zo, ik zeg: jij bent Ronnie! Had zij me via de

541
00:51:52,421 --> 00:52:00,635
Joodse Gemeente opgespoord, die wouden niet de naam, niks geven, maar uiteindelijk had ze haar verhaal

542
00:52:00,635 --> 00:52:08,528
verteld en toen hebben ze toch gezegd wie ik was, waar ik was en sindsdien hebben we weer contact.

543
00:52:08,528 --> 00:52:12,635
Dat is geleden, nu, ik was 42, nou ja, dertig jaar.

544
00:52:14,990 --> 00:52:15,910
Blij mee.

545
00:52:18,100 --> 00:52:26,582
Mja, wel blij mee, maar het contact is summier hoor. Nu gaat het wat beter, maar ze was eigenlijk

546
00:52:26,582 --> 00:52:34,453
jaloers op mij. Omdat ik een Joodse man had, en zij niet. Zij is wel, na het kindertehuis,

547
00:52:34,453 --> 00:52:43,024
door een andere familie in huis genomen. Daar heeft ze het trouwens heel fijn gehad, in Betondorp.

548
00:52:43,024 --> 00:52:50,894
Maar die deden niks aan het Jodendom. Helemaal niks. En zij is dus met een niet-Joodse man

549
00:52:50,894 --> 00:52:58,678
getrouwd en daar heeft ze eigenlijk jaren, jarenlang spijt van gehad. Is naar psychiaters

550
00:52:58,678 --> 00:53:06,549
gelopen, zus gelopen en zus, maar daar was niks aan te veranderen. Ik bedoel, ze hield van

551
00:53:06,549 --> 00:53:14,507
hem en hij hield van haar; ze heeft daar heel erg mee geworsteld. En dan kwam ze hier, zegt

552
00:53:14,507 --> 00:53:22,552
ze: ja, ik vind het zo erg, het is toch zo fijn, zo'n Joods gezin, huishouding. Ik denk, nou

553
00:53:22,552 --> 00:53:27,450
ja, wat een onzin, want het is wat je er zelf van maakt.

554
00:53:28,150 --> 00:53:28,850
Tuurlijk

555
00:53:28,850 --> 00:53:36,165
Ik zeg: en als jij Joodse dingen wilt leren, dan kan je dat doen! Maar ja, dat heeft ze nooit

556
00:53:36,165 --> 00:53:43,952
gedaan. En haar kinderen, ze heeft drie kinderen, zijn dus echt helemaal eh; ze heeft ŽŽn dochter

557
00:53:43,952 --> 00:53:51,267
die dan wel Joods is, haar zoons niet meer natuurlijk. Of, de zoons zijn wel Joods, maar zijn

558
00:53:51,267 --> 00:53:57,324
met niet-Joodse vrouwen getrouwd. Dat is een hele tijd heel moeilijk geweest.

559
00:53:57,560 --> 00:54:02,460
Zij was ook in het weeshuis toen

560
00:54:02,830 --> 00:54:04,550
jullie daar belandden na de oorlog?

561
00:54:04,550 --> 00:54:08,200
Wij zijn samen vanuit die tante Frans naar het weeshuis gegaan.

562
00:54:08,200 --> 00:54:10,110
En zij werd ook door die jongens gepest?

563
00:54:10,110 --> 00:54:13,613
Dat weet ik niet. Ik denk dat die kleintjes op een aparte

564
00:54:13,613 --> 00:54:16,318
zaal lagen. Want zij was toen nog maar vier.

565
00:54:16,380 --> 00:54:24,980
Dat weet ik niet. Ik heb haar daar nooit over gehoord.

566
00:54:27,400 --> 00:54:28,330
Ging je toen naar school? Nee.

568
00:54:28,330 --> 00:54:33,180
Wat deed je de hele dag?

569
00:54:34,520 --> 00:54:44,009
Ik zat het meeste bij die familie boven. En net wat ik zei, we gingen wel uitstapjes doen h, naar

570
00:54:44,009 --> 00:54:53,595
Artis of zus en zo. En in het weekend kwam mijn tante, die was nog in Nederland, mij een dagje halen

571
00:54:53,595 --> 00:55:03,180
en voor de rest, ik weet het niet. Ik weet niet wat wij de hele dag deden. Toen ik naar school ging,

572
00:55:03,180 --> 00:55:11,232
in Leeuwarden, kon ik wel lezen. Maar rekenen en zo had ik allemaal nog nooit gehad.

573
00:55:11,520 --> 00:55:17,530
En op een zekere dag word je gestuurd naar de familie Cohen

576
00:55:17,530 --> 00:55:26,900
wordt je dat verteld of? ..nee, ja, je wordt dan gehaald. Er is een familie die eh, nou, wacht even

577
00:55:26,900 --> 00:55:28,690
Ik stop even

578
00:55:28,690 --> 00:55:29,060
Ja

579
00:55:29,060 --> 00:55:36,140
Er is een familie die jou graag wil zien. En dat was dus al verschillende keren gebeurd.

580
00:55:36,970 --> 00:55:38,190
En je wist waar dat voor was?

581
00:55:38,190 --> 00:55:39,500
Ja.

582
00:55:39,500 --> 00:55:40,520
Ja.

583
00:55:40,520 --> 00:55:45,080
Er is een familie die jou graag wil zien en die jou misschien mee naar huis wil nemen.

584
00:55:46,540 --> 00:55:50,110
Nou, dus dan word je zo'n kamer in geleid en dan zit daar meneer

585
00:55:50,110 --> 00:55:53,514
en mevrouw Cohen, dat waren in mijn ogen al hele oude mensen,

586
00:55:53,570 --> 00:56:01,624
ze waren denk ik vijftig en vijfenvijftig of zo, maar helemaal grijs en, ja, vroeger verkleedde je je

587
00:56:01,624 --> 00:56:09,360
toch heel anders, dus je denkt, oude mensen. En ja, toen vonden ze me wel leuk. Ze wouden me wel.

588
00:56:10,090 --> 00:56:11,060
En Ronnie vonden ze ook leuk.

589
00:56:11,060 --> 00:56:13,995
En Ronnie vonden ze toen ook leuk. Nou, ik weet niet of

590
00:56:13,995 --> 00:56:16,716
ze Ronnie leuk vonden, maar die uitspraak was daar.

591
00:56:18,520 --> 00:56:20,480
Dus ze hadden toen geen keus.

592
00:56:20,480 --> 00:56:24,776
Dus Ronnie ging ook mee. En toen zeiden ze: je gaat naar

593
00:56:24,776 --> 00:56:28,613
Leeuwarden. Nou, wist ik veel waar Leeuwarden was!

594
00:56:30,010 --> 00:56:30,550
Nee?

595
00:56:30,550 --> 00:56:36,476
Nee, natuurlijk niet. Ik had nooit geen aardrijkskunde of iets gehad. Dus wij gingen

596
00:56:36,476 --> 00:56:42,545
met de trein, we werden weggebracht door iemand van Ezrath Ha-Jeled, met de trein naar

597
00:56:42,545 --> 00:56:48,542
Leeuwarden en daar haalden zij ons op met de auto. En toen kwamen we daar aan en toen

598
00:56:48,542 --> 00:56:54,892
stonden er allemaal cadeautjes voor ons, want ik was net jarig geweest, ik was zes oktober

599
00:56:54,892 --> 00:57:00,890
jarig en acht oktober kwamen we daar. Dus daar stonden cadeautjes en nou ja, dat was,

600
00:57:00,890 --> 00:57:05,547
dacht ik, wel heel leuk, heel lief. Nou, en toen begon de ellende.

601
00:57:07,330 --> 00:57:11,930
Kan je je nog herinneren hoe die begon?

602
00:57:11,930 --> 00:57:17,694
Nou het begon eigenlijk met dat zij zei: je moet ons pappie en mammie noemen.

603
00:57:17,694 --> 00:57:23,459
Heb ik nooit gekund. Of Ronnie dat wel gedaan heeft dat weet ik niet, maar ik

604
00:57:23,459 --> 00:57:29,374
kon het niet. Ik omzeilde het altijd en dan kreeg ik dus altijd straf, want dan

605
00:57:29,374 --> 00:57:34,465
moest ik maar naar boven gaan, want ik zei geen 'moeder' tegen haar.

606
00:57:35,740 --> 00:57:42,498
En ik moest allerlei dingen die ik eigenlijk niet wou, bijvoorbeeld als ik uit school kwam. Een

607
00:57:42,498 --> 00:57:49,540
ander kind gaat spelen of wat dan ook. Dan moest ik breien, een grote kous, zo'n sok. En dan was-ie

608
00:57:49,540 --> 00:57:56,370
klaar, was-ie gebreid en dan knipte ze er een gat in en dan moest ik gaan mazen, heet dat geloof

609
00:57:56,370 --> 00:58:03,412
ik. Moest ik dan leren om het dicht te maken. Maar haar dochter hoefde dat allemaal niet, die soort

610
00:58:03,412 --> 00:58:10,811
dingen. Of ze zette me in de tuin en dan moest ik een pan eh, niet aardappels, appels of peren schillen.

611
00:58:10,811 --> 00:58:17,711
Want daar ging ze dan wat van maken. Maar ik kon dat helemaal niet, dat schillen. En dan moest je

612
00:58:17,711 --> 00:58:24,540
schillen en dan moest je ze in vier partjes snijden en dan die klokhuizen en zo eruit halen. Nou

613
00:58:24,540 --> 00:58:31,298
ja, voor een kind van acht jaar, dat is toch, toch belachelijk. En zulk soort dingen, dat moest

614
00:58:31,298 --> 00:58:38,128
ik dan doen. En als ik de kans kreeg, dan glipte ik het huis uit, dan ging ik buiten spelen. Nou

615
00:58:38,128 --> 00:58:42,609
ja, net wat ik zei, als ik dan te laat kwam kreeg ik geen eten.

616
00:58:43,250 --> 00:58:45,260
Je werd naar school gestuurd?

617
00:58:46,860 --> 00:58:56,170
Ja. Ik ben daar naar school gestuurd. Kwam ik in de eerste klas, met acht jaar.

618
00:58:56,170 --> 00:58:57,150
Niet makkelijk.

619
00:58:57,150 --> 00:59:07,080
Nee. Maar ik was klein, dus het viel natuurlijk niet zo heel erg op. Maar ja, ik lag natuurlijk achter.

620
00:59:07,080 --> 00:59:15,853
Ik lag twee jaar achter. Maar ik kon dat wel goed, zover ik me herinner, wel goed behappen.

621
00:59:17,020 --> 00:59:22,960
En na de lagere school ben ik naar de MULO gegaan, heet het geloof ik toen.

622
00:59:22,960 --> 00:59:24,170
Ja.

623
00:59:24,170 --> 00:59:28,983
En ik wou eigenlijk niet leren, ik vond het niet leuk.

624
00:59:28,983 --> 00:59:33,440
En Bertie, haar dochter, ging naar de meisjes-HBS.

625
00:59:33,780 --> 00:59:38,320
En ik wou zo heel graag op pianoles

626
00:59:39,160 --> 00:59:42,660
en Bertie ging op pianoles en ik mocht niet op pianoles. Nee?

628
00:59:42,660 --> 00:59:50,435
Nee. Op een gegeven moment, op school, was er een opvoering van Kerstliedjes, gewoon kerstliedjes en

629
00:59:50,435 --> 00:59:58,289
toen werd ik uitgezocht, ik had toen nog een leuke stem, om kerstliedjes te zingen. Nou, toen zijn ze

630
00:59:58,289 --> 01:00:06,142
uit hun dak gegaan! Dat mocht niet, dat mocht ik niet! Want dat, ja, dat was Christelijk en dat, weet

631
01:00:06,142 --> 01:00:13,918
ik veel wat. En toen zei ik: dan wil ik op zangles. Nou, dat heeft ook wat voeten in de aarde gehad.

632
01:00:13,918 --> 01:00:21,615
Ben ik geloof ik ook een blauwe maandag op geweest, en daar ben ik ook weer afgehaald. En toen zijn

633
01:00:21,615 --> 01:00:29,469
wij wel, want dat konden we samen, Bertie en ik, op dansles geweest. Dat hebben we dus wel gedaan. En

634
01:00:29,469 --> 01:00:37,322
de MULO ben ik met de derde klas, ja, toen kreeg je nog een diploma in je derde jaar, af gegaan, want

635
01:00:37,322 --> 01:00:45,331
ik wou niet meer. De leraar had dus wel gezegd: ze kan makkelijk verder leren en zo, maar mevrouw Cohen

636
01:00:45,331 --> 01:00:53,107
vond het na drie jaar wel genoeg. Moest ik maar gaan, ja, weet ik wat, werken of weet ik wat ze wou,

637
01:00:53,107 --> 01:00:58,550
ik weet het niet. Maar goed, ik heb toen zelf gekozen voor verpleging.

638
01:01:01,970 --> 01:01:06,870
Je komt daar aan en er zijn allemaal leuke cadeautjes en je verwacht er veel van

639
01:01:07,090 --> 01:01:07,840
en het gaat snel mis

640
01:01:07,840 --> 01:01:08,020
Ja.

641
01:01:08,020 --> 01:01:10,590
Het zijn orthodoxe mensen?

642
01:01:10,590 --> 01:01:18,464
Ja. Wij sliepen op ŽŽn slaapkamer, Bertie en ik samen, en ik was gek op lezen. Zodra ik kon lezen,

643
01:01:18,464 --> 01:01:26,653
wou ik lezen. Maar dat mocht niet. Nou, wat deed ik dan, ging ik dus onder de deken met een zaklantaarn,

644
01:01:26,653 --> 01:01:34,448
en dan ging ik onder m'n deken lezen. En Bertie, die viel dan in slaap, die heeft dat niet gemerkt,

645
01:01:34,448 --> 01:01:42,165
ik heb dat jaren gedaan. Of als ik gewoon huiswerk had, dan zat ik in een kamertje hier en dan had

646
01:01:42,165 --> 01:01:50,275
ik m'n leesboek eronder. Als zij dan naar boven kwam, hup, gauw dat boek er overheen, als mevrouw Cohen

647
01:01:50,275 --> 01:01:57,992
eraan kwam, dan zat ik braaf te leren. Maar ik heb heel veel gelezen toen. En dat kreeg ik van die

648
01:01:57,992 --> 01:02:05,866
jongens, de boeken, of van de schoolbibliotheek, dat weet ik niet eens meer. Maar het waren allemaal

649
01:02:05,866 --> 01:02:11,378
boeken die ik eigenlijk nog niet mocht lezen. Ik ben nog gek op lezen.

650
01:02:11,378 --> 01:02:11,930
Was je goed met de jongens?

651
01:02:11,930 --> 01:02:19,513
Jawel. Wat wel heel vervelend is, ik weet eigenlijk niet of ik dat nou wel of niet

652
01:02:19,513 --> 01:02:26,357
wil vertellen. Een van die jongens heeft mij misbruikt. Een van die zoons.

653
01:02:26,357 --> 01:02:26,450
Hmhm.

654
01:02:27,410 --> 01:02:31,597
En dat heb ik eigenlijk heel ver weggestopt. Dat weet ook

655
01:02:31,597 --> 01:02:35,196
niemand, alleen mijn man. Dat heb ik nooit, nooit

656
01:02:35,270 --> 01:02:36,610
Maar het is wel jouw verhaal

657
01:02:36,610 --> 01:02:37,450
ja

658
01:02:37,450 --> 01:02:39,810
en nu je het toch vertelt, is misschien wel

659
01:02:39,810 --> 01:02:43,010
goed om het te vertellen.

