1
00:00:16,180 --> 00:00:19,139
Meneer Panman, waar en
wanneer bent u geboren

2
00:00:19,150 --> 00:00:26,920
Ik ben geboren, 30-11-1926, in de gemeente
Muntendam. Het dorp heet Tripscompagnie.

3
00:00:28,540 --> 00:00:29,422
En dat is een veenkolonie

4
00:00:29,150 --> 00:00:35,519
Kunt u iets vertellen over het
gezin waarin u bent geboren

5
00:00:35,520 --> 00:00:38,465
Wij… Ik ben de oudste van
drie kinderen, mijn broer

6
00:00:39,120 --> 00:00:44,340
is drie jaar jonger en mijn
zus is drie jaar jonger.

7
00:00:47,390 --> 00:00:53,490
Ja nou, zo is de samenstelling, alleen er
is wel verschil tussen mij en mijn broer.

8
00:00:53,490 --> 00:01:00,240
Ik was veertien toen de Tweede
Wereldoorlog begon en mijn broer was

9
00:01:00,240 --> 00:01:04,969
elf en die heeft dat heel anders
ervaren als dat ik dat ervaren heb

10
00:01:04,970 --> 00:01:07,360
Waar woonde u? Uw vader was boer

11
00:01:08,280 --> 00:01:15,350
Mijn vader was akkerbouwer op een zaaizaad-
en pootgoedbedrijf en in de oorlog

12
00:01:15,350 --> 00:01:19,460
hadden wij wel een paar koeien, maar dat
ging meer voor eigen gebruik, maar verder

13
00:01:19,460 --> 00:01:28,110
wel bij herfstdag koeien kopen voor
bietenloof maar om stalmest te produceren.

14
00:01:28,560 --> 00:01:32,880
Want mijn vader was nogal sterk
op het gebied van stalmest.

15
00:01:33,540 --> 00:01:43,980
Die moet die grond in stand houden, die grond is
een productiemiddel en die moet je in stand houden.

16
00:01:43,980 --> 00:01:45,960
Ik ben opgegroeid, tot
mijn dertigste, daar.

17
00:01:45,960 --> 00:01:51,030
De laatste vijf jaar was ik dus
zelfstandig boer op het ouderlijk bedrijf.

18
00:01:51,170 --> 00:02:00,640
Maar mijn broer was genoemd naar mijn grootvader
en die moest opvolgen, hoewel ik de oudste was

19
00:02:00,770 --> 00:02:08,720
Dus ik was intussen al verloofd en
getrouwd en mijn schoonvader had

20
00:02:08,720 --> 00:02:11,159
twee boerderijen en wij konden op
een van die beide boerderijen komen.

21
00:02:11,160 --> 00:02:19,669
En dat hebben we gedaan, alleen het was zo
jammer dat die grond leeggemaakt was, die is

22
00:02:19,670 --> 00:02:23,788
wel Groninger klei, maar er werd geen kunstmest
genoeg gezaaid en geen stalmest gezaaid.

23
00:02:23,788 --> 00:02:29,800
En dan heb ik dus wel ervaren,
vandaar dat ik dus ook niet door kon

24
00:02:29,800 --> 00:02:35,310
gaan met een pootaardappelenbedrijf,
maar gewoon akkerbouw en bieten.

25
00:02:35,470 --> 00:02:40,650
Maar na zoveel jaar, de laatste zestien
jaar van mijn tweeëndertig jaar

26
00:02:40,650 --> 00:02:46,506
boer, ben ik dus omgeschakeld op
veehouderij om die grond in orde te krijgen

27
00:02:47,810 --> 00:02:50,490
Wat kunt u zich
herinneren van uw jeugd

28
00:02:50,570 --> 00:02:55,710
Mijn jeugd, wij waren ja… Mijn moeder
was niet te sterk en wij werden min of

29
00:02:55,710 --> 00:03:02,760
meer opgevoed door het interne dienstmeisje
en een wasvrouw en dat soort zaken.

30
00:03:02,780 --> 00:03:08,040
En wij hebben nog wel eens een beetje
kattenkwaad uitgehaald, mijn broer en ik.

31
00:03:08,040 --> 00:03:14,690
Ja, je zit op een boerderij, je krijgt andere
dingen mee op een boerderij dan in een stad

32
00:03:20,890 --> 00:03:23,399
Ging het gezin naar de kerk,
was het een religieus gezin

33
00:03:23,400 --> 00:03:28,150
Ja, wij gingen naar de kerk tot mijn
achttiende, ik ben doopsgezind gedoopt.

34
00:03:28,940 --> 00:03:37,440
Dan ben je achttien, “dopen
wat mondig is en spreken

35
00:03:37,440 --> 00:03:40,650
wat bondig is”, dat was
een beetje de stelregel.

36
00:03:41,400 --> 00:03:46,230
De familie Panman, dat is een
doopsgezind geslacht, alleen wij kregen,

37
00:03:47,200 --> 00:03:53,378
toen d’r eerste kindje overleden
was, toen… Via een tante hoorden wij

38
00:03:53,379 --> 00:03:56,675
dat de dominee wou komen, die is
er nooit geweest tijdens de ziekte.

39
00:03:57,970 --> 00:04:03,197
En toen later een gezonde zoon geboren werd,
wou ze weer komen, maar toen zeiden wij: ‘’Nou

40
00:04:03,360 --> 00:04:08,290
hoef je niet meer.’’ Dus dat was het afscheid
van de kerk, maar wij hebben in Loppersum,

41
00:04:08,290 --> 00:04:18,220
waar wij toen later woonden, Seth Gaaikema zijn
vader, Menno Gaaikema praat, heel plezierig.

42
00:04:18,520 --> 00:04:20,600
Hebben we ook nooit weer gezien

43
00:04:22,350 --> 00:04:25,710
En hoe was het, ging u
naar school als jongen

44
00:04:25,710 --> 00:04:32,131
Ik ging naar de lagere school in
Tripscompagnie en ik kreeg een nieuwe fiets (een

45
00:04:32,132 --> 00:04:34,470
glimlach verschijnt op zijn gezicht),
van negentien gulden, een jongensfiets.

46
00:04:35,140 --> 00:04:41,570
En, toen was ik tien jaar, maar wij hadden het
geleerd op een oude damesfiets. Zo ging dat toen.

47
00:04:41,810 --> 00:04:49,460
Daarna naar de MULO in Veendam
en daar had ik de HBS achteraan

48
00:04:49,460 --> 00:04:54,870
moeten doen, maar de MULO dat was
de ouderwetse MULO, woordjes leren.

49
00:04:55,900 --> 00:05:02,030
Maar wij hadden dus ook al typediploma en als
ik dan dat vergelijk met Noord-Groningen, al

50
00:05:02,030 --> 00:05:08,983
die jonge boeren aan de HBS, een aantal
maanden, en dan gingen ze naar de landbouwschool.

51
00:05:08,983 --> 00:05:14,220
Dus als jij een HBS had, dus je had nog
geen typeles gehad, die jongens, die

52
00:05:14,220 --> 00:05:19,510
generatie, hebben nu ook geen computer, want
ze kunnen niet met het toetsenbordje omgaan

53
00:05:20,230 --> 00:05:22,440
En heeft u de MULO afgemaakt

54
00:05:22,440 --> 00:05:23,670
Ik heb MULO-A

55
00:05:23,720 --> 00:05:26,230
En ik welk jaar was u
daar klaar mee, ongeveer

56
00:05:26,230 --> 00:05:30,380
In ’44. Dus geen
feestvieren, er was oorlog.

57
00:05:30,380 --> 00:05:35,510
Wij kregen in ‘44, bij ons op de
boerderij een meisje uit Delft.

58
00:05:35,830 --> 00:05:40,530
Die ouders hebben haar op de lemmerboot gezet, red
jij je maar, wij hebben niets voor jou te eten.

59
00:05:40,530 --> 00:05:51,330
En zo is zij bij ons terechtgekomen en die is dus
naar de HBS geweest in Veendam en die kwam tussen

60
00:05:51,330 --> 00:05:59,390
de middag thuis, alleen om bij te spijken (maakt
licht handgebaar, alsof hij eet). Zo ging dat.

61
00:05:59,570 --> 00:06:02,250
Want toen, ja, oorlog,
maar dat duurde nog even.

62
00:06:02,600 --> 00:06:11,580
10 mei 1940, om zes uur s
morgens, toen deed mijn vader de

63
00:06:11,580 --> 00:06:16,040
slaapkamerdeur open en die scheurde
ons de dekens af en zei: ‘D’r af!

64
00:06:16,040 --> 00:06:19,650
Het is oorlog.’ Wij waren aan
het aankleden en vijf minuten

65
00:06:19,650 --> 00:06:25,660
later werd de spoorbrug in Zuidbroek
opgeblazen, een enorme knal.

66
00:06:25,800 --> 00:06:29,670
Om zeven uur kwamen onze
zes vaste medewerkers, no

67
00:06:29,670 --> 00:06:35,607
mijn vader had ze dus even een beetje
toegesproken en: ‘Ga maar weer naar huis,

68
00:06:35,607 --> 00:06:38,534
wat daar gebeurt weet ik niet, wees
voorzichtig, kom zaterdag maar om je geld.

69
00:06:38,534 --> 00:06:42,580
Hoe het verder loopt weten we
niet.’ Dus zo is dat gegaan.

70
00:06:42,750 --> 00:06:48,030
En ik werd (lacht een beetje) gedetacheerd
om onze bakker, die stond op de Grebbeberg,

71
00:06:48,670 --> 00:06:52,112
ik werd gedetacheerd bij de bakker
boodschappen rond te brengen, kruidenierswaren.

72
00:06:53,100 --> 00:06:57,680
En dan vergeet ik nooit weer die ene boerin
die had tien pakjes roomboter besteld.

73
00:06:57,680 --> 00:07:02,002
En toen deed ze haar vinger voor haar lip:
‘Dat mag je niet verder vertellen, dan krijg

74
00:07:02,003 --> 00:07:05,980
je een dubbeltje fooi.’ Zij was een hamster,
maar dan praten wij over 10 mei 1945.

75
00:07:05,980 --> 00:07:09,960
Dat is natuurlijk larie,
maar dat gebeurde.

76
00:07:09,960 --> 00:07:18,100
Maar ik kreeg na die week een pakje Norsteeds(?)
voor een kwartje. Nou de hele week gelukkig

77
00:07:18,100 --> 00:07:23,510
Ik vergeet niet weer dat er
driehonderd Duitsers op de fiets

78
00:07:23,540 --> 00:07:26,820
aan de overkant van het kanaal
langs gingen, geweren op hun nek.

79
00:07:27,120 --> 00:07:29,879
En toen stonden die bakkersvrouwen met
tranen in hun ogen achter de toonbank.

80
00:07:31,910 --> 00:07:33,872
Ja, haar man stond op de Grebbeberg.

81
00:07:33,873 --> 00:07:41,380
Al wij toen een mitrailleur gehad hadden,
hadden we een hele zaak in puin kunnen schieten,

82
00:07:41,380 --> 00:07:41,970
maar goed, gelukkig dat dat niet gebeurd
is, want dat was natuurlijk niet goed gewoon

83
00:07:41,970 --> 00:07:51,650
Maar dat was oorlog. Onderduiker,
kunstmestbommen, koolzaad.

84
00:07:51,650 --> 00:07:53,370
Wij hadden nooit koolzaad
verbouwt, maar toen wel.

85
00:07:53,370 --> 00:07:59,700
Daar moet je je dan in inleveren,
dat werd eerst verdeeld onder onze

86
00:07:59,700 --> 00:08:05,302
zes medewerkers en wat er overbleef
dat hebben we weer ingeleverd.

87
00:08:05,302 --> 00:08:08,670
Er is genoeg gebeurd in de oorlog

88
00:08:08,670 --> 00:08:12,690
Hoe ging dat met die onderduiker
in huis, wist u daarvan

89
00:08:12,690 --> 00:08:16,130
Wij kregen op een gegeven
moment een Rotterdammer.

90
00:08:17,260 --> 00:08:23,820
Zo’n zwaar Rotterdams accent heb ik nooit weer
gehoord. Hoe kwam ie in de veenkolonies terecht?

91
00:08:23,880 --> 00:08:28,760
Hij is nooit buiten geweest, tenminste niet bij
daglicht, hij heeft niets anders gedaan dan houtjes

92
00:08:28,760 --> 00:08:34,830
hakken en aardappels schillen en zulke dingen,
maar op een gegeven moment, toen kregen we.. Mijn

93
00:08:34,830 --> 00:08:37,358
vader was secretaris van de
landbouwvereniging en die moest

94
00:08:37,650 --> 00:08:41,180
kunstmestbonnen nog plakken, dat
mocht hij niet alleen doen, toen kwam

95
00:08:41,180 --> 00:09:20,370
er een collega en die was sympathiserend
lid, dachten wij, van de NSB

96
00:09:20,370 --> 00:09:23,630
nooit weer iets van
hem gehoord hebben.

97
00:09:23,630 --> 00:09:26,830
Hij kon geen stap lopen met
dat accent in de veenkolonies,

98
00:09:26,830 --> 00:09:29,327
hoe is hij er gekomen
en waar is hij gebleven?

99
00:09:29,328 --> 00:09:32,310
Nooit weer wat gehoord, beetje jammer.

100
00:09:33,790 --> 00:09:43,818
Wij hebben wel in ’44 twee geiten gemest voor oom
Rein Smit, die was ingenieur in Delft, van de TNO.

101
00:09:43,819 --> 00:09:47,889
Daar hebben we twee geiten
voor gemest en mijn broer en ik

102
00:09:47,890 --> 00:09:51,610
hebben dat met twee koffers
per trein naar Delft gebracht.

103
00:09:52,000 --> 00:09:54,550
Bloedheet, ramen moesten dicht.

104
00:09:55,210 --> 00:10:01,470
Die geit hebben we daar afgeleverd
en toen maakten wij de fout, wij waren

105
00:10:01,470 --> 00:10:09,230
gewend aan welwater uit de pomp,
wij hadden nog pompen, maar daar in

106
00:10:09,230 --> 00:10:15,424
Delft hadden ze waterleidingen, ik
ben er ziek van geweest tot en met.

107
00:10:15,425 --> 00:10:16,490
Een van de dingetjes di

108
00:10:16,490 --> 00:10:22,410
me daar, ja dat is toeval… tante zei of
wij wel mee wouden naar Panorama Mesdag.

109
00:10:22,410 --> 00:10:25,930
Nou ja, als tante daar graag heen
wilde, dan wilden wij wel mee.

110
00:10:25,930 --> 00:10:31,736
Wij wisten niet wat Panorama Mesdag was.
Achterna ben ik blij dat ik dat gezien heb.

111
00:10:31,737 --> 00:10:33,535
Dat was natuurlijk
voor ons een belevenis.

112
00:10:34,990 --> 00:10:45,660
Na de oorlog bleek dat die twee gemeste geiten
opgegeten zijn door zes ingenieurs, collega’s

113
00:10:45,660 --> 00:10:54,540
van oom Reins en die hebben mij dus een horloge
gestuurd, Zwitsers horloge, nieuw, na de oorlog.

114
00:10:54,760 --> 00:10:57,029
Dat bennen van de
kleinigheden, ja, toe maar

115
00:10:57,030 --> 00:11:02,460
U vertelde net dat u de
MULO heeft afgemaakt in ’44

116
00:11:02,460 --> 00:11:03,130
Ja

117
00:11:03,130 --> 00:11:05,600
En ging u daarna naar
de HBS zoals gepland

118
00:11:05,600 --> 00:11:08,300
Nee. Dat had wel gemoeten.

119
00:11:08,300 --> 00:11:15,309
Ik heb toelatingsexamen gedaan voor de hogere
landbouwschool, ben ook toegelaten, en in die week

120
00:11:15,309 --> 00:11:24,052
dat we er naar toe zou toen werd door de RAF, die
Spitfires, die beschoten een trein vlak bij ons

121
00:11:24,052 --> 00:11:32,340
en een van onze buurtgenoten is daarbij omgekomen
en dat was voor mijn vader het sein: ‘Jij gaat

122
00:11:32,340 --> 00:11:37,147
niet naar Groningen.’ Dus toen ben ik op de
middelbare landbouwschool in Veendam terechtgekomen.

123
00:11:37,148 --> 00:11:40,820
En dat is een veenkoloniale
opleiding, maar dermate goed,

124
00:11:40,820 --> 00:11:44,767
daar had ik zelfs in Loppersum
op een klei ook wat aan.

125
00:11:44,767 --> 00:11:52,030
Van een kleiboer naar en veenkolonie is moeilijker
als een veenkoloniale boer naar de klei.

126
00:11:52,230 --> 00:11:58,940
Je moet in beide gevallen werken en
hard werken. Mijn teleurstelling i

127
00:11:58,940 --> 00:12:04,162
geweest dat die hele grote omgeving van
Noord-Groningen dat die grond leeg was.

128
00:12:04,162 --> 00:12:08,450
Dat heb ik ook gezien
met de Noordoostpolder.

129
00:12:09,380 --> 00:12:13,450
Dat moesten alle Groningse boeren toen die
Noordoostpolder droog kwam, dat moest je zien.

130
00:12:13,450 --> 00:12:14,930
Prachtig mooi.

131
00:12:15,890 --> 00:12:17,900
Ben daar vijfentwintig jaar
niet geweest, kwam ik daar weer,

132
00:12:17,900 --> 00:12:23,830
nou zie je de slempigheid
van die grond geen stalmest.

133
00:12:26,290 --> 00:12:27,820
Zo eenvoudig is dat

134
00:12:28,320 --> 00:12:30,990
En de school in Veendam,
heeft u die af kunnen maken

135
00:12:30,990 --> 00:12:37,030
Ja, alleen dan moet je natuurlijk
niet vergeten, ik was achttien, zoiets,

136
00:12:37,980 --> 00:12:42,900
wij hebben met de bevrijding dus, ik
ben zes jaar landelijk ruiter geweest,

137
00:12:43,460 --> 00:12:47,560
alle optochten in de buurt, daar moeten
paarden voor op in de veenkolonies.

138
00:12:47,560 --> 00:12:56,900
Bolhoedje op, rijbroek aan, een lichtgekleurd
overhemd en dat hebben we gedaan en toen begon

139
00:12:56,900 --> 00:13:06,170
eigenlijk, wij, een beetje feest te vieren dat
heeft me een jaar op die landbouwschool gekost

140
00:13:06,170 --> 00:13:06,760
Waarom

141
00:13:06,760 --> 00:13:10,686
Wij gingen van het ene feestje naar het andere,
wij, ja de jeugd, om acht uur binnen zijn.

142
00:13:10,686 --> 00:13:15,310
En in een klein dorpje. Wij hebben ons nooit
uit kunnen springen of uit kunnen leven ofzo.

143
00:13:19,280 --> 00:13:22,866
En daarna kreeg ik dus, in
’46 kreeg ik bericht van d

144
00:13:23,260 --> 00:13:33,060
militaire dienst. Gekeurd hier (wijst) in de stad
Groningen, op de Herenweg, dat was het adres.

145
00:13:33,060 --> 00:13:38,530
Mijn vader had mij een verhaal ingestudeerd, dat
en dat moet je zeggen. Zo kort mogelijk in dienst.

146
00:13:38,780 --> 00:13:43,610
Want, ja, de mensen, de werkers
die wij hadden, die konden op een

147
00:13:43,610 --> 00:13:47,780
gegeven moment meer verdienen in
de industrie dan in de landbouw.

148
00:13:50,050 --> 00:13:56,760
Als werkkracht, en bovendien met mijn
selectiediploma’s enzo, en ik deed de administratie

149
00:13:57,230 --> 00:13:59,659
Wat had uw vader u
ingefluisterd om te vertellen

150
00:13:59,660 --> 00:14:06,310
Nou zo kort mogelijk, niet met opleiding, niet
voor officier of voor onderofficier, niet doen.

151
00:14:06,310 --> 00:14:10,790
Zo kort mogelijk in dienst en op een gegeven
moment, ja ik weet ook niet hoe ‘t zat maar.

152
00:14:10,790 --> 00:14:16,048
Er was een kapitein Albronda(?) er
achterna en een zei er: ‘Heet jouw moeder

153
00:14:16,790 --> 00:14:22,310
Celie Smit?’ Ik zeg: ‘Ja.’ ‘O’, zegt
hij, ‘daar heb ik mee op de Franse

154
00:14:22,310 --> 00:14:26,820
school in Veendam gezeten.’ Vanaf dat
moment werd het een heel ander gesprek

155
00:14:27,050 --> 00:14:32,820
En ik ben er van overtuigd dat ik het aan hem te
danken heb, dat ik bij de cavalerie gekomen ben.

156
00:14:32,820 --> 00:14:35,120
Ik was gewend om met zwaarder
materiaal om te gaan enzovoort

157
00:14:35,120 --> 00:14:40,213
om verantwoordelijkheid te dragen,
dat is wat voor de cavalerie

158
00:14:39,720 --> 00:14:42,630
Dat was ook wat u wenste?
Of had u dat aangegeven

159
00:14:42,630 --> 00:14:46,480
Nou, achterna ben ik heel
blij, want ik ben geen loper.

160
00:14:46,480 --> 00:14:55,130
Wij hebben heel in het begin in Indië wel wat
patrouilles gelopen, maar daar ben ik geen man voor.

161
00:14:55,610 --> 00:14:59,900
Doorgezakte voorvoet,
dat was een smoesje.

162
00:14:59,900 --> 00:15:05,480
Ik heb dus, na goedgekeurd
te zijn, kreeg ik oproep, maar

163
00:15:05,480 --> 00:15:08,550
wij hebben alle mogelijke
moeite gedaan om er af te komen.

164
00:15:09,060 --> 00:15:11,781
Herkeuring aanvragen,
zwakke poten, en zwakke rug.

165
00:15:11,781 --> 00:15:17,420
Kwamen met elf man in Utrecht bij Oog
en Al(. vergeet het nooit weer, die

166
00:15:17,420 --> 00:15:21,850
ene vent had TBC op de ribben staan
en de rest waren kerngezonde jongens

167
00:15:22,230 --> 00:15:25,420
Maar ondertussen gingen de boten met
militairen, die vertrokken naar Indië

168
00:15:25,420 --> 00:15:27,293
Want wanneer was dit, die herkeuring

169
00:15:27,080 --> 00:15:34,847
Dit was in ’46. Dus ik had eigenlijk met
die Zeven December Divisie al weg gemoeten.

170
00:15:34,848 --> 00:15:39,800
Dus toen ben ik in ’47 in dienst
gekomen, Kamp Bokkeduinen, bij Amersfoort

171
00:15:41,550 --> 00:15:43,650
Want u werd goedgekeurd
bij die herkeuring

172
00:15:44,890 --> 00:15:51,640
Ik, ja, er mankeerde mij niets.
Elk geval, in dienst gekomen.

173
00:15:51,760 --> 00:15:57,410
Toen kregen wij eerst die primary
training, zes weken, die heb ik daar gehad.

174
00:15:57,411 --> 00:16:02,810
Mijn vader kwam in het ziekenhuis,
ik moest direct naar huis om die

175
00:16:02,810 --> 00:16:06,450
pootaardappels, er moest nog zo
veel pootgoed verzonden worden.

176
00:16:06,450 --> 00:16:14,580
Dat kan een ander niet voor je doen. Zestien
rassen, elk ras had twee klassen en drie maten.

177
00:16:15,040 --> 00:16:19,580
Toch een beetje ingewikkeld, maar,
dat kan een ander niet voor je doen.

178
00:16:19,580 --> 00:16:28,940
Dus die majoor die zei: ‘ja, ik
begrijp er niets van.’ Ik zei:

179
00:16:28,940 --> 00:16:30,320
‘ja, maar ik wel majoor, mijn
vader ligt in het ziekenhuis.

180
00:16:30,320 --> 00:16:35,300
‘Nou’ zei hij, ‘spullen inleveren
en direct de eerste de beste

181
00:16:35,300 --> 00:16:36,579
vrachtwagen die de poort uitgaat naar
het station Amersfoort naar huis.

182
00:16:36,580 --> 00:16:37,853
En dit was wanneer

183
00:16:37,854 --> 00:16:38,895
’47 dacht ik. En anders staat
het nog wel op mijn papieren.

184
00:16:38,895 --> 00:16:45,031
Elk geval, ik dacht gelukkig ik ben er af.
Anderhalf jaar thuis. Nog een oproep: 43ste ZVE.

185
00:16:45,032 --> 00:16:49,216
Die oproep kwam eerst al veertien
dagen te laat, maar ik werd wel

186
00:16:49,442 --> 00:16:54,908
opgeroepen bij de vooropgeroepenen,
die moesten hoger opgeleid worden.

187
00:16:58,585 --> 00:17:02,340
Ik was dus al in dienst
geweest, nee… (is even in de war)

188
00:17:02,340 --> 00:17:07,840
Het was tijdens uw opleiding dat
uw vader ziek werd? Dat u terug ging

189
00:17:07,840 --> 00:17:11,740
Ja, dan moest ik stoppen en
later kwam ik bij de 43ste ZVE.

190
00:17:12,290 --> 00:17:18,150
Maar toen moest ik nog een keer die zes weken
primary training doen waar ik een schurft

191
00:17:18,150 --> 00:17:26,610
aan heb en van al het veldlopen op
zaterdagmorgen, anders mocht je niet met verlof.

192
00:17:26,610 --> 00:17:32,750
Ik ben dus overgeoefend, twee keer die eerste
training gehad en dat is een infanterietraining.

193
00:17:33,050 --> 00:17:39,752
Dus al heel gauw kwam je achter het stuur en
dan kreeg ik een opleiding als chauffeurseiner.

194
00:17:42,660 --> 00:17:47,770
Wij zouden naar Indië, maar
dat was nog niet bekend, wie.

195
00:17:48,130 --> 00:17:53,790
De allerlaatste lijst, de allerlaatste naam,
stond ik op, dus ik kon dat niet mislopen.

196
00:17:53,810 --> 00:17:58,930
Ik heb daar geen spijt
van gehad, geen minuut

197
00:17:58,930 --> 00:18:04,700
En toen u werd opgeroepen voor de tweede
keer, probeerde U alsnog niet te gaan

198
00:18:04,700 --> 00:18:11,710
Jawel, dat was niet aan de orde,
dat lag mijn vader er ook niet aan.

199
00:18:11,710 --> 00:18:13,320
Hij was met de grenadiers geweest.

200
00:18:13,570 --> 00:18:18,570
En hij had er wel eens over verteld, maar
dan heb ik eigenlijk nooit geluisterd.

201
00:18:18,570 --> 00:18:23,880
Hij had z’n manoeuvres, manoeuvres op
de Waalsdorper vlakte, dat zei mij niks.

202
00:18:23,880 --> 00:18:25,612
Nu weet iedereen wat de
Waalsdorper vlakte is.

203
00:18:27,220 --> 00:18:31,590
Dus het leuke is dat nu
zijn kleinzoon meerijd in de

204
00:18:31,590 --> 00:18:33,261
ere-escorte cavalerie en die
oefenen op de Waalsdorper vlakte.

205
00:18:33,262 --> 00:18:33,500
Dus, zo loopt dat dan

206
00:18:33,500 --> 00:18:39,891
En wat had uw vader, als grenadier…

207
00:18:38,940 --> 00:18:44,660
Die was bij de grenadiers,
paleiswachten en zulke dingen.

208
00:18:46,730 --> 00:18:50,300
En, oefenen, muziekcorps,
vanaf de kazerne, muziekkorps

209
00:18:50,300 --> 00:18:52,120
voorop, tot de grens van
de gemeente Den Haag.

210
00:18:52,180 --> 00:18:54,600
Dat was in hun tijd

211
00:18:59,300 --> 00:19:04,770
Maar uw vader, bij de tweede keer dat u werd
opgeroepen, had zoiets van nu moet je maar gaan

212
00:19:05,330 --> 00:19:11,130
Nee, daar is niet over gepraat. Ik werd
opgeroepen, ik was goedgekeurd dus ik ging.

213
00:19:11,130 --> 00:19:18,170
Plichtsgetrouw, gezagsgetrouw, steeds
paraat, dat staat een beetje in mijn vaandel

214
00:19:20,900 --> 00:19:25,520
Wanneer hoorde u dat
u naar Indië zou gaan

215
00:19:30,170 --> 00:19:32,530
Nou, ik dacht in juni. Het
eerste eskadron werd gevormd.

216
00:19:32,930 --> 00:19:35,630
Majoor van Manen of ritmeester
van Manen werd de commandant.

217
00:19:35,630 --> 00:19:40,650
Maar ik kende dus al een aantal
officieren van de eerste keer

218
00:19:40,650 --> 00:19:45,600
op de opleiding met het 41ste
en nu dan weer met het 43ste.

219
00:19:50,890 --> 00:19:56,600
O ja, dat hoorde ik nu pas, dat een
aantal jongens die kregen oogstverlof,

220
00:19:57,660 --> 00:20:00,420
dat heb ik nooit gehad, want niemand
heeft dat ooit aan mij verteld.

221
00:20:00,420 --> 00:20:04,820
Anders was ik zeker naar huis gegaan,
want die ene knaap, die met een beetje

222
00:20:04,820 --> 00:20:09,630
een buikje, chauffeur op een tankauto,
hij zei: ‘Ik ben helemaal geen

223
00:20:09,630 --> 00:20:12,760
boer, maar ik heb drie weken oogstverlof.’
Maar hij was helemaal geen boer.

224
00:20:12,760 --> 00:20:15,219
Zo kan het ook.

225
00:20:15,220 --> 00:20:19,121
Maar goed, wij hebben een gedegen rijopleiding
gehad en daar ben ik altijd dankbaar voor geweest

226
00:20:18,980 --> 00:20:22,450
En waar kreeg u die opleiding,
was dat ook in Amersfoort

227
00:20:22,450 --> 00:20:28,090
Ja dat was in Amersfoort, Schothorst.
De hele omgeving, Achterveld.

228
00:20:28,090 --> 00:20:31,140
O en daar gebeurde nog wel eens wat.

229
00:20:31,900 --> 00:20:39,190
Een keer hebben ze een bus met kinderen, hebben
ze in de lengte een bus open gereden, dat gebeurde

230
00:20:39,190 --> 00:20:40,600
Een bus met kinderen

231
00:20:40,600 --> 00:20:40,920
Ja

232
00:20:40,920 --> 00:20:41,810
Tijdens die opleiding

233
00:20:41,810 --> 00:20:43,060
Ja, met die pantserwagen

234
00:20:43,060 --> 00:20:45,220
Hoe kon dat dan gebeuren

235
00:20:45,220 --> 00:20:45,850
Nou, te dicht erlangs.

