1
00:00:09,930 --> 00:00:17,160
meneer Eigenraam, dat is uw naam hè? Hebben we
dat even gezegd. U bent in Amersfoort geboren

2
00:00:17,160 --> 00:00:24,398
nee, in Vlaardingen. Daar komt de naam
'Eigenraam' ook behoorlijk wat voor.

3
00:00:24,398 --> 00:00:34,270
En daar, ehm, ben ik op mijn zevende
jaar, zijn we hierheen komen verhuizen.

4
00:00:34,610 --> 00:00:37,769
Met de bedoeling voor een
jaar, toen heeft mijn vader een

5
00:00:38,140 --> 00:00:43,260
huisje gekocht, een huurwoning,
vlak tegenover een lagere school

6
00:00:43,420 --> 00:00:44,100
welke straat

7
00:00:44,100 --> 00:00:52,306
aan de Van Effenlaan. Ehm... Met de bedoeling:
we zitten hier toch maar voor een jaar.

8
00:00:53,470 --> 00:00:57,070
Dan zitten de kinderen dat jaar
lekker dicht bij de school.

9
00:00:57,690 --> 00:01:08,130
Ik was de oudste van zes, en toen we er ehm...
Nou hier zijn er ook nog twee geboren, maar toen

10
00:01:08,130 --> 00:01:13,550
we daarheen waren in 1934, toen was ik dus zeg
maar zeven jaar, toen ik in Amersfoort kwam wonen

11
00:01:14,310 --> 00:01:15,462
en wat deed uw vader voor de kost

12
00:01:15,550 --> 00:01:18,840
die was, aann- mag ik daar
misschien wat meer van vertellen?

13
00:01:18,840 --> 00:01:22,040
Het ehm... Waarom hij nou
naar Amersfoort wilde?

14
00:01:22,040 --> 00:01:27,740
Hij was, hij had, hij was ook bouwkundige,
tekenaar eigenlijk en architect,

15
00:01:27,740 --> 00:01:33,570
en dan was hij samen met een aannemer,
hadden ze een soort projectontwikkelaar,

16
00:01:33,570 --> 00:01:37,744
een hele straat woningen zou hij
gaan bouwen om die te verkopen.

17
00:01:37,840 --> 00:01:44,480
Dus als dat allemaal omgezet zou zijn, zou
het een rijke kerel wezen. In de jaren... '30.

18
00:01:44,480 --> 00:01:52,320
Maar, mijn vader die was ja, hulpvaardig en
over het algemeen gewoon een rechtschapen kerel.

19
00:01:52,320 --> 00:01:59,460
Eerlijk in zaken. Hij had voor een zwager
zich borg gesteld. Ik weet niet waarvoor.

20
00:01:59,920 --> 00:02:06,020
Met ehm... Probleem dat er toen net een net als
dat we nou in de kartiet ging er een zogenaamde

21
00:02:06,020 --> 00:02:14,850
BOAS-bank naar de Filistijnen, en die zwager
die moest zijn geld aan die bank terug geven.

22
00:02:15,300 --> 00:02:21,860
Met als gevolg dat mijn vader de pisang was,
die moest uiteindelijk dat geld ophoesten.

23
00:02:21,950 --> 00:02:27,401
Dus toen was hij zijn helft van dat
ehm... Van die straat, was hij kwijt.

24
00:02:27,401 --> 00:02:29,980
Is hij gewoon weer opnieuw begonnen.

25
00:02:29,980 --> 00:02:32,910
Toen is hij hier, bij die andere
aannemer waar hij mee samenwerkte,

26
00:02:32,910 --> 00:02:37,400
hebben ze hier in Amersfoort
een hele wijk woningen gezet.

27
00:02:38,010 --> 00:02:43,650
En daar, toen was mijn vader dus wat je
noemt uitvoerder, bij die aannemer, dat

28
00:02:43,820 --> 00:02:47,670
heeft hij daarna nog een keer voor een
enorme wijk ergens in Amsterdam-Noord

29
00:02:47,670 --> 00:02:56,140
gedaan, en toen is hij begonnen in, zes-
of '37, zelf voor de eerste keer echt

30
00:02:56,140 --> 00:02:58,619
weer als aannemer een grote woning bouwen
en dat liep zo langzamerhand weer uit.

31
00:02:58,620 --> 00:03:02,520
Dat is hij zijn
levenlang verder gebleven

32
00:03:02,540 --> 00:03:04,330
en het was een gezin met acht kinderen

33
00:03:04,330 --> 00:03:05,570
met zes kinderen

34
00:03:05,570 --> 00:03:09,410
zes kinderen. En ehm... Waar zat u

35
00:03:10,060 --> 00:03:10,890
ik was de oudste

36
00:03:10,890 --> 00:03:16,569
u was de oudste. Dus u was
acht jaar, in 1934 toen..

37
00:03:16,570 --> 00:03:16,960
ja (onverstaanbaar)

38
00:03:16,960 --> 00:03:22,050
...zeven, toen u hier kwam. Uw
vader was meelevend gereformeerd?

39
00:03:22,050 --> 00:03:24,840
Ik bedoel, lid van de ARJOS in
die tijd, of ARP? Hoe ging dat

40
00:03:24,840 --> 00:03:31,140
nou, dat speelde er ook nog bij: hij
had een hekel aan Hendrik Colijn.

41
00:03:31,860 --> 00:03:37,190
Hij zei 'de man van de gave gulden', dat was
alleen maar om er zelf niet op achteruit te gaan.

42
00:03:37,190 --> 00:03:42,510
Maar hijzelf zat compleet zonder! Misschien
een spaarboekje van een paar honderd gulden.

43
00:03:42,510 --> 00:03:47,050
Ik herinner me nog dat ik voor
een schoolreisje moest ik iedere

44
00:03:47,050 --> 00:03:54,880
week wat, ehm, geld vragen, en
daar geneerde ik me eigenlijk voor.

45
00:03:54,880 --> 00:03:58,650
Dus ik vroeg dat geld niet aan mijn
vader en moeder. Het was niet breed.

46
00:04:00,850 --> 00:04:06,484
Toen ehm, was dat, ja ging dat op een
gegeven moment was het voorjaar en dat

47
00:04:06,970 --> 00:04:12,650
schoolreisje ging door, en toen heb ik
dus, ja, min of meer met de billen bloot

48
00:04:12,650 --> 00:04:16,780
aan mijn moeder moeten vragen van: ik
heb welbewust dat geld niet gevraagd.

49
00:04:16,940 --> 00:04:20,330
'Had dat maar wel gedaan, maar je krijgt
het, en je gaat toch maar mee met die

50
00:04:20,330 --> 00:04:29,350
schoolreis.' En ehm... Zo is dat gebleken,
maar het werd al heel gauw beter, en

51
00:04:29,350 --> 00:04:34,910
een grote woning in Den Dolder ging hij
bouwen en toen heeft hij daarna, heeft

52
00:04:34,910 --> 00:04:41,360
hij ook weer een of andere woning gebouwd
van een textielkoning in... Almelo.

53
00:04:42,870 --> 00:04:49,189
Maar dat was ehm, daar verdiende hij niets aan in
dat jaar ik weet niet meer welk jaar dat nou was

54
00:04:49,190 --> 00:04:55,780
maar daar had hij datzelfde jaar daarnaast nog
gewoon binnen Amersfoort een paar, gebouwen,

55
00:04:57,360 --> 00:05:00,480
verbouwd tot zeg maar
flatwoningen of tot een groot

56
00:05:00,480 --> 00:05:03,540
geniekantoor, en daar is
hij wel aardig begonnen.

57
00:05:03,550 --> 00:05:14,530
En toen eenmaal de oorlog begon, heeft hij weer
heel goed verdiend, want hij ging, in de directe

58
00:05:14,530 --> 00:05:20,300
omgeving van zijn woning kreeg hij een opdracht
om mitrailleurputjes te maken, dat was in

59
00:05:20,300 --> 00:05:27,216
najaar '39, ik heb er nog een, er is er nog een
te vinden in dat bos daar ehm... in Nimmendor.

60
00:05:27,217 --> 00:05:31,120
Die andere die zijn niet meer
ber- maar dat was, dat waren

61
00:05:31,120 --> 00:05:36,293
mitrailleurputjes en daarnaast,
ik was toen... Twaalf of dertien.

62
00:05:36,293 --> 00:05:41,400
Ik herinner me nog dat mijn vader
heel veel munitiekistjes heeft gemaakt.

63
00:05:41,400 --> 00:05:48,800
Dat zijn houten kistjes, van hout zó
dik, daar moest munitie in bewaard

64
00:05:48,800 --> 00:05:55,590
en, en daar, die werden dan allemaal
in een enorm vat carbolineum gedoopt.

65
00:05:56,840 --> 00:05:59,150
Daar heeft hij flink aan verdiend.

66
00:05:59,900 --> 00:06:07,080
En toen eenmaal de meidagen achter de rug
was, zijn er in de buurt van Hoogland een stel

67
00:06:07,570 --> 00:06:12,005
boerderijen met de grond gelijk gemaakt want
die zaten in het schootsveld van het leger.

68
00:06:12,005 --> 00:06:16,890
En daar heeft hij na de oorlog
die dingen, boerderijen allemaal

69
00:06:16,890 --> 00:06:21,270
weer helpen opbouwen, en daar
heeft hij goed aan verdiend

70
00:06:21,520 --> 00:06:24,320
maar ga ik eerst nog even terug naar
uw, naar uw vader in de jaren '30.

71
00:06:24,320 --> 00:06:27,208
U zei: 'hij had een hekel
aan Hein Colijn (Eigenraam:

72
00:06:27,208 --> 00:06:29,880
ja.) maar hij was wel,
goed gereformeerd, uw vader

73
00:06:30,200 --> 00:06:30,890
jawel hoor

74
00:06:30,890 --> 00:06:32,770
maar hij stemde wel van harte ARP

75
00:06:32,770 --> 00:06:33,010
nee

76
00:06:33,010 --> 00:06:33,360
of stemde hij iets anders

77
00:06:33,360 --> 00:06:38,480
(lacht) nou moet je luisteren,
op een gegeven moment, werd er

78
00:06:38,480 --> 00:06:42,680
van de CDU... Hij was een beetje,
ik denk dat hij wat dwars was

79
00:06:43,230 --> 00:06:44,340
CDU: de Christelijk-Democratische Unie

80
00:06:44,340 --> 00:06:44,480
ja.

81
00:06:44,480 --> 00:06:49,840
Op de mannenvereniging deed hij
gewoon allerlei dingen deed hij gewoon

82
00:06:49,840 --> 00:06:54,727
hartelijk mee, maar hij was een beetje
dwars en zijn eigen mening had hij.

83
00:06:54,728 --> 00:06:57,715
En ehm... Toen is er een keer dat heb ik
niet eens meer meegemaakt, maar heeft mijn

84
00:06:57,715 --> 00:07:04,300
moeder me later verteld dan is er een, zo'n
verkiezingsbord van de CDU... Mijn moeder

85
00:07:04,300 --> 00:07:10,060
die was wel (onverstaanbaar) anti-revolutionair
gebleven, die ehm... Die wilde dat.

86
00:07:10,460 --> 00:07:14,930
En ze heeft dat ding, dat bord heeft ze onmiddellijk
weer uit de tuin gehaald en op zolder gelegd

87
00:07:16,530 --> 00:07:17,290
maar hij was..

88
00:07:17,290 --> 00:07:18,980
...dus dat ging niet door. Hij
zal het wel gestemd hebben.

89
00:07:18,980 --> 00:07:22,030
Maar mijn moeder die kwam gewoon
voor de Anti-Revolutionaire Partij

90
00:07:22,200 --> 00:07:28,090
en nou was u, laten we zeggen, in
1926 geboren dus tien jaar in 1936...