660
01:02:43,010 --> 01:02:51,489
Ja, ik was natuurlijk nog heel jong. Ik was er misschien een jaar, twee jaar en dan kwam hij, [zucht]

661
01:02:51,489 --> 01:02:59,885
hij sliep in de kamer daarnaast en dan kwam hij naast m'n bed zitten en dan een verhaaltje vertellen

662
01:02:59,885 --> 01:03:07,945
of wat dan ook. Hij was denk ik een jaar of negentien toen. Nou, even denken, hij is nu 79 en ik

663
01:03:07,945 --> 01:03:15,837
ben zes-, ja, was negentien. En dan begon hij mij te strelen en zus en zo en, nou ja, dan kwam

664
01:03:15,837 --> 01:03:22,134
hij zelf klaar. En dat is heel lang doorgegaan. Heeft nooit iemand geweten.

665
01:03:22,470 --> 01:03:22,740
Ontzettend!

666
01:03:22,740 --> 01:03:31,195
Ja, heeft nooit iemand geweten. Ja. En nou, als ik hem zie, want hij woont nu in Isra‘l, al jaren,

667
01:03:31,195 --> 01:03:39,822
en ik heb nooit meer een letter over gesproken, hij natuurlijk ook niet, maar hij heeft nu Parkinson.

668
01:03:39,822 --> 01:03:48,107
Dan staat-ie daar dus zo, weet je, dan denk ik, oh nee. Dat gaat dan toch altijd nog door je heen

669
01:03:48,107 --> 01:03:54,683
natuurlijk. Ja, is een oude man nu. Maar ik heb dit nooit aan iemand verteld.

670
01:03:55,030 --> 01:03:58,460
En in dat huis wist niemand ervan?

671
01:03:58,890 --> 01:04:01,777
Nee. Nee, als mevrouw Cohen dit geweten had, nou dan weet

672
01:04:01,777 --> 01:04:04,259
ik honderd procent dat ik de schuld had gekregen.

673
01:04:04,480 --> 01:04:05,820
Daar was je bang voor?

674
01:04:05,960 --> 01:04:13,848
Ja. Ik heb het nooit aan iemand verteld. Hoe, aan wie had ik dat moeten vertellen? Ik zou

675
01:04:13,848 --> 01:04:21,825
het niet weten! Aan haar durfde ik al helemaal niets te vertellen of te vragen. Ik was als

676
01:04:21,825 --> 01:04:30,156
de dood voor die vrouw! En hij was wel een goeie man, maar niet zo'n type die je in vertrouwen

677
01:04:30,156 --> 01:04:36,804
zou nemen. Nee. En Bertie heb ik het ook, en Bertie lag er nota bene naast!

678
01:04:37,070 --> 01:04:38,740
Maar die sliep.

679
01:04:38,740 --> 01:04:38,920
Ja.

680
01:04:38,920 --> 01:04:39,770
Vreselijk.

681
01:04:44,620 --> 01:04:52,226
Ja. En wat ik ook zo vreselijk daar vond: in het begin, toen we nog kleiner waren,

682
01:04:52,226 --> 01:04:59,926
gingen we in een teil beneden, met warm water, maar zij hadden wel een badkamer met

683
01:04:59,926 --> 01:05:07,254
een bad. Maar het was daar ijzig, ijzig koud, want er was boven geen verwarming

684
01:05:07,254 --> 01:05:07,440
Hmhm

685
01:05:07,850 --> 01:05:15,100
en dan moest je je daar in die ijskoude badkamer wassen en dan gaf ze dus ŽŽn washandje en

686
01:05:15,100 --> 01:05:22,824
ŽŽn handdoek. Daar moest je het mee doen. Dat deed ik. En dan de week daarop, dan ging de andere

687
01:05:22,824 --> 01:05:30,547
handdoek voor onder en dan kreeg je voor boven weer een schone. En zo ging het ook met de kleding.

688
01:05:30,547 --> 01:05:37,876
Op een gegeven moment, ik wist dus ook niet wat ongesteld was natuurlijk, niemand had mij dat

689
01:05:37,876 --> 01:05:45,285
ooit verteld; dus op een gegeven moment word ik ook, ik was heel jong, ik was nog geen elf, en

690
01:05:45,285 --> 01:05:52,772
ik, ja, ik zie dat bloed en ik denk: ik ga dood. Ik ga dood, riep ik toen. Is niks aan de hand,

691
01:05:52,772 --> 01:06:00,337
nu ben je een groot meisje, hier, die moet je gebruiken. Kreeg ik van die lappen die je dus zelf

692
01:06:00,337 --> 01:06:07,824
uit moest spoelen en dan moest je ze buiten hangen om te drogen en dan moest je ze weer opnieuw

693
01:06:07,824 --> 01:06:12,159
gebruiken. Maar misschien was er toen geen maandverband

694
01:06:12,159 --> 01:06:12,790
Nee hoor

695
01:06:12,790 --> 01:06:12,940
Nee

697
01:06:12,940 --> 01:06:13,070
Dat was heel normaal. Ja

698
01:06:13,070 --> 01:06:14,240
Die gebruikten ze [lacht]

699
01:06:14,240 --> 01:06:19,081
Ja. Maar ja, ik was natuurlijk nog zo jong, ik was tien jaar! En zo mager,

700
01:06:19,081 --> 01:06:23,987
ongelooflijk. Normaal zou je denken, nou, want Bertie, dat was dus een heel

701
01:06:23,987 --> 01:06:28,109
groot probleem, die was op haar zeventiende nog niet ongesteld.

702
01:06:28,240 --> 01:06:35,610
Ze heeft ook nooit kinderen gekregen.

703
01:06:35,610 --> 01:06:40,021
Maar je zegt over die washandjes en, de dingen die we

704
01:06:40,021 --> 01:06:44,016
nu vuil vinden. Maar wist je dat het anders kon?

705
01:06:45,150 --> 01:06:48,400
Schijnbaar wel, anders had ik het niet zo naar gevonden.

706
01:06:48,400 --> 01:06:51,090
Ja, nee, maar ik vraag me de hele tijd af hoe je dat weet.

708
01:06:51,090 --> 01:06:52,450
Hoe je dat wist.

709
01:06:52,450 --> 01:06:57,790
Ja, ik weet het niet, ik gebruik nu drie handdoeken [lacht] of zo per keer. Nee, maar,

710
01:06:57,790 --> 01:07:03,254
ja, ik vond dat heel vies. Dan moest je dat, wat je voor onderen gebruikt had, dat moest

711
01:07:03,254 --> 01:07:08,035
je dan, de week daarna je gezicht mee afdrogen. Nou, dat vond ik gewoon vies.

712
01:07:08,430 --> 01:07:17,168
Nou ja, zo waren er zoveel dingen. Ik weet wel, op vrijdagmiddag was er altijd rijst. Zo'n pan

713
01:07:17,168 --> 01:07:25,906
die dan in een kist ging, h? Boven op zolder moest ik dat in een kist zetten en dat ging dan

714
01:07:25,906 --> 01:07:35,574
in hooi en dat werd op donderdag gedaan en dan vrijdagmiddag aten we dat. En dan had ze op vrijdagmiddag

715
01:07:35,574 --> 01:07:44,219
challe erbij en dat vond ik zo lekker! Maar ik durfde er niet om te vragen. Nou, dan kreeg ik

716
01:07:44,219 --> 01:07:50,448
het ook niet. Ik moest om alles vragen en anders kreeg ik het niet!

717
01:07:50,820 --> 01:07:51,980
En je vroeg het niet.

718
01:07:51,980 --> 01:07:59,192
En ik vroeg het niet. En dan had ze, oh, dan had ze op vrijdagavond wel eens kastanjes, ik

719
01:07:59,192 --> 01:08:06,485
kan ze nog niet zien, en dan moest ik het eten. Maar dat zijn van die hele droge dingen. En

720
01:08:06,485 --> 01:08:13,777
dan bleef dat in m'n keel zitten. Je eet het op, je eet het op, al zit je de hele avond, je

721
01:08:13,777 --> 01:08:20,509
eet het op! Nou, ik kon het niet weg krijgen. Dat eten, dat was een ramp daar. Echt.

722
01:08:20,780 --> 01:08:22,240
Was het ook vies eten als je er nu op terugkijkt?

723
01:08:22,240 --> 01:08:25,530
Nee, dat denk ik niet. Dat denk ik niet.

724
01:08:25,530 --> 01:08:27,730
Dat was jij

725
01:08:27,730 --> 01:08:34,230
Ja. Dat was mijn angst voor haar denk ik. Dat ik niet kon eten.

726
01:08:34,230 --> 01:08:37,810
Nou, je zat ook nog met die jongen aan tafel neem ik aan, die,

727
01:08:37,810 --> 01:08:39,910
Ja, ook dat. Ja.

728
01:08:39,910 --> 01:08:41,840
die toch niet

729
01:08:42,540 --> 01:08:43,860
juist gehandeld heeft

730
01:08:46,360 --> 01:08:47,010
Nee

731
01:08:47,010 --> 01:08:47,740
Was je bang voor hem?

732
01:08:47,740 --> 01:08:55,843
Nee, ik was niet bang voor hem. Nee. Nee. Ik was bang voor haar, voor alles wat met haar te

733
01:08:55,843 --> 01:09:03,947
maken had. En zij gingen af en toe een dag naar Amsterdam, want daar ging hij naar de beurs

734
01:09:03,947 --> 01:09:12,051
of zoiets en dan ging zij mee. Dat vond ik z— heerlijk, als ze een dag weg was, dan kon ik

735
01:09:12,051 --> 01:09:20,422
ademhalen. Heerlijk vond ik dat. En die oudste zoon, die woonde in Hilversum, die was getrouwd

736
01:09:20,422 --> 01:09:28,882
en daar mocht ik af en toe logeren en dat vond ik zo fijn, want daar mocht ik alles. Die woonde

737
01:09:28,882 --> 01:09:37,163
op de hei, dus dat huis en dan de hei daarvoor en, nou ja. Zijn vrouw was niet helemaal okŽ,

738
01:09:37,163 --> 01:09:45,623
ook niet uit de oorlog gekomen, heeft jarenlang in Amersfoort gezeten. Maar het was zo heerlijk

739
01:09:45,623 --> 01:09:51,946
daar, dat ja, dat was een opluchting als ik daar een weekje mocht zijn.

740
01:09:52,570 --> 01:09:58,190
En verder liet ze je hard werken.

741
01:09:58,220 --> 01:10:06,303
Ja. En dan zei meneer Cohen er wel eens wat van en dan zegt ze, ach, nou, daar trok ze zich niks

742
01:10:06,303 --> 01:10:14,387
van aan. Maar zij heeft misschien ook geen makkelijk leven gehad, ik weet het niet hoor. Dat wat

743
01:10:14,387 --> 01:10:22,303
ik me altijd kan herinneren, dat vond ik ook zoiets raars. Zeg maar het begin van de week, dan

744
01:10:22,303 --> 01:10:30,302
haalde hij uit zijn portemonnee zeg maar honderd gulden, ik weet niet wat er toen voor briefjes

745
01:10:30,302 --> 01:10:38,218
waren, en dan legde hij dat zo onder haar bord, zo. En daar kon ze het die week mee doen. Vond

746
01:10:38,218 --> 01:10:45,038
ik zo raar. En daar moest ze dan schijnbaar heel dankbaar voor zijn. Heel vreemd.

747
01:10:45,038 --> 01:10:45,460
Zij gingen naar Amsterdam terug

749
01:10:55,250 --> 01:10:56,630
Terug... zij hebben nooit in Amsterdam gewoond.

750
01:10:56,630 --> 01:10:58,070
Nee, ze gingen naar Amsterdam.

751
01:10:58,070 --> 01:11:01,520
Ja, hij kwam uit Leeuwarden en zij uit Groningen. Stadskanaal.

752
01:11:01,890 --> 01:11:03,650
Hoe oud was je toen?

753
01:11:03,650 --> 01:11:04,750
Zeventien.

754
01:11:04,750 --> 01:11:06,120
Toen was je al zeventien.

755
01:11:06,120 --> 01:11:11,250
Ja. En toen ben ik eigenlijk meteen de verpleging ingegaan.

756
01:11:12,310 --> 01:11:18,600
Voordat je terugging, toen was je eigenlijk toch een puber en adolescent. Had je al vriendjes of eh?

757
01:11:18,600 --> 01:11:24,092
Ja. Ja, dat was hun grote angst, dus geen Joodse vriendjes. Maar

758
01:11:24,092 --> 01:11:28,984
die waren daar gewoon niet. Er waren geen Joodse jongens.

759
01:11:29,070 --> 01:11:29,810
Je had gewone jongens achter je aan?

760
01:11:29,810 --> 01:11:30,680
Ja.

762
01:11:30,680 --> 01:11:32,900
[lacht] Heel gewoon.

763
01:11:32,900 --> 01:11:35,530
[lacht] Heel gewoon op die leeftijd.

764
01:11:35,530 --> 01:11:36,240
[grinnikt], ja.

765
01:11:36,240 --> 01:11:41,440
Ja. En daar was je bang voor

766
01:11:42,410 --> 01:11:48,442
Nee, zij. Zij waren daar bang voor. Ze zeiden ook toen wij in Amsterdam woonden en ik mijn

767
01:11:48,442 --> 01:11:54,608
man leerde kennen, heb ik hem natuurlijk een keer mee naar hun huis genomen, toen zeiden ze:

768
01:11:54,608 --> 01:12:00,640
nou, dat is niks, hij loopt op sude schoenen. Bordeelsluipers noemden ze dat. En hij had

769
01:12:00,640 --> 01:12:06,672
een lichtblauw truitje aan, nou daar moest ik maar gauw vanaf, want dat was helemaal niks!

770
01:12:06,672 --> 01:12:12,771
En dan kwam ik binnen en dan had ik van hem een parfumpje gekregen en dan had ik wat op, en

771
01:12:12,771 --> 01:12:17,864
dan zei ze: [snuift] je ruikt als een hoer! Je hoort geen parfum op te doen.

772
01:12:17,864 --> 01:12:18,200
Oh ja?

773
01:12:18,500 --> 01:12:22,435
Zulk soort idiote dingen. Nou ja, dan ga je er toch niet

774
01:12:22,435 --> 01:12:26,229
meer naartoe? Ik bedoel, ik ging er niet meer naartoe.

775
01:12:32,060 --> 01:12:34,960
Dus je gaat de verpleging in.

776
01:12:35,490 --> 01:12:43,122
Ja. Toen was ik dus zeventien en officieel moet je achttien zijn, maar omdat ik een beetje

777
01:12:43,122 --> 01:12:50,924
uitgelegd had wat er aan de hand was hebben ze mij toegelaten. Maar wat ik heel slecht vond,

778
01:12:50,924 --> 01:12:58,811
je wordt meteen in het diepe gegooid, je krijgt geen vooropleiding, niks. Je krijgt een kamer

779
01:12:58,811 --> 01:13:06,529
toegewezen met vier personen en er wordt je verteld wie daar liggen en voor de rest zoek je

780
01:13:06,529 --> 01:13:12,550
het maar uit! En dat is natuurlijk, ben je eigenlijk veel te jong voor.

781
01:13:13,030 --> 01:13:13,840
Ja.

782
01:13:14,330 --> 01:13:18,220
Ik denk ook dat dat nu anders is, dat ze allemaal een vooropleiding krijgen.

783
01:13:18,220 --> 01:13:19,130
Ja, tuurlijk.

784
01:13:19,130 --> 01:13:19,130
Hè?

785
01:13:19,900 --> 01:13:21,990
Je begint toch niet zomaar op een kamer?

786
01:13:21,990 --> 01:13:22,930
Nee, absoluut niet meer.

787
01:13:22,930 --> 01:13:29,824
Nee. En daarbij moest je ook alles zelf doen, tot de bedden soppen, tot de po

788
01:13:29,824 --> 01:13:36,270
schoonmaken, tot de, weet ik veel, wat nu allemaal in die machines gaat.

789
01:13:36,360 --> 01:13:36,930
Maar het wordt je toch wel gewezen, hoe je het moet doen?