236
00:20:45,850 --> 00:20:49,430
Want je moet niet vergeten die
chauffeurs waren niets gewend

237
00:20:50,280 --> 00:20:54,252
en wij hadden dus al een auto,
maar, nee… toen nog niet.

238
00:20:54,252 --> 00:21:01,160
In elk geval, ze waren niets gewend en dan
krijg je een pantserwagen, één bonk ijzer.

239
00:21:01,270 --> 00:21:05,260
Wij hebben de zaak wel eens een
beetje onveilig gemaakt. Zonder meer.

240
00:21:05,720 --> 00:21:09,559
Maar het is altijd goed gegaan, tenminste,
ik heb nooit meegemaakt dat er wat gebeurd is

241
00:21:09,560 --> 00:21:13,680
Want u noemde eerst de
zes weken primary training

242
00:21:13,680 --> 00:21:14,050
Ja

243
00:21:14,050 --> 00:21:14,690
En daarna

244
00:21:14,690 --> 00:21:17,650
Daarna de rijopleiding,
en wij deden echt ons best

245
00:21:17,650 --> 00:21:20,455
om Maleis te leren, daar
kon je leven van af hangen.

246
00:21:20,456 --> 00:21:30,590
En dat bennen kleinigheden, maar het hoort er wel
bij. En ik was serieus, misschien wel te serieus.

247
00:21:30,590 --> 00:21:34,830
Ik ben aan boord
gestapt van de Volendam.

248
00:21:35,500 --> 00:21:41,660
En dat ging je eerst al, leuk kazerne, het hele
eskadron stond klaar, plunjezakken zaten in de

249
00:21:42,230 --> 00:21:50,490
vrachtwagen en op een gegeven moment, majoor Van
Manen die ging zich melden bij overste Keuvel.

250
00:21:50,580 --> 00:21:56,953
‘Eskadron gereed voor Indië.’ Fijn, bedankt,
goede reis en een behouden thuiskomst.

251
00:21:57,200 --> 00:22:01,569
Nou, modelgroepen, muziekkorps,
zet een mars in en dan

252
00:22:01,569 --> 00:22:03,200
gingen we dwars door Amersfoort,
vergeet ik nooit weer.

253
00:22:03,200 --> 00:22:09,050
En dan kom je bij de trein,
hele perron vol militairen

254
00:22:09,050 --> 00:22:09,602
MP ertussen.

255
00:22:09,603 --> 00:22:16,840
Wij gaan naar Indië en wij halen Soekarno op en
dat soort dingen stonden op de trein geschreven.

256
00:22:18,370 --> 00:22:20,770
Toen ik aan boord van de
Volendam stapte heb ik mij

257
00:22:20,770 --> 00:22:25,400
voorgenomen: Ik ga geen drup
alcohol drinken, vanaf nu.

258
00:22:25,870 --> 00:22:30,930
En daar heb ik mij aan gehouden,
maar dat moet je later bezuren.

259
00:22:31,970 --> 00:22:39,010
Ik had veel later een excursie naar anka(?)
brouwerijen in Jakarta, Panman rijdt.

260
00:22:39,340 --> 00:22:43,140
Ik zeg: ‘waarom moet ik rijden?’ ‘Ja, er
is bekend dat jij niet drinkt.’ Dus die

261
00:22:43,140 --> 00:22:50,360
jongens kwamen 35 graden boven nul, heet,
in de brouwerij, 10 graden boven nul,

262
00:22:50,360 --> 00:22:56,980
dat was koud, en toen weer in de tuin, 35
graden en toen kregen ze een liter bier.

263
00:22:58,060 --> 00:23:01,450
De meeste jongens waren
niks gewend, vrijwel niks.

264
00:23:01,450 --> 00:23:04,030
Op een gegeven moment knikte
ik naar die wachtmeester,

265
00:23:04,470 --> 00:23:08,630
opladen, want wij motten
met dat zooitje weer terug.

266
00:23:09,170 --> 00:23:14,300
Ik ben met een noodgang, met dertig man achter
in de bak, met een noodgang naar Jakarta gereden

267
00:23:15,040 --> 00:23:19,160
Gelukkig weer heelhuids thuis, want als er
toen wat gebeurd was, was niet goed geweest

268
00:23:20,650 --> 00:23:25,690
Nog even terug naar de rijopleiding, u noemde het
een gedegen opleiding die u in Amersfoort kreeg

269
00:23:25,690 --> 00:23:29,530
Nou ja dan lag je zeven uur
achter in de bak, op een

270
00:23:29,530 --> 00:23:33,400
partij dekens en je zat een
uur achter het stuur, per dag

271
00:23:33,920 --> 00:23:35,260
Hoelang duurde die opleiding

272
00:23:35,260 --> 00:23:43,050
Och, een aantal weken, vrij lang. En dan nog
een leuke reis tegen het laatst, via Rotterdam.

273
00:23:43,520 --> 00:23:52,170
En als je nou die tunnel ingaat, ga je volgas
en je doet het contact af, gebeurt er niks.

274
00:23:52,780 --> 00:23:56,580
Hij rijdt wel door. En doe je hem
ineens aan, dan krijg je een rotklap.

275
00:23:56,960 --> 00:23:58,979
Maar die bediening van die mensen
die daar werkten, in die tunnel, die

276
00:23:58,980 --> 00:24:05,911
vlogen de nooduitgang uit (schiet in
de lach), die dachten dat wij schoten.

277
00:24:05,912 --> 00:24:14,360
Nou, en dan ga je daar via IJzendijke,
voetbalveld, en ‘s avonds vrijaf. Toe

278
00:24:16,590 --> 00:24:24,930
dronk ik wel een borrel hoor. Wij zaten
in de bakkerij op de grond met een borrel.

279
00:24:25,720 --> 00:24:30,490
Die nacht kregen wij een onweersbui
en wij hadden doperwtjes en

280
00:24:30,490 --> 00:24:35,860
worteltjes gegeten, (schiet in
de lach) het hele veld zat vol.

281
00:24:36,750 --> 00:24:45,194
Nou ja, door Elsenborn, in België, en
dan moest je het bergtraject nog leren.

282
00:24:45,195 --> 00:24:51,360
Wij hadden ook dus radio, op de Sint
Pietersberg, Elsenborn en de kazerne, verbinding.

283
00:24:52,310 --> 00:25:01,660
Toen kwamen we terug in Maastricht en
daar hadden ze een taptoe, die blaast aa

284
00:25:01,660 --> 00:25:05,210
die kant en die blaast aan
die kant, schitterend mooi.

285
00:25:05,210 --> 00:25:12,960
Nou, de kroeg in en die Limburgers:
‘Militairen?’ ‘Ja’ ‘Wat wilde gij drinken?’ Nou

286
00:25:12,960 --> 00:25:16,242
dat.’ Nee, gij betaalt niet.’ Waar wij
ook kwamen, wij hoefden niet te betalen.

287
00:25:16,242 --> 00:25:21,342
Wij moesten om twaalf uur binnen
zijn, niemand binnen (lacht

288
00:25:21,342 --> 00:25:25,410
eventjes). Volgende morgen om
acht uur kwamen de laatsten binnen.

289
00:25:25,410 --> 00:25:31,320
Ja, onderweg door Limburg, de jongens zeggen:
‘Henk kan jij zorgen dat we postzegels

290
00:25:31,320 --> 00:25:36,980
krijgen, dus ik kom in het postkantoor,
postkantoortje, ze zei: ‘Hoeveel postzegels wil je?

291
00:25:46,950 --> 00:25:49,733
Je moet even wachten.’
Kreeg ik een koek mee.

292
00:25:49,734 --> 00:25:54,620
Heb ik niks betaald, dat bennen Limburgers,
ik vond het heel… zeer gewaardeerd.

293
00:25:54,620 --> 00:25:58,176
Maar de Limburgers hebben de Amerikanen,
bij de bevrijding, hebben genoeg beleefd.

294
00:25:58,177 --> 00:25:58,380
(kucht, neemt een slokje water

295
00:25:58,380 --> 00:26:10,790
Ik ben nog even benieuwd. U
zegt we leerden wat Maleis.

296
00:26:10,790 --> 00:26:15,249
Waren er nog andere speciale
voorbereidingen, trainingen die u kreeg

297
00:26:15,250 --> 00:26:19,080
Ja, de huisarts is bij ons
thuis geweest en die moest

298
00:26:19,081 --> 00:26:21,370
mij voorlichten: Ik moest
oppassen voor bruine meisjes

299
00:26:21,370 --> 00:26:24,400
Die kwam bij u thuis de huisarts

300
00:26:24,400 --> 00:26:30,680
Ja mijn moeder die belde. Hij moest mij voorlichten,
die huisarts. Dat was alle voorlichting (hoest)

301
00:26:30,680 --> 00:26:34,240
Maar praten met uw moeder,
maar ook met u? U was erbij

302
00:26:34,240 --> 00:26:35,333
Ja, mijn moeder was erbij

303
00:26:35,170 --> 00:26:40,000
En hoelang duurde dat
gesprek? Wat vertelde hij

304
00:26:40,000 --> 00:26:41,850
Oh, dat is een half uurtje geweest. Hij
kreeg een sigaar en dan ging hij weer weg.

305
00:26:41,850 --> 00:26:43,800
Grootste flauwekul, kom nou

306
00:26:43,800 --> 00:26:46,710
Maar u dacht niet: Nou daar
moet ik voor oppassen dan

307
00:26:47,260 --> 00:26:54,820
Nee, maar wij waren al… wij hadden…
ik moet het anders zeggen. Ik ben i

308
00:26:54,820 --> 00:27:02,350
september ’47, zes Hollandse
jongens en zes Hollandse meisjes,

309
00:27:03,220 --> 00:27:07,460
uitgezonden voor uitwisseling
met Engelse plattelandsjongeren.

310
00:27:07,640 --> 00:27:10,136
Onze leider was Piet Kistenmaker, een
grote boer uit de Haarlemmermeer, dat

311
00:27:10,137 --> 00:27:15,770
was onze leider en die ging gelukkig
al om negen uur naar bed ’s avonds.

312
00:27:15,770 --> 00:27:21,240
Dus nou, dan ben je met jongelui,
zes jongens en vijf meisjes, daar

313
00:27:21,240 --> 00:27:24,320
heb ik eigenlijk mijn vrouw van
over gehouden, daar komt het op neer

314
00:27:24,320 --> 00:27:25,389
Die zat bij die uitwisseling

315
00:27:25,390 --> 00:27:33,370
Die zat bij die uiwisseling en foto’s
uitwisselen en een keer aar de bioscoop.

316
00:27:33,370 --> 00:27:33,627
Van het een komt het ander.

317
00:27:33,627 --> 00:27:39,849
En toen kwam Indië en wij mochten
niet verloven, van mijn schoonvader

318
00:27:39,850 --> 00:27:43,000
niet, want als ik niet meer
terugkwam was mijn vrouw tweede keus.

319
00:27:43,790 --> 00:27:48,611
Na de huidige begrippen, als
je tussen de regels doorleest

320
00:27:48,611 --> 00:27:50,880
(maakt rollend handgebaar),
hadden wij allang samen gewoond.

321
00:27:51,670 --> 00:27:55,600
Dat begrijp je. Zo ligt dat

322
00:27:55,600 --> 00:27:59,750
U dacht die vrouwen daar in
Indië, daar hoef ik niets mee

323
00:27:59,750 --> 00:28:00,430
Nee, Ja.

324
00:28:00,430 --> 00:28:05,946
Ik heb nooit de kans gehad, maar wij
stonden, je moet niet vergeten… wij zijn

325
00:28:05,946 --> 00:28:11,580
een maand… wij waren daar een maand en
toen werd de soevereiniteit overgedragen.

326
00:28:11,650 --> 00:28:19,772
In feite hadden we daar helemaal niet heen gemoeten.
Maar wij waren daar om het 41ste af te lossen.

327
00:28:19,772 --> 00:28:21,190
Zo is dat gebeurd

328
00:28:21,190 --> 00:28:23,430
Maar wij hebben nadat de soevereiniteit
overgedragen was, nog zeven jongens verloren.

329
00:28:23,430 --> 00:28:27,530
En daar tillen wij heel zwaar
aan. Dat had niet meer gemoeten.

330
00:28:27,550 --> 00:28:31,202
Waarvan Mart van der Werff hier, uit de stad
Groningen, dat was een van de officieren,

331
00:28:31,203 --> 00:28:39,690
die is in stukjes gesneden in een kampong
waar hij snoepjes uitdeelde aan kinderen.

332
00:28:39,690 --> 00:28:43,610
Dat hoort er ook bij. Niet leuk.

333
00:28:43,610 --> 00:28:55,530
Dus nu, zestig jaar bestaan van de reünie, dan
is er… De broers en zussen van de jongens die

334
00:28:55,530 --> 00:29:00,505
toen overleden bennen, die bennen nou voor het
eerst op de kazerne geweest, bij de reünie.

335
00:29:00,505 --> 00:29:06,330
En die moesten ook de defilé openen.

336
00:29:06,570 --> 00:29:11,880
Bij die gedenkplaat langs, zo is dat
gebeurd en dat is zeer op prijs gesteld

337
00:29:13,560 --> 00:29:18,619
Maar je krijgt een binding. Toen de eerste
overleden was, het hele eskadron was daar kapot van

338
00:29:19,310 --> 00:29:20,700
Wanneer was dat, de eerste overledene

339
00:29:20,700 --> 00:29:25,800
Dat was in begin ’50

340
00:29:25,800 --> 00:29:27,770
Wat was er gebeurd

341
00:29:27,850 --> 00:29:35,870
Er kwam een alarm, op… Kijk wij bennen dus,
nadat we geacclimatiseerd waren, zogenaamd,

342
00:29:35,870 --> 00:29:42,225
en weer achter het stuur zaten en het rijbewijs
weer gehaald hadden, en dus: (telt met de

343
00:29:42,225 --> 00:29:44,081
vingers mee) Hollands militair Hollands burgers
en Indisch militair, dat is links verkeer.

344
00:29:44,081 --> 00:29:54,110
Zo heb ik dat gedaan. (is even
de draad van z’n verhaal kwijt

345
00:29:54,110 --> 00:29:57,520
U vertelde de eerste
overledene, dat dat nogal

346
00:29:57,520 --> 00:29:59,630
O ja, daar was het hele
eskadron kapot van.

347
00:29:59,920 --> 00:30:04,520
En achterna, ja, ik ben in ’86 weer
eens in Indië geweest, ik heb vier

348
00:30:04,520 --> 00:30:09,940
keer boven een graf gestaan met aan
de schouders een geweer, een salvo

349
00:30:10,540 --> 00:30:11,770
Bij vier mannen van uw eigen eskadron

350
00:30:11,770 --> 00:30:16,125
Vier van de zeven. Wat ik nooit gezien heb,
is dat die vier jongens op een rijtje lagen.

351
00:30:16,126 --> 00:30:19,730
Nee, daar keek je niet naar.

352
00:30:19,730 --> 00:30:28,340
Je ging model, want als je met acht man een kogel
afschiet en niet tegelijk, dan is het net een

353
00:30:28,340 --> 00:30:31,094
mitrailleur (doet geluid na: ‘tededededeh’ en
gebaart met vinger). Dat moet een keer, ik ben

354
00:30:35,810 --> 00:30:38,810
met één tas vol munitie in een kampong, andere
kant van een kampong, ‘oké, nou gaan we oefenen.

355
00:30:38,810 --> 00:30:45,160
Één, twee, drie.’ Net zolang, die tas was
bijna leeg, net zolang dat het één knal was.

356
00:30:45,350 --> 00:30:51,590
Want, en dan ben je eigenwijs, je bent cavalerist,
daar waren ook wel vier van de infanterie erbij.

357
00:30:52,110 --> 00:30:55,590
Die hadden lol om ons, want wij
bennen niet zomaar militair,

358
00:30:55,590 --> 00:30:58,880
maar dit moest even keurig
netjes gespeeld worden.

359
00:30:58,880 --> 00:31:01,330
Nee, nee, naar buiten toe.

360
00:31:01,330 --> 00:31:02,400
De presentatie naar buiten
toe dus ook met de zwarte

361
00:31:03,030 --> 00:31:05,990
baret, wij hebben altijd
een zwarte baret opgehad.

362
00:31:06,000 --> 00:31:10,350
Uniform, het uniform moe

363
00:31:10,350 --> 00:31:11,060
ook netjes zijn.

364
00:31:11,060 --> 00:31:18,210
Infanteristen hebben zo’n flodder petje op, nee,
dat doen we niet bij cavalerie, dat moet in orde.

365
00:31:18,370 --> 00:31:20,810
Uniform dwingt respect af

366
00:31:25,380 --> 00:31:32,370
U zegt net, het eerste eskadron was er
nogal van slag door de eerste overledene.

367
00:31:32,370 --> 00:31:36,300
Weet u nog wat u toen voelde,
wat u toen dacht op dat moment

368
00:31:36,300 --> 00:31:37,187
Die jongen zat naast mij.

369
00:31:37,188 --> 00:31:43,350
Ik heb er een foto van dat hij met een
aapje op zijn schoot zat en ik zat ernaast.

370
00:31:43,350 --> 00:31:50,480
En het is daar zo, in tegenstelling
tot Uruzgan, ‘vanmiddag voor vier uur

371
00:31:50,480 --> 00:31:58,806
overleden, morgen vroeg om tien uur
begraven.’ Wie pakt zijn kast leeg, wat

372
00:31:58,807 --> 00:32:02,940
schrijf je aan de ouders, daar moet
je even je verstand daarbij gebruiken.

373
00:32:02,940 --> 00:32:07,298
Je kunt het veel erger
maken, moet je niet doen.

374
00:32:07,299 --> 00:32:11,480
Het is al erg genoeg dat zo’n bericht
krijgen, een of andere dominee of

375
00:32:11,480 --> 00:32:20,329
gemeente kerel die stuurt dat bericht,
en die brieven, wat doe je daarmee

376
00:32:20,330 --> 00:32:26,270
Daar bennen misschien brieven bij
waar de ouders niets van weten.

377
00:32:26,270 --> 00:32:31,480
Dan moet je ook je verantwoordelijkheid nemen,
zeggen: ‘Jongens, niet doen.’ De commandant die

378
00:32:31,480 --> 00:32:37,920
stuurt natuurlijk een officiële brief, maar zijn
maatjes, en iedereen heb maatjes, daardoor krijg

379
00:32:37,920 --> 00:32:45,726
je dat ook… De saamhorigheid in het eskadron
is groter geworden toen de eerste overleden was.

380
00:32:45,726 --> 00:32:47,090
Toen werd het één club.

381
00:32:47,090 --> 00:32:52,372
Wij zijn dus, na de rijopleiding,
op de hoogvlakte van Bandung, die

382
00:32:52,373 --> 00:32:58,170
heb ik daar op de kast hangen,
geplaatst op alle theeondernemingen

383
00:32:58,700 --> 00:33:00,130
En waar was die opleiding

384
00:33:00,130 --> 00:33:01,520
Dat was in Bandung

385
00:33:01,520 --> 00:33:02,690
In Bandung zelf

386
00:33:02,690 --> 00:33:08,330
Ja, op de Bandungse hoogvlakte en wij
werden verdeeld over alle theeondernemingen

387
00:33:08,330 --> 00:33:14,510
en waar ik nog boos over ben, in ’86 ben
ik daar weer geweest, weer Sumatra, Padang

388
00:33:14,510 --> 00:33:17,590
…de aardbeving

389
00:33:17,590 --> 00:33:19,133
Dat doet mij wel wat.

390
00:33:19,133 --> 00:33:27,942
Wij reden daar een uur door een rubberplantage,
daar wordt weinig meer… ik zeg tegen die

391
00:33:28,640 --> 00:33:35,430
reisleidster, Indisch vrouwtje: ‘Wie is
eigenaar?’ ‘Oh’, zegt ze, ‘Koetjier ‘Koetjier?

392
00:33:35,430 --> 00:33:41,120
Amerika?’ ‘Ja.’ Al onze
theeondernemingen zijn genationaliseerd.

393
00:33:41,120 --> 00:33:45,267
Die zijn weer Indonesisch geworden,
waarom die rubberplantage niet?

394
00:33:45,268 --> 00:33:50,510
Kijk dan krijg je dat vuile,
wat ik dus ook boos over ben.

395
00:33:50,510 --> 00:33:53,890
Amerika zegt: ‘Als jullie Indië
niet laten gaan, krijgen julli

396
00:33:53,890 --> 00:33:54,990
geen Marshallhulp.

397
00:33:55,740 --> 00:33:57,900
Dat moet van de andere kant
dankbaar zijn van die Marshallhulp,

398
00:33:57,900 --> 00:34:01,990
want wij kregen in het dorp, op
toewijzing, de eerste trekker.

399
00:34:02,630 --> 00:34:10,140
Dat hebben we te danken aan de Amerikanen. Dat
dubbele van Amerika, nee, daar ken ik niet best over

400
00:34:11,100 --> 00:34:14,420
De opleiding in
Bandung, de rijopleiding.

401
00:34:14,420 --> 00:34:18,460
U noemde eerder: ‘ik moest een
rijbewijs halen.’ Dat was daar

402
00:34:18,460 --> 00:34:21,224
Nee, die opleiding in Bandung dat was alleen
maar even oefenen voor het links verkeer.

403
00:34:21,225 --> 00:34:22,270
Dus ik heb één rit gemaakt
en toen kreeg ik een

404
00:34:23,620 --> 00:34:27,460
wachtmeester naast mij en
die zei: ‘je bent geslaagd.

405
00:34:27,460 --> 00:34:30,490
Welke wachtmeester was dat

406
00:34:31,500 --> 00:34:36,426
Ja, dat was van de oude hap, van
het 41ste. Naam weet ik niet.

407
00:34:36,427 --> 00:34:39,310
Die mochten er niet om
zeiken, die waren partijdig

408
00:34:39,980 --> 00:34:44,080
Zat u in het derde peloton klopt dat

409
00:34:44,080 --> 00:34:44,361
Ja, ik zat in het derde
peloton bij luitenant Tenhave.

410
00:34:44,361 --> 00:34:55,090
Maar, (lacht) ik kan er ook niets aan doen, maar
luitenant Tenhave is een boerenzoon uit Scheemda.

411
00:34:55,850 --> 00:35:03,150
Ik ben Huzaar, Panman, boerenzoon uit Tripscompagnie.
Wij hebben het nooit over de boerderij gehad.

412
00:35:03,150 --> 00:35:07,380
En op een gegeven moment
opeens: ‘Panman, je moet bij

413
00:35:07,380 --> 00:35:12,130
de luit komen.’ Die zaten
in huisjes daar beneden.

414
00:35:12,300 --> 00:35:16,230
Dus ik kwam daar. Toen begon hij
in het plat Gronings tegen mij

415
00:35:16,400 --> 00:35:17,810
Tenhave begon

416
00:35:18,130 --> 00:35:20,410
En toen begon ik een
beetje argwanend te worden.

417
00:35:21,310 --> 00:35:23,940
Nou kwam het hier op neer, of
ik met hem mee wou emigreren

418
00:35:23,940 --> 00:35:27,670
naar Australië. Nou had ik
alles verwacht, maar dat niet.

419
00:35:27,670 --> 00:35:32,880
Maar hij keek mij dus wel vervolgens
aan, misschien heb je d’r wat aan.

420
00:35:32,880 --> 00:35:37,229
Ik zeg: ‘Mijn aanstaande vrouw zal raar
opkijken als ik zeg ik ga naar Australië.

421
00:35:37,230 --> 00:35:43,880
Hij is vertrokken. En ik heb
hem dus ook niet weer gezien.

422
00:35:43,880 --> 00:35:50,940
Hij is wel, veertig jaar na Indië,
bij mij thuis geweest in Zuid-Laren.

423
00:35:51,400 --> 00:35:56,218
Voor hem was de teleurstelling dat zijn
medeofficieren… Kijk, ik wil er niks van

424
00:35:56,270 --> 00:36:02,430
zeggen, hij was gereformeerd en hij deed
niet met een borrel met zijn collega’s.

425
00:36:02,430 --> 00:36:08,620
Had hij wel moeten doen, maar hij
was een beetje een buitenstaander.

426
00:36:08,990 --> 00:36:14,800
En nou kwam hij dus op reünie, hij kent geen
enkele jongen meer, mij wel, maar die anderen niet.

427
00:36:14,800 --> 00:36:17,840
En zijn medeofficieren zeiden
niet: ‘Kom maar bij ons zitten

428
00:36:17,840 --> 00:36:22,639
bij de rijsttafel.’ Dat was
een teleurstelling voor hem.

429
00:36:22,639 --> 00:36:27,990
Maar hij is in Australië
terechtgekomen en zijn ouders

430
00:36:27,990 --> 00:36:31,770
hoorden bij de geestelijke
stroming: Man en Broeders.

431
00:36:33,050 --> 00:36:33,840
Zwarte kousen

432
00:36:33,840 --> 00:36:40,340
Nou ja, hij is in vreemde krijgsdienst gegaan. Dat
heeft hij nooit aan zijn ouders durven schrijven.

433
00:36:40,610 --> 00:36:46,600
Hij is ook in het Australische leger gegaan,
dat had hij geleerd. Zo is dat gegaan

434
00:36:47,590 --> 00:36:50,659
Hoe groot was dat derde peloton
waar U deel van uitmaakte

435
00:36:50,660 --> 00:36:57,730
Oh, dertig man ofzo. Eén jongen, die
steeds dwars zat en ook met exercitie.

436
00:36:57,730 --> 00:37:04,400
Om hem ook iedere keer weer strafexercitie,
ben ik na een paar maanden naar de hoogste

437
00:37:04,400 --> 00:37:09,641
baas gegaan: ‘Moet je luisteren, wij
willen hem eigenlijk liever niet me hebben.

438
00:37:09,641 --> 00:37:10,620
Hij past niet in de groep.

439
00:37:10,620 --> 00:37:12,260
Niet mee naar Indië

440
00:37:12,260 --> 00:37:17,140
Niet mee naar Indië. Hij mag wel overgeplaatst
worden naar een ander, maar niet in ons groepje.

441
00:37:17,140 --> 00:37:22,039
Hij had gewoon de zaak verziekt voor ons. En
daar word je op den duur zo zat van, wegwezen

442
00:37:22,040 --> 00:37:29,310
Maar goed, hij had elke avond
avondpermissie en hij maakte alles weer

443
00:37:29,310 --> 00:37:36,410
wakker dus toen hebben we die bedden,
dat bennen stapelbedden, vier hoog

444
00:37:36,630 --> 00:37:37,429
In de kazerne in Amersfoort

445
00:37:37,430 --> 00:37:40,530
Dat was nog in de kazerne,
voordat wij weg gingen.

446
00:37:40,790 --> 00:37:47,440
En daar ergens een bed boven mij
gelegd en de lamp eruit gedraaid.

447
00:37:47,770 --> 00:37:54,290
Dus hij kwam binnen met teveel lawaai. Het was,
ik denk, twaalf uur en hij draaide het lampje om.

448
00:37:54,790 --> 00:37:58,650
En tieren en vloeken. Nou,
hij had op tafel geslapen.

449
00:37:58,650 --> 00:38:02,800
Maar wij zorgden wel voor ’s
morgens vroeg dat we stapeltje

450
00:38:02,800 --> 00:38:04,830
weer weg hebben, want anders
krijgen we de wachtmeester.

451
00:38:06,240 --> 00:38:11,080
Wachtmeester van den Berg met
acht man. Geweren exercitie.

452
00:38:14,720 --> 00:38:16,579
Op de kazerne, ik ga en beetje van
de hak op de tak, kazerne Amersfoort.

453
00:38:16,579 --> 00:38:18,640
We hebben de hele dag
daar in de heide gelegen

454
00:38:20,060 --> 00:38:25,020
En wij waren thuis, het was in
het voorjaar, aardappel poten.

455
00:38:25,020 --> 00:38:29,043
Je kunt met twee man een hectare per dag
poten. Op onze manier zoals wij dat toen deden.

456
00:38:29,044 --> 00:38:33,725
Wij liggen daar met acht man. Ik zeg tegen
die wachtmeester; ‘Ik moet naar huis toe.

457
00:38:33,725 --> 00:38:37,340
Wij liggen hier de hele dag;
geweer in elkaar, geweer uit elkaar.

458
00:38:37,340 --> 00:38:42,560
Half uur roken.’ Ik zeg: ‘We
liggen hier niks te doen.’ Ik

459
00:38:42,560 --> 00:38:43,380
kreeg op m’n kop, ik mocht
niet zo…zo moet ik niet praten.

460
00:38:43,380 --> 00:38:43,489
Ik zeg: ‘Dat kan je wel
zeggen, maar met deze acht

461
00:38:43,490 --> 00:38:43,602
man kunnen we vier hectare
aardappels poten vandaag.

462
00:38:43,603 --> 00:38:44,225
Begrijp je dat wel?’ Nou, daar
wilde hij helemaal niks van weten.

463
00:38:44,225 --> 00:39:01,907
Dat stuitte mij tegen de borst, dat wij
daar niks lagen te doen en wat mij ook… Ja,

464
00:39:01,907 --> 00:39:09,620
er komt ’s morgens en heel koppel vrouwen
aardappels schillen en corveeërs, burgers.

465
00:39:10,250 --> 00:39:11,449
En die gingen allemaal met
een tasje met spullen weer weg

466
00:39:11,450 --> 00:39:19,950
Nou, op een gegeven moment, het
eten werd op de tafel gebracht.

467
00:39:20,540 --> 00:39:27,135
Ze deed de deksel eraf en ‘Man, wat bennen
dat voor een aardappels?’ Ik zeg: ‘Weet jij

468
00:39:27,135 --> 00:39:30,623
dat?’ ‘Ja.’ ‘Waar liggen ze?’ ‘Bij de keuken.’
Dus, ben ik met twee man naar de keuken.

469
00:39:30,624 --> 00:39:36,860
Nou: ‘Dit bennen
fabriekaardappels.’ Nou zit er wat

470
00:39:36,860 --> 00:39:39,550
fout, wij hoeven toch geen
fabrieksaardappels te eten.

471
00:39:39,550 --> 00:39:44,261
Dat bennen aardappels voor varkens.’ Komt
die wachtmeester uit de tank: ‘Wat is dat

472
00:39:44,262 --> 00:39:44,598
hier?’ Ik: ‘Moet je luisteren, heb je
fabrieksaardappel gekocht?’ ‘Heb jij daar wat mee

473
00:39:44,599 --> 00:39:50,230
te maken?!!’ Ik zeg: ‘Ja, dit bennen
fabrieksaardappels, dit bennen geen eetaardappels.

474
00:39:50,230 --> 00:39:59,650
‘Vanmiddag bij de majoor komen.’ Oké.
Hij zegt: ‘zo en zo.’ Hij zegt:’ Hoe zie

475
00:39:59,650 --> 00:40:05,250
je dat?’ Ik zeg: ‘Dat kan ik aan dat
kiemetje zien, dit bennen fabrieksaardappels.

