1
00:00:06,230 --> 00:00:11,640
Kunt u vertellen hoe uw leven er
uitzag eh vlak voordat het bevel kwam?

2
00:00:11,950 --> 00:00:20,745
Nou, dat, ja, ik werkte gewoon hè, ik was kleermaker
en ik.., dus ik ging ’s morgens was het naar

3
00:00:20,745 --> 00:00:28,390
mijn werk hè en dan ging je met de tram en dan
moest je naar de stad en nou ja, dat was ook

4
00:00:28,390 --> 00:00:36,140
allemaal net zoals nu ellende met drukte en met..,
met opstoppingen en volle bussen, vol- le trams.

5
00:00:36,140 --> 00:00:39,080
Dat was… Nee Jan, dat
was niet in de oorlog.

6
00:00:39,080 --> 00:00:47,690
Maar dat heb ik gedaan, nog iets
langer voordat de Razzia er was.

7
00:00:47,690 --> 00:00:55,210
Toen werkte ik trouwens op de laan, hè, dat
is vanaf de Beverstraat is dat te lopen.

8
00:00:55,940 --> 00:01:00,590
En daar heb ik dan in
die oorlogs- periode

9
00:01:00,590 --> 00:01:06,510
het laatst van de oorlog gewerkt,
voordat dat die vordering kwam.

10
00:01:06,510 --> 00:01:14,090
Die vordering, dat was laten we zeggen, dus
het was.., het was op vrijdag 10 november

11
00:01:14,090 --> 00:01:20,430
hè. En toen stond ik op het punt om naar
mijn werk te lopen hè, want ik ging altijd

12
00:01:20,430 --> 00:01:26,620
lopend, de Beverstraat, de Groningerstraat
naar de laan, hè, dat werd dan gelopen.

13
00:01:28,590 --> 00:01:33,540
En die vrijdagmorgen dan, toen deed ik
hetzelfde: ik ging de deur uit, ik liep de straat

14
00:01:33,540 --> 00:01:38,470
uit, maar toen ik de hoek van de straat om
ging, stonden daar twee Duitse soldaten.

15
00:01:38,470 --> 00:01:45,810
En die hielden mij hè stop. En
ik moest teruggaan naar huis.

16
00:01:46,450 --> 00:01:53,370
“Zurück”, “weg”. Dus ik terug en
toen was ik ongeveer een kwartier

17
00:01:53,370 --> 00:01:59,450
binnen en toen werden in de bus
die papieren gegooid waarop stond

18
00:01:59,890 --> 00:02:06,080
dat we naar buiten moesten komen,
daar stond op dat we eh kleding mee

19
00:02:06,080 --> 00:02:12,350
moesten nemen en een schaal om van
te eten en een paar vorken en een mes.

20
00:02:12,350 --> 00:02:17,720
Want dat was dan de bedoeling dat
suggereerden ze althans dat jij naar een

21
00:02:17,720 --> 00:02:23,200
ander deel van Nederland, hier was de
honger be- gonnen, en om daar te gaan

22
00:02:23,200 --> 00:02:28,330
werken in de…, op de landbouw, aardappels
rooien, groente, weet ik veel wat.

23
00:02:28,330 --> 00:02:33,260
Dat verhaal ging dan hè. Ze hadden het
niet over naar Duitsland gaan, ze zeiden

24
00:02:33,260 --> 00:02:39,704
gewoon hè omdat de spoorwegen staakten
hè, hadden ze geen mensen en konden

25
00:02:39,705 --> 00:02:44,090
ze niet bij het Westen van het land
brengen, dus moesten wij daar gaan werken.

26
00:02:44,090 --> 00:02:48,800
Dat was.., dat was het hele eiereten.
Maar ja, dat was een verzonnen verhaal.

27
00:02:48,810 --> 00:02:54,360
Maar er stond dan in dat we binnen
een uur naar buiten moesten met ons..,

28
00:02:54,360 --> 00:02:58,810
met ons Gepäck, met onze paar koffers,
buiten staan en dan, maar je was

29
00:03:00,870 --> 00:03:02,450
misschien een kwartier binnen en
toen kwamen die Duitsers al binnen.

30
00:03:02,450 --> 00:03:06,897
En kwamen naar boven hè. Nou, wij moesten, dus
mijn vader, mijn moeder en mijn zus was dan thuis,

31
00:03:10,460 --> 00:03:19,460
onze papieren, persoonsbewijzen had je toen hè,
Ausweiss, en dat was, dat moesten we dan tonen.

32
00:03:19,740 --> 00:03:22,350
Nou ja, en daar bleek dan uit
natuurlijk, ik was 17 en op dat

33
00:03:22,350 --> 00:03:30,770
bevel stond “tussen de 17 en
de 45 jaar”. Dus ik was de klos.

34
00:03:30,770 --> 00:03:33,483
Mijn vader was ouder,
die hoefde niet mee.

35
00:03:33,483 --> 00:03:41,850
Nou ja, dus toen was dat met die twee knapen
naar beneden hè. De Beverstraat uitgelopen

36
00:03:41,850 --> 00:03:46,710
en toen moesten we naar de Brabantsestraat,
die is ernaast, maar daar was een plein.

37
00:03:47,370 --> 00:03:53,890
Een school.., een school was daar en voor die school
was een plein en daar werden we dan verza-meld.

38
00:03:55,800 --> 00:04:00,020
Hè, en toen de ploeg dan groot
genoeg was, toen moesten we lopen

39
00:04:00,280 --> 00:04:02,210
naar het Feijenoord Stadion.

40
00:04:02,300 --> 00:04:08,340
Hier daar bij ons de straat en de weg,
zo richting het Feijenoord Stadion.

41
00:04:10,700 --> 00:04:16,080
En het was ook nog niet zulke best
weer ook, want het regende en toen

42
00:04:16,080 --> 00:04:22,630
moesten we het Feijenoord Stadion in
en nou ja, we moesten op dat veld.

43
00:04:24,320 --> 00:04:31,440
Op de tribunes stonden in de lengte en in de
breedte militairen, er waren machinegeweren

44
00:04:31,440 --> 00:04:36,460
opgesteld hè. Dus die bestreken eigenlijk
dat hele voetbalveld kon je wel zeggen.

45
00:04:36,460 --> 00:04:39,660
Dus het was.., het was…, als er
wat aan de hand zou wezen, dan was

46
00:04:40,810 --> 00:04:46,012
dat natuurlijk hè. Nou, daar heb
ik een paar uur heb ik daar gestaan.