91
00:07:28,090 --> 00:07:33,598
Herinnert u zich nog ehm, als jochie,
voor de oorlog, de opkomst van de NSB?

92
00:07:33,598 --> 00:07:39,280
Heeft u er nog herinneringen aan dat u als
jochie, NSB'ers zag lopen in de stad of..

93
00:07:39,280 --> 00:07:42,050
zag lopen niet lo...
Jawel ik zag ze wel.

94
00:07:42,310 --> 00:07:45,720
En ik denk dat mijn vader me ook wel
bijgebracht zal hebben want die was nou

95
00:07:45,720 --> 00:07:52,350
niet zo erg ehm... In het bouwvak wordt
niet altijd even keurige taal gebruikt.

96
00:07:53,000 --> 00:07:59,270
Hij zal er best wel... Ja NSB
liep hij weleens op te brommen. Ja

97
00:08:00,620 --> 00:08:03,920
en waar kerkt u? Als gezin?
Destijds? In de jaren '30

98
00:08:03,920 --> 00:08:09,040
dat was, nou altijd...
van de Van Effenlaan naar

99
00:08:09,040 --> 00:08:14,150
de Zuidsingel, waar nu een
of ander restaurant inzit

100
00:08:14,260 --> 00:08:15,520
en welke dominee

101
00:08:19,310 --> 00:08:19,780
(twijfelt, mompelt

102
00:08:19,780 --> 00:08:21,290
dominee Popma misschien

103
00:08:21,290 --> 00:08:27,630
Popma zeker, en Schouten.
Popma en Schouten.

104
00:08:28,530 --> 00:08:35,080
En in de oorlog leek het wel dat Schouten
een beetje fout was. Of fout ging.

105
00:08:35,080 --> 00:08:42,470
Of fout dacht, over de moffen, niet niet
niet afwijzend ehm... Ja hoe mijn vader

106
00:08:42,470 --> 00:08:47,829
verder die die, ik vertelde even dat hij...
Ik neem nou niet even de draad van u af,

107
00:08:47,829 --> 00:08:53,130
daar gaat het mij niet om, maar ehm... Aan
het eind van de oorlog toen zei hij: 'ik

108
00:08:53,130 --> 00:08:58,800
ga niet voor die rotmoffen werken'. Dat kon
hij zich financieel toch wel een beetje

109
00:08:58,800 --> 00:09:06,350
veroorloven wat hij aan die defensiewerken
en aan die boerderijverbouwing verdiend had.

110
00:09:06,690 --> 00:09:10,050
'Ik ga niet voor die rotmoffen
werken.' (onverstaanbaar.

111
00:09:10,050 --> 00:09:15,290
ja nou noemt u die rotmoffen, daar komen
we even, komen we op terug... 10 Mei 1940.

112
00:09:15,290 --> 00:09:17,590
De Duitsers komen het land binnen.

113
00:09:17,640 --> 00:09:23,650
Herinnert u zich (Eigenraam: jaaa), heeft u nog
scherpe herinneringen waar u was? Waar was u toen

114
00:09:23,650 --> 00:09:28,067
thuis, aan de Van Effenlaan. Ik was twaalf
of dertien jaar ofzo. Dat was in '40.

115
00:09:28,067 --> 00:09:31,130
Toen was ik nog geen veertien.

116
00:09:31,500 --> 00:09:35,400
Maar ik herinner me prachtig weer,
vroeg op voor al die overkomende

117
00:09:35,400 --> 00:09:39,530
vliegtuigen waar je dan ehm,
wolkjes geschut omheen zag.

118
00:09:40,420 --> 00:09:41,900
Ja, en dan niet naar bed.

119
00:09:41,900 --> 00:09:44,850
Ik herinner me ook nog
dat we toch met zijn allen

120
00:09:44,850 --> 00:09:50,380
naar school geroepen zijn,
aan de Leusderweg, de MULO.

121
00:09:50,860 --> 00:09:59,300
En daar heeft een meneer Pulon, het schoolhoofd,
heeft de hele school in... de Gymnastiekzaal

122
00:09:59,320 --> 00:10:04,510
toegesproken, dat de ernst
van de oorlog, en dat we

123
00:10:04,510 --> 00:10:07,580
zolang die oorlog duurde,
niet naar school gingen.

124
00:10:07,880 --> 00:10:09,270
Ja dat kan ik me nog goed herinneren

125
00:10:09,270 --> 00:10:13,000
dus u bent ook die hele oorlogsperiode
niet meer naar school gegaan

126
00:10:13,220 --> 00:10:21,590
nee hoor, dat was een kwestie van een paar weken.
Ja. En ik heb van, van '38 tot '42 de MULO gelopen

127
00:10:21,700 --> 00:10:27,160
en die ehm, die meidagen van '40
hè, ik bedoel die eerste vier, die

128
00:10:27,310 --> 00:10:29,690
oorlogsdagen zeg maar (Eigenraam:
ja...), nog iets bijzonders in het gezin

129
00:10:29,690 --> 00:10:37,351
jahaa. Want wij Amersfoorters, zijn
naar Noord-Holland geëvacueerd geweest.

130
00:10:37,352 --> 00:10:39,860
Dat kan ik me nog
drommels goed herinneren.

131
00:10:39,860 --> 00:10:43,569
Ik had een zusje die was...
Een maand of, die was van

132
00:10:43,570 --> 00:10:47,910
juli '39, dus die was acht
maanden toen de oorlog uitbrak.

133
00:10:47,910 --> 00:10:52,370
En daar, we werden,
moesten gaan evacueren.

134
00:10:52,370 --> 00:10:55,500
Dat was, verzamelen van
huis met alles wat je had,

135
00:10:55,500 --> 00:11:00,210
iedereen had een, een
volgepakte deken, of koffer.

136
00:11:00,210 --> 00:11:05,340
Ieder van de kinderen die had wat te dragen,
en mijn moeder die zorgde voor de baby.

137
00:11:05,340 --> 00:11:10,636
Gedurende heel de rit moesten we verzamelen
en toen hebben we daar vandaan vanaf

138
00:11:10,637 --> 00:11:15,520
het Borneoplein zijn we naar het station
gebracht, geloof dat we om zeven uur moesten

139
00:11:15,520 --> 00:11:18,730
verzamelen en dat we om half twaalf op
het station eindelijk een keer wegreden

140
00:11:18,730 --> 00:11:19,760
en waar ging u heen in Noord-Holland

141
00:11:19,760 --> 00:11:20,300
naar... Winkel.

142
00:11:20,300 --> 00:11:30,710
Maar dat was eerst, ging de, bracht
de trein ons naar Noord-Scharwoude, en

143
00:11:31,700 --> 00:11:36,930
daarvandaan naar, moesten we lopen of
met bussen ofzo naar Nieuwe Niedorp.

144
00:11:37,580 --> 00:11:42,749
En daar hebben we in een kerk
overnacht... Ik weet niet meer hoe... Of

145
00:11:42,750 --> 00:11:46,340
we op stro lagen of op banken een
beetje zaten, dat weet ik niet meer.

146
00:11:46,340 --> 00:11:53,590
En daar ehm, in Winkel hebben
we toen een huis waar waarin de

147
00:11:53,590 --> 00:11:59,540
woonkamer... Laags... Daar moesten wij
als gezin maar zien dat we leefden.

148
00:11:59,540 --> 00:12:02,180
Mijn moeder die pakte dat aan en
die zei: jongens, al dat stro, wij

149
00:12:02,180 --> 00:12:06,230
moeten een kamer hebben om te leven,
en een kamer waar we dan slapen.

150
00:12:06,230 --> 00:12:06,995
Die pakte dat aan.

151
00:12:06,995 --> 00:12:10,110
Maar ze had wel in de trein,
die hele treinrit van de

152
00:12:10,110 --> 00:12:14,490
oorlog, na de evacuatie, had
zij de zorg voor die baby.

153
00:12:17,400 --> 00:12:23,850
En dat, die was intussen, juli vijf,
vier, een maand of acht, negen

154
00:12:23,890 --> 00:12:25,957
en dat maakte op u indruk? Dat
heeft u nog steeds in beeld

155
00:12:26,010 --> 00:12:30,870
ja want ik kan me van die rit ook nog
herinneren dat er op een gegeven moment uit het

156
00:12:30,870 --> 00:12:37,030
net, kwam dus een van die pakken van die
kinderen naar beneden, die dekenpakken, en

157
00:12:37,030 --> 00:12:40,310
noch mijn vader, noch mijn moeder noch
wij hadden het fut om dat te pakken dus we

158
00:12:40,310 --> 00:12:46,330
zaten, lachten, mijn moeder die zat dan
tegenover me met die baby op de arm, en dat

159
00:12:46,330 --> 00:12:51,760
kussen, die deken dat lag op je voet, nou
ja je schoof je voet en dat bleef liggen.

160
00:12:51,760 --> 00:12:53,530
Waren we gewoon te
moe en te gammel voor

161
00:12:55,510 --> 00:12:57,410
en hoelang bent u
daar gebleven in Winkel

162
00:12:57,410 --> 00:12:58,220
een week

163
00:12:58,220 --> 00:12:59,030
een week

164
00:13:00,250 --> 00:13:05,420
en toen konden we weer naar huis en en,
ons huis was nog intact. Dat was mooi

165
00:13:06,050 --> 00:13:11,810
en hoe ging het... Hoe hoe... Toen die
oorlog in. Ehm... De Duitsers waren hier toen

166
00:13:13,260 --> 00:13:13,880
ja..

167
00:13:13,880 --> 00:13:15,020
of viel het mee

168
00:13:16,350 --> 00:13:21,290
nou die waren niet direct
overal dacht ik, nee.

169
00:13:21,290 --> 00:13:24,820
Ze waren hier niet zo
intensief als je op foto's ziet

170
00:13:24,820 --> 00:13:29,760
van hoe ze in Rotterdam
en in Amsterdam er waren.

171
00:13:31,330 --> 00:13:33,030
Nee, zo beleefden we het niet

172
00:13:33,030 --> 00:13:39,440
en hoe, hoe ging het gezin Eigenraam die oorlog
in, toen eenmaal de bezetting een feit was?

173
00:13:39,440 --> 00:13:45,220
Heeft u, u was zelf de oudste, heeft
uw vader nog iets met verzet gehad, of..

174
00:13:45,220 --> 00:13:49,844
nee verzet niet, maar hij bleef wel aardig op
de hoogte van de radio hij zei 'waarom zal ik

175
00:13:50,110 --> 00:13:55,440
die radio ehm...' Die stond wel heel zacht maar
hij zat wel elke avond ernaar te luisteren..

176
00:13:55,880 --> 00:13:56,750
Radio Oranje

177
00:13:56,750 --> 00:13:57,990
ja.

178
00:13:58,330 --> 00:14:02,975
Er zat op een gegeven moment, er zat
een stoffen voorkant aan en dan zat

179
00:14:02,976 --> 00:14:06,727
er zo'n vlekje, waar hij met zijn hoofd
altijd tegenaan zat om te luisteren.

180
00:14:06,727 --> 00:14:09,390
(lacht zachtjes.) En dat heeft
nooit problemen opgeleverd,

181
00:14:09,390 --> 00:14:12,280
dat ding dat was vanaf
de straat gewoon zichtbaar

182
00:14:13,100 --> 00:14:17,720
en merkt u iets van de oorlog of zegt u: eigenlijk
merk je niet veel van de oorlog? Hoe ging dat?

183
00:14:19,320 --> 00:14:23,060
Ik bedoel: de bezetting is eenmaal
daar hè (Eigenraam: ja), en merk je dan

184
00:14:23,060 --> 00:14:26,210
iets van de oorlog, of zeg je, zegt
u: het leven nam gewoon zijn gang weer

185
00:14:26,210 --> 00:14:32,980
het leven van, van, ja, schoolgaan en mijn
vader dan zijn werk bij die boerderijen

186
00:14:32,980 --> 00:14:42,320
en ehm... Ja, en het leven thuis, dat
ehm... Dat ging ook gewoon zijn gang.