476
00:40:05,250 --> 00:40:12,280
Vezels, maar die ga je toch niet aan burgers
geven.’ Ik heb die wachtmeester niet weer gezien

477
00:40:12,280 --> 00:40:15,620
Ik was blij dat hij niet mee naar Indië
ging, hij had er de pest aan, maar waar

478
00:40:15,620 --> 00:40:18,940
komt dat van; hij kocht die fabrieksaardappels
voor laat ik maar zeggen vijf

479
00:40:18,940 --> 00:40:21,280
cent per kilo en eetaardappels kosten
zeven cent, dus hij kon ze goedkoper kopen.

480
00:40:21,280 --> 00:40:27,770
Dus als je dat voor zeven cent op papier
zet dan krijg je twee cent per kilo.

481
00:40:29,020 --> 00:40:34,250
Ik weet dat het zo werkt, maar
ik had er wel de schurft aan

482
00:40:34,250 --> 00:40:40,450
Toen in Bandung, het begin, de opleiding,
dat was vrij kort. Het links leren rijden

483
00:40:41,800 --> 00:40:43,620
Ja, ik had al zoveel gereden.

484
00:40:43,620 --> 00:40:50,410
Het gros van de jongens wel hoor, maar…
Theeonderneming, op een gegeven moment, ik had

485
00:40:50,410 --> 00:40:57,514
telefoonwacht gehad, iemand moet met de
telefoon zitten, beetje suffig, en dan komt die

486
00:40:57,514 --> 00:41:00,230
wachtmeester eraan, hij
zegt: ‘Panman, wil jij de

487
00:41:00,230 --> 00:41:03,020
foerage halen in Wanasari,
want ze komen weer niet.

488
00:41:03,020 --> 00:41:09,010
Ik zeg: ‘Niet alleen.’ Cor Suijk
mee. Klein kereltje. Een drietonner.

489
00:41:09,280 --> 00:41:13,350
Cor die zet dus zijn voeten tegen het dashboard
aan (beeld het uit) en ik achter het stuur.

490
00:41:13,950 --> 00:41:17,705
Direct eerste de bocht toen
komt de foeragewagen eraan.

491
00:41:17,705 --> 00:41:27,600
Wat was nou de mop; ik trap de rem in tot de
bodem, twee of drie keer. Gas gaf ik dus niet meer.

492
00:41:27,740 --> 00:41:31,400
En ik rolde zo tegen die mooie
Dodge met die neus aan. Stoom.

493
00:41:31,720 --> 00:41:36,968
‘Waarom rem je niet?!’ Ik zeg: ‘Man, in
een pantserwagen, daar zitten koppeling en

494
00:41:36,968 --> 00:41:43,050
rem, dat zit net andersom.’ Du ik trap de
koppeling in en hij rolt nog makkelijker.

495
00:41:43,050 --> 00:41:49,740
Had ik de rem ingetrapt zou de snelheid
afnemen ja. (hoest) Wachtmeester erbij.

496
00:41:49,740 --> 00:41:51,510
Die kwam al aanlopen,
die hoorde dat lawaai.

497
00:41:51,510 --> 00:41:56,633
Hij zegt: ‘Remspoor?’ Ik zeg: ‘Ja, vijftien meter.’
Op papier komt een remspoor van vijftien meter.

498
00:41:56,633 --> 00:42:02,200
Ik had geen rem aangeraakt

499
00:42:02,200 --> 00:42:09,974
Die vrachtwagen, die stond bij de
theefabriek, daar hadden we hem gestald.

500
00:42:09,975 --> 00:42:12,350
Hij is er nooit weer
weggekomen. Was kapot.

501
00:42:13,090 --> 00:42:19,805
Ja, dat hele stuur was kapot, maar wij kregen
dus op een gegeven moment, kort daarna, een

502
00:42:19,806 --> 00:42:23,900
telefoontje ’s morgens om zes uur: ‘Direct met
alles in Bandung komen, stront aan de knikker.

503
00:42:23,900 --> 00:42:27,020
En waar zat u toen?
Op welke theeplantage

504
00:42:27,020 --> 00:42:29,180
Pasar Malang.

505
00:42:29,180 --> 00:42:34,210
Dus ik had, omdat ik die zware
pantserwagen had, ik heb daar een

506
00:42:34,210 --> 00:42:39,200
foto van, daar zit een hele grote
lege trommel aan weerskanten.

507
00:42:39,201 --> 00:42:44,980
Daar konden al mijn spullen in; het veldbed, een
matras en alles wat ik had. Ja, dat was niet veel.

508
00:42:44,980 --> 00:42:50,870
Dat heb ik meegenomen en wij
waren al en van de eersten

509
00:42:50,870 --> 00:42:54,869
in Wanasari en dan zouden
wij colonne naar Bandung.

510
00:42:54,930 --> 00:42:57,380
Daar kan ik ook niets aan
doen, omdat wij de eersten

511
00:42:57,380 --> 00:42:59,480
waren en ik reed met een
zware pantserwagen voorop.

512
00:43:00,530 --> 00:43:02,620
En toen schreeuwde wachtmeester
De Kock achter mij, di

513
00:43:02,620 --> 00:43:05,810
schreeuwde: ‘Panman, harder
rijden!’ En toen alles.

514
00:43:06,510 --> 00:43:11,170
Maar ik weet uit ervaring; als ik 50
rijd, dan moet de achterste 70 rijden.

515
00:43:11,220 --> 00:43:14,250
Dat is colonne rijden,
wij moeten racen.

516
00:43:14,320 --> 00:43:19,070
Maar ik heb er niets aan als een
pantserwagen op de kop in het ravijn gaat.

517
00:43:19,860 --> 00:43:21,364
Dat is de bedoeling niet.

518
00:43:21,400 --> 00:43:25,930
Maar er was eerst al een geschiedenis
vooraf: Kolonel van Manen,

519
00:43:25,930 --> 00:43:33,150
later kolonel, die moest bij
Generaal Englers komen in Bandung.

520
00:43:33,150 --> 00:43:35,508
Hij zegt: ‘Vuren.’ ‘Op wie?’ Zegt Van
Manen. ‘Ja dat weet ik niet.’ Zegt Englers.

521
00:43:35,508 --> 00:43:41,039
Nou zegt Van Manen: ‘Dan weiger ik dat.’ ‘Maar
weet jij wat de consequenties zijn van weigeren?

522
00:43:41,040 --> 00:43:45,590
Dan moet je je onderscheidingstekens
afdoen.’ ‘Dat weet ik.’ Zegt Van

523
00:43:45,590 --> 00:43:50,960
Manen, ‘maar moet ik op de APRA
schieten, op het TNI, op de burgers?

524
00:43:50,960 --> 00:43:52,269
Op wie moet ik schieten

525
00:43:54,000 --> 00:43:56,140
Was u daarbij toen
dit gesprek plaatsvond

526
00:43:56,140 --> 00:44:02,741
Nee, dan praat ik dertig jaar later, Van
Manen die logeerde in Zeekse(?) en hij

527
00:44:02,741 --> 00:44:07,650
had zijn lijst meegnomen, hij zegt: ‘Past
het dat ik om een kop koffie kom?’ Ik

528
00:44:07,650 --> 00:44:12,530
zeg:’Ja graag.’ Hij is er twee uur geweest,
maar hij had er een hele dag moeten

529
00:44:12,530 --> 00:44:17,425
zijn, want nou kon ik wat horen uit de
keuken wat normaal niet naar buiten komt.

530
00:44:17,426 --> 00:44:21,000
En hij vertrouwde mij,
dus zo is het gebeurd

531
00:44:21,000 --> 00:44:24,100
Want u vertelt nu over de actie
Westerling hè? Waar u het over heeft

532
00:44:24,100 --> 00:44:26,240
Ja, dat is actie Westerling

533
00:44:26,240 --> 00:44:29,380
Wat maakte u zelf mee op die dag

534
00:44:29,380 --> 00:44:33,560
Ik reed naar beneden en wij komen daar bij een heel
groot regeringsgebouw en daar was natte moesson.

535
00:44:35,160 --> 00:44:42,720
Stromende regen. Wij mochten in die hele
grote, mooie regeringszaal touwen gaan spannen.

536
00:44:42,720 --> 00:44:49,241
Daar hingen de klamboes aan, die hadden
we meegenomen immers. En de natte kleding.

537
00:44:49,241 --> 00:44:52,740
Nou, de volgende dag

538
00:44:52,740 --> 00:44:58,580
Mijn wachtmeester die bij mij op wagen zat,
die zei: ‘Wij moeten de APRA, dat zijn de

539
00:44:58,580 --> 00:45:06,040
jongens van Westerling, begeleiden van Tjimahi
naar vliegveld Andir.’ ‘Nou, dat is goed.

540
00:45:06,040 --> 00:45:08,070
Welke wachtmeester was dat

541
00:45:08,070 --> 00:45:12,738
Wachtmeester De Kock. Niet mijn vriend,
maar je bent op elkaar aangewezen.

542
00:45:12,738 --> 00:45:12,939
Ik was ouder dan hij,
en er klikte niet alles.

543
00:45:12,940 --> 00:45:18,880
Maar ik heb ook in Pasar Malang tegen
hem gezegd, ik zei: ‘Nou moet je

544
00:45:19,890 --> 00:45:24,572
stoppen met dat militaire gedoe.’ Want
met twaalf tot zestien man waren we.

545
00:45:24,572 --> 00:45:26,570
‘Dat hoeft niet hier

546
00:45:26,710 --> 00:45:29,120
En wat bedoelde u daarmee,
met het militaire gedoe

547
00:45:29,120 --> 00:45:31,482
Geen model appèl enzovoort, dat moet
je niet doen met zo’n klein groepje.

548
00:45:31,482 --> 00:45:42,530
Nou ja, wij hebben de jongens van APRA
begeleid naar Andir en we mochten niet

549
00:45:42,530 --> 00:45:48,700
eerder weg dan dat het vliegtuig naar
boven was, eerder mochten we daar niet weg.

550
00:45:48,700 --> 00:45:54,540
Prima, waar gaan ze naartoe? ‘Nieuw-Guinea.’
Was niet zo. Daar zijn ze niet naartoe gegaan.

551
00:45:54,540 --> 00:45:57,110
Wie vertelt mij de waarheid?

552
00:45:57,400 --> 00:46:01,750
Ik heb het ook in Checkpoint gevraagd,
maar ik krijg het niet boven water

553
00:46:01,750 --> 00:46:01,989
Maar is verder niet belangrijk

554
00:46:01,990 --> 00:46:05,770
Hoe moest u die mannen
begeleiden? Wat hield dat in

555
00:46:05,770 --> 00:46:08,400
Nou ik moest met die
pantserwagen voorop, dat ze niet

556
00:46:08,400 --> 00:46:11,810
beschoten werden door TNI
of andere kwaadwillenden.

557
00:46:12,150 --> 00:46:19,960
En wij hadden dus een 37 mm
kanon en een 60 mm Browning,

558
00:46:21,250 --> 00:46:24,500
mitrailleur, wij konden echt
wel een strotje vuur weggeven

559
00:46:24,760 --> 00:46:25,680
En was het nodig al die bescherming

560
00:46:25,680 --> 00:46:33,200
Nee, maar kijk als wij met een pantserwagen komen,
zo’n pantserwagen, dan is de tegenpartij bang.

561
00:46:33,560 --> 00:46:41,160
We hebben het een keer meegemaakt, toen
gingen we dus Bandung, Puntjak, naar Jakarta.

562
00:46:41,840 --> 00:46:45,030
En dan heb ik met die pantserwagen
moeite, in de eerste versnelling,

563
00:46:45,030 --> 00:46:48,670
met vol gas en dan gaat het
langzaam omhoog, haarspeldbochten.

564
00:46:49,580 --> 00:46:51,091
Wat doen die jongens voor in de groep?

565
00:46:51,130 --> 00:46:56,840
Die gaan een bord omverrijden van de
TNI, dat was een beetje onze tegenpartij

566
00:46:57,640 --> 00:47:02,080
Dat werd doorgegeven en vlakbij Puntjak daar
stonden ze klaar met mitrailleurs langs de kant.

567
00:47:02,080 --> 00:47:06,040
En dan heb ik bewondering
voor onze tweede officier, dat

568
00:47:06,040 --> 00:47:12,450
was luitenant Van der Bijll,
later majoor Van der Bijll.

569
00:47:12,450 --> 00:47:14,640
Die zat in een jeep en, op
de radio, die hoorde dat.

570
00:47:16,640 --> 00:47:19,317
Laat die jeep stoppen, de hele
colonne bleef staan, hij gat naast z’n

571
00:47:19,318 --> 00:47:22,810
jeep staan, pakt zijn pijp en gaat
heel rustig die pijp zo (doet het

572
00:47:22,810 --> 00:47:27,730
moet handgebaren voor), terwijl de
mitrailleurs op hun gericht waren

573
00:47:27,730 --> 00:47:31,150
Van de TNI, de mitrailleurs

574
00:47:31,250 --> 00:47:31,570
Ja.

575
00:47:32,170 --> 00:47:35,360
Dat hoorde ik dus alleen in mijn
koptelefoon, ik hoefde niets te

576
00:47:35,360 --> 00:47:39,630
zeggen als chauffeur, want ik had een
kanonnierseiner achter mij zitten.

577
00:47:39,630 --> 00:47:41,050
Wij wisten al wat we
misschien verwachten konden.

578
00:47:41,050 --> 00:47:47,000
Dus toen kwam ik om de bocht en stopte
achter die colonne en Van der Bijll komt er

579
00:47:47,000 --> 00:47:52,050
aan lopen (doet Van der Bijll na), hij zegt:
‘Ik ga in de jeep rijden en ik rijd weg.

580
00:47:52,050 --> 00:47:56,130
Als er wat gebeurd, geef
maar een strotje vuur.

581
00:47:56,310 --> 00:47:56,799
Dat zei hij tegen u

582
00:47:56,800 --> 00:47:58,565
[Hij zei het tegen de wachtmeester],
maar ik hoorde dat ook.

583
00:47:58,565 --> 00:48:03,192
Hij liep heel rustig naar de
jeep, stapte in en reed weg.

584
00:48:03,193 --> 00:48:06,493
Er is geen schot gelost, maar dat komt
omdat wij met ie zware pantserwagen…

585
00:48:06,493 --> 00:48:11,180
als wij dat gewild hadden, dan
was daar geen huis heel gebleven.

586
00:48:11,230 --> 00:48:18,810
En daar een katetsgranaat op gooien.
En dan met allemaal kleine scherfjes.

587
00:48:19,240 --> 00:48:22,280
Dat bennen van die dingen, toe maar

588
00:48:22,280 --> 00:48:25,800
Dit was dus niet bij de
actie Westerling, maar daarna

589
00:48:26,600 --> 00:48:31,040
Dit was na Westerling.

590
00:48:31,950 --> 00:48:35,430
Vanaf Westerling zijn we dus
niet meer op de theeonderneming

591
00:48:35,430 --> 00:48:39,010
geweest en frappant er is
nooit een schot gevallen

592
00:48:39,480 --> 00:48:40,700
Op de theeonderneming

593
00:48:40,700 --> 00:48:47,170
Op de theeonderneming niet. Er waren drie blanken,
veertien dagen later waren er twee vermoord

594
00:48:47,930 --> 00:48:50,050
De eigenaren van die theeplantages

595
00:48:50,300 --> 00:48:53,584
Ja. Nou word ik weer een beetje boos.

596
00:48:53,584 --> 00:48:56,280
Op en gegeven moment zeiden die
jongens: ‘Henk kun jij zorgen dat we een

597
00:48:56,280 --> 00:49:02,492
kilo thee krijgen?’ In folie met een
stukje hout eromheen, een kistje.

598
00:49:02,492 --> 00:49:02,819
Alle jongens een kistje thee

599
00:49:02,820 --> 00:49:06,140
Die wilden ze mee naar huis nemen

600
00:49:06,140 --> 00:49:08,519
Die wilden ze als souvenir
mee naar huis nemen.

601
00:49:08,520 --> 00:49:13,730
Dus ik kom bij die planter, (kucht)
wij stonden voor de fabriek

602
00:49:13,930 --> 00:49:14,399
Was dat in Pasar Malang

603
00:49:14,400 --> 00:49:20,555
Dat was is Pasar Malang. Wij stonden daar
op bewaking voor de fabriek. Dag en nacht.

604
00:49:20,556 --> 00:49:23,257
Je stond elke nacht wel een uur
op wacht, een uur, elke nacht.

605
00:49:23,257 --> 00:49:26,250
Dus ik zeg: ‘Nou, zo
en zo.’ Ja dat kon wel.

606
00:49:26,910 --> 00:49:32,880
‘Wat kost dat?’ Hij zegt: ‘Dat is vijf
rupia per Huzaar.’ En wij hadden geen geld.

607
00:49:32,880 --> 00:49:40,230
Wij kregen één gulden per dag, maar het
kostte één gulden en ene dubbeltje per dag.

608
00:49:40,230 --> 00:49:41,780
Bij wijze van spreken.

609
00:49:42,260 --> 00:49:48,370
Dat hij op de theefabriek, duizenden
kilo’s, dat die militairen die voor zijn

610
00:49:48,370 --> 00:49:54,960
fabriek daar staan… Later heb ik gezegd,
toen die twee dood waren, ik zeg: ‘Ik

611
00:49:54,960 --> 00:49:56,645
denk dat we nou die thee wel gratis zullen
krijgen.’ Als we het nou weer vroegen

612
00:49:57,750 --> 00:50:00,190
Dat was een van deze planters

613
00:50:00,190 --> 00:50:00,460
Ja

614
00:50:00,460 --> 00:50:01,980
Weet u nog de namen van…

615
00:50:01,980 --> 00:50:10,840
Nee, ik heb.. nee. Wel weet ik dat middernacht,
toen zat ik op wacht, toen hoorde ik lawaai.

616
00:50:10,840 --> 00:50:14,200
Er zaten vier honden die
werden door ons gevoed,

617
00:50:14,230 --> 00:50:17,820
schitterend mooie honden,
zeer waaks, veel beter dan wij.

618
00:50:17,960 --> 00:50:19,710
Ineens stoven die honden weg.

619
00:50:20,290 --> 00:50:26,580
En in het donker daar kwam een Nederlander,
die had een halve teen daarbij hangen.

620
00:50:27,870 --> 00:50:31,920
‘Menta’(?), hij wil hulp hebben,
‘menta’, dokter of zoiets.

621
00:50:31,920 --> 00:50:34,560
Dus ik heb een van onze
zogenaamde hospikken wakker

622
00:50:34,560 --> 00:50:39,760
gemaakt en dan is de hele
tent natuurlijk wakker.

623
00:50:39,760 --> 00:50:44,720
Later bracht die man een heleboel fruit
enzovoort. Dat bennen van die kleinigheden.

624
00:50:44,720 --> 00:50:52,340
Wij hadden op een gegeven moment
vier flessen jenever in de kast.

625
00:50:52,480 --> 00:51:00,000
Er werd nooit geen drup gedronken op je post. Nou,
beetje op een schoteltje, ene hondje likte eraan.

626
00:51:01,230 --> 00:51:05,439
Wij hebben die vier hondjes en dat
is smerig, het is dierendag vandaag

627
00:51:05,440 --> 00:51:09,550
of morgen, weet ik veel, wij
hebben die hondjes dronken gevoerd.

628
00:51:09,760 --> 00:51:12,875
Wij hebben nog nooit zo gelachen, echt,
die waren zo bezopen als maar kon.

629
00:51:12,920 --> 00:51:17,430
Hoort niet zo, maar het is wel gebeurd

630
00:51:17,430 --> 00:51:20,550
U zegt net: ‘Zogenaamde
hospik.’ Maakt u hem wakker

631
00:51:20,550 --> 00:51:26,901
Nou het was een timmerman of een bouwvakker
ofzo, ‘Jij bent hospik’. Hij kon zijn

632
00:51:26,902 --> 00:51:32,910
handjes wel gebruiken, dus als er wat
was, maar er was nooit wat, ja een enkele

633
00:51:32,910 --> 00:51:37,481
keer… je, beneden waren ze op jacht achter
een wild varken aan, maar verder, nee

634
00:51:37,780 --> 00:51:42,419
En hoe heette die
hospik, weet u dat nog

635
00:51:42,420 --> 00:51:44,469
Timmerman, maar dat weet ik niet zeker

636
00:51:44,470 --> 00:51:46,320
O, zijn naam was Timmerman

637
00:51:46,320 --> 00:51:55,560
Ja, Klaas Timmerman geloof ik. Een van de eersten
die overleden is. Dat is weer een ander verhaal.

638
00:51:55,860 --> 00:52:00,290
Veertig jongens van ons zijn geen
zestig geworden, heb ik uitgezocht.

639
00:52:00,700 --> 00:52:02,260
Die bennen geen zestig
jaar oud geworden.

640
00:52:02,260 --> 00:52:10,140
Niet door Indië, maar allerlei andere dingen
en van de 280 man is dat wel vrij veel. Vind ik

641
00:52:11,940 --> 00:52:15,330
Toen u op die theeplantages zat,
U zei: ‘Er is geen schot gelost.

642
00:52:15,330 --> 00:52:15,562
Nee

643
00:52:15,562 --> 00:52:19,430
Maar u moest er zijn om
die planters te beschermen

644
00:52:19,430 --> 00:52:23,590
Wij stonden daar voor de bewaking van de
fabriek en dan kwamen er honderd meisjes

645
00:52:23,590 --> 00:52:26,707
aan met een paar mandoers, achterna begreep
ik dat die voor het nageslacht zorgden.

646
00:52:26,980 --> 00:52:31,100
En die gingen met die
meiden theeplukken.

647
00:52:31,530 --> 00:52:38,105
En dat is heel raar, dan ben je
boerenzoon, welke blaadjes pluk je dan?

648
00:52:38,106 --> 00:52:44,600
Toen ik in ’86 voor de tweede keer in
Indië kwam heb ik er naar gekeken, ja die

649
00:52:44,600 --> 00:52:51,450
blaadjes die vannacht opengegaan zijn,
plukken, alles in de… achterop de rug

650
00:52:51,630 --> 00:52:53,440
En toen u daar was, wist
u niet hoe het werkte

651
00:52:53,440 --> 00:53:00,240
Nooit…. Ik wist ook niet hoe een theeplant met
een zaadje, hoe… Terwijl ik gewoon een boer was.

652
00:53:00,240 --> 00:53:03,190
Ik moest toch weten;
hoe verbouw je thee?

653
00:53:03,230 --> 00:53:07,760
Ik heb wel hier twee exemplaren
van Hella Haasse, Heren van

654
00:53:07,760 --> 00:53:10,280
de thee, dat speelt in Gambung,
daar zaten onze jongens ook.

655
00:53:10,280 --> 00:53:15,800
Maar wij zaten alle theeondernemingen
rond die hoogvlakte zaten wij

656
00:53:15,800 --> 00:53:18,590
En waarom wilde U dat
toen niet weten denkt U

657
00:53:18,590 --> 00:53:25,586
Nee, nooit tot mij doorgedrongen. Had mijn
belangstelling niet, waarom weet ik niet.

658
00:53:25,586 --> 00:53:29,270
Je gaat op melkstoeltjes, bij wijze
van spreken, zitten en je gaat die

659
00:53:29,270 --> 00:53:35,740
hele struik kaal pukken en zij gingen
iedere keer een ander vak pakken.

660
00:53:38,850 --> 00:53:41,180
Een hele grote plantage

661
00:53:41,180 --> 00:53:44,330
En was er enige dreiging

662
00:53:44,870 --> 00:53:45,962
Nee, nooit, nee.

663
00:53:45,962 --> 00:53:50,371
Zo hebben wij het niet ervaren, omdat wij
daar zaten durfden zij niets te doen, want wij

664
00:53:50,372 --> 00:53:55,650
hadden veel te veel vuurkracht, alleen ik
heb met die pantserwagen, heb ik een keer,

665
00:53:56,730 --> 00:54:00,480
hebben die jongens achter bij mij in de koepel,
hebben een paar schoten gelost, maar dan

666
00:54:00,480 --> 00:54:04,150
deed ik gauw de klep dicht en dan schold die
wachtmeester: ‘Je moet die klep openhouden!

667
00:54:04,150 --> 00:54:06,410
En waarom schoten ze

668
00:54:06,730 --> 00:54:09,510
Proef, op een schietbaan,
is maar één keer gebeur.

669
00:54:09,510 --> 00:54:14,190
Ik heb tien kogels afgeschoten met
mijn pistool, meer niet, dat is alles

670
00:54:14,190 --> 00:54:14,690
In Indië

671
00:54:14,691 --> 00:54:18,070
In Indië. Had ik nooit mee
geschoten hier in Nederland

672
00:54:18,500 --> 00:54:20,620
En wanneer loste u die schoten

673
00:54:20,620 --> 00:54:24,180
Ook op een schietbaan.
Tien kogels afgeschoten.

674
00:54:24,180 --> 00:54:33,420
Ik heb dat pistool anderhalf jaar, of al die
tijd dat ik daar zat onder mijn hoofdkussen.

675
00:54:33,420 --> 00:54:37,880
Anders ga je niet slapen. Wel gingen die rotjongens
wel eens, wie doet het licht uit? Niemand?

676
00:55:35,670 --> 00:55:58,740
Dan pakte iemand z’n pistool en schoot
het uit. Dat moet je dus ook niet doen

677
00:55:58,740 --> 00:56:05,470
Nog even terug naar het
begin in Indië, want u zei

678
00:56:05,470 --> 00:56:08,650
eerder dat u kwam voor de
aflossing van het 41ste ZVE.

679
00:56:08,650 --> 00:56:10,570
Hoe ging die aflossing

680
00:56:10,570 --> 00:56:11,882
Nou, daar merk je niet veel van.

681
00:56:11,882 --> 00:56:18,660
Laten we zo zeggen, we komen 28
oktober met de boot aan, wij gaan

682
00:56:18,660 --> 00:56:23,740
vannacht niet meer van boord, dus
nog een hete nacht op de Volendam.

683
00:56:23,870 --> 00:56:31,350
Morgenvroeg, veldfles legen, want beneden
staat verse thee. Ja dus dat was niet zo.

684
00:56:32,220 --> 00:56:39,790
In de trein, en dat was ’s morgens om negen
uur, tot zes uur in de trein, gestookt op hout.

685
00:56:40,520 --> 00:56:47,370
Ik maak de fout, halverwege die treinreis stoppen
we even en daar stond een kereltje met flesjes.

686
00:56:48,910 --> 00:56:55,760
Ik heb zo’n flesje gekocht en opgedronken, dat
was onverdunde ranja. Dan sterf je van de dorst.

687
00:56:55,760 --> 00:57:00,310
Dan kom je in Bandung aan, het begon net
donker te worden en dat gaat dan heel snel.

688
00:57:00,780 --> 00:57:05,530
Achterop een vrachtwagen
met de plunjeza

689
00:57:05,530 --> 00:57:07,710
En dat waren AAT’ers met
een noodgang het veld in.

690
00:57:07,710 --> 00:57:15,110
Ik weet niet hoeveel kilometer,
maar toch een mooi stukje.

691
00:57:15,460 --> 00:57:24,540
We kwamen in Nagrak, niet te verwisselen met Nagrak,
en daar stonden bladen met benzine in de fik.

692
00:57:25,100 --> 00:57:29,970
Dat was de verlichting, want daar was geen
straatverlichting, dus je kon amper zien waar je was.

693
00:57:29,970 --> 00:57:40,770
Er werd ons een huis toegewezen
en: ‘Morgenvroeg om zes uur

694
00:57:40,770 --> 00:57:45,470
aantreden in sportbroek.’ Mijn
moeder had de plunjezak ingevuld.

695
00:57:45,640 --> 00:57:48,080
Sportbroek? Ach, sporten
daar had je geen tijd voor.

696
00:57:48,080 --> 00:57:58,100
Onderop de bodem, dus ik moest de hele
plunjezak leegmaken en toen zeg ik, ik kreeg

697
00:57:58,100 --> 00:58:04,605
een kast met twee man, ik zeg: ‘Ik wil een
kast alleen hebben.’ En toen zeggen ze:

698
00:58:04,670 --> 00:58:12,250
‘Henk Panman wil een kast allein hebben’.
Een kastelein, dat is een kroeghouder.

699
00:58:12,250 --> 00:58:12,840
Nou, zo ging dat

700
00:58:12,840 --> 00:58:22,270
Dat heb ik ook op papier gezet. Ik heb lekker
geslapen met een keukendeur als hoofdkussen

701
00:58:23,960 --> 00:58:25,340
Lijkt me niet zo comfortabel

702
00:58:25,340 --> 00:58:27,690
Nee dat was niet comfortabel,
maar je was doodop.

703
00:58:27,890 --> 00:58:33,580
Volgende morgen om zes uur in
sportbroek en dat onder zo’n boom

704
00:58:33,900 --> 00:58:43,622
en at doet een van die jongens,
die trapt tegen die boom aan.

705
00:58:43,623 --> 00:58:45,165
Dan vielen er allemaal mieren vielen
eruit. Limoen, limonade, met chloor.

706
00:58:45,166 --> 00:58:52,685
Anders mocht je dat water niet drinken. Voor de
eerste keer nasi, met Banjak sambal, veel sambal.

707
00:58:52,685 --> 00:58:55,640
(maakt handgebaar ter illustratie)
de vlammen sloegen je uit.

708
00:58:55,640 --> 00:58:58,620
Dat was geen… maar dat
deden die jongens toch

709
00:58:58,860 --> 00:59:00,529
En “de jongens”, dat
waren dan de 41ste

710
00:59:00,530 --> 00:59:02,968
De 41ste ja. En onze jongens
moesten leren koken, bij hun.

711
00:59:02,969 --> 00:59:11,613
Koken dat is, als je een goede kokkie
hebt, een inlandse vrouw, dan hoef

712
00:59:11,614 --> 00:59:19,299
je zelf niets te doen, dat is alleen,
je moet toekijken en ook de hulp

713
00:59:19,300 --> 00:59:25,789
Dus die mochten één keer in de maand, mochten
ze niet komen, als ze ongesteld waren.

714
00:59:26,220 --> 00:59:28,330
Dan mochten ze niet in de keuken komen.
Ja dat hoor je later dan pas, maar

715
00:59:30,950 --> 00:59:33,940
Wat leerde u nog meer van
de jongens van het 41ste ZVE

716
00:59:33,940 --> 00:59:35,829
Nou de jongens van het 41ste, die wilden
het liefst zo snel mogelijk naar huis.

717
00:59:35,829 --> 00:59:38,197
En dat is logisch, die hebben
er drie jaar gezeten ofzo.