47
00:04:46,013 --> 00:04:52,166
Toen werd het donker en het regende
nog behoorlijk, en toen mochten

48
00:04:52,410 --> 00:04:56,320
we naar binnen, zover degenen die
dan erin konden naar binnen konden.

49
00:04:56,320 --> 00:04:59,660
Dus ik zeg ook, dat is eigenlijk
de enige keer dat ik bij

50
00:04:59,660 --> 00:05:04,720
in het Feijenoord Stadion in het doel
gestaan heb, dat was dan die.., die vrijdag.

51
00:05:05,120 --> 00:05:10,140
En toen zijn we naar binnen gegaan
en toen kwamen we in, ja, die

52
00:05:10,140 --> 00:05:14,130
ruimtes waar die spelers zich
verkleden en de douche in, die ruimte.

53
00:05:14,130 --> 00:05:20,950
En een kleed.., een kleed wat daar hing. Een
lokaal, heb ik dan ben ik naar binnen gegaan.

54
00:05:21,030 --> 00:05:25,110
En er waren vensterbanken, die waren
nogal breed. Laag, maar breed.

55
00:05:25,870 --> 00:05:28,680
En ja, je kon er niet op de
grond, toen ben ik daarop gaan

56
00:05:28,680 --> 00:05:30,780
liggen, daar ben ik op gaan
slapen zullen we maar zeggen.

57
00:05:30,780 --> 00:05:34,120
Mijn jas uitgedaan en
opgerold en dat als kussen

58
00:05:34,120 --> 00:05:37,590
gebruiken en zo ging je
dan, hebben we daar geslapen.

59
00:05:37,590 --> 00:05:40,480
Tot.., tot in de
ochtend dus zaten we er.

60
00:05:42,530 --> 00:05:47,750
Toen moesten we daar uit, toen werden we eruit
gedouwd, “hup, wegwezen!” en naar buiten in de rij.

61
00:05:47,750 --> 00:05:51,682
En dan ging…, ik weet niet, de Oranjeboomstraat,
dat is een hele lange straat en die

62
00:05:51,682 --> 00:05:56,240
is een kilometer lang, want die loopt hè
tot aan de rivier de Maas kan je wel zeggen.

63
00:05:56,240 --> 00:06:00,780
Dus die Oranjeboomstraat
moesten we uitlopen in de rijen.

64
00:06:01,820 --> 00:06:07,095
Tot we aan de Maas zelf stonden en daar lagen
schepen, lichters, van die Rijnaken en dingen.

65
00:06:07,096 --> 00:06:11,640
En daar hadden ze die luiken
hadden ze eraf gegooid

66
00:06:12,080 --> 00:06:14,899
en daar moesten we, op het
trapje en naar beneden.

67
00:06:14,900 --> 00:06:20,650
Daar lag.., daar lag wel wat stro waar je op kon
liggen, dat.., dat.., dat hadden ze dan gedaan.

68
00:06:21,410 --> 00:06:26,254
En in die Rijnaken dan, toen ze die
vol gedouwd hadden, toen zijn we

69
00:06:26,254 --> 00:06:31,094
gaan varen en toen zijn we naar
Amsterdam gevaren, richting Amsterdam.

70
00:06:32,470 --> 00:06:40,620
In Amsterdam aangekomen werden we daar in loodsen,
toen moesten we de loodsen in gaan, naar binnen.

71
00:06:42,260 --> 00:06:48,450
En daar werden we ook bij mekaar gedouwd
en daar kregen degenen die geluk hadden, die

72
00:06:48,450 --> 00:06:50,950
kregen nog een stuk brood, want het was
maar tot het er niet meer was weet je wel.

73
00:06:53,910 --> 00:07:00,220
Nou ja, ik had dan nog wel wat. En hè,
dan… Dus daar hebben we dan die nacht

74
00:07:00,240 --> 00:07:01,110
doorgebracht.

75
00:07:01,110 --> 00:07:09,340
Dus de vrijdagnacht was in het.., in het stadion
en de zaterdagnacht in de loodsen in Amsterdam.

76
00:07:11,070 --> 00:07:16,470
Toen werden we dan ’s morgens eruit
gehaald, weer in die Rijnaken die daar lagen.

77
00:07:18,420 --> 00:07:21,320
Toen die..., toen we daarin
waren, nou, dat was varen en

78
00:07:21,320 --> 00:07:25,710
toen gingen we het IJsselmeer
over en gin-gen we naar Kampen.

79
00:07:25,710 --> 00:07:30,360
Ja, we wisten niet waar we heen gingen, maar
later blijkt dat allemaal te zijn, naar Kampen.

80
00:07:31,680 --> 00:07:37,070
En daar gingen we weer uit de Rijnaak
en daar werden we aan de kant gezet.

81
00:07:38,030 --> 00:07:40,230
En dan moest je allemaal
aan de kant staan.

82
00:07:40,340 --> 00:07:45,801
En er is er iets wat ik dan niet gezien
heb, maar wat dan blijkt en wat ik later

83
00:07:45,801 --> 00:07:49,270
bij.., bij die bijeenkomsten ook gehoord
heb van verschil-lenden die het wel gezien

84
00:07:49,270 --> 00:07:54,620
hebben: ze hadden er een man uitgehaald,
die had een Jodenster op, en want die

85
00:07:54,620 --> 00:08:00,130
was met een had hij gezegd, “ik ben met
een Nederlandse vrouw getrouwd, dus ik hè

86
00:08:00,380 --> 00:08:03,140
er is niks aan de hand”, maar daar
dachten ze schijnbaar anders over.

87
00:08:03,140 --> 00:08:05,670
Die man schijnen ze op zijn
knieën gezet te hebben aan de

88
00:08:05,670 --> 00:08:08,030
waterkant en in zijn nek
geschoten en het water ingetrapt.

89
00:08:08,030 --> 00:08:12,590
Maar ik heb het niet gezien
en ik.., ik.., ik hoorde het.

90
00:08:12,590 --> 00:08:16,116
En later deze hier in het Feijenoord
Stadion waar we die bijeenkomst

91
00:08:16,630 --> 00:08:22,150
hadden was er ook een man die dat
verhaal vertelde, dus het schijnt wel.