187
00:14:42,320 --> 00:14:45,610
Ik weet wel dat mijn ouders
hebben wel ons kinderen

188
00:14:45,610 --> 00:14:49,490
aardig in de kleren gezet
aan het begin van de oorlog.

189
00:14:49,520 --> 00:14:53,740
Ik zie daar nog mijn groter geworden
jongere broers die liepen op een gegeven

190
00:14:53,740 --> 00:14:57,242
moment met jasjes en dan liepen die
slippen die dan aanvankelijk hier zaten,

191
00:14:57,243 --> 00:15:02,510
die liepen op hun billen te slingeren
(lacht). Die jassen waren gewoon te klein.

192
00:15:04,080 --> 00:15:07,929
Maar om nou te zeggen,
nee, het was ehm... Dat het

193
00:15:07,930 --> 00:15:12,570
veel invloed had op mijn
ehm... Op ons doen en laten..

194
00:15:14,360 --> 00:15:15,240
niet

195
00:15:15,240 --> 00:15:22,940
nee want ik heb de... de MULO-school heb ik
afgemaakt, in '42, en daarna ben ik dus nog in

196
00:15:22,940 --> 00:15:31,995
Utrecht... '42 naar '44 in Utrecht op de MTS
geweest... Dat liep ook allemaal zijn gewone gang.

197
00:15:31,995 --> 00:15:38,360
Ik herinner me nog een voorval, dat er
een stelletje, met een stel Amersfoortse

198
00:15:38,360 --> 00:15:44,630
jongens liepen we dan van... School
naar huis, naar het station, en dat er

199
00:15:44,630 --> 00:15:54,870
een keer over het hele trottoir breed
liepen er vier of vijf ehm, NSB'ers.

200
00:15:54,870 --> 00:15:55,549
En ehm, in uniform.

201
00:15:55,560 --> 00:15:59,060
En wij zeiden 'jongens wij blijven ook lopen!'
over de volle breedte van het trottoir.

202
00:15:59,060 --> 00:16:05,930
Maar op een gegeven moment steekt er een van die
NSB'ers zijn kruis omh- of zijn schoen omhoog

203
00:16:05,930 --> 00:16:09,866
en dat was een van die jongens in zijn kruis en
daar bleef het maar bij dus verder geen ehm...

204
00:16:09,866 --> 00:16:15,330
Misschien dat we nog zoiets gezegd hebben van
'rotkerels' dat weet ik niet, maar... Dat

205
00:16:15,330 --> 00:16:21,710
bleef gelukkig, dat bleef bij dit ene geval,
maar dat herinner ik me nog wel echt van NSB'ers

206
00:16:21,710 --> 00:16:26,390
en ehm... kerkelijk zat u nog bij?
Dominee Schouten? Of dominee P..

207
00:16:26,390 --> 00:16:34,220
nou Popma, ik ben begonnen, net in die
jaren begon je zo'n beetje in, had ik nou

208
00:16:34,220 --> 00:16:39,050
voor de oorlog al... Ja ik denk dat ik al
voor de oorlog dat ik al catechisatie had.

209
00:16:39,050 --> 00:16:41,300
Ik denk van Popma. Eerst van Popma..

210
00:16:41,300 --> 00:16:45,410
hoe was dat? Catechisatie van Popma.
Hoe was dat? Weet u daar nog iets van

211
00:16:48,480 --> 00:16:50,323
Dat was het een knappe bo-
ja ik weet mijn... Nee.

212
00:16:53,260 --> 00:16:57,656
Ik heb... Van wie... Van Holwerda
daar herinner ik me nog meer van.

213
00:16:57,657 --> 00:16:59,719
Dat was een hele jonge
vent toen hij hier kwam.

214
00:17:01,240 --> 00:17:05,390
En wij zaten in een zaaltje en ehm...
De eerste keer dat wij catechisatie

215
00:17:05,390 --> 00:17:12,100
van hem kregen, toen zaten we...
Ja die jongelui zaten allemaal nogal

216
00:17:12,100 --> 00:17:19,320
met elkaar te praten en hij zat heel
stilletjes, zo echt in z'n hoekje.

217
00:17:19,320 --> 00:17:21,801
En dan ehm... Dan keek hij eens, en
op een gegeven moment ik denk dat het

218
00:17:21,802 --> 00:17:23,420
wel tien minuten geduurd had die jongens
gingen mekaar... Hij wil beginnen.

219
00:17:23,420 --> 00:17:30,400
Dus op een gegeven moment
werd het helemaal stil.

220
00:17:30,710 --> 00:17:34,090
En toen zegt hij: 'ik heb nu
tien minuten moeten wachten,

221
00:17:34,090 --> 00:17:37,850
dat jullie stil werden, de
volgende keer beginnen we direct.

222
00:17:37,850 --> 00:17:40,880
Zijn jullie direct stil.' Toen
was het klaar. En dat gebeurde ook

223
00:17:40,880 --> 00:17:41,880
hij had gezag

224
00:17:41,880 --> 00:17:42,300
ja

225
00:17:42,300 --> 00:17:48,130
en u spreek nou over de
oorlogsjaren. Die catechisatie

226
00:17:48,130 --> 00:17:55,840
ja... Nou ik denk dat ik in '38 al wel
naar catechisatie maar dat ik eerst Bo-,

227
00:17:56,050 --> 00:18:02,040
eerst Popma gehad heb, en misschien dat
hij in de, heel kort voor de oorlog kwam,

228
00:18:02,650 --> 00:18:07,680
dat ik al heel gauw ehm... Holwerda en die
heb ik een paar jaar een hoop van geleerd

229
00:18:07,680 --> 00:18:10,050
en dominee van den Born,
heeft u die ook nog gehad

230
00:18:10,050 --> 00:18:14,230
ja. Maar heb ik daar ook mijn catech- ik weet
niet of ik die ook met catechisatie gehad heb

231
00:18:14,230 --> 00:18:15,327
maakt niet uit

232
00:18:15,328 --> 00:18:23,652
maar die waren er wel dat waren dat was
ehm... Popma, ja Schouten of die nou in de

233
00:18:23,653 --> 00:18:28,341
oorlog met ehm, met emeritaat ging dat weet
ik niet, dat maakte niet zoveel indruk op me.

234
00:18:28,342 --> 00:18:34,160
Dat was een oudere baas. En dus,
Popma, en van den Born, en Holwerda.

235
00:18:34,161 --> 00:18:38,140
Die drie die waren hier
in de tijd van de oorlog

236
00:18:38,980 --> 00:18:44,480
en nou, nou, dat is natuurlijk de algemene
kerkgeschiedenis, u weet, algemeen bekend: augustus '44.

237
00:18:44,480 --> 00:18:48,920
(Eigenraam: ja.) Heb je de acte van vrijmaking
of wederkeer die wordt dan uitgeroepen door

238
00:18:48,920 --> 00:18:54,920
Klaas Schilder in (Eigenraam: Den Haag) Den
Haag... Mijn vraag is: u was toen een jongeman

239
00:18:54,920 --> 00:18:58,620
inmiddels (Eigenraam: ja), of een adolescente
jongen van zestien, zeventien, achttien jaar.

240
00:19:00,440 --> 00:19:06,310
Ehm... Heeft u daar nog iets van herinnering
in Amersfoort, dat u zag: ons trof dat, die

241
00:19:06,310 --> 00:19:10,090
akte werd voorgelezen in Den Haag, of is dat
helemaal langs het gezin Eigenraam heengegaan

242
00:19:10,090 --> 00:19:10,640
dat was..

243
00:19:10,640 --> 00:19:12,100
in '44 bedoel ik

244
00:19:12,100 --> 00:19:13,490
ja... Eigenlijk wel.

245
00:19:13,490 --> 00:19:21,080
Nou, mijn vader was wel een figuur, want dat heb
ik van hem onthouden, hij zegt: de kerken, of de

246
00:19:21,080 --> 00:19:28,751
synode die heeft zich, dat begon al in de tijd
van, van, hoe heet die dominee nou, waarvan ze...

247
00:19:28,751 --> 00:19:35,430
Die is hier toen, die is buiten weggegaan en die
heeft toen een zogenaamd slangenkerkje opgericht.

248
00:19:37,030 --> 00:19:39,060
Geelkerken

249
00:19:39,060 --> 00:19:42,240
ooo, in 1926, de kerkscheuring

250
00:19:42,970 --> 00:19:50,989
ja. Hij zegt: nou, toen begon het fout te worden,
doordat een synode die dominee opzij gezet heeft.

251
00:19:50,989 --> 00:19:55,888
Dat klopt niet met de kerkorde.
Hij zegt: dat gaat niet.

252
00:19:55,888 --> 00:20:00,360
Dus op twee manieren, op zo'n manier heb ik eigenlijk
met de kerkorde voor mijn aandacht gekregen.

253
00:20:00,360 --> 00:20:07,050
En ik heb ook wel de indruk dat mijn vader
meer zijn oog had op rechtvaardig handelen van

254
00:20:07,050 --> 00:20:14,060
synodes en klasses en kerkraden ten opzichte
van dominees en andere instanties, dan dat hij

255
00:20:14,060 --> 00:20:22,350
zich vreselijk verdiepte in: wat is er nou mis
in de leer, waardoor de vrijmaking nodig werd

256
00:20:22,350 --> 00:20:25,590
het ging hem echt om de
onrechtvaardigheid van de synode

257
00:20:25,590 --> 00:20:27,240
rechtvaardig handelen ja

258
00:20:27,680 --> 00:20:33,590
en de zaak van de doop zelf? De veronderstelde
wedergeboorte dat speelde geen rol in het gezin

259
00:20:34,760 --> 00:20:43,400
nee, nee er was niets te
veronderstellen. God looft, klaar.

260
00:20:43,800 --> 00:20:48,010
(lacht.) Daar maakte hij zich niet druk om,
wat was dat daar nou allemaal, een soort

261
00:20:48,010 --> 00:20:53,840
van... Zo heeft hij het net niet gezegd
maar ik zou me kunnen voorstellen van: die,

262
00:20:53,840 --> 00:20:58,579
ehm, dat vindt hij zo, ehm, veronderstelde
wedergeboorte wat heb je daar nou aan

263
00:20:58,580 --> 00:21:01,770
nee het ging hem echt om de kerkorde

264
00:21:01,770 --> 00:21:04,360
ja. Ja, dat was, ja.

265
00:21:10,190 --> 00:21:12,358
ik krijg hier een briefje
van uw vrouw en die zegt..

266
00:21:12,540 --> 00:21:13,590
laatste oorlogswinter

267
00:21:13,590 --> 00:21:14,750
ja, daar komen we nog op

268
00:21:14,750 --> 00:21:15,700
ja dat wou ik zeggen

269
00:21:15,700 --> 00:21:19,800
we zitten nog in '44. Het komt eraan mevrouw
(echtgenote Eigenraam: oké.). We zitten nog in '44.

270
00:21:19,800 --> 00:21:21,530
Nee maar, heel goed van u! Maar ehm..

271
00:21:21,530 --> 00:21:26,020
ja, ja ik meen me te herinneren, dat hoor ik
eigenlijk meer achteraf, maar dat in die jaren

272
00:21:26,020 --> 00:21:33,120
dat, in het land, kerken toegroeiden naar die
vrijmaking, met die bijeenkomst van Schilder in

273
00:21:33,120 --> 00:21:39,300
Den Haag, dat hier in Amersfoort toen de
dominees met elkaar gezegd hebben, de kerken: wij

274
00:21:39,660 --> 00:21:47,400
sluiten een Godsvrede, en we tillen de al of niet
noodzaak van de vrijmaking over de oorlog heen

275
00:21:47,630 --> 00:21:50,880
dus wat dat betreft heeft
u, tijdens de oorlog niet

276
00:21:50,880 --> 00:21:53,060
veel, in Amersfoort, van
de vrijmaking meegemaakt

277
00:21:53,450 --> 00:21:58,910
nee. Nee hoor, dat is waar

278
00:21:58,910 --> 00:22:05,210
de oorlog bleef belangrijker
dan de vrijmaking nog. Toen nog

279
00:22:05,210 --> 00:22:08,910
ja. Niet dat daar, nee, dat daar
veel over gesproken werd, thuis niet.