790
01:13:36,930 --> 01:13:43,445
Nou, dat wordt gezegd, daar staat de Lysol en daar staat de borstel en dan moest je zo met je blote

791
01:13:43,445 --> 01:13:49,894
handen in die Lysol. Ik heb ook, toen ik mijn tweede dochter kreeg, een ontsteking aan mijn handen

792
01:13:49,894 --> 01:13:56,804
gehad, dat al mijn huid eraf is gegaan. Dat was vreselijk. Ik kon er niks mee doen, dat is gewoon geweest

793
01:13:56,804 --> 01:14:02,332
van alle Lysol die ik toen in de verpleging heb moeten gebruiken om schoon te maken.

794
01:14:02,530 --> 01:14:03,940
Heb je je huid verpest.

795
01:14:03,940 --> 01:14:07,490
Ja. Handschoenen, dat kenden ze helemaal niet.

796
01:14:07,490 --> 01:14:11,110
En een ziekenverpleegster en een werkster en arbeidsdeling

797
01:14:12,180 --> 01:14:18,692
Ik weet, dan moest je 's morgens, nou eerst de pati‘nten doen en dan moest je de kamer gaan

798
01:14:18,692 --> 01:14:25,205
soppen. En dan kwam daarna de hoofdzuster en die ging met haar vinger langs de bedden en dan

799
01:14:25,205 --> 01:14:31,647
keek ze zo: zuster, hier wonen ook mensen, doet u dat thuis bij uw moeder ook? Schoonmaken!

800
01:14:31,647 --> 01:14:38,302
En als er een pati‘nt naar huis ging, dan werd het bed gereden naar buiten, naar het solarium

801
01:14:38,302 --> 01:14:44,814
en dan moest je daar in die bloedhitte, want je moest kousen aan, je moest een stijf boordje

802
01:14:44,814 --> 01:14:51,327
aan, ding op je hoofd, stijf schort aan, en dan stond je daar te soppen om die bedden schoon

803
01:14:51,327 --> 01:14:55,575
te maken en de matrassen en alles. Je moest alles zelf doen.

804
01:14:56,650 --> 01:14:59,450
Dat er schoongemaakt werd was natuurlijk niet slecht, maar

805
01:14:59,450 --> 01:15:00,540
Nee, maar

806
01:15:00,540 --> 01:15:00,970
het was wel zwaar [lacht]

807
01:15:00,970 --> 01:15:02,600
dat was veel te zwaar, dat je

808
01:15:02,600 --> 01:15:09,587
En als je nachtdienst had, dan was dat veertien dagen achter mekaar en dan moest je 's nachts beneden,

809
01:15:09,587 --> 01:15:16,233
was een kelder, en daar stond de was van de partussen, van de bevallingen. En die moest je met de

810
01:15:16,233 --> 01:15:22,878
hand uitspoelen. Nou, dat was echt verschrikkelijk. En dan moest je dat zo'n beetje ophangen, dat

811
01:15:22,878 --> 01:15:28,564
ging dan daarna wel naar een wasserij, maar de eerste uitspoeling moesten wij doen.

812
01:15:29,050 --> 01:15:33,480
En met z'n twee‘n was je in de nachtdienst, voor dat hele ziekenhuis.

813
01:15:34,190 --> 01:15:40,930
Dus je rende ook van hot naar her. Het was zwaar, maar ik vond het wel heel leuk.

814
01:15:42,010 --> 01:15:44,845
Maar toen waren er nog veel Joodse verpleegsters, dat

815
01:15:44,845 --> 01:15:47,466
was natuurlijk wel heel leuk. En Joodse doktoren.

816
01:15:48,340 --> 01:15:50,140
Ondanks de oorlog.

817
01:15:50,270 --> 01:15:55,910
Ja. Er kwamen meisjes uit alle delen van Nederland daar naartoe.

818
01:15:57,230 --> 01:16:00,630
Om daar in het Joodse ziekenhuis te werken. Ja.

819
01:16:00,630 --> 01:16:04,000
Kwam je nou in een Joodse omgeving had je het gevoel?

820
01:16:04,080 --> 01:16:12,911
Ja. Vond ik wel, ja. Ja. Er werd wel 's avonds, ook op vrijdagavond, bij de mensen op de kamer,

821
01:16:12,911 --> 01:16:21,278
die daarop gesteld was, sjabbes gemaakt. En het eten was koosjer. Dus ik vond dat wel heel

822
01:16:21,278 --> 01:16:28,994
prettig, ja. Maar goed, ik was ook door de Cohens zo opgevoed, een vrome opvoeding.

823
01:16:29,180 --> 01:16:31,050
Ja, zat ik net te denken

824
01:16:31,050 --> 01:16:32,030
Ja.

825
01:16:32,150 --> 01:16:34,620
Ja. Was er iemand lief tegen je in die tijd?

826
01:16:34,620 --> 01:16:39,450
In het ziekenhuis bedoel je?

827
01:16:39,910 --> 01:16:41,010
Iemand.

828
01:16:45,710 --> 01:16:53,647
Nee, eigenlijk niet. Ik had wel een paar vriendinnen. Je sliep dus met z'n vieren op een kamer en

829
01:16:53,647 --> 01:17:01,995
daar waren wel twee aardige meisjes, ŽŽn heel onaardig meisje, maar of dat nou echt; ŽŽn vrouwtje,

830
01:17:01,995 --> 01:17:10,178
Froutie Cohen, daar ben ik nog steeds bevriend mee. Dus dat is meer als vijftig jaar. Mar het eerste

831
01:17:10,178 --> 01:17:17,952
jaar was natuurlijk moeilijk. Ik was zo jong en de anderen waren allemaal negentien of twintig,

832
01:17:17,952 --> 01:17:25,808
dus dan zeiden ze allemaal: och daar komt die aan. Dat was [lacht] dat was dan wel eh, maar nee,

833
01:17:25,808 --> 01:17:31,700
in die tijd had ik niet iemand, tot ik eigenlijk mijn man leerde kennen.

834
01:17:35,150 --> 01:17:37,600
Er is al die tijd niemand lief tegen je geweest?

835
01:17:37,600 --> 01:17:45,167
Nee. Ik weet wel dat ik af en toe uitging en toen kwam ik op een avond mijn pleegbroer tegen

836
01:17:45,167 --> 01:17:52,980
en die zei: wat doe jij hier? Ik zeg: nou, ik ben gewoon wat wezen drinken en zo. Toen heeft-ie

837
01:17:52,980 --> 01:17:59,725
dat aan zijn ouders verteld en toen werd ik de volgende dag op het matje geroepen.

838
01:17:59,890 --> 01:18:01,150
Bij de familie Cohen

839
01:18:01,150 --> 01:18:06,733
Bij de familie Cohen. Wat ik gedaan had die avond. Ik zeg nou, gewoon, wat gedronken

840
01:18:06,733 --> 01:18:12,317
met iemand en zus en zo. Nou, ik was dan weer een hoer en alles en nog wat, want dat

841
01:18:12,317 --> 01:18:17,237
gaf geen pas. Als het zover was dan zouden zij wel een man voor me zoeken.

842
01:18:22,230 --> 01:18:24,110
En hun zoon mocht wel uit.

843
01:18:24,200 --> 01:18:26,600
Ja. Nou ja, die was tien jaar ouder als dat ik ben.

844
01:18:26,600 --> 01:18:31,620
Je ging met de meiden uit?

845
01:18:31,620 --> 01:18:38,543
Ja, we gingen ook met een stel uit, dan kon je in, wat was het, ik geloof Tuschinski, had je nog

846
01:18:38,543 --> 01:18:45,322
een dancing daar. Ja, en daar waren veel buitenlandse mannen. Die arbeiders, die hier werkten.

847
01:18:45,322 --> 01:18:52,246
Dat was in die tijd, tegen 1960, kwamen al die Marokkanen, ja, het meest Marokkanen hier werken.

848
01:18:52,246 --> 01:18:59,242
En dan gingen we naar de film en dan gingen we dansen daarna. Maar ik ging ook alleen met jongens

849
01:18:59,242 --> 01:19:06,093
uit. Ik heb ŽŽn hele goeie vriend toen gehad, was geen Joodse jongen en daar was ik echt heel

850
01:19:06,093 --> 01:19:13,450
gek op. Maar ik had mij dus altijd voorgenomen omdat mijn hele familie vermoord was om het Joods-zijn,

851
01:19:13,450 --> 01:19:17,777
dat ik zeker de plicht had om met een Joodse man te trouwen.

852
01:19:18,920 --> 01:19:19,580
Zo voelde je dat?

853
01:19:19,580 --> 01:19:28,190
Zo voelde ik dat. Ja. Dus ik heb dat toen afgekapt. Ja.

854
01:19:28,190 --> 01:19:32,460
En die buitenlandse mannen, daar danste je mee? Ja.

857
01:19:32,460 --> 01:19:37,656
Gezellig. ..Ja. Dat was gezellig. Ja. Ja. Maar ik was dus heel jong, want ik heb

858
01:19:37,656 --> 01:19:42,623
al, ik was geloof ik nog achttien toen ik mijn man leerde kennen.

859
01:19:42,700 --> 01:19:47,780
Je kreeg last van je nek.

860
01:19:47,780 --> 01:19:56,123
Ja. Dat heb ik eigenlijk als kind ook altijd gehad. Als ik bij Cohen was, en later in Amsterdam

861
01:19:56,123 --> 01:20:04,643
hadden ze verwarming, in Leeuwarden nog kachels, dan zat ik altijd met mijn rug en mijn nek tegen

862
01:20:04,643 --> 01:20:13,162
iets warms aan. En toen hadden ze in Leeuwarden gezegd van de schoolarts: u moet wat aan haar nek

863
01:20:13,162 --> 01:20:21,681
laten doen of rug, dat weet ik niet meer precies. Nou ja, dat heeft ze dus naast zich neergelegd.

864
01:20:21,681 --> 01:20:30,113
Dat heeft ze nooit, is nooit iets aan gedaan. En toen ik eenmaal in de verpleging was, ik geloof

865
01:20:30,113 --> 01:20:38,632
in de verpleging of iets daarvoor, heb ik vreselijk last van mijn hoofd gehad, ben ik ook bij een

866
01:20:38,632 --> 01:20:47,064
neuroloog geweest. Hij zegt: dat is allemaal spanning. Altijd migraineaanvallen. Ik dacht dat ik

867
01:20:47,064 --> 01:20:55,495
een tumor had, want ik werd gek, ik liep echt met mijn hoofd tegen de muur aan. En langzamerhand

868
01:20:55,495 --> 01:21:03,839
is dat beter geworden, maar heb ik jaren last van gehad. Maar dat kwam dus allemaal uit die nek

869
01:21:03,839 --> 01:21:09,899
voort. En ik loop nog iedere week bij de fysiotherapie voor mijn nek.

870
01:21:09,899 --> 01:21:10,690
Ja?

871
01:21:10,690 --> 01:21:19,137
Ja. Ik heb altijd nog hier, vooral kloppingen in mijn hoofd, wat uit die nek komt.

872
01:21:19,137 --> 01:21:26,656
De ene keer heb ik er meer last van dan de andere, maar het is nooit weg.

873
01:21:29,580 --> 01:21:32,950
Maar toen je dat zware werk als verpleegster deed, werd het je dus

874
01:21:33,260 --> 01:21:40,053
Ja, dat was natuurlijk tillen, heel veel tillen h. Als je zware pati‘nten had, dan moest je met

875
01:21:40,053 --> 01:21:46,430
z'n twee‘n, je handen gekruist, de mensen optillen, want het bed kon niet omhoog of omlaag.

876
01:21:46,500 --> 01:21:47,910
Dat bestond allemaal nog niet, h.

877
01:21:47,910 --> 01:21:53,872
Dat bestond allemaal niet. Nee. En ik heb een keer, nou dat is even nog een verhaal

878
01:21:53,872 --> 01:21:59,977
tussendoor, had ik een dame en die moest ik in bed wassen. Dus ik zette de kom tussen

879
01:21:59,977 --> 01:22:05,939
haar benen neer. En dan moet je de rug wassen en zus wassen en ik hoor haar opeens,

880
01:22:05,939 --> 01:22:11,901
huilend geluidje; was die kom omgevallen, dus dat hele bed kleddernat en alles, dus

881
01:22:11,901 --> 01:22:17,432
moest de hele boel verschoond worden. Ja, dat was allemaal heel erg behelpen.

882
01:22:18,570 --> 01:22:20,110
Dat was hoe het toen was, gewoon.

883
01:22:20,110 --> 01:22:21,370
Toen was dat gewoon, ja.

884
01:22:21,370 --> 01:22:22,790
Ja.

885
01:22:22,870 --> 01:22:28,714
En toen heb ik in de verpleging, nou eerst die blindedarmontsteking gehad en toen vlak daarna

886
01:22:28,714 --> 01:22:34,685
had ik nachtdienst en ik voelde me zo ziek die nacht, maar ik wist niet wat er aan de hand was.

887
01:22:34,685 --> 01:22:39,964
Dus op een gegeven moment moest je om vijf uur 's morgens beginnen mensen te wassen,

888
01:22:40,090 --> 01:22:47,383
temperaturen en wassen. Dus ik ben iemand aan het wassen en ik buk me voor die kom en ik zit op de

889
01:22:47,383 --> 01:22:55,049
grond. Zegt die pati‘nt: zuster, wat doet u daar? Ik zeg: ja, ik weet niet, ik kan niet meer overeind.

890
01:22:55,049 --> 01:23:02,269
En om zeven uur komt de dagploeg. Dus ik zeg tegen die hoofdzuster: ik weet niet wat ik heb, maar

891
01:23:02,269 --> 01:23:09,563
ik ben z— ziek! Ja, je gaat maar naar bed en vanavond weer werken. Nou, dus ik ga naar boven toe,

892
01:23:09,563 --> 01:23:16,708
ik sliep toen in het zusterhuis daarboven. Toen kwam ze even later toch naar boven toe, zegt ze:

893
01:23:16,708 --> 01:23:23,853
ik zal je toch even temperaturen en toen had ik 41. Nou, toen trok ze helemaal wit weg. Zegt ze:

894
01:23:23,853 --> 01:23:31,370
tja, wat doen we hier nou aan? Ik zeg: ik weet het niet, maar ik kan m'n bed niet uit. En toen hebben

895
01:23:31,370 --> 01:23:38,739
ze bloed afgenomen. Toen bleek dat ik, had zich helemaal in een dag vervormd, mijn gezicht zo, mijn

896
01:23:38,739 --> 01:23:46,107
hier, onder mijn armen, in mijn liezen, had ik de ziekte van Pfeiffer, maar zo erg, dat ik helemaal

897
01:23:46,107 --> 01:23:53,773
mismaakt was! En toen dachten ze eerst dat het TBC was. Nou, dat was het niet. Toen ben ik een halfjaar

898
01:23:53,773 --> 01:24:01,141
uit de running geweest. Ik kon nog niet over een drempeltje stappen. Ik ben waarschijnlijk te vroeg

899
01:24:01,141 --> 01:24:08,659
van die blindedarm weer gaan werken en dan gevoelig voor infecties. En toen ben ik ook een paar weken

900
01:24:08,659 --> 01:24:15,878
naar Leeuwarden geweest, naar een van de broers, waar ik dus nog, die is overleden, maar met zijn

901
01:24:15,878 --> 01:24:18,632
vrouw heb ik nog steeds goed contact.

902
01:24:19,600 --> 01:24:21,630
Een van de broers van de familie Cohen.

903
01:24:21,630 --> 01:24:25,800
Cohen. Ben ik in Leeuwarden om aan te sterken geweest, ja.

904
01:24:25,800 --> 01:24:29,680
Heb je al die tijd in het ziekenhuis, in het zusterhuis, ziek gelegen?

905
01:24:29,680 --> 01:24:36,520
Ja. Ja, je denkt toch niet dat mevrouw Cohen mij in huis haalde? Wou ik ook niet hoor!

906
01:24:36,520 --> 01:24:38,270
Bijvoorbeeld [lacht]

907
01:24:38,270 --> 01:24:44,934
Dat wou ik ook niet. Maar ik ging toen al een tijdje met mijn man, nog niet heel lang. Toen

908
01:24:44,934 --> 01:24:51,526
zag ik er werkelijk, nou, als je het gezien had! Iets verschrikkelijks, helemaal mismaakt.