718
00:59:38,198 --> 00:59:48,190
Dus die hebben ons zo snel
mogelijk een beetje wegwijs gemaakt

719
00:59:48,260 --> 00:59:51,000
en wij wilden het liefst zo
snel mogelijk achter het stuur.

720
00:59:51,000 --> 01:00:00,820
Wij zijn, hoe noem je
dat, mobiel en niet lopend.

721
01:00:00,820 --> 01:00:03,720
Zij bennen geruisloos vertrokken,
ik heb er niets van gemerkt

722
01:00:03,740 --> 01:00:05,730
En vertelden ze nog over
wat zij hadden meegemaakt

723
01:00:05,730 --> 01:00:10,440
Nee, niks. Alleen ik meen dat
zij niemand verloren hebben.

724
01:00:10,680 --> 01:00:17,445
Alleen ik weet ook niet, wie was de commandant?
Hoe heet die man, Van Konijnenburg? Ik weet niet.

725
01:00:17,446 --> 01:00:26,710
Maar ik weet wel dat er een generaal Bartels
is. Maar die ken ik dus via de paardenwereld.

726
01:00:26,770 --> 01:00:28,086
Die jureert heel veel.

727
01:00:28,086 --> 01:00:32,310
En dan hebben we dus na Indië, na…
twintig jaar geleden… fietsten op de

728
01:00:32,310 --> 01:00:42,010
Veluwe met veertig man, zeer enthousiast,
een week lang, we redden onszelf.

729
01:00:42,980 --> 01:00:44,710
En op een gegeven moment: ‘Waar moeten
wij naartoe?’ Ik zeg: ‘Nou, kunnen we niet

730
01:00:44,710 --> 01:00:48,603
eens een keer naar generaal Bartels, die
woonde in Ermelo.’ En wij zaten in Otterlo.

731
01:00:48,604 --> 01:00:53,160
Ja, dat kon wel. Ik denk
nou dat komt wel goed.

732
01:00:53,160 --> 01:00:57,680
Ik wil nog wel even een verhaaltje
houden tegen die generaal Bartels,

733
01:00:57,680 --> 01:00:59,400
ik wil hem nog wel even bedanken
voor wat hij voor de cavalerie gedaan

734
01:00:59,400 --> 01:01:04,300
heeft, ook in de meidagen van ’40
op paard, de Duitsers vertragen

735
01:01:05,330 --> 01:01:11,300
Dus wij kwamen daar en hij zei: ‘Even
wachten.’ Fietsen rond het huis.

736
01:01:11,300 --> 01:01:15,100
Uit de garage twee kratjes pils.

737
01:01:15,580 --> 01:01:21,450
Toen heb ik mijn verhaal gehouden en ik heb
hem een fles jonge Hooghoudt aangeboden.

738
01:01:23,450 --> 01:01:28,540
Toen ik uitgepraat was, later, zegt hij
tegen mij: ‘Hoe komst U weg?’ Ik zeg:

739
01:01:28,540 --> 01:01:31,670
Ik kom uit de stad.’ Dat wist hij
helemaal niet dat ik uit Groningen kwam.

740
01:01:31,670 --> 01:01:34,100
Zo is dat gegaan.

741
01:01:34,100 --> 01:01:37,920
Maar als je dan fietst, dan moet je
geen bier drinken, want dan moet je nog

742
01:01:37,921 --> 01:01:42,510
helemaal van Ermelo naar Otterlo en
dat is een moeilijke tocht geweest.

743
01:01:43,610 --> 01:01:45,217
Dat krijg ik nog wel eens op
mijn brood, maar zij vonden

744
01:01:45,217 --> 01:01:48,000
het allemaal wel bijzonder
dat we bij hem thuis kwamen.

745
01:01:48,500 --> 01:01:53,260
Hij is overleden toen hij tachtig
was, op jacht in Duitsland

746
01:01:53,260 --> 01:02:02,170
U zei net: ‘het 41ste wilde zo snel mogelijk weg.
Droegen zij ook wapens of materieel over aan u

747
01:02:02,170 --> 01:02:04,789
Nee, ik kreeg een lege pantserwagen
met een lege gereedschapkist

748
01:02:04,790 --> 01:02:05,226
Waarom

749
01:02:05,226 --> 01:02:12,151
Ik weet niet waar dat gebleven is. Misschien
hebben ze dat verkocht aan een Chinees.

750
01:02:12,665 --> 01:02:17,340
Want dat gebeurde. Want daar bennen veel
meer dingen verkocht aan de Chinezen.

751
01:02:17,341 --> 01:02:20,882
Tegen het laatst is er bij ons
een vrachtwagen, was er verdwenen.

752
01:02:20,883 --> 01:02:26,772
Het schijnt dat de onderofficieren die
verkocht hebben en geld gedeeld hebben.

753
01:02:27,798 --> 01:02:33,756
Maar ik weet ook die jongens die een
radiateur, een nieuwe radiateur verkochten.

754
01:02:34,349 --> 01:02:37,200
Wij moesten al het materiaal
overdragen aan de TNI

755
01:02:37,790 --> 01:02:39,530
Wanneer vond dat plaats

756
01:02:40,210 --> 01:02:50,440
Daar was ik nog bij, eind ’50. Want
ik ben 30 december ‘50 thuisgekomen

757
01:02:50,760 --> 01:02:54,330
Hoe ging dat dan

758
01:02:54,330 --> 01:02:57,925
Tien jeeps achter elkaar en
hurry, woeste Willem stond

759
01:02:57,925 --> 01:03:01,090
daar bovenop met een
breakdown, met een kraanwagen

760
01:03:01,090 --> 01:03:02,910
Wie was woeste Willem

761
01:03:04,400 --> 01:03:10,060
Dat was een hele grote kraanwagen, daar stond
bovenop: “Woeste Willem” Hij zei: ‘Denk erom

762
01:03:10,060 --> 01:03:15,277
en ga niet remmen.’ Dus wij reden middendoor
Jakarta en op en op een gegeven moment was

763
01:03:15,277 --> 01:03:19,190
het “boemsj” (beeld het remmen van een wagen
uit) en toen knalden al die jeeps op elkaar.

764
01:03:19,590 --> 01:03:24,720
Maar wij hadden ook al de bougie
eruit gedraaid en dat fijn zand.

765
01:03:24,880 --> 01:03:31,040
Maar mijn Humber, daar heb
ik eigenhandig zo.. schroefje

766
01:03:31,040 --> 01:03:35,160
los… dat kanon, wat zo
terugstoot, daar zit olie in.

767
01:03:35,160 --> 01:03:36,780
Olie eruit.

768
01:03:36,910 --> 01:03:44,650
Dus het eerste schot wat de vijand lost, dan is
de vent die achter het kanon zit, die is plat.

769
01:03:45,000 --> 01:03:51,960
Dat kanon vliegt terug, maar niet…
(maakt handgebaren) Begrijp je dat?

770
01:03:51,960 --> 01:03:58,210
Wij hebben ook nog met twee
blikken benzine in de motor.

771
01:03:58,210 --> 01:04:02,630
Nou dan hoef je niets, dan zet je hem direct
in de hoogste versnelling en er pengelt niets.

772
01:04:02,630 --> 01:04:08,460
Normaal zet je eerst één, twee, drie of vier
ofzo, maar nee, je zet ‘m direct in de vierde.

773
01:04:08,460 --> 01:04:10,630
Want dat was vliegtuigbenzine, maar
dat houdt zo’n motor niet lang vol

774
01:04:10,630 --> 01:04:17,291
Wij liepen het risico dat wij nog met
ons eigen materiaal beschoten werden.

775
01:04:17,291 --> 01:04:19,820
Maar zo dom bennen wij niet

776
01:04:19,820 --> 01:04:21,710
Want die moest u inleveren aan het TNI

777
01:04:21,710 --> 01:04:25,510
Aan het TNI. Die konden
ons daarmee kapot schieten

778
01:04:25,820 --> 01:04:27,330
Was dat nog een bedreiging

779
01:04:27,330 --> 01:04:31,791
Nou ja, dat zou kunnen. Je weet niet als er iemand
mataklap, dat is (maakt handgebaar) kierewiet.

780
01:04:33,960 --> 01:04:38,560
Als iemand kierewiet wordt en hij springt
in zo’n pantserwagen, nee, liever niet

781
01:04:39,620 --> 01:04:45,810
En was u erbij toen spullen verkocht
werden? Van uw materieel van het peloton

782
01:04:45,810 --> 01:04:51,690
Ja, die goederen gingen uit zo’n loods, daar
verdwenen spullen. Ja, weet je wat het is.

783
01:04:51,690 --> 01:04:57,120
Ik wil niet in het verkeerde
boek… voor pakje bougies.

784
01:04:57,720 --> 01:05:01,140
Als dat ontdekt wordt, dan
kom je in het verkeerde boek

785
01:05:01,370 --> 01:05:02,130
Wat bedoelt u met het verkeerde boek

786
01:05:02,130 --> 01:05:13,540
Dan had je een aanwijzing of een aanschrijving,
hij had gestolen. Het is diefstal.

787
01:05:14,620 --> 01:05:15,243
Er is veel meer gebeurd natuurlijk

788
01:05:15,290 --> 01:05:16,450
Wat gebeurde er nog meer dan

789
01:05:16,450 --> 01:05:24,369
Er loopt een jongen, die liet met een tweeling
op de arm en dan komt meneer pastoor en

790
01:05:26,690 --> 01:05:27,560
die zegt: ‘Wat is dat nou?’ ‘Ja meneer de
pastoor, al ik niet zorg voor aflossing, de

791
01:05:27,560 --> 01:05:33,040
Nederlandse regering zorgt er niet voor.’ Hij
had dus een tweeling bij een Indische vrouw.

792
01:05:34,510 --> 01:05:41,200
Op een gegeven moment, de Berenlaan,
dat was een doorgangskamp, ik moest

793
01:05:41,200 --> 01:05:45,351
bij majoor Van der Bijll komen, hij
zegt: ‘Panman, jij bent boer, het

794
01:05:45,351 --> 01:05:48,686
Nederlandse volk moet gevoed worden,
je wordt bedankt, goede reis.

795
01:05:49,630 --> 01:05:53,490
Nou dan groet je model, je geeft die
man geen hand, dat deed je niet toen.

796
01:05:53,490 --> 01:06:01,619
Je draait je model om en dan werd ik dus naar
het doorgangskamp gebracht en op een gegeven

797
01:06:01,620 --> 01:06:06,520
moment iemand een eindje verderop: ‘Oh kom jij
uit Groningen?’ ja, hij kwam bij mij vandaan.

798
01:06:06,520 --> 01:06:14,720
Daar ben ik geboren. Hij zegt: ‘Wou je mee
vanmiddag?’ naar de boot die zo komt, binnenkort.

799
01:06:14,720 --> 01:06:16,720
‘Ik heb een voetbalwedstrijd.

800
01:06:16,720 --> 01:06:21,220
Ik zeg: ‘Nee, ik ben hier heelhuids
in dit doorgangskamp gekomen,

801
01:06:21,460 --> 01:06:24,580
ik wil heelhuids op de boot, ik
wil geen enkel risico meer lopen.

802
01:06:24,580 --> 01:06:27,120
Onbeschermd, ik ben gewend
aan een pantserwagen

803
01:06:29,010 --> 01:06:31,939
Goed, om elf uur ’s avonds,
ja ik kon niet slapen.

804
01:06:31,940 --> 01:06:40,160
‘Ja er is ook nog iemand overleden, op het
voetbalveld.’ ‘Ja?’ ‘Ja, een Groninger.

805
01:06:40,160 --> 01:06:44,960
Diezelfde vent.’ Nou,
morgenvroeg om negen uur

806
01:06:44,960 --> 01:06:49,660
opstellen voor de vrachtwagen,
om tien uur bij de boot.

807
01:06:49,660 --> 01:06:55,945
Om negen uur of tien uur was
die begrafenis. Wat doe ik?

808
01:06:55,946 --> 01:07:02,804
Ik kende de vent amper, maar goed, ik heb
direct een brief gestuurd naar mijn ouders

809
01:07:02,804 --> 01:07:08,310
en toen kreeg ik in Port Said een brief terug
van mijn vader: ‘maak je maar niet druk,

810
01:07:08,360 --> 01:07:15,472
want de weduwe heb nou al ruzie met de
ouders van hem over de souvenir kist die komt.

811
01:07:15,472 --> 01:07:19,350
Zo ging dat. Ik heb mij
dus niet daarmee bemoeid

812
01:07:19,580 --> 01:07:22,320
En heel kort, wat was er
met die Groninger gebeurd

813
01:07:22,320 --> 01:07:24,920
Die kreeg een hartaanval
op het voetbalveld.

814
01:07:24,920 --> 01:07:27,930
Tijdens het voetballen en met 35
graden is dat natuurlijk… goed.

815
01:07:27,930 --> 01:07:36,867
En dan loop ik tegen een baboe aan en een van
die baboes van ons, een van de eerste posten.

816
01:07:36,868 --> 01:07:40,020
‘He, wat doe jij hier?’ Maar ik
zag wel dat ze hoogzwanger was.

817
01:07:40,200 --> 01:07:43,050
Ja, zij verwachtte een anak,
zij verwachtte een kind.

818
01:07:43,050 --> 01:07:45,100
En ze noemde de naam van die
jongen, een van onze jongens.

819
01:07:45,100 --> 01:07:51,470
En zij wou wang(?) hebben, zij
wou geld hebben. Dat begreep ik.

820
01:07:53,360 --> 01:07:57,100
Die knaap die is daarvandaan,
of hij haar getroffen

821
01:07:57,100 --> 01:08:12,820
heeft weet ik niet, die
is daarvandaan gegaan naar

822
01:08:12,820 --> 01:08:13,459
En welke jongen was dit

823
01:08:13,460 --> 01:08:13,700
Bong Reijne(?). Hij is daarvandaan
geëmigreerd naar Australië

824
01:08:13,700 --> 01:08:18,790
en later stuurde zijn vrouw
een brief, in Huzarenstukjes.

825
01:08:20,370 --> 01:08:22,202
Moet ik nou tegen die vrouw
zeggen: ‘weet je dat er ook

826
01:08:22,202 --> 01:08:27,620
nog een zoon of dochter…?’,
dat ligt niet op mijn weg.

827
01:08:27,620 --> 01:08:31,800
Ik weet zeker dat er veel meer
Hollandertjes lopen, daar ben ik

828
01:08:31,800 --> 01:08:34,600
van overtuigd, vooral die jongens
die er drie jaar gezeten hebben

829
01:08:35,980 --> 01:08:37,750
En van uw eskadron, hoeveel

830
01:08:37,750 --> 01:08:43,900
Nee, teveel discipline, te kort
en alles onder controle, nee, nee.

831
01:08:44,010 --> 01:08:47,000
Niet dat het zulke heilige
boontjes waren hoor, heus niet

832
01:08:47,560 --> 01:08:49,370
Maar deze jongen was wel van

833
01:08:49,370 --> 01:08:56,200
Die was van veel eerder. Die was al getrouwd
voordat hij naar Indië ging en toen dit gebeurt

834
01:08:59,390 --> 01:09:03,060
En die van die tweeling? Dat was
ook niet iemand van uw eskadron

835
01:09:03,060 --> 01:09:08,810
Nee, nee, ik weet van mijn eskadron alleen dat
die ene knaap naar Australië geëmigreerd is.

836
01:09:10,440 --> 01:09:11,206
Dat was een van de
baboes van het eerste uur.

837
01:09:11,207 --> 01:09:17,820
Maar die baboes werden van tevoren dus gecheckt
en gecontroleerd en als ze betrapt werden met een

838
01:09:18,170 --> 01:09:23,920
van de jongens op bed of onder de klamboe dan
werden ze ontslagen en dat deden ze natuurlijk niet

839
01:09:24,880 --> 01:09:30,380
Maar die ene heeft dus wel een tijdje wat gehad
met de baboe, die hebben het slim gespeeld

840
01:09:30,380 --> 01:09:31,170
Ja

841
01:09:32,280 --> 01:09:34,130
Maar u wist dat onderling wel

842
01:09:34,630 --> 01:09:34,850
Nee.

843
01:09:35,380 --> 01:09:38,110
Niet eerder als toen ik in dat
doorgangskamp was toen zie ik haar

844
01:09:38,110 --> 01:09:42,950
lopen en zij was hoogzwanger en
toen noemde zij de naam van die knaap

845
01:09:42,950 --> 01:09:48,450
En had u zelf een vriendinnetje daar

846
01:09:48,450 --> 01:09:52,810
Ik? Nee.

847
01:09:52,870 --> 01:09:59,659
Er waren drie meiden die stonden naakt buiten mijn
raam, het was siësta, schitterend mooie figuren.

848
01:09:59,660 --> 01:10:06,790
Ik deed de luiken een
beetje open, een va

849
01:10:06,790 --> 01:10:10,257
die meiden zag me, ze gaf een gil en
je weet niet hoe snel ze weg waren.

850
01:10:10,257 --> 01:10:13,057
Als ze niet weggegaan waren,
en dan ben ik ook maar

851
01:10:13,057 --> 01:10:15,020
gewoon een jongen, dat moet
je natuurlijk niet vergeten

852
01:10:15,020 --> 01:10:20,190
Ik kan me voorstellen dat dat
wel een keer voor is gekomen

853
01:10:20,230 --> 01:10:23,280
Schitterende meiden. Echt
dat is prachtig mooi.

854
01:10:23,280 --> 01:10:30,850
Die stonden te mandiën bij zo’n
bak; water over je heen gooien

855
01:10:33,250 --> 01:10:37,526
Nog even terug naar… U had verteld
over de actie Westerling, maar nog

856
01:10:37,526 --> 01:10:40,950
helemaal aan het begin, wat u al
zei; een maand nadat u aankwam in

857
01:10:40,950 --> 01:10:44,950
Indië was de soevereiniteitsoverdracht,
maakte u daar iets van mee

858
01:10:44,950 --> 01:10:47,230
Jazeker en daar heb ik
nog de pest over in.

859
01:10:47,790 --> 01:10:51,497
Dat zit niet lekker als je rood-wit-blauw naar
beneden moet halen en het rood-wit gaat naar boven.

860
01:10:51,498 --> 01:10:57,699
Als wij gemogen hadden, hadden we iedereen die
erbij stond kapot geschoten. Dat is niet leuk hoor

861
01:10:57,700 --> 01:10:59,370
Waar was u toen

862
01:10:59,370 --> 01:11:06,709
Dat was in een plaats, ik dacht in Soriang, dacht
ik. Dat het daar gebeurde ook op de alung alung

863
01:11:06,710 --> 01:11:08,700
Want hoe ging dat dan?
U was in het dorp en

864
01:11:08,700 --> 01:11:11,820
Nee, nee, wij reden daar met onze
pantserwagen naartoe en stonden in carré

865
01:11:11,820 --> 01:11:17,500
eromheen en de vlaggenmasten stonde en
toen moest het rood-wit-bauw naar beneden.

866
01:11:17,730 --> 01:11:19,600
En dat komt hard aan, dat
kan ik je wel vertellen.

867
01:11:19,600 --> 01:11:30,320
Mijn eigen vier zoontjes, er stond een
vlaggenmast op de boerderij, dat was

868
01:11:30,320 --> 01:11:33,960
niet gebruikelijk in die buurt, maar
dat hebben wij wel gedaan, de vier

869
01:11:33,960 --> 01:11:41,081
jongetjes… De vier jongetjes stonden model
gegroet en dan deed ik de vlag omhoog.

870
01:11:41,650 --> 01:11:48,960
Ze hebben allemaal nu een
vlaggenmast mét oranje wimpel

871
01:11:48,960 --> 01:11:55,670
Bent u voor of na de overdracht
bedreigd door TNI of andere troepen

872
01:11:55,670 --> 01:12:02,410
Nee, ik heb nooit geen bedreiging gevoeld,
maar je voelt je niet altijd lekker, dat niet

873
01:12:03,510 --> 01:12:05,030
Kunt U een voorbeeld noemen

874
01:12:06,010 --> 01:12:10,036
Waarnemen, uitkijken, altijd met je rug tegen de
muur. Dat heb ik nou haast nog wel een beetje.

875
01:12:10,650 --> 01:12:15,692
Ik zit niet graag middenin een
vergaderzaal, liever tegen de muur.

876
01:12:15,693 --> 01:12:22,318
Ik heb er niets van overgehouden, vind
ik, maar zij wilden en ik heb hier nog

877
01:12:22,318 --> 01:12:28,410
een excessennota liggen, en daar bennen
onderdelen gebeurd… als zij mijn kameraden

878
01:12:28,410 --> 01:12:30,511
naast mij kapot schieten, dan schiet
ik terug, dan zeg ik niet dankjewel.

879
01:12:30,511 --> 01:12:45,780
Die, dat is de… Als je nou Uruzgan,
eenentwintig jongens dood, dat is genoeg, zeg ik.

880
01:12:46,000 --> 01:12:51,120
Wij staan achter die jongens, echt het hele
eskadron staat erachter, maar wij zijn het niet

881
01:12:51,120 --> 01:13:00,330
eens met de missie, daar is veel te veel wapens
bij de tegenpartij, dit is een guerrillaoorlog.

882
01:13:00,330 --> 01:13:11,900
Dat hebben wij niet gewonnen in
Indië en daar in Afghanistan ook niet

883
01:13:11,900 --> 01:13:14,860
Als u terugkijkt, u zegt: ‘Ik ben
nooit bedreigd geweest.’ Maar wat

884
01:13:14,860 --> 01:13:18,950
was uw meest ingrijpende moment
geweest in uw diensttijd in Indië

885
01:13:18,950 --> 01:13:25,942
Nee, eigenlijk niet, wij hebben nooit… Ik heb
wel op wacht gestaan met een van die jongens.

886
01:13:25,943 --> 01:13:31,620
En die zei: ‘Als jij wakker blijft dan ga ik
even een tukje doen.’ Dat heb ik smerig gevonden.

887
01:13:32,110 --> 01:13:35,149
We staan met de ruggen naar elkaar toe, het
is pikkedonker en je kijkt elk een kant op.

888
01:13:35,150 --> 01:13:39,941
En je kunt alleen maar zien;
been. Als je wat kunt zien.

889
01:13:39,942 --> 01:13:44,190
Maar als je met twee man op wacht
staat moet je allebei wakker blijven.

890
01:13:46,090 --> 01:13:52,270
Dertig jongens liggen daar te slapen,
daar ben je verantwoordelijk voor

891
01:13:57,150 --> 01:14:01,470
Nou, dan ga je met de
boot terug, Zuiderkruis

892
01:14:01,640 --> 01:14:04,880
Wist u dat, want u zegt, sorry
dat ik u onderbreek, u vertelde

893
01:14:04,880 --> 01:14:08,980
net dat u werd verteld dat u
terug mocht gaan naar Nederland.

894
01:14:08,980 --> 01:14:10,180
Kwam dat onverwacht

895
01:14:10,180 --> 01:14:14,799
Ja. Er mochten vijfentwintig van ons weg
en ik was de oudste en ik was de eerste.

896
01:14:14,800 --> 01:14:21,110
Een ander ding, ik ben in Buitenzorg, in
Bogor, bevorderd tot Huzaar eerste klas.

897
01:14:21,410 --> 01:14:23,950
Er is niemand in het hele
eskadron die bevorderd is

898
01:14:24,020 --> 01:14:25,340
Waarom u wel

899
01:14:25,340 --> 01:14:26,350
Weet ik niet.

900
01:14:27,470 --> 01:14:32,760
Iemand heeft mij voorgedragen of zij zeggen: ‘Hij
is de oudste.’ of door mijn gedrag misschien.

901
01:14:33,180 --> 01:14:35,140
Ik was geen wachtmeester of zoiets

902
01:14:35,500 --> 01:14:36,659
En wanneer gebeurde dat

903
01:14:36,660 --> 01:14:42,380
Dat gebeurde in Buitenzorg, toen werd daar
voorgelezen. En dan kreeg ik zo’n rooie streep

904
01:14:42,380 --> 01:14:44,940
Hoe lang was u toen al in Indië

905
01:14:44,940 --> 01:14:47,890
Dat was halverwege ’50.

906
01:14:51,290 --> 01:14:54,251
Ik kon goed met de jongens opschieten,
ik kon goed met de officieren opschieten

907
01:14:54,251 --> 01:14:57,770
en met de onderofficieren, ik heb
daar nooit geen problemen mee gehad.

908
01:14:58,110 --> 01:15:01,910
Ik kreeg de indruk dat jongens wel
eens naar mij luisterden, als ik

909
01:15:01,910 --> 01:15:07,630
zeg: ‘Jongens, doen we wel of doen
we niet.’ Op de een of andere manier.

910
01:15:07,631 --> 01:15:10,790
Misschien heb ik overwicht gehad, ik weet het
niet, zo heb ik het zelf nooit aangevoeld

911
01:15:12,020 --> 01:15:13,920
Heeft u ook konvooien
moeten begeleiden

912
01:15:13,920 --> 01:15:14,750
Ja

913
01:15:14,890 --> 01:15:16,540
Wanneer en waar was dat

914
01:15:16,540 --> 01:15:25,240
Dat gebeurde na Westerling
met inlandse… KNIL-chauffeurs

915
01:15:25,240 --> 01:15:26,730
en drietonners en ik reed
met die pantserwagen.

916
01:15:29,440 --> 01:15:36,420
Zij durfden niet de
kabel aan te sluiten.

917
01:15:36,420 --> 01:15:40,975
Zij moesten mij trekken, op een gegeven moment,
met de motor was wat, en dan moesten zij

918
01:15:40,975 --> 01:15:44,310
mij trekken, maar zij durfden niet achter het
stuur weg te komen om die kabel aan te doen.

919
01:15:44,310 --> 01:15:45,739
Dat was geen leuke rit

920
01:15:45,780 --> 01:15:47,330
Waar waren zij bang voor

921
01:15:47,330 --> 01:15:49,583
Dat ze beschoten werden

922
01:15:49,583 --> 01:15:50,366
Door wie

923
01:15:50,367 --> 01:15:58,400
Door de TNI. Garut en Tasikmalaya dat waren
de rotplekken, daar moest je niet zijn

924
01:15:58,870 --> 01:16:00,510
Wat gebeurde daar

925
01:16:00,510 --> 01:16:04,120
Vanuit de bergen werd wij beschoten

926
01:16:04,660 --> 01:16:05,515
Heeft u dat ook meegemaakt

927
01:16:05,800 --> 01:16:07,516
Nee. Daar ben ik ook niet geweest.

928
01:16:08,420 --> 01:16:14,030
Ik heb wel lange ritten gemaakt, wij
bennen in geweest, wij zijn in Cilacap

929
01:16:14,560 --> 01:16:19,290
en tegen het laatste zijn er nog
vijfentwintig jongens van ons met materiaal

930
01:16:19,290 --> 01:16:25,000
per boot naar Soerabaja… en die hebben
daar wel de nodige feesten gehad.

931
01:16:25,000 --> 01:16:33,550
Majoor van Manen, borrel op, met een jeep, bij het
marinepaviljoen, hij reed zo bij de trap omhoog.

932
01:16:33,550 --> 01:16:36,190
Alle stoelen die vlogen voor hem aan met
die jeep. Hij zegt: ‘Geef mij een pilsje.

933
01:16:36,190 --> 01:16:41,080
Dat heeft u gehoord van de kameraden

934
01:16:41,080 --> 01:16:45,350
Ja dat hoorde ik van de
jongens. Daar is genoeg gebeurd

935
01:16:45,620 --> 01:16:50,990
Maar u zegt het begeleiden van konvooi,
dat ging om KNIL’ers en hun materieel

936
01:16:50,990 --> 01:16:55,200
Ja of Chinezen met vrachtwagens

937
01:16:55,890 --> 01:16:56,810
Wat voor Chinezen

938
01:16:56,810 --> 01:17:03,205
Chinezen hebben de handel daar, de hele
handel is in handen van de Chinezen.

939
01:17:03,205 --> 01:17:04,711
Dan moeten ze met een vrachtwagen
met goederen van de ene

940
01:17:05,290 --> 01:17:07,352
plaats naar de andere en dan
vroegen ze ondersteuning aan

941
01:17:08,210 --> 01:17:12,540
En wat voor goederen waren dat zoal

942
01:17:12,540 --> 01:17:16,454
Nou, dat zal ook niet altijd jofel
geweest zijn, maar daar vraag je niet naar

943
01:17:18,280 --> 01:17:23,929
En wat moet ik me daar bij voorstellen. Hoeveel
mensen, hoeveel Chinezen, hoeveel vrachtwagens

944
01:17:26,740 --> 01:17:31,679
Oh, een stuk of tien. Een kleine scoutcar
voor en met een zware wagen erachter.

945
01:17:31,679 --> 01:17:36,590
Maar als zij die zwarte baretten dragen, dan
durven zij ons niet te schieten. En daarom.

946
01:17:36,590 --> 01:17:37,950
Wie durfden dan niet te schieten

947
01:17:37,950 --> 01:17:38,860
De tegenpartij niet

948
01:17:39,300 --> 01:17:40,130
De TNI, of…

949
01:17:41,050 --> 01:17:48,120
Ja, de ploppers, er is een bersiapperiode geweest
dat er een heleboel Hollanders geslacht zijn.

950
01:17:48,180 --> 01:17:54,510
Dat was voordat wij daar waren, de
jongens hadden gezworen dat Indië…

951
01:17:55,320 --> 01:17:58,850
Wij gaan niet eerder naar de
kapper dan dat Indië zelfstandig is

952
01:18:00,360 --> 01:18:01,730
Dat waren de ploppers die dat…

953
01:18:03,640 --> 01:18:06,499
Dat waren de ploppers, kwaadwillenden.

954
01:18:06,500 --> 01:18:14,453
Ik heb een oom en tante gehad die hebben
26 jaar als rijksaccountant in Batavia.

955
01:18:14,454 --> 01:18:18,410
Gingen drie maanden per jaar naar
Celebes met vakantie, hadden geen

956
01:18:18,410 --> 01:18:22,260
kinderen, hadden vijf huisbedienden,
dat waren eigenlijk ook kinderen.

957
01:18:23,370 --> 01:18:27,587
En daar ben ik met mijn
chauffeurseiner, ben ik daar geweest, hij

958
01:18:27,588 --> 01:18:33,090
zei: ‘Moet je luisteren, kom maandag
en dan maak ik rijsttafel voor

959
01:18:33,090 --> 01:18:34,790
jullie.’ Maandag werden wij
geconsigneerd, dus ik moest dat afbellen

960
01:18:34,790 --> 01:18:42,150
Erg jammer. Zij zijn teruggekomen,
beiden in een jappenkamp.