280
00:22:08,910 --> 00:22:18,510
Maar ik kwam in, in augustus 19-, ja misschien
heeft Holwerda de catechisaties ook overgehaald.

281
00:22:18,510 --> 00:22:23,920
Ik herinner me wel, Holwerda die had de
gewoonte, we hadden een boekje, met vragen en

282
00:22:23,920 --> 00:22:34,050
antwoorden die... Maar dan, daar gaf hij de
eerste keer: drie vragen leren, en de antwoorden.

283
00:22:34,050 --> 00:22:37,317
En dat overhoorde hij
de volgende keer.

284
00:22:37,318 --> 00:22:44,010
Keer daarop, drie vragen erbij, dus zes vragen...
Negen vragen.. En hij overhoorde ze allemaal hoor.

285
00:22:44,110 --> 00:22:50,625
Twaalf, vijftien! En nu de volgende
keer drie erbij, en de eerste drie eraf.

286
00:22:50,625 --> 00:22:54,430
En hij... Wilde wel hebben
dat het geleerd werd

287
00:22:54,640 --> 00:22:55,740
er werd behoorlijk geleerd

288
00:22:55,740 --> 00:22:58,960
ja hoor. Nou en of

289
00:22:59,330 --> 00:23:01,909
'44 is dan de vrijmaking, maar,
er is nog een oorlog aan de

290
00:23:01,910 --> 00:23:05,830
gang (Eigenraam: ja.). En '45
is een belangrijk jaar bij u?

291
00:23:05,830 --> 00:23:07,480
'44-'45, in de oorlog

292
00:23:07,480 --> 00:23:08,050
ja.

293
00:23:08,050 --> 00:23:12,890
Nou, mijn vader heeft in die
ehm... Ik had mijn eerste

294
00:23:12,890 --> 00:23:17,530
twee jaar MTS achter de rug
en toen begon die... Vakantie.

295
00:23:19,170 --> 00:23:21,230
En dan zou ik een zogenaamd
praktisch leerjaar moeten

296
00:23:21,230 --> 00:23:24,930
werken, bij aannemers moeten
werken, maar dat kwam niet van.

297
00:23:24,930 --> 00:23:26,700
Mijn vader had gelukkig toen nog werk.

298
00:23:26,700 --> 00:23:30,110
Niet zo'n groot werk, maar daar
kon ik nog praktisch aan de gang.

299
00:23:30,110 --> 00:23:34,430
Ik heb daar bijvoorbeeld
gem... Metselwerk.

300
00:23:34,430 --> 00:23:39,230
Die worden uiteindelijk, alle voegen worden dan
vol gesmeerd met een zogenaamde voegspecie.

301
00:23:39,230 --> 00:23:42,660
Dat heb ik ook nog een poosje gedaan.

302
00:23:42,660 --> 00:23:49,290
En ja, toen begon het een beetje te,
wat eten betreft wat... Te knijpen.

303
00:23:49,290 --> 00:23:54,430
Toen hebben we in eind januari, ik weet
niet of wij zelf het initiatief genomen

304
00:23:54,430 --> 00:23:59,540
hebben of dat mijn moeder het stimuleerde,
van ehm... De zogenaamde hongertocht

305
00:24:00,130 --> 00:24:01,290
in januari '45

306
00:24:01,290 --> 00:24:10,600
ja. Eind januari. En toen kwam, toen ben ik samen
met mijn zus, ik was... Zeventien of... '45. Ja.

307
00:24:10,600 --> 00:24:14,790
Nee negen... Nee achttien. En mijn zus
die was anderhalf jaar jonger geloof ik.

308
00:24:14,790 --> 00:24:20,060
Zijn we samen een fietstocht
begonnen naar... Zwolle.

309
00:24:20,520 --> 00:24:25,940
En op de brug over de IJssel stonden aan het
begin een stelletje milita... Nou die lieten

310
00:24:25,940 --> 00:24:31,680
me onge... Lieten ons ongemoeid dus ik denk
'o jee, da's prachtig.' Maar daar stonden aan

311
00:24:31,680 --> 00:24:37,792
het eind van de brug stond ook een clubje
boffen, vast te houden en dat was ehm... En

312
00:24:37,792 --> 00:24:42,431
pie dacht 'nou ik ben een klein ventje ze
pikken mij toch niet,' maar ehm... Ik was

313
00:24:42,432 --> 00:24:48,540
inderdaad een klein ventje maar ehm... Ik werd
bij de kraag gegrepen en ehm... 'Jij ehm...

314
00:24:48,540 --> 00:24:55,980
We zullen jou wel helpen om te gaan werken.'
Dus toen ben ik terecht gekomen uiteindelijk

315
00:24:55,980 --> 00:25:02,210
eerst een paar dagen in een school, in,
moesten we schepen lossen in het Zwarte Water

316
00:25:02,350 --> 00:25:03,360
Waar

317
00:25:03,900 --> 00:25:08,560
in Zwolle. En bij het Zwarte Water bij
Zwolle, daar moesten we schepen lossen.

318
00:25:08,560 --> 00:25:13,460
Beetje link want dat was
koud en winderig en glad.

319
00:25:13,810 --> 00:25:19,159
Daarna zijn we met een heel stel
gebracht, met de trein, naar Ommen.

320
00:25:19,159 --> 00:25:26,650
Daar had je het zogenaamde Kamp Erika. En mijn
zus die had ondertussen gewoon ergens aangebeld.

321
00:25:26,650 --> 00:25:30,422
Dat bleken toevallig goede Nederlanders
te zijn, had ook fout kunnen lopen.

322
00:25:30,780 --> 00:25:34,450
Die is in d'r eentje teruggegaan
daarna, met wat voedsel dat ze hier en

323
00:25:34,450 --> 00:25:44,140
daar toch opgescharreld had, en ehm...
Daar heb ik tien weken vastgezeten.

324
00:25:44,190 --> 00:25:54,880
Met allerlei klusjes doen, eerst een week
omgehakte bomen sjouwen, maar ik ging er

325
00:25:54,880 --> 00:25:59,467
lijfelijk op achteruit, op een gegeven moment
zegt de baas, was bij het appel: 'eruit jij.

326
00:25:59,468 --> 00:26:02,280
Als jij nog een keer diep
ademhaalt dan val je dood

327
00:26:02,280 --> 00:26:05,970
neer.' Dat was dan een gewezen
gereformeerde onderwijzer.

328
00:26:05,970 --> 00:26:07,880
Waar ik overigens best
van kon opschieten.

329
00:26:07,880 --> 00:26:14,580
Maar toen ben ik, zeg maar een week eerst bomen
sjouwen, en daarna ben ik, heb ik een dag of

330
00:26:14,580 --> 00:26:24,760
veertien heb ik 's morgens de... De poeptollen
vanuit de slaapbarakken naar een mestvaalt brengen,

331
00:26:24,760 --> 00:26:32,237
en 's middags dat groenten schoonmaken, en
daarna heb ik ik ook nog een week of drie vier de

332
00:26:33,560 --> 00:26:39,350
héle dag, van 's morgens half negen tot 's
avonds half negen ofzo aardappelen zitten schillen

333
00:26:39,350 --> 00:26:41,770
in Ommen. In het kamp

334
00:26:41,770 --> 00:26:42,030
was in Ommen ja

335
00:26:42,030 --> 00:26:45,850
nou hadden ze het in Ommen
weleens over 'de Beul van Ommen.

336
00:26:45,850 --> 00:26:52,580
ja. Dat is die viezerik, die een maand
of drie, vier geleden overleden is

337
00:26:52,580 --> 00:26:53,960
Herbertus Bikker..

338
00:26:53,960 --> 00:26:56,720
...Bertus Bikker. Nou! Smeerlap

339
00:26:56,720 --> 00:26:58,080
heeft u daarmee te maken gehad

340
00:26:58,080 --> 00:27:02,658
ja, hij heeft alleen mij lijfelijk niet geslagen
maar ik heb weleens een grote mond gehoord.

341
00:27:02,659 --> 00:27:07,847
En ehm... Ik denk dat hij ook wel, op een gegeven
moment zag ik eens lui die verhoord werden

342
00:27:07,848 --> 00:27:13,300
(Eigenraam zegt deze woorden met nadruk), die
met ehm... Blauwgeslagen gezichten rondliepen.

343
00:27:13,300 --> 00:27:15,380
Ik denk dat dat voor een
groot deel zijn werk was

344
00:27:15,380 --> 00:27:18,090
die zag u gewoon als
mede-kampgevangene..

345
00:27:18,090 --> 00:27:20,600
nee, hij was bewaker

346
00:27:20,690 --> 00:27:23,463
nee maar ik bedoel die
blauwgeslagen... (Eigenraam: ja!)

347
00:27:23,464 --> 00:27:26,250
die zag u gewoon... Dat waren
kompanen van u in zekere zin

348
00:27:26,250 --> 00:27:33,420
ja. Die hadden dan waarschijnlijk wat uitgehaald
in het verzet ofzo. En die werden dan verhoord.

349
00:27:33,420 --> 00:27:40,300
En dat ging dan niet te zachtzinnig. Dus die
Bertus Bikker die naam die zat er wel wel in.

350
00:27:41,100 --> 00:27:44,090
Totdat ik misschien hoe lang zal het
geleden... een jaar of tien, vijftien ofzo

351
00:27:44,090 --> 00:27:48,300
geleden dat hij voor het eerst voor het
nieuws vermeld werd dat hij ontdekt was,

352
00:27:49,380 --> 00:27:56,560
en toen, en en en... Een verslaggever die
belde bij hem aan, en die heeft hij weer

353
00:27:56,560 --> 00:28:02,570
gewoon ehm... Die wou hij toen niet te
woord staan, en voor het kruis wegschoppen.

354
00:28:02,570 --> 00:28:06,600
Die man die we... O. Hij
is hetzelfde gebleven.

355
00:28:07,630 --> 00:28:09,909
Dezelfde... Maar ja het was een Duitser
dus ze konden er weinig aan doen

356
00:28:10,010 --> 00:28:15,120
had u een slechte tijd of viel
het mee in Ommen, die tien weken

357
00:28:16,150 --> 00:28:17,535
nou... Dat nee.

358
00:28:17,535 --> 00:28:21,377
Ja je had, je kreeg wel aardig,
we kregen te eten, maar je had

359
00:28:21,377 --> 00:28:23,950
dan na een halfuur had je het
gevoel van: ik heb weer honger

360
00:28:25,360 --> 00:28:26,090
zo weinig

361
00:28:26,090 --> 00:28:26,830
ja

362
00:28:27,070 --> 00:28:28,740
en zo hard werken misschien ook

363
00:28:29,040 --> 00:28:33,550
nou... De hele dag aardappelen
schillen dat is niet hard werken.

364
00:28:34,180 --> 00:28:38,195
En dan kamers schoonmaken, de
zogenaamde Stubedienst had je dan.

365
00:28:38,196 --> 00:28:43,450
Dan moest je de slaapkamers en de woonkamertjes
van de bewakers schoonmaken, stoffen.

366
00:28:43,480 --> 00:28:45,950
Nee, ik heb daar niet
hard hoeven werken.

367
00:28:46,390 --> 00:28:50,210
Omdat ik er kennelijk ehm... Als
klein jochie te slecht uitzag

368
00:28:50,210 --> 00:28:52,760
het was ook niet angstaanjagend

369
00:28:52,830 --> 00:28:53,950
nee.