909
01:24:51,526 --> 01:24:58,337
Want al de klieren die overal zitten waren allemaal opgezet. M'n ogen puilden uit en toen zei

910
01:24:58,337 --> 01:25:05,149
die van, dan kwam-ie me opzoeken, zei die: wat zou je zeggen als ik zei ga je met me trouwen?

911
01:25:05,149 --> 01:25:11,960
Ik dacht, nou, nu ik zo lelijk ben [lacht]. Ik zei: ik zeg, ja, ik zou ja zeggen. [lacht] Nou

912
01:25:11,960 --> 01:25:17,453
toen kon-ie er niet meer onderuit. Maar hij heeft daarna Pfeiffer gekregen.

913
01:25:17,820 --> 01:25:18,100
Ook zo erg of veel minder?

914
01:25:18,100 --> 01:25:20,520
Nee, veel minder. Maar het is heel besmettelijk, h?

915
01:25:20,520 --> 01:25:22,790
Zeker met die leeftijd.

916
01:25:22,790 --> 01:25:24,160
Ja. Ja.

917
01:25:24,160 --> 01:25:27,030
Hoe had je hem ontmoet?

918
01:25:27,030 --> 01:25:29,720
In het ziekenhuis.

919
01:25:29,720 --> 01:25:30,730
Oh ja, dat vertelde je.

920
01:25:30,730 --> 01:25:30,830
Ja

921
01:25:30,830 --> 01:25:31,520
sorry

922
01:25:31,520 --> 01:25:33,700
hij was pati‘nt, ja.

923
01:25:35,970 --> 01:25:41,020
Oh, sorry. Maar je lag dus daar op zo'n kamertje, dat deelde je nog steeds met drie anderen?

924
01:25:41,020 --> 01:25:41,260
Ja.

925
01:25:41,260 --> 01:25:43,110
Ook al was je levensbesmettelijk?

926
01:25:43,110 --> 01:25:47,070
Ja, ja. Ja. Nou nee hoor, ze sliepen er gewoon.

927
01:25:47,180 --> 01:25:49,020
En werd je verzorgd?

928
01:25:49,020 --> 01:25:54,100
Ja, ze kwamen me heel veel slagroom brengen, want ik was, nou ja, je was niks

929
01:25:54,100 --> 01:25:55,630
Was je weer zo dun?

930
01:25:55,630 --> 01:26:03,068
Ja. Nou. En rauwe eieren, vond ik iets vreselijks want die klopten ze op. Ja, je moet

931
01:26:03,068 --> 01:26:10,419
aansterken, je moet dit en je moet dat! En die hoofdzuster, zuster Blok was dat, dat

932
01:26:10,419 --> 01:26:16,544
was familie van mijn schoonzusje. Van een van de broers dus, zeg maar.

933
01:26:16,544 --> 01:26:16,720
Ja.

934
01:26:16,720 --> 01:26:22,506
Van Cohen. Dus die voelde zich toch wel verantwoordelijk voor mij. Zegt ze:

935
01:26:22,506 --> 01:26:27,752
anders krijg ik van Esther op m'n kop, als ik jou niet goed verzorg.

936
01:26:27,830 --> 01:26:28,460
Wie is Esther?

937
01:26:28,460 --> 01:26:33,990
Esther is mijn schoonzusje van een van de broers van Cohen.

939
01:26:33,990 --> 01:26:41,640
Ja. En zij woont nu in Isra‘l in een bejaardenhuis. En ik ben in juli nog bij haar geweest.

940
01:26:41,640 --> 01:26:45,600
Zij, die zuster Blok, was een zuster van haar moeder. In Haifa, of zo.

942
01:26:45,600 --> 01:26:47,280
In Herzliya.

943
01:26:47,600 --> 01:26:51,620
In, bij het Juliana zit ze.

944
01:26:51,620 --> 01:26:52,600
Ja, ja, precies, nou, sorry dat bedoelde ik

945
01:26:52,600 --> 01:26:54,090
Ja.

946
01:26:54,250 --> 01:26:55,070
Ja.

947
01:26:55,250 --> 01:26:56,580
Heel mooi. Heel mooi

948
01:26:56,580 --> 01:26:57,320
Prachtig ja.

949
01:26:58,870 --> 01:26:59,300
Ja

950
01:26:59,300 --> 01:26:59,400
prachtig.

951
01:26:59,400 --> 01:27:00,250
Ja

952
01:27:00,250 --> 01:27:00,880
Zijn slechtere plekken waar je kunt belanden als je

953
01:27:00,880 --> 01:27:06,645
Nou, ze heeft haar eigen flat, h. Dus je koopt dat of je huurt wat en

954
01:27:06,645 --> 01:27:12,248
zij heeft hem gekocht. Nee, heel prima. En nou is daar ook, die broer

955
01:27:13,130 --> 01:27:18,110
waar ik je net over vertelde, die zit er nu ook met z'n vrouw.

956
01:27:20,870 --> 01:27:23,640
Ja, daar belanden veel mensen uiteindelijk.

958
01:27:23,640 --> 01:27:27,300
Maar zij voelde zich verantwoordelijk en toen ben je

959
01:27:27,300 --> 01:27:30,819
dus naar Leeuwarden gegaan, dus die kinderen Cohen

960
01:27:30,890 --> 01:27:31,630
Naar die Esther

961
01:27:31,630 --> 01:27:32,100
die waren

962
01:27:32,100 --> 01:27:32,770
Naar die Esther ja

963
01:27:32,770 --> 01:27:33,410
Die kinderen Cohen hebben je wel geprobeerd

964
01:27:34,830 --> 01:27:36,430
te helpen

965
01:27:36,430 --> 01:27:40,574
Toen wij gingen trouwen, kreeg ik van de oudste broer

966
01:27:40,574 --> 01:27:44,561
vijfhonderd gulden. Dat was toen een heleboel geld.

967
01:27:44,640 --> 01:27:45,070
Dat is veel geld ja.

968
01:27:45,070 --> 01:27:51,010
Van de familie Cohen, meneer en mevrouw Cohen, kregen we zes Wedgwood kopjes.

969
01:27:51,560 --> 01:27:52,820
Nou, dat is ook een enorm groot cadeau

970
01:27:52,820 --> 01:27:56,075
Het was een erg groot cadeau. En ik weet, wij zijn op

971
01:27:56,075 --> 01:27:59,208
een gegeven moment, we hadden natuurlijk geen huis.

972
01:27:59,530 --> 01:27:59,930
Nee

973
01:27:59,930 --> 01:28:05,640
En wij konden een huis kopen, dat was toen Huis en Haard, ik weet niet of je je dat kan herinneren

975
01:28:05,640 --> 01:28:06,680
op de Weteringschans

976
01:28:06,680 --> 01:28:06,840
Ja

977
01:28:06,840 --> 01:28:17,100
en die hadden een Meanderflat in Amstelveen, als kijkobject.

978
01:28:17,100 --> 01:28:22,615
En die kwam te koop. En die was heel toevallig paars ingericht [grinnikt], paarse vloerbedekking.

979
01:28:22,615 --> 01:28:27,790
Ik zeg: nou, dat is het helemaal. En die was toen, nou misschien 80.000 gulden, ik weet het

980
01:28:27,790 --> 01:28:32,851
niet. Toen zijn wij, maar wij hadden geen geld en mijn schoonouders, nou, die begonnen er

981
01:28:32,851 --> 01:28:38,026
niet aan, want die hadden vijf kinderen en daar begonnen ze niet aan. Dus toen zij wij naar

982
01:28:38,026 --> 01:28:41,722
meneer en mevrouw Cohen gegaan, of zij ons het geld konden lenen.

983
01:28:41,950 --> 01:28:43,840
Want ze zaten toch goed bij kas, ja.

984
01:28:43,840 --> 01:28:50,075
Ze zaten goed bij kas. Om die flat te kopen. En toen zei meneer Cohen: luister, ik heb zelf

985
01:28:50,075 --> 01:28:56,174
zes kinderen waar ik voor moet zorgen, en, het ging om tweeduizend gulden aanbetaling, en

986
01:28:56,174 --> 01:29:03,301
dat kan ik me niet permitteren. Nou, toen zeiden wij, dat is goed en al zitten we op sinaasappelkistjes,

987
01:29:03,301 --> 01:29:07,344
we zullen nooit meer wat vragen. Hebben we ook niet gedaan.

988
01:29:07,550 --> 01:29:11,540
Maar had je niet een beetje geld van jezelf door al die uitkeringen

989
01:29:11,540 --> 01:29:20,390
Nee, dat was iets van achtduizend gulden en dat was uitgegeven aan mijn Choepa.

990
01:29:20,390 --> 01:29:26,811
Want dat, daar zijn we eigenlijk gebleven. Je gaat, je wordt ziek in

991
01:29:26,811 --> 01:29:32,855
het ziekenhuis, je kent je man, je leert je schoonfamilie kennen

992
01:29:32,950 --> 01:29:33,220
Ja

993
01:29:33,220 --> 01:29:33,870
leuk?

994
01:29:33,870 --> 01:29:38,894
Mijn schoonmoeder was heel lief, mijn schoonvader was een

995
01:29:38,894 --> 01:29:43,741
zeer aparte figuur. Die kwam oorspronkelijk uit Belgi‘

996
01:29:44,390 --> 01:29:53,728
en die zei tegen mij 'juffrouw', ik was eerst 'juffrouw' en toen ik getrouwd was werd het 'mevrouw'.

997
01:29:53,728 --> 01:30:01,106
Hij heeft me nooit bij mijn naam genoemd. Hij sprak nog met gij en met, nou ja,

998
01:30:01,200 --> 01:30:01,840
Belgisch

999
01:30:01,840 --> 01:30:11,996
ja, maar heel streng en ouderwets. Zijn zoon was z'n oudste kind, nou, dat was krankzinnig dat die

1000
01:30:11,996 --> 01:30:21,946
ging trouwen, want die moest maar wachten tot hij veertig was en ik was geen meisje meer, ik was

1001
01:30:21,946 --> 01:30:31,999
een vrouw en, nou ja, allemaal van dat soort. Nee, hij was een heel moeilijk mens, was ook slecht

1002
01:30:31,999 --> 01:30:40,809
uit de oorlog gekomen. Terwijl zij dus, ze zijn naar, hoe heet dat kamp in Nederland?

1003
01:30:41,520 --> 01:30:42,170
Westerbork?

1004
01:30:42,170 --> 01:30:48,114
Westerbork zijn zij naartoe gebracht, met hun gezin, ze hadden toen drie kinderen.

1005
01:30:48,114 --> 01:30:54,203
Maar mijn schoonvader was Amerikaan. Had een Amerikaans paspoort. Dus op een gegeven

1006
01:30:54,203 --> 01:30:58,625
moment hebben de Amerikanen hun mensen uit de kampen gehaald.

1007
01:30:59,000 --> 01:31:06,083
Voordat ze zich in de oorlog mengden. En zij zijn ge•nterneerd in Frankrijk. Hebben in La Bourboule

1008
01:31:06,083 --> 01:31:12,670
gezeten, hebben verder niks van de oorlog meegekregen, maar hij heeft daar een vreselijke tic

1009
01:31:12,670 --> 01:31:18,408
aan overgehouden. Als er aan de deur gebeld werd sprong-ie zowat tot het plafond.

1010
01:31:18,850 --> 01:31:19,340
Van angst?

1011
01:31:19,340 --> 01:31:29,416
Ja. Mijn man heeft er niks van meegekregen. Heeft nergens last van. Nee. En na de oorlog

1012
01:31:29,416 --> 01:31:39,035
zijn ze weer naar Nederland gegaan, naar hun huis in de Gijsbrecht van Amstelstraat.

1013
01:31:39,490 --> 01:31:39,660
Hmhm

1014
01:31:39,660 --> 01:31:47,870
Maar hij is nooit meer okŽ geworden. Hij is ook jong overleden, hij was 67.

1015
01:31:50,290 --> 01:31:56,060
Maar hij vond het dus heel onverstandig van mijn man dat hij al wou trouwen.

1016
01:31:56,060 --> 01:31:59,850
Waarom eigenlijk, want iedereen trouwt uiteindelijk. Te jong?

1017
01:31:59,850 --> 01:32:07,392
Te jong. Ik was twintig en hij was 21, maar ja, dat was natuurlijk ook door de omstandigheden. Dat

1018
01:32:07,392 --> 01:32:15,320
ik, ik had niemand. Mijn man betaalde al mijn kleding en zo, want Cohen die vond zoals ik de verpleging

1019
01:32:15,320 --> 01:32:21,786
was, moest ik maar voor mezelf zorgen. Nou, wat verdiende ik, 34 gulden in de maand.

1020
01:32:22,730 --> 01:32:24,150
En daarvan kon je je niet kleden.

1021
01:32:24,150 --> 01:32:30,574
Nee! En alles wat je kapot maakte, dus als je een thermometer afsloeg, wat regelmatig

1022
01:32:30,574 --> 01:32:36,999
gebeurde, toen had je nog gewone thermometers, dan werd dat in rekening gebracht. Dus

1023
01:32:36,999 --> 01:32:43,423
er ging heel veel af ook nog maandelijks, want het enige wat je betaald kreeg dat was

1024
01:32:43,423 --> 01:32:48,563
dus het wonen, het eten en je was. Nee, je was moest je ook betalen.

1025
01:32:48,790 --> 01:32:52,810
Hoe deden dan die andere meisjes dat? Hadden ouders?

1027
01:32:53,360 --> 01:32:59,372
Ja, hadden ouders. Die werden gewoon door hun ouders onderhouden. Want je kan echt niet

1028
01:32:59,372 --> 01:33:05,635
van 34 gulden in de maand, nog geen schoenen voor kopen. Dus mijn man heeft

1029
01:33:05,635 --> 01:33:10,562
dat meteen eigenlijk overgenomen en voor mij alles betaald.

1030
01:33:10,730 --> 01:33:11,780
Hij had een baan?

1031
01:33:11,780 --> 01:33:13,250
Ja.

1032
01:33:13,520 --> 01:33:13,880
Als wat?

1033
01:33:13,880 --> 01:33:24,335
In de stoffen zat-ie, in de textiel. Hij werkte bij een firma Reiss en later heeft hij dat bedrijf

1034
01:33:24,335 --> 01:33:34,364
overgenomen. En voor zichzelf begonnen. Altijd heel hard gewerkt. Maar het goed gedaan. En ja,

1035
01:33:34,364 --> 01:33:42,686
Cohen heeft nooit meer iets voor mij betaald. Vanaf mijn zeventiende dus niet.

1036
01:33:42,686 --> 01:33:42,900
Tjeetje.

1037
01:33:45,930 --> 01:33:48,900
Ja. Terwijl ze daar wel tot verplicht waren.

1038
01:33:53,410 --> 01:33:55,950
Waarom verplicht?

1039
01:33:56,240 --> 01:34:04,080
Omdat zij getekend hadden dat zij tot mijn 21e zeker voor mij zouden zorgen.

1040
01:34:04,080 --> 01:34:05,270
En dat betekent ook betalen.

1041
01:34:05,270 --> 01:34:10,760
En dat betekent ook kleding en dergelijke.

1042
01:34:12,410 --> 01:34:18,430
Ja. Zij was voogd en hij was toeziend voogd.

1043
01:34:18,970 --> 01:34:20,140
Ja, dan heb je echt de verantwoordelijkheid.

1044
01:34:20,140 --> 01:34:21,490
Dan heb je de verantwoording.

1045
01:34:21,490 --> 01:34:22,780
Ja.

1046
01:34:24,100 --> 01:34:31,310
En dan kan je niet maar zeggen als je gaat werken en 35 gulden verdient, nou zoek het maar uit.

1047
01:34:31,310 --> 01:34:41,450
Kwam je al snel mee in dat gezin van je man, of heeft dat een tijd geduurd? Hoe was dat?

