1
00:00:00,140 --> 00:00:05,000
“Als onderdeel van de bouw van de
Atlantikwall veranderde Scheveningen in een

2
00:00:05,000 --> 00:00:09,920
Sperrgebiet, dat betekende dat het overgrote
deel van de bevolking moest vertrekken.

3
00:00:10,200 --> 00:00:17,790
Het gebied werd uhm onder meer gebruikt
voor het lanceren van V2 raketten.

4
00:00:17,790 --> 00:00:21,460
Dat gebeurde onder
andere op 23 maart 1945.

5
00:00:21,460 --> 00:00:26,950
Ik zit hier met twee dames die
uhm alles kunnen vertellen over

6
00:00:26,950 --> 00:00:31,290
de afschuwelijke gebeurtenis die
da, die dag heeft plaatsgehad.

7
00:00:31,410 --> 00:00:33,690
En dames misschien wilt u
zich eerst voorstellen?”

8
00:00:33,690 --> 00:00:46,120
“Ja, ik ben dus Truus Thijsse, uh, ik
ben geboren 27 februari 1921 en ik uh...

9
00:00:46,580 --> 00:00:53,860
Bij het ongeluk zijn mijn vader, broer
met zijn twee kindjes omgekomen.”

10
00:00:53,860 --> 00:00:57,230
“En ik ben Ank van
de Ende van der Wiel.

11
00:00:57,230 --> 00:01:04,370
Ik ben getrouwd geweest 50 jaar
met Jaap, de zoon die nog bij zijn

12
00:01:04,370 --> 00:01:10,380
ouders thuiswoonde toen toch al 27
jaar was, maar het was oorlogstijd.

13
00:01:13,280 --> 00:01:18,570
En ik ben in die oorlog, was ik dus
op Scheveningen bij mijn familie.”

14
00:01:18,570 --> 00:01:27,540
“De uhm ramp deed zich voor op
23 maart 1945 uhm... Herrinnert

15
00:01:27,540 --> 00:01:31,920
u zich wat voor dag dat was
voordat die V2 raket viel?”

16
00:01:31,920 --> 00:01:43,890
“Ja, dat was vrijdagmorgen, vrijdag, een zonnige
dag en uh ’s morgens vroeg uh was ik in huis

17
00:01:44,030 --> 00:01:54,090
aan het luiers wassen, want ik had een baby,
ut, en toen hoorden wij, hoorde ik de V2 opgaan.

18
00:01:54,090 --> 00:02:01,430
Dat gebeurde wel meer, maar
deze weigerde en daardoor

19
00:02:01,430 --> 00:02:07,000
uh was je dan bang dat dat
ding op je huis zou komen.”

20
00:02:07,000 --> 00:02:08,700
“Waar woonde u in die tijd?”

21
00:02:08,700 --> 00:02:09,650
“Op de Schokkerweg.”

22
00:02:09,650 --> 00:02:13,000
“Dat is vlak bij de
Scheveningse haven hè?”

23
00:02:13,000 --> 00:02:15,360
“Ja, het kruist de Westduinweg.”

24
00:02:15,380 --> 00:02:18,157
“Ja, uhm, hoe laat
gebeurde het zei u?”

25
00:02:18,460 --> 00:02:21,040
“Ik dacht een uur of negen.”

26
00:02:21,320 --> 00:02:22,970
“Dat was ook uw idee?”

27
00:02:22,970 --> 00:02:24,011
“Ja, dat denk ik, dat het
een uur of negen was.”

28
00:02:25,470 --> 00:02:28,360
“Oke. Maakte die V2’s veel herrie?
Kon je die (onverstaanbaar)?”

29
00:02:28,360 --> 00:02:28,930
“Ja. Ja, absoluut.”

30
00:02:28,930 --> 00:02:29,080
“Vreselijk.”

31
00:02:29,080 --> 00:02:32,960
“Want hoe ging dat dan als
zo’raket werd gelanceerd?”

32
00:02:32,960 --> 00:02:39,580
“Nou je zag ‘m opgaan en er zat een
hele vurige staart aan en uh...

33
00:02:39,580 --> 00:02:46,870
Dat ging regelrecht, heel hoog
en uh ging dan over naar Engeland.

34
00:02:46,870 --> 00:02:53,010
Daar was het op gericht, maar je
dacht dan ‘Gelukkig, hij doet het’.”

35
00:02:53,090 --> 00:02:54,940
“Als het geluid door bleef gaan?”

36
00:02:54,940 --> 00:02:55,990
“Maar, ja, ja.”

37
00:02:55,990 --> 00:02:57,860
“Was die verdwenen in de lucht.”

38
00:02:57,860 --> 00:03:01,200
“Wat er dan in Engeland mee
gebeurde, daar zat je niet mee.”

39
00:03:02,650 --> 00:03:07,190
“Nee. Maar uhm, ging voor 23
maart ook al diverse keren mis?”

40
00:03:07,190 --> 00:03:08,030
“Oh jawel, oh jawel.”

41
00:03:08,030 --> 00:03:10,620
“Herinnert u zich dat?”

42
00:03:10,620 --> 00:03:18,120
“In een uh, in de Haagsestraat
buurt zei u al, de garage en

43
00:03:18,120 --> 00:03:21,880
ik heb er ook een meegemaakt
dat in Duindorp een neerviel.”

44
00:03:23,360 --> 00:03:24,713
“Oke. Hoorde je dat?
Wat, wat hoorde je dan?”

45
00:03:24,910 --> 00:03:31,770
“Ja, dan hoorde je een, een ontzaggelijke
knal en ja, er waren weinig mensen

46
00:03:31,770 --> 00:03:35,935
op Scheveningen meer, want het was
natuurlijk uh, iedereen moest er uit.

47
00:03:35,935 --> 00:03:37,420
Wij zijn zelfs op ’s

48
00:03:37,420 --> 00:03:39,540
zondags er uit gemoeten, uit ons huis.

49
00:03:39,540 --> 00:03:42,850
Ik ben dus weer teruggekomen om
bij mijn broer te gaan werken...”

50
00:03:42,850 --> 00:03:48,200
“Ik kan... Ik kan me uhm, ik
heb verhalen gehoord van mensen

51
00:03:48,200 --> 00:03:50,700
die zeiden dat je aan het
geluid hoorde of het misging.”

52
00:03:50,700 --> 00:03:53,900
“Dat, ja, ja, absoluut en daar
luisterde je heel scherp naar.”

53
00:03:53,900 --> 00:03:55,760
“Want dan stopte het geluid?”

54
00:03:55,760 --> 00:03:56,710
“Ja, dan stopte het.”

55
00:03:56,710 --> 00:03:57,340
“Ja.”

56
00:03:57,340 --> 00:04:00,620
“En als je dan even niets hoorde, dacht
je ‘Oh hemel, het gaat niet goed’.”

57
00:04:00,620 --> 00:04:02,300
“Ja en dan wachtte je op de klap.”

58
00:04:02,300 --> 00:04:03,010
“Ja.”

59
00:04:03,010 --> 00:04:04,740
“Waren er veel afgeschoten
in die periode?”

60
00:04:04,740 --> 00:04:04,940
“Ja.”

61
00:04:05,900 --> 00:04:06,660
“Heel veel.”

62
00:04:06,660 --> 00:04:07,830
“Heel veel.”

63
00:04:07,830 --> 00:04:09,570
“Misschien was je er al een
beetje aan gewend geraakt?”

64
00:04:09,570 --> 00:04:17,640
“Want mijn man Jaap die lag uh... tevoren
in dat ziekenhuis, was ondergedoken.

65
00:04:17,810 --> 00:04:23,240
En uh daar was vlak achter
dat ziekenhuis op de, bij

66
00:04:23,240 --> 00:04:27,860
de Parkweg daar ongeveer en
daar werden ze afgeschoten.

67
00:04:27,860 --> 00:04:33,350
En dan kropen ze onder de bedden, dat
staat in dit geschrift, kropen ze onder de

68
00:04:33,350 --> 00:04:37,890
bedden en, en ze kropen weg
omdat ze dachten, ja, ze

69
00:04:37,890 --> 00:04:39,940
hoorden niks, dan kon die
elk ogenblik ontploffen.

70
00:04:39,940 --> 00:04:41,910
Dat kon ook op dat ziekenhuis zijn.”

71
00:04:41,910 --> 00:04:43,560
“Het was best heel angstig hè.”

72
00:04:43,560 --> 00:04:44,080
“Heel angstig.”

73
00:04:44,080 --> 00:04:47,450
“Ja, oorlog is altijd angstig.”

74
00:04:48,080 --> 00:04:53,030
“Wat uh, u woonde aan de Schokkerweg
uh mevrouw Thijsse van der Ende.”

75
00:04:53,030 --> 00:04:53,800
“Thijsse, ja.”

76
00:04:53,810 --> 00:04:56,300
“Uh, wat deed uw vader?”

77
00:04:56,300 --> 00:05:02,480
“Mijn vader was scheepstimmerman.
Hij werkte dus op de vissersvloot.”

78
00:05:02,480 --> 00:05:04,140
“Zelfstandig.”

79
00:05:04,520 --> 00:05:05,100
“Had ‘ie een bedrijf of?”

80
00:05:05,100 --> 00:05:05,480
“Eigen bedrijf”

81
00:05:05,480 --> 00:05:05,670
“Ja.”

82
00:05:05,670 --> 00:05:07,560
“Of was ‘ie gewoon alleen?”

83
00:05:07,940 --> 00:05:08,250
“Nee.”

84
00:05:08,250 --> 00:05:08,430
“Nee.”

85
00:05:08,430 --> 00:05:10,790
“Met twee zonen: Rogges en Jaap.”

86
00:05:10,790 --> 00:05:13,030
“Die werkten beiden bij
hun vader in de zaak.”

87
00:05:13,030 --> 00:05:13,770
“Ja, absoluut, ja.”

88
00:05:14,150 --> 00:05:16,210
“En ze hadden hun bedrijf
ook aan de Schokkerweg?”

89
00:05:16,210 --> 00:05:17,370
“Nee, hier in uh...”

90
00:05:17,370 --> 00:05:19,440
“Ja, ze hadden eerst
op de Schokkerweg...”

91
00:05:19,270 --> 00:05:19,870
“Ja, maar...”

92
00:05:19,870 --> 00:05:20,620
“Bij Thijsse achterin.”

93
00:05:20,620 --> 00:05:21,390
“Ja, maar tijdens...”

94
00:05:21,390 --> 00:05:25,130
“En later, toen konden ze
hier beneden op de Westduinweg

95
00:05:25,130 --> 00:05:29,710
ruimte huren, was veel kleiner
als nu en daar werkten ze.

96
00:05:29,710 --> 00:05:32,781
Maar ja, was geen hout
meer en noem maar op.”

97
00:05:32,920 --> 00:05:37,340
“Was dat ook de reden dat hij in
Scheveningen mocht blijven met z’n gezin?”

98
00:05:37,340 --> 00:05:38,150
“Ja. Je mocht...”

99
00:05:38,150 --> 00:05:39,840
“Want heel veel mensen moesten weg.”

100
00:05:39,840 --> 00:05:40,350
“Ja.

101
00:05:40,350 --> 00:05:46,320
Mij, mijn man mocht blijven om wij
hadden een transportbedrijf en wij mochten

102
00:05:46,320 --> 00:05:52,610
de bevolking, die er nog was voorzien
van voedsel door de gaarkeuken.

103
00:05:52,610 --> 00:05:56,350
En zodoende mocht mijn man
met z’n bedrijf blijven.”

104
00:05:56,350 --> 00:05:58,759
“Oh u woonde niet meer
bij uw ouders thuis?”

105
00:05:58,760 --> 00:06:00,729
“Nee. Ik was al getrouwd,
ik had twee kinderen.”

106
00:06:00,730 --> 00:06:07,860
“Nee, ze was getrouwd,
had een paar kinderen.”

107
00:06:07,860 --> 00:06:08,300
“En waar woonde u?”

108
00:06:08,300 --> 00:06:09,517
“Op de Schokkerweg.”

109
00:06:09,517 --> 00:06:11,465
“Oh, naast uw ouders? Aha, oke.”

110
00:06:11,465 --> 00:06:19,152
“Zodoende... op dat, op die 23e maart kwam
Jaap, waarvan ze zeiden ga even bij Truus

111
00:06:19,153 --> 00:06:22,629
die heeft wel een leeg bed, ga daar maar
slapen, want hij had de hele nacht gewerkt.

112
00:06:22,840 --> 00:06:26,519
En toen is zij, Truus, hem
komen roepen van ‘Jaap er

113
00:06:26,519 --> 00:06:28,570
gebeurt iets vreselijks’, want
haar man zat in Duitsland.”

114
00:06:28,570 --> 00:06:32,309
“Uw man zat in Duitsland, dus u
woonde hier alleen met de kinderen?”

115
00:06:32,020 --> 00:06:32,780
“Met de kinderen.”

116
00:06:32,780 --> 00:06:32,990
“Ja.”

117
00:06:32,990 --> 00:06:35,850
“En u had zelf hoeveel
kinderen op dat moment?”

118
00:06:35,850 --> 00:06:36,200
“Twee.”

119
00:06:36,200 --> 00:06:37,120
“Twee kinderen.”

120
00:06:37,120 --> 00:06:40,980
“Kleintjes. Mijn man was
opgepakt bij de Razzia.”

121
00:06:40,980 --> 00:06:41,750
“Aha.”

122
00:06:41,750 --> 00:06:43,140
“Dat is een verhaal apart.”

123
00:06:43,740 --> 00:06:48,000
“En naar Duitsland vervoerd.”

124
00:06:48,000 --> 00:06:50,210
“Daar ga ik dus een
boek over schrijven

125
00:06:50,210 --> 00:06:51,950
“Uhm, dus u woonde hier met
twee gezinnen naast elkaar...”

126
00:06:51,950 --> 00:06:52,290
“Ja.”

127
00:06:52,290 --> 00:06:53,360
“...aan de Schokkerweg.”

128
00:06:53,360 --> 00:06:54,040
“Ja.”

129
00:06:54,150 --> 00:06:58,170
“En uh, uh vader Van de
Ende was scheepstimmerman.”

130
00:06:58,170 --> 00:06:58,550
“Ja.”

131
00:06:58,550 --> 00:06:59,130
“Uw man...”

132
00:06:59,760 --> 00:07:00,676
“En de jongens ook.”

133
00:07:01,680 --> 00:07:02,030
“En de jongens ook.”

134
00:07:02,030 --> 00:07:02,120
“Ja.”

135
00:07:02,121 --> 00:07:02,319
“En uhm...”

136
00:07:02,320 --> 00:07:03,420
“Het was dus eigenlijk en...”

137
00:07:03,420 --> 00:07:05,370
“U was de dochter en
u was getrouwd...”

138
00:07:06,320 --> 00:07:06,650
“Met uh...”

139
00:07:06,650 --> 00:07:07,600
“Met Thijsse.”

140
00:07:07,600 --> 00:07:07,790
“Thijsse.”

141
00:07:07,790 --> 00:07:14,160
“Juist. Op die 23e maart is
het uhm misgegaan met een V2.”