92
00:08:22,470 --> 00:08:27,028
Dus maar ik.., ikzelf
persoonlijk heb het niet gezien.

93
00:08:27,028 --> 00:08:31,970
Toen zijn we weer gaan lopen
en nou ben ik het eerste

94
00:08:31,970 --> 00:08:39,360
stuk kwijt van Kampen, ja,
dus en een heel stuk gelopen.

95
00:08:39,360 --> 00:08:43,129
En toen stonden daar treinen,
oude spoortreinen stonden daar.

96
00:08:43,130 --> 00:08:44,320
Was dat in Wezep misschien?

97
00:08:44,320 --> 00:08:55,383
Dat ken wel.., dat ken wel, want dat
ben ik even kwijt, want… Bij de stad,

98
00:08:55,383 --> 00:08:58,730
dat gedeelte dan, dat ik naar de trein
liep met de groep hè van Kampen.

99
00:08:58,730 --> 00:08:59,840
Ik zeg de

100
00:08:59,840 --> 00:09:04,218
plaatsen, het ken Wezep, dat het Wezep was. Maar
ik weet het echt niet. Dat weet ik echt niet.

101
00:09:04,218 --> 00:09:07,730
Want het was niet op een
station, de trein, die stond maar

102
00:09:07,730 --> 00:09:11,370
daar zo weet je wel, op een open
stuk en daar moesten we erin.

103
00:09:11,370 --> 00:09:15,481
Nou, in ieder geval, ik had nog geluk: ik zat nog
op een.., op een…, ik had nog een zit-plaats.

104
00:09:16,020 --> 00:09:19,799
Er waren wel ramen uit, uit die
trein, weet je wel, het waren oude

105
00:09:19,800 --> 00:09:22,907
treinen en er zijn er ook, die
kwamen in een goederenwagon terecht.

106
00:09:23,430 --> 00:09:28,920
Hè, want het was een trein gemixt met
allerei met een locomotief ervoor.

107
00:09:28,920 --> 00:09:37,620
Dus toen zijn we met de trein en toen was
het ’s nachts en toen gingen we als de trein

108
00:09:37,620 --> 00:09:42,690
vaart minderde, dan stonden er Duitsers op die
treeplanken en dan begonnen ze te schieten.

109
00:09:42,690 --> 00:09:49,140
En dat was omdat de mensen er niet uit mochten
springen. Maar er zijn er uit gesprongen onderweg.

110
00:09:49,230 --> 00:09:52,816
Maar daar hadden ze een stokje
voor gestoken in zoverre hadden

111
00:09:52,817 --> 00:09:59,680
ze op die treeplanken had- den
ze een militair gezet met zo’n

112
00:09:59,680 --> 00:10:00,830
blaffer dan.

113
00:10:02,680 --> 00:10:06,510
En dan schoten ze als ie vaart
minderde, dus dan durfde..,

114
00:10:06,510 --> 00:10:09,905
durfden de mensen, want dat ze
er niet uit dorsten te springen.

115
00:10:09,906 --> 00:10:12,682
Misschien is dat een nieuw geluid wat je nou
hoort, want er zijn niet veel mensen hebben daar

116
00:10:12,682 --> 00:10:19,410
erg in ge-had, maar die… Want er is ook een
man uit de trein gesprongen, die stond er zo’n

117
00:10:19,410 --> 00:10:27,800
paal langs hè waar die draden lopen, en die is
tegen die paal opgeklapt hè. Dat is ook gebeurd.

118
00:10:28,040 --> 00:10:38,212
En toen ineens hoor ik iemand zeggen terwijl we
flink wel een paar uur: “wel potverdomme” zegt hij,

119
00:10:38,212 --> 00:10:43,826
hij zegt “we zitten in Duitsland!”. Ik zeg “hoe
weet je dat nou?”, “hoe weet je dat nou?”. “Ja, dat

120
00:10:43,827 --> 00:10:50,220
zie ik, ik ben er meer met de Duitse Spoorwegen,
die.., die.., die palen langs de.., langs de

121
00:10:50,220 --> 00:10:53,030
spoorbaan”, hij zegt “die
zijn anders als in Nederland”.

122
00:10:53,290 --> 00:10:55,533
En dat.., dat wist hij,
daar zag hij het aan.

123
00:10:55,610 --> 00:11:00,320
Daar zag hij in het donker aan
dat we in Duitsland waren. Enfin,

124
00:11:00,320 --> 00:11:04,670
trein, toen kwamen we in Münster,
de stad Münster, daar stopten we.

125
00:11:07,690 --> 00:11:15,770
En we stonden er net en toen gingen er
luidsprekers: “achtung, achtung”, in het Duits

126
00:11:15,770 --> 00:11:22,658
dan hè, “über das Reichsgebiet bevinden
sich ein feiandlich Kämpfer”, “zo boven de…,

127
00:11:22,658 --> 00:11:30,600
boven dit Duitse gebied bevindt zich de
vijandelijke vliegtuigen”. We moesten allemaal

128
00:11:30,600 --> 00:11:37,630
uit de trein en toen konden we naar beneden
lopen en daar waren bunkers, schuilkelders.

129
00:11:38,060 --> 00:11:41,150
En daar mochten we dan in.

130
00:11:41,150 --> 00:11:42,450
Maar toen wij met de trein
aankwamen, zagen we..,

131
00:11:42,450 --> 00:11:47,220
zagen we vrouwen, die stonden
dat perron te bestraten.

132
00:11:47,220 --> 00:11:49,230
Die waren…, dat waren vrouwen.

133
00:11:49,230 --> 00:11:53,697
En hebben toen gezegd, toen hoorden we later:
“dat waren Russische vrouwen”. En die werden daar,

134
00:11:54,120 --> 00:12:02,030
weet je wel, die waren uit Rusland en die moesten
daar… En dat station, dat had een hele grote

135
00:12:02,030 --> 00:12:03,480
overkapping, het was echt zo’n
nog uit toen destijds, toen waren

136
00:12:03,480 --> 00:12:06,495
die stations waren hè met grote
metalen kappen eroverheen.

137
00:12:06,495 --> 00:12:18,600
En toen lagen wij daar beneden en het was of
je op water lag zeg, want de grond, die golfde.

138
00:12:18,730 --> 00:12:23,850
Zoveel bommen zijn er toen neer
gemieterd, want wij kwamen boven toen

139
00:12:23,850 --> 00:12:28,780
het afgelopen was, we moesten eruit,
en toen was er van die overkapping

140
00:12:28,780 --> 00:12:34,280
was er niks meer te…, het hele
station was niks meer van te vinden!