961
01:18:43,190 --> 01:18:46,980
Zij in Cideng in Jakarta
en hij naar Birma.

962
01:18:47,060 --> 01:18:53,010
Hij was van boerenafkomst, hij wist waar
geneeskrachtige kruiden, hij mocht met een

963
01:18:54,940 --> 01:18:59,450
Jap het veld in om spullen te halen tegen
kinine en tegen malaria en zulke dingen.

964
01:18:59,450 --> 01:19:03,720
Dat is zijn redding geweest,
maar waar ik mij over verbaas;

965
01:19:04,780 --> 01:19:12,910
dat hij… 15 augustus capituleerde
Japan in ’45, nee, ja ’45.

966
01:19:12,910 --> 01:19:20,450
Hij is in februari ’47 pas teruggekomen
uit Birma en waar kwam dat van?

967
01:19:20,450 --> 01:19:25,990
De Nederlandse regering die had die
boten van ons uitbesteed aan Amerika.

968
01:19:26,940 --> 01:19:30,040
Amerikanen die gingen eerst
met onze boten naar huis en de

969
01:19:30,040 --> 01:19:33,980
Engelsen die gingen naar huis en
dan kregen we pas de boten weer

970
01:19:34,770 --> 01:19:38,870
Zij zijn beide repercusi…
of hoe noem je dat?

971
01:19:38,870 --> 01:19:43,785
Zij zijn op herstellend verlof gegaan
naar Nederland en zij zeiden: ‘Ga

972
01:19:43,786 --> 01:19:48,970
eerst maar eens een half jaar met
vakantie.’ Toen werden ze weer opgeroepen.

973
01:19:48,970 --> 01:19:49,770
Ze hadden zesentwintig jaar gewerkt.

974
01:19:49,770 --> 01:19:53,610
‘Als jij pensioen wil hebben dan
moet jij daar wel weer naar toe.’ En

975
01:19:53,610 --> 01:19:56,760
zij bennen daar weer naartoe gegaan,
maar die vijf bedienden die zij

976
01:19:56,760 --> 01:20:00,754
hadden, die durven niet meer bij hun
te werken, dan werden ze doodgemaakt.

977
01:20:00,754 --> 01:20:04,260
Maar zij hadden daar
niet meer heen gemoeten

978
01:20:04,260 --> 01:20:07,750
En die zouden worden doodgemaakt door
de, wat U net noemde, de ploppers.

979
01:20:07,750 --> 01:20:12,980
Waar ook de bedreiging bij de Chinese
konvooien van kwam, dus dat was niet de TNI dan

980
01:20:16,880 --> 01:20:22,990
Nee, hun bedienden mochten niet bij die blanken
meer werken. Dan werden ze gewoon vermoord.

981
01:20:22,990 --> 01:20:29,339
Mijn tante had in jappenkamp Cideng
twee zulke pillen (maakt handgebaar)

982
01:20:29,340 --> 01:20:34,510
in heel mooi schoonschrift geschreven
over dat verblijf in het jappenkamp

983
01:20:34,540 --> 01:20:39,540
Daar heb ik één van mogen
lenen, heb ik gelezen en ik ben

984
01:20:39,540 --> 01:20:42,080
stom geweest; ik had ze
direct moeten laten kopiëren.

985
01:20:43,010 --> 01:20:49,110
Ze hadden geen kinderen, het is
geen tante van mij, maar dat was een

986
01:20:49,110 --> 01:20:52,179
mevrouwtje, die bewaakte ze zo’n beetje,
oom was al overleden, hier in Velp

987
01:20:52,180 --> 01:21:06,450
Wat hoorde u van nieuws
uit de rest van de wereld

988
01:21:06,450 --> 01:21:13,150
Totaal niets, helemaal niets. Wij kregen
van de NIWIN kregen we soms een paar folders

989
01:21:13,500 --> 01:21:14,990
Wat is dat

990
01:21:14,990 --> 01:21:24,370
De NIWIN. Nee dat is een oorlogsding. Nee. Ik
weet niet meer hoe dat heet. Het stelde niet voor

991
01:21:24,370 --> 01:21:26,160
Maar vanuit het leger

992
01:21:26,160 --> 01:21:32,980
Nee ook niets. Wij werden eigenlijk niet
veel gewaar en dat is soms wel eens fout.

993
01:21:33,780 --> 01:21:38,649
Jongens nu in Uruzgan die krijgen het
dagelijks op hun broodje, maar nee

994
01:21:38,650 --> 01:21:41,000
En voordat u vertrok naar Indië

995
01:21:41,000 --> 01:21:46,090
Ook politiek. Ik wist niks. Nou,
het interesseerde mij niet zoveel.

996
01:21:46,090 --> 01:21:50,382
Maar ik had wel in Sumatra,
Bali dat hele rijtje had ik wel

997
01:21:50,383 --> 01:21:54,600
geleerd op school en daar ben
ik achterna wel blij mee geweest

998
01:21:54,910 --> 01:21:58,620
Maar had u iets gehoord over de
politionele acties voordat u vertrok

999
01:21:58,620 --> 01:22:02,520
Nee, dat was ook misleidend.

1000
01:22:03,750 --> 01:22:08,675
Die actie dat was een fluitje van een cent,
maar toen mochten we niet verder van Amerika.

1001
01:22:08,675 --> 01:22:16,059
Want zij hadden toen al Soekarno moeten pakken
en desnoods direct maar even doodschieten.

1002
01:22:16,059 --> 01:22:17,069
Dat was makkelijk geweest

1003
01:22:17,070 --> 01:22:20,320
En schreef u zelf brieven naar huis

1004
01:22:21,160 --> 01:22:23,490
Ja, maar niet alles.
Je schrijft niet alles

1005
01:22:23,490 --> 01:22:25,249
Wat schreef u niet

1006
01:22:25,720 --> 01:22:30,300
Ja, rotdingen. Als er rare,
beroerde dingen gebeurd waren

1007
01:22:30,560 --> 01:22:32,040
Wat voor beroerde dingen

1008
01:22:32,040 --> 01:22:34,100
Nou, die jongens die gesneuveld zijn

1009
01:22:34,120 --> 01:22:35,113
Daar schreef u niet over

1010
01:22:35,450 --> 01:22:38,350
In de week voordat ik wegging sneuvelde er
nog een boerenzoon uit een dorpje verderop

1011
01:22:38,350 --> 01:22:46,120
en dan begin je zelf ook even te prakkiseren,
verrek dat kon mij ook overkomen.

1012
01:22:46,560 --> 01:22:52,960
Maar, wees scherp, waarnemen. Wij
ware niet voor niets verkenningstroepen

1013
01:22:54,050 --> 01:22:57,243
Was u daar bang voor, in de periode dat U
daar zat, dat er iets zou gebeuren met u

1014
01:22:57,340 --> 01:23:03,340
Nee, wij wisten niet wat gevaar was, ja, wel
toen er een pantserwagen onderin het ravijn

1015
01:23:03,940 --> 01:23:08,130
Maar u zat dagelijks achter het stuur

1016
01:23:08,130 --> 01:23:14,782
Ja, maar wel denken, nooit hetzelfde traject,
nooit dezelfde snelheid, nooit om dezelfde tijd.

1017
01:23:15,770 --> 01:23:20,860
Variëren, dan die kant op, dan die kant
op, anders leggen ze een hinderlaag

1018
01:23:21,720 --> 01:23:26,540
Maar was u niet bang dat u misschien een keer de
macht over het stuur zou verliezen, of iets anders

1019
01:23:26,540 --> 01:23:31,580
Nou, denk er wel om; ik heb rem
en ik heb gas. Ik bepaal dat.

1020
01:23:31,750 --> 01:23:33,995
Ook in die pantserwagen, dan kan ie
wachtmeester schreeuwen wat hij wilt.

1021
01:23:33,995 --> 01:23:44,504
Het is niet dat ik té voorzichtig reed, maar…
elk bobbeltje in de weg kon een landmijn zijn.

1022
01:23:44,505 --> 01:23:47,930
Jij hebt zeker veel gezien? Ja,
wegen, maar vooral slechte wegen

1023
01:23:47,930 --> 01:23:53,620
Maar u zegt; er kan ook een hinderlaag zijn.
Was dat ook na de soevereiniteitsoverdracht

1024
01:23:53,620 --> 01:23:54,410
Ja

1025
01:23:55,530 --> 01:23:57,950
Dat deed TNI dan

1026
01:23:57,950 --> 01:24:03,790
Ik heb het niet meegemaakt, omdat wij met
die pantserwagens en dat dwingt respect af.

1027
01:24:03,790 --> 01:24:06,480
Zij hadden niks, ja, zij
kennen de banden lek schieten.

1028
01:24:06,480 --> 01:24:12,620
Maar die dat doet die overleeft dat niet
hoor, dan komt er een straal vuur van ons

1029
01:24:13,730 --> 01:24:17,790
Maar het is nooit gebeurd
dat u dus zelf bedreigd werd

1030
01:24:17,790 --> 01:24:21,211
Nee, tenminste, zo heb ik dat niet
ervaren, maar er zijn misschien

1031
01:24:21,212 --> 01:24:23,271
wel jongens die hem helemaal geknepen
hebben, dat kan wel gebeuren.

1032
01:24:23,271 --> 01:24:27,722
Maar dat hangt ook van jouw
vriendjes af, jouw maatjes af.

1033
01:24:27,723 --> 01:24:33,390
Wij hadden ook wel een knaap, die
kreeg een brief, die had hele grote

1034
01:24:33,390 --> 01:24:35,626
plannen met die meid en toen schreef
ze een briefje ze had een ander.

1035
01:24:35,720 --> 01:24:40,200
Daar heb ik ook nog een keer
mee aan bezonnen, toen die

1036
01:24:40,200 --> 01:24:43,700
meid links en rechts om de
oren te slaan per brief.

1037
01:24:44,270 --> 01:24:51,160
Dat het gelukkig niet doorgegaan is, want jij
bent hem niet waard.’ Dan kreeg ie een rooie kleur

1038
01:24:51,160 --> 01:24:53,010
Wat schreef u toen voor

1039
01:24:53,010 --> 01:24:55,120
Dat schreef ik voor hem aan die meid

1040
01:24:55,120 --> 01:24:56,270
Wie was uw kameraad

1041
01:24:56,270 --> 01:24:59,400
Nou, het hele eskadron
is mijn kameraad.

1042
01:24:59,400 --> 01:25:01,680
Ik weet niet meer hoe hij
heet, maar in elk geval een

1043
01:25:01,680 --> 01:25:03,495
van onze jongens waar ik
goed mee op kon schieten.

1044
01:25:03,510 --> 01:25:05,370
Nou een van beide.

1045
01:25:05,370 --> 01:25:12,880
Of hij kreeg van ons een pak op
zijn donder, hij, of hij wordt

1046
01:25:12,880 --> 01:25:17,450
bezopen gevoerd of hij gaat naar de
dominee, maar hij gaat niet kapot.

1047
01:25:18,410 --> 01:25:18,980
Begrijp je?

1048
01:25:18,980 --> 01:25:21,230
Dat is onze verantwoordelijkheid,
je laat die vent niet kapot

1049
01:25:21,230 --> 01:25:22,804
gaan omdat die meid zonodig met
een andere vent naar bed moet.

1050
01:25:22,805 --> 01:25:22,859
Kleinigheden

1051
01:25:22,860 --> 01:25:29,210
Want praatte u over dat
soort dingen onderling

1052
01:25:29,760 --> 01:25:32,870
Toen? Ja nou later niet meer.

1053
01:25:32,930 --> 01:25:39,740
Er bennen jongens die ken ik beter als de vrouwen
waar ze nou vijftig jaar mee getrouwd zijn.

1054
01:25:40,270 --> 01:25:50,940
Je maakt ze mee in omstandigheden die niet
altijd leuk zijn. Aan boord, Volendam, vlees.

1055
01:25:52,100 --> 01:25:54,540
Ik heb nog nooit zo
dikke stukken vlees gehad

1056
01:25:54,540 --> 01:25:55,780
Toen u heenging

1057
01:25:55,780 --> 01:26:04,232
Ja, ik wist niet waarom. Later ben je
veehouder en een koe verkocht aan een slager.

1058
01:26:04,232 --> 01:26:11,340
En de slager belt mij op, hij zegt: ‘afgekeurd.’
Ik zeg: ‘wat dan?’ Vinnenvlees, in de

1059
01:26:11,340 --> 01:26:19,308
wang van een koe, dan snijden ze zo even
met een lub erin, die koe hangt daar, en er

1060
01:26:19,309 --> 01:26:23,710
zitten wormpjes in, dan wordt het vlees goedgekeurd
mits het onmiddellijk wordt ingevroren.

1061
01:26:23,710 --> 01:26:33,420
Dat vlees is goedkoper, dat gaat naar schepen,
die kopen ingevroren vlees, halve koeien.

1062
01:26:34,230 --> 01:26:38,797
En daarom was dat stuk vlees op de Volendam zo
groot. Ik heb er nooit meer zo veel gehad echt niet.

1063
01:26:38,798 --> 01:26:38,970
Als je dat hier ziet

1064
01:26:38,970 --> 01:26:44,250
En heeft U daar aan boord ook
dat ingevroren vlees gezien

1065
01:26:44,250 --> 01:26:44,730
Nee

1066
01:26:44,730 --> 01:26:47,420
U kwam weleens in de
keuken of helemaal niet

1067
01:26:47,640 --> 01:26:54,110
Nee liever niet, corvee. Nee, daar ben ik
niet voor gebouwd. Dat moet de infanterie doen.

1068
01:26:54,110 --> 01:26:55,990
Wij doen de kleppen dicht,
infanterie naar voren, zo

1069
01:26:55,990 --> 01:26:59,720
Er werd wel van U gevraagd
eigenlijk dat u corvee deed

1070
01:26:59,720 --> 01:26:59,895
Nee.

1071
01:26:59,895 --> 01:27:03,548
Nou, er waren jongens, die gingen zich
vrijwillig aanmelden en er waren ook

1072
01:27:03,549 --> 01:27:06,650
jongens die de oorlog meegemaakt hebben
en de Hongerwinter meegemaakt hebben.

1073
01:27:06,650 --> 01:27:13,990
Ik heb die oorlog dus heel anders meegemaakt,
op een boerderij, niet in oorlogstoestand

1074
01:27:14,350 --> 01:27:15,870
U had geen honger in de oorlog

1075
01:27:15,870 --> 01:27:18,110
Nee, wij hadden zelf te eten

1076
01:27:18,920 --> 01:27:21,640
Hoe was dat in Indië? Was
er altijd genoeg eten

1077
01:27:23,110 --> 01:27:28,435
Ja, nou, wij hebben kerst… Ik heb ook een
stukje geschreven over het kerstdiner,

1078
01:27:30,010 --> 01:27:37,105
dat was aardappels die verkookt waren,
dat is geen ke… Geef ons maar nasi.

1079
01:27:37,320 --> 01:27:43,700
Wij waren in oktober gekomen en dat was kerstdagen,
wij waren gewend aan nasi. Een goede pot nasi.

1080
01:27:43,760 --> 01:27:53,510
Een pisang in het bonenzakje een ding
voor thee en dan siësta. Zo werkte dat

1081
01:27:53,510 --> 01:27:57,339
Maar dat ging dan heel snel was u binnen een
maand ofzo helemaal gewend aan het lokale eten

1082
01:27:57,340 --> 01:28:02,903
Ja, maar je krijgt twee keer per dag
rijst en dan krijg je brood met een

1083
01:28:02,903 --> 01:28:12,670
gebakken, hoe noem je dat nou,
muskiet, nee, insecten, hoe noem je dat

1084
01:28:14,110 --> 01:28:14,960
Sprinkhanen

1085
01:28:14,960 --> 01:28:27,480
Nee, kleine beestjes. Die moet je er eerst
uitpoppen. Ik weet niet meer hoe het heet.

1086
01:28:27,480 --> 01:28:30,037
Dat brood was ook niet zo.. Wij
moesten het hebben van nasi.

1087
01:28:31,170 --> 01:28:37,380
En een telor, een ei, maar die moet je wel
gekookt hebben, die moeten in orde zijn.

1088
01:28:37,380 --> 01:28:42,450
En nooit bij een stalletje bij de weg.

1089
01:28:42,450 --> 01:28:47,720
Dan komen ze aanlopen met
zo’n piccolo op hun nek en

1090
01:28:47,780 --> 01:28:52,440
houtskool in een… Saté
gambeng, dat is geitenvlees

1091
01:28:53,700 --> 01:28:59,210
En nou kunnen ze mij alles vertellen, ik heb
in heel Indië nog nooit een geit zien lopen.

1092
01:28:59,210 --> 01:29:05,349
Hoe komt die man nou aan geitenvlees?
Of is het van een hond? Of van een kat

1093
01:29:06,030 --> 01:29:09,200
Maar u at dus nooit bij zo’n stalletje
omdat u bang was ziek te worden

1094
01:29:09,200 --> 01:29:13,050
Ook geen waterijsje. Dat is
gemaakt van kaliwater, kom nou

1095
01:29:13,560 --> 01:29:14,540
Bent u ziek geweest

1096
01:29:14,540 --> 01:29:18,760
Nee, nooit ziek geweest, maar daar moet
je je wel aan bepaalde dingen houden.

1097
01:29:19,280 --> 01:29:23,309
De jongens van de
trein, in de werkplaats.

1098
01:29:23,310 --> 01:29:28,374
Die opperwachtmeester die was
vaak in olie en gevolg was dat

1099
01:29:28,374 --> 01:29:32,350
die jongens in montuur van hem
ook vaak een borrel dronken.

1100
01:29:32,351 --> 01:29:40,500
En niet één, die fles gaat leeg, snap je wel? Die
jongens, die hebben wel diarree en zulke dingen

1101
01:29:41,270 --> 01:29:44,360
Want u had u voorgenomen
geen alcohol te drinken

1102
01:29:44,360 --> 01:29:53,817
Totdat ik terug was, met de boot in
IJmuiden, met de bus Meppel, pitstop en hij

1103
01:29:53,818 --> 01:29:54,130
zei: ‘Wat wil je drinken?’ Ik zeg: ‘een
cognacje.’ Dat was nadat ik terugkwam

1104
01:29:54,420 --> 01:30:01,610
En waarom had u zich dat
zo streng voorgehouden

1105
01:30:01,610 --> 01:30:04,460
Ik weet niet, op de een of andere
manier hebben ze mij bang voor gemaakt.

1106
01:30:04,460 --> 01:30:12,510
Als jij onder alcohol invloed en dan
een tegenpartij of gevaar. Dat moet niet

1107
01:30:12,510 --> 01:30:14,920
En wie had u daar dan
bang voor gemaakt

1108
01:30:15,270 --> 01:30:18,580
Niemand, maar dat heb
ik mijzelf voorgenomen.

1109
01:30:18,580 --> 01:30:22,320
Ik heb later mijn schade wel
ingehaald, van tevoren heb ik ook genoeg

1110
01:30:22,320 --> 01:30:29,840
gedronken, dat wil zeggen wel redelijk,
maar nee, ik heb die hele, nee

1111
01:30:29,840 --> 01:30:34,520
Had u heimwee toen u in Indië was

1112
01:30:34,520 --> 01:30:42,360
Nee, je moet je aanpassen, je zit daar, je kunt
niet terug. Ik heb me altijd wel veilig gevoeld.

1113
01:30:42,360 --> 01:30:48,770
Er bennen geintjes genoeg uitgehaald

1114
01:30:50,610 --> 01:30:52,730
U schreef met uw ouders, en ook met uw
vrouw neem ik aan. Of aanstaande vrouw

1115
01:30:52,730 --> 01:30:57,990
Ja, mijn vrouw geregeld.
Mijn vrouw geregeld

1116
01:30:58,250 --> 01:30:59,450
Hoe vaak is geregeld

1117
01:30:59,450 --> 01:31:02,040
Nou, één keer in de week.

1118
01:31:02,040 --> 01:31:06,910
En het beroerde is, toen ik op de terugreis
was heeft ze al mijn brieven verbrand

1119
01:31:06,910 --> 01:31:07,430
Waarom

1120
01:31:08,090 --> 01:31:09,934
Nou, daar stonden natuurlijk
ook intieme dingen in, waar

1121
01:31:09,934 --> 01:31:11,919
een anders niks mee te maken
heeft, dat begrijp ik wel.

1122
01:31:11,920 --> 01:31:17,290
Maar het is zo jammer, want
daar kon ik een verhaal uit halen

1123
01:31:17,290 --> 01:31:18,540
Dat was uw dagboek eigenlijk

1124
01:31:18,540 --> 01:31:22,130
Ja, daar komt het een beetje op neer.
Met mijn ouders, dat was oppervlakkig.

1125
01:31:22,130 --> 01:31:29,260
Totdat wij.. een grote brief kreeg. Zij hadden
een Ford Perfect gekocht. Heel klein Fordje

1126
01:31:29,260 --> 01:31:30,090
Een auto

1127
01:31:30,090 --> 01:31:35,983
Ja, nieuwe. Man, wij een auto. Ik begreep
helemaal niet (schud zijn hoofd), dat dat kon.

1128
01:31:36,690 --> 01:31:37,262
Maar het kon wel

1129
01:31:38,660 --> 01:31:43,220
Maar u schreef dus meer intieme dingen
en details over wat u voelde naar uw vrouw

1130
01:31:43,220 --> 01:31:46,090
Ja. Ja.. ja

1131
01:31:46,720 --> 01:31:48,690
En wat berichtte zij over.

1132
01:31:49,760 --> 01:31:56,840
Diverse mensen die gingen trouwen en
verloven. Nou, dat liep ik dan allemaal mis.

1133
01:31:56,840 --> 01:32:03,330
Wij zijn verloofd op..
Langoerekenstein(?). Dat was gister

1134
01:32:03,330 --> 01:32:06,530
gerestaureerd, en vandaag ging
het open, en wij waren de eersten.

1135
01:32:06,530 --> 01:32:13,390
Toen kreeg je heel Groningen op receptie.
Alleen al nieuwsgierig hoe dat hotel was.

1136
01:32:14,420 --> 01:32:18,297
En daar zijn we ook.. hebben
we onze trouwreceptie gehad,

1137
01:32:20,050 --> 01:32:24,330
en toen was de eigenaar,
die stond bezopen in de deur

1138
01:32:25,340 --> 01:32:27,840
U zei net over de
brievenschrijven van, u schreef

1139
01:32:27,840 --> 01:32:30,770
niet over de overledenen in
uw eskadron naar uw ouders.

1140
01:32:30,770 --> 01:32:33,824
Nee, nee, maar mijn vrouw die
interesseerde zich daar niet zo bar voor.

1141
01:32:33,824 --> 01:32:36,300
Die is ook nooit mee
geweest naar een reünie.

1142
01:32:36,430 --> 01:32:40,260
Want ik heb vaak genoeg tegen haar
gezegd van: ‘Luister, ga maar mee.

1143
01:32:40,260 --> 01:32:41,980
Maar één ding: Niet beginnen
te zeuren van: Ik wil naar huis.

1144
01:32:41,980 --> 01:32:44,552
Ik wil met alle jongens even een
poosje praten.’ En dan zitten ze daar.

1145
01:32:45,370 --> 01:32:51,208
In het begin hebben twee dames,
hebben de hele dag in de hoek gezeten,

1146
01:32:51,208 --> 01:32:56,640
dus.. Maar nou mogen ze allemaal
meekomen, naar de.. Omdat er diverse

1147
01:32:56,640 --> 01:32:57,960
jongens, die kunnen niet meer rijden,
of die mogen niet meer rijden.

1148
01:32:57,960 --> 01:33:03,940
En daarom nemen ze hun vrouw mee

1149
01:33:03,940 --> 01:33:08,250
Maar u schreef dus niet over
de overledenen naar uw vrouw.

1150
01:33:08,770 --> 01:33:12,680
Want u zegt: ‘Ik schreef wel meer
over mijn gevoelens naar haar.

1151
01:33:12,680 --> 01:33:15,480
Jawel, ja, wat schrijf je.
Het is eigenlijk blablabla.

1152
01:33:15,480 --> 01:33:18,358
Maar, wij mochten ook niet
schrijven waar wij zate

1153
01:33:18,470 --> 01:33:20,570
Dat mocht niet

1154
01:33:20,570 --> 01:33:26,381
Dat mocht niet. Da’s censuur. Ook eigen belang,
hè. Als die brieven in verkeerde handen vallen.

1155
01:33:26,520 --> 01:33:34,710
Nou.. ja, toe maar. De verjaardag van één van die
jongens, ah, ook niet. Dat werd ook niet gevierd.

1156
01:33:35,500 --> 01:33:40,829
Maar er waren wel jongens, die gingen naar
Bandoeng, stappen. Dat heb ik nooit gedaan. Waarom?

1157
01:33:40,830 --> 01:33:43,660
(schud zijn hoofd)
Weet ik nog niet. Nee

1158
01:33:43,660 --> 01:33:46,279
Wat deed u dan in uw vrije tijd

1159
01:33:46,490 --> 01:33:52,870
Ja.. niks. Niet kaart spelen,
niet sjoelen. Nooit meegedaan.

1160
01:33:54,530 --> 01:34:00,100
Ja, wagen onderhouden, dat
was mijn verantwoordelijkheid.

1161
01:34:00,100 --> 01:34:05,000
En als je terugkomt van wat
voor ritje ook, tanken.

1162
01:34:06,180 --> 01:34:11,259
Niet met een lege, halflege tank wegrijden
in noodgevallen, nee, altijd tanken

1163
01:34:11,260 --> 01:34:24,250
Maar had u dan in die tijd
wel plezier met die jongens

1164
01:34:24,250 --> 01:34:30,480
Ja, een heleboel geouwehoer, en eh..
Ja, één van die jongens, die sliep

1165
01:34:30,480 --> 01:34:32,894
boven het munitiemagazijn, en die
haalde uit een handgranaat dat spul.

1166
01:34:34,370 --> 01:34:36,986
En die stopte dat onder een pisang
boom, en legde daar stenen op.

1167
01:34:36,987 --> 01:34:41,630
En op een gegeven moment met een
vuurkoordje, hadden we een rotknal (kijkt

1168
01:34:41,630 --> 01:34:46,180
omhoog). Die stenen die vlogen in de
kampong door sommigen door het dak.

1169
01:34:46,180 --> 01:34:52,960
De wachtmeester erbij, hij zegt tegen die
inlandse politie: ‘Als jullie gesodemieter willen

1170
01:34:52,960 --> 01:34:58,440
maken, kunnen wij dat wel doen.’ Maar wij
hadden het gedaan (lacht). Maar een ander ding.

1171
01:34:58,440 --> 01:35:05,862
Dat was ook bij wachtmeester Harden(?),
bezopen. Wilhelmina was jarig. Wanneer?

1172
01:35:10,030 --> 01:35:11,630
(wacht op antwoord). Toe maar

1173
01:35:11,630 --> 01:35:14,028
(Lachend) Ik weet het
niet uit mijn hoofd

1174
01:35:14,029 --> 01:35:18,832
31 augustus. Om twaalf uur werden wij
uit bed getrommeld, model opgesteld.

1175
01:35:18,833 --> 01:35:21,795
‘Presenteert geweer.’
Wilhelmina was jarig.

1176
01:35:21,796 --> 01:35:25,696
Werd er een toespraakje gehouden, dan
komt mijn wachtmeester er aan met pistool

1177
01:35:25,697 --> 01:35:27,213
in de hand, hij zegt: ‘Handen omhoog.’
En die stopte die wachtmeester in de bak.

1178
01:35:27,944 --> 01:35:29,234
Die stopte de wachtmeester in de bak.

1179
01:35:29,321 --> 01:35:36,100
Die kon niet, dat wij opgetrommeld werden,
omdat Wilhelmina jarig is om twaalf uur.

1180
01:35:37,468 --> 01:35:38,592
Met gepresenteerd geweer,
en hij was bezopen.

1181
01:35:38,592 --> 01:35:42,150
De volgende morgen om acht uur
kwam majoor van Manen van boven.

1182
01:35:42,150 --> 01:35:49,370
Die heeft hem in een jeep gezet, wij hebben de
man nooit weer gezien. Nou, zo is het gebeurd

1183
01:35:49,770 --> 01:35:54,500
Wat was tijdens uw diensttijd
het contact met majoor van Manen

1184
01:35:54,720 --> 01:36:00,670
Ik heb, geloof ik, geen woord met hem gepraat.
Hij wist wel dat ik er was, maar verder nee.

1185
01:36:00,780 --> 01:36:02,770
Hij had.. nee, helemaal nie

1186
01:36:02,770 --> 01:36:05,859
En van wie kreeg u uw orders

1187
01:36:05,910 --> 01:36:13,390
Van de eerste luitenant Tenhave, die naar
Australië ging. En later van die wachtmeester

1188
01:36:14,520 --> 01:36:16,620
Wat was zijn naam ook al weer

1189
01:36:16,620 --> 01:36:21,190
Wachtmeester De Kock. Ah,
lefgozer. Nou, kleinigheidje.

1190
01:36:21,190 --> 01:36:29,610
De Kock was, noemde zich bedrijfsleider
van de manege op de kazerne.

1191
01:36:30,130 --> 01:36:36,530
Na Indië. Op een gegeven
moment een reünie, en toen

1192
01:36:36,530 --> 01:36:37,820
liep daar, ik weet niet,
één of andere ritmeester.

1193
01:36:37,820 --> 01:36:42,704
Ik zeg: Wachtmeester De Kock?’ ‘Ja,’ zegt ie,
‘die zit daar, maar die wil niks met ons te maken

1194
01:36:42,704 --> 01:36:48,160
hebben.’ Hij zegt: ‘Moet je luisteren,
weet jij een boerenzoon, die

1195
01:36:48,160 --> 01:36:51,580
rijles kan geven, die zich netjes
kan presenteren.’ Ik zeg: ‘Ja, dan

1196
01:36:51,670 --> 01:36:55,290
moet je niet mijn vier jongens
hebben, dan ben geen paardenkerels.

1197
01:36:55,390 --> 01:36:57,380
Dan moet je de zoon van mijn broer
hebben.’ ‘Nou, kom er ’s mee.’ Dus op een

1198
01:36:59,270 --> 01:37:04,830
gegeven moment heb ik Piet, van mijn
broer, in de auto.. en dan naar Amersfoort.

1199
01:37:05,050 --> 01:37:14,810
Hij werd goedgekeurd. En dan gaat er een
telefoontje van kazerne in Amersfoort naar Defensie

1200
01:37:14,810 --> 01:37:20,904
‘Wil je even van rij- en tractieschool
Breda, die Piet Panman uit die

1201
01:37:20,904 --> 01:37:23,960
rij- en tractieschool halen, wil je die
even bij de cavalerie erin stoppen.