370
00:28:54,820 --> 00:28:58,400
Ik bedoel, wat ik later van
de echte concentratiekampen

371
00:28:58,400 --> 00:29:03,310
heb gehoord... Zo'n cultuur
maakte je daar niet mee.

372
00:29:04,420 --> 00:29:11,400
Het was wel zo dat je... Ehm... Als ze de
kans kregen dan haalden ze allerlei gekheid

373
00:29:11,400 --> 00:29:15,000
met je uit, maar toen ik daar binnenkwam,
hebben ze een kale kop van me gemaakt.

374
00:29:15,800 --> 00:29:21,947
En toen kreeg ik ehm... Wat meer golvend
haar voor terug (grinnikt eventjes). Maar

375
00:29:21,948 --> 00:29:27,630
daardoor was ik op 10 april vrij, want we
werden... Pak je deken maar en je kleren, en

376
00:29:27,630 --> 00:29:33,080
toen werden we in twee dagen getransporteerd
naar... Westerbork, het kamp Westerbork.

377
00:29:33,080 --> 00:29:37,400
Eerst een overnachting op Hoogeveen.
En dat deed je allemaal lopend

378
00:29:39,140 --> 00:29:41,970
kilometers, of viel het mee

379
00:29:41,970 --> 00:29:45,585
nou... Op m'n ballen bruggen zal
het wezen 25? Misschien niet eens.

380
00:29:45,585 --> 00:29:53,050
En dan 25 ehm... Nou Ommen-Hoogeweg,
Hoogeveen, en van Hoogeveen naar Westerbork.

381
00:29:53,050 --> 00:29:57,670
Nou ik denk dat het misschien ook
vijfentw... Twintig kilometer is

382
00:29:57,670 --> 00:30:01,770
intussen was uw ehm, anderhalf
jaar jongere zus naar huis gegaan

383
00:30:01,770 --> 00:30:02,190
ja

384
00:30:02,190 --> 00:30:04,080
die had de familie
Eigenraam geïnformeerd

385
00:30:04,080 --> 00:30:04,610
ja

386
00:30:04,610 --> 00:30:09,690
hoe reageerde het gezin Eigenraam op
de gevangenzetting van de oudste zoon

387
00:30:10,650 --> 00:30:13,500
nou daar heb ik eigenlijk
niet zozeer over gehoord.

388
00:30:13,500 --> 00:30:17,372
Een maand... Een maand
later ofzo is mijn zus nog

389
00:30:17,373 --> 00:30:19,760
weer eens een keer op d'r
eentje heen en weer gekomen.

390
00:30:19,760 --> 00:30:26,770
Is ze op dat kamp, op bezoekuur bij me geweest,
en ze vertelde hoe ze vergaan was, en hoe ze ook

391
00:30:26,770 --> 00:30:35,080
nog een keer mijn fiets, hoe ze die meegekregen...
Ze wist... 'Mijn broer had hier een fiets.

392
00:30:35,080 --> 00:30:39,240
Die had een fiets. Waar is die gebleven?'
Nou die stond ergens in een kelder.

393
00:30:39,390 --> 00:30:42,880
En toen gingen ze met haar mee
dat keldertje in, die bewakers,

394
00:30:43,050 --> 00:30:46,380
en hadden ze haar gevraagd
van ehm: 'draai je maar om.

395
00:30:46,590 --> 00:30:52,990
Wat voor kenmerken had die fiets?' Nou ze had in
de gauwigheid even wat rond gekeken en ze kende

396
00:30:52,990 --> 00:30:54,940
natuurlijk wel wat van
mijn fiets, dus of ze die

397
00:30:54,940 --> 00:30:58,898
nou... Ik weet niet of ze
die nou meegekregen heeft.

398
00:30:58,898 --> 00:31:06,340
Maar die zus heeft door die fietstochten
wel een, een, een of andere ontsteking

399
00:31:06,340 --> 00:31:11,780
gekregen in d'r... Een tuberculose
ontsteking van de baarmoeder was het of van

400
00:31:11,780 --> 00:31:15,957
de eileider, gevolg dat ze, ze is wel
getrouwd maar heeft geen kinderen gekregen.

401
00:31:15,958 --> 00:31:16,302
Dat ehm..

402
00:31:18,580 --> 00:31:21,730
hé en 10 april ehm, meneer
Eigenraam, kwam u vrij

403
00:31:21,730 --> 00:31:30,070
ja, wij werden bevrijd door een
club Poolse... Ja, Poolse soldaten

404
00:31:30,800 --> 00:31:32,410
en u zat toen in Westerbork

405
00:31:32,500 --> 00:31:33,320
ja.

406
00:31:34,240 --> 00:31:46,600
En ja, wat deden we daar... Best wel een
beetje, een beetje schuifwerk met mitrailleuren

407
00:31:46,600 --> 00:31:53,000
enzo... Nee dat had niet zo veel om het lijf
(lacht). Maar toen was, op 10 april, en toen

408
00:31:53,000 --> 00:32:01,110
zijn we... Hoe zat dat nou... Daar vandaan ben
ik gewoon weer, van dat kamp toen we eenmaal

409
00:32:01,110 --> 00:32:10,300
bevrijd waren, werden we in wagens naar, eerst
naar Coevorden gereden, of Hardenberg ofzo,

410
00:32:10,300 --> 00:32:13,873
met paard en wagen gereden, en daar vandaan
in Ommen, om als het ware weer in de buurt van

411
00:32:13,874 --> 00:32:20,230
je ou... En toen ben ik daar bij winkeliers
terecht gekomen, en daar ben ik eigenlijk, waar

412
00:32:20,230 --> 00:32:30,100
ook Canadese militairen intussen waren
ingekwartierd... Tot, tot... Ja was begin april.

413
00:32:30,100 --> 00:32:34,440
En eigenlijk de oorlog was 5 mei afgelopen,
dus toen kreeg je meer die bezetting.

414
00:32:34,440 --> 00:32:44,060
Met gevolg dat we... Bij een ouderloos,
bij en kinderloos echtpaar die een grote

415
00:32:44,060 --> 00:32:48,910
manufacturenwinkel had, en daar ben ik dan
eigenlijk een paar maanden in huis geweest

416
00:32:48,910 --> 00:32:56,418
dus die bevrijding van Nederland, dus 5 mei
1945, die heeft u niet in Amersfoort beleefd

417
00:32:56,560 --> 00:33:01,260
nee. Toen zaten wij in het kamp bij
Ommen. Nee, het kamp in Westerbork.

418
00:33:01,260 --> 00:33:07,350
En dat ging eigenlijk zonder slag of stoot. Die
bewakers wisten niet hoe hard ze moesten weglopen.

419
00:33:07,350 --> 00:33:12,320
Dus die... Die Poolse militairen
die hebben eigenlijk hun best

420
00:33:12,320 --> 00:33:16,725
gedaan om te zien dat ze die
weggelopen bewakers te pakken kregen.

421
00:33:16,726 --> 00:33:19,130
Dat is geloof ik wel
deels gelukt maar..

422
00:33:19,130 --> 00:33:22,420
en... Wanneer bent u toen weer
terug naar Amersfoort gegaan

423
00:33:22,420 --> 00:33:28,110
nou op een gegeven moment ging
er een militaire vrachtauto zo

424
00:33:28,110 --> 00:33:35,810
rond... Eind mei, misschien juni
ofzo, die heeft me toen meegenomen.

425
00:33:36,880 --> 00:33:39,770
Die wisten, die kwamen ook wel
op bezoek of die zaten deels

426
00:33:39,770 --> 00:33:44,567
ingekwartierd bij diezelfde...
Manufactuur die een grote zaak had.

427
00:33:44,568 --> 00:33:51,890
En ehm... Die nam me toen mee en die heeft me
voor de deur afgezet. Wad denk ik begin juli

428
00:33:52,120 --> 00:33:53,070
Begin juli

429
00:33:53,070 --> 00:33:55,510
of begin juni, dat weet ik niet

430
00:33:55,800 --> 00:33:57,540
nou dat komt niet zo nauw.

431
00:33:57,540 --> 00:34:03,160
Maar waar het mij om gaat is: dat zei u net al,
er was een zogeheten 'Godsvrede', in Amersfoort..

432
00:34:03,160 --> 00:34:03,540
ja

433
00:34:03,540 --> 00:34:10,380
...tussen de predikanten Van den Born,
Popma, Holwerda, en ze... Er is wel een

434
00:34:10,380 --> 00:34:16,710
uitspraak dat ze zeggen: de vrijmaking vond
in '44 plaats, maar in Amersfoort juli '45

435
00:34:16,710 --> 00:34:16,870
ja

436
00:34:16,870 --> 00:34:18,690
dat heeft u nog goed meegemaakt

437
00:34:18,690 --> 00:34:19,120
dat wel.

438
00:34:19,120 --> 00:34:24,760
Want het was zo, ik ben toen eigenlijk
begonnen aan mijn praktisch leerjaar,

439
00:34:24,760 --> 00:34:27,583
ik ben bij een aannemer hier heb ik zeg
maar, ben ik bij jullie komen werken.

440
00:34:27,583 --> 00:34:30,365
En toen kwam ik op een tekenzaal en
op een gegeven moment zegt ie: nou je

441
00:34:30,365 --> 00:34:33,950
hebt het nou getekend, ga nou al dat
hout aan de overkant, magazijn maar

442
00:34:33,950 --> 00:34:40,350
opzoeken, de houtdikte en op lengte
maken... Ik moest een groot kozijn maken.

443
00:34:40,350 --> 00:34:44,130
Tussenstijlen, en kalven.
Dat heb ik dan gedaan.

444
00:34:44,130 --> 00:34:46,640
Maar ondertussen voelde ik
mijn gezondheid achteruit gaan

445
00:34:46,640 --> 00:34:51,260
want ik had kennelijk in dat
kamp pleuritis opgelopen.

446
00:34:52,140 --> 00:34:54,180
Maar daar kreeg ik begin
september pas last van.

447
00:34:54,180 --> 00:35:01,230
Maar in die tijd deed ik mee met
jongelingsvereniging, en toen hadden we een keer een

448
00:35:01,230 --> 00:35:06,310
vergadering van de jongelingsvereniging, in
het kerkgebouw was dat, en toen hoorden we

449
00:35:06,310 --> 00:35:11,930
dat was een hele... Boven ons dat was de grote
kerkraadskamer en dat was heel rumoerig.

450
00:35:12,420 --> 00:35:18,044
En wij zaten beneden in een
kleinere zaal, dat was... Was dat nou

451
00:35:18,045 --> 00:35:23,610
begin augustus ofzo... Juli... Dat
zal eind juli, begin augustus zijn.

452
00:35:23,610 --> 00:35:31,840
En ehm... Toen... Hoorden we op een
gegeven moment: het rumoer nam toe, en

453
00:35:31,840 --> 00:35:36,963
daar komt dominee Popma met een deel van
de kerkraad die komt en die doet daar

454
00:35:36,964 --> 00:35:41,910
bij ons die deur open, en het viel hem
tegen, dat wij daar zaten want die wou

455
00:35:41,910 --> 00:35:45,814
eigenlijk gewoon... Ik denk dat dat,
eigenlijk het moment van vrijmaking was.

456
00:35:45,815 --> 00:35:50,097
Dat dominee Popma met een deel
van de kerkraad en de rest,

457
00:35:50,097 --> 00:35:53,722
dat was Holwerda en Van den
Born, die bleven boven zitten.

458
00:35:53,723 --> 00:35:59,020
En die hebben daar en... Ja, dus dat
rumoer hadden we gehad en het bleef daar

459
00:35:59,020 --> 00:36:03,000
rumoerig in die zaal, maar wat er verder
besproken is weten wij natuurlijk niet

460
00:36:03,860 --> 00:36:08,230
maar drong er meteen tot u door: hier is
iets aan de hand, of besefte u dat later

461
00:36:08,730 --> 00:36:12,150
nee, dat hadden we, dat voelden
we wel min of meer aankomen.