142
00:07:14,160 --> 00:07:14,240
“Ja.”

143
00:07:14,240 --> 00:07:17,030
“U gaf het zelf al aan
dat u bezig was met...”

144
00:07:17,030 --> 00:07:21,610
“Luiers wassen. La-later
zat de emmer vol met glas.”

145
00:07:22,160 --> 00:07:23,770
“Want wat gebeurde er toen?”

146
00:07:23,770 --> 00:07:25,570
“Hij weigerde.”

147
00:07:25,690 --> 00:07:26,929
“Dat hoorde u vanuit de
plek waar u bezig was?”

148
00:07:26,930 --> 00:07:27,140
“Ja absoluut.”

149
00:07:27,140 --> 00:07:30,440
“Die op de Schokkerweg die kun je
hier zien. Die daken zijn het.” (wijst)

150
00:07:30,440 --> 00:07:31,330
“Ja, ja.

151
00:07:31,330 --> 00:07:41,390
En, en toen, toen de klap eenmaal gevallen was,
toen kwam er een grote wolk van puin onze kant op.

152
00:07:41,910 --> 00:07:46,720
En dat was glas, steen, alles.
Het was een, een heel...”

153
00:07:46,720 --> 00:07:47,380
“Een ravage.”

154
00:07:47,380 --> 00:07:50,340
“En dat kletterde op de Schokkerweg.”

155
00:07:50,610 --> 00:07:52,460
“Want hij was gevallen op
de straat hier vlak...?”

156
00:07:52,460 --> 00:07:52,660
“Hier, Westduinweg.”

157
00:07:52,660 --> 00:07:57,370
“Ja, hier verderop, bij
de firma Spaans, die waren

158
00:07:57,370 --> 00:08:03,790
toen verhuizers, garage en
uh daar was ‘ie neergekomen.

159
00:08:03,790 --> 00:08:09,550
En die mensen die zijn daar allemaal goed
afgekomen, want die waren in de kelder gevlucht.”

160
00:08:10,260 --> 00:08:11,040
“(Onverstaanbaar)”

161
00:08:11,270 --> 00:08:13,410
“Maar was er dan tijd om te vluchten?”

162
00:08:13,410 --> 00:08:17,430
“Ja dat... wil u geloven
dat ik dat ook niet begrijp?

163
00:08:17,430 --> 00:08:24,070
Want in principe, je rent naar boven en dat
ding zit in de lucht en je zegt, ‘Jaap kom eens

164
00:08:24,070 --> 00:08:31,920
gauw’, en dan denk ik, ‘Dat kan toch niet?’. Maar
dat ding heeft heel lang in de lucht gedraaid.

165
00:08:31,920 --> 00:08:37,880
Want ook mensen in Den Haag die in de file
stonden voor brood ofzo, die zijn bang geweest.

166
00:08:37,880 --> 00:08:39,620
Hij heeft gezwaaid.”

167
00:08:39,620 --> 00:08:41,690
“Niemand wist natuurlijk
waar ‘ie zou vallen.”

168
00:08:41,690 --> 00:08:41,840
“Nee.”

169
00:08:41,840 --> 00:08:42,610
“Nee.”

170
00:08:42,610 --> 00:08:46,450
“Dus u heeft nog... Maar toen is
die klap, hij is gevallen op de

171
00:08:46,450 --> 00:08:49,889
Westduinweg en, maar de ravage
is naar de Schokkerweg gegaan?”

172
00:08:49,890 --> 00:08:55,380
“Ja, die is zo over die huizen ge, die kletterde
op de Schokkerweg. Dat weet ik nog, dat dat zo...”

173
00:08:55,380 --> 00:08:57,180
“Dat is één stoep hier.”

174
00:08:57,180 --> 00:08:59,100
zo’n bizar geluid was.”

175
00:08:59,100 --> 00:09:02,400
“Dus het is daar gebeurd,
zes huizen hier vandaan.”

176
00:09:02,400 --> 00:09:06,860
“En bij ons vlogen de
pannen van dak, van stal.

177
00:09:07,390 --> 00:09:11,580
Het was natuurlijk een explosie,
ook de ruiten waren allemaal stuk.”

178
00:09:11,580 --> 00:09:13,600
“Was er een zware knal, zware dreun?”

179
00:09:13,600 --> 00:09:15,510
“Ja absoluut, vreselijk zwaar.”

180
00:09:15,510 --> 00:09:19,779
“Je had altijd, in de hele omgeving
schade, alle ruiten waren stuk...”

181
00:09:19,780 --> 00:09:26,120
“Er zijn nog uh, als d, dat hoeft
niet op het interview maar uhm, als je

182
00:09:26,120 --> 00:09:32,330
nou een deur gaat verven daar, dan
komen nog de scheuren tevoorschijn.

183
00:09:32,330 --> 00:09:35,330
De sloten, de deuren die dichtwaren,

184
00:09:35,330 --> 00:09:42,390
daar braken gewoon de sloten, door
de kracht. Is een enorme kracht.

185
00:09:42,390 --> 00:09:47,990
Dus een kindje van vijf jaar,
blijft niet zoveel van over.”

186
00:09:50,730 --> 00:09:51,470
“Nee.”

187
00:09:51,910 --> 00:09:53,325
“Is een pinkje van over. Dus
is absoluut verbrijzeld.”

188
00:09:53,890 --> 00:10:03,320
“Uhm, het huis is dus de, de, de, het huis
van uw vader is daarbij getroffen of...?”

189
00:10:03,320 --> 00:10:03,750
“Nee.”

190
00:10:03,750 --> 00:10:10,380
“Nee. Het, het, explosie was bij de firma Spaans.
En wij, onze huizen bleven gewoon staan.”

191
00:10:10,380 --> 00:10:12,360
“Maar uw vader en uw broer...”

192
00:10:12,360 --> 00:10:14,090
“Die liepen die...”

193
00:10:14,090 --> 00:10:15,290
“...en hun twee kinderen liepen
daar, die liepen daar op straat?”

194
00:10:15,290 --> 00:10:21,350
“Ja, waren beneden, die waren hier beneden in de
garage aan het werk en die zijn gevlucht, omdat

195
00:10:21,350 --> 00:10:23,869
dat ding (maakt zichzaggend gebaar met haar
hand), en die zijn er precies midden in gelopen.”

196
00:10:23,870 --> 00:10:24,648
“Ja, ja.”

197
00:10:24,648 --> 00:10:28,800
“Ze dachten dat ze naar
de schuilkelder gingen.”

198
00:10:28,800 --> 00:10:34,400
“Als ze gebleven waren waar ze waren was er
niks gebeurd. Dat maakt het nog meer bizar.”

199
00:10:34,400 --> 00:10:34,990
“Ja.”

200
00:10:34,990 --> 00:10:35,310
“Ja.”

201
00:10:35,311 --> 00:10:39,290
“Ze zijn, tijdens de vlucht zijn
ze dus getroffen door eenV2?”

202
00:10:39,290 --> 00:10:40,200
“Ja, ja.”

203
00:10:40,200 --> 00:10:42,009
“Waar, waar die viel
daar waren zij net.”

204
00:10:42,010 --> 00:10:46,580
“Hoe wisten jullie dat, h-hoe hoorde u
dat uw familie daarbij betrokken was?”

205
00:10:47,250 --> 00:10:47,920
“Ja, uh...”

206
00:10:47,920 --> 00:10:53,487
“Dat is een verhaal apart, dat
staat hier ook in, maar...”

207
00:10:53,480 --> 00:11:01,975
“Je gaat uh... W-we wisten natuurlijk wel dat
mijn vader en de jongens in die werkplaats waren.

208
00:11:01,975 --> 00:11:06,740
Dus je dacht, ‘Als dat maar goed gegaan
is’. Dus ik ben nog naar mijn moeder

209
00:11:06,740 --> 00:11:11,750
gelopen en ik heb geroepen, ‘Is alles
goed hier?”, zei ze ‘Ja hoor, hier is alles

210
00:11:11,750 --> 00:11:17,380
prima’. En toen ben ik naar het hoekje
gerend en toen kwam ik, Jaap kwam al, mijn

211
00:11:17,380 --> 00:11:25,210
broer kwam er al uit en die zei ‘Ik heb
dingen gezien, het is niet goed’. En...”

212
00:11:25,210 --> 00:11:25,890
“Hij had...”

213
00:11:25,890 --> 00:11:30,600
“Toen kwam, maar de Duitsers
zetten het ook onmiddelijk af.

214
00:11:30,750 --> 00:11:35,369
Hij is er nog bijgeweest, maar
ik al niet meer, want de Duitser,

215
00:11:35,370 --> 00:11:38,830
er kwam een grote Duitse
soldaat en die stond daar en dan

216
00:11:38,830 --> 00:11:39,210
mocht je er niet meer door.”

217
00:11:39,210 --> 00:11:41,680
“Zetten het af.”

218
00:11:41,890 --> 00:11:48,090
“Maar zodoende zijn we er achter gekomen dat dat,
dat ze daar waren. Dat wisten we helemaal niet.”

219
00:11:48,090 --> 00:11:54,520
“Nou dat wisten ze dus doordat ze een, een, een
stukje van Roog zagen, mijn man herkende dat.”

220
00:11:54,520 --> 00:11:55,070
“Dat was zijn broer?”

221
00:11:55,070 --> 00:11:55,190
“Ja.”

222
00:11:55,190 --> 00:11:56,039
“Dat was zijn broer.”

223
00:11:56,040 --> 00:11:56,430
“Ja.”

224
00:11:56,430 --> 00:11:57,710
“Dat was iets van zijn broer.”

225
00:11:57,710 --> 00:11:57,880
“Ja, zijn been dus.”

226
00:11:57,881 --> 00:11:57,975
“Z’n been.”

227
00:11:57,975 --> 00:11:58,240
“Uit het puin ofzo zag je dat?”

228
00:11:58,240 --> 00:12:03,870
“Nee, hij zag het aan
de schoen en de sok.”

229
00:12:03,870 --> 00:12:09,370
“Ja, maar dat, dat, dat kan u niet, daarmee
kan je de kracht zijn, dat was daarvandaan,

230
00:12:09,370 --> 00:12:17,970
want deze Spaanse zitten voor aan het
blok en dat been dat lag hier voor de deur.

231
00:12:17,970 --> 00:12:25,730
En, en, en we zagen het aan de sok, want mijn moeder
had een sok gemaakt van een oud gebreid vestje.

232
00:12:25,730 --> 00:12:29,870
Zo ging dat. Er waren geen sokken.

233
00:12:29,870 --> 00:12:33,500
Ja, dit hoeft allemaal niet in het
verhaal, maar we proberen het u duidelijk

234
00:12:33,500 --> 00:12:39,830
te maken hoe, waar het, het schrik
van ‘wat is dit?’, ja, dat was een

235
00:12:39,830 --> 00:12:44,180
lichaamsdeel van je familie. Nou
dat vergeet je dus nooit meer.”

236
00:12:44,180 --> 00:12:48,260
‘En toen, toen wist Jaap
dus dat het absoluut mis

237
00:12:48,260 --> 00:12:51,330
was, dat ze daarmee vast
en zeker allemaal weg waren.

238
00:12:51,330 --> 00:12:57,780
En toen hoorde ‘ie van een mevrouw Shurmond,
die hier op de rij, dat ze even tevoor nog

239
00:12:57,780 --> 00:13:02,900
met alle vier even een praatje en dat ze
zeiden: ‘Wij vluchten naar de schuilkelder.”

240
00:13:02,900 --> 00:13:04,110
“Die was hier in de
buurt de schuilkelder?”

241
00:13:04,110 --> 00:13:07,450
“Ja, die was tegenover de
ziekenverpleging, onder aan...”

242
00:13:07,450 --> 00:13:08,310
“Dat hoekje.”

243
00:13:08,310 --> 00:13:09,890
“Bij, bij, bij lijn 11.”

244
00:13:09,890 --> 00:13:14,300
“Ja, hij weet, hij is in
Scheveningen geboren, hij weet het.

245
00:13:14,300 --> 00:13:17,544
Maar uh toen begreep ‘ie al dat dat
nooit geen zuivere koffie was.”

246
00:13:17,870 --> 00:13:20,320
“Nee, toen was het fout.”

247
00:13:20,320 --> 00:13:25,180
“En toen is ‘ie, toen mocht ‘ie er niet
meer bij want het werd meteen afgezet.

248
00:13:25,370 --> 00:13:30,890
En toen is hij regelrecht naar dominee Holtop
gelopen, die daar ergens uh bij de Cornelis

249
00:13:30,890 --> 00:13:36,026
Jolstraat woonde, om te vragen of die dominee
eens even naar zijn moeder wou gaan, want dat er

250
00:13:36,080 --> 00:13:43,850
absoluut iets verschrikkelijks gebeurd was.
Want hij wist, hij had dat been al gezien.

251
00:13:43,850 --> 00:13:49,090
Toen was inmiddels de vrouw van Klazien,
dus die vrouw van Rogges, die was

252
00:13:49,090 --> 00:13:54,050
al in Wassenaar bij familie om bij te
sterken van dat ziekenhuis waar ze...”

253
00:13:54,050 --> 00:13:55,300
“Want ze lag in het ziekenhuis?”

254
00:13:55,300 --> 00:14:00,820
“Ze lag aanvankelijk in het ziekenhuis, maar
ze is toen naar Wassenaar gegaan om bij te

255
00:14:00,820 --> 00:14:05,409
sterken en heeft daar een kind meegenomen, bij
familie, bij een broer van mijn schoonmoeder.

256
00:14:05,410 --> 00:14:11,910
En uh daar moest toen dat bericht ook nog
eens gebracht worden na verloop van tijd.

257
00:14:11,910 --> 00:14:13,960
Ja, die wist nog nergens van.

258
00:14:13,960 --> 00:14:20,597
Moest gaan vertellen dat ze geen man meer
had, een absolute zenuwpatient, dus die

259
00:14:20,598 --> 00:14:24,840
al heel wankel was en die al twee kinderen
had, nee drie kinderen had ze, toch?”

260
00:14:24,840 --> 00:14:25,630
“Vier.”

261
00:14:25,630 --> 00:14:28,560
“Vier had ze er al?

262
00:14:28,561 --> 00:14:31,652
En uh, die twee kleintjes waren onder
de hoede van mijn schoonmoeder, dus

263
00:14:31,653 --> 00:14:37,440
dat was een hele sterke persoonlijkheid
geweest en die zorgde voor ze.

264
00:14:37,440 --> 00:14:38,570
En die andere

265
00:14:38,570 --> 00:14:44,100
twee, de, de allerkleinste
had ze bij zich.”

266
00:14:44,100 --> 00:14:47,580
“Dus uw uh, mevrouw Thijsse uw
vader is daarbij omgekomen...”

267
00:14:47,580 --> 00:14:47,770
“Ja.”

268
00:14:47,770 --> 00:14:49,430
“...zijn zoon [Rogges]...”

269
00:14:49,430 --> 00:14:49,910
“Mijn broer.”

270
00:14:49,910 --> 00:14:53,080
en diens, uw broer, en diens
twee kleine kinderen.”

271
00:14:53,080 --> 00:14:53,599
“Twee kinderen.”