1202
01:37:23,960 --> 01:37:29,770
En dat is gebeurd. Dus hij werd opgeroepen.
Zes weken primary training gehad.

1203
01:37:29,770 --> 01:37:34,590
Daarna nooit geen dienst weer
gehad, maar die ging ’s avonds

1204
01:37:34,590 --> 01:37:37,637
van vijf tot elf rijles geven
aan dienstplichtige militairen.

1205
01:37:37,638 --> 01:37:42,840
Dus.. en aan vrouwen van officieren.

1206
01:37:43,230 --> 01:37:46,080
Ritmeester Wen(?) die vraagt hem
op een gegeven moment: ‘Zou je er

1207
01:37:46,080 --> 01:37:49,707
voor voelen mee te rijden in een
ere-escorte cavalerie?’ ‘Ja, dat wil

1208
01:37:49,707 --> 01:37:53,670
hij wel.’ Hij heeft nu voor de
achtentwintigste keer mee gereden.

1209
01:37:53,670 --> 01:37:56,360
Dezelfde knaap

1210
01:37:57,550 --> 01:38:04,830
Maar zoals u zegt over wachtmeester De Kock: Hij
gaf u orders en bevelen. Was dat mondeling altijd

1211
01:38:04,830 --> 01:38:10,150
Ja, nee, ja, mondeling. Maar in elk geval..
dat is een beetje een ander verhaal.

1212
01:38:11,200 --> 01:38:16,580
De drie jongens van prinses Beatrix,
die hebben rijles gehad op onze manege.

1213
01:38:17,040 --> 01:38:22,540
En, nog verder terug, prins
Bernhard is beëdigd als

1214
01:38:22,540 --> 01:38:26,520
officier zittend te paard, met
de handen aan de standaard.

1215
01:38:27,200 --> 01:38:30,192
Zo heeft prins.. dus, dat
zat er al een beetje in.

1216
01:38:30,192 --> 01:38:31,960
De drie jongens van Beatrix,
die kwamen in twee auto’s.

1217
01:38:31,960 --> 01:38:37,320
Dus dat is een juffrouw met een
paar heren, en die drie jongens.

1218
01:38:37,320 --> 01:38:39,890
Die begeleiding gaat naar de foyer koffie
drinken, en die jongens gaan de paarden aanspannen.

1219
01:38:39,890 --> 01:38:48,390
Ja, maar op een gegeven moment, die wachtmeester
De Kock komt in de manege, hij zegt: ‘Als die

1220
01:38:48,390 --> 01:38:53,594
jongens er met vijf minuten niet zijn, wordt er
geen les gegeven.’ En die jongens waren er niet.

1221
01:38:53,595 --> 01:38:53,890
Geen rijles.

1222
01:38:53,890 --> 01:38:58,062
’s Middags een telefoontje van ’t Drakensteyn
naar de kazerne: ‘Commandant, waarom hebben

1223
01:38:58,062 --> 01:39:03,119
mijn jongens geen rijles gehad?’ ‘Ja, wij worden
betaald van tien tot elf, en ze waren er niet.

1224
01:39:03,120 --> 01:39:12,760
Een paar maanden later, stromende regen,
en die jongens het bos in gevlogen,

1225
01:39:12,760 --> 01:39:16,320
niet geen paarden aanspannen, die
kwamen als verzopen katjes weer terug.

1226
01:39:16,800 --> 01:39:19,630
’s Middags om één uur,
Beatrix en Claus, met die drie

1227
01:39:19,630 --> 01:39:23,010
jongens, die moesten die zelfde
wachtmeester excuus aanbieden.

1228
01:39:23,730 --> 01:39:25,010
Dat was dom van die wachtmeester.
Dat was dom van die wachtmeester.

1229
01:39:25,010 --> 01:39:31,400
Die wachtmeester wou van onderofficier,
officier worden. Hij is het niet geworden.

1230
01:39:31,400 --> 01:39:34,190
Zijn mentaliteit, dat heb
ik direct al gezegd: ‘Dat

1231
01:39:34,190 --> 01:39:37,307
is geen officier.’ Zijn
mentaliteit was niet goed.

1232
01:39:37,307 --> 01:39:41,880
Daarna is hij zuur
geworden. Heel erg zuur

1233
01:39:42,790 --> 01:39:51,210
Maar terug naar uw tijd in Indië. U mocht
dan 30 december 1950 terug naar Nederland.

1234
01:39:51,350 --> 01:39:54,080
Was u blij dat u naar
huis mocht? Opgelucht

1235
01:39:54,080 --> 01:39:55,380
Ja, opgelucht.

1236
01:39:55,380 --> 01:39:58,630
Wij zaten op de voorplecht van de Zuiderkruis
(maakt handgebaren) zulke grote sigaren aan.

1237
01:39:58,800 --> 01:40:02,160
En hebben we direct gezegd:
‘Jongens, wij doen geen corvee.

1238
01:40:02,570 --> 01:40:06,710
Het is nu weer: Kleppen dicht, infanterie
naar voren.’ Dus infanterie (lacht) aan boord.

1239
01:40:06,710 --> 01:40:08,600
Wij waren maar vijfenveertig man

1240
01:40:08,600 --> 01:40:11,380
Vijfenveertig man van het 43ste

1241
01:40:11,380 --> 01:40:14,410
Van het 43ste. Maar ik was.

1242
01:40:14,410 --> 01:40:17,090
En de rest op de boot? Wie waren dat

1243
01:40:17,090 --> 01:40:19,670
Nee, nee nee. Dat ging
een half jaar later

1244
01:40:19,670 --> 01:40:21,710
Ja, maar u zat op de boot

1245
01:40:21,710 --> 01:40:23,470
Oh, de rest.. Zevenhonderd man

1246
01:40:23,470 --> 01:40:24,620
En van waar.

1247
01:40:24,620 --> 01:40:32,690
Van alle onderdelen uit Indië. Ja..

1248
01:40:32,690 --> 01:40:34,410
Was ook het 41ste daar bij

1249
01:40:34,410 --> 01:40:38,990
Nee nee, die waren al
weg. Die waren al lang weg.

1250
01:40:38,990 --> 01:40:44,560
Nou, wij werden nog even doorgelicht enzovoorts,
en de dokter nog even. Dat noemen wij loopcontrole

1251
01:40:47,680 --> 01:40:53,970
Heeft u nog.. want u zegt van: ‘Het einde
van die tijd, toen zijn er wat mensen

1252
01:40:53,970 --> 01:40:58,830
van het 43ste naar Soerabaja gegaan.’ Ik
had begrepen van de verhalen hiervoor,

1253
01:40:58,830 --> 01:41:06,570
van de andere veteranen, dat dat was om
de onderlinge, hè, tussen de KNIL en TNI

1254
01:41:06,570 --> 01:41:07,190
Om dat uit elkaar te halen

1255
01:41:07,190 --> 01:41:09,360
Ja. Heeft u daar zelf
nog iets van meegemaakt

1256
01:41:09,360 --> 01:41:09,510
Nee

1257
01:41:09,510 --> 01:41:10,631
Toen was u al weg

1258
01:41:10,631 --> 01:41:16,319
Toen was ik al weg. Nou ja, dat is wel
gebeurd, maar dat hoorden wij ook niet.

1259
01:41:16,319 --> 01:41:20,010
Wij hoorden niet wat er gebeurde.
Allemaal verhalen, die hoor je later pas

1260
01:41:21,520 --> 01:41:26,550
Maar u hoefde zelf niet KNIL’ers daarna
nog te beschermen, of te begeleiden

1261
01:41:29,750 --> 01:41:32,694
Nee. Maar eigenlijk was het niet
eerlijk. Ik was Huzaar eerste klas.

1262
01:41:32,695 --> 01:41:38,610
Al mijn kornuiten bennen wachtmeester geworden.
Honderdvijftig dagen herhalingoefeningen.

1263
01:41:39,610 --> 01:41:43,740
Na Indië om omgeschoold
te worden op tanks.

1264
01:41:44,180 --> 01:41:48,970
En daar kreeg ik ook bericht van, maar
berichtje van de burgermeester, was voldoende.

1265
01:41:49,220 --> 01:41:49,969
‘Roep hem maar niet op.

1266
01:41:50,050 --> 01:41:54,320
Hij kan wel met het materiaal
omgaan.’ Ik was belangrijker

1267
01:41:54,320 --> 01:42:00,410
als pootaardappelboer dan dat
ik weer omgeschoold werd.

1268
01:42:00,720 --> 01:42:01,272
Maar daar zijn alle jongens
wachtmeester geworden.

1269
01:42:01,360 --> 01:42:04,880
Dus dan heb ik het Huzarenstukjes
gezegd: ‘Dit is niet eerlijk.

1270
01:42:04,880 --> 01:42:08,000
Ik was al Huzaar eerste klas, toen had
ik opperwachtmeester moeten worden.

1271
01:42:08,000 --> 01:42:14,160
Dus na zoveel jaren op de fiets, toen
moest ik met mijn fiets uittreden,

1272
01:42:14,180 --> 01:42:15,220
en toen gingen ze me zogenaamd
bevorderen tot opperwachtmeester

1273
01:42:15,220 --> 01:42:20,680
(lacht). Dat heb mij ’s avonds een
flesje bier gekost, dat begrijp je wel

1274
01:42:20,720 --> 01:42:22,610
Wat betekende dat voor u

1275
01:42:22,840 --> 01:42:23,130
Wat

1276
01:42:23,470 --> 01:42:25,950
Dat u alsnog dan symbolisch.

1277
01:42:25,950 --> 01:42:29,540
Nou, dat vond ik wel een beetje erkenning
van die jongens, die begrepen mij wel.

1278
01:42:29,650 --> 01:42:30,820
Dat klopte niet helemaal.

1279
01:42:31,430 --> 01:42:34,010
Er waren mensen wachtmeester geworden,
maar dacht je dat zo’n luitenant

1280
01:42:34,010 --> 01:42:39,200
tegen zo een Indië-ganger een bevel
geeft, dat die jongens dat doen?

1281
01:42:39,450 --> 01:42:45,520
Kom nou. Niks hoor. Nou ja, toe maar

1282
01:42:45,520 --> 01:42:47,820
Hoe was de aankomst in Nederland

1283
01:42:49,680 --> 01:42:52,060
Ja, geweldig.

1284
01:42:52,060 --> 01:42:55,540
Wij kwamen in IJmuiden,
en daar stond een menigte,

1285
01:42:55,540 --> 01:42:59,750
ik weet niet hoeveel mensen,
en het had gesneeuwd.

1286
01:42:59,750 --> 01:43:01,074
En wie dat geschreeuwd heeft,
dat weet ik niet, maar ineens

1287
01:43:01,074 --> 01:43:04,710
begonnen al die mensen, begonnen
ze te bekogelen met sneeuw.

1288
01:43:05,060 --> 01:43:05,759
Toen hebben we terug geroepen: ‘Als
jullie niet stoppen, dan draaien we de

1289
01:43:05,760 --> 01:43:10,060
boot, dan gaan we weer terug.’ Want
we stonden te vernikkelen van de kou

1290
01:43:10,060 --> 01:43:14,117
Wij kwamen net uit Indië, en nou, dat was
30 december, 29 december. 30 december thuis.

1291
01:43:14,118 --> 01:43:24,970
Volgende morgen een meneer met een bontkraag, en
die beloofde ons van alles, zolang hij daar stond

1292
01:43:24,970 --> 01:43:25,730
Wie was die meneer

1293
01:43:25,730 --> 01:43:32,330
Ja, één of andere van de regering. Zolang hij daar
stond beloofde hij van alles, maar hij liep weg.

1294
01:43:32,590 --> 01:43:35,310
Dus toen was die belofte
van..(lacht). Nee, wij hadden

1295
01:43:35,310 --> 01:43:38,820
geen hoge verwachtingen
van de toenmalige regering

1296
01:43:38,850 --> 01:43:39,950
Wat werd er beloofd

1297
01:43:39,950 --> 01:43:43,570
Nou: ‘Jongen als er wat is,
kom maar.. Dan krijgen jullie

1298
01:43:43,570 --> 01:43:48,150
een baan, en al die dingen.’
Nee, dus toen in de bus.

1299
01:43:48,150 --> 01:43:52,330
En toen heb ik dus in Meppel heb
ik het eerste cognacje gehad.

1300
01:43:52,330 --> 01:43:58,430
En in Assen met zes man, met
een ouwe chauffeur in een taxi.

1301
01:43:58,730 --> 01:44:02,118
Want anders kwamen die jongens, die
in Groningen wonen niet meer thuis.

1302
01:44:02,630 --> 01:44:05,844
Dus eh.. die man kon nog niet hard genoeg
rijden natuurlijk, maar het was glad.

1303
01:44:05,845 --> 01:44:10,080
En dan er kwam een knaap in Veendam, hij
zegt: ‘Nou, mijn ouders ben verhuisd.

1304
01:44:10,250 --> 01:44:16,201
‘En waar wonen ze nou dan?’ ‘Ja, dat
weet ik niet.’ Jongen, we wilden hem

1305
01:44:16,201 --> 01:44:19,210
er wel uitzetten he?. Dus maar, afijn,
ik was als laatste nog in die taxi.

1306
01:44:19,500 --> 01:44:23,240
Dus ja, wat moet ik met die man, we hadden
geld ontvangen. Ik geef hem nog een tientje.

1307
01:44:23,240 --> 01:44:28,360
Dus, nou ja, goed,
mijn vrouw stond daar.

1308
01:44:28,360 --> 01:44:32,770
Toen.. een uur later zegt mijn
vader: ‘Ja, ik heb hem nog een tientje

1309
01:44:32,770 --> 01:44:37,450
gegeven die taxichauffeur.’ Ik zeg:
‘Ik ook.’ (lacht). Zo is dat gegaan.

1310
01:44:37,450 --> 01:44:42,280
En dan ga je dus een
week.. hele buurt op bezoek.

1311
01:44:42,280 --> 01:44:46,620
Ik kreeg een vulpen aangeboden enzovoorts,
enzovoorts. Zelfde verhaal weer afgedraaid.

1312
01:44:46,970 --> 01:44:51,240
En toen ben ik naar Huif, naar
de boerderij van mijn schoonouders

1313
01:44:51,610 --> 01:44:55,360
geweest, daar nog een week gezeten,
en toen weer achter de ploeg.

1314
01:44:55,860 --> 01:44:57,460
Ja, het land moest geploegd worden.

1315
01:44:57,460 --> 01:45:05,410
En eh.. maar ik heb geen laarzen,
en, ja, alleen je soldatenkistjes.

1316
01:45:05,680 --> 01:45:09,803
Dus ik heb die soldatenkistjes aan gedaan,
een half jaar, toen waren ze naar de knoppen

1317
01:45:10,330 --> 01:45:12,757
Twee jaar later ga je de
waren, de spullen inleveren.

1318
01:45:12,758 --> 01:45:20,850
(leest op zijn hand) Sergeant, majoortje, klein
kereltje, nou zegt ie: ‘Dan krijg ik achtentwintig

1319
01:45:20,850 --> 01:45:24,184
gulden van jou.’ Ik zeg: ‘Waar is dat voor?’
‘Ja’, zegt ie, ‘je hebt je soldatenkistjes

1320
01:45:24,184 --> 01:45:30,290
niet ingeleverd.’ Nou had ik van mijn vader,
zo ging dat toen, vijftig gulden mee gekregen.

1321
01:45:30,740 --> 01:45:36,580
Want als je van Amersfoort, met de trein naar
Amersfoort moet, dan moet je geld bij je hebben.

1322
01:45:37,760 --> 01:45:40,250
Dus.. maar, die achtentwintig
gulden heb ik betaald.

1323
01:45:40,250 --> 01:45:46,770
Later, toen zei papa: ‘Dat had je
niet moeten doen.’ ‘Tja, dan was ik

1324
01:45:46,770 --> 01:45:48,850
in de bak gekommen.’ ‘Kan me niks
schelen,’ zegt papa, ‘dan moeten ze

1325
01:45:48,850 --> 01:45:51,850
zich toch schamen.’ Ik heb daar drie
jaar mee achter het stuur gezeten.

1326
01:45:53,760 --> 01:45:57,180
Altijd goed onderhouden. En daar loop
je een half jaar mee in het land.

1327
01:45:57,180 --> 01:46:01,776
Terwijl er geen schoeisel is. En dan
moet je achtentwintig gulden betalen.

1328
01:46:01,776 --> 01:46:09,480
Nou, dat is typisch Nederlandse regering, toen. Oh,
ik denk dat het nou niet zo veel beter is, maar.

1329
01:46:09,480 --> 01:46:12,960
Maar hoe lang was dat na uw terugkomst,
dat u uw spullen moest inleveren

1330
01:46:12,960 --> 01:46:15,651
Nou, één of twee jaar later, daar
heb ik mijn spullen ingeleverd.

1331
01:46:15,651 --> 01:46:22,180
Dat staat ook op mijn staat
van dienst. Ja, toe maar

1332
01:46:22,180 --> 01:46:27,820
Dus u bent nooit op herhalingsoefeningen
geweest, omdat u op het land moest werken

1333
01:46:27,820 --> 01:46:31,430
Nee, het was belangrijker dat ik
zorgde voor nieuw pootgoed, voor

1334
01:46:31,430 --> 01:46:36,340
die provincies, dan dat ik voor..
om die Russen tegen te houden.

1335
01:46:36,650 --> 01:46:40,060
Maar als er.. Ik zeg: ‘Nou, moet je
luisteren, als er oorlog komt met de Russen,

1336
01:46:40,060 --> 01:46:45,340
dan geef je me maar een tank met alleen
een voorruit, geen achterruit.’ Ik zeg:

1337
01:46:45,340 --> 01:46:50,550
‘Dan weet ik wel hoe het moet.’ Wij
hadden toen al een paar tractoren, en ja,

1338
01:46:50,550 --> 01:46:57,120
een tank is natuurlijk anders wat,
maar.. Met twee van die hendels, en rupsen

1339
01:46:57,690 --> 01:47:01,199
Hoe was het voor u, om na
het ritme en het leven en

1340
01:47:01,200 --> 01:47:04,140
het klimaat in Indië, om
weer in Nederland te zijn

1341
01:47:04,140 --> 01:47:06,440
Nou, ik deed dus de
hele administratie.

1342
01:47:06,440 --> 01:47:09,240
Ook de loonadministratie, en toen
ik terugkwam heb ik tegen mijn papa

1343
01:47:09,240 --> 01:47:16,088
gezegd: ‘Er is zoveel op sociaal,
verzekeringsgebied.. is zoveel veranderd.

1344
01:47:16,089 --> 01:47:20,261
Dat red ik niet, dat haal ik niet meer in.’
Bovendien, wij gingen trouwen, enzovoorts.

1345
01:47:20,262 --> 01:47:29,444
Baby verloren.. En vanaf dat moment ging
de accountant verder met dat soort dingen.

1346
01:47:29,444 --> 01:47:39,830
Maar ja, dan komt je dus thuis. Cursus spreken
in het openbaar. En daar was een logopedist, P.

1347
01:47:39,830 --> 01:47:44,995
Faber, uit Utrecht. En wij hadden een auto,
dus ik moest die man van de trein halen.

1348
01:47:44,995 --> 01:47:48,563
En op een gegeven moment hadden
we apparatuur zoals jullie nou.

1349
01:47:48,563 --> 01:47:52,869
Hij zegt: ‘Praat maar even een
poosje over een fietspad.’ Dus

1350
01:47:52,870 --> 01:47:55,620
dan heb ik gezegd dan wij tegen
fietspaden waren enzovoorts.

1351
01:47:55,620 --> 01:48:00,690
Dan komen nog negentien jongens,
negentien medecursisten komen binnen.

1352
01:48:01,090 --> 01:48:05,501
Toen zette hij dat ding aan, en iedereen
begon te lachen, en keek mij aan.

1353
01:48:05,502 --> 01:48:05,729
Doordat ik mij stem.. Het was
net of ik prins Bernhard hoorde

1354
01:48:05,730 --> 01:48:13,740
Ik wist niet, en dat weet ik nog niet,
dat ik zo, met zo een dialect praat.

1355
01:48:14,250 --> 01:48:18,750
Echt, dat heb ik zelf niet
door. Maar dat hoorde ik toen.

1356
01:48:18,970 --> 01:48:23,125
Maar, je leert daar bepaalde vaardigheden,
met cursus spreken in het openbaar.

1357
01:48:23,126 --> 01:48:30,126
Want als jij voor een zaal met mensen staat,
ga je staan, en je kijkt die zaal aan.

1358
01:48:30,127 --> 01:48:34,915
Maar je zegt niks. Dan loopt de spanning,
loopt op. Dan heb je de aandacht.

1359
01:48:34,915 --> 01:48:42,798
Nooit in.. Altijd in donkere kleding. En niet
staan darren achter de microfoon heen en weer, nee.

1360
01:48:42,798 --> 01:48:45,530
Spreker is het rustpunt van de zaal.

1361
01:48:45,530 --> 01:48:49,920
Nou, op een gegeven moment..
vereniging van oud-leerlingen,

1362
01:48:49,920 --> 01:48:53,560
op een gegeven moment dan..
je zegt wat, of je vraagt wat.

1363
01:48:53,560 --> 01:48:56,372
Je doet het nog een keer.

1364
01:48:56,372 --> 01:49:01,880
Op een gegeven moment: ‘Panman, wij
benoemen jou in het stembureau.’ ‘Oh,

1365
01:49:01,880 --> 01:49:06,060
ik heb er niet om gevraagd.’ ‘Nee,
maar..’ Dan kom je in de kascommissie.

1366
01:49:06,140 --> 01:49:06,743
En de volgende stap is in het bestuur.

1367
01:49:06,744 --> 01:49:11,590
Daar heb ik.. op die ene lijst
staan al die (maakt handgebaar)

1368
01:49:11,590 --> 01:49:13,849
Waarom, weet ik niet,
maar zo is het gebeurd.

1369
01:49:13,850 --> 01:49:19,120
En daar doe je een heel stuk ervaring
op, op alle mogelijke gebied.

1370
01:49:19,180 --> 01:49:23,550
Van volledige akkerbouwer, naar
volledige veehouderij.. computer

1371
01:49:25,430 --> 01:49:31,400
Toen u terug kwam in Nederland, sprak u wel
eens met uw vrouw, of anderen over uw Indië-tijd

1372
01:49:31,400 --> 01:49:37,900
Ze luisterden nooit. ‘Praat nou maar niet weer
over Indië (maakt een wuivend handgebaar).’ Zo.

1373
01:49:37,900 --> 01:49:43,140
Dat werd niet serieus.. Hier,
Nederland was in opbouw, en.. nee

1374
01:49:43,600 --> 01:49:44,870
En had u daar last van

1375
01:49:44,980 --> 01:49:46,930
Nee, ik heb me er
niks van aangetrokken.

1376
01:49:46,930 --> 01:49:53,649
Alleen toen we na vijftien jaar, de
eerste reünie.. Dan krijg je de verhalen.

1377
01:49:53,650 --> 01:49:57,216
Maar ik heb ook begrepen wat die
jongens allemaal gedaan hebben

1378
01:49:57,217 --> 01:49:58,895
met.. niet gedaan hebben, en
wat daar van terechtgekomen is.

1379
01:49:58,896 --> 01:50:02,720
Ja, dan is dat met mijn
eigen kinderen net zo.

1380
01:50:03,990 --> 01:50:12,200
Nee, onze jongens hebben wat dat betreft ja..
Wij hebben vijf kinderen.. anderhalve brommer.

1381
01:50:12,600 --> 01:50:17,870
Maar toen ze achttien waren, konden
ze zelf een gebruikte auto kopen

1382
01:50:18,390 --> 01:50:22,630
Hadden ze verdiend. Niet bij mij, kregen
bij mij nooit geld. Bij een ander.

1383
01:50:22,630 --> 01:50:26,730
Tien jaar lang is de oudste zoon
bijvoorbeeld bij een aannemer geweest.

1384
01:50:26,730 --> 01:50:29,280
Alle zaterdagen, en alle vakanties.

1385
01:50:29,910 --> 01:50:35,850
Hij is nou net, achtentwintig jaar bij het
Martini ziekenhuis, projectleider nieuwbouw.

1386
01:50:36,840 --> 01:50:42,900
De kleinigheidjes die hij opgepikt heeft
bij die aannemer, dan komt nou goed van pas

1387
01:50:44,290 --> 01:50:50,080
U zegt: ‘Na vijftien jaar kwam de
eerste reünie.’ Wat betekende dat voor u

1388
01:50:50,080 --> 01:51:00,330
Och, geweldig. Maar ik schrok. Jos Keune
was kaal. Een ouwe kerel leek dat. Echt.

1389
01:51:00,450 --> 01:51:06,840
Ik heb mij er wel vaak mee bemoeid, maar ik
woonde te ver weg om in de commissie te komen.

1390
01:51:07,230 --> 01:51:11,558
En daar heb ik ook geen
behoefte aan, maar met Dick

1391
01:51:11,559 --> 01:51:14,270
Veenstra, als er wat, dan
zette ik het even op papier

1392
01:51:14,760 --> 01:51:19,340
En, wij waren dus, wat e-mailen
betreft ook heen en weer tik tak.

1393
01:51:19,950 --> 01:51:22,359
Dick Veenstra heeft bij ons
op de boerderij geweest.

1394
01:51:22,359 --> 01:51:27,128
En die was met zijn eerste vrouw
en zijn zoon stonden te wachten bij

1395
01:51:27,380 --> 01:51:29,944
de hooipakjes, en hij zat op de
trekker met een perd (paard) erachter.

1396
01:51:30,420 --> 01:51:31,863
En ik stond in de melkkelder.

1397
01:51:31,864 --> 01:51:36,080
Maar wij hebben één jaar, hebben
we acht jongens van het eskadron,

1398
01:51:36,080 --> 01:51:39,920
zonder dat ze het van mekaar
afgesproken hadden, kwamen er negen aan.

1399
01:51:39,920 --> 01:51:45,350
Gerrit Brunting, heel groot
loonbedrijf in de Achterhoek, ik zeg:

1400
01:51:45,350 --> 01:51:48,290
‘Waar sta je?’ ‘Ja, op de TT.’
Ik zeg: ‘Ben je hartstikke fout.

1401
01:51:48,290 --> 01:51:52,200
Hoe laat ben je er?’ ‘Ja, met
een uur.’ ‘Oké.’ Hoorn erop.

1402
01:51:52,200 --> 01:51:55,908
Uur later stond ie daar met zijn vrouw,
en een paar kinderen, met de caravan.

1403
01:51:57,950 --> 01:51:59,700
Dus die hebben een paar
dagen daar gestaan.

1404
01:51:59,730 --> 01:52:04,240
Maar zijn dochter die stond, toen ik
de eerste keer in de melkkelder stond,

1405
01:52:04,250 --> 01:52:11,267
stond die naast mij, en dat was maar even,
en toen had zij het goed in de handen.

1406
01:52:11,268 --> 01:52:11,451
Ja, zo werkt dat dan.

1407
01:52:11,451 --> 01:52:14,410
Maar ik weet nog dat Max Woud(?)
zijn vrouw zegt: ‘Ja,’ zegt ze, ‘wij

1408
01:52:14,410 --> 01:52:16,630
kwamen om half twaalf, en tot onze
stomme verbazing, mochten we mee eten.

1409
01:52:16,630 --> 01:52:26,575
Ik zeg: ‘Ja, maar we hebben in de oorlog zo vaak
mensen gehad. Een postbode, zulk soort figuren.

1410
01:52:26,575 --> 01:52:29,452
‘Oh, wat ruikt het hier lekker.’
‘Nou,’ zegt mijn moeder, ‘moet je

1411
01:52:29,453 --> 01:52:32,600
mee eten?’ ‘Ja.’ Maar ze gingen ook
vaak met een zakje tarwe weer weg.

1412
01:52:32,600 --> 01:52:47,020
En dat bennen van die kleinigheden, maar.. Of
je nou voor zeven man kookt, of voor negen man

1413
01:52:47,020 --> 01:52:52,170
In de begintijd, na uw terugkeer
in Nederland, is er natuurlijk in

1414
01:52:52,170 --> 01:52:55,630
Nederland ook op een bepaalde manier
over Indië-veteranen gesproken

1415
01:52:55,630 --> 01:53:00,033
Hè ja, de Partij van de Arbeid
die hadden een.. dat was

1416
01:53:00,034 --> 01:53:03,930
in ’67, die hadden een hele
verkeerde uitzending gedaan.

1417
01:53:04,450 --> 01:53:09,050
Wij waren moordenaars. Nou, daar
hebben ze ook het nodige van gemerkt.

1418
01:53:09,050 --> 01:53:15,199
Maar dat is met dokter de Jong ook zo,
deel 11a en 11b over Indië, daar was ik

1419
01:53:15,200 --> 01:53:19,250
niet.. nou ben ik wel meer dingen met dokter
de Jong ben ik het niet helemaal eens.

1420
01:53:19,620 --> 01:53:23,850
Maar Indië daar wist hij niks van. Hij
moest het hebben van wat ze hem vertelden.

1421
01:53:23,850 --> 01:53:26,921
Jullie moeten mij geloven, maar
misschien ben ik wel hartstikke fout

1422
01:53:27,170 --> 01:53:32,807
Kreeg u in uw omgeving daar opmerkingen
over, toen dat meer in het nieuws kwam

1423
01:53:33,570 --> 01:53:39,835
Oh, nee.. ‘Ja, hij is in Indië geweest.’
En daarmee was je getekend. En verder.. nee.

1424
01:53:39,835 --> 01:53:49,494
Het heb mij nooit dwars gezeten. Maar wij leven op
het ogenblik wel mee met die jongens in Uruzgan.

1425
01:53:49,495 --> 01:53:51,350
Die jongens die worden zo
direct, als ze overleden

1426
01:53:51,350 --> 01:53:56,860
zijn, overgevlogen hier
heen, enzovoorts,enzovoorts

1427
01:53:56,860 --> 01:54:02,530
Als u nu terugkijkt op uw missie
in Indië, wat vindt u er dan van

1428
01:54:02,530 --> 01:54:04,810
Nou, wij hadden er niet
meer naar toe gemoeten.

1429
01:54:05,280 --> 01:54:08,710
Maar Amerika, dat is de
boosdoener, die had onze boten

1430
01:54:09,980 --> 01:54:13,532
terug moeten geven, en al
die jongens waren terug.

1431
01:54:13,532 --> 01:54:15,730
Laat Indië maar lopen.

1432
01:54:15,730 --> 01:54:21,340
Maar, je valt ervan achterover: Er zijn in
Jakarta haast geen auto, of het is een Japanner.

1433
01:54:21,960 --> 01:54:30,380
Allemaal Japanners. Daar kijk ik van op. Ik ben
in ’86 dus met mijn derde zoon weer geweest.