462
00:36:12,710 --> 00:36:19,820
Want... Als ik het goed heb, was op dat
moment ook al die broeder Gerrit Storm die

463
00:36:19,820 --> 00:36:23,680
naam later misschien wel gehoord in de
tijd dat ie... Voorzitter werd van de

464
00:36:23,680 --> 00:36:29,230
jongelingsbond, nou die was toen in Amersfoort
de voorzitter van onze vereniging, en die

465
00:36:29,530 --> 00:36:33,240
zal waarschijnlijk wel achteraf gezegd hebben
van: er is dit en dit aan de hand jongens

466
00:36:33,800 --> 00:36:39,290
en, en uw vader? Ging die meteen overtuigd
mee met Holwerda en Van den Born

467
00:36:39,290 --> 00:36:45,048
ja, want de eerste de beste zondag na die vrijdagavond...
Ja hoe die berichtgeving allemaal geweest

468
00:36:45,048 --> 00:36:51,279
is dat, ik denk een hele snelle tamtam, dat wij
in dat gebouw waren en dat er ehm... Het was

469
00:36:51,280 --> 00:36:55,920
eigenlijk al meteen, meteen apart in, dat was in
de kerk aan de Lieve Vrouwenstraatkerk, vlakbij

470
00:36:55,920 --> 00:37:06,700
de... Lange Jan, en de Zuidsingel, dat waren twee
kerken, vlak bij elkaar, en toen is de... Wij

471
00:37:06,700 --> 00:37:09,550
vergaderden die zondag in
de Lieve Vrouwenstraatkerk,

472
00:37:09,550 --> 00:37:11,820
en de anderen in de,
allemaal in de Zuidsingel.

473
00:37:11,820 --> 00:37:16,000
Dat is na verloop van tijd denk ik,
in verband met de... Afmetingen van de

474
00:37:16,000 --> 00:37:20,980
kerk, omgedraaid, dat alle vrijgemaakten
naar de Zuidsingel gingen, en de

475
00:37:20,980 --> 00:37:31,140
niet-vrijgemaakten ehm... Dat die in de...
Lieve Vrouwenstraatkerk, gingen kerken

476
00:37:31,140 --> 00:37:35,040
en... Nou was u een jonge vent,
ehm... Bouwkundig tekenaar

477
00:37:35,040 --> 00:37:39,690
in opleiding, negentien jaar,
reken ik even uit hè, 1945.

478
00:37:39,690 --> 00:37:41,670
(Eigenraam: ja.) Of
achttien, negentien jaar

479
00:37:41,670 --> 00:37:47,620
ja... Maar wat gebeurde er: in september,
datzelfde jaar, werd ik ziek, en...

480
00:37:48,840 --> 00:37:53,420
Toen moest ik naar het ziekenhuis, eigenlijk
om die pleuritis de baas te worden.

481
00:37:53,420 --> 00:38:01,260
En de methode vroeger was: vetmesten. Rusten
en vetmesten, gedurende een maand of... Negen.

482
00:38:01,940 --> 00:38:11,860
Dus ik heb eigenlijk van september '45..
Ja? Tot mei, juni in het ziekenhuis gelegen

483
00:38:12,240 --> 00:38:12,920
zo lang

484
00:38:12,920 --> 00:38:13,750
ja

485
00:38:13,750 --> 00:38:15,120
da's maanden dus hè

486
00:38:15,120 --> 00:38:22,190
maanden. Om ehm... En dan, twee
zaaltjes verder, daar lag mijn zus.

487
00:38:22,190 --> 00:38:25,910
Die kreeg inderdaad ook
een tuberculoseontsteking.

488
00:38:25,910 --> 00:38:29,480
En die is uiteindelijk ook
vier jaar ziek geweest.

489
00:38:29,550 --> 00:38:31,280
Maar ik ben, bij mij was
het een kwestie van een jaar

490
00:38:31,280 --> 00:38:37,690
maar in dat jaar, was u toen een vurige,
werd u toen een vurige jonge vrijgemaakte?

491
00:38:37,690 --> 00:38:38,827
Of kan u dat niet zeggen

492
00:38:40,180 --> 00:38:44,810
nou nee, ik las wel veel, daar
kreeg je natuurlijk de kans van

493
00:38:44,810 --> 00:38:48,050
allerlei... Het kerkblad stond
natuurlijk een en ander in, en brochures.

494
00:38:48,050 --> 00:39:00,120
En... Ik denk dat... Toen kwam in die
tijd dominee Vink hierheen... Dominee Vink

495
00:39:00,120 --> 00:39:06,050
uit Bedum die werd hier dominee, en die
kwam bij mij ehm... Wel op ziekenbezoek.

496
00:39:06,540 --> 00:39:09,720
En ik heb Holwerda nog op
ziekenbezoek gehad, want die kwam

497
00:39:09,990 --> 00:39:17,216
afscheid nemen, om te zeggen dat
hij naar... Dat hij professor werd.

498
00:39:17,217 --> 00:39:19,563
In ehm... '46 Geloof ik?

499
00:39:20,560 --> 00:39:33,760
Ja... En dat... Ja... En Of ik nou... Ja... En
toen kwam ik na dat halfjaar weer thuis, en toen

500
00:39:33,760 --> 00:39:42,770
kreeg ik bij mijn zus, die intussen ziek thuis
lag, die kreeg privécatechisatie van dominee Vink.

501
00:39:44,990 --> 00:39:52,850
En daar heb ik ook allemaal van geleerd.
Want ik heb belijdenis gedaan in voorjaar '47

502
00:39:54,070 --> 00:39:55,390
bij dominee Vink

503
00:39:56,650 --> 00:40:01,780
ik geloof het wel. Ja want Holwerda
was weg en Vink ja... Dominee Vink.

504
00:40:01,780 --> 00:40:06,120
En dat was... Maar om nou te
zeggen: een felle vrijgemaakte, nee.

505
00:40:06,120 --> 00:40:09,230
Ik verdiepte me er wel in, want ik
heb op een gegeven moment wel aan

506
00:40:09,230 --> 00:40:14,530
mijn vader gevraagd... Was dat nou
in vij... Ik denk in '46: 'pa, neem

507
00:40:14,530 --> 00:40:20,146
nou een abonnement op de reformatie,
want ik wil lezen.' Want dat deed ik

508
00:40:20,030 --> 00:40:21,570
leergierig

509
00:40:22,250 --> 00:40:24,670
dat wel. Maar om nou
te zegen: fel, nee

510
00:40:24,670 --> 00:40:27,100
nou fel bedoel ik meer: overtuigd

511
00:40:27,360 --> 00:40:28,000
ja..

512
00:40:28,000 --> 00:40:29,050
was u overtuigd

513
00:40:29,050 --> 00:40:29,330
ja..

514
00:40:29,330 --> 00:40:33,950
u vond ook het het onrecht van de
synode. U volgde daarin uw vader

515
00:40:34,540 --> 00:40:39,580
nou niet zozeer... Nee want ik verdiepte me wel,
vooral onder leiding van die jongelingsvereniging,

516
00:40:39,580 --> 00:40:46,290
van Gerrit Storm, meer in de zaak van die
zogenaamde veronderstelde wedergeboorte.

517
00:40:46,440 --> 00:40:52,075
Maar voor mij was het gewoon een zaak
van: God belooft en dat doet hij, klaar.

518
00:40:52,075 --> 00:41:01,820
Dan hoef je niet te veronderstellen. Da's menens.
En als het later fout gaat, dan... Loop jij weg.

519
00:41:02,390 --> 00:41:07,410
Maar niet dat, dat God het nou fout met
jou gehad heeft, dat je, dat hij niet

520
00:41:07,410 --> 00:41:13,060
wedergeboorte geeft, en dat jij ehm... Nu
nie... Nee, dat is een beetje een denkpatroon.

521
00:41:13,060 --> 00:41:13,920
Dat er toen in die
jongelingsverenigingen ontstond

522
00:41:13,920 --> 00:41:17,100
dus het ging u echt om de inhoud ook..

523
00:41:17,100 --> 00:41:17,318
jawe

524
00:41:17,318 --> 00:41:22,736
...van de discussie. En,
hoe was het in uw familie?

525
00:41:22,737 --> 00:41:27,134
Ehm... Is de familie Eigenraam, of van
uw moeder's kant, gingen ze allemaal met

526
00:41:27,135 --> 00:41:29,000
de vrijmaking mee (Eigenraam: nee...) of
waren er een aantal die ook synodaal bl..

527
00:41:29,000 --> 00:41:34,650
...mijn vader was de enige in zijn familie,
en mijn moeder de enige in haar familie.

528
00:41:35,500 --> 00:41:42,170
Dus, ik heb nog weleens een keer als jong
jochie dat ik naar... Ehm... Vlaardingen ging

529
00:41:42,170 --> 00:41:48,290
om te logeren maar ik kom daar bijna, van al
mijn neven en nichten ken ik er zowat geen

530
00:41:48,290 --> 00:41:55,480
een, ja je ziet er eens een op een begravenis
(Berkelaar: want u s...) maar dat boeide,

531
00:41:55,480 --> 00:42:02,150
als je daar logeerde en op een zondag was dan
ging je toch naar je eigen vrijgemaakte kerk

532
00:42:02,310 --> 00:42:04,870
maar het contact
verwaterde dus heel snel

533
00:42:05,620 --> 00:42:08,890
jaaa. Nou was dat bovendien niet zo
moeilijk want het was een erg grote familie.

534
00:42:08,900 --> 00:42:13,660
Om er enige indruk van te krijgen:
mijn grootvader is drie keer getrouwd

535
00:42:13,660 --> 00:42:21,380
geweest, jong getrouwde, jong gestorven
moeder, mijn vader was van de derde

536
00:42:21,380 --> 00:42:27,990
moeder, die was in dat gezin de 21e,
en het zijn er in totaal 24 geworden.

537
00:42:29,000 --> 00:42:35,421
Maar, er zijn er een hele hoop intussen overleden.
Na een maand, na twee maanden, soms na een jaar.

538
00:42:35,421 --> 00:42:42,330
En dat was dan eerst Hendrik I en dan Hendrik
II. Het volgende kind, kreeg dezelfde naam.

539
00:42:42,800 --> 00:42:46,150
Een heel stelletje Hendrikken
achter elkaar. Vreemd (lacht)

540
00:42:47,740 --> 00:42:49,130
maar kortom..

541
00:42:49,130 --> 00:42:54,225
...maar dat dat was, alleen om die grootheid,
grote aantallen, kende ik die familie amper

542
00:42:55,130 --> 00:42:59,430
maar was de, maar was de, laten we
zeggen... Het schisma in de kerk,

543
00:42:59,430 --> 00:43:02,270
heeft dat er ook wel toe geleid dat
je elkaar ook gewoon niet meer zag?

544
00:43:02,270 --> 00:43:03,710
Even los van de familie?

545
00:43:05,290 --> 00:43:08,950
Dat je gewoon zag: wij gaan daar te kerken en de
anderen gaan daar te kerken... Dat het ook meteen..

546
00:43:08,950 --> 00:43:10,920
ja, wij woonden al in Amersfoort toen

547
00:43:10,920 --> 00:43:11,062
ja

548
00:43:11,062 --> 00:43:21,684
en daar had je heen ehm... Er is later nog wel
een broer van mijn moeder, toen hij op een gegeven

549
00:43:21,685 --> 00:43:26,184
moment voor de doop van zijn jongste komt: wat
moet ik nou doen, heeft hij zich ook vrijgemaakt.

550
00:43:26,204 --> 00:43:34,537
En die heeft gewoon daarin meegedaan,
maar dat was, voor de rest niet één meer.