141
00:12:34,280 --> 00:12:36,122
Dat was.., dat was foetsie.

142
00:12:36,270 --> 00:12:41,080
En toen ben ik met die man uit de straat, die
zegt, want ja, heel de boel was in de war, dus die

143
00:12:41,080 --> 00:12:45,820
Moffen konden ons ook niet…, ja, die waren zelf
overal heen, we wisten niet eens waar ze waren.

144
00:12:49,030 --> 00:12:56,705
En.., en toen zijn wij dat station dan zo
uit gegaan en toen kwamen we in de stad.

145
00:12:56,706 --> 00:13:00,490
En dat was er waren vuren en zelfs

146
00:13:00,490 --> 00:13:03,650
de stenen van de puin, die
brandden, want er waren er

147
00:13:03,650 --> 00:13:06,840
fosforbommen waren daar
neergegooid, dat hoorde ik dan later.

148
00:13:06,850 --> 00:13:11,110
En fosfor, dat.., dat.., dat loopt
erover en dat blijft branden, dat gaat zo.

149
00:13:11,150 --> 00:13:16,475
Dus dat waren gewoon net of de stenen in brand
stonden, maar dat was fosfor, dat liep er overheen.

150
00:13:16,475 --> 00:13:22,450
Nou, en toen zijn wij Münster uit
gelopen en ik heb toen, ja, nagemeten

151
00:13:22,450 --> 00:13:25,820
heb ik het niet, maar ik heb gehoord
dat toen het was ongeveer, we

152
00:13:25,820 --> 00:13:29,340
hebben toen die nacht 60 kilometer
heb ik ge- lopen met die man!

153
00:13:32,310 --> 00:13:38,010
En het was tegen de ochtend, tegen
het daglicht, toen kon ik niet

154
00:13:38,010 --> 00:13:46,108
meer verder, ik had heel mijn
benen waren kapot, mijn voeten.

155
00:13:46,109 --> 00:13:47,574
En toen ben ik daar zijn
we in een hooiberg gaan

156
00:13:47,575 --> 00:13:52,090
liggen en die hooiberg hebben
we…, daar heb ik geslapen.

157
00:13:54,700 --> 00:13:59,310
En toen de andere ochtend, toen
wilde ik gaan lopen, maar toen kon ik

158
00:13:59,310 --> 00:14:08,060
haast niet meer, ik kon… Toen zegt hij “nou”,
we waren dichtbij een huis, dat zo, het was

159
00:14:08,060 --> 00:14:13,510
geen boerderij, maar het was wat tuin-ders wel
eens hebben, zo’n gewone woning langs de weg.

160
00:14:13,740 --> 00:14:18,730
Hè, maar ook het lijkt op een boer-derij, maar
het is eigenlijk, meer een.., een landhuis.

161
00:14:18,730 --> 00:14:23,490
En daar had hij land achter,
en toen zegt hij “klop hier

162
00:14:23,490 --> 00:14:26,833
nou maar aan”, hij zegt “ik
ga verder”. Hij ging verder.

163
00:14:26,834 --> 00:14:33,260
Hij zegt “jij bent nog jonger”, hij zegt
“ze zullen je niet…”… Toen ben ik achterom

164
00:14:33,260 --> 00:14:37,850
gelopen, aan de voorkant hoorde ik er zo
niks, het was donker en het was nog donker.

165
00:14:37,960 --> 00:14:41,897
En toen ging ik naar de achterkant
en een deur daar, daar klopte ik op.

166
00:14:41,898 --> 00:14:48,780
En toen kwam er een eh vrouwtje aan
de deur, een.., een oudere vrouw al.

167
00:14:49,640 --> 00:14:55,700
En die ziet mij zo en… En met ‘r handen
voor ‘r mond, “ooh, mein.., mein liebe

168
00:14:55,700 --> 00:15:00,720
Junge”, een beetje zo in het Duits
dan, “ach, mein Gott”, en die heeft mij

169
00:15:00,720 --> 00:15:08,510
binnengehaald. En toen met een teiltje mijn
voeten gewassen. Die heb het ingezwachteld.

170
00:15:09,300 --> 00:15:15,810
En toen mocht ik daar naar
bed ook. Zo een kamertje.

171
00:15:16,140 --> 00:15:20,749
Helemaal kort en goed, ik ben
daar, ik weet niet meer precies, of

172
00:15:20,750 --> 00:15:23,645
het nou ruim een week heb ik daar
geweest of zo in die tijd denk ik.

173
00:15:23,645 --> 00:15:27,650
En die zijn hartstikke
goed voor me geweest.

174
00:15:29,030 --> 00:15:33,780
Maar het was ook zo: die mensen
speelden met hun eigen leven eigenlijk,

175
00:15:33,780 --> 00:15:40,255
want ze mochten beslist geen Auslander
in huis halen, dat mocht niet.

176
00:15:40,255 --> 00:15:45,530
Hè, dat hoorde je dan later, dat eigenlijk,
nou, dat mensen vertelden me ook, ze had

177
00:15:45,530 --> 00:15:53,290
drie zonen en er waren er twee, die waren
al ge- sneuveld en van de ene had ze een

178
00:15:53,290 --> 00:16:00,000
week daarvoor bericht gekregen vertelde ze
dan, die was erg ziek, die zat met 40 graden

179
00:16:00,000 --> 00:16:07,040
koorts moest hij toch achter het stuur van
zijn…, van die militaire auto gaan zitten.

180
00:16:07,040 --> 00:16:09,988
Dus ze wisten ook niet hoe dat met die
jongen af zou lopen toen eigenlijk.

181
00:16:09,989 --> 00:16:15,086
Van die twee jongens had ze dan een foto
hangen met een lint eromheen en ja, er stond dan

182
00:16:15,086 --> 00:16:20,210
bij “de Helden tot gestorben” weet je wel, ja,
voor hun was dat natuurlijk, wij vonden het

183
00:16:20,210 --> 00:16:26,839
geen helden, maar goed, eh voor haar zoons
hè, het waren ook haar kinderen natuur-lijk.