1434
01:54:31,800 --> 01:54:38,530
Singapore, Medan, Padang, Jakarta,
Borobudur, had niet gemoeten.

1435
01:54:39,890 --> 01:54:43,720
Gelukkig Soerabaja niet, en dan Bali

1436
01:54:45,040 --> 01:54:47,700
Wat betekende het voor u
weer terug te zijn in Indië

1437
01:54:47,700 --> 01:54:53,790
Ja, nou let ik beter op, maar het frappante is:
Ik heb nooit een woord Maleis meer gepraat.

1438
01:54:53,790 --> 01:55:01,770
En we rijden in Medan met die bus weg, ik zeg:
‘Hé, hond, andjeng(?).’ Komt zo weer boven.

1439
01:55:01,770 --> 01:55:03,100
Heel bijzonder.

1440
01:55:03,100 --> 01:55:11,600
Maar verder ja.. je wordt gesleept langs Madurodam,
Alkmaar, en dat geijkte ding, maar we hebben

1441
01:55:11,600 --> 01:55:16,069
te weinig contact, met die reis, die zesentwintig
dagen, te weinig contact gehad met de inlander.

1442
01:55:16,069 --> 01:55:23,240
Maar nou hadden wij toch al, als Huzaren op
pantserwagens, geen contact met inlanders.

1443
01:55:23,240 --> 01:55:27,930
De infanterie die liep door de velden. En
die komt een tuinder, en een boer tegen.

1444
01:55:28,490 --> 01:55:30,640
Die praat daarmee,
die praat in kampong.

1445
01:55:30,680 --> 01:55:33,910
Maar dat gebeurde bij ons
niet, wij zaten met drie

1446
01:55:33,910 --> 01:55:38,268
man, in mijn geval, met
drie man, op je pantserwagen.

1447
01:55:38,269 --> 01:55:39,147
Dus wij hadden geen contact.

1448
01:55:39,180 --> 01:55:48,440
Ja, op een gegeven moment dat Kees van de Berg
zo een paardje voor zo´n karretje en dat paardje

1449
01:55:48,440 --> 01:55:50,510
moest beleerd worden, en ineens draait dat paard,
draait om (doet voor), voor die auto, dus: Wams

1450
01:55:50,510 --> 01:55:55,840
Nou, Kees van de Berg, die pakt zijn pistool
(doet voor), en die schiet dat paard dood.

1451
01:55:55,840 --> 01:55:59,710
Uit zijn lijden verlost.

1452
01:55:59,770 --> 01:56:02,460
Nou, dat is op één of andere
manier, ik weet niet hoe

1453
01:56:02,460 --> 01:56:05,640
ze dat doen, is dat financieel
weer in orde gemaakt.

1454
01:56:06,450 --> 01:56:07,849
Maar bennen dingen die gebeuren. Ook
wel, een hele grote groep eenden.

1455
01:56:07,850 --> 01:56:18,890
En daar loopt een man achteraan met zo een
lang zweepje, en ineens steken die eenden over.

1456
01:56:18,890 --> 01:56:21,955
Als je dan met een pantserwagen eraan
komt, dan sta je niet in een meter stil.

1457
01:56:21,956 --> 01:56:31,580
Dus dat wordt een spoor van dooie eenden
door die hele koppel. Dat is niet anders

1458
01:56:31,580 --> 01:56:33,860
Toen u terug bent gegaan.

1459
01:56:35,440 --> 01:56:40,770
Heeft u dat zelf ook meegemaakt, dat u die
eenden moest overrijden, of dat het gebeurde

1460
01:56:41,100 --> 01:56:41,390
Nee.

1461
01:56:41,390 --> 01:56:44,974
Maar ik weet wel, dat is een
ander verhaal, Max van der

1462
01:56:44,974 --> 01:56:51,450
Werff, officier, sliep boven in
de bergen, mocht nooit alleen.

1463
01:56:51,450 --> 01:56:58,130
‘Nou ik ga wel alleen.’ Die ging
in dat dorp snoepjes uitdelen,

1464
01:56:58,790 --> 01:57:01,600
daar hebben ze hem kapot
gemaakt, en in de grond gestopt.

1465
01:57:01,950 --> 01:57:03,720
Toen zijn we drie dagen geconsigneerd.

1466
01:57:03,720 --> 01:57:07,748
Wij hebben die hele streek uitgekamd,
die jeep is nooit meer tevoorschijn

1467
01:57:07,748 --> 01:57:12,360
gekomen, maar één van die jongens,
die naam noem ik niet, die kwam met

1468
01:57:12,360 --> 01:57:15,070
bloed.. die zat op de foeragewagen,
kwam met bloed aan de bumper weer thuis.

1469
01:57:15,070 --> 01:57:23,460
Gewoon bij de weg een paar mensen dood gereden. Zo
boos. Dat was een officier die zeer geliefd was.

1470
01:57:24,860 --> 01:57:25,280
Ja, toe maar

1471
01:57:25,280 --> 01:57:26,580
Dat hoorde u achteraf

1472
01:57:26,580 --> 01:57:29,890
Ja, dat hoorde je achteraf,
want, ja, ik heb geluk gehad.

1473
01:57:30,430 --> 01:57:32,632
Op een gegeven moment dan stond er een
zwartje weer langs de kant van de weg, en die

1474
01:57:32,633 --> 01:57:40,050
deed zo (maakt een handgebaar) en hij wees
de plek aan, waar de resten begraven waren.

1475
01:57:40,220 --> 01:57:45,690
Nou, dat gaat daar in die landen heel snel,
en daar waren twee van onze jongens, Henk

1476
01:57:45,690 --> 01:57:51,830
Louter en Hoevers, die reden er toevallig
langs, en die moesten mee identificeren

1477
01:57:52,080 --> 01:57:53,240
Maar u heeft dat niet gezien

1478
01:57:53,850 --> 01:57:55,710
Ik heb dat.. Nee, gelukkig niet

1479
01:57:55,710 --> 01:57:57,340
Maar u moest wel mee helpen zoeken

1480
01:57:57,340 --> 01:58:01,190
Nee, ja, we hebben die hele
streek uitgekamd. Hele dag

1481
01:58:01,630 --> 01:58:02,180
Daar was u bij

1482
01:58:02,180 --> 01:58:05,660
Ja, wij waren het lopen
nog niet gewend, maar.

1483
01:58:05,660 --> 01:58:08,640
Hoe ging dat dan te werk, dat uitkammen
van de streek? Wat moest u doen

1484
01:58:08,640 --> 01:58:16,640
Nou, je gaat, laten we zeggen, met twee meter
tussenruimte langs die hele bergkant naar beneden.

1485
01:58:16,980 --> 01:58:19,070
Hele vermoeiende lange tocht.

1486
01:58:19,480 --> 01:58:24,329
Maar wij wollen hem vinden, totdat
iemand zei: ‘Hij zit daar in dat dorp.

1487
01:58:24,780 --> 01:58:27,849
En kwam u onderweg, moest u dan in
kampongs kijken? Was u.. maakte u dat mee

1488
01:58:27,850 --> 01:58:31,870
Nee, daar waren geen kampongs,
daar was, naar boven,

1489
01:58:31,870 --> 01:58:34,219
naar Pengalengang,
theeonderneming van Pengalengang

1490
01:58:35,840 --> 01:58:38,540
En u zei van, u werd
drie dagen geconsigneerd

1491
01:58:38,540 --> 01:58:44,344
Ja, omdat ze bang waren dat wij dingen
gingen doen, die we niet verantwoorden konden.

1492
01:58:44,345 --> 01:58:46,300
Dat je gewoon op de
straat kapot schiet

1493
01:58:47,140 --> 01:58:52,170
Want u werd geconsigneerd nadat
bekend was dat hij gevonden was

1494
01:58:52,170 --> 01:58:52,930
Nou, dan hadden we misschien
het hele dorp platgeschoten

1495
01:58:52,930 --> 01:58:55,020
Had u zelf ook die behoefte

1496
01:58:55,110 --> 01:59:02,390
Nou, nee.. eigenlijk niet. Je weet niet
wat je doet als je iemand dood schiet.

1497
01:59:02,440 --> 01:59:07,230
Je weet niet.. dan zie je het. Dat
die andere knaap, die zakt in elkaar.

1498
01:59:07,230 --> 01:59:09,410
Denk ik, ik heb het
gelukkig nooit gehoeven

1499
01:59:09,410 --> 01:59:12,946
Maar wat deed het met u, dat
luitenant van der Werff vermoord was

1500
01:59:13,220 --> 01:59:15,298
Nou, boos. Boos. Hij had niet
alleen naar boven gemogen.

1501
01:59:17,130 --> 01:59:20,415
Hij had één van die jongens mee moeten
nemen, maar boven waren de officieren.

1502
01:59:20,415 --> 01:59:20,728
En daar hadden ze.. nou, dronken
ze een glaasje, enzovoorts, en dat

1503
01:59:24,940 --> 01:59:28,888
was gezellig met elkaar, en wij
zaten dus op de werkplaats beneden.

1504
01:59:28,889 --> 01:59:33,170
En eh.. Nou, hij kon zich alleen wel
redden. Nou, dat is fataal geworden

1505
01:59:33,690 --> 01:59:36,730
En die boosheid, wat
deed u daar dan mee

1506
01:59:36,730 --> 01:59:40,580
Ja, niks. Wat kun je er mee? Je
kunt tegen de muur aan schoppen

1507
01:59:41,510 --> 01:59:43,248
Ja, misschien dat u dat deed

1508
01:59:43,250 --> 01:59:45,940
Ja, misschien wel, maar ik
weet niet hoe ik dan toen

1509
01:59:45,940 --> 01:59:48,452
gereageerd heb, maar, nou
wij waren er ontzet van.

1510
01:59:48,452 --> 01:59:50,866
Echt. Het hele eskadron
was er kapot van

1511
01:59:51,300 --> 01:59:53,173
En de laatste, dat was Joop Kuipers.

1512
01:59:53,700 --> 02:00:00,372
Lefgozer uit Amsterdam, en die ging een
MP mooie witte helm op, zo een witte

1513
02:00:00,372 --> 02:00:07,000
enkelstukken, en die stapte in een jeep,
met een Sten, dat is een automatisch.

1514
02:00:07,000 --> 02:00:16,100
En die bleef met de trekker achter de versnellingshendel
hangen, schoot zich dwars door.. dus, dood.

1515
02:00:16,490 --> 02:00:20,526
Die was niet zo gezien,
deze knaap. Dus, maar ja.

1516
02:00:20,527 --> 02:00:29,180
André van der Elst, generaal Scheffelaar begeleidend,
van Jakarta naar Bandoeng, over de Poentjak.

1517
02:00:29,180 --> 02:00:32,417
Generaal Scheffelaar zat in een,
misschien wel een pantserauto,

1518
02:00:32,418 --> 02:00:34,650
dat weet ik niet, maar een
luxe wagen, met chauffeur.

1519
02:00:35,620 --> 02:00:41,460
En Max Woud(?) die zat in een scoutcar,
dat is een tweewielig verkenningswagentje.

1520
02:00:41,460 --> 02:00:47,860
Wel zwaar gepantserd. Max was niet de beste
chauffeur, maar dat wist ik toen niet.

1521
02:00:48,360 --> 02:00:56,219
In het terugschakelen van vier naar
drie.. Hij kon hem er niet in krijgen

1522
02:00:56,770 --> 02:01:00,450
En dan krijg je dat zo een wagen
in de vrijloop staat, en dan

1523
02:01:00,450 --> 02:01:02,890
met een haarspeldbochten naar
beneden, dan kreeg je snelheid.

1524
02:01:03,220 --> 02:01:05,600
En Andre van der Elst, ook
een beetje een lefgozer,

1525
02:01:05,600 --> 02:01:10,360
een Limburger, zat zo ver
boven die pantserwagen uit.

1526
02:01:10,670 --> 02:01:12,630
Nou, in de bocht toen.. (maakt
handgebaar) viel hij om.

1527
02:01:13,810 --> 02:01:19,730
Hij werd midden door gesneden, en Max
Woud zat er naast, en het heeft een

1528
02:01:19,730 --> 02:01:26,867
uur geduurd voordat daar een kraanwagen
was, om hem daar onderuit te halen.

1529
02:01:26,868 --> 02:01:31,290
En op een gegeven moment, nou dat
is gebeurd, zegt wachtmeester

1530
02:01:31,290 --> 02:01:33,200
de Kok: ‘Achter het stuur.’
‘Nee,’ zegt ie, ‘dat doe ik niet.

1531
02:01:33,200 --> 02:01:36,970
Nou, wachtmeester De Kock heeft hem een
opdonder verkocht van heb ik jou daar.

1532
02:01:36,970 --> 02:01:43,587
‘En nou achter het stuur.’ Anders was
hij er nooit meer achter gekomen.

1533
02:01:43,587 --> 02:01:44,480
Dat bennen van die
kleinigheidjes, toe maar.

1534
02:01:44,480 --> 02:01:48,470
En het gekke is, hij heeft er nooit
over gepraat, en nou de laatste jaar,

1535
02:01:48,471 --> 02:01:54,320
dan ken ie niet meer slapen, en dan
komt dat nu pas, komt dat boven.

1536
02:01:54,320 --> 02:02:00,810
Hij is met Henk Zomer één van die jongens,
die dus vrijwilliger in een museum is

1537
02:02:01,990 --> 02:02:07,570
En heeft u last van dingen

1538
02:02:07,570 --> 02:02:12,440
Nee. Nee (buigt voorover), maar
jij mag mij geen trauma aanpraten

1539
02:02:12,440 --> 02:02:13,410
Dat wil ik ook niet

1540
02:02:13,410 --> 02:02:15,920
Nee, dat begrijp ik ook wel,
maar: ‘Ah, je hebt daar zeker wel

1541
02:02:15,920 --> 02:02:18,732
last van hè.’(op sarcastische toon)
En zo wordt tegen mij gepraat.

1542
02:02:18,732 --> 02:02:19,430
Ben je besodemieterd, niks

1543
02:02:19,430 --> 02:02:22,969
Maar wat voor invloed heeft
de missie op uw leven gehad

1544
02:02:22,970 --> 02:02:33,580
Nou, toch wel bepaalde dingen. Ja, dat geloof
ik wel. Ik ben zelfstandig geworden natuurlijk.

1545
02:02:33,580 --> 02:02:44,230
Maar eh.. dan was ik ook de oudste.
’49.. in ’50 was ik vierentwintig jaar.

1546
02:02:44,600 --> 02:02:48,538
Dus ik was al één van
de oudere jongens.

1547
02:02:48,539 --> 02:02:53,242
Ja, ik denk wel dat dat bepaalde
dingen.. Ik slik niet alles.

1548
02:02:53,242 --> 02:02:56,060
Er worden hier aan tafel
ook wel opmerkingen gemaakt.

1549
02:02:56,060 --> 02:03:01,980
Een knaap die is één keer met de boot in Soerabaja
geweest, om te lossen, en toen weer terug.

1550
02:03:02,190 --> 02:03:03,536
Dus hij is in Indië geweest

1551
02:03:03,830 --> 02:03:05,036
Jongen, schei uit.

1552
02:03:05,037 --> 02:03:11,458
Hij zegt: ‘In dat gebouwen van de Borobudur.’
De Borobudur heeft geen gebouwen, dat zijn

1553
02:03:11,459 --> 02:03:15,560
stoepa´s, dat bennen van die stenen dingen,
daar kun je je hand in steken en verder niks.

1554
02:03:15,570 --> 02:03:16,730
Maar dan weet ik: Hij
liegt dat het barst

1555
02:03:17,160 --> 02:03:22,410
U zegt u bent zelfstandiger
geworden door de missie,

1556
02:03:22,410 --> 02:03:26,090
heeft dat nog op een andere
manier dingen voor u betekend

1557
02:03:26,090 --> 02:03:30,510
Nee, weet ik niet. Ja, je mond
durven op doen. Ook als ik fout ben.

1558
02:03:30,510 --> 02:03:40,120
Zeg het maar als ik fout ben, maar ja.. (lacht)
Ik werd lid in de landbouwvereniging Loppersum.

1559
02:03:40,120 --> 02:03:43,682
De eerste keer, ik stelde een
vraag, of ik zei wat, weet ik veel.

1560
02:03:45,490 --> 02:03:49,270
Na afloop naar die parkeerplaats,
daar was geen verlichting.

1561
02:03:49,390 --> 02:03:52,940
En daar hoor ik zeggen: ‘Wat
wil dat veenboertje wel?’

1562
02:03:53,600 --> 02:03:57,350
Vier jaar later was ik
voorzitter van diezelfde club.

1563
02:03:57,350 --> 02:04:00,200
Waarom weet ik niet, maar zij wouden
van de landbouwvoorlichting niets weten,

1564
02:04:00,200 --> 02:04:05,320
terwijl we in Veendam een bloeiend
landbouwvoorlichtingsvereniging hadden

1565
02:04:05,320 --> 02:04:08,570
Al die oude leerlingen van
de landbouwschool, die kwamen,

1566
02:04:08,570 --> 02:04:10,960
maar die wilden ook een
spreker van kaliber vragen.

1567
02:04:11,560 --> 02:04:15,450
En ik kwam in Loppersum: ‘Ja, geloof jij die
jonge vent?’ Ja, ik zeg: ‘Maar hij ziet fouten.

1568
02:04:15,450 --> 02:04:17,510
Hij noemt geen namen, hij
ziet fouten van boeren.

1569
02:04:17,510 --> 02:04:22,330
En daar kan ik van leren.’ Ik heb een
heleboel contact gehad met die jongens

1570
02:04:24,140 --> 02:04:30,430
En als u kijkt naar, hoe de Nederlandse
overheid met de Indië-veteranen is omgegaan.

1571
02:04:30,430 --> 02:04:35,420
Nou, dat is nu door Relus ter Beek, Relus ter
Beek die heeft een andere kleur haar op de

1572
02:04:35,420 --> 02:04:42,770
kop als ik, maar Relus ter Beek heeft veroorzaakt
dat wij meer erkenning gekregen hebben.

1573
02:04:43,700 --> 02:04:46,650
Maar in feite, ze bennen nou
met de kolbak rond geweest,

1574
02:04:46,650 --> 02:04:50,440
na onze reünie, daar zat
achttienhonderd euro in.

1575
02:04:50,580 --> 02:04:54,209
Honderdveertig mensen, achttienhonderd
euro, dat is dan niet slecht.

1576
02:04:54,350 --> 02:04:58,170
Maar in feite betaalt
Defensie de maaltijd

1577
02:04:58,460 --> 02:05:05,200
U zegt: ‘Relus ter Beek heeft
gezorgd, dat we erkenning kregen.

1578
02:05:05,200 --> 02:05:05,480
Ja

1579
02:05:06,020 --> 02:05:07,840
Wat betekent dat voor u, die erkenning

1580
02:05:07,840 --> 02:05:16,210
Nou, dat vind ik.. nu pas. Maar ik heb hier, dat
staat op deze foto’s, veteranendagen hier in Haren.

1581
02:05:16,210 --> 02:05:19,790
Ja, wat moet je.

1582
02:05:19,790 --> 02:05:23,787
Ik moet van Haren naar de stad Groningen,
kan mijn auto niet kwijt, dus ik moet hier

1583
02:05:23,787 --> 02:05:28,250
in Haren op de bus stappen.. (wijst) stad
Groningen, want niet elke trein stopt hier.

1584
02:05:29,340 --> 02:05:34,671
Naar Den Haag, veteranendag. Heel laat weer
terug, als ik nog weer terug kan komen.

1585
02:05:34,671 --> 02:05:37,616
Dus, nou heb ik burgemeester Gerritsen hier, die
zit nou in Naarden, of.. Nou, bij jullie ergens.

1586
02:05:37,616 --> 02:05:47,210
Ik zeg: ‘Moet je luisteren, kunnen
wij dat hier niet organiseren?’

1587
02:05:47,210 --> 02:05:53,730
Hij zegt: ‘Ik ben er direct mee
voor.’ Nou, hij zegt: ‘Wij betalen

1588
02:05:53,730 --> 02:05:58,570
kop soep, met een paar broodjes, en
de huur van dat verenigingsgebouw.

1589
02:05:58,600 --> 02:06:00,520
Nou, eerste keer zevenenveertig man.

1590
02:06:00,880 --> 02:06:02,033
Ik zeg: ‘Ja, maar ik moet
hulp hebben, want ik ben

1591
02:06:02,034 --> 02:06:05,040
dat spreken voor zo veel,
ben ik niet meer zo gewend.

1592
02:06:05,040 --> 02:06:10,680
Hij zegt: ‘Ik doe het woord wel.’ Hij
ging zelf mee soep ronddelen. Reusachtig.

1593
02:06:10,810 --> 02:06:12,400
Nou, tweede keer hadden
we vijfendertig man.

1594
02:06:12,400 --> 02:06:17,750
De stad Groningen, die had het een paar
dagen later, of eerder. Moet je niet doen.

1595
02:06:17,750 --> 02:06:22,594
Je moet dat op dezelfde dag doen, en dan
kijken wij op dat grote scherm in dat

1596
02:06:22,595 --> 02:06:30,070
verenigingsgebouw, en dan zien wij onze
jongens, daar lopen dertig man van ons mee, lopen

1597
02:06:30,070 --> 02:06:31,810
In Den Haag lopen ze

1598
02:06:31,810 --> 02:06:33,009
In Den Haag, en wat doen die jongens?

1599
02:06:33,010 --> 02:06:37,670
En dat is allemaal doorgestoken
kaart: Muziekkorps speelt Huzarenlied.

1600
02:06:37,870 --> 02:06:44,672
En net als ze bijna bij Willem-Alexander
zijn, dan wordt dat ingezet, snap je wel.

1601
02:06:44,672 --> 02:06:46,810
Eigenlijk had Willem-Alexander ook bij
ons moeten.. als militair moeten komen.

1602
02:06:46,810 --> 02:06:48,787
Maar hij heeft gekozen voor de zee

1603
02:06:48,790 --> 02:06:52,660
Hij had bij de Huzaren moeten dienen

1604
02:06:52,660 --> 02:06:58,260
Ja, omdat Bernhard ook bij ons..
Bernhard die kreeg, dus na afloop

1605
02:06:58,260 --> 02:07:05,970
van zijn beëdiging, een zilveren
sabel.. tijdens het officierendiner

1606
02:07:06,110 --> 02:07:12,030
En die hangt nu in ’t museum. Bernhard
is dood, dus die hangt nu in ’t museum

1607
02:07:12,030 --> 02:07:14,360
En wat betekent die
veteranendag voor u

1608
02:07:14,360 --> 02:07:21,407
Nou, weet je wat het beroerde is? Kijk, als ik
naar Den Haag ga, dan spreken wij met elkaar af.

1609
02:07:21,408 --> 02:07:28,186
Of Roermond, herdenking Roermond, ben ik één keer
geweest. Dat is zes uur met de trein heen en weer.

1610
02:07:28,186 --> 02:07:31,647
Daar hebben wij een bepaalde boom,
daar hangt onze kolbak, die hier

1611
02:07:31,648 --> 02:07:35,250
aan de deur zat (wijst richting
de deur). Daar verzamelen wij ons.

1612
02:07:35,250 --> 02:07:38,830
We gaan met elkaar
snert eten of zoiets.

1613
02:07:38,830 --> 02:07:41,046
En dan gaan we, dat is het
beroerde, dat ik te ver weg woon.

1614
02:07:41,046 --> 02:07:43,990
Dan gaan die jongens met
elkaar naar de Chinees.

1615
02:07:44,220 --> 02:07:48,460
En die kunnen om acht uur nog wel een trein
krijgen om nog thuis te komen. Dat kan ik niet

1616
02:07:51,490 --> 02:07:54,780
Wat vindt u van die plek,
het monument, dat dat er is

1617
02:07:57,100 --> 02:08:01,090
In Roermond, ja. Ik begrijp dat
best. Die zijn het eerst bevrijd.

1618
02:08:01,090 --> 02:08:06,700
En die hebben het eerst aan de bel getrokken.
Maar Roermond is eigenlijk niet centraal.

1619
02:08:07,310 --> 02:08:08,260
Dat moest in Amersfoort wezen

1620
02:08:08,260 --> 02:08:10,560
Het monument had in Amersfoort.

1621
02:08:10,560 --> 02:08:18,410
Dat had daar moeten zijn. Maar ik begrijp die
Limburgers best. Zij hebben genoeg beleefd

1622
02:08:18,410 --> 02:08:20,610
Maar wat vindt u ervan dat
er een Indië-monument is

1623
02:08:20,610 --> 02:08:23,711
Oh, dat is goed. En daar
komt nu meer belangstelling.

1624
02:08:23,711 --> 02:08:24,091
Ja.. 15 augustus hè, want dat
is voor mij ook een datum.

1625
02:08:24,091 --> 02:08:30,060
Ik heb nou ook weer.. bij toeval,
dat ik dat ding aan zette

1626
02:08:30,060 --> 02:08:35,640
(wijst naar achteren). Ik heb
dat helemaal niet meegemaakt.

1627
02:08:35,640 --> 02:08:44,940
Maar ja, terecht. Wij hebben hier een clubje
opgericht: Tempo Doeloe. In de goeie ouwe tijd.

1628
02:08:46,500 --> 02:08:52,860
Wij hebben net hier een pasar malang
georganiseerd op een grote markt.

1629
02:08:52,860 --> 02:08:57,990
Nou, dat stond ik met een stalletje me
(kijkt naar achteren en wijst) dat boek,

1630
02:09:04,170 --> 02:09:06,303
en dat kastje, een paar klerenhangers,
een paar kabouhoorns en wat boeken.

1631
02:09:06,304 --> 02:09:13,290
Ik heb in de kast zo een Indisch shirt hangen.
Een beetje mee spelen. En dat werd wel gewaardeerd

1632
02:09:13,290 --> 02:09:17,110
Wat is dat dan voor
organisatie, die Tempo Doeloe

1633
02:09:17,460 --> 02:09:21,471
Tempo Doeloe dat is een clubje van
mensen die in Indië geboren zijn.

1634
02:09:21,472 --> 02:09:27,390
Je hebt hier hele ouwe rakkers bij. Maar die
ben op driejarige leeftijd daar weggegaan.

1635
02:09:27,390 --> 02:09:32,930
‘Ik weet er niks van meneer.’(lacht)
Maar ik weet er, omdat ik er op

1636
02:09:32,930 --> 02:09:36,260
volwassen leeftijd naartoe gegaan ben,
weet ik er wel een beetje meer van.

1637
02:09:36,260 --> 02:09:42,270
Dus vandaar dat ik ook wel een beetje
inbreng heb.. onderwerpen op tafel.

1638
02:09:42,900 --> 02:09:47,670
Maar sommigen zijn bij de BP geweest, olie,
die werden in Indië constant overgeplaatst.

1639
02:09:49,670 --> 02:09:53,630
Maar nou hebben die ene man hierzo.
Ja, hij was ook in Padang geweest.

1640
02:09:53,730 --> 02:09:59,400
Nou, wij zijn met de Volendam op de
rede van Padang voor anker gegaan,

1641
02:09:59,740 --> 02:10:05,670
en toen werd die statie hoe noem
je dat ding.. brug naar beneden.

1642
02:10:05,670 --> 02:10:10,970
Daar liepen jongens over.
En aan katrollen de sloepen.

1643
02:10:11,690 --> 02:10:14,030
Eerste sloep ging goed, dus
de jongens stapten erin

1644
02:10:14,030 --> 02:10:18,190
Tweede sloep was nog geen meter los, en
toen knapten de touwen, en hij batste in zee.

1645
02:10:18,190 --> 02:10:20,614
Zaten geen jongens in.

1646
02:10:20,615 --> 02:10:22,173
En begonnen wij bang te worden, we moesten
van Padang nog om Sumatra naar Jakarta.

1647
02:10:22,174 --> 02:10:24,890
Dat betekende.. en toen kregen
we ook nog een beetje storm.

1648
02:10:24,890 --> 02:10:35,350
Maar je kunt dus niet op.. wij waren met eenentwintig
honderd jongens op een boot. Onverantwoord.

1649
02:10:35,350 --> 02:10:40,850
Ja, en vier zussen. Maar die
sliepen in de kluis ’s nachts.

1650
02:10:40,850 --> 02:10:43,730
Dat moest wel met
eenentwintig honderd jongens.

1651
02:10:43,730 --> 02:10:49,160
Het is onverantwoord, we hebben drie keer stuurloos
gedreven. Ja, dat hoor je dan achteraf pas.

1652
02:10:49,160 --> 02:10:56,040
Dat hebben ze ook niet gezegd, want dan kreeg
je paniek. Was geen reddingsmiddel genoeg.

1653
02:10:56,690 --> 02:11:04,670
Dat ben allemaal dingen. Op een of andere
manier hebben wij hangmatten geritseld.

1654
02:11:07,180 --> 02:11:07,542
Dan moet je er wel ’s
morgens om zes uur uit, want

1655
02:11:07,543 --> 02:11:11,480
anders spuiten ze je met
de slang er uit, de bootslui

1656
02:11:13,410 --> 02:11:15,630
Heeft u altijd terug gewild naar Indië

1657
02:11:15,630 --> 02:11:20,200
Ja. Dus ik werd achtenvijftig, toen
hebben wij de boerderij verkocht.

1658
02:11:20,200 --> 02:11:24,130
Vorig jaar, toen belt..
mijn derde zoon belt mij op.

1659
02:11:24,130 --> 02:11:28,560
‘Pa, ik ga naar Indië. Wil je mee?’ Ik zeg:
‘Ja. Kun je dat regelen?’ ‘Ja, toe maar.

1660
02:11:28,560 --> 02:11:31,050
U zegt het jaar achtenvijftig,
u bedoelt vijfentachtig

1661
02:11:31,180 --> 02:11:36,330
Nee, toen ik achtenvijftig was. Je moet niet
vergeten: Ik begonnen te werken toen ik acht werd.

1662
02:11:36,330 --> 02:11:39,076
Dus ik heb vijftig jaar gewerkt.
Dan mag je wel stoppen toch

1663
02:11:38,920 --> 02:11:39,201
Zeker

1664
02:11:39,202 --> 02:11:43,111
In elk geval, toen zegt mijn vrouw: ‘Wat
is dat?’ Ik zeg: ‘Nou, ik ga met Bert

1665
02:11:43,112 --> 02:11:48,944
naar Indië.’ ‘Ja, dat zal wel zo wezen.’
Negen dagen later stonden we op Schiphol.

1666
02:11:48,944 --> 02:11:55,356
De injecties kon ik niet krijgen, want dat was
te kort bij. Komen twee politiemensen nalopen.

1667
02:11:56,636 --> 02:12:00,463
En die ene dat was de
zoon van mijn buurman.