272
00:14:53,599 --> 00:14:54,540
“Hoe oud waren die kinderen?”

273
00:14:54,540 --> 00:14:59,220
“Zeven en vijf jaar. Ik heb de, ik zal het u
straks laten zien, ik heb de rouwkaart bij me.”

274
00:14:59,220 --> 00:15:05,310
“Ja, ja, ja. Mmm, hoe gaat dan
zoiets verder als zoiets gebeurd?”

275
00:15:05,310 --> 00:15:07,119
“Ja, vraagt u me...”

276
00:15:07,120 --> 00:15:08,100
“Ik bedoel, moet er, ja...”

277
00:15:08,100 --> 00:15:09,010
“Goeie vraag, maar...”

278
00:15:09,010 --> 00:15:12,750
“Werd er gelijk hulp geboden om te
kijken of er nog overlevenden waren?”

279
00:15:12,750 --> 00:15:15,890
“Er was toch niemand hier?
Er waren bijna geen mensen.”

280
00:15:15,890 --> 00:15:17,000
“Nee. We zijn...”

281
00:15:17,000 --> 00:15:18,550
“Je kon een kanon door
Scheveningen schieten.”

282
00:15:18,550 --> 00:15:22,960
“We zijn ner, nergens mee geholpen.
Ook de dominee wist er geen raad mee.”

283
00:15:22,960 --> 00:15:24,330
“Die man was natuurlijk radeloos.

284
00:15:24,330 --> 00:15:30,700
Die werd daar geroepen en toen moest er vervoer
komen om naar die schoonzuster te gaan in Wassenaar.

285
00:15:30,700 --> 00:15:36,770
Toen heeft Thijsse
die had nog een paar

286
00:15:37,270 --> 00:15:42,430
paarden, ook voor de, was
geen benzine, dus paarden.

287
00:15:42,430 --> 00:15:43,040
En uh, zijn op een gegeven moment gevorderd, maar
goed, weer teruggekomen op eigen gelegenheid.

288
00:15:43,040 --> 00:15:45,979
Die paarden die roken de stallen, die
kwamen gewoon weer binnenlopen daar.

289
00:15:45,980 --> 00:15:55,460
Maar uhm, die uhm, die dominee die ging, die kreeg
een paard en wagen van uh, van Thijsse en uh...”

290
00:15:55,460 --> 00:15:57,520
“Nee, nee An, je bent verkeerd.”

291
00:15:57,800 --> 00:16:00,130
“Ja, iemand heeft,
heeft de dominee...”

292
00:16:00,130 --> 00:16:01,160
“De dominee...”

293
00:16:01,160 --> 00:16:03,480
“Oh niet, nou niet van
Jan, want Jan was er niet.”

294
00:16:03,480 --> 00:16:09,710
“De dominee is op de fiets met houten
banden, nee, met rubberen banden.

295
00:16:09,710 --> 00:16:14,050
Een dominee kreeg een bon
voor rubberen banden.

296
00:16:14,210 --> 00:16:23,480
En de dominee die uh, mijn, mijn, ik kom dus
uit een, man mijn had een transportbedrijf,

297
00:16:23,480 --> 00:16:32,080
dus wij hadden nog paarden, maar er ging geen
vervoer meer, geen trams, geen bussen, niks.

298
00:16:32,080 --> 00:16:37,510
Dus het, mijn, mijn
schoonvader, mijn man zat in

299
00:16:37,510 --> 00:16:45,300
Duitsland, mijn schoonvader heeft een koetsje
gevraagd aan bevriende koe, uh begrafenisondernemer.

300
00:16:45,300 --> 00:16:53,930
En hij heeft het paard geleverd en toen heeft, ben
ik met mijn zwager, mijn man zijn broer, stapvoets

301
00:16:53,930 --> 00:17:02,810
naar Wassenaar gereden om die moeder en dat zusje
op te halen, maar de dominee zou eerst gaan.

302
00:17:02,950 --> 00:17:06,330
Maar de dominee had een
lekke band onderweg.

303
00:17:07,470 --> 00:17:11,540
Want wij moesten door het Bezuidenhout
en daar was alles nog puin.”

304
00:17:11,540 --> 00:17:13,430
“Want daar was ook een groot
bombardement geweest.”

305
00:17:13,430 --> 00:17:17,790
“Daar is een groter bo... En
toen is ‘ie, toen waren wij

306
00:17:17,790 --> 00:17:22,240
halverwege en toen ineens kwam
die dominee achter ons rijden.

307
00:17:22,240 --> 00:17:28,510
Toen zei hij, ‘Jullie moeten wachten, want ik
moet eerst.’ Hij moest de boodschap gaan brengen.

308
00:17:28,510 --> 00:17:32,680
En toen zijn we stil
gaan staan een poosje,

309
00:17:32,780 --> 00:17:37,620
totdat die dominee Wassenaar ergens
een laan insloeg en toen zijn wij

310
00:17:37,621 --> 00:17:42,540
daar voor de deur gaan wachten,
totdat ze daar naar buiten kwamen.

311
00:17:42,540 --> 00:17:49,580
Maar mijn, de dominee heeft gezegd tegen, die
heeft het verhaal gedaan, die heeft gezegd

312
00:17:49,580 --> 00:18:00,200
uh, ‘Uw man’, en toen zei, zei ze uh, was,
was, had mijn man ’t maar, waren het nou

313
00:18:00,200 --> 00:18:06,310
maar m’n, mijn, mijn man is overleden, of
de kindertjes, in ieder geval heeft gezegd

314
00:18:06,310 --> 00:18:14,220
uh, een van de twee zei ze, van was mijn man
er nou maar, want dan hadden de kindertjes...

315
00:18:14,220 --> 00:18:19,310
Nou toen zei ‘ie, ‘Ja, maar uw kindertjes
zijn ook dood’. Zo’n, zo’n soort verhaal.

316
00:18:19,310 --> 00:18:23,950
Ik vertel het heel verward, maar voor die
man was dat een vreselijke opdracht.”

317
00:18:23,950 --> 00:18:24,480
“Ja.”

318
00:18:24,480 --> 00:18:25,990
“Gebeurde dat op dezelfde dag?”

319
00:18:25,990 --> 00:18:28,270
“Ja, absoluut. ’s Middags.”

320
00:18:28,920 --> 00:18:33,620
“Uhm, zijn er behalve deze vier mensen
meer slachtoffers gevallen bij die...”

321
00:18:33,620 --> 00:18:35,619
“Ja. Ja, staat ook in het stuk.”

322
00:18:35,620 --> 00:18:36,909
“Ja, dat staat ook hier in.”

323
00:18:36,910 --> 00:18:38,810
“Van die man van de centrale...”

324
00:18:38,810 --> 00:18:39,370
“Groen.”

325
00:18:39,370 --> 00:18:44,930
“Die is er nog op de Westduinweg, het
gebouw van de centrale van de gemeente uh.

326
00:18:44,930 --> 00:18:52,140
Die uh, die liep naar de overkant en die is ook
dood. En ook ging een fietser voorbij, ook dood.”

327
00:18:52,140 --> 00:18:53,380
“Zes slachtoffers?”

328
00:18:53,380 --> 00:18:54,050
“Ja.”

329
00:18:56,330 --> 00:18:58,610
“Ook gewonden? Of iedereen was...?”

330
00:18:58,610 --> 00:19:00,390
“Nee. Nee, niet dat ik weet. Nee.”

331
00:19:00,390 --> 00:19:09,670
“Want het was zo dat die twee kinderen
die in dat huis, in die ruïne, stonden

332
00:19:09,720 --> 00:19:14,370
een jonge moeder met een kind van
Spaans tegen de keldermuur aan en dat

333
00:19:14,370 --> 00:19:19,180
stukje is gespaard gebleven en de andere
moeder stond boven op de derde etage

334
00:19:19,180 --> 00:19:22,401
bij een keuken en stond ook tegen de
muur aangedrukt, ook met een kind.”

335
00:19:23,010 --> 00:19:23,954
“Ook goed afgelopen.”

336
00:19:23,955 --> 00:19:26,610
“Ook goed afgelopen. Er is geen
enkel mens daar betroffen.”

337
00:19:26,610 --> 00:19:29,530
“Zelfs het hondje kwam nog
levend uit de puinhopen.”

338
00:19:29,530 --> 00:19:32,040
“Op de plek waar die
raket was gevallen?”

339
00:19:32,040 --> 00:19:38,490
“Ja. En toen zeiden ze, want zoveel mensen wonen
hier niet, laten we die kinderen maar even

340
00:19:38,490 --> 00:19:42,007
naar Van der Ende, kunnen die
even in de bedjes bij Van der

341
00:19:42,008 --> 00:19:44,519
Ende, niet wetende dat die
kinderen onder dat puin lagen.”

342
00:19:44,520 --> 00:19:47,310
“Ja, dat was heel tragisch.”

343
00:19:47,310 --> 00:19:51,950
“En toen hebben ze ze gebracht. Mijn
schoonmoeder was een hele behulpzame vrouw.

344
00:19:51,950 --> 00:19:55,600
Daar (wijst vooruit), ik wijs nou naar
beneden, maar het was dus op de Schokkerweg.

345
00:19:55,600 --> 00:20:03,150
En uh, toen zij... en toen kwamen zij al heel
gauw erachter dat ze alle vier waarschijnlijk

346
00:20:03,150 --> 00:20:06,426
onder het puin lagen, toen zijn ze
vliegensvlug die twee kinderen weer terug gaan

347
00:20:06,480 --> 00:20:11,540
halen, want die konden natuurlijk niet in de
warme bedjes nog van die kinderen liggen.”

348
00:20:11,540 --> 00:20:15,100
“Nou dat was, dat zijn allemaal
bijkomstigheden die gewoon heel

349
00:20:15,100 --> 00:20:20,460
erg pijn doen, maar die trok uh,
dat zijn toch zijstraten hè.”

350
00:20:20,460 --> 00:20:22,750
“Ja maar, het was voor
jullie wel vreselijk.”

351
00:20:22,750 --> 00:20:27,570
“Ja vreselijk, vreselijk, vreselijk. Ja, u
zegt het maar hoe kwam je die dagen door?

352
00:20:27,570 --> 00:20:34,300
Mijn, z’n vrouw, mijn schoonzusje die wou niet
eens naar bed. Wij hebben matrassen op de grond

353
00:20:34,300 --> 00:20:38,980
gelegd en zo hebben we de nacht
doorgebracht, want we konden niet slapen.

354
00:20:38,980 --> 00:20:47,130
Bovendien, in die nacht ging de allerlaatste V1
omhoog, die er die, die er toen is afgevuurd.”

355
00:20:47,130 --> 00:20:54,179
“Dat was meteen de laatste, want het was 23
maart en 5 mei is het einde van de, of 10 mei...”

356
00:20:54,180 --> 00:20:55,280
“Het was 23 april, ja.”

357
00:20:55,280 --> 00:21:00,280
“...vijf hè. En uh, toen was het
uh, was het einde van de oorlog,

358
00:21:00,280 --> 00:21:05,200
dus het is heel, het was een
heel hecht en gemoedelijk gezin.

359
00:21:05,780 --> 00:21:08,870
Dus er was zo’n hechte band
en mijn schoonmoeder was

360
00:21:08,870 --> 00:21:11,770
een flinke vrouw, dus die
loste alle problemen op.

361
00:21:11,980 --> 00:21:17,090
En die bleef achter met een gekreukelde
schoondochter en twee kleintjes nog

362
00:21:17,240 --> 00:21:22,800
en ja, een zoon die uh, die ook de
weg een beetje kwijtraakte daardoor en

363
00:21:22,800 --> 00:21:29,580
die weer alles deed om z’n moeder en
die kleine kinderen... te begleiden.”

364
00:21:29,580 --> 00:21:33,040
“Is er brand uitgebroken
na die uh...?”

365
00:21:33,270 --> 00:21:38,780
“Nee, nee. Daar kwam een heel,
uh ze noemde dat de dodencommando.

366
00:21:38,780 --> 00:21:48,200
Daar kwam toen een Duits uh, uh stelletje mensen
z’n, dat waren toen destijds gevangenen zeiden ze.

367
00:21:48,200 --> 00:21:52,830
Die werden uh, die hadden
een speciaal doodscommando,

368
00:21:52,830 --> 00:21:56,010
dan als er zoiets was dan
werden ze daar op afgestuurd.

369
00:21:56,010 --> 00:21:58,440
En die zijn, die kwamen kijken.”

370
00:21:58,440 --> 00:21:59,760
“Om het op te ruimen?”

371
00:21:59,760 --> 00:22:00,060
“Ja.”

372
00:22:00,060 --> 00:22:00,620
“Nou...”

373
00:22:00,620 --> 00:22:09,347
“Om te kijken of er nog uh ontploffingsgevaar was,
of... En dan geven ze zo’n terrein ook weer vrij.

374
00:22:09,347 --> 00:22:11,330
Toen ging, die ging op een
gegeven moment weer weg.”

375
00:22:11,330 --> 00:22:13,630
“Maar er is geen brand geweest?”

376
00:22:13,630 --> 00:22:14,569
“Nee, zeker niet.”

377
00:22:14,570 --> 00:22:18,620
“Want je zou toch verwachten dat zo’n
raket vol met uhm brandstof zit?”

378
00:22:18,620 --> 00:22:24,530
“Ja, de lege uh ketel lag op de Westduin,
lag op de uh Schokkerweg. Een soort...”

379
00:22:24,530 --> 00:22:24,669
“De tank?”

380
00:22:24,670 --> 00:22:24,830
“...ketel. Ja, ja.”

381
00:22:24,830 --> 00:22:28,830
“Ja, op de Schokkerweg ergens.”

382
00:22:28,830 --> 00:22:34,210
“Die is een grote ijzeren ketel, die is
door de lucht boem, daar terecht gekomen.”

383
00:22:34,210 --> 00:22:35,660
“Daar waren dus...”

384
00:22:35,660 --> 00:22:41,570
“Nu achteraf vraag je je dingen af,
‘Kon dat wel?’, maar het was gewoon zo.”

385
00:22:42,370 --> 00:22:44,850
“Is toen gelijk begonnen met
het ruimen van het puin?”

386
00:22:44,850 --> 00:22:50,215
“Nee, want dat is een hele heisa geweest om
toestemming te krijgen, want mijn man wou gaan graven.

387
00:22:50,215 --> 00:22:55,180
Dat was natuurlijk een jonge vent nog. Hij was
natuurlijk, allemaal leden ze onder de honger.

388
00:22:55,200 --> 00:22:57,270
Maar hij zei moeder.

389
00:22:57,270 --> 00:23:02,643
Nee, eerst kreeg die geen toestemming
en toen zei hij uiteindelijk

390
00:23:02,643 --> 00:23:04,688
heeft de politie daaraan
meegewerkt en het is vrijgegeven.

391
00:23:04,688 --> 00:23:06,739
Dus toen mocht’ie gaan graven. En toen heeft een
brigadier of zoiets, die heeft hem geholpen.”

392
00:23:06,740 --> 00:23:07,220
“Ja, die van de politie,
die heeft hem geholpen.”