184
00:16:26,840 --> 00:16:32,252
Maar toen kwam die man die bij mij uit
de straat, die altijd bij mij geweest was

185
00:16:32,252 --> 00:16:38,340
in die tijd, die had het voor.., voor
mekaar gekregen dat hij schijnbaar…, en die

186
00:16:38,340 --> 00:16:44,270
kwam naar dat huis toe en die zei “ja
jongen, je moet uitkijken, want ze weten

187
00:16:44,270 --> 00:16:48,014
nou dat je er…”, ze wisten dat ik daar
zat zei hij, en hij zegt “ik ben bang dat

188
00:16:48,015 --> 00:16:55,114
ze weten dat je er zit”. Dus van die
mensen, nou, toen ben ik met hem meegegaan.

189
00:16:55,114 --> 00:16:59,540
Toen ben ik met hem meegegaan. Zij
pakte nog een paar appels kreeg ik mee

190
00:16:59,540 --> 00:17:01,828
dat weet ik nog wel, een paar appels.

191
00:17:01,829 --> 00:17:08,320
En.., en toen kwam ik in het plaatsje Ochtröppe,
dus dat dorp heette Ochtröppe, dat is er nog.

192
00:17:08,320 --> 00:17:17,060
Toen zegt hij tegen mij, hij zegt “joh, als je nou
wijs bent, dan ga je naar dat…”, daar had je een

193
00:17:17,060 --> 00:17:22,590
soort raadhuis op een plein, een stad.., een
stadhuis van het dorp.., van het dorp kan je zeggen.

194
00:17:22,590 --> 00:17:29,526
Hij zegt “en dan zeg je dat je 15 jaar
bent”. Hij zegt “want je ziet er niet

195
00:17:29,527 --> 00:17:32,422
uit als 17”. Ik had… Hij zegt en hij
zei “joh, je vertelt maar een verhaal,

196
00:17:32,422 --> 00:17:39,980
maar misschien dat je dan naar huis
ken”, weet je wel, zo verzon hij het dan.

197
00:17:39,980 --> 00:17:41,887
Nou, dat heb ik gedaan.
Ik er naar binnen.

198
00:17:41,887 --> 00:17:43,889
Toen mocht ik daar binnen en ik
schrok me rot, daar zat zo’n grote

199
00:17:43,889 --> 00:17:47,280
dikke Duitser, in een bruin
uniform, met een hakenkruisband ook.

200
00:17:47,870 --> 00:17:52,810
En een secretaresse of zo
naast hem. Maar wat bleek nou?

201
00:17:52,810 --> 00:17:59,970
Die secretaresse kon Nederlands, die kon
Nederlands. En die zegt “vertelt je verhaal maar”.

202
00:18:00,270 --> 00:18:04,952
En toen ben ik gaan liegen, want dat moest
natuurlijk wel, ik zeg “ja”, hè, dat ik 15 jaar was

203
00:18:04,952 --> 00:18:09,460
en dan mijn vader was opgepakt en dat die in een
rij liep…, dat hè dus ik heb mijn eigen verhaal

204
00:18:09,460 --> 00:18:16,820
verteld, maar hè, dat die in die rij liep en
dat ik die brood wou gaan brengen in de rij.

205
00:18:16,820 --> 00:18:19,677
En toen was ik in die rij en
toen werd ik er door de Duitsers

206
00:18:20,330 --> 00:18:23,317
in gedouwd en ik moest…, ik mocht
er niet meer uit, weet je wel.

207
00:18:23,318 --> 00:18:24,920
En zo vertelde ik het tegen hem.

208
00:18:24,920 --> 00:18:30,510
Maar.., maar het was eigenlijk zo,
dat ik geen 17 was, maar 15 en dat ik

209
00:18:30,510 --> 00:18:32,719
dan toch maar… Nou, toen ging hij een
briefje zitten schrijven, met potlood.

210
00:18:32,720 --> 00:18:36,480
En dat geeft hij aan mij. Een
stempel erop, dat geeft hij aan mij.

211
00:18:36,480 --> 00:18:46,870
Nou, “gut so”, zij zegt.., en zij zegt tegen
zei “nou, ga nou maar”. En dan ging ik..,

212
00:18:46,870 --> 00:18:56,350
maar ja, ik ging naar buiten en die man uit
de straat zal ik maar zeggen, die, ik zeg

213
00:18:56,350 --> 00:19:00,300
“nou, moet je kijken, ik heb een papier
gehad”, ik zeg “ik weet niet wat het is”.

214
00:19:01,020 --> 00:19:03,876
Hij zegt “joh, je mag naar huis!”.
Ik zeg “ik mag naar huis?”.

215
00:19:04,340 --> 00:19:08,656
Ja, en stond er “Marsbefehl” stond
erop, met een stempel, dus ja.

216
00:19:08,657 --> 00:19:14,630
Hij zegt.., hij zegt “dan ga je op het plein staan
hier” en er kwamen steeds Duitse auto’s voorbij

217
00:19:14,630 --> 00:19:20,630
en die kwamen uit Nederland, “want het is niet zo
ver van Nederland af”, het was nog 60 kilometer.

218
00:19:22,000 --> 00:19:26,870
Dus ik daar gaan staan en daarna kwam er een
vrachtwagen en toen mocht ik achterin die bak.

219
00:19:27,380 --> 00:19:39,740
En toen ben ik dan met daar meegegaan. Tot
aan Gronau, dat is een grensplaats, Gronau.

220
00:19:39,740 --> 00:19:40,920
En aan de grens.

221
00:19:41,620 --> 00:19:45,430
En hij zegt.., die.., die Duitser,
die bestuurder, die zegt, hij zegt…,

222
00:19:45,430 --> 00:19:49,620
toen moest ik dat papier aangeven,
die zou met mij naar het loket gaan,

223
00:19:49,620 --> 00:19:54,050
je had daar een gebouw met een
loket, daar zaten die grensbewakingen.

224
00:19:56,040 --> 00:20:00,520
En wat bleek nou? Die vent, die
werd nog kwaad daar, die achter het

225
00:20:00,520 --> 00:20:00,750
loket.

226
00:20:00,750 --> 00:20:05,640
En die zegt, het was, want er
stond de reden dat ik naar huis

227
00:20:05,640 --> 00:20:09,990
mocht: “weihle zu jung”, weet je
wel, dat ik weihle, ik was te jong.

228
00:20:11,400 --> 00:20:13,030
En 15 jaar.