1668
02:12:00,870 --> 02:12:02,467
En ik liep zo naar hem toe (doet het
voor, met zijn gezicht naar beneden

1669
02:12:02,467 --> 02:12:07,187
gericht), ik zeg: ‘Meneer, weet u ook hoe
laat het is?’ ‘Ja, zeker,’ zeggen ze.

1670
02:12:07,187 --> 02:12:11,729
Nou zegt die collega: ‘Die meneer vraagt hoe laat
het is.’ ‘Ja, hij weet dat bliksembest,’ zegt hij.

1671
02:12:11,729 --> 02:12:12,850
‘Dat is mijn buurjongen..
of mijn buurman.

1672
02:12:12,850 --> 02:12:18,160
Ik zeg: Niet verder vertellen, wij bennen naar
Indië.’ ’s Avonds, toen belde zijn moeder op.

1673
02:12:18,160 --> 02:12:25,830
Dus toen wist heel Loppersum: Henk Panman
is met zijn zoon in Indië. Zo werkt dat dan

1674
02:12:25,830 --> 02:12:29,410
Bent u op plekken terug
geweest waar u heeft gelegerd

1675
02:12:29,410 --> 02:12:30,980
Nee, ja, eigenlijk niet. Nee

1676
02:12:31,690 --> 02:12:32,810
Was dat bewust

1677
02:12:32,810 --> 02:12:35,720
Nee, maar dat is die reisorganisatie.

1678
02:12:36,410 --> 02:12:45,080
Die heeft dat.. ja, dat is die reis, en..
zesentwintig mensen, koffers achterin

1679
02:12:45,440 --> 02:12:46,770
Dus u kwam niet op Java

1680
02:12:46,770 --> 02:12:47,440
Jaja

1681
02:12:47,440 --> 02:12:48,160
Wel op Java, maar niet.

1682
02:12:48,160 --> 02:12:48,321
Ja, want dat is juist die Borobudur.

1683
02:12:48,321 --> 02:12:59,230
Hele lange dag, en eigenlijk ja.. Het zal
wel leuk zijn, maar een foto mag ook wel.

1684
02:12:59,400 --> 02:13:05,625
Een te lange dag.. En dan
sliepen we in Batu Raden,

1685
02:13:05,626 --> 02:13:09,865
dat ligt vlak bij de Borobudur
En toen zat een knaap.

1686
02:13:09,865 --> 02:13:12,100
Hij zeg: ‘Mag ik u even wat
vragen?’ ‘Ja.’ ‘Over Indië.

1687
02:13:12,850 --> 02:13:14,002
En hij was een boek aan het schrijven.

1688
02:13:14,100 --> 02:13:15,835
‘Bent u geïnteresseerd?’ Ik zeg: ‘Ja.’ Nou,
op een gegeven moment kreeg ik dat boek.

1689
02:13:15,835 --> 02:13:25,240
Dus dan kon ik hem ook nog een paar dingetjes
van ons, konden daar tussen door vlechten

1690
02:13:28,120 --> 02:13:31,920
U zegt dat u graag altijd
terug wilde naar Indië

1691
02:13:31,920 --> 02:13:32,390
Nu niet meer hoor

1692
02:13:32,390 --> 02:13:37,010
Nu niet meer. Maar op het moment dat het dus
eigenlijk kon voor het eerst, bent u meteen gegaan

1693
02:13:37,010 --> 02:13:40,991
Dat was het allerbeste.. Ik kwam net uit
de melkkelder, en het volle bedrijfsleven.

1694
02:13:42,020 --> 02:13:44,920
En zo waren we dus verhuisd
naar dat huis wat hier (wijst)

1695
02:13:45,600 --> 02:13:47,980
Maar hoe was dat dan, om terug te zijn

1696
02:13:47,980 --> 02:13:55,200
Ja, Singapore. De ik koop in
Singapore twee van zulke koffers.

1697
02:13:55,200 --> 02:13:58,100
Het bennen twee mannen hè. Hele grote.

1698
02:13:58,640 --> 02:14:03,940
Die hadden we in Sumatra voor moeten kopen met
die houtsnijwerkdingetjes. Dat kostte niks.

1699
02:14:04,090 --> 02:14:07,360
Op Bali kost het ’t tienvoudige

1700
02:14:07,360 --> 02:14:09,550
Herkende u Indonesië nog

1701
02:14:09,550 --> 02:14:13,723
Nee nee (nog niet klaar met zijn
verhaal). Maar ho even.. Dat is

1702
02:14:13,724 --> 02:14:20,686
gebruikelijk, als je over Singapore..
Dat je daar een pak aanmeet.

1703
02:14:20,686 --> 02:14:22,730
’s Morgens om negen uur werd de maat genomen, om
negen uur ’s avonds werd dat pak netjes bezorgd.

1704
02:14:22,730 --> 02:14:23,059
Ik had hem al betaald.

1705
02:14:23,060 --> 02:14:27,331
Ik zeg tegen die reisleidster:
‘Als het niet komt?’ ‘Oh,’ zegt ze,

1706
02:14:27,331 --> 02:14:31,800
‘dan ga ik daar wel even naar toe,
maar dan krijgen ze geen klant weer.

1707
02:14:38,550 --> 02:14:40,930
Terugkeren in Indonesië,
was dat zoals u had verwacht

1708
02:14:40,930 --> 02:14:45,980
Nou ja, Jakarta herken je niet meer.
Zes rijen auto’s naast elkaar.

1709
02:14:46,250 --> 02:14:54,170
En wij sliepen in een hotel vijfhonderd
bedden, kost honderdvijftig dollar per nacht.

1710
02:14:54,390 --> 02:15:00,610
Maar dat was de reisorganisatie. En
dan wollen ze met elkaar in de bar.

1711
02:15:01,150 --> 02:15:06,800
Ik zeg: ‘Zullen we even kijken wat
een glas jenever kost?’ Tien gulden.

1712
02:15:06,950 --> 02:15:08,348
Geen roepia, nee, tien gulden.

1713
02:15:08,349 --> 02:15:12,800
Ik zeg: ‘Jongens, als jullie wat
willen drinken, kom maar op onze kamer.

1714
02:15:12,820 --> 02:15:17,600
Moet je wel een glas van
je badkamer meenemen.

1715
02:15:17,600 --> 02:15:19,580
En de ene had cola, en de ander had whisky.
Zo hebben we heel gezellig gezeten met elkaar.

1716
02:15:19,580 --> 02:15:25,470
Maar dan moet je niet aan de bar
zitten, voor een tientje per borrel.

1717
02:15:28,230 --> 02:15:33,780
En we hebben in Bandoeng, in Savoy Homan, daar
mochten wij vroeger, als gewoon militair, niet komen.

1718
02:15:34,510 --> 02:15:38,170
Daar is echt een Europees
hotel nog. Zonder lift

1719
02:15:38,450 --> 02:15:39,750
Dus u bent wel terug
gegaan naar Bandoeng

1720
02:15:39,750 --> 02:15:49,560
Ja. Kijk, en nou wordt het een beetje gemeen.
Met de bus. Je gaat ergens zitten in de bus.

1721
02:15:49,560 --> 02:15:51,270
En dan moet je iedere keer één
stoel achter jou overslaan.

1722
02:15:51,271 --> 02:15:56,260
Dat hebben we zo gedaan,
uitgerekend, dat als ik van de

1723
02:15:56,260 --> 02:15:59,091
Poentjak naar Bandoeng, dat
ik dan voor in de bus zat.

1724
02:15:59,092 --> 02:16:04,700
En dat lukte Begrijp je wel? Want dat herken
ik, omdat ik daar zelf als chauffeur gereden heb

1725
02:16:04,700 --> 02:16:09,380
En hoe was dat dan om weer
op diezelfde weg te zitten

1726
02:16:09,380 --> 02:16:10,350
Hartstikke mooi.

1727
02:16:11,050 --> 02:16:18,240
In Tjiseureuh, dat ligt halverwege, en wij
hadden boven op de Poentjak, hadden we de kei

1728
02:16:18,440 --> 02:16:26,900
Dat was onze.. daar kon je logeren, als
militair. Dat was van ons. Ook de radiopost.

1729
02:16:27,690 --> 02:16:32,432
En daar wou ik graag nog een keer naar toe.
En dan zei ik tegen die employé in Tjiseureuh.

1730
02:16:32,432 --> 02:16:39,510
Hij zegt: ‘Je krijgt even een busje
mee, met chauffeur.’ Met mijn zoon.

1731
02:16:39,730 --> 02:16:45,380
En die man die zegt: ‘Ja, gek, dat
hotel heeft veertig jaar leeg gestaan,

1732
02:16:45,380 --> 02:16:48,850
en wordt nou weer in gebruik genomen.’
Dus daar hebben we foto’s van gemaakt

1733
02:16:48,850 --> 02:16:55,880
Hoe was het om die tijd daar met uw zoon te
zijn? Kon u dingen weer delen van uw diensttijd

1734
02:16:55,900 --> 02:17:02,200
Jawel. Nou, mijn zoon is de hele wereld over
gezworven al. Zes weken in ’t binnenland van China.

1735
02:17:02,600 --> 02:17:06,600
Acht weken in Amerika. Dus
die is dat reizen wel gewend.

1736
02:17:06,660 --> 02:17:11,600
Maar die sprak ook al een behoorlijk
woordje Maleis, langzamerhand

1737
02:17:12,300 --> 02:17:19,490
Hij werkt bij de NAM. Vijfentwintig
jaar, of achtentwintig jaar, zoiets.

1738
02:17:20,780 --> 02:17:28,900
Hij heeft, in het hartje van Sicilië met 550
Italianen en tien NAM’ers, een platform gebouwd.

1739
02:17:28,950 --> 02:17:33,080
En dat werd zijn werkplek op
de Noordzee. Zo ging dat toen.

1740
02:17:33,080 --> 02:17:37,700
Maar ik kreeg een complimentje
van de Engelse jongens, dat hij zo

1741
02:17:37,700 --> 02:17:42,689
goed Italiaans.. Hij kon lezen
en schrijven, ook in het Italiaans

1742
02:17:42,690 --> 02:17:45,370
Maar toen u met hem op Java was..

1743
02:17:45,370 --> 02:17:46,630
Toen pikte hij dat Maleis op

1744
02:17:46,630 --> 02:17:51,150
Maar kon u ook dingen delen over uw diensttijd?
Praatte u met hem van: ‘Goh, toen waren we hier..

1745
02:17:51,150 --> 02:17:57,268
Nou, ik ben met hem alleen naar
Pandu geweest, dat is het ereveld.

1746
02:17:57,269 --> 02:18:04,240
Daar wou ik de rest van de club niet mee hebben.
En bij de poort wouden ze mij bloemen meegeven.

1747
02:18:04,240 --> 02:18:06,760
Nou, die bennen een half
uur, dat doe ik niet.

1748
02:18:06,760 --> 02:18:11,630
Maar in het poortje kon ik precies, ik weet de
namen niet precies meer, alfabetisch in je hoofd.

1749
02:18:11,740 --> 02:18:14,300
Die naam, nou, ze brachten
je er feilloos naar toe.

1750
02:18:14,300 --> 02:18:17,081
Daar ben ik alleen met mijn
zoon naar toe geweest. Dat wou ik

1751
02:18:18,060 --> 02:18:18,530
Hoe was dat

1752
02:18:18,530 --> 02:18:27,760
Nou, dat is natuurlijk wel een beetje
emotioneel. Dat kun je begrijpen.

1753
02:18:27,760 --> 02:18:32,080
En daarna zijn we met
diezelfde taxi gegaan naar de

1754
02:18:32,600 --> 02:18:36,630
Anklung(?)school, en dat is zo
jammer, die krijg je hier nooit.

1755
02:18:36,630 --> 02:18:41,210
Honderd kindertjes. En die hebben
allemaal zo een bamboe instrumentje.

1756
02:18:41,510 --> 02:18:46,238
En ieder maakt zijn eigen sound. En nu speelden
ze.. Sound of Music. Nee, hoe heet dat?

1757
02:18:46,238 --> 02:18:55,900
Ja, dat liedje van Sound of Music. Jongen
jongen, je gaat door de grond. Schitterend mooi.

1758
02:18:55,900 --> 02:18:58,432
Maar je kunt die honderd kindertjes niet in een
vliegtuig zetten naar Nederland. Dat kan niet.

1759
02:19:00,930 --> 02:19:07,933
Maar die (?)school, dat was echt grote
klasse. Dat had ik niet willen missen.

1760
02:19:07,934 --> 02:19:13,190
Dat zeg ik ook tegen mensen die er nu heen
gaan: ‘Ga daar naartoe.’ Juist die bekende

1761
02:19:13,190 --> 02:19:19,650
dingetjes, en dan ineens: Ja jum, ja jum
(zingt), ja je moet(lacht). Zulke dingen.

1762
02:19:19,780 --> 02:19:20,639
Daar speelden zij
natuurlijk goed omheen

1763
02:19:20,640 --> 02:19:28,930
Als ik het goed begrijp maakte eigenlijk het
ereveld, en daar terug zijn het meeste indruk op u

1764
02:19:28,930 --> 02:19:29,822
Ja, dat deed mij wat.

1765
02:19:29,823 --> 02:19:34,200
En dan kon ik in Menteng Pulo, kon ik die andere
drie jongens.. en daar was net een stortbui.

1766
02:19:34,410 --> 02:19:38,810
Ja nou, en alleen er naar toe, nee,
doe ik niet. Ben ik niet meer geweest

1767
02:19:38,810 --> 02:19:42,540
Daar had u nog naar de jongens
die zijn omgekomen gewild

1768
02:19:44,900 --> 02:19:53,510
Ja. Het is een stuk levenservaring. Ik
weet niet of ik er wat.. Ja, toe maar.

1769
02:19:53,510 --> 02:19:55,100
Misschien ben ik wel
veranderd, ik weet niet.

1770
02:19:55,100 --> 02:19:57,850
Maar mijn broer, die dus drie jaar
jonger is, die denkt dus dat, dat

1771
02:19:57,850 --> 02:20:01,816
is weer een ander verhaal, die denkt
over NSB’ers en dat soort mensen.

1772
02:20:01,816 --> 02:20:06,370
Heel anders als ik. Mijn jeugd
is gedeeltelijk bedorven.

1773
02:20:06,960 --> 02:20:14,420
Die angst voor overvallen, en naar
Duitsland moeten, en zulke dingen.

1774
02:20:14,420 --> 02:20:21,949
Ik heb aanlichting gekregen bij de notaris, om zaken
te mogen doen, dan hoef ik niet naar Duitsland

1775
02:20:21,950 --> 02:20:33,390
Dat is gewoon vastgelegd, dat ik handel en
verkoop mocht doen. Het was natuurlijk flauwekul

1776
02:20:33,390 --> 02:20:37,130
En wat heeft de Indië-tijd dan met u
gedaan? Want u zegt: ‘Ik ben wel veranderd.

1777
02:20:37,130 --> 02:20:43,380
Ik weet niet. Wat dat gedaan heeft, dat weet
ik niet. Misschien een beetje vrijer geworden.

1778
02:20:51,760 --> 02:20:58,230
Ik weet niet. Maar het laat je niet weer los. En
nou bij Padang. Jongen, daar wordt slecht gebouwd.

1779
02:20:58,230 --> 02:21:00,354
Wij kwamen met het vliegtuig
van Medan naar Padang.

1780
02:21:00,354 --> 02:21:09,220
En dan zie je één roest, alle
roest, allemaal van die blikken.

1781
02:21:09,220 --> 02:21:17,110
Van die ronde golfjes (doet met zijn
hand voor) van daken. Allemaal roest

1782
02:21:17,110 --> 02:21:22,040
U zegt net van: Het laat u
niet meer los, die Indië-tijd

1783
02:21:22,040 --> 02:21:28,310
Als er nou wat is, want ik heb één
knaap, zijn kleindochter, dat is Esther

1784
02:21:28,310 --> 02:21:34,140
de Jong, en die schrijft voor redactie
buitenland, ik dacht voor Trouw ofzo.

1785
02:21:35,340 --> 02:21:40,860
Die heeft nou ook wat geschreven.
Maar kijk, die lees ik met aandacht.

1786
02:21:41,590 --> 02:21:48,800
Ze houden het vaak zo oppervlakkig. Zeg nou
even waar precies. Want die dorpjes bij Padang.

1787
02:21:48,800 --> 02:21:52,485
Bij Padáng(met andere klemtoon).
Is de nieuwslezer fout?

1788
02:21:52,486 --> 02:21:55,510
Wij hebben het over Pádang,
maar hij heeft het over Padáng.

1789
02:21:55,630 --> 02:22:01,580
Ik weet niet hoe het wel
gezegd moet worden, maar die

1790
02:22:01,580 --> 02:22:09,210
nieuwslezers, zij moeten
een beetje meer vertellen.

1791
02:22:09,210 --> 02:22:11,390
Er waren 130.000 jongens. Da’s veel

1792
02:22:11,390 --> 02:22:12,410
In Indië

1793
02:22:12,410 --> 02:22:21,030
Ja, daardoor is het nasi eten er ook meer
in gekomen. Al die jongens waren dat gewend

1794
02:22:22,410 --> 02:22:28,980
Als u nu kijkt naar.. u bent heel erg
betrokken bij veteranendag, hier georganiseerd.

1795
02:22:29,100 --> 02:22:35,380
U heeft de kolbak bij de deurbel hangen. Wat
betekent.. wat betekenen de Huzaren voor u

1796
02:22:35,380 --> 02:22:39,819
Ja.. gelukkig geen infanterist.
Wij rijden, wij lopen niet.

1797
02:22:39,820 --> 02:22:46,970
Wij bennen misschien stronteigenwijs, dat kan
zijn. Maar het valt mij op bij de reünie.

1798
02:22:47,310 --> 02:22:50,990
Iedereen keurig netjes gekleed. Wij
hebben geen kledingvoorschriften.

1799
02:22:51,100 --> 02:22:53,997
Maar vanaf de eerste.. ja,
allereerste keer liep één

1800
02:22:54,140 --> 02:22:56,730
vent in een slobbertrui, die
hebben we nooit weer gezien.

1801
02:22:56,730 --> 02:22:58,510
Allemaal netjes gekleed.

1802
02:22:59,390 --> 02:23:09,440
Zonder aanwijzing van: ‘Jongens..’ Maar als er
iemand komt te overlijden, ik weet niet of je

1803
02:23:09,440 --> 02:23:11,680
dat wel meegekregen hebt, dan gaat er in elk
geval, de dichtstbijzijnde, die gaan er naar toe.

1804
02:23:11,680 --> 02:23:15,165
Want ik ben er ook een keer met dertig
man geweest. Dat was in de Randstad.

1805
02:23:15,165 --> 02:23:20,020
En dan gaat Jan Vergnes,
die houdt een toespraak.

1806
02:23:20,020 --> 02:23:23,210
En die vraagt van diverse jongens,
dat kreeg ik ook vaak, die vraag

1807
02:23:23,210 --> 02:23:28,670
‘Wat weet je van hem?’ Na die
tijd, of Indië-tijd, enzovoorts.

1808
02:23:28,670 --> 02:23:33,700
En dan wordt staande het
Huzarenlied gezongen.

1809
02:23:34,860 --> 02:23:42,290
En dat is natuurlijk heel
bijzonder (raakt geëmotioneerd)

1810
02:23:42,290 --> 02:23:46,020
Wat raakt u nu in het verhaal

1811
02:23:46,130 --> 02:23:49,870
Nou, dat die jongens gaan staan,
om het Huzarenlied te zingen.

1812
02:23:49,870 --> 02:23:53,040
Die mensen die weten
niet wat hun overkomt.

1813
02:23:53,260 --> 02:23:58,000
Dat gebeurt, ik heb een paar lijk.. kerels,
die hebben nog nooit dat meegemaakt.

1814
02:23:58,000 --> 02:24:02,120
Maar ja, het groepje
wordt steeds kleiner hè

1815
02:24:03,100 --> 02:24:05,080
Wat is de betekenis
van dat lied voor u

1816
02:24:05,080 --> 02:24:15,650
Nou ja, dat is ons Wilhelmus.
Dan gaan we staan. Zo hoort dat.

1817
02:24:15,650 --> 02:24:28,360
Dat is op een gegeven moment is dat erin
gekomen. Ik weet niet hoe. (neemt een slok water

1818
02:24:32,260 --> 02:24:34,270
Had u het willen missen, die tijd

1819
02:24:34,270 --> 02:24:42,200
Nee, geen dag. Klinkt heel raar, maar heb ik ook
op papier gezet. Ik wil er geen dag van missen.

1820
02:24:42,680 --> 02:24:44,698
Achteraf niet, nou kan ik
makkelijk zeggen, als het

1821
02:24:44,698 --> 02:24:47,740
allemaal goed afloopt, en je
er geestelijk ook goed uitkomt.

1822
02:24:48,980 --> 02:24:54,620
Ik ben nooit zwaarder geweest als vijfenzestig
kilo. Ik ben nou vierenzestig kilo.

1823
02:24:56,090 --> 02:25:00,748
Maar mijn bloedplaatjes waren te laag,
en toen moest ik naar het ziekenhuis.

1824
02:25:00,749 --> 02:25:05,026
En die zeiden: ‘Er moet wat in
uw lichaam zijn, maar wij weten

1825
02:25:05,027 --> 02:25:08,350
nog niet wat.’ Ik heb acht maanden
in drie ziekenhuizen gelegen.

1826
02:25:08,350 --> 02:25:11,990
Ik heb meer achter de computer
daar gezeten, dan in bed.

1827
02:25:13,020 --> 02:25:20,600
En uiteindelijk zeg ik.. ik kreeg nieuw bloed..
nee, nieuwe bloedplaatjes, en die bleven op peil.

1828
02:25:20,600 --> 02:25:23,900
Ja, er is wat geweest,
maar we weten niet wat

1829
02:25:25,990 --> 02:25:30,610
En toen was ik wel zo veel in conditie terug
gelopen, dat ze zeggen: ‘Wij stallen u

1830
02:25:30,610 --> 02:25:36,296
hier in het avondlicht, in dat ouwe gebouw.’
Daar heb ik een hele slechte week gehad.

1831
02:25:36,296 --> 02:25:41,257
Mijn vrouw die was.. wij waren vijftig
jaar getrouwd, toen had de familie

1832
02:25:41,257 --> 02:25:44,641
door dat mijn vrouw niet helemaal..
die spoorde niet helemaal goed.

1833
02:25:44,641 --> 02:25:46,890
En dat had ik niet door.

1834
02:25:47,740 --> 02:25:52,520
Ik ben nou zesenvijftig jaar getrouwd, en zij
zat alleen nog thuis met vier hulpen per dag.

1835
02:25:52,770 --> 02:25:53,873
En nou op een gegeven
moment kon het niet langer.

1836
02:25:53,873 --> 02:25:59,517
Nou, toen moest ik de beslissing nemen, ik zeg:
‘Dan blijf ik hier ook.’ Dus zo is het gelopen

1837
02:25:59,100 --> 02:26:08,990
Ik heb nog een vraag over.. u
zegt van: ‘De erkenning van de

1838
02:26:08,990 --> 02:26:09,895
veteranen, dat kwam toen Relus
ter Beek zich daar voor inzette.

1839
02:26:10,390 --> 02:26:14,000
Hoe heeft u die tijd daarvoor
ervaren, als veteraan

1840
02:26:14,000 --> 02:26:17,170
Nou ja, wij gingen met de kolbak
rond, en wij betaalden het zelf.

1841
02:26:17,640 --> 02:26:20,745
En ik verdenk majoor van Manen
er ook van dat hij een keer heeft

1842
02:26:20,746 --> 02:26:22,950
gezegd: ‘Hier heb je vijfhonderd
gulden.’ Ik noem maar wat

1843
02:26:22,950 --> 02:26:31,780
Maar het frappante is, dat Van Manen, die
kreeg Jan Niemantsverdriet als chauffeur.

1844
02:26:32,220 --> 02:26:38,920
Die knaap, niks was hem te gek. Niks.
Chauffeur van Van Manen, in een jeep.

1845
02:26:39,580 --> 02:26:44,440
Nu gaan de zoons van van Manen, hij is
nou overleden, Jan Niemantsverdriet,

1846
02:26:44,440 --> 02:26:47,380
gaan Jan Niemantsverdriet in de
rolstoel naar de reünie brengen.

1847
02:26:48,130 --> 02:26:55,010
De zoons van Van Manen rijden nu hem,
ook met de auto, toen hij pa reed.

1848
02:26:55,010 --> 02:26:59,800
Oh, Van Manen, dat was geen..
dat was een aparte figuur hoor.

1849
02:27:00,280 --> 02:27:03,040
‘Als jullie willen roken, doe dat verdomme
niet als ik dat zie.’ Begrijp je wel?

1850
02:27:03,040 --> 02:27:08,370
Er kwamen soms hele rookwolken
achter die vrachtwagen weg.

1851
02:27:08,600 --> 02:27:16,740
Maar hij had veel ruzie gehad met generaals.
En hij had nooit een gevecht verloren.

1852
02:27:18,090 --> 02:27:20,660
Ze moeten hem altijd gelijk geven.

1853
02:27:20,660 --> 02:27:24,140
Maar omdat hij zo ertegen in ging,
is hij zelf geen generaal geworden

1854
02:27:24,140 --> 02:27:34,560
Maar er staat wel een loods op de kazerne: R.O.
van Manen. Met zijn naam in grote letters er op.

1855
02:27:34,560 --> 02:27:41,090
Hij was getrouwd met een jonkvrouw,
erfde dertig hectare land.

1856
02:27:42,700 --> 02:27:45,773
En dat kwam ter sprake toen hij bij
ons.. ‘Ja, wat moet ik daar mee?’ Ik zeg:

1857
02:27:45,774 --> 02:27:51,380
‘Nou, aan de kinderen geven.’ ‘Ja, dat
heb ik gedaan.’ Had ik maar doorgepraat.

1858
02:27:53,050 --> 02:27:59,310
Had ik moeten vragen: ‘Heb je een huurcontract?’
En dan bleek dat hij dat niet had.

1859
02:28:00,040 --> 02:28:03,450
En als hij dat niet had. Nee,
ja, wel een huurcontract.

1860
02:28:03,450 --> 02:28:08,150
Dat betekent dat de huurder voor de
halve prijs die boerderij kon krijgen.

1861
02:28:09,000 --> 02:28:15,590
En dat hadden ze niet door. Maar dat was grond van
zestigduizend gulden per hectare. Dertig hectare.

1862
02:28:15,970 --> 02:28:19,090
En nou kregen ze dertig keer dertig.
Hebben ze negen ton mis gelopen

1863
02:28:22,090 --> 02:28:22,910
Dat is pijnlijk

1864
02:28:22,910 --> 02:28:24,549
Ja, jammer voor die kinderen.

1865
02:28:24,550 --> 02:28:29,760
Als we maar even doorgepraat hadden,
maar ja.. ik heb daar niks mee te maken.

1866
02:28:29,760 --> 02:28:36,944
Want ik dacht: ‘Dat hebben ze wel goed
voor elkaar.’ Maar dat hadden ze niet

1867
02:28:38,450 --> 02:28:42,340
We hebben nu heel veel besproken, ik denk dat we
door.. ja, dat we eigenlijk alles gehad hebben.

1868
02:28:42,340 --> 02:28:48,390
Is er nog iets waarvan u zegt: ‘Dat wil ik
nog graag vertellen.’ Over de Indië-tijd

1869
02:28:51,260 --> 02:28:55,330
Ja, kameraadschap hè. Je moet
op die jongens aankunnen.

1870
02:28:55,980 --> 02:29:02,230
Ja, ik heb eigenlijk niks.. ja goed, ik kan
wel dagen doorgaan als ik hier die boeken pak.

1871
02:29:02,230 --> 02:29:10,550
Daar staat een heleboel, staat erin. Anton
de Graaff, ken je die naam, schrijver

1872
02:29:10,550 --> 02:29:14,630
Ja, ik vind die boeken ook heel interessant,
kunnen we misschien zo meteen nog iets over praten.

1873
02:29:14,630 --> 02:29:20,920
Maar meer uw persoonlijke belevenis. U zegt:
kameraadschap. Hoe verklaart u het sterke kameraadschap

1874
02:29:20,920 --> 02:29:23,990
Ik heb mij altijd een
beetje bedeesd gehouden.

1875
02:29:24,180 --> 02:29:29,940
Niet dat ik bang was, maar ik
was ook niet haantje de voorste.

1876
02:29:30,790 --> 02:29:34,610
En er ben ook jongens met zo een grote mond, maar
als het erop aankomt, dan staan ze er niet voor.

1877
02:29:35,680 --> 02:29:40,304
Van der Bijll, dat ie dat pijpje aanstak,
terwijl alle mitrailleurs op hem gericht waren.

1878
02:29:41,520 --> 02:29:42,820
Dat is een commandant.

1879
02:29:42,920 --> 02:29:48,870
Dat is een echte commandant, in tijd van dat het
knijpen is, dat blijkt ’t een echte commandant.

1880
02:29:48,870 --> 02:29:54,330
Ik heb ook een korporaal gehad, die verloor
zijn.. een patrouille, een oefenpatrouille,

1881
02:29:54,330 --> 02:29:57,770
in een bevriend dorp, en daar stak een
hond over, en hij gaf een straal vuur.

1882
02:29:58,390 --> 02:30:06,870
Dus wij lagen onmiddellijk plat in die sloot kant.
Maar het was een hond. Die verloor zijn kop.

1883
02:30:06,870 --> 02:30:12,300
Dat ben nou van die dingen. Die korporaal heb ik
nooit meer vol aangekeken. Maar we knepen hem.

1884
02:30:12,300 --> 02:30:19,260
Dat wordt wat. Dat ging dat hele dorp, begon
op die tamtam te slaan. Nee, dat was niet leuk.

1885
02:30:19,550 --> 02:30:23,110
Ook allemaal zeggen ze dat. Die knaap heb ik op
een reünie ook nooit weer gezien. Ja, toe maar

1886
02:30:23,730 --> 02:30:30,880
Dan wil ik u heel hartelijk
bedanken voor het mooie verhaal

1887
02:30:30,880 --> 02:30:35,470
Graag gedaan, ik ben benieuwd..
Ik krijg het nooit onder ogen

1888
02:30:35,620 --> 02:30:36,170
Jawel, ja

1889
02:30:36,170 --> 02:30:38,010
We gaan een kopie maken, en die
sturen we dan op, of als we

1890
02:30:38,010 --> 02:30:43,010
in de buurt zijn toevallig, dan
kunnen we hem ook langsbrengen

1891
02:30:43,010 --> 02:30:45,700
Maar komen er nog meer adressen
hier in Noord-Nederland

1892
02:30:46,380 --> 02:30:49,349
Nee, voorlopig niet, misschien dat.