393
00:23:07,220 --> 00:23:15,100
“En toen zijn ze samen, maar ze hebben een
wee lopen graven. Voor ze alles hadden.

394
00:23:16,150 --> 00:23:19,760
En toen kreeg mijn man een
ontsteking, lijkvergiftiging,

395
00:23:19,760 --> 00:23:22,510
in zijn neus, dus dat zag
er verschrikkelijk uit.

396
00:23:22,990 --> 00:23:24,973
Dat staat ergens hier
ook in beschreven.”

397
00:23:24,980 --> 00:23:31,640
“Maar het gaat erom… Ja, ze
zijn gelijk gaan graven, waarom.

398
00:23:31,640 --> 00:23:34,180
Ze wilden hun stoffelijke
overschotten vinden.”

399
00:23:34,180 --> 00:23:36,970
“En misschien zaten er
nog gewonden onder?”

400
00:23:38,250 --> 00:23:42,330
“Ja, dus. Nee, ze zijn gelijk, hij is
’s middags, ‘s middags al gaan graven”

401
00:23:42,330 --> 00:23:43,090
Maar die hebben ze
wel…. Zijn vader heeft

402
00:23:43,090 --> 00:23:46,040
(onverstaanbaar)…..Ja…. En Roog
heeft ie ook heel gauw gevonden.

403
00:23:46,040 --> 00:23:47,910
Maar die kinderen was
moeilijk, die jongste…”

404
00:23:47,910 --> 00:23:51,360
“Ja die la… Mijn vader lag,
ik, ik heb er foto’s van,

405
00:23:51,360 --> 00:23:57,650
van later, maar die lag in
het portaaltje van het huis.”

406
00:23:57,650 --> 00:23:58,970
“Weggeslagen eigenlijk.”

407
00:23:59,530 --> 00:24:05,440
“Hoe heeft het leven daarna weer euh, zijn loop
gevonden? Want het was midden in de oorlog en…”

408
00:24:05,440 --> 00:24:08,890
“Nou, ik zal u vertellen, heel
moeilijk, want heel kort daarna

409
00:24:08,890 --> 00:24:12,928
kwam de eerste voedseldropping
en dat hoefde van ons niet meer.

410
00:24:13,010 --> 00:24:17,740
Mijn moeder wou daar niet eens
naar kijken, terwijl we zo veel,

411
00:24:17,740 --> 00:24:22,960
euh, hadden moeten ontberen, maar
het hoefde allemaal niet meer.

412
00:24:22,960 --> 00:24:28,450
Ik kan, ik kan het eigenlijk niet meer
zeggen hoe we toen leefden, automatisch.”

413
00:24:29,260 --> 00:24:31,490
“Want het was anderhalve
maand voor de bevrijding.”

414
00:24:31,490 --> 00:24:31,900
“Ja, ja, precies.”

415
00:24:31,900 --> 00:24:32,140
“Ja.”

416
00:24:32,140 --> 00:24:33,950
“Maar die bevrijding
zullen jullie ook niet…”

417
00:24:33,950 --> 00:24:40,290
“Zei ook niks. We hebben nooit feest gevierd
hoor. Dat hoeven we allemaal niet. Dat kon niet.

418
00:24:40,790 --> 00:24:46,250
Maar het is wel triest natuurlijk, hoor. Wat
weet je van het feest? Ik zou er niks van weten.

419
00:24:46,250 --> 00:24:48,970
Wij waren alleen maar in diepe rouw.”

420
00:24:49,060 --> 00:24:51,480
“Ja, alleen maar diepe rouw. En…”

421
00:24:51,480 --> 00:24:54,300
“En ze moesten ook
nog begraven worden.”

422
00:24:55,560 --> 00:25:03,100
“Geen geld en geen, geen spullen. En ze mochten
ook niet vanuit Scheveningen begraven worden.

423
00:25:03,100 --> 00:25:09,260
Mijn man ging, euh, Jaap, die ging, euh, Zijn
moeder achterop de fiets met harde banden…”

424
00:25:09,260 --> 00:25:10,800
(Lacht)

425
00:25:10,800 --> 00:25:19,290
ging die naar, dus naar de Prinsengracht,
dat beschrijft hij ook heel duidelijk.

426
00:25:19,350 --> 00:25:19,839
En wordt’ie…”(doet buiten beeld iets
met haar armen bij de vrouw rechts)

427
00:25:19,840 --> 00:25:23,040
“Oh, sorry.”

428
00:25:23,360 --> 00:25:24,200
“En wordt’ie euh…”

429
00:25:24,200 --> 00:25:25,065
“Aangehouden.”

430
00:25:25,066 --> 00:25:26,042
“Aangehouden, krijgt’ie een bekeuring
omdat zijn moeder achterop zat.

431
00:25:26,043 --> 00:25:30,634
En toen zei zijn moeder, euh:
“Meneer, als u nou eens wist wat

432
00:25:30,634 --> 00:25:33,555
ik ging doen”. “Zwijg!”. Ja Jaap
was natuurlijk erg geprikkeld.

433
00:25:33,555 --> 00:25:34,991
“Nee, moeder, zwijg daarover.

434
00:25:34,991 --> 00:25:41,028
Hoeveel krijg je?” “Drie guldens.” Gaf die
drie vijftig: “De rest is van jou.” “Moeder we

435
00:25:41,028 --> 00:25:46,723
gaan.” Want ze gingen naar die vader om hem te
identificeren en dan nog even afscheid te nemen.

436
00:25:46,724 --> 00:25:52,887
Dat mocht mijn schoonmoeder dan
nog wel. En dat was zo dramatisch.

437
00:25:52,888 --> 00:25:58,895
Dat heeft ongeveer in mijn ziel gekerfd.
Want ik schrijf dat voor hem in '91.

438
00:25:59,814 --> 00:26:01,680
Dat is vijftig jaar later, bijna.”

439
00:26:01,680 --> 00:26:06,090
“Ze lagen opgebaard in het
ziekenhuis in de Haagse binnenstad?”

440
00:26:06,090 --> 00:26:06,599
“Ja wacht even, in het uh...”

441
00:26:06,600 --> 00:26:07,277
“Rode Kruis?”

442
00:26:07,278 --> 00:26:08,477
“...Zuidwalziekenhuis.”

443
00:26:08,477 --> 00:26:08,998
“Zuidwal.”

444
00:26:08,999 --> 00:26:10,720
“Dat is in de Haagse binnenstad?”

445
00:26:10,720 --> 00:26:10,820
“Ja.”

446
00:26:10,820 --> 00:26:13,670
“In de kelder, in de kelder
van de Zuidwalziekenhuis.”

447
00:26:13,670 --> 00:26:16,900
“Ja, en waar zijn ze begraven?”

448
00:26:16,900 --> 00:26:22,100
“Eerst op Eik en Duinen,
want uh, hier Scheveningen

449
00:26:22,100 --> 00:26:27,680
was vol en uh Eik en
Duinen daar was nog plaats.”

450
00:26:27,680 --> 00:26:29,390
“Daar is ze later herbegraven.”

451
00:26:29,390 --> 00:26:32,890
“En later zijn ze
herbegraven. Net na...”

452
00:26:32,890 --> 00:26:33,480
“In één graf.”

453
00:26:33,480 --> 00:26:34,710
“Na, na de oorlog?”

454
00:26:34,710 --> 00:26:36,600
“Ja, ja, ja.”

455
00:26:36,600 --> 00:26:37,750
“Ja, na de oorlog dat
was…(onverstaanbaar).”

456
00:26:37,750 --> 00:26:43,150
“Toen zijn ze met elkaar in een
graf op gewoon hier uh Kerkhoflaan.”

457
00:26:43,150 --> 00:26:47,901
“Ja, staat op: ‘Familie van der Ende”.
Familiegraf Van der Ende staat er.”

458
00:26:48,010 --> 00:26:54,210
“Het huis uhm waar jullie woonden is dat, staat
dat er nog, is dat, dat is gespaard gebleven?”

459
00:26:54,210 --> 00:26:54,679
“Ja, absoluut.”

460
00:26:54,680 --> 00:26:55,400
“Dat kun je zo zien...”

461
00:26:55,400 --> 00:26:55,800
“Ja.”

462
00:26:55,800 --> 00:26:56,572
“...hiervandaan.”

463
00:26:56,572 --> 00:26:59,980
“Dat maakt het natuurlijk ook heel raar
hè, dat er zo iets ergs gebeurd...”

464
00:26:59,980 --> 00:27:00,509
“Ja, het is, het is....”

465
00:27:00,510 --> 00:27:00,839
“En het is zo vlakbij.”

466
00:27:00,840 --> 00:27:03,380
“...het is maar een
paar meter afstand.”

467
00:27:03,380 --> 00:27:10,025
“Maar ze hadden alleen die werkplaats. En toen later
heb Jaap gezegd, ‘Ik wil het proberen te kopen.

468
00:27:10,025 --> 00:27:31,690
Ik wil hier blijven.’ Dus
die werkplaats uitgebreid,

469
00:27:31,690 --> 00:27:43,650
dus helemaal, dat zijn
allemaal uh, maar in ’91...”

470
00:27:45,740 --> 00:27:53,420
“Het is misschien een rare overgang, maar uhm hoe
was het leven voor 23 maart 1945 in Scheveningen?”

471
00:27:54,050 --> 00:28:03,970
“Nou best wel, best wel moeilijk. Maar ik moet
er bij zeggen dat wij daar een apart leven hadden.

472
00:28:04,280 --> 00:28:14,800
Een, een, op die Schokkerweg. Een, een, het,
het dorp, het dorp Scheveningen is toch apart.

473
00:28:15,080 --> 00:28:17,390
Dat uh, daar kwam je
niet zo dikwijls.”

474
00:28:17,390 --> 00:28:20,110
“Het was ook grotendeels verlaten.”

475
00:28:20,110 --> 00:28:23,430
“Ja, het was stil. Het, het was leeg.”

476
00:28:24,210 --> 00:28:26,750
“Heel Duindorp was leeg.”

477
00:28:26,750 --> 00:28:27,170
“Ja...”

478
00:28:27,170 --> 00:28:27,416
“Her...”

479
00:28:27,416 --> 00:28:28,310
“...maar... Zegt u het maar.”

480
00:28:28,310 --> 00:28:34,070
“Herinnert u zich het moment dat bekend werd dat
het overgrote deel van de bevolking weg moest?”

481
00:28:35,350 --> 00:28:35,870
“Ja zeker.

482
00:28:35,870 --> 00:28:39,400
Mijn man is heel erg betrokken
geweest, want die moest

483
00:28:39,400 --> 00:28:44,290
die mensen verhuizen met
zijn materiaal wat hij had.

484
00:28:45,750 --> 00:28:57,710
De, Duindorp bijvoorbeeld, dat, ik weet wel dat
mijn man euh zei ‘Zo de brandende kachel met de soe..

485
00:28:57,710 --> 00:29:03,170
op zondag uh met de, met de soep’, die werd zo
van een muur gehaald en die moesten we verhuizen.

486
00:29:03,170 --> 00:29:08,890
Mijn man heeft veel Scheveningers
naar Brabant en zo verhuist.”

487
00:29:08,890 --> 00:29:11,150
“En Aalten, gingen heel
veel mensen naar toe.”

488
00:29:11,150 --> 00:29:16,790
“Ja, maar der kwamen ook, dat is zeer
bijzonder, dat zal ik er maar niet bij zeggen,

489
00:29:16,790 --> 00:29:20,880
onder de vlooien te zitten, want in die
tijd, die mensen hadden niet eens zeep.

490
00:29:20,880 --> 00:29:29,680
En mijn man bracht dat allemaal mee ’s avonds. Maar,
ik bedoel, maar de mensen konden niet zich niet

491
00:29:29,680 --> 00:29:36,180
wassen haast. Dat, dat was een van
de facetten, er was gewoon niks.”

492
00:29:36,510 --> 00:29:37,740
“Want u was al getrouwd.”

493
00:29:37,740 --> 00:29:37,970
“Ja.”

494
00:29:37,970 --> 00:29:41,563
“Euh, maar u mevrouw van der
Ende, was nog een tienermeisje.”

495
00:29:41,380 --> 00:29:43,775
“Ja, nog een tienermeisje. Ik
was 17 toen de oorlog ophield.

496
00:29:43,775 --> 00:29:50,120
En ik weet wel, we zijn op zondag, de
kachel brandde, die werd kokend heet,

497
00:29:50,120 --> 00:29:54,190
een haard, zo’n groene haard, die
werd zo kokend heet op de straat gezet.

498
00:29:54,190 --> 00:29:59,030
Als we zondag, toen kwamen we zeven uur ’s
avond, we hadden al weken met al die kisten, die

499
00:29:59,030 --> 00:30:06,550
hadden we gekregen van de overheid denk ik, en
te wachten wanneer ze ons zouden komen halen.

500
00:30:06,550 --> 00:30:09,023
En toen zijn we verhuisd
en mijn moeder was niet zo

501
00:30:09,024 --> 00:30:13,740
sterk, dus die ging naar
familie met mijn kleine zusje.

502
00:30:13,740 --> 00:30:18,660
En ik ging met mijn vader naar
Groenestijn, dat was in die tijd.”

503
00:30:18,660 --> 00:30:19,670
“Wat was Groenestijn?”

504
00:30:19,670 --> 00:30:22,840
“Groenestijn was een katholiek
huis, maar daar werden al die

505
00:30:22,840 --> 00:30:26,323
mensen die van de straat afmoesten,
die werden daar maar opgeborgen.

506
00:30:26,324 --> 00:30:29,100
Het was eigenlijk een soort
klooster geweest of iets dergelijks.”

507
00:30:29,100 --> 00:30:30,110
“Ja, klooster.”

508
00:30:30,110 --> 00:30:30,800
“Een weeshuis.”

509
00:30:30,800 --> 00:30:31,079
“Een weeshuis...”

510
00:30:31,080 --> 00:30:31,438
“Ja, ja...”

511
00:30:31,438 --> 00:30:32,090
“Katholiek was het.”

512
00:30:32,090 --> 00:30:32,530
“Ja.”

513
00:30:32,530 --> 00:30:35,019
“Het was een opvanghuis voor
mensen die moesten evacueren.”

514
00:30:35,020 --> 00:30:38,390
“Op de, op de, An?
Op de Loosduinseweg?”

515
00:30:38,390 --> 00:30:39,284
“Ja, op de Loosduinseweg.”

516
00:30:39,284 --> 00:30:39,834
“Loosduinseweg.”

517
00:30:39,835 --> 00:30:41,830
“En waar woonde u mevrouw Van
der Ende, toen in die tijd?”

518
00:30:41,830 --> 00:30:42,780
“Ik woonde toen in de IJmuidenstraat.”

519
00:30:42,820 --> 00:30:45,930
“En wat deed uw vader?”

520
00:30:45,930 --> 00:30:47,820
“En mijn vader werkte bij de HTM.”

521
00:30:47,820 --> 00:30:48,900
“Als?”

522
00:30:48,900 --> 00:30:57,020
“Als wegwerker bij de HTM. En mijn opa was in die
tijd bestuurder bij de HTM (onverstaanbaar).”

523
00:30:57,070 --> 00:30:58,530
“Jullie moesten dus wel weg?”