229
00:20:14,190 --> 00:20:19,330
En toen tegen die chauffeurs stond hij
dan, de Duitse jongens vechten tegen

230
00:20:19,330 --> 00:20:22,121
de Communisten, de Bolsjovisten, op 15
jaar zitten ze al aan het Oostfront!

231
00:20:22,122 --> 00:20:30,540
Nou, dat.., dat.., dat… En ik moest terug.
Ik mocht niet mee.., meer met die auto mee.

232
00:20:30,540 --> 00:20:38,790
En eh kwam er een auto van daar,
dus die van het loket tegen

233
00:20:38,980 --> 00:20:45,720
een Duitser, naar Ochtröppe,
en dus ik weer mee terug.

234
00:20:45,720 --> 00:20:52,990
En toen kwam ik daar.., toen kwam ik daar
en toen was het uiteindelijk zo, dat ik ook

235
00:20:52,990 --> 00:21:00,160
niet meer, want ze hebben die groep hebben
ze ook weer gesplitst en toen kwam ik in een

236
00:21:00,160 --> 00:21:05,067
gebouw terecht, dat was een soort.., ja, een..,
een soort loods kan je zeggen, een stenen loods.

237
00:21:05,068 --> 00:21:09,389
Later hoorde ik zeggen dat dat van één of
andere club was geweest, een verenigingsgebouw.

238
00:21:09,390 --> 00:21:10,850
Goed, maar dat doet er niet toe.

239
00:21:10,850 --> 00:21:16,950
En daar lag dan stro op de grond, dat was
een betonnen vloer en er lag dan stro.

240
00:21:16,950 --> 00:21:24,529
En daar mijn spullen neerleggen en daar.., en
daar lagen wij allemaal dan, dat van die groep.

241
00:21:24,529 --> 00:21:26,733
Maar ja, hoe heet het?

242
00:21:26,734 --> 00:21:30,711
Er was verder, als.., als het ’s avonds
donker was, er was geen licht in of zo hoor,

243
00:21:30,712 --> 00:21:35,880
dan was het ook donker hè, ik bedoel maar
sanitair was er niet, dat moest buiten.

244
00:21:37,150 --> 00:21:44,060
En wassen, ja, er was ergens ken ik me herinneren
zo’n.., zo’n metalen bakje met een kraantje erboven,

245
00:21:44,060 --> 00:21:54,110
maar eh dat… Al die tijd heb ik mijn eigen niet
kennen wassen of zo, dat was heel, nou ja, mijn

246
00:21:54,110 --> 00:21:57,498
vrouw zegt ook wel eens “hoe heb je je er uitgezien
uiteindelijk?”. Ja, dat weet ik zelf ook niet.

247
00:21:57,498 --> 00:22:00,010
Ik begrijp nog niet van al
die tijd hoe je dat, ja,

248
00:22:00,010 --> 00:22:06,400
je kan wel want het was allemaal luizen, want
er had daarvoor ook al een groep daar geweest.

249
00:22:06,790 --> 00:22:13,400
Dus de andere dag zat ik al helemaal zat ik onder
de luis. Maar ja, wat moesten we er nou gaan doen?

250
00:22:13,400 --> 00:22:22,250
Toen werden we ’s morgens naar buiten gehaald
en dan geteld, dat was ook altijd een.., een

251
00:22:22,250 --> 00:22:26,194
hobby van die gasten, aan de voorkant gingen
ze tellen en dan liepen ze om en dan gingen ze

252
00:22:26,290 --> 00:22:31,110
aan de achterkant weer eens tellen, en dan moest
je in de rij en dan moesten we naar het werk.

253
00:22:31,110 --> 00:22:34,678
Maar we wisten nog niet, tenminste,
nog niet wat dat.., wat dat was.

254
00:22:34,678 --> 00:22:39,035
Toen hebben we misschien een
halfuurtje gelopen en toen kwam

255
00:22:39,035 --> 00:22:43,270
je in een bos.., bosgebied
terecht hè. Nou, wat bleek nou?

256
00:22:47,680 --> 00:22:47,855
Er moesten loopgraven gegraven worden.

257
00:22:47,856 --> 00:22:52,700
Dus we kregen een spa in onze handen
en je moest gaan werken, loopgraven,

258
00:22:52,700 --> 00:22:56,440
maar ja, ik met mijn kleermakershanden
was al helemaal geen spa gewend.

259
00:22:56,440 --> 00:23:00,610
Dus uiteindelijk en dan in een bos

260
00:23:00,610 --> 00:23:04,649
als je een stukje grond weghaalt, dan kwam
je al zulke wortels tegen hè, dan was het…

261
00:23:04,650 --> 00:23:09,792
Nou, en die moest je dan kapot hakken.Nou,
en ik was een poosje bezig en toen kwam er

262
00:23:09,792 --> 00:23:15,670
zo’n Mof naar me toe en die trekt die spa
uit mijn handen en die gaat zo, weet je wel,

263
00:23:15,740 --> 00:23:19,960
“zo moet je het doen” en “hup!”, en ik deed
maar een klein beetje volgens hem weet je wel.

264
00:23:21,870 --> 00:23:25,100
En zo hoorde ik dan te werken.

265
00:23:26,610 --> 00:23:33,090
Maar ja, in die tijd was het zo: die Amerikanen
waren al een heel eind opgerukt in Duitsland.

266
00:23:33,190 --> 00:23:41,030
Dus het granaat-vuur van die zware kannonnen,
dat kwam al bij ons terecht. Die vielen daar al.

267
00:23:41,030 --> 00:23:45,074
Want wij ston-den daar ook, moesten we
in een soort kunstmist werken, ik vond

268
00:23:45,074 --> 00:23:49,038
het al gek, ik stond, we lie-pen naar
het werk toe en dan was het helden, en

269
00:23:49,038 --> 00:23:53,290
toen kwamen we de bossen in en daar zat
je in een nevel, net een zwaar mistige

270
00:23:53,290 --> 00:23:59,248
dag, maar dat deden die Duitsers om voor
die vliegtuigen snap je?, om dat wordt

271
00:23:59,720 --> 00:24:06,210
gedekt, dat ze niet konden zien dat ze daar bezig
waren met loopgraven, want het is natuurlijk… Toen

272
00:24:07,950 --> 00:24:15,030
heb ik het gehad, toen werd er een.., een…, die
ons bewaakte, die werd verwisseld door een andere.

273
00:24:15,510 --> 00:24:15,980
En dat was een oudere man.