551
00:43:34,537 --> 00:43:38,957
En als je elkaar ontmoette op begravenissen,
of huwelijken, dan was dat heel plezierig.

552
00:43:38,957 --> 00:43:42,840
Van hoe het met je neven en nichten... Maar
over het kerkelijk leven praatte je niet

553
00:43:42,840 --> 00:43:44,860
o dat was de... (Eigenraam:
ja...) Dat was het gebruik

554
00:43:44,860 --> 00:43:46,610
dat was eigenlijk de instelling ja

555
00:43:46,610 --> 00:43:47,760
je liet elkaar daarin..

556
00:43:47,760 --> 00:43:48,700
ja..

557
00:43:49,150 --> 00:43:49,910
in stilte zeg maar

558
00:43:49,910 --> 00:43:50,018
ja.

559
00:43:50,018 --> 00:43:58,970
En toen ging hij hier nog eens in de
groeien... Want ik was intussen negentien,

560
00:43:58,970 --> 00:44:10,120
en toen heb ik... Door... Dat laatste
studiejaar wat ik nog doen moest, '47 '48'

561
00:44:10,120 --> 00:44:14,290
ben ik weer naar school geweest in Utrecht
om te... Zeg maar de MTS af te maken

562
00:44:15,360 --> 00:44:18,790
maar je zou toch zeggen als je dat zo hoort
hè, dat is natuurlijk interessant.... Ehm...

563
00:44:18,790 --> 00:44:24,170
Uw vader was de enige van het gezin, van
zijn gezin, die meeging met de vrijmaking..

564
00:44:24,170 --> 00:44:24,310
ja

565
00:44:24,310 --> 00:44:26,180
...uw moeder, van haar gezin..

566
00:44:26,860 --> 00:44:29,000
dat was, dat was nog hier. Ja

567
00:44:29,000 --> 00:44:32,900
maar dat, dat moet toch een impact
hebben op uw ouders gehad hebben,

568
00:44:32,900 --> 00:44:37,499
dat zei hun respectievelijke
broers en zusters niet meer zagen

569
00:44:38,200 --> 00:44:43,180
ja je zag ze wel maar dat was zo nu
en dan eens een verjaardag ofzo...

570
00:44:43,180 --> 00:44:50,559
En ik was... Mijn groot... Nee dat
was, die is in de oorlog overleden.

571
00:44:50,560 --> 00:44:54,730
Die kwam nog weleens
logeren. Opa Versteven.

572
00:44:54,860 --> 00:45:00,510
Maar die ehm... Nee nou weet
ik ook niet of die... Nee die

573
00:45:00,510 --> 00:45:03,210
is in '41 overleden dus toen
was daar nog geen sprake van

574
00:45:04,170 --> 00:45:05,590
van vrijmaking

575
00:45:06,850 --> 00:45:09,340
nee... En de aanloop daarheen.

576
00:45:10,580 --> 00:45:14,050
Ja, van Vlaardingen naar Amersfoort, op het
ogenblik heeft iedereen een auto dus dan zoek

577
00:45:14,050 --> 00:45:21,790
je elkaar op, en dat was vroeger ehm...
Waren dat, in de vakanties dan ging je nog

578
00:45:21,790 --> 00:45:23,522
weleens, ging je er nog weleens naartoe, en
ontmoette je elkaar maar dan was dat... Meestal

579
00:45:24,670 --> 00:45:29,520
midden in de week als er een vakantie was
dan, dat je er dan een midweek naartoe ging

580
00:45:30,390 --> 00:45:34,237
nou weet u, ik vraag dat, je bent als lid van
de jongere generatie wat ik natuurlijk ben,

581
00:45:34,238 --> 00:45:40,760
dan ben je geïnteresseerd, en ook als
historicus, ben je geïnteresseerd ehm... Je bent

582
00:45:40,760 --> 00:45:45,710
tot vier, '45 één gereformeerde familie
(Eigenraam: ja.) Ik bedoel dus niet letterlijk,

583
00:45:45,710 --> 00:45:49,118
ja, ook letterlijk familie, maar ook in
bredere zin, kennissen noem maar op, en op een

584
00:45:49,119 --> 00:45:54,840
gegeven moment, gaat dat uiteen, en dan vraag
je je een beetje af wat voor impact dat heeft.

585
00:45:54,840 --> 00:45:55,970
Maar dan zegt u: het valt mee

586
00:45:55,970 --> 00:46:01,084
ja omdat het natuurlijk, doordat het zo'n grote
familie is, zie je elkaar toch al niet zoveel.

587
00:46:03,390 --> 00:46:07,520
Je ging niet allemaal bij elkaar over
de vloer, of bij gemeenschappelijke..

588
00:46:07,520 --> 00:46:08,120
duidelijk

589
00:46:08,120 --> 00:46:10,800
...en dat was, dat waren
allemaal grote gezinnen.

590
00:46:12,550 --> 00:46:18,250
De broers van mijn vader wel, gezinnen
van vijf, zes kinderen was heel gewoon

591
00:46:18,250 --> 00:46:22,000
en als u nou terugkijkt hè, tot die periode
van de oorlog, wat blijft dan het meest bij?

592
00:46:22,000 --> 00:46:29,060
Is dat de oorlog, of de vrijmaking? Wat wat... Als
u nou terugdenkt, u bent nou... Goed rekenen, 83

593
00:46:29,300 --> 00:46:30,250
bijna, augustus

594
00:46:30,250 --> 00:46:35,435
bijna 83. 82. Maar als u terugkijkt,
is het dan de oorlog of de vrijmaking?

595
00:46:35,435 --> 00:46:37,680
Waar denkt u, wat heeft
het meeste impact op u

596
00:46:39,520 --> 00:46:40,930
nou eigenlijk allebei wel

597
00:46:40,930 --> 00:46:41,770
o toch wel allebei

598
00:46:41,770 --> 00:46:42,640
jaaa.

599
00:46:42,640 --> 00:46:49,840
Het is... Die laatste maanden en, het
eerder bevrijd de laatste maanden in,

600
00:46:49,840 --> 00:46:59,650
in Ommen, en dan eerder bevrijd dan
de.... Dan zeg maar de huisgenoten.

601
00:47:00,680 --> 00:47:06,540
Ja het was, juni was er bijvoorbeeld
een blij weerzien met die militairen.

602
00:47:06,540 --> 00:47:12,770
Maar hoe het nou verder zijn ehm... Het
leven ging wel heel gauw zijn gewone gang

603
00:47:12,770 --> 00:47:13,690
ja

604
00:47:15,210 --> 00:47:21,550
want die jongens, mijn broers en zussen weer
naar hun scholen gegaan waren, MULO afmaken..

605
00:47:23,030 --> 00:47:24,180
zo ging dat

606
00:47:24,180 --> 00:47:24,390
ja.

607
00:47:24,391 --> 00:47:33,230
Ja dat was ehm... Ja en ik,
ik ging dus gauw bij zeg maar

608
00:47:33,230 --> 00:47:35,639
een aannemer, timmersfabriek
ging ik ook weer aan het werk.

609
00:47:35,640 --> 00:47:39,525
Totdat ik het niet meer kon
en op bed terecht kwam, dat

610
00:47:39,526 --> 00:47:42,100
heb ik dus twee maanden,
twee, drie maanden gedaan.

611
00:47:42,690 --> 00:47:47,940
Iedereen had zo zijn eigen... En mijn vader
die zal intussen ook wel nee, die had toen

612
00:47:47,940 --> 00:47:56,360
nog geen bouwwerken, maar die hield zich
bezig met wat de Duitsers allemaal, ehm...

613
00:47:56,360 --> 00:48:01,550
Woningen waar ze kwartieren ingemaakt hadden,
en dan moest hij overal de schades opnemen.

614
00:48:01,550 --> 00:48:09,550
En van woningen waar die,
waar echt oorlogsschade was.

615
00:48:10,740 --> 00:48:16,470
Van bombardementen enzo, heeft hij heel
veel... Verdiend door ehm... En ik weet, en

616
00:48:16,470 --> 00:48:20,700
dan de uren dat wij niet werkten, de
kinderen, moesten we die, al zijn geschreven

617
00:48:20,700 --> 00:48:27,880
rapporten uittypen, en dan kregen we een
gulden voor een blaadje (lacht). Was leuk

618
00:48:27,880 --> 00:48:28,460
zo ging dat

619
00:48:28,460 --> 00:48:29,660
zo ging dat thuis ja

620
00:48:31,270 --> 00:48:34,070
en, ehm... Het was dus laten we
maar zeggen een aannemersgezin,

621
00:48:34,670 --> 00:48:39,350
bouwkunde, maar werd het gezin ook...
Groeide het op met de geschriften

622
00:48:39,350 --> 00:48:43,720
van Klaas Schilder, van Klaas
Schilder, of Holwerda, of hoe ging dat?

623
00:48:44,130 --> 00:48:46,480
Werd het... U zei al:
ik las de reformatie..

624
00:48:46,480 --> 00:48:51,660
...nou, ik denk... Mijn vader die heeft, ik denk
dat hij wel las, maar daar werd nou niet over

625
00:48:51,660 --> 00:48:59,130
gepraat en hij heeft ook op een gege- die serie van
negen boeken van Schilder, dat is de verzameling

626
00:48:59,130 --> 00:49:06,110
van preken en kerkbodeartikelen en ik weet niet...
Die heeft hij zich dan wel aangeschaft, maar

627
00:49:06,110 --> 00:49:11,650
meer met het idee van: stel je voor dat ik een
kleinzoon krijg die dominee wordt, dan krijgt hij ze

628
00:49:11,650 --> 00:49:14,110
heeft hij een kleinzoon
die dominee is geworden

629
00:49:14,110 --> 00:49:20,670
hij? Nee. Nee, niet een. Het zijn eigenlijk
allemaal bouwers en, en en wiskundigen.

630
00:49:20,670 --> 00:49:31,386
Want onze zoon, één zoon twee, drie dochters, één
zoon die werd... Elektrotechnisch ingenieur Delft.

631
00:49:31,387 --> 00:49:37,640
En dan, zijn twee zonen dat zijn dan ook
allemaal, die zitten nou in Delft. Studeren.

632
00:49:37,640 --> 00:49:45,070
En zo was, ik had, ja twee...
Van mijn drie broers, is er een,

633
00:49:45,070 --> 00:49:49,870
die is als het ware hoofdboekhouder
geworden bij... Jack G.

634
00:49:49,870 --> 00:49:52,179
van Oord, een grote baggeraar..

635
00:49:52,180 --> 00:49:53,910
...baggeraar? Da's
de beroemde baggeraar

636
00:49:53,910 --> 00:50:01,850
ja. En de andere twee broers daar zijn ehm... De
ene bouwkunde, en de tweede die werktuigbouwkunde

637
00:50:02,940 --> 00:50:06,900
maar werd er in het gezin Eigenraam
en ook door uzelf, u heeft die

638
00:50:07,190 --> 00:50:10,619
boeken staan van Schilder hè, die
negen delen, maar u las dat ook

639
00:50:10,730 --> 00:50:17,250
nou, nee... Ik las het wel,
maar meer als een naslagwerk.

640
00:50:18,710 --> 00:50:30,820
Niet... Ik las wel, maar wat er verscheen aan
brochures en, en en nu is het nog wel zo. Kerkbladen.

641
00:50:30,820 --> 00:50:33,850
Die hou je dan wel bij om te zien hoe
het er op het ogenblik voorstaat.

642
00:50:33,850 --> 00:50:42,780
Dat heb ik eigenlijk al die jaren door gedaan.
Ja je hebt nu ook perioden naast de reformatie..

643
00:50:42,780 --> 00:50:45,040
reformanda

644
00:50:45,360 --> 00:50:46,460
nou dat heb ik niet gelezen.