1048
01:34:42,290 --> 01:34:49,264
Mja, nou ja, wat ik net ook zei, mijn schoonvader moest niks van mij hebben. Mijn schoonmoeder

1049
01:34:49,264 --> 01:34:56,015
wel, die was een lieve Jiddische memme en er waren nog twee broers en twee zussen. Er waren

1050
01:34:56,015 --> 01:35:02,916
vijf kinderen in het totaal, maar die waren allemaal in mijn ogen toen nog heel jong, terwijl

1051
01:35:02,916 --> 01:35:08,777
we nu niet eens zoveel meer schelen, maar toen waren zij natuurlijk nog jonger.

1052
01:35:09,000 --> 01:35:10,240
Ja, dat verandert

1053
01:35:10,240 --> 01:35:10,910
Dat verandert.. 

1055
01:35:10,910 --> 01:35:17,429
je hele leven ..door je leeftijd en dat was altijd wel heel gezellig en leuk. Alleen dat eten van haar, dat was iedere

1056
01:35:17,429 --> 01:35:23,246
vrijdagavond een ramp. Want ze kookte zo vet en dat was ik helemaal niet gewend, dus dat eh

1057
01:35:23,310 --> 01:35:24,720
Dat was helemaal niks voor jou [lacht]

1058
01:35:24,720 --> 01:35:29,977
Vreselijk, maar al die kinderen zaten ook onder de puisten. Allemaal puisten. Was allemaal

1059
01:35:29,977 --> 01:35:35,527
veel te vet eten. Dus ik zei, als wij getrouwd zijn, dan wordt er geen vet meer op tafel gezet.

1060
01:35:35,527 --> 01:35:40,143
En toen waren die puisten ook zo over hoor. Hij heeft nooit meer puisten gehad.

1061
01:35:40,260 --> 01:35:43,700
Ik denk toch altijd dat eten en die puisten, dat dat alles met elkaar

1062
01:35:44,160 --> 01:35:49,820
te maken had toen ik adolescent was. Iedereen in mijn omgeving had puisten

1063
01:35:49,820 --> 01:35:49,880
en ik had er nooit een!

1064
01:35:51,350 --> 01:35:54,220
Ik heb het ook nooit gehad. Nooit!

1065
01:35:54,220 --> 01:35:55,210
Ik lust geen vetten.

1066
01:35:55,210 --> 01:36:02,225
Nee. Maar zij! Dan deed ze bijvoorbeeld vla en appelmoes ik weet het niet, alles door mekaar

1067
01:36:02,225 --> 01:36:09,773
heen. Toen we later kinderen hadden, die eerste twee, en Daphne is de tweede en iedere vrijdagavond

1068
01:36:09,773 --> 01:36:16,788
moesten we daar eten, want dat deed men en iedere vrijdagavond was het kotsen geblazen. Toen

1069
01:36:16,788 --> 01:36:21,821
zei ik op een gegeven moment, nou ik doe het niet meer. Echt niet.

1070
01:36:21,821 --> 01:36:22,050
Je dochter ging kotsen

1071
01:36:22,050 --> 01:36:22,380
Ja. Iedere keer.

1072
01:36:22,660 --> 01:36:32,517
Die kon er ook niet tegen. Dus hebben we het maar afgeschaft. En mijn schoonvader is overleden

1073
01:36:32,517 --> 01:36:41,745
toen, even kijken, op zes mei werd Daphne ŽŽn en hij is elf mei overleden. Hij had een

1074
01:36:41,745 --> 01:36:50,974
hartblok, dus zijn hart sloeg nog maar iets van 24 slagen, toen heeft hij als een van de

1075
01:36:50,974 --> 01:37:01,251
eersten in Nederland een pacemaker gekregen. En dat ging heel goed, in het OLVG. Mijn schoonmoeder

1076
01:37:01,251 --> 01:37:10,374
belde me op en zei: hij mag morgen naar huis. Nog geen minuut later belt mijn man op en

1077
01:37:10,374 --> 01:37:19,812
die zegt: mijn vader is overleden. Ik zeg: wat is dit voor raar geintje? Ik zeg: je moeder

1078
01:37:19,812 --> 01:37:25,160
belt; ja, hij was uit bed gestapt, hij was gevallen

1079
01:37:25,790 --> 01:37:26,370
Boem

1080
01:37:26,370 --> 01:37:33,970
met zijn hoofd op de rand van het bed en daardoor was de pacemaker losgeschoten, weg.

1081
01:37:34,990 --> 01:37:35,300
Weg

1082
01:37:35,300 --> 01:37:41,040
Ja. Dat was heel triest.

1083
01:37:41,040 --> 01:37:41,260
Vreselijk. Ja.

1086
01:37:42,230 --> 01:37:42,470
Jij verliet de verpleging. Ja.

1087
01:37:42,470 --> 01:37:44,370
In overleg of werd je eruit gegooid omdat je

1088
01:37:44,370 --> 01:37:47,290
Nee, ik werd er niet uitgegooid. Nee.

1089
01:37:47,290 --> 01:37:48,130
[grinnikt] ik vraag het maar

1090
01:37:48,130 --> 01:37:52,799
Nee, nee, de dokter vond het verstandig als ik ermee zou stoppen. En ik

1091
01:37:52,799 --> 01:37:57,074
had dus twee jaar examen gedaan, ik moest het derde jaar nog doen

1092
01:37:57,210 --> 01:37:57,500
Ja?

1093
01:37:57,500 --> 01:38:01,870
en dat heb ik dus niet afgemaakt. Dat vond ik wel heel jammer, maar

1094
01:38:01,870 --> 01:38:06,174
hij zegt, dit gaat echt ten koste van je gezondheid, dit kan niet.

1095
01:38:06,240 --> 01:38:07,100
Was te zwaar

1096
01:38:07,100 --> 01:38:08,750
Ja. Was te zwaar.

1097
01:38:08,830 --> 01:38:12,385
Dus toen ben ik gestopt en toen dacht ik, ja, wat nu, waar

1098
01:38:12,385 --> 01:38:15,818
moet ik nu wonen? Want ik ga niet naar die Cohens terug.

1099
01:38:15,880 --> 01:38:17,880
Zo je al kon

1100
01:38:18,140 --> 01:38:26,034
Ja, dat deed ik niet en toen hoorde ik van die familie Roosen. Die woonden op het hoekje bij het ziekenhuis,

1101
01:38:26,034 --> 01:38:33,490
toen nog het ziekenhuis, en die zochten iemand om voor de kinderen te zorgen. Twee kinderen 's morgens

1102
01:38:33,490 --> 01:38:40,653
naar school te helpen en in bad te doen en zo. Nou toen ben ik daar gaan praten en toen zei ze: je

1103
01:38:40,653 --> 01:38:47,816
kan hier komen wonen als je dat voor de kinderen wil doen en dan hoef je niks te betalen. Nou, heb

1104
01:38:47,816 --> 01:38:54,979
ik daar een kamer gekregen. Daar was de familie Cohen natuurlijk ook niet blij mee. En toen ben ik

1105
01:38:54,979 --> 01:39:02,728
overdag, als de kinderen naar school waren, bij Hedi Elbaum gaan werken, dat meisje met het Down Syndroom.

1106
01:39:02,728 --> 01:39:09,891
Dat heb ik dus een paar jaar gedaan. Bij Hedi geweest. Toen ik daar kwam lag dat kind alleen, toen

1107
01:39:09,891 --> 01:39:17,127
was ze vier jaar, lag ze in bed, deed ze niks. Ze kon niet eten, ze kreeg alles via de mix. Met een

1108
01:39:17,127 --> 01:39:24,583
mixer fijngemaakt, dus ik heb haar leren brood te eten, ik heb haar leren lopen, ik heb nou, van alles

1109
01:39:24,583 --> 01:39:28,092
en nog wat. En die moeder kon dat allemaal niet.

1110
01:39:28,750 --> 01:39:30,970
Dat is heel veel geduld h?

1111
01:39:30,970 --> 01:39:34,970
Ja. Ja. En ze leeft

1112
01:39:34,970 --> 01:39:38,300
nog steeds. Ze leeft nog steeds. Ze zit in

1114
01:39:38,300 --> 01:39:44,447
Heb je contact met haar? Nee. Nee. Ik heb geen contact meer met haar. Nee. Ze heeft nog twee zussen,

1115
01:39:44,447 --> 01:39:50,512
twee halfzussen, nee, ŽŽn hele zus en ŽŽn halfzus en die halen haar af

1116
01:39:50,512 --> 01:39:55,676
en toe een weekend op, maar ze zit dus in een soort inrichting.

1117
01:39:55,850 --> 01:39:56,120
Ja, tuurlijk

1118
01:39:56,120 --> 01:40:00,320
Ze is in de vijftig nu. Ja.

1119
01:40:00,320 --> 01:40:01,950
Zo ging het vroeger met

1120
01:40:01,950 --> 01:40:03,980
dat soort kinderen

1121
01:40:03,980 --> 01:40:11,504
Ja. Ja. Ze was heel muzikaal. Gek op muziek. Dat is vaak h, met kinderen van Down Syndroom. Maar

1122
01:40:11,504 --> 01:40:18,876
ik heb daar bij die mensen een hele fijne tijd gehad. Die beschouwden mij gewoon als hun, ja, ik

1123
01:40:18,876 --> 01:40:26,400
hoorde bij de familie. Dat waren schatten van mensen. Echt. Kwamen oorspronkelijk uit Polen en zij

1124
01:40:26,400 --> 01:40:33,925
was ook, zij was met haar dochter gevlucht vanuit Polen, haar man was omgekomen, en toen is ze met

1125
01:40:33,925 --> 01:40:41,450
deze meneer Elbaum getrouwd, die een stuk ouder was. En daar kreeg ze een dochter van en toen, wat

1126
01:40:41,450 --> 01:40:47,286
ik je vertelde, dat ze dacht in de overgang, dat er nog een meisje kwam. Ja.

1127
01:40:49,260 --> 01:40:50,130
En van hun uit ben je getrouwd?

1128
01:40:50,130 --> 01:40:55,640
Dus van hun uit ben ik getrouwd en ik heb jarenlang contact met ze gehouden

1129
01:40:55,640 --> 01:41:00,784
en met de kinderen. Op een gegeven moment is zij heel ziek geworden en

1130
01:41:00,784 --> 01:41:05,193
toen hebben de kinderen haar naar Beth Shalom gedaan in West

1131
01:41:06,170 --> 01:41:12,564
en toen was ze binnen een maand dood. Daar was ze helemaal geen

1132
01:41:12,564 --> 01:41:18,248
type voor. Dat vond ik heel triest. Maar ja, het zij zo.

1133
01:41:20,000 --> 01:41:20,990
Je kon er ook niks aan doen

1134
01:41:20,990 --> 01:41:24,510
Nee, daar kon ik niks aan doen. Tuurlijk niet.

1136
01:41:24,640 --> 01:41:25,380
Nee.

1137
01:41:25,860 --> 01:41:30,410
Goed. Je trouwde met een groot feest. En 25 Cohennetjes.

1138
01:41:30,410 --> 01:41:35,690
[lacht] Ja. In het Sarphatihuis

1139
01:41:35,690 --> 01:41:36,450
Ja?

1140
01:41:36,700 --> 01:41:44,988
dat was toen, en dat was een heel gek iets, wij hadden daar dus diner. Ik ben in de Obrechtsjoel

1141
01:41:44,988 --> 01:41:53,450
getrouwd; eerst zijn we getrouwd op het stadhuis en dezelfde dag door naar de Obrechtsjoel en toen

1142
01:41:53,450 --> 01:42:01,307
kwam ik uit de sjoel en toen hingen uit alle ramen verpleegsters, zwaaiend. Want ik was net

1143
01:42:01,800 --> 01:42:06,860
weg uit het ziekenhuis natuurlijk. Tenminste, ze kenden mij allemaal nog.

1144
01:42:06,860 --> 01:42:09,400
Ja, want je zei dat je een paar jaar was bij die

1145
01:42:09,400 --> 01:42:11,310
Ja, ik was een paar jaar bij Hedi, maar daar ben ik ook nog geweest toen ik getrouwd was.

1146
01:42:11,790 --> 01:42:13,970
Ben ik nog een paar jaar geweest.

1147
01:42:13,970 --> 01:42:15,140
Oh, je bent gebleven.

1148
01:42:15,140 --> 01:42:20,620
Ik ben gebleven ja. Dus iedereen hing uit het raam, zwaaiend, dat was heel leuk, ja.

1149
01:42:20,620 --> 01:42:21,580
Want je kwam langs

1150
01:42:21,580 --> 01:42:21,700
Ja

1151
01:42:21,700 --> 01:42:23,330
het ziekenhuis op weg naar de sjoel

1152
01:42:23,330 --> 01:42:23,560
Ja

1154
01:42:23,560 --> 01:42:25,710
natuurlijk. Nou, als je de uitgang uitgaat

1155
01:42:25,710 --> 01:42:25,840
Ja, tuurlijk

1156
01:42:25,840 --> 01:42:26,900
dan loop je tegen

1157
01:42:27,600 --> 01:42:34,315
de CIZ op. Ja, dat was heel leuk. En ze zijn allemaal op de receptie geweest en zo. En 's avonds

1158
01:42:34,315 --> 01:42:40,960
bij het diner komt er opeens een jongen naar mij toe, een van die obers, hij zegt: ik zie dat u

1159
01:42:40,960 --> 01:42:48,096
Leijden van Amstel heet. Zo heet ik ook! Ik had nooit eerder die naam, ja ŽŽn keer in het ziekenhuis

1160
01:42:48,096 --> 01:42:54,741
was er een meneer Leijden van Amstel, die zei dat hij familie was, maar dat was-ie dus helemaal

1161
01:42:54,741 --> 01:43:01,876
niet. En hij zegt: wilt u contact hebben met mijn vader? Ik zeg: nou, daar moet ik even over nadenken,

1162
01:43:01,876 --> 01:43:08,592
want ik heb zo vaak mijn neus gestoten dat ik daar eigenlijk een beetje, nou. In ieder geval, ik

1163
01:43:08,592 --> 01:43:15,517
heb daar toen wel contact mee opgenomen en ik ben met die meneer, Willie heette die, Willie Leijden

1164
01:43:15,517 --> 01:43:22,092
van Amstel, bleek dus helemaal geen familie te zijn, was een andere tak, maar hij wou dan toch

1165
01:43:22,092 --> 01:43:25,660
naar de Amstel om te kijken in de, hoe die families

1166
01:43:26,220 --> 01:43:28,610
In het archief, ja

1167
01:43:28,610 --> 01:43:35,540
het archief. Ben ik met hem geweest. Nou dan kan je dus teruggaan tot 1700 of zoiets dergelijks

1168
01:43:35,540 --> 01:43:36,450
Ja, zoiets ja

1169
01:43:36,450 --> 01:43:41,764
maar op een gegeven moment, als ze trouwen, die naam verdwijnt dan h?

1170
01:43:41,764 --> 01:43:47,004
Dan is het weg. En ik ben er dus achtergekomen, de familie waar ik van

1171
01:43:47,004 --> 01:43:51,720
afstam, Leijden van Amstels, die waren al in 1550 in Nederland.

1172
01:43:51,870 --> 01:43:52,690
Zo?

1173
01:43:52,690 --> 01:43:58,675
Dat is heel, hele oude familie. Die tak dan. Want als jij in de boeken kijkt in Yad

1174
01:43:58,675 --> 01:44:04,587
Vashem, staan er zeker drie bladzijdes met Leijden van Amstels die omgekomen zijn.

1175
01:44:04,660 --> 01:44:06,630
Dat is een hele grote familie

1176
01:44:06,680 --> 01:44:07,960
Ja. Verschillende hè?