274
00:24:16,470 --> 00:24:23,180
En die komt op een ochtend naar me
toe en toen zegt hij “mitkommen”,

275
00:24:23,180 --> 00:24:24,430
weet je wel, ik denk “okay, wat
krijgen we nou weer?” weet je wel.

276
00:24:24,430 --> 00:24:31,338
Hij met mij het bos in en in
het bos zag ik overal bergen

277
00:24:31,338 --> 00:24:34,400
takken liggen, afgehakte takken,
ze lagen allemaal op mekaar.

278
00:24:34,620 --> 00:24:37,563
En toen een stuk gelopen
en toen zegt hij “sitzen”.

279
00:24:37,564 --> 00:24:41,020
Ja, en hij ging ook zitten
en een sigaretje opsteken.

280
00:24:41,020 --> 00:24:45,511
En denk “nou ja”, ik wist helemaal niet wat
het… Ja, hij had me net zo goed kunnen meenemen

281
00:24:45,511 --> 00:24:53,460
en neerknallen ergens, weet je wel, die dingen
hoorde je ook, dus het was een gekke tijd.

282
00:24:53,460 --> 00:24:56,150
Maar ja, toen was het zo:
toen zegt hij.., had hij

283
00:24:56,150 --> 00:25:00,110
een sigaretje op, toen zegt
hij…, en toen die takken

284
00:25:00,110 --> 00:25:04,830
toen moest ik zo’n bos takken
meenemen. En wat was nou de bedoeling?

285
00:25:05,180 --> 00:25:09,159
Die jongens die aan het werken waren,
die mannen in die loopgraven, dat is

286
00:25:09,159 --> 00:25:13,230
allemaal zandgrond, dus als je het eruit
schept, wordt het op de kant gegooid.

287
00:25:13,230 --> 00:25:19,300
Maar dat was licht zand, ook
vanuit de lucht zichtbaar ook.

288
00:25:19,330 --> 00:25:24,549
Dus daar moest ik die takken overheen gaan
leggen weet je, camouflage werd dat dan zogezegd.

289
00:25:24,549 --> 00:25:34,170
Want dat… Nou, dat hebben wij, ja,
al die tijd daar gedaan tot.., ik

290
00:25:34,170 --> 00:25:40,350
heb daar gezeten van ik kan wel
zeggen november tot.., tot aan april.

291
00:25:40,350 --> 00:25:48,266
En toen was soms was er wel eten en dan
geen eten, want de stad Münster was

292
00:25:48,267 --> 00:25:49,450
dichtbij en als er gebombardeerd was,
want wij kregen wel eens eten, maar dan

293
00:25:49,450 --> 00:25:56,250
kwam het uit Münster uit de één of andere
keuken van een één of andere instelling.

294
00:25:56,250 --> 00:26:02,430
Maar dat was een doofstommeninstituut
was toen ook gebombardeerd

295
00:26:02,720 --> 00:26:03,890
en daar werd dan het
eten vandaan gehaald.

296
00:26:03,890 --> 00:26:04,353
Maar dat op den duur kon dat daar ook niet meer,
want dat hadden ze ook flink geraakt, dat.., dus

297
00:26:04,354 --> 00:26:16,451
dat… Dus dan waren we blij, we hebben ook wel dagen
gehad dat ik geen eten gezien heb, weet je wel.

298
00:26:16,451 --> 00:26:21,470
En dan was het, ja, een stukje.., een
stukje.., meestal dat zure Duitse

299
00:26:21,470 --> 00:26:25,910
Köch wat je kreeg, zo’n.., zo’n een
paar centimeter dik, weet je wel.

300
00:26:25,910 --> 00:26:27,226
En dat kreeg je dan voor die dag.

301
00:26:27,226 --> 00:26:30,770
Nou, en dan werd het, je weet het
wel, in de winteravond is het

302
00:26:30,770 --> 00:26:38,100
vroeg donker, dus dan.., dan
lag je daar en ja, verder niks.

303
00:26:38,100 --> 00:26:44,334
En wel hoorde ik ineens op een dag, op
een nacht, op een avond hoorde ik er één

304
00:26:44,334 --> 00:26:52,310
zeggen zo uit het donker “potverdikkeme”
zegt hij, “het is al 26 maart!”, weet je wel.

305
00:26:52,930 --> 00:27:00,850
En ik zeg “26 maart?”. Ik zeg “dan ben ik jarig
geweest vandaag!”. Dat was mijn 18de verjaardag. Ja,

306
00:27:00,850 --> 00:27:00,946
de 18de verjaardag.

307
00:27:00,946 --> 00:27:11,850
En ik denk.., ik denk “ja, raar is dat, dat helemaal
niet…” en dat, ik hoor zelfs die man zijn stem

308
00:27:11,850 --> 00:27:17,650
nog dat hij dat zei van “potverdorie, het is alweer
26 maart!”. Had hij niks gezegd, had ik misschien

309
00:27:17,650 --> 00:27:26,810
de andere dag gewoon en dan had ik het misschien
een poosje later geweten hè. Nou, dan heb ik ook

310
00:27:26,810 --> 00:27:27,981
gezegd “oh, dan ben ik jarig!”. “Nou”, weet je
wel, “gefeliciteerd, maar ik wens je op een betere

311
00:27:27,982 --> 00:27:35,340
plaats”, weet je wel, dat zegt hij, ja, ja, dat is
nou eenmaal hè. Maar in ieder geval, toen hadden

312
00:27:35,340 --> 00:27:45,760
we een.., een.., er was ook een man en die, dat
was een kapperszoon en die had bij zijn vader ook

313
00:27:45,760 --> 00:27:50,230
in de kapperswinkel gestaan en daar hadden de
Duitsers hadden daar eens binnengestapt en die

314
00:27:50,230 --> 00:27:54,350
hadden daar zijn…, die tondeuses meegenomen, die
Duitsers van.., van, zomaar uit de zaak gepikt.

315
00:27:54,350 --> 00:27:59,020
En toen had hij gezegd “nou,
als ik de kans krijg, dan

316
00:28:00,320 --> 00:28:09,090
haal ik bij die Duitsers haal ik de..,
de hè, als de oorlog afgelopen is, haal ik

317
00:28:09,090 --> 00:28:15,360
het”, maar goed, hij hebt dat schijnbaar
hij hebt dat ook gedaan, want toen eigenlijk

318
00:28:15,360 --> 00:28:21,205
de…, toen we bevrijd werden en dan ben ik
al een stukje verder, want ik meen dat ik

319
00:28:21,205 --> 00:28:28,460
het nog goed heb, dat was 1 april, 1 april,
en dat was geloof ik en het was ook Pasen.