524
00:30:58,530 --> 00:31:02,500
“Wij moesten weg, hè. Wij hadden,
mijn vader had natuurlijk

525
00:31:02,500 --> 00:31:04,336
geen beroep waarvoor je op
Scheveningen moest blijven.

526
00:31:05,240 --> 00:31:09,260
Hun hadden een scheepstimmersbedrijf
en al waren er praktisch geen schepen

527
00:31:09,260 --> 00:31:14,170
meer, de schepen die er nog wel waren,
die moesten wel onderhouden worden.

528
00:31:14,800 --> 00:31:19,290
En daar werd natuurlijk een
beetje gesjoumeld met dat hout.

529
00:31:19,290 --> 00:31:23,290
Want daar moest dan hout voor komen en dan
gingen die Duitsers dat hout vasthouden en

530
00:31:23,290 --> 00:31:31,910
dan in overleg met diverse mensen moest er
een beetje hout tussenuit voor de schepen.

531
00:31:33,120 --> 00:31:35,630
Maar het is gewoon een hele
moeilijke periode geweest.”

532
00:31:35,630 --> 00:31:36,220
“Ja.”

533
00:31:36,220 --> 00:31:38,976
“Herinnert u zich nog iets van dat
Groenesteijn, hoe het daar was?”

534
00:31:39,250 --> 00:31:44,780
“Ja, ik vond het er heerlijk, want je kreeg der
havermoutpap. Dat vond ik zoiets heerlijks!”

535
00:31:44,780 --> 00:31:46,040
“Dat was er niet

536
00:31:46,040 --> 00:31:49,170
“Havermoutpap dat kreeg je nergens,
maar daar kreeg je havermoutpap.”

537
00:31:49,170 --> 00:31:49,320
“Ja.”

538
00:31:49,320 --> 00:31:51,769
“Ik ben mijn hele leven
gek op pap geweest.”

539
00:31:52,230 --> 00:31:52,830
“Sindsdien?”

540
00:31:52,830 --> 00:31:53,400
“Ja.”

541
00:31:53,400 --> 00:31:54,170
“Of daarvoor ook al?”

542
00:31:54,170 --> 00:31:55,500
“Altijd. Ja, ik hield van pap.

543
00:31:55,500 --> 00:31:57,830
Ik denk toch wel dat het met
de oorlog te maken had, want

544
00:31:57,830 --> 00:32:01,230
toen was er geen pap en toen
kregen we in Groenesteijn wel pap.

545
00:32:01,390 --> 00:32:09,835
Maar heel Scheveningen deed, ging terug. Mijn
broer was hier bakker geworden, bij Biever.

546
00:32:09,836 --> 00:32:15,464
Hij was met de dochter van Biever
getrouwd, de bakker, en die hadden

547
00:32:15,465 --> 00:32:19,660
een paar kleine kinderen en die
hadden zo’n loop hulpje nodig.

548
00:32:20,480 --> 00:32:24,050
Dus ik werd ook ingezet
bij de familie van Biever.

549
00:32:24,190 --> 00:32:26,972
Als ik bij het ene gezin
klaar was, dan stond de ander

550
00:32:26,972 --> 00:32:30,192
alweer te wachten en die
had werkzaamheden voor me.

551
00:32:30,192 --> 00:32:38,190
En je vond het ook de gewoonste
zaak van de wereld dat je dat deed.”

552
00:32:38,190 --> 00:32:40,790
“Even voor het beeld. U
verbleef in Groenesteijn...”

553
00:32:40,790 --> 00:32:41,420
“Ja.”

554
00:32:41,420 --> 00:32:42,169
“Hoe lang heeft u daar gezeten?”

555
00:32:42,170 --> 00:32:42,577
“Zes weken, zes weken.”

556
00:32:42,577 --> 00:32:42,790
“Zes weken.”

557
00:32:42,790 --> 00:32:46,420
“Als je daar niet zat kwam je
niet in aanmerking voor een huis.

558
00:32:46,420 --> 00:32:51,700
Toen kregen mijn ouders een huis
in de Weimarstraat, een etage.

559
00:32:52,250 --> 00:32:56,225
En dan gingen we in, ja, met twee
meisjes, mijn vader en moeder, maar

560
00:32:56,320 --> 00:33:00,750
ik ging al heel gauw terug naar
Scheveningen met een valse Ausweiss.

561
00:33:01,870 --> 00:33:04,544
Die van een meisje was, ik had de
naam goed in mijn hoofd geprent.

562
00:33:04,544 --> 00:33:10,924
En uhm en daar kwam ik mee in de
vesting en ik ging hier werken en

563
00:33:10,925 --> 00:33:14,390
dan hadden zij mijn bonkaart, want
dan konden ze daar eten van kopen.

564
00:33:14,390 --> 00:33:20,950
Niet veel maar wat daarvan was dat was
weer extra en ik at van de grote hoop mee.”

565
00:33:20,970 --> 00:33:23,745
“Want Scheveningen was een afgesloten
gebied, daar mochten alleen nog

566
00:33:23,790 --> 00:33:28,360
de mensen in die een speciale pas
hadden waarmee ze doorgang kregen.”

567
00:33:28,360 --> 00:33:33,730
“Ja, waarvoor het nodig was dat ze der waren.
Er is natuurlijk altijd ergens een bakker nodig.

568
00:33:33,730 --> 00:33:39,190
Zij waren hier omdat het schepenmakers waren en
timmerlui, die hadden ze natuurlijk ook nodig,

569
00:33:40,380 --> 00:33:47,190
maar ze… ik weet wel Jaap stond ook in verbinding
met toch weel een deel van de ondergrondse.

570
00:33:47,280 --> 00:33:52,250
Om ze te... als ze hulp
nodig hadden of zoiets.

571
00:33:52,250 --> 00:33:56,560
Zodoende, dat schrijft hij ook ergens, dan
was die bij de burgerpolitie heette dat...”

572
00:33:56,560 --> 00:33:57,810
“Burgerwacht.”

573
00:33:57,810 --> 00:33:58,650
“Burgerwacht.”

574
00:33:58,890 --> 00:33:59,510
“Burgerwacht.”

575
00:33:59,510 --> 00:34:02,543
“Het was ook om in te vallen als
er iets bijzonders moest gebeuren.”

576
00:34:02,450 --> 00:34:05,070
“En wat was dat de burgerwacht.”

577
00:34:05,070 --> 00:34:11,350
“Nou dat was de, eigenlijk de beetje
ondergrondse politie en die heeft

578
00:34:11,350 --> 00:34:16,710
ook aan het eind van de oorlog op
NSB-ers moeten passen in de gevangenis.

579
00:34:16,710 --> 00:34:18,420
Die zaten daar weer gevangen.”

580
00:34:18,840 --> 00:34:22,890
“Dus een soort particuliere politie.”

581
00:34:22,890 --> 00:34:24,480
“Van de ondergrondse?”

582
00:34:24,480 --> 00:34:25,940
“Ik denk, ja, die hadden dat opgezet.”

583
00:34:25,940 --> 00:34:27,480
“Een soort orderdienst, ofzo.”

584
00:34:27,480 --> 00:34:27,810
“Ja, zo zou je het nu noemen.”

585
00:34:27,810 --> 00:34:36,130
“Ja, een soort orderdienst, en daarvoor werd je
ook in die, in die nachtdienst om eten te koken.”

586
00:34:36,130 --> 00:34:41,130
“Uh... Goed, hoe het
verder in Scheveningen was…”

587
00:34:41,130 --> 00:34:43,510
“Ja, want u woonde
in de Weimarstraat.”

588
00:34:43,530 --> 00:34:43,900
“Ja.”

589
00:34:43,900 --> 00:34:45,650
“Toen woonde mijn ouders
in de Weimarstraat.”

590
00:34:45,650 --> 00:34:47,980
“Maar u ging steeds heen en weer,
of woonde u dan ook in Schev…”

591
00:34:47,980 --> 00:34:48,810
“Nou, ik woonde ook
in Scheveningen, ja.”

592
00:34:48,810 --> 00:34:49,400
“Bij uw…?”

593
00:34:49,400 --> 00:34:55,610
“Ik sliep bij mijn broer, want die hadden twee
kleine kinderen en die vrouw was ook niet sterk.

594
00:34:55,620 --> 00:35:00,147
Niemand was sterk, want
uh, ja je had geen eten.

595
00:35:00,670 --> 00:35:06,030
Maar ze stuurden mij toch met een zaag: “Ga
jij eens een beetje brandhout halen hier.”

596
00:35:06,030 --> 00:35:10,103
Dat waren in de Haringstraat onbewoonbaar
verklaarde woninkjes, daar stond zo’n bord op.

597
00:35:10,103 --> 00:35:17,030
Nou die is door de burgers gesloopt.
Maar ik was uh, nou laten we zeggen 16.

598
00:35:17,300 --> 00:35:23,049
En dan ging ik met een bijl der naar toe
en ik sloopte alles wat gesloopt kon worden.

599
00:35:23,050 --> 00:35:28,460
Dat nam ik weer mee. Hadden we weer heerlijke
warmte van, daar kon ik een kacheltje van branden.

600
00:35:28,930 --> 00:35:29,560
(onverstaanbaar)”

601
00:35:29,560 --> 00:35:32,720
“Ja, dan kon je ook weer koken.
Want er was niet altijd gas.”

602
00:35:32,720 --> 00:35:38,911
“Nee precies, ik heb zelfs nog met een zaag ben
ik bezig geweest aan de bielzen hier van lijn 11.

603
00:35:38,912 --> 00:35:41,160
Ja het, het, als je het nou verteld
is het natuurlijk bespottelijk.”

604
00:35:41,160 --> 00:35:43,120
“Kon je die eruit zagen?”

605
00:35:43,120 --> 00:35:46,730
“Ja, die hadden anderen
al losgemaakt, natuurlijk.

606
00:35:46,900 --> 00:35:50,530
En die bielzen die waren
doortrokken van een soort olie.”

607
00:35:51,070 --> 00:35:51,790
“Dat brandde wel!”

608
00:35:51,790 --> 00:35:58,290
“Dat brandde als een lier. Daar werd de kachel aan
de buitenkant zelfs rood van. Zelfs gevaarlijk.

609
00:35:58,300 --> 00:36:03,949
Maar je was dan zo blij als je een paar blokken
mee had gebracht. Je kan weer even vooruit.”

610
00:36:03,990 --> 00:36:07,590
“Zouden de trams toen op olie gelopen hebben?
Nee toch, dat waren elektrische trams

611
00:36:07,590 --> 00:36:14,840
“Nee, kijk, ze s… ze s… ik denk ze
s… met s..met euh olie van die lijn.

612
00:36:14,840 --> 00:36:18,211
Maar die andere mensen hebben
natuurlijk die rails weer stukgemaakt,

613
00:36:18,700 --> 00:36:21,470
want ze moesten die blokken
hebben die daar onder zaten.”

614
00:36:21,470 --> 00:36:23,160
“Waar woonde uw broer?”

615
00:36:23,440 --> 00:36:23,770
“In de Haringstraat.”

616
00:36:23,770 --> 00:36:24,300
“In de…?”

617
00:36:24,300 --> 00:36:26,740
“Dat was een winkeltje,
een broodwinkeltje”.

618
00:36:26,740 --> 00:36:26,980
“Haring.”

619
00:36:26,980 --> 00:36:27,940
“Haringstraat.”

620
00:36:27,940 --> 00:36:28,890
“En hij, hij werkte…”

621
00:36:28,890 --> 00:36:33,540
“Op het hoekje van euh, ik geloof dat het
D’aumeriestraat heet, maar dat weet ik niet zeker.”

622
00:36:33,540 --> 00:36:35,160
“En hij werktte daar
als bakkersknecht?”

623
00:36:35,160 --> 00:36:38,090
“Nee hij, nee hij, hij had
dat winkeltje, want hij

624
00:36:38,090 --> 00:36:41,390
was met de dochter van
Biever, de bakker, getrouwd.

625
00:36:41,620 --> 00:36:45,240
Dus hij ging ook bakken, want
hij was eigenlijk drogist.

626
00:36:45,360 --> 00:36:52,170
Maar je moest toch eten.En drogisterijen die waren
der al lang niet meer, duw werd hij bakker.”

627
00:36:52,360 --> 00:36:56,040
Maar An, in principe, als ik even in
de reden mag vallen, in principe kan jij

628
00:36:56,040 --> 00:37:02,410
meer vertellen van het dorp, want
Haringstraat is meer een volksterrein.”

629
00:37:02,410 --> 00:37:03,330
“Ja, dat is, dat waar, ja.”

630
00:37:03,330 --> 00:37:05,370
“Wo, woonden daar veel mensen?”

631
00:37:05,370 --> 00:37:06,230
“Nee, wei, wei, weinig.”

632
00:37:06,230 --> 00:37:08,380
“Schokkenweg, schokkenweg was haven.”

633
00:37:08,790 --> 00:37:12,850
“Ja dat was echt haven. Dat is een
totaal ander gedeelte van Scheveningen.”

634
00:37:12,980 --> 00:37:13,330
“Ja, absoluut.”

635
00:37:13,330 --> 00:37:19,120
“Maar dit is eigenlijk het middengedeelte van
Scheveningen, maar daar woonde bijna geen mensen.

636
00:37:19,120 --> 00:37:28,180
Maar ja toch nog wel zoveel dat euh, de
winkel moest geschrobt worden. En euh, ja.”

637
00:37:28,180 --> 00:37:28,499
“Maar wat verkocht, had hij nog
wel meel om brood te bakken?”

638
00:37:28,500 --> 00:37:32,180
“Nou, dat werd gebakken in de Cor van
Dijkstraat, want daar was de bakkerij.

639
00:37:32,440 --> 00:37:39,170
En hij was wel drogist, maar heeft intussen
ook nog even een paar bakkersdiploma’s.

640
00:37:39,410 --> 00:37:42,574
Ja, Jaap ook trouwens.
Ook al door die oorlog.

641
00:37:42,574 --> 00:37:48,190
Die ging bakken hier in de bakkerij van
euh… En haalde intussen een paar diploma’s.”

642
00:37:48,620 --> 00:37:50,930
“Maar uw… broer”

643
00:37:50,930 --> 00:37:51,273
“Mijn broer…”

644
00:37:51,274 --> 00:37:51,749
“Was dus drogist…”

645
00:37:51,750 --> 00:37:52,520
“Drogist…”

646
00:37:52,520 --> 00:37:54,940
“En tegelijkertijd verkocht’ie brood?”

647
00:37:55,120 --> 00:37:58,650
“Ja maar dat drogisterij dat,
daar kon die niet mee verder.

648
00:37:58,650 --> 00:38:04,296
Hij is later heeft’ie een dependant gehad
en nog later een eigen drogisterij.”

649
00:38:04,390 --> 00:38:08,040
En die bakkker in de Cor van
Dijkstraat was een centrale bakerij.”

650
00:38:08,040 --> 00:38:08,520
“Was dat een ce… Ja…”

651
00:38:08,520 --> 00:38:09,930
“Of was dat van Biever.”

652
00:38:09,930 --> 00:38:16,590
“Nee, hij was van Biever. Hij was van Biever.
En daar werd ik ook weer ingezet, dus daar euh.