1177
01:44:07,960 --> 01:44:08,750
Ik heb namelijk even gekeken

1178
01:44:08,750 --> 01:44:09,930
voor ik hier naartoe ging

1179
01:44:10,390 --> 01:44:12,250
Ik bereid zo'n interview voor

1181
01:44:12,250 --> 01:44:12,480
snap je? Ja

1182
01:44:13,880 --> 01:44:21,000
Ja, ik schrok daar toen ook heel erg van toen ik dat zag. Maar het is allemaal geen familie. Het

1183
01:44:21,000 --> 01:44:28,269
zijn allemaal verschillende. Mijn grootvader had twaalf broers en zussen en er is helemaal niemand

1184
01:44:28,269 --> 01:44:35,241
van teruggekomen. Die ene, die Willie, die was dus ook weer van een andere Leijden van Amstel.

1185
01:44:35,241 --> 01:44:42,288
Dus wij zijn naar de naam wezen kijken, ben ik nog met hem wezen lunchen en, nou, een dag later

1186
01:44:42,288 --> 01:44:49,260
belt zijn vrouw op: ik wil niet meer dat je contact hebt met Willie. Ik zeg, oh? Hoezo? Hoezo,

1187
01:44:49,260 --> 01:44:54,749
wat heb ik gedaan? Ja, hij heeft een beroerte gehad van al die toestanden.

1188
01:44:55,120 --> 01:44:58,640
Nou, dat is ook wel heel erg! Alleen niet jouw schuld.

1189
01:44:58,640 --> 01:45:03,623
Hij werkt op Schiphol en hij kan zijn werk niet meer doen. Ik zeg: nou, het is prima,

1190
01:45:03,623 --> 01:45:08,665
goeiendag. En dan heeft-ie nog een broer, en die heb ik een keer gebeld, Frans Leijden

1191
01:45:08,665 --> 01:45:13,590
van Amstel, die heeft een kapsalon ergens in Oost en die belde ik op. Ik zeg: ik heb

1192
01:45:13,590 --> 01:45:18,515
contact gehad met je broer en dit en dat. Zegt-ie met Amsterdams plat accent: ik wil

1193
01:45:18,515 --> 01:45:23,675
er allemaal niks mee te maken hebben! Hup, en hij gooide de hoorn erop. Nou, klaar. Maar

1194
01:45:23,675 --> 01:45:27,896
het was ook geen rechtstreekse familie hoor. Het was dan louter de naam.

1195
01:45:30,570 --> 01:45:32,650
Je trouwt

1196
01:45:32,650 --> 01:45:34,070
Ja.

1197
01:45:35,130 --> 01:45:37,703
En daar was een ober naar je toegekomen, er was groot

1198
01:45:37,703 --> 01:45:40,131
feest. Je vindt het goed dat ik je weer terugbreng

1200
01:45:40,780 --> 01:45:41,140
naar

1201
01:45:42,750 --> 01:45:45,070
het verhaal, dat is mijn rol

1202
01:45:45,070 --> 01:45:47,640
Ja, maar dat was om die Leijden van Amstel-naam h

1203
01:45:47,640 --> 01:45:47,710
Zeker

1204
01:45:47,710 --> 01:45:48,580
die ober, ja

1205
01:45:48,580 --> 01:45:55,000
Zeker, zeker. Je trouwde en je bleef dus een tijdje werken

1206
01:45:55,230 --> 01:46:00,720
Ja, bij Hedi, ja. We hebben gewoond op twee kamertjes in de Gerrit van

1207
01:46:00,720 --> 01:46:06,837
der Veenstraat; hadden we een verdieping, hadden we gehuurd. Met een keukentje

1208
01:46:06,837 --> 01:46:11,543
als kast. Dus dat was heel klein. Maar okŽ, en mijn man die

1209
01:46:11,700 --> 01:46:14,020
Maar het was ook woningnood die tijd

1210
01:46:14,020 --> 01:46:21,900
ja, nou, hij werd er gek van. Hij ging iedere avond die Beethovenstraat op en neer, want hij kwam

1211
01:46:21,900 --> 01:46:29,862
uit een groot huis. Ik kwam uit toch een behoorlijk huis, maar ik vond het niet zo erg. Maar goed,

1212
01:46:29,862 --> 01:46:37,580
wij hadden toen besloten, we gaan naar Amerika. Want hij had familie daar en die konden dus wel

1213
01:46:37,580 --> 01:46:45,460
zus en zo en we gingen emigreren. Nou, we hebben alle papieren voor elkaar en we hebben ons laten

1214
01:46:45,460 --> 01:46:53,585
testen en dan moest je naar Rotterdam en weet ik wat allemaal. Nou, dus hij werkte bij meneer Reiss.

1215
01:46:53,585 --> 01:47:01,953
In de textiel. Een groothandel, stoffen. Dus hij gaat naar Hans Reiss toe en hij zegt: ik neem ontslag,

1216
01:47:01,953 --> 01:47:09,833
ik ga naar Amerika. Toen zei Hans Reiss: zou je dat nou wel doen? Want ik heb geen opvolger en ik

1217
01:47:09,833 --> 01:47:17,714
zou jou graag het vak willen leren en als opvolger opleiden. Dat je later de zaak over kan nemen.

1218
01:47:17,714 --> 01:47:25,432
Ja, toen dachten wij, ja, we hebben hier nu een zekere toekomst, h, hij biedt hem iets aan en

1219
01:47:25,432 --> 01:47:33,150
wat moeten we nou doen, weggaan of hier blijven? Nou, we hebben besloten om hier te blijven. En

1220
01:47:33,150 --> 01:47:41,193
dat is goed gegaan. In zoverre, zakelijk dan is dat heel goed uitgepakt. En meneer Reiss heeft zich

1221
01:47:41,193 --> 01:47:49,317
ook aan zijn woord gehouden. Heeft hem helemaal opgeleid en heeft hem de zaak overgedaan. Die meneer

1222
01:47:49,317 --> 01:47:53,055
Reiss is nu ver in de negentig, die leeft nog.

1223
01:47:54,030 --> 01:47:55,570
En je kent hem nog?

1224
01:47:55,760 --> 01:47:59,782
Ja, als-ie mij ziet dan vraagt hij: hoe is het met je vader? Dan weet hij

1225
01:47:59,782 --> 01:48:03,474
niet meer dat het mijn man, want hij is een beetje, maar ik zie hem

1226
01:48:04,590 --> 01:48:05,960
nog wel eens.

1227
01:48:08,570 --> 01:48:11,790
En waar, Gerrit van der Veen, en toen?

1228
01:48:11,790 --> 01:48:15,560
Toen ben ik dus nog bij Hedi blijven werken

1229
01:48:16,200 --> 01:48:23,020
en toen raakte ik zwanger en dat kon niet op die twee kamertjes.

1230
01:48:23,020 --> 01:48:23,220
Nee.

1231
01:48:23,220 --> 01:48:30,017
Toen moesten we een huis zoeken en toen ben ik overal waar geen gordijnen hingen aan gaan bellen, van:

1232
01:48:30,017 --> 01:48:36,948
gaat u verhuizen? Gaat u eruit? [lacht] Toen zijn we op een gegeven ogenblik op de Reijnier Vinkeleskade

1233
01:48:36,948 --> 01:48:43,812
bij iemand, toen zei die meneer: we zijn aan de schoonmaak. Hij zegt: maar vrouwtje, jij vindt gauw een

1234
01:48:43,812 --> 01:48:51,342
woning hoor! En toen stond er een advertentie in de krant dat er een woning, een flat in West, een vierkamerflat,

1235
01:48:51,342 --> 01:48:58,073
kwam. Die mensen gingen eruit, die hadden een bakkerij en die man ging bij de bakkerij wonen. Maar ze

1236
01:48:58,073 --> 01:49:04,870
hadden gezegd: de eerste die belt, 's morgens om vijf uur, want dan ging hij altijd de deur uit, of om

1237
01:49:04,870 --> 01:49:12,201
vier uur, die krijgt de woning. Wij hadden de woning dus al gezien en we moesten de gordijnen en zo overnemen.

1238
01:49:12,201 --> 01:49:15,733
Dus ik heb 's nachts een stoel bij de telefoon gezet.

1239
01:49:16,200 --> 01:49:17,090
Je wist het

1240
01:49:17,090 --> 01:49:23,592
ja, dat stond in de advertentie, dus wij waren er geweest, we hadden het huis gezien, dat was drieduizend

1241
01:49:23,592 --> 01:49:29,475
gulden overname. En toen zei hij: er zijn zoveel gegadigden, want er was woningnood natuurlijk,

1242
01:49:29,475 --> 01:49:35,481
en de eerste die belt die heeft hem. Maar ik was ondertussen zes maanden zwanger. Dus wij woonden

1243
01:49:35,481 --> 01:49:41,550
in die twee kamertjes, maar de telefoon was in de gang, voor iedereen dan. h. Van die vrouw, die

1244
01:49:41,550 --> 01:49:47,433
verhuurde allemaal kamers. Dus ik heb een stoel genomen, ik ben in die gang gaan zitten, ik heb

1245
01:49:47,433 --> 01:49:51,830
tot vier uur 's nachts gewacht, toen heb ik gebeld en ik was de eerste.

1246
01:49:52,140 --> 01:49:53,370
En je kreeg het huis?

1247
01:49:53,370 --> 01:49:58,350
Ja. Ja. Toen zijn we dus in West gaan wonen.

1248
01:49:58,350 --> 01:50:01,970
Hoe groot is het gezin geworden?

1249
01:50:02,810 --> 01:50:08,880
Ik heb vier kinderen gekregen. Drie dochters en een zoon.

1250
01:50:08,880 --> 01:50:10,800
Snel achter elkaar, of?

1251
01:50:10,800 --> 01:50:18,331
Mijn oudste dochter en de tweede schelen net een jaar en dan komt Stefanie, die scheelt

1252
01:50:18,331 --> 01:50:25,083
zes jaar met haar oudste zus en mijn zoon scheelt elf jaar met z'n oudste zus.

1253
01:50:25,170 --> 01:50:25,970
Dat is heel wat.

1254
01:50:25,970 --> 01:50:27,720
Dat was echt een nakomertje.

1255
01:50:27,720 --> 01:50:29,130
Ja, dat is heel wat.

1256
01:50:29,130 --> 01:50:35,970
Ja. Ze zijn nu 47, 46, 42 en 36.

1257
01:50:39,630 --> 01:50:42,670
En toen ben je, neem ik aan, niet blijven doorwerken.

1258
01:50:42,670 --> 01:50:45,760
Nee. Dat was in die tijd ook niet.

1259
01:50:45,760 --> 01:50:46,070
Nee

1260
01:50:46,070 --> 01:50:47,440
Dat deed men ook niet.

1261
01:50:47,440 --> 01:50:48,280
Men deed dat niet nee.

1262
01:50:48,280 --> 01:50:53,700
Men deed dat niet. Dus met de kinderen hebben we daar gewoond, in West

1263
01:50:53,700 --> 01:50:59,042
op de Burgemeester Ro‘llstraat, dat is vlakbij het Lucas Ziekenhuis.

1264
01:50:59,320 --> 01:51:00,060
Ik weet waar het is, ja.

1265
01:51:00,060 --> 01:51:07,156
Ja. En daar hebben we zeven jaar gewoond. En toen kreeg ik mijn derde dochter en toen werd die

1266
01:51:07,156 --> 01:51:14,781
flat, nou ja, wij hadden van die stapelbedden, die je uit moet schuiven iedere avond in de huiskamer,

1267
01:51:14,781 --> 01:51:21,877
want ze kon er niet meer in. Toen zijn we naar Aalsmeer gaan wonen. Want in Amsterdam was geen

1268
01:51:21,877 --> 01:51:29,200
grotere woning te krijgen. Dat was er gewoon niet. Of we konden het niet betalen. We hadden zeven

1269
01:51:29,200 --> 01:51:36,221
jaar in West gewoond en we hebben zeven jaar ook in Aalsmeer gewoond. Dat was heerlijk wonen.

1270
01:51:36,221 --> 01:51:41,732
En toen kwam mijn zoon nog, als verrassing [grinnikt], toen werd het huis

1271
01:51:42,110 --> 01:51:44,230
Hoe oud was je toen?

1272
01:51:44,230 --> 01:51:45,730
Gideon? 33.

1273
01:51:46,280 --> 01:51:48,400
Jij was 33, okŽ.

1274
01:51:48,460 --> 01:51:48,830
Ja

1275
01:51:48,830 --> 01:51:49,390
Dat is niet zo laat.

1276
01:51:49,390 --> 01:51:55,980
Vond ik toen wel. Want ik was net 22 toen ik mijn eerste kind kreeg.

1277
01:51:56,850 --> 01:52:02,250
En toen ben ik naar de gynaecoloog gegaan en toen zei ik: ik vind mezelf eigenlijk

1278
01:52:02,250 --> 01:52:07,584
te oud voor nog een kind. Ik wil eerst zeker weten of ik dat lichamelijk allemaal

1279
01:52:07,584 --> 01:52:12,787
aan kan, want ik heb al drie kinderen. Nou, toen begon hij heel hard te lachen.

1280
01:52:12,787 --> 01:52:17,002
Toen zei hij: 33, heel veel mensen beginnen pas op die leeftijd!

1281
01:52:17,200 --> 01:52:18,080
Ja, dat bedoel ik maar.

1282
01:52:18,080 --> 01:52:23,088
Ja, maar ja, dat vond ik. Maar alles was goed, dus we hebben het doorgezet.

1283
01:52:23,088 --> 01:52:27,896
En toen zijn we in Aalsmeer gaan wonen, hebben we heerlijk gewoond, maar

1284
01:52:27,896 --> 01:52:32,036
dat huis werd ook te klein, we hadden steeds nog een huurhuis.

1285
01:52:33,050 --> 01:52:38,854
En ondertussen ging het goed met de zaak en toen hebben we ons eerste huis gekocht,

1286
01:52:38,854 --> 01:52:44,659
in Abcoude. En toen zijn we naar Abcoude gegaan en daar vond ik het vanaf dag ŽŽn

1287
01:52:44,659 --> 01:52:50,114
verschrikkelijk! Ik vond het er verschrikkelijk, daar heb ik ook die depressie

1288
01:52:50,114 --> 01:52:54,520
gehad. Met alles bij elkaar. Dat waren allemaal van die hofjes.

1289
01:52:56,250 --> 01:52:57,330
Ik ken Abcoude

1290
01:52:57,330 --> 01:53:04,700
En al die vrouwen die werkten, er was niemand overdag. Toen ben ik ook, ben ik in

1292
01:53:04,700 --> 01:53:09,700
Werkten die vrouwen daar toen? Ja. Dat was in, even kijken, Gideon was twee, in '75.

1293
01:53:09,700 --> 01:53:11,190
Ja.

1294
01:53:11,920 --> 01:53:18,293
En toen Gideon naar de kleuterschool ging, toen hij vier jaar was, toen ben ik in de CIZ gaan

1295
01:53:18,293 --> 01:53:24,667
werken, in de CIZ in Amstelveen. Want die was toen al naar Amstelveen. En daar heb ik als ja,

1296
01:53:24,667 --> 01:53:31,177
hoe noemde je dat, gastvrouw, nou niet gastvrouw, maar de bloemen verzorgen, een praatje met de

1297
01:53:31,177 --> 01:53:37,619
pati‘nten maken en een kopje koffie, nou ja, je kent dat wel. Een beetje het sociaal werk. En

1298
01:53:37,619 --> 01:53:44,130
dat heb ik een paar jaar gedaan. Ik moest me altijd haasten om terug te zijn, want die kinderen

1299
01:53:44,130 --> 01:53:50,778
konden niet overblijven op school, dus dan moest ik om twaalf uur terug sjezen naar Abcoude. Toen

1300
01:53:50,778 --> 01:53:57,425
heb ik een keer een vreselijke botsing gehad en toen denk ik: nou ik stop, daar stop ik mee, want

1301
01:53:57,425 --> 01:54:02,360
dat is het me niet waard. Maar ik heb het een jaar of zes, zeven gedaan.

1302
01:54:02,840 --> 01:54:07,780
Dat is na je depressie?