645
00:50:46,460 --> 00:50:57,020
Maar wel ehm... Nader bekeken, en wat heb
je nog meer... Een landelijk kerkblad, en

646
00:50:57,020 --> 00:51:01,800
dan de reformatie, en een plaatselijk
kerkblaadje dat houden we nu allemaal wel bij

647
00:51:01,800 --> 00:51:04,169
en als u nou terugkijkt hè, je
kijkt naar de oorlog terug dat

648
00:51:04,170 --> 00:51:10,260
is vijf, zes jaar geleden...
Oorlog en vrijmaking, samen.

649
00:51:10,260 --> 00:51:13,439
Nou zijn er wel mensen die zeggen, en dat
zijn de jongere generaties die vragen zich

650
00:51:13,440 --> 00:51:20,360
weleens af: hoe was dat in de vrede mogelijk,
dat er een kerkscheuring was, in oorlogstijd.

651
00:51:20,930 --> 00:51:26,430
U kunt dat wel verklaren? Snapt u waarom
dat gebeurt? Waarom het gebeurd is

652
00:51:26,430 --> 00:51:28,560
ja, want niemand heeft
zich ingehouden.

653
00:51:28,560 --> 00:51:34,180
Hier in Amersfoort hebben ze toen gezegd, die,
die Godsvrede, die zogenaamde Godsvrede gesloten.

654
00:51:34,320 --> 00:51:36,840
Maar op andere plekken
werd niet ingehouden

655
00:51:37,240 --> 00:51:40,270
en hoe verklaart u dat nou, dat er niet
ingehouden werd? Wat denk u daar dan bij

656
00:51:40,270 --> 00:51:41,000
(fluistert) ik weet het niet..

657
00:51:43,650 --> 00:51:48,670
nee ik vraag het u als tijdgenoot hè..

658
00:51:48,670 --> 00:51:54,180
...ja het kan wel wezen, naar mijn
idee, in al wat er gebeurde in, in,

659
00:51:55,640 --> 00:52:05,930
Schilder, de tijd dat hij kon spreken
of schrijven, ehm... Deed hij dat.

660
00:52:06,140 --> 00:52:13,430
Duidelijk. En en, in zijn polemiek was
hij ook niet altijd even makkelijk.

661
00:52:13,430 --> 00:52:19,610
Maar hij was wel gewoon duidelijk en naar mijn
gevoel eerlijk. En dat werd dan weer niet gepikt.

662
00:52:19,610 --> 00:52:26,270
En wat... Dat drong wel tot me door toen, die
synode blijft maar doorgaan, zichzelf verlengen.

663
00:52:26,820 --> 00:52:29,077
Nou dat was in strijd met die
kerkorde, want intussen had ik zelf ook

664
00:52:29,077 --> 00:52:33,370
al eens wat zitten lezen, want mijn
vader die had het over de kerkorde.

665
00:52:34,800 --> 00:52:38,930
Dat mocht helemaal niet, die zelfco- o
ja zelfcontinuering was toen de kreet

666
00:52:39,000 --> 00:52:39,910
o dat was de kreet

667
00:52:39,910 --> 00:52:45,960
ja, geloof het wel. En dan gewoon,
en dan dingen naar zich toetrekken.

668
00:52:46,900 --> 00:52:52,751
Dat was in... Ja... Maar om nou te verklaren
van waarom hielden we ons niet in?

669
00:52:52,751 --> 00:52:58,660
Aan de andere kant is er natuurlijk in de oorlog
ook in het verzet ook voldoende felheid geweest

670
00:52:59,120 --> 00:53:01,722
nou weet u, er is weleens een stelling
ik leg het aan u voor dat is interessant

671
00:53:01,722 --> 00:53:07,340
dat u dat zegt, er is wel een stelling die
zegt: nou dat komt, kijk de oorlog roept

672
00:53:07,340 --> 00:53:12,860
al een soort verzetsmentaliteit op, we
laten ons niet kisten, door de Duitsers..

673
00:53:12,860 --> 00:53:13,210
ja..

674
00:53:13,210 --> 00:53:18,000
...en dat diezelfde mentaliteit ook bij de
gereformeerden is gaan leven tegenover de synode.

675
00:53:18,000 --> 00:53:23,030
Zo van: ja jullie kunnen ons meer vertellen,
maar we laten ons niet zomaar inpakken.

676
00:53:23,030 --> 00:53:25,620
Is daar een verband tussen denkt u

677
00:53:25,620 --> 00:53:25,928
nou..

678
00:53:25,929 --> 00:53:28,770
verzet tegen de oorlog,
verzet tegen de synode

679
00:53:28,770 --> 00:53:34,670
dacht toch niet dat het (Berkelaar:
nee?) omdat het als het ware het

680
00:53:34,670 --> 00:53:38,670
verzet tegen de synode een voorbeeld
neemt aan het verzet tegen de oorlog

681
00:53:38,670 --> 00:53:41,944
nou meer dat ik bedoel dat het een
soort psychologisch iets is, dus dat

682
00:53:41,944 --> 00:53:45,340
je in het verzet zit tegen de Duitsers,
tegen de bezetter, en dat je dan

683
00:53:45,340 --> 00:53:50,610
ook iets opstandigs krijgt als een
synode... Wat dictatoriaal voorschrijft

684
00:53:53,460 --> 00:54:01,290
nou... (mompelt) Ja die die
zaak van... Zeg maar de

685
00:54:01,290 --> 00:54:05,230
aanloop naar de vrijmaking
die liep toch heel lang al.

686
00:54:05,230 --> 00:54:07,740
Dat was al vanaf zeg
maar de midden jaren '30.

687
00:54:09,170 --> 00:54:14,050
Nou in die tijd kreeg ik dus meer
aandacht voor de, voor het bestaan van

688
00:54:14,870 --> 00:54:21,380
een CDU en dat, dat het ehm... Wat
het brood betreft wat minder werd.

689
00:54:21,740 --> 00:54:28,130
Niet zozeer voor mijn vader want
die redde zich toch wel, maar ehm...

690
00:54:28,130 --> 00:54:32,350
Dat zag ik toch wel als jongen, dat
de jaren '30 crisisjaren waren.

691
00:54:34,590 --> 00:54:40,310
Maar dat dat nou... En en, maar wat
dat kerkelijke probleem betreft

692
00:54:40,310 --> 00:54:44,830
dat schrijverijen die was er
natuurlijk al langer dan de oorlog

693
00:54:44,830 --> 00:54:45,520
het is gewoon doorgegaan wou u zeggen

694
00:54:45,520 --> 00:54:55,370
dat is gewoon doorgegaan. En ja, de oorlog, wanneer
werd het duidelijk wat een smeerlap Hitler was?

695
00:54:56,580 --> 00:54:58,400
Wanneer werd dat nou duidelijk.

696
00:54:59,280 --> 00:55:02,689
Wanneer is Nederland nou begonnen met 'jongens we
moeten toch ons leger een beetje op poten helpen.

697
00:55:02,690 --> 00:55:03,800
laat, hè

698
00:55:06,720 --> 00:55:09,480
dat is denk ik laat geweest. Ja

699
00:55:10,010 --> 00:55:12,180
anti-revolutionaire minister van Dijk

700
00:55:14,050 --> 00:55:14,359
was dat..

701
00:55:14,360 --> 00:55:20,850
Van Dijk die was dan minister van defensie. In
'37 ofzo. En die begon echt te, te mobiliseren

702
00:55:21,320 --> 00:55:25,810
nee dat kan ik me niet herinneren

703
00:55:25,810 --> 00:55:28,760
nee, maar u heeft gelijk. Dat Hitler een
smeerlap was is natuurlijk pas later ehm..

704
00:55:28,760 --> 00:55:30,130
ja..

705
00:55:30,810 --> 00:55:34,530
maar als u aan de, als u
terugdenkt aan die periode, dan is

706
00:55:34,530 --> 00:55:37,530
oorlog en vrijmaking wel met
elkaar verknoopt, in uw herinnering

707
00:55:37,530 --> 00:55:46,350
ja ehm... Hoe noemen ze dat, contemporain
ofzo. Gez... Samenvallend in de tijd.

708
00:55:47,310 --> 00:55:52,920
Maar dat het ene de invloed van ehm,
de aanpak in de ene situatie beetje

709
00:55:52,920 --> 00:55:57,198
aanleiding werd, of voorbeeld voor
de andere, nee dat geloof ik niet

710
00:55:57,100 --> 00:55:59,013
nee oké. Nee, maar dat, u
weet er meer van dan ik.

711
00:55:59,013 --> 00:55:59,474
Maar ik, het is maar een
vraag natuurlijk voor mij.

712
00:55:59,770 --> 00:56:07,090
Maar, maar u, het is wel voor u, dus oorlog en
vrijmaking zijn wel verbonden. In uw herinnering

713
00:56:07,410 --> 00:56:11,840
ja, ze vielen samen. Ja

714
00:56:12,900 --> 00:56:15,260
en ging u ook nog weleens na
de oorlog dominees achterna?

715
00:56:15,260 --> 00:56:18,110
Bent u Schilder nog weleens
gaan beluisteren? Of nooit

716
00:56:18,150 --> 00:56:23,270
nee, ja hij preekte dat,
nee... Dat hebben wij de..

717
00:56:23,310 --> 00:56:24,160
toogdagen van de..

718
00:56:24,160 --> 00:56:33,765
ja wij hadden natuurlijk Holwerda en
daarna... Ehm... Holwerda, en Vink.

719
00:56:33,765 --> 00:56:39,520
Ja, ik weet het niet zo gauw wie er nog
erna, of die twee het hebben moeten doen.

720
00:56:40,990 --> 00:56:46,730
En Arnold, zou die nog, zou die ook
nog gauw gekomen zijn, die ehm..

721
00:56:47,940 --> 00:56:49,100
is pas overleden hè

722
00:56:49,100 --> 00:56:57,180
ja. Heel oud geworden. Maar kan
best zijn.. Vink... Dennis, ja.

723
00:56:57,970 --> 00:57:05,921
Nou we hebben heel lang, waren er wel vier of vijf
van die huidige kerken dat was vroeger één kerk.

724
00:57:05,921 --> 00:57:12,580
En dat... Maar toogdagen, die
hebben we inderdaad gehad.

725
00:57:14,240 --> 00:57:19,480
Dan gingen we heel gauw, die jongelingsvereniging,
dat was een behoorlijk hechte club.

726
00:57:20,660 --> 00:57:25,650
En dan gingen we naar de toogdagen,
inderdaad. En in het jaar.

727
00:57:25,650 --> 00:57:30,850
Vanaf het jaar '48 ofzo kreeg je jaarlijks,
op verschillende plaatsen in Nederland

728
00:57:30,850 --> 00:57:36,340
door de jongelingenvereniging en
meisjesvere- bond, georganiseerde congressen.

729
00:57:39,080 --> 00:57:43,490
En op een daarvan hebben we elkaar leren
kennen (echtgenote Eigenraam lacht). Dus

730
00:57:43,490 --> 00:57:49,180
niet, van mijn geboorteplaats Vlaardingen,
Rotterdam dat dat de, nee wij hebben, dat

731
00:57:49,180 --> 00:57:55,260
congres dat wij hadden, dat was ergens in,
bij Beesterswaag, Korte Hemmen heette dat

732
00:57:56,010 --> 00:57:57,730
en daar leerde u elkaar kennen

733
00:57:57,730 --> 00:57:58,180
daar leerde je elkaar kennen

734
00:57:58,180 --> 00:58:06,000
bedankt voor het gesprek. Ik denk dat we klaar
zijn. Of heb ik nog iets heel belangrijks vergeten?

735
00:58:06,190 --> 00:58:07,790
Dat u zegt: had dát nou gevraagd

736
00:58:07,790 --> 00:58:41,120
dacht het niet

737
00:58:50,810 --> 00:59:07,630
nee dat kan, ik ben ook niet volmaakt natuurlijk,
integendeel. Dus dat u zegt: 'joh'....