653
00:38:16,590 --> 00:38:22,340
Daar was nogal een pedante dochter,
en die strooide dan voor mijn voeten,

654
00:38:22,340 --> 00:38:25,770
maar ik moest altijd dus naar achteren
gaan, want ze strooide daar geesterzout.

655
00:38:25,770 --> 00:38:28,250
Dus ik kon daar niet

656
00:38:28,250 --> 00:38:32,020
met m’n blote voeten in gaan lopen, maar
het moest wel heel goed geschrobd worden.

657
00:38:32,020 --> 00:38:34,860
Nou ja, als je 16, 17
bent dan kun je dat wel.”

658
00:38:34,860 --> 00:38:36,450
“Wat voor zout?”

659
00:38:36,680 --> 00:38:39,260
“Geesterzout. Zoutzuur.”

660
00:38:39,260 --> 00:38:39,870
“Ja… zoutzuur”

661
00:38:39,870 --> 00:38:42,191
“Ja, want dat was iets vreselijks,
dat kon je niet schoon krijgen anders.

662
00:38:42,191 --> 00:38:46,710
Maar dan kon ik, want
ik liep op blote voeten.

663
00:38:46,710 --> 00:38:48,520
Maar als ik dan aan het eind
was gekomen, dan kreeg ik een

664
00:38:48,520 --> 00:38:52,040
paar klompen, want anders kon
ik het niet schoon trekken.

665
00:38:52,060 --> 00:38:53,680
Dat moest ook weer
schoongespoeld worden.”

666
00:38:53,680 --> 00:39:01,570
“Maar ik denk, An, dat die man, wat meneer zegt,
meel, daar kregen ze dan gewoon vergunning voor.”

667
00:39:01,570 --> 00:39:02,950
“Ja, maar…”

668
00:39:03,050 --> 00:39:03,230
“Want…”

669
00:39:03,230 --> 00:39:04,170
“Ze moesten ook bakken…”

670
00:39:04,170 --> 00:39:04,660
“Ja…”

671
00:39:04,660 --> 00:39:08,640
“…moest eigenlijk bakken,
ook voor de NSB-ers.

672
00:39:08,640 --> 00:39:12,240
Maar daar werd natuurlijk, de
ondergrondse, ja die werkte zo dat ze

673
00:39:12,240 --> 00:39:16,323
altijd zorgden dat allerlei vertrouwde
mensen zorgde dat het gepikt werd.

674
00:39:16,360 --> 00:39:20,730
Want der moest voor die
ondergrondse mensen gezorgd worden.

675
00:39:21,180 --> 00:39:25,570
De NSB-ers die hadden in die gaarkeuken een
afdeling voor de gezinnen van de NSB-ers.”

676
00:39:25,570 --> 00:39:27,980
“Maar waar was de gaarkeuken?”

677
00:39:27,980 --> 00:39:32,400
“Die was uh bij de Hoytemastraat.
Ik weet het niet meer precies.”

678
00:39:32,400 --> 00:39:33,529
“Ja, en aan, en aan de haven”

679
00:39:33,530 --> 00:39:35,470
“Aan de haven was er ook een, toch?”

680
00:39:35,630 --> 00:39:37,029
“Ja, maar waar Jaap ging,
die ging altijd naar de…”

681
00:39:37,030 --> 00:39:37,360
“Van Hoytemastraat.”

682
00:39:37,360 --> 00:39:42,470
“Ja, daar in de buurt… Ik
weet het niet meer precies.”

683
00:39:42,470 --> 00:39:43,370
“Weissenbruchstraat…”

684
00:39:43,720 --> 00:39:45,040
“Weissenbruchstraat.

685
00:39:45,780 --> 00:39:49,869
Ja want in die Weissenbruchstraat
heeft mijn broer dus zijn,

686
00:39:49,870 --> 00:39:53,370
zijn eerste betrekking gehad
met die uh, met die drogist.

687
00:39:53,370 --> 00:39:57,580
En die man zei”Jij kan goed
leren, jij moet drogist worden”.”

688
00:39:57,580 --> 00:40:01,670
“Hoe was de sfeer in Scheveningen?
Kwamen jullie veel militairen tegen?”

689
00:40:01,670 --> 00:40:03,569
“Jawel, de Duitsers zaten overal.”

690
00:40:03,570 --> 00:40:03,720
“Zaten overal…”

691
00:40:03,720 --> 00:40:09,368
Dat zie je wel, wat je maa… In de
eerste jaren waren ze nog op het

692
00:40:09,369 --> 00:40:14,480
strand en op de boulevard en… ja,
ze hoorden bij het straatbeeld.

693
00:40:15,060 --> 00:40:16,700
Je wende der ook aan hoor.”

694
00:40:16,700 --> 00:40:18,150
“Waren ze aardig?”

695
00:40:18,450 --> 00:40:23,280
“Nou de meesten… Kijk dat
ligt eraan wat voor mensen,

696
00:40:23,280 --> 00:40:26,720
want ze werden natuurlijk
ook steeds verplaatst.

697
00:40:26,750 --> 00:40:32,420
Hè, de, je had niet altijd dezelfde.
Dan moesten ze weer naar het front.”

698
00:40:32,420 --> 00:40:34,620
“Je was ontzettend bang.”

699
00:40:36,010 --> 00:40:45,120
“Ja, maar het waren,’t waren niet allemaal, euh,
euh, wat zal ik zeggen… vreselijk nare mensen.”

700
00:40:45,120 --> 00:40:50,310
“Nee, maar hier staat bijvoorbeeld ook
in dat, dat een van, Piet Thijsen werd,

701
00:40:50,450 --> 00:40:53,570
die was met een vriend even naar het
strand gegaan, want dat mocht toen nog.”

702
00:40:53,570 --> 00:40:56,760
“Staat dat ook hier in?”

703
00:40:56,760 --> 00:41:02,880
“Ja dat staat daar in.”

704
00:41:02,880 --> 00:41:04,208
“Oh, ik word steeds kwaaier op jou.”

705
00:41:04,100 --> 00:41:05,090
“Maar het gaat er om…”

706
00:41:05,091 --> 00:41:07,856
“Maar in elk geval toen, hij had Falconcape om
en toen wouden ze hem vastpakken en ze dacht…

707
00:41:07,857 --> 00:41:12,629
en toen zagen ze Falcon en dat is natuurlijk
een Engels merk… en dachten ze een Engelsman.

708
00:41:12,630 --> 00:41:17,677
Want hij had gespuugd op de grond, maar hij spuugde
omdat hij een beetje zoutwater in zijn mond had.

709
00:41:17,678 --> 00:41:20,547
En toen dacht die Duitser
dat’ie euh… Der is daar een

710
00:41:20,548 --> 00:41:22,830
huiszoeking geweest, maar dat
moet jij toch wel weten?”

711
00:41:22,830 --> 00:41:26,310
“Ja… Dat kind dat staat
in mijn ziel gegrift.”

712
00:41:26,310 --> 00:41:27,320
“Ja, precies. Dus dat huis…”

713
00:41:27,320 --> 00:41:28,690
“Maar jij doet het verhaal.”

714
00:41:28,690 --> 00:41:29,870
“Nee, ja…”

715
00:41:29,870 --> 00:41:30,510
“Nee, nee, nee…”

716
00:41:30,510 --> 00:41:31,310
Jij mag het ook doen…”

717
00:41:31,310 --> 00:41:32,360
“Ga gewoon door want het is zo…”

718
00:41:32,360 --> 00:41:38,340
“Maar uh, toen werd’ie, maar het staat dus,
ik heb dat vandaag zitten lezen nog… Maar,

719
00:41:39,580 --> 00:41:45,230
uhm, toen werd’ie aangehouden en toen heeft’ie
zijn cape los en toen zijn ze binnengekomen

720
00:41:45,230 --> 00:41:51,070
en toen is mijn man, die daar natuurlijk
toch uh, min of meer ondergedoken zat, uh,

721
00:41:51,070 --> 00:41:54,720
die is uh, die heeft zich los gemaakt en
die is toen over de muur gesprongen, maar

722
00:41:54,720 --> 00:42:00,210
toen zijn been gebroken, bij zijn enkel
en toen toch met de laatste ambulance, dat

723
00:42:00,210 --> 00:42:03,850
schrijft’ie tenminste, dat de laatste
ambulance hem naar dat ziekenhuis gebracht.

724
00:42:04,340 --> 00:42:06,570
En uh, en toen kwam er een dokter.

725
00:42:06,570 --> 00:42:12,100
En dat was een joodse dokter, die zat ook
al omdat’ie ondergedoken was en hielp

726
00:42:12,100 --> 00:42:18,850
meteen en die zei luister eens, ik zet
een ander datum in jou been, in het gips.

727
00:42:19,060 --> 00:42:24,220
Want jij bent niet met deze razzia
gepakt, jij bent de dag tevoren

728
00:42:24,220 --> 00:42:31,250
al gepakt en uh, toen, en zodoende
ist’ie daarvan vrijgebleven.

729
00:42:31,300 --> 00:42:37,120
Maar hij moest daar wel zijn en dat
is gekomen doordat ze daar dat huis.

730
00:42:37,120 --> 00:42:41,640
En toen zeiden ze:” Waar is die blunde man?”
Want hij was ook blond, heel licht van haar.

731
00:42:41,640 --> 00:42:48,420
“Waar is die blunde man?” En, uhm, maar
ja, hij was over dat muurtje gesprongen.”

732
00:42:48,420 --> 00:42:50,850
Dat gebeurde in… Sssscheveningen ook?”

733
00:42:50,850 --> 00:42:55,820
“Ja dat gebeurde hier op Scheveningen. Dat
staat in dat zelfde, hier staat het in.”

734
00:42:55,950 --> 00:42:57,440
“Maar het was toen nog
niet uw man natuurlijk?”

735
00:42:57,440 --> 00:42:59,150
“Nee, het was nog niet mijn man.”

736
00:42:59,150 --> 00:43:00,500
”Nee u ken, u kende uw man wel?”

737
00:43:00,500 --> 00:43:15,064
“Ja ik ken hem wel, want ik zag hem altijd en
ik euh, ik kwam hier als ik, maar dat is niet in

738
00:43:15,064 --> 00:43:16,230
mijn hersens opgekomen, ook al omdat ‘ie twaalf
jaar ouder was, is gewoon niet aan de orde geweest.

739
00:43:16,230 --> 00:43:18,990
Maar uhm, ja, is later gekomen.”

740
00:43:18,990 --> 00:43:23,769
“De laatste periode van de oorlog had je de
Hongerwinter. Hebben jullie veel honger geleden?”

741
00:43:23,770 --> 00:43:24,326
“Ja.”

742
00:43:24,327 --> 00:43:29,450
“Dat was die Hongerwinter,
is dat gebeurt hè.”

743
00:43:29,450 --> 00:43:35,780
“Nou uh, dat, dat zou je nu noemen,
maar toen, ik bedoel ik kan me

744
00:43:35,780 --> 00:43:40,440
niet herinneren dat je zegt wat
hebben we een verschrikkelijke honger.

745
00:43:40,440 --> 00:43:47,460
Wij hadden om te beginnen
een beetje voorraad gemaakt.

746
00:43:47,460 --> 00:44:00,840
Mijn man had geruild, maar uh... er was
wel wat schaarste. Heel groot schaarste.

747
00:44:01,190 --> 00:44:04,570
Je greep ergens naar,
nee, dat was er niet.

748
00:44:04,570 --> 00:44:13,110
Maar wij hebben dat aardig overleefd,
maar we hebben het niet goed gehad.”

749
00:44:13,530 --> 00:44:13,820
“(onverstaanbaar)”

750
00:44:13,820 --> 00:44:23,050
“Je had gewoon, je moest een broodje kopen voor,
voor 40 gulden, zwarte markt. Half broodje.

751
00:44:23,680 --> 00:44:30,360
Op de zwarte markt. Dat was er
ook in Scheveningen natuurlijk.”

752
00:44:30,360 --> 00:44:33,840
“Hoe kunnen mensen aan zoveel geld
komen om een brood te betalen?”

753
00:44:33,840 --> 00:44:34,060
“Ja.”

754
00:44:34,060 --> 00:44:36,149
“Je kon niks anders kopen.”

755
00:44:36,150 --> 00:44:39,560
“Nee, er was verder niet. Je
kon geen kleren kopen ofzo.

756
00:44:40,430 --> 00:44:47,631
Je had alleen maar je... Maar de Duitsers, hè,
want weet u wat het is, Scheveningen, u weet dat

757
00:44:47,632 --> 00:44:54,440
vast wel, dat staat waarschijnlijk ook in de
boekjes, uh, dit Scheveningen werd in stand gehouden

758
00:44:54,440 --> 00:45:05,970
uh, door uh gemeente en uh electriciteit voor
degenen die er nog woonden, maar die moesten een

759
00:45:05,970 --> 00:45:10,230
functie hebben en daar,
en als, ik geloof dat er

760
00:45:10,230 --> 00:45:14,420
ooit gezegd wordt dat er
daar 5000 man nog woonden.”

761
00:45:14,740 --> 00:45:16,540
“Ja, vijf zes duizend woonden
er nog in Scheveningen.”

762
00:45:16,540 --> 00:45:19,750
“Ja, en die moesten toch eten en...”

763
00:45:19,750 --> 00:45:24,270
“Ja, maar zij zaten natuurlijk aan de
haven en daar was ietsje makkelijker,

764
00:45:24,270 --> 00:45:31,090
ze hadden connecties met mensen die
nog eventjes op de zee waren en...”

765
00:45:31,090 --> 00:45:32,060
“Ja, ze...”

766
00:45:32,060 --> 00:45:32,380
“...ze hebben natuurlijk een
heel netwerk om zich heen gehad.”

767
00:45:32,380 --> 00:45:32,664
“Ja.”

768
00:45:32,664 --> 00:45:35,849
“Ze kregen wel eens een visje
ofzo, maar mijn ouders...”

769
00:45:35,850 --> 00:45:39,520
“Het is geen vergelijk
met de men uit de straat.”

770
00:45:39,520 --> 00:45:40,140
“Nee.”

771
00:45:40,220 --> 00:45:42,360
“Dat kan je niet vergelijken.”

772
00:45:42,980 --> 00:45:45,904
“Dus daarom waren ze zo blij met
mij en ik was ook blij dat mijn

773
00:45:46,180 --> 00:45:49,750
bonkaart daar kon blijven, hadden
ze in elk geval nog iets extra’s.

774
00:45:50,010 --> 00:45:51,280
Een extra bonkaart.”

775
00:45:51,280 --> 00:45:53,620
“En uw broer nam misschien wel eens
iets extra’s mee uit de bakkerij?”

776
00:45:53,620 --> 00:45:58,599
“Mijn broer die ging ontzettend vaak naar
mij moeder en ik heb daar met mijn zusje de

777
00:45:58,600 --> 00:46:09,150
laatste tijd nog wel eens over, die bracht daar
heel vaak iets van brood of, ja wat dan ook.

778
00:46:09,150 --> 00:46:09,680
Als ze iets konden.”