1303
01:54:07,780 --> 01:54:10,820
Even denken, ja, dat was na de depressie.

1304
01:54:11,110 --> 01:54:13,840
Je zei dat je absoluut een Joodse man

1305
01:54:14,270 --> 01:54:20,620
wilde. Heb je een Joods familieleven gesticht?

1306
01:54:20,620 --> 01:54:27,854
Ja, in zoverre, toen we in Abcoude en Aalsmeer woonden, was natuurlijk geen

1307
01:54:27,854 --> 01:54:34,413
Joodse school. Daar hebben ze dus Joodse lessen gehad, in Amsterdam.

1308
01:54:34,510 --> 01:54:41,581
Van rabbijn Vorst en daarna, toen wij naar Amsterdam gingen, toen is mijn zoon

1309
01:54:41,581 --> 01:54:48,199
naar Rosj Pina gegaan en de andere kinderen hebben op Maimonides gezeten.

1310
01:54:48,290 --> 01:54:50,270
Dat is allemaal Joods onderwijs

1311
01:54:50,270 --> 01:54:55,272
Ja. Ja, ze hebben eerst op andere middelbare scholen gezeten,

1312
01:54:55,272 --> 01:55:00,028
maar in Amsterdam zijn we overgestapt naar het Maimonides.

1313
01:55:00,250 --> 01:55:08,654
En ja, wij doen vrijdagavond altijd wat bijzonders met eten, kaarsen aan, kiddoesj maken en op

1314
01:55:08,654 --> 01:55:17,238
de jontev ook, alle jontev. Want Jom Kippoer of op Rosj-Hasjanah eten we met de hele familie bij

1315
01:55:17,238 --> 01:55:25,643
elkaar, op Jom Kippoer bij het aanbijten ook allemaal bij elkaar. Dat zijn bepaalde dingen die

1316
01:55:25,643 --> 01:55:33,511
we toch wel altijd gezamenlijk doen. En dat heeft eigenlijk niks met vroomheid te maken.

1317
01:55:33,780 --> 01:55:33,860
Nee

1318
01:55:33,860 --> 01:55:38,250
Dat is meer, ja, wat je bindt aan elkaar. Traditie

1320
01:55:38,460 --> 01:55:41,180
Traditie ja.

1321
01:55:45,800 --> 01:55:46,740
Abcoude. Je werd depressief

1322
01:55:46,740 --> 01:55:47,610
Ja.

1323
01:55:49,430 --> 01:55:50,420
Langzaam, snel?

1324
01:55:51,940 --> 01:56:01,441
Ik denk dat het al een tijdje zat. Gideon was geboren, die was een jaar of drie, vier, en het

1325
01:56:01,441 --> 01:56:10,943
was natuurlijk een druk gezin met vier kinderen. Mijn man was heel veel in het buitenland. En

1326
01:56:10,943 --> 01:56:21,364
ja, op een gegeven moment, heb ik je verteld al, dat ik meedeed met een toneelstuk op de kleuterschool

1327
01:56:21,364 --> 01:56:31,173
en dat ik toen als oma speelde en dat ik op een woensdagmiddag bij school stond, Gideon te halen

1328
01:56:31,173 --> 01:56:40,674
en allemaal grootouders zag en dat ik dacht: waarom hebben mijn kinderen dat niet? Die zullen

1329
01:56:40,674 --> 01:56:49,972
dat nooit krijgen. Nou, toen ben ik naar huis gegaan en toen ben ik ingestort. En toen, een

1330
01:56:49,972 --> 01:56:59,576
jaar, wou ik eigenlijk niet meer leven. Echt, ik dacht, ik doe alles verkeerd en het gaat niet

1331
01:56:59,576 --> 01:57:09,384
goed en ik kan niet voor mijn kinderen zorgen en ja, wat ben ik dan voor nut en, nou, enzovoort,

1332
01:57:09,384 --> 01:57:18,988
enzovoort. Dat was heel moeilijk. Vond ik heel moeilijk. Ja. En we hadden toen een hond en die

1333
01:57:18,988 --> 01:57:23,790
hond heeft mij heel veel troost gegeven. Als ik

1334
01:57:25,570 --> 01:57:33,344
zat te huilen, dan kwam-ie altijd bij me liggen, zo tussen mijn voeten en dan ja, een soort

1335
01:57:33,344 --> 01:57:41,204
troost. Of hij dat aanvoelde, dat was zo lief. En het was nog een heel jong beestje toen. Ik

1336
01:57:41,204 --> 01:57:49,320
moet zeggen, de kinderen hebben het goed opgevangen, ze weten het allemaal wel, behalve Gideon,

1337
01:57:49,320 --> 01:57:55,813
die was vier. Maar mijn drie dochters weten dat nog heel goed, die periodes.

1338
01:57:56,190 --> 01:57:57,150
Heb je ze ook verteld wat er met je gebeurd was?

1339
01:57:57,150 --> 01:58:05,564
Ja. En nu zei mijn oudste dochter, die belde een paar weken geleden op, en toen zei ze: mama, zou

1340
01:58:05,564 --> 01:58:14,065
je dat nou wel doen met die Demjanjuk, wat heb je eraan? En dat je niet zo'n instorting krijgt. Ik

1341
01:58:14,065 --> 01:58:22,653
zeg nou Hadassa, ik krijg geen instorting. Ik ben nu zo, dat krijg ik zeker niet. Ja, zegt ze, maar

1342
01:58:22,653 --> 01:58:31,328
wat heb je er dan aan? Voor wie doe je het? Ik zeg: ik doe het uit mijn eigen gevoel dat het nog het

1343
01:58:31,328 --> 01:58:39,829
laatste is wat ik voor mijn ouders kan doen. Want ik heb verder nooit iets kunnen doen. Wat kan ik

1344
01:58:39,829 --> 01:58:47,116
doen? Ik voel mij toch verplicht om dat te doen. Nou zegt ze, zal ik met je meegaan?

1345
01:58:47,650 --> 01:58:48,260
Ja?

1346
01:58:48,260 --> 01:58:57,207
Nou, mijn man gaat mee, dus dat hoeft niet. Als hij niet zou kunnen dan zou zij meegaan. Maar

1347
01:58:57,207 --> 01:59:05,673
zo zijn ze alle vier wel hoor. Dus echt heel betrokken altijd, bij alles. Heel lief, ja.

1348
01:59:06,410 --> 01:59:09,310
Je bent uit je depressie gekropen?

1349
01:59:09,310 --> 01:59:09,930
Ja.

1350
01:59:09,930 --> 01:59:13,410
Ben je gaan werken of? [hoest]

1351
01:59:13,410 --> 01:59:20,696
Nee, het heeft heel lang geduurd hoor, voordat ik weer in de auto durfde te stappen. Het kwam

1352
01:59:20,696 --> 01:59:27,982
ook doordat ik een medicijnvergiftiging heb gehad. Dan voel je je zo verschrikkelijk onzeker,

1353
01:59:27,982 --> 01:59:35,268
je kan niet meer lopen, je kruipt over de grond, het is echt iets verschrikkelijks. En ik ben

1354
01:59:35,268 --> 01:59:42,632
toen ook bij die dokter weggegaan, want dat was idioot wat hij me allemaal gegeven had. Ik ben

1355
01:59:42,632 --> 01:59:50,388
daar langzamerhand, denk ik, toch wel sterker uitgekomen. Want ik dacht steeds als er wat gebeurde:

1356
01:59:50,388 --> 01:59:57,674
kijk, ik heb dat overleefd, nou, dan komt het wel goed. En ik liep toen bij een psychiater en

1357
01:59:57,674 --> 02:00:05,038
die zei, want mijn oudste dochter zat toen voor eindexamen VWO, en ik zei: en dan zul je zien,

1358
02:00:05,038 --> 02:00:12,324
door die toestand van mij haalt ze dat examen niet, enzovoort, enzovoort. En toen kwam ik een

1359
02:00:12,324 --> 02:00:20,002
maand later of zoiets bij hem en toen zei die: hoe is het gegaan? Ik zeg: ze is prachtig geslaagd.

1360
02:00:20,002 --> 02:00:23,684
Zegt-ie: dan geef je jezelf een schouderklopje.

1361
02:00:23,684 --> 02:00:24,390
Zo [lacht]

1362
02:00:24,390 --> 02:00:30,090
En dan zeg je: goed zo, dat is gelukt. En zo iedere keer als er dan

1363
02:00:30,090 --> 02:00:35,960
weer iets goeds is, geef je je een schouderklopje en zegt, dat heb je

1364
02:00:35,960 --> 02:00:41,319
goed voor mekaar gedaan. En zo is het bij beetjes goed gekomen.

1365
02:00:41,500 --> 02:00:43,600
En je bent van Abcoude naar hier gegaan? Maar dat is veel later

1366
02:00:43,600 --> 02:00:49,740
Abcoude hebben we maar vier jaar gewoond, ik wou daar weg. Ik vond het vreselijk.

1367
02:00:49,920 --> 02:00:53,190
Ik vond het echt vreselijk.

1368
02:00:53,190 --> 02:00:56,180
En toen ben je naar Buitenveldert gegaan

1369
02:00:56,180 --> 02:00:58,420
Ja, toen zijn we naar Buitenveldert gegaan.

1370
02:00:58,420 --> 02:00:59,590
En dat vond je

1371
02:00:59,590 --> 02:01:07,139
Heerlijk. Ja. Voor de kinderen ook. Want ze waren dus dichtbij de scholen, en dan konden ze weer

1372
02:01:07,139 --> 02:01:14,609
vriendjes en vriendinnen meenemen en vlak naast ons was Maccabi tennis en daar zaten ze de hele

1373
02:01:14,609 --> 02:01:22,394
dag. En dan kwam de hele club mee naar huis, en iedereen mee eten, dus dat was heel fijn. Ook druk,

1374
02:01:22,394 --> 02:01:30,258
heel druk maar wel heel fijn. En wat fijn was ook, de kinderen hadden boven alle vier een hele grote

1375
02:01:30,258 --> 02:01:37,886
kamer met badkamer. Dus konden hun vriendjes en vriendinnetjes altijd blijven slapen. Mijn oudste

1376
02:01:37,886 --> 02:01:45,514
dochter, toen ze haar tweede kind kreeg was hun huis in de verbouwing, die heeft vijf maanden bij

1377
02:01:45,514 --> 02:01:52,984
ons gewoond met de baby. Had ik een babykamertje ingericht. Ze had al een kindje toen van ŽŽn

1378
02:01:52,984 --> 02:01:58,489
jaar, hij was schattig, dat was een hele leuke periode. Heel lief, ja.

1379
02:01:59,600 --> 02:02:01,070
En toen ben je naar hier gegaan.

1380
02:02:01,070 --> 02:02:08,545
En toen zijn we elf jaar geleden naar hier gegaan. Toen iedereen uit huis was eigenlijk, ja. Maar

1381
02:02:08,545 --> 02:02:15,943
ondertussen hebben we toch weer een moeilijke periode gehad. Mijn jongste dochter is gescheiden.

1382
02:02:15,943 --> 02:02:23,495
Zij wou scheiden, hij niet. En dat heeft nogal voor veel troubels gezorgd. Ze is nu, ik denk bijna

1383
02:02:23,495 --> 02:02:29,968
vier jaar gescheiden, maar hij is nog steeds kwaad op haar. Of kwaad, teleurgesteld.

1384
02:02:30,200 --> 02:02:37,612
Het gaat nu wat beter met de afspraken, hij had allerlei dingen bij de rechter aangevraagd,

1385
02:02:37,612 --> 02:02:44,372
maar dat is gelukkig niet toegewezen. Om het weekend zijn de kinderen bij hem en op

1386
02:02:44,372 --> 02:02:51,540
de woensdagmiddag zijn ze bij hem en de vakanties de helft en zo, dus dat gaat redelijk.

1387
02:02:51,540 --> 02:02:58,301
Maar ik vond dat heel moeilijk. Want ik vond het een reuze aardige jongen. Dat vind

1388
02:02:58,301 --> 02:03:03,514
ik nog. En hij is een lieve vader, maar ja, zij kon niet verder.

1389
02:03:03,840 --> 02:03:06,530
Over een huwelijk heb je niks te zeggen [hoest]

1390
02:03:06,530 --> 02:03:16,351
Zij wou niet verder. Mijn tweede dochter, die was al 24 jaar getrouwd en toen waren ze 2 1/2jaar

1391
02:03:16,351 --> 02:03:26,173
geleden met vakantie naar Amerika, Mexico, niks aan de hand, alles goed en ze komen terug en hij

1392
02:03:26,173 --> 02:03:35,892
zegt de volgende dag: ik ga en ik kom niet meer terug ook. Nou, dat kwam werkelijk uit de lucht

1393
02:03:35,892 --> 02:03:45,816
vallen! En ik ga scheiden en dit! Nou, tot nu toe is hij nog steeds niet gescheiden, maar volgens

1394
02:03:45,816 --> 02:03:54,000
mij is er een steek los bij hem. Want waarom zou hij niet scheiden? Hij wil weg.

1395
02:03:56,520 --> 02:04:03,764
Maar dat is heel moeilijk. En een van de kinderen, zij heeft twee zoons en die ene, de jongste

1396
02:04:03,764 --> 02:04:10,392
jongen, is kilo's afgevallen, is geestelijk helemaal in de war van alles. Heel zielig.

1397
02:04:10,990 --> 02:04:12,470
En je man werd ziek.

1398
02:04:12,470 --> 02:04:20,487
En mijn man werd ziek, ook dit jaar. Wij waren in januari, december/januari, met alle kinderen en

1399
02:04:20,487 --> 02:04:28,670
kleinkinderen naar Zuid-Afrika, omdat hij zeventig werd, we hebben dat daar gevierd, was ontzettend

1400
02:04:28,670 --> 02:04:36,687
leuk. Maar toen zei hij steeds: m'n maag, ik moet steeds mijn broek opendoen. Ik zeg: nou, als je

1401
02:04:36,687 --> 02:04:44,705
terugkomt, je gaat meteen na laten kijken. En toen kwam er uit dat-ie darmkanker had. Grote tumor

1402
02:04:44,705 --> 02:04:52,640
op zijn dikke darm en het was godzijdank op ŽŽn plek. Ze hebben het helemaal weg kunnen halen.

1403
02:04:52,640 --> 02:05:00,657
Dus hij hoefde geen nabehandeling, niks. Hij moet alleen vijf jaar onder controle blijven. En dat

1404
02:05:00,657 --> 02:05:08,840
was goed gegaan en toen was-ie eenmaal thuis en toen is de wond opengesprongen. Nou, dat was midden

1405
02:05:08,840 --> 02:05:17,106
in de nacht, dat was iets verschrikkelijks. Het bleek dat het buikvlies al tien centimeter gescheurd

1406
02:05:17,106 --> 02:05:25,289
was. Dus weer naar het ziekenhuis, is hij weer opnieuw geopereerd en omdat dat zo vlug moest hebben

1407
02:05:25,289 --> 02:05:33,141
ze dat litteken, was gewoon recht en nu zit het zo; zijn navel zit helemaal uit elkaar, het zit

1408
02:05:33,141 --> 02:05:41,076
helemaal schuin. Dus die chirurg heeft al gezegd van ja, als je wil kan ik dat herstellen en dan

1409
02:05:41,076 --> 02:05:48,928
moet er een plaat in omdat dat buikvlies weg is. Om stevigheid te krijgen. Maar dat is een hele

1410
02:05:48,928 --> 02:05:52,648
zware operatie. Niet zozeer de operatie, maar

1411
02:05:54,170 --> 02:06:01,271
het herstel. En dat mag dan eigenlijk pas na een jaar. Hij is in februari geholpen dus dat zou

1412
02:06:01,271 --> 02:06:08,222
maart/april; maar ja, ik zeg als het alleen cosmetisch is, voor mij hoeft het niet. Dat moet

1413
02:06:08,222 --> 02:06:15,097
hij zelf weten. Als hij er erg last van heeft, dan moet hij dat doen. En, ja, dat zullen we

1414
02:06:15,097 --> 02:06:21,443
maar even afwachten. En nou zit-ie met die hernia. Dat is gewoon pech, om te vallen.