779
00:46:09,680 --> 00:46:13,440
“Langzaam maar zeker gaan we naar de laatste
maanden van de Tweede Wereldoorlog toe.

780
00:46:13,820 --> 00:46:20,230
Uhm, op 23 maart viel hier die
V2 raket, maar de dag daarvoor was

781
00:46:20,230 --> 00:46:24,640
ook al een aanval op Scheveningen
geweest van Duitse vliegtuigen...”

782
00:46:24,640 --> 00:46:24,850
“Ja.”

783
00:46:24,850 --> 00:46:27,300
“...op een opslagplaats
van V2’s, toch?”

784
00:46:27,300 --> 00:46:31,010
“Ja, in uh, in de
[Haagsestraat], die kant uit.”

785
00:46:31,010 --> 00:46:31,750
“Harstenhoek.”

786
00:46:31,750 --> 00:46:32,320
“Ja.”

787
00:46:32,320 --> 00:46:32,830
“Weg.”

788
00:46:32,830 --> 00:46:42,983
“Maar of, of ze daar nou... Wa, u heb het in uw
boek meen ik al eens geschreven, waren er nog echt..?

789
00:46:42,984 --> 00:46:49,540
Want kijk, op Bezuidenhout is ook gebombardeerd
voor z’n V2’s, maar die had ze helemaal niet.”

790
00:46:49,540 --> 00:46:56,310
“In de, er is toen een aanval geweest op een
opslagplaats waar V2 raketten lagen, maar die waren,

791
00:46:56,310 --> 00:46:59,873
voor zover ik weet, vlak voor die aanval weggehaald,
maar dat wisten de Engelsen natuurlijk niet.”

792
00:46:59,940 --> 00:47:01,670
“Ja, ja. Zo zit het in elkaar.”

793
00:47:01,670 --> 00:47:05,710
“Hebben jullie iets meegekregen
van dat, die aanval?”

794
00:47:05,710 --> 00:47:12,340
“Nou ik heb het met mijn broer die de andere
dag verongelukt is, staan kijken hier buiten.”

795
00:47:12,600 --> 00:47:14,110
“Kon je het zien?”

796
00:47:14,110 --> 00:47:19,980
“Ja, dan kon je de rookwolk zien, want
het brandde. Dat heeft wel gebrand.

797
00:47:20,440 --> 00:47:26,580
En daar zijn ook volgens mij wel gewonden
gevallen hoor, van doden weet ik niet.”

798
00:47:26,580 --> 00:47:28,164
“Ja (onverstaanbaar)”

799
00:47:28,165 --> 00:47:32,240
“Maar er zijn wel zwaargewonden
volgens mij gevallen.”

800
00:47:32,240 --> 00:47:33,560
“Ja, maar er zijn ook doden gevallen.”

801
00:47:33,560 --> 00:47:37,970
“Maar dat was, dat was het
typische, dat is het laatste dat ik

802
00:47:37,970 --> 00:47:42,490
mijn broer gezien heb, de dag
daarvoor, dat we samen op dat veldje.

803
00:47:42,490 --> 00:47:45,640
Want hier naast dat veldje
was dat helemaal afgebroken,

804
00:47:45,640 --> 00:47:50,430
want Duitser had een bunker
gemaakt boven op het Lindoduin.”

805
00:47:50,430 --> 00:47:52,130
“Dat was een groot duin hier.”

806
00:47:52,130 --> 00:47:58,020
“Ja, en die moesten schrootveld hebben
naar de, naar het einde, naar de haven.

807
00:47:58,140 --> 00:48:01,790
En toen braken ze gewoon dat
blok huizen hiernaast af.

808
00:48:01,790 --> 00:48:07,440
Later zijn er weer nieuwe gebouwd, maar daar
zaten winkels en als het, maar dat moest weg.

809
00:48:07,620 --> 00:48:17,900
En daardoor zijn ze, die mensen hebben ze, hadden,
moesten, die Duitsers moesten schrootveld hebben.

810
00:48:17,970 --> 00:48:26,080
En, en daardoor zijn ze uh, want daar
bovenop dat Lindoduin, daar zat een bunker.”

811
00:48:26,850 --> 00:48:31,200
“Maar u heeft er samen met uw broer,
die die dag daarna is verongelukt...”

812
00:48:31,200 --> 00:48:31,470
“Ja.”

813
00:48:31,470 --> 00:48:31,680
“...daar staan kijken.”

814
00:48:31,680 --> 00:48:32,510
“Ja, absoluut.”

815
00:48:32,510 --> 00:48:34,500
“En toen zijn jullie
naar huis gegaan?”

816
00:48:34,500 --> 00:48:34,870
“Ja.”

817
00:48:34,870 --> 00:48:36,100
“Gedag gezegd?”

818
00:48:36,100 --> 00:48:37,480
“Ja, ja.”

819
00:48:38,540 --> 00:48:38,890
“Ja”

820
00:48:38,890 --> 00:48:42,110
“Want ik was inmiddels
teruggegaan naar mijn eigen

821
00:48:42,110 --> 00:48:45,610
huis, want ik had eerst ook
bij die moeder ingewoond.

822
00:48:45,610 --> 00:48:54,350
Omdat, je kroop in de oorlog bij elkaar voor de
brandstof, het eten, alles maakt je bij elkaar.

823
00:48:54,350 --> 00:48:59,740
Maar omdat mijn broer der al was met
vier jonge kinderen, of met drie, werd

824
00:48:59,740 --> 00:49:03,210
het een beetje te gek en toen zeg ik:
“Ik ga terug naar mijn eigen huis.”

825
00:49:03,210 --> 00:49:05,465
“Maar dat was er vlak naast.”

826
00:49:05,470 --> 00:49:06,525
“Het was er vlak naast…”

827
00:49:07,540 --> 00:49:07,920
“Vlak naast.”

828
00:49:07,920 --> 00:49:13,880
en dan kwam mijn broer, haar man, die
kon dan bij mij slapen. In uh, boven.

829
00:49:13,880 --> 00:49:17,840
Dus zodoende woonde
ik op de Schokkerweg.”

830
00:49:17,840 --> 00:49:21,670
“Juist, en uw man, uw latere man…”

831
00:49:21,750 --> 00:49:22,830
“Ja, Dat is Jaap.”

832
00:49:22,830 --> 00:49:23,270
“Ja.”

833
00:49:23,270 --> 00:49:28,490
“…de broer van u, mevrouwe Thijsse, die uh
moest die avond werken, de avond voor de….”

834
00:49:28,490 --> 00:49:29,760
“Ja, die ging die nacht werken.”

835
00:49:29,760 --> 00:49:32,639
“Bij de keuken, in
de centrale keuken.”

836
00:49:32,640 --> 00:49:36,820
“Hij had natuurlijk een permit om daar
naar toe te gaan, voor die gaarkeuken.

837
00:49:36,990 --> 00:49:40,370
En hij was daarvoor gevr… eigenlijk
was Rogges daarvoor gevraagd,

838
00:49:40,370 --> 00:49:44,830
toen zij Jaap: “Luister eens, ik heb
kind nog kraai, laat ik dat doen…”

839
00:49:44,830 --> 00:49:45,300
“Maar…”

840
00:49:45,300 --> 00:49:46,400
want als der iets gebeurd…”

841
00:49:46,400 --> 00:49:49,320
“Dan moet je ook zeggen
welke gaarkeuken, An.”

842
00:49:49,320 --> 00:49:49,810
“Nou, dat heb ik daarnet al gezegd.”

843
00:49:49,810 --> 00:49:50,132
“Ja?”

844
00:49:50,133 --> 00:49:51,875
“In de Weissenbruchstraat?”

845
00:49:51,875 --> 00:49:52,198
“Ja.”

846
00:49:52,198 --> 00:49:52,520
“Ja.”

847
00:49:52,521 --> 00:49:55,490
”En daar werkte, was ‘ie
gewoon in dienst of?”

848
00:49:55,490 --> 00:50:02,060
“Ja, nou natuurlijk ja. Hij, hij werkte
daar gewoon als, ja, in die keuken.

849
00:50:02,060 --> 00:50:04,146
Precies weet ik niet
wat ‘ie deed, maar...”

850
00:50:04,060 --> 00:50:04,455
“Nee.”

851
00:50:04,455 --> 00:50:11,619
“In die keuken werkte die en alle werkers daar
kregen een kit eten mee, maar daar werden dus een

852
00:50:11,620 --> 00:50:16,192
beetje mee geschouwd, want er moest ook een bepaald
soort onderduikers moesten daar ook van eten.

853
00:50:16,192 --> 00:50:19,624
Want die hadden tuurlijk geen
bonnen want die waren ondergedoken

854
00:50:19,625 --> 00:50:23,973
dus die deelden nergens, die
moesten van buitenwacht eten hebben.

855
00:50:25,060 --> 00:50:26,789
En daarom hadden ze hem gevraagd.

856
00:50:26,909 --> 00:50:33,480
Toen is ‘ie daar gaan werken en daarom
op dat duin, op dat Hubertusduin

857
00:50:33,599 --> 00:50:37,740
zat in die kit, onder andere had ‘ie
een kit bij zich voor onderduikers.”

858
00:50:37,740 --> 00:50:39,050
“Een kit is een..kistje?”

859
00:50:39,050 --> 00:50:41,210
“Een kit, dat is zo’n...”

860
00:50:41,210 --> 00:50:43,410
“Ja, zo’n etenskitje
met zo’n hengsel.”

861
00:50:43,410 --> 00:50:45,150
“...een lamel, zo’n kleine lamel.”

862
00:50:45,150 --> 00:50:46,130
“Een gamel, ja.”

863
00:50:46,130 --> 00:50:52,710
“Nou daar zat het in.”

864
00:50:52,710 --> 00:50:52,834
“Dus hij had extra geld...?”

865
00:50:52,834 --> 00:50:52,990
“Nee, extra geld niet, extra eten.”

866
00:50:52,990 --> 00:50:55,480
“Dus hij had extra eten
meegenomen voor onderduikers.”

867
00:50:55,480 --> 00:50:56,210
“Ja, ja.”

868
00:50:56,210 --> 00:51:01,990
“Dat kon niet anders, want daarvoor was hij gevraagd
hè. En dat wou hij ook graag doen, dus uh...”

869
00:51:01,990 --> 00:51:03,690
“Hij werkte daar wel officieel...”

870
00:51:03,690 --> 00:51:04,349
“Hij werkte wel officieel.”

871
00:51:04,350 --> 00:51:08,279
“Maar de, de ondergrondse had gevraagd van
of ‘ie dan eten achterover wilde drukken?”

872
00:51:08,280 --> 00:51:09,340
“Precies.

873
00:51:09,620 --> 00:51:12,430
Daar ging het natuurlijk,
zo, zo moesten ook al die

874
00:51:12,430 --> 00:51:16,500
onderduikers weer aan eten komen
door degene die ze hielp.”

875
00:51:16,590 --> 00:51:18,340
“En hij is toen ’s ochtends
vroeg thuisgekomen?

876
00:51:18,340 --> 00:51:24,386
“Toen is ‘ie ’s ochtends vroeg, toen zei ‘ie
onderweg, dat staat daar ook in, ‘Degenen

877
00:51:24,490 --> 00:51:30,310
die vandaag sneuvelen die zitten nou nog
wel misschien een kopje thee te drinken’.

878
00:51:30,310 --> 00:51:35,370
Niet wetende dat zijn vader, zijn broer en
de twee kinderen alle vier weg zouden raken.

879
00:51:35,370 --> 00:51:43,330
Dat heeft dus zo’n ontzettende impact gemaakt,
dat ik in '91 ik dat verhaal daar opschrijf.”

880
00:51:43,330 --> 00:51:44,760
“Hoe laat is ‘ie ’s
ochtends toen thuisgekomen?”

881
00:51:44,760 --> 00:51:50,520
“Nou dat was denk ik uur of twaalf.”

882
00:51:50,520 --> 00:51:50,690
“Nee.”

883
00:51:50,690 --> 00:51:51,110
“Eerder?”

884
00:51:51,110 --> 00:51:53,070
“Eerder, voor negenen, want
(onverstaanbaar) kind.”

885
00:51:53,070 --> 00:51:55,990
“O ja, hij was bij het ongeluk, ja.”

886
00:51:55,990 --> 00:52:01,690
“Roog was met een klein, een van de kleine
kinderen op z’n arm, stond ‘ie in dat kleine

887
00:52:02,180 --> 00:52:07,450
mayokacheltje pap te koken, ook voor die
kleine kinderen, want die moesten ook eten.”

888
00:52:07,450 --> 00:52:07,559
’s Ochtendsvroeg?”

889
00:52:07,560 --> 00:52:07,700
“Ja, ’s ochtendsvroeg.”

890
00:52:07,700 --> 00:52:11,120
“Ja, ja, het was ’s
morgensvroeg dat ‘ie terugkwam.”

891
00:52:11,120 --> 00:52:16,381
“En toen stond ‘ie, en m’n schoonvader
die was een christelijk gezin en zij

892
00:52:16,382 --> 00:52:20,711
zeiden, ‘Even, uh die ging uit de
bijbel lezen’, een bepaald gedeelte, dat

893
00:52:20,712 --> 00:52:24,940
staat daar ergens ook in (verwijst
naar boek). Uh, dat was er opvallend.

894
00:52:24,940 --> 00:52:30,270
Mijn man zei altijd, ‘Ik zat naar mijn vader
te kijken en dacht man, man, dat je dat nou

895
00:52:30,270 --> 00:52:35,330
allemaal mee moet maken deze oorlog, niet wetende
dat de man vandaag nog onder de aarde lag.

896
00:52:36,050 --> 00:52:41,450
En Roog stond te zingen ‘Eens aan de avond
van mijn leven’, toevallig, ‘Ging ik

897
00:52:41,450 --> 00:52:45,270
van zorg en strijde moe voor elke dag
mijn heer gegeven, uw hoger reiner een

898
00:52:45,270 --> 00:52:50,430
loflied toe’. Dat stond ‘ie te zingen en
mijn schoonmoeder neuriede met hem mee.

899
00:52:51,160 --> 00:52:52,500
Met dat kind op z’n arm.

900
00:52:52,500 --> 00:52:57,120
Dat is natuurlijk bij Jaap
zo ontzettend op z’n netvlies

901
00:52:57,120 --> 00:52:59,030
blijven staan, dat ‘ie de rest
van z’n leven dat altijd zag.”

902
00:52:59,030 --> 00:53:00,490
“Ja. Ja, ja.”

903
00:53:00,490 --> 00:53:03,120
“Maar dat was ’s ochtends
om een uur of acht ofzo?”

904
00:53:03,120 --> 00:53:03,574
“Ja, ja.”

905
00:53:03,574 --> 00:53:08,784
“Dat was ’s ochtends ja, ik denk een uur of
hal, acht uur, half negen dat ‘ie thuis was.

906
00:53:08,785 --> 00:53:13,112
En toen is ‘ie ook wat gegeten en toen
is ‘ie naar bed gegaan en omdat er een

907
00:53:13,112 --> 00:53:16,713
hulp kwam, toen zei mijn schoo, heeft mijn
schoonmoeder gezegd, ‘Ga maar even naar

908
00:53:16,714 --> 00:53:22,512
Truus, daar is nog wel ergens een bed
vrij, ga jij daar nou een paar uur slapen.

909
00:53:22,513 --> 00:53:23,180
Dan heb ik het huis vrij.

910
00:53:23,180 --> 00:53:26,928
Mijn schoonmoeder was een hele
voortvarende, ze lijkt (wijst

911
00:53:26,929 --> 00:53:27,390
naar de geïnterviewde rechts)
precies op haar moeder.”

912
00:53:27,390 --> 00:53:27,990
“Oh, dank u (schudt hoofd).”

913
00:53:27,990 --> 00:53:34,061
“Voortvarende, hele zelfstandige moeder
ook, een, ik vond het een geweldig mens.

914
00:53:34,062 --> 00:53:40,580
Ik heb nooit een woord met haar gehad en ik heb
al die tijd met haar samengewoond in dit huis.”

915
00:53:40,580 --> 00:53:46,150
“En uw vader uh, mevrouw Thijsse,
en Rogges, die dus kort daarna

916
00:53:46,150 --> 00:53:50,479
zou omkomen, die zijn toen na het
ontbijt naar hun uh werk gegaan?”

917
00:53:50,480 --> 00:53:50,750
“Dit is de vader.”
(toont foto van de vader)

918
00:53:50,750 --> 00:53:53,220
“Naar de werkplaats gegaan
met die twee kindertjes.”

919
00:53:53,220 --> 00:53:54,850
“Twee kinderen zijn meegegaan
naar de werkplaats.”

920
00:53:54,850 --> 00:53:55,150
“Ja.”

921
00:53:55,150 --> 00:54:00,870
“Ja, want der was, de de scholen waren dicht,
der waren ge… de scholen waren ook dicht.

922
00:54:00,870 --> 00:54:02,000
Da’s niet voor te stellen.

923
00:54:02,000 --> 00:54:06,370
Dus die kinderen gingen mee en die gingen
een beetje spelen in die werkplaats.”

924
00:54:06,370 --> 00:54:07,350
“En in die werkplaats werd
getimmerd….(onverstaanbaar).”

925
00:54:07,350 --> 00:54:10,060
“Ja, stukje uh spijker…”

926
00:54:10,060 --> 00:54:13,081
“Ja, ze gingen ook laatst klompen
maken, want der was ook geen werk meer

927
00:54:13,081 --> 00:54:17,700
toen en dan gingen ze klompen maken
en ook klompen verstellen, want die

928
00:54:17,700 --> 00:54:20,990
waren op een gegeven moment stuk en dan
zette hun der een nieuwe zolen op.”

929
00:54:20,990 --> 00:54:28,480
“Ja en dan heb je daar weer, dat ruilde ze dan
weer, hè. Ze maakten bijvoorbeeld kleppers,

930
00:54:28,480 --> 00:54:34,220
zo’n houten zool en dan hadden we allemaal
daar ergens een oude riem en dan maakte ze daar

931
00:54:34,220 --> 00:54:43,520
een riempje van en dan ruilden ze dat weer
voor zout, of voor uh petrolium, of voor eten.

932
00:54:43,520 --> 00:54:47,930
Zodoende hadden we toch nog
iets wat achter de hand.”

933
00:54:47,930 --> 00:54:48,980
“Ja.”

934
00:54:48,980 --> 00:54:50,940
“Iedereen probeerde dat.”

935
00:54:50,940 --> 00:54:51,240
“Ja.”

936
00:54:51,240 --> 00:54:55,470
“In de oorlog, want je wou
gewoon het einde meemaken.”

937
00:54:55,470 --> 00:55:04,490
“Ja, ja, ja. Even later is toen uhm die V2 raket
gevallen. Uh, mevrouw Van der Ende, u was…”

938
00:55:04,490 --> 00:55:04,980
“Ja, ik was….”

939
00:55:04,980 --> 00:55:09,430
“Ja u zat heel ergens ander. U
kende de familie wel, maar….”

940
00:55:09,430 --> 00:55:13,450
“Ja, ik kende ze, ik kende ze wel,
maar ik kwam, ik kwam dus eigenlijk

941
00:55:13,450 --> 00:55:17,480
bij Rogges met zijn vrouw, want die
vrouw is een eigen nicht van mij.

942
00:55:17,830 --> 00:55:20,803
En toen dus dat ongeluk gebeurt was,
ja, toen natuurlijk, als ik vrij was,

943
00:55:21,750 --> 00:55:26,150
toen ik ging werken in de verpleging
en ik had een vrije dag dan ging ik, als

944
00:55:26,150 --> 00:55:29,810
ik naar Scheveningen ging, dan ging
ik een bloemetje brengen bij Klazien,

945
00:55:29,810 --> 00:55:34,830
enkel gewoon omdat ik dacht, ik vond het
vreselijk zielig dat dat gebeurt was.

946
00:55:34,830 --> 00:55:40,269
De helft van je gezin is weg. Als je jong ben. Zij
was toen dat gebeurde geloof ik 29, is ’t niet?”

947
00:55:40,270 --> 00:55:44,220
“33, nou Roog was 33. Ja, ’t kan wel
zijn, ik zou het niet weten, An.”

948
00:55:44,220 --> 00:55:45,640
“Ja, ik geloof zo iets, nou
op het punt van 30 jaar.”

949
00:55:45,640 --> 00:55:48,640
“Ik zou ’t echt niet
weten. Roog was 33”

950
00:55:48,640 --> 00:55:54,000
“Maar uh, de helft van je gezin
weg, je man en al zo’n labiele vrouw.

951
00:55:54,000 --> 00:55:57,070
’t Was een hele nerveuze vrouw.

952
00:55:57,320 --> 00:56:01,360
Dus dat juist haar dat overkwam,
dat die man weg was en

953
00:56:01,360 --> 00:56:04,140
twee kinderen weg… Eigenlijk
kon je het niet bedenken.

954
00:56:04,730 --> 00:56:09,630
Dus het is ook met mij, het
is altijd gebleven, want wij

955
00:56:10,130 --> 00:56:13,350
kennen Klazien, was, haar vader
was de broer van mijn moeder.

956
00:56:13,690 --> 00:56:19,440
En het was een hele aardige man, dus uh,
we hadden verder een hele goeie familieband.

957
00:56:19,460 --> 00:56:21,370
Dus je ging naar Klazien toe.

958
00:56:21,370 --> 00:56:26,100
Iedereen dacht ook, ja Klazien, da’s
vreselijk, de helft van haar gezin weg.

959
00:56:26,100 --> 00:56:29,053
Maar ja, m’n schoonmoeder, die ik
later beter leerde kennen als m’n

960
00:56:29,053 --> 00:56:34,100
schoonmoeder, uh ja, die had de eerste
jongen in (onverstaanbaar) verloren.

961
00:56:34,100 --> 00:56:40,130
En toen gebeurde er dat der man en
twee oudste, twee kinderen van der zoon

962
00:56:40,130 --> 00:56:47,278
en der zoon zelf… en die heeft eigenlijk
altijd de ontzaggelijke druk van

963
00:56:47,279 --> 00:56:51,950
die schoondochter mee moeten sjauwen,
wat niet bepaald makkelijk was.

964
00:56:51,950 --> 00:56:59,200
Was der aard zo. Ze kon niet alles. ‘t Was niet,
geen kwaadheid, maar ze was gewoon… maar uh, ja.”

965
00:56:59,200 --> 00:57:06,580
“Maar uh, weet je wat, weet je wat wel
aardig is om te vertellen, of aardig… Uh,

966
00:57:06,580 --> 00:57:12,510
toen wij daar stonden, mijn broer en
ik, uh, toen dachten wij, hoe moet dat

967
00:57:12,740 --> 00:57:17,740
mens verteld worden, dat is der dood, wij
dachten, nou, die haalt de week niet.

968
00:57:17,740 --> 00:57:22,880
Ze is een paar maanden
geleden 98 jaar geworden.”

969
00:57:22,880 --> 00:57:23,030
“Ja.”

970
00:57:23,030 --> 00:57:24,880
“Dat vind ik zo bizar.”

971
00:57:24,880 --> 00:57:29,540
“Ik heb dat altijd gezegd.
Klazien overleeft ons allemaal.”

972
00:57:29,540 --> 00:57:31,720
“Ja, dat is toch niet te geloven.”

973
00:57:31,720 --> 00:57:32,600
“Nee, ja.”

974
00:57:32,600 --> 00:57:38,810
“En nou was, nou gaat aardig die
richting in, want zij is 98 nu.”

975
00:57:38,810 --> 00:57:43,280
“Maar wij dachten, dat
overleefd ze niet. Maar taai.”

976
00:57:43,280 --> 00:57:48,240
“In ieder geval is de datum van 23
maart vanaf dat moment altijd heel..?”

977
00:57:48,240 --> 00:57:49,339
“Heel naar, heel moeilijk moment.”

978
00:57:49,340 --> 00:57:51,450
“Dat was een hele nare dag.”

979
00:57:51,450 --> 00:57:52,492
“Heel moeilijk.”

980
00:57:52,492 --> 00:57:56,140
“Er is nooit een jaar voorbij
gegaan dat niet iemand...”

981
00:57:56,240 --> 00:57:56,750
“Ja.”

982
00:57:56,750 --> 00:58:01,157
“Klazien wilde sowieso dat we
allemaal extra aandacht aan haar

983
00:58:01,158 --> 00:58:04,740
moesten besteden, want zij was
tenslotte de weduwe van dat gezin.

984
00:58:05,270 --> 00:58:09,680
M’n schoonmoeder is, is hele
sterke vrouw geweest die altijd maar

985
00:58:09,680 --> 00:58:15,280
gesjouwd heeft om dat jonge gezin
bij elkaar te krijgen en te houden.

986
00:58:16,290 --> 00:58:20,990
Mijn man is het natuurlijk ook een ontzaggelijke
drama voor geweest, want die bleef

987
00:58:20,990 --> 00:58:25,930
met twee weduwen zitten en die twee kinderen,
ja, het waren toch, hij was geen vader.

988
00:58:26,200 --> 00:58:31,730
Hij wou wel goed voor ze zorgen, maar ja, hij
kon natuurlijk niet die vaderrol op zich nemen.”

989
00:58:32,680 --> 00:58:37,720
“Ja, maar hij was ook een
zakenpartner kwijt en z’n vader.”

990
00:58:37,720 --> 00:58:39,080
“Ja, twee zakenpartners.”

991
00:58:39,080 --> 00:58:39,290
“Ja.”

992
00:58:39,290 --> 00:58:42,720
“Dat was ook heel verstandig
van die vader geweest.

993
00:58:42,870 --> 00:58:46,830
Die zei op het laatst van de oorlog, want dat
was nog maar kort geleden dat ‘ie gezegd had:“Ik

994
00:58:46,830 --> 00:58:55,890
ga dat vast laten stellen dat het uh Jaq van der
Ende en zoon is” en dat dat een venootschap was.

995
00:58:55,890 --> 00:59:00,600
En toen bleef hij over en toen was hij,
toen was de zaak dat was hij zelf.”

996
00:59:00,600 --> 00:59:00,950
“Ja.”

997
00:59:00,950 --> 00:59:02,489
“Hij was de enige die
overgebleven was.

998
00:59:02,490 --> 00:59:04,130
“Hij was de enige die overbleef.”

999
00:59:04,130 --> 00:59:11,570
“Ja, er was geen stuiver over... en, en er was
geen hout en er waren twee treurende weduwen en

1000
00:59:11,570 --> 00:59:17,471
hij kon absoluut niet eens denken aan een vrouw,
want er was geen geld voor en geen tijd voor.

1001
00:59:17,472 --> 00:59:22,500
Alles moest opgebouwd worden. En
ja, dat kan ik goed begrijpen.”

1002
00:59:22,500 --> 00:59:28,570
“Denken jullie nog vaak terug aan
dat, aan die datum 23 maart?”

1003
00:59:28,570 --> 00:59:35,750
“Ja, maar niet iedere dag. Maar in eens
kan er iets zijn waardoor je denkt, oh ja.

1004
00:59:35,750 --> 00:59:42,550
Want het werkt na. Het werkt na. Het
blijft in de familie een groot drama.”

1005
00:59:42,550 --> 00:59:43,630
“Ja.”

1006
00:59:43,720 --> 00:59:47,850
“Maar we hebben er mee leren
leven ook. Ja, je moet wel.”

1007
00:59:47,850 --> 00:59:48,830
“Ja.”

1008
00:59:50,520 --> 00:59:54,470
“Dat hebben we ook aan onze moeder
te danken dat ze haar schoonzuster,

1009
00:59:54,470 --> 00:59:59,600
die was van uh, niet bij de
pakken neerzitten, we gaan verder.

1010
00:59:59,600 --> 01:00:01,490
We moeten verder met ons leven.”

1011
01:00:01,490 --> 01:00:05,670
“Ja, het voor, een voorstel, moet je
je voorstellen m’n schoonmoeder ging

1012
01:00:05,670 --> 01:00:11,946
zich verkleden, diep en diep bedroefd,
en ze ging zich verkleden als Sint

1013
01:00:11,947 --> 01:00:15,280
Nicolaas om voor die twee jongste
kinderen toch wel Sint Nicolaas te vieren.”

1014
01:00:15,280 --> 01:00:15,920
“Ja.”

1015
01:00:16,130 --> 01:00:20,500
“Was 23 maart gebeurt en toen was
het vijf december, dat is alweer...”

1016
01:00:20,500 --> 01:00:21,530
“Speelde ze weer voor Sinterklaas.”

1017
01:00:21,530 --> 01:00:22,340
“Speelde ze voor Sinterklaas.”

1018
01:00:22,340 --> 01:00:22,870
“Maar...”

1019
01:00:22,870 --> 01:00:24,090
“Maar haar hart bloedde.”

1020
01:00:24,090 --> 01:00:27,790
“Ik wilde net zeggen, geloof maar
gerust dat ze vreselijk verdriet had.”

1021
01:00:29,520 --> 01:00:29,730
“Oh.

1022
01:00:29,730 --> 01:00:35,470
Ik heb al die, ja, tot aan haar dood,
ze is ’73 overleden en we hebben

1023
01:00:35,470 --> 01:00:36,950
hier met z’n drieën gewoond en
dat is ook heel bijzonder geweest.

1024
01:00:38,670 --> 01:00:43,260
Is een apart van te schrijven.

1025
01:00:43,260 --> 01:00:50,700
Maar, maar het was goed en ik kon ontzettend
goed met mijn schoonmoeder kon ik overweg.

1026
01:00:50,700 --> 01:00:54,410
Maar ze heeft het
niet makkelijk gehad.

1027
01:00:54,410 --> 01:00:56,945
We hebben een apartementje
voor haar gehad, Jaap

1028
01:00:57,270 --> 01:01:00,372
gemaakt, dat z’n moeder
toch helemaal vrij kan wonen.

1029
01:01:00,372 --> 01:01:07,570
Ik slaap er nu, maar uh, dat ze
helemaal vrij kan wonen en, en ja, ze

1030
01:01:07,570 --> 01:01:12,260
was daar toch op haar plaats hè?
Ze was tevreden, ze was heel blij.”