1415
02:06:22,680 --> 02:06:27,534
Je zei toen de microfoon niet aanstond dat je heel erg

1416
02:06:27,534 --> 02:06:31,850
door hem was opgevangen na deze moeilijke jeugd.

1417
02:06:31,940 --> 02:06:32,530
Ja.

1418
02:06:32,530 --> 02:06:34,350
Wil je daar iets meer over vertellen?

1419
02:06:34,350 --> 02:06:44,620
Ja, in de eerste plaats probeert hij alles te vermijden voor mij wat aan de oorlog doet denken.

1420
02:06:45,050 --> 02:06:52,779
En hij vindt van zichzelf dat hij niks heeft meegemaakt, want dat cijfert hij weg. Want we hebben toen

1421
02:06:52,779 --> 02:07:00,583
zo'n uitkering gehad van 15.000 euro of wat dan ook, dat heeft hij meteen op mijn bankrekening gestort.

1422
02:07:00,583 --> 02:07:08,313
Want hij vindt, dat komt hem niet toe, hij heeft niks meegemaakt. En wat ik ermee doe moet ik dan zelf

1423
02:07:08,313 --> 02:07:15,739
weten, heb ik de kinderen weer gegeven natuurlijk. Ook als er een film is op de tv, die ik dan wel

1424
02:07:15,739 --> 02:07:21,876
wil zien, of een boek lees, ik heb net gelezen 'Haar naam is Sarah', ik weet niet

1425
02:07:22,180 --> 02:07:28,264
of je het kent? En nog, ik ben nu nog met zo'n ander boek bezig van een vrouw die brieven

1426
02:07:28,264 --> 02:07:34,416
schrijft met haar kinderen en ook omgekomen is, en dan zegt hij altijd: waarom doe je dat?

1427
02:07:34,416 --> 02:07:40,501
Je doet jezelf zo pijn ermee. Ik zeg, ja maar, ik weet niet wat dat is. Ik wil dat gewoon

1428
02:07:40,501 --> 02:07:46,585
lezen, ik wil dat gewoon zien. Ik wil dat gewoon. En als er dan iets emotioneels op de tv

1429
02:07:46,585 --> 02:07:52,669
is, dan loopt hij weg, hij kan er niet tegen. Hij wil het voor mij eigenlijk zo makkelijk

1430
02:07:52,669 --> 02:07:57,318
mogelijk maken. Maar dat laat ik zelf niet toe. Ik wil het wel zien.

1431
02:07:57,660 --> 02:07:58,440
Je kunt het wel aan, ja.

1432
02:07:58,440 --> 02:08:07,389
Ja. Maar toen ik dat jaar die instorting had ook, daar zat hij met vier kinderen. Heeft-ie

1433
02:08:07,389 --> 02:08:16,736
echt, echt heel veel gedaan; de kinderen naar school gebracht en gedaan! Hij had wel een hulp,

1434
02:08:16,736 --> 02:08:24,791
maar ja dat is toch niet eigen. Hij probeert altijd voor mij dingen op te vangen.

1435
02:08:25,960 --> 02:08:29,020
En hij is gewoon een heel lief mens.

1436
02:08:35,560 --> 02:08:44,170
We gingen het hebben over hoe die oorlog nou doorspeelt in je leven.

1437
02:08:44,520 --> 02:08:53,889
Het is een stukje wat in mijn lichaam en geest zit en wat met veel dingen toch altijd weer terugkomt.

1438
02:08:53,889 --> 02:09:02,702
Als er gelegenheden zijn voor de kinderen, of zeker van de kleinkinderen, wij doen erg veel met

1439
02:09:02,702 --> 02:09:11,514
de kleinkinderen, dan weet ik toch dat ik zeker heel veel gemis heb gehad zonder mijn ouders en

1440
02:09:11,514 --> 02:09:20,327
grootouders. En ooms en tantes en noem maar op. Dat mijn kinderen ook dat gemis van grootouders

1441
02:09:20,327 --> 02:09:29,140
hebben gehad en dat dat toch vaak geeft, als je bepaalde gelegenheid ziet of hebt of bij andere

1442
02:09:29,140 --> 02:09:38,231
mensen, dan voel je een scheutje van pijn van: dat hebben we gemist. En het is nooit op te lossen.

1443
02:09:38,231 --> 02:09:47,136
En waar ik het heel, heel moeilijk mee heb, en waar ik jaren naar gezocht heb: een foto van mijn

1444
02:09:47,136 --> 02:09:56,042
vader. Ik weet helemaal niet hoe die eruit ziet. Ik weet helemaal niets van hem. En ik ben jaren

1445
02:09:56,042 --> 02:10:05,040
op zoek geweest. Ik ben in grote bibliotheken geweest in Amerika en noem maar op, overal papieren

1446
02:10:05,040 --> 02:10:14,131
ingevuld en er is nooit, nooit iets uitgekomen. En als ik dacht dat ik iets had hier in Nederland,

1447
02:10:14,131 --> 02:10:22,851
dat er iemand was en het was altijd weer een teleurstelling, en ik heb niets over hem gevonden

1448
02:10:22,851 --> 02:10:31,942
en, ja, op een gegeven moment moet je dat dan maar afsluiten want ja, mensen die hem zouden hebben

1449
02:10:31,942 --> 02:10:35,096
gekend, die zijn er ook niet meer.

1450
02:10:36,210 --> 02:10:55,870
Nee. Maar je vertelde ook dat je heel veel heel bang bent geweest als klein kind.

1451
02:10:55,870 --> 02:11:05,154
Ja. Heel bang, ja. Vooral als ik opgesloten werd. Dan weet je niet wat je overkomt en dat er niemand

1452
02:11:05,154 --> 02:11:14,624
is die naar je omkijkt of die je kan helpen. Er is ook niemand, later ook niet toen ik kinderen kreeg.

1453
02:11:14,624 --> 02:11:24,465
Ik heb nooit iemand om hulp kunnen vragen. Nooit. Ik stond ook, pff, ja, zeg maar al toen ik ging trouwen,

1454
02:11:24,465 --> 02:11:34,121
met koken of wat dan, er was nooit iemand. Ik heb het allemaal zelf moeten uitzoeken. En dat is gelukkig

1455
02:11:34,121 --> 02:11:43,684
wel goed gegaan met vallen en opstaan, maar dat zijn wel momenten dat je toch de steun van iemand gehad

1456
02:11:43,684 --> 02:11:52,968
zou willen hebben. En mijn man is heel goed en lief geweest, maar er zijn toch ook dingen die je met

1457
02:11:52,968 --> 02:12:00,302
een moeder zou willen kunnen bespreken, h? Zeker als je zelf kinderen krijgt.

1458
02:12:01,090 --> 02:12:02,040
Ja

1459
02:12:02,270 --> 02:12:10,046
Dat is er dus nooit geweest, dat contact heb ik ook niet met mijn schoonmoeder gehad.

1460
02:12:10,046 --> 02:12:17,823
Die zei altijd, als ik dan een dag had dat ik me niet zo lekker voelde, of een beetje

1461
02:12:17,823 --> 02:12:25,691
in de put zat: nou, wat heb je nou te klagen? Je hebt een goeie man, je hebt het goed,

1462
02:12:25,691 --> 02:12:33,742
je hebt gezonde kinderen. Die begreep dat niet. Daar kon ik nooit, nee, daar kon ik niet

1463
02:12:33,742 --> 02:12:41,702
met haar over praten. Dus dat heb ik in mijn leven gemist. Een volwassen iemand waar ik

1464
02:12:41,702 --> 02:12:48,472
steun aan heb kunnen hebben. Of had kunnen hebben. Dat is een groot gemis.

1465
02:12:49,470 --> 02:12:50,350
En die van je houdt

1466
02:12:50,350 --> 02:12:59,463
En die van je houdt. Ja. Ja. Ik weet niet, in mijn jeugd en onderduik. Ja, de mensen in het kindertehuis

1467
02:12:59,463 --> 02:13:07,700
waren heel lief voor me, maar in de onderduik en na de oorlog weet ik niet iemand die echt van

1468
02:13:07,700 --> 02:13:15,850
mij gehouden heeft, die mij lief vond. Of die ik lief kon vinden. Want dat is ook nog zoiets,

1469
02:13:15,850 --> 02:13:24,000
dat er iemand is waar je van denkt, daar kan ik terecht, daar kan ik eens mee praten. Dat heb

1470
02:13:24,000 --> 02:13:32,237
ik nooit gehad. Nee. En dat heb ik zeker gemist. Ik weet wel, toen mijn oudste dochter geboren

1471
02:13:32,237 --> 02:13:40,650
was en ze was ik denk drie, vier weken, toen had ze het zo vreselijk benauwd dat ik haar in haar

1472
02:13:40,650 --> 02:13:48,975
bedje vond, dat ik dacht, nou, ze stikt. Ik wist niet wat ik doen moest, ik heb haar onder mijn

1473
02:13:48,975 --> 02:13:57,212
arm genomen, ik ben naar de dokter gerend en toen had ze een slijmprop in haar keel of wat dan

1474
02:13:57,212 --> 02:14:05,361
ook. Normaliter denk ik dan, ik weet het, toen mijn dochters kinderen kregen was het: mam! Je

1475
02:14:05,361 --> 02:14:13,599
moet even komen, er is wat! H? Dat heb ik dus allemaal nooit gehad. En dat is een gemis. Ja.

1476
02:14:13,599 --> 02:14:18,243
Maar ik heb er veel liefde voor teruggekregen. Later.

1477
02:14:20,110 --> 02:14:23,010
Je bent nu NebenklŠger

1478
02:14:23,010 --> 02:14:23,210
Ja.

1479
02:14:23,210 --> 02:14:29,435
En het proces. Wil je vertellen hoe je daarover denkt,

1480
02:14:29,435 --> 02:14:35,314
waarom je dat doet, wat je er belangrijk aan vindt?

1481
02:14:35,530 --> 02:14:46,361
Ik doe het in hoofdzaak als nagedachtenis aan mijn ouders. Ze hebben geen graf, ze hebben helemaal

1482
02:14:46,361 --> 02:14:58,519
niets. Ik heb in Sobibor twee stenen voor ze laten plaatsen, zowel voor mijn ouders als voor mijn grootouders.

1483
02:14:58,519 --> 02:15:10,345
Dat er toch ergens staat dat ze geleefd hebben. Ik heb dat ook in Isra‘l, daar is een nagebouwde gaskamer,

1484
02:15:10,345 --> 02:15:21,397
daar heb ik ook een steen, een gedenksteen voor mijn ouders met een eeuwigdurend lampje, dat er maar

1485
02:15:21,397 --> 02:15:32,229
ergens staat dat ze bestaan hebben. Dat ze er geweest zijn. En nu denk ik met deze aanklacht tegen

1486
02:15:32,229 --> 02:15:43,060
Demjanjuk, ja, het raakt mij niet heel echt van 'daar zit een moordenaar van mijn familie'. Het is

1487
02:15:43,060 --> 02:15:55,107
nu een oude man, maar ik vind: recht moet geschieden. En dat hoop ik ook dat dat gebeurt, dat hij veroordeeld

1488
02:15:55,107 --> 02:16:01,076
wordt. Hoewel ik daar heel erg mijn twijfels over heb.

1489
02:16:02,220 --> 02:16:11,740
Omdat hij zeer goede advocaten heeft, zeer goed toneel kan spelen. Maar dat de rechtspraak

1490
02:16:11,740 --> 02:16:21,154
er zelf komt, daar ben ik wel blij mee, of hij nou wel of niet veroordeeld wordt, hij zit

1491
02:16:21,154 --> 02:16:29,828
daar dan toch in aanzicht van de NebenklŠger. En dat vind ik wel heel belangrijk.

1492
02:16:33,230 --> 02:16:33,730
En jij zit daar.

1493
02:16:33,730 --> 02:16:41,528
En ik zit daar. Ja. Ik zit daar en ik weet niet hoe ik naar die man kijk, ik weet

1494
02:16:41,528 --> 02:16:49,422
het niet. Ik denk dat hij ook maar een klein onderdeeltje was van het geheel daar.

1495
02:16:49,422 --> 02:16:57,028
Maar hij had natuurlijk het niet hoeven doen, hij had kunnen weglopen, hij had,

1496
02:16:57,028 --> 02:17:03,671
ik weet niet wat. Hij is dan in wezen, hij is gewoon een slecht mens.

1497
02:17:03,960 --> 02:17:09,878
Hoe ben je eigenlijk begonnen met dat hele Sobibor bezoeken,

1498
02:17:09,878 --> 02:17:14,811
is er een moment waarbij je daarmee bent begonnen?

1499
02:17:14,910 --> 02:17:17,010
Ik ben nooit in Sobibor geweest. Oh sorry.

1501
02:17:17,010 --> 02:17:18,810
Daar ben ik niet geweest.

1502
02:17:18,810 --> 02:17:19,830
Je hebt alleen stenen laten zetten

1503
02:17:19,830 --> 02:17:24,210
Ik heb stenen. Ik heb een berichtje gekregen een paar jaar

1504
02:17:24,210 --> 02:17:28,364
geleden van iemand uit Isra‘l, die ter ore was gekomen

1505
02:17:29,730 --> 02:17:38,463
dat dat mogelijk was. En toen hebben we op het internet gekeken, toen zagen we dat er hier een Sobibor

1506
02:17:38,463 --> 02:17:46,254
Stichting was en heb ik contact met hun gezocht en zij hebben dat verder voor mij verzorgd.

1507
02:17:47,300 --> 02:17:52,640
Ik word iedere keer uitgenodigd om mee te gaan, maar dat kan ik niet opbrengen. Om naar

1508
02:17:52,640 --> 02:17:57,918
Sobibor te gaan. Vrienden van mij zijn er geweest en die zeggen ook, je vindt er niets

1509
02:18:01,030 --> 02:18:09,810
en nee, ik voel niet die behoefte om daar naartoe te gaan. Wij steunen ze ook, Sobibor

1510
02:18:09,810 --> 02:18:17,875
Stichting, want ik vind het heel goed wat die dames doen. Ik vind dat echt heel

1511
02:18:17,875 --> 02:18:25,941
fantastisch en ik vind het ook heel fijn dat er nou eindelijk eens een keer wat

1512
02:18:25,941 --> 02:18:32,883
over Sobibor bekend wordt. Want daar werd nooit veel over gesproken.

1513
02:18:33,190 --> 02:18:41,499
En daar vind ik die rechtspraak dus ook goed voor. Dat nou een keer Sobibor in het licht komt.

1514
02:18:41,499 --> 02:18:49,631
Omdat daar toch ook heel veel mensen vermoord zijn en er maar heel weinig overlevenden zijn.

1515
02:18:53,810 --> 02:19:04,630
Zijn er nog dingen die we niet hebben behandeld? Zijn er nog dingen die je wil vertellen? Neem rustig je tijd

1517
02:19:04,630 --> 02:19:13,814
Wat ik wil vertellen is eigenlijk dat ik een zeer zelfstandige vrouw ben geworden door alles

1518
02:19:13,814 --> 02:19:22,898
wat ik meegemaakt heb, een tevreden mens met veel liefde om me heen. Ik kan zelf Godzijdank

1519
02:19:22,898 --> 02:19:31,983
veel liefde geven en ben trots op het gezin wat ik gesticht heb en daarbij hebben de Moffen

1520
02:19:31,983 --> 02:19:39,370
toch niet hun zin gekregen. Want ik had er eigenlijk niet meer mogen zijn.

1521
02:19:42,110 --> 02:19:43,450
Maar je bent er h, en hoe!

1522
02:19:43,450 --> 02:19:44,760
Ik ben er, ja.

1523
02:19:44,760 --> 02:19:45,720
Dank je wel voor dit gesprek.

1524
02:19:45,720 --> 02:19:47,580
Graag gedaan.