320
00:28:28,460 --> 00:28:34,389
En ik geloof wel dat ik het goed heb. Dat was
op 1 april was het, dan was het Eerste Paasdag.

321
00:28:35,110 --> 00:28:40,040
En toen hij.., hij is ook naar die..,
naar die kapper gegaan, die kapper in

322
00:28:40,040 --> 00:28:44,860
dat dorp geweest in- derdaad, en daar
hebt hij dan ook die dingen weggehaald.

323
00:28:45,430 --> 00:28:49,508
Maar er is, de.., de.., de…, twee
avonden later kwam de militaire

324
00:28:49,508 --> 00:29:00,090
politie, de Amerikanen waren
er toen al, en die… Want dat was

325
00:29:00,640 --> 00:29:04,520
die man, die Duitser, had dat
doorgegeven aan de.., aan de Amerikaanse

326
00:29:04,520 --> 00:29:07,920
troepen, die in het dorp kwamen,
die bezetting weet je wel.

327
00:29:08,400 --> 00:29:13,689
En dat was, ja, een soort Kaptein, zo’n…,
maar die kon op zijn manier ook een beetje

328
00:29:13,690 --> 00:29:20,320
Hollands, het was een geëmigreerde jongen,
die was voor de oorlog al naar Amerika gegaan.

329
00:29:20,320 --> 00:29:25,390
Maar die kon dan een beetje Hollands en
die kwam.., en die kwam zeggen, dat die..,

330
00:29:25,390 --> 00:29:31,240
die dingen tevoorschijn moesten komen,
want “dat is plunderen en plunderen in

331
00:29:31,240 --> 00:29:38,153
oorlogstijd, dat ken je je leven kosten”, hij
zegt “de oorlog”, hij zegt, het kwam erop

332
00:29:38,153 --> 00:29:44,850
neer dat hij gezegd had van: “wij vechten
hier om dat tuig weg te krijgen, maar wij

333
00:29:44,850 --> 00:29:49,810
moeten niet gaan doen wat dat tuig gedaan
hebt en dat is gaan plunderen”, weet je wel.

334
00:29:50,040 --> 00:29:57,870
Dus hij zegt “uit Holland hebben ze een
hoop spullen meegenomen”, hij zegt “maar

335
00:29:58,230 --> 00:30:01,355
dat wil niet zeggen dat wij dat dan ook
doen”. Dus dat, ja, dat was een tussendoor

336
00:30:01,230 --> 00:30:01,316
ding.

337
00:30:01,317 --> 00:30:04,000
Want toen kregen we, hadden
we die Amerikanen gekregen,

338
00:30:04,000 --> 00:30:06,890
dus toen.., ja, toen kregen
we het eigenlijk wel beter.

339
00:30:06,890 --> 00:30:10,710
Want voor de rest die periode
daarvoor was iedere dag, het

340
00:30:10,710 --> 00:30:13,970
was daar graven en ik takken
leggen, en dan weer terug.

341
00:30:13,970 --> 00:30:18,200
En weinig eten en veel.., en veel, hè, onder
de luizen. En die man van die schuilkelder?

342
00:30:18,200 --> 00:30:24,880
Wat zei jij? Die man van die
schuilkelder, die jou die sigaret gaf?

343
00:30:25,450 --> 00:30:34,436
Oh, dat is.., ja, dat is tijdens, ja, ja, ik
ken het eigenlijk niet overslaan, maar goed, dat

344
00:30:34,437 --> 00:30:41,170
was, ik had nog van iemand een pluk shag gekregen
hè, toen het was nog, bij de Die Amerika-

345
00:30:41,170 --> 00:30:47,458
nen, die hadden me een pluk shag gegeven en die
zegt “joh, ga naar daar vooral naar de loop-

346
00:30:47,459 --> 00:30:52,510
graven”, die man was aan het end van iedere
loopgraaf die daar liep werd er een ronde put

347
00:30:52,510 --> 00:30:57,632
gegraven en dat was voor om een mitrailleur in
te zetten, een “mitrailleursnest” heette dat dan.

348
00:30:57,632 --> 00:31:00,050
En die was daar…, die stond daar te

349
00:31:00,050 --> 00:31:00,490
werken.

350
00:31:00,490 --> 00:31:07,194
Dus ik liep naar hem toe, naar het eind, en ik
vroeg, want hij gezegd “joh, die helpt je, die

351
00:31:07,194 --> 00:31:08,540
hebt wel een doosje voor je of een ding” en ver-domd,
hij had een blikken doosje voor me bij zich.

352
00:31:08,540 --> 00:31:17,630
En daar kon ik mijn shag in doen, dus ik zeg “ja,
heb je een doos?”. “Ja, zo’n ding”. En ik liep

353
00:31:17,630 --> 00:31:22,460
terug en ik hoor gelijk, want je hoorde de granaten
aankomen hè, dat hadden ze gezegd, maar als

354
00:31:22,460 --> 00:31:31,220
ze nou gieren, gaan ze over je heen, maar geven
ze zo’n raar geluid, dus ik gauw plat liggen.

355
00:31:31,220 --> 00:31:35,800
En maar die granaat is ingeslagen in
dat put waar ik met die man gestaan had.

356
00:31:35,801 --> 00:31:40,490
Ja, en dat.., dat… Dus dat
was mazzel, eigenlijk mazzel.

357
00:31:40,490 --> 00:31:44,700
En een ander zegt tegen mij “je hebt een Engel
op je schouder”, zeggen ze dan, weet je wel.

358
00:31:45,270 --> 00:31:53,150
En dat heb ik wel meer gehad, want
tijdens dat we naar ons werk liepen, dat

359
00:31:53,150 --> 00:31:57,310
ging ook nooit rustig, want die Engelsen
zaten steeds in de lucht, die jagers.

360
00:31:57,320 --> 00:32:00,480
En als er maar beweging was op de weg,

361
00:32:01,340 --> 00:32:06,783
dan doken, nou, hoe het ging weet je
niet, maar ze waren ineens laag en

362
00:32:06,784 --> 00:32:11,650
ze knetterden zo, ik heb het gehad,
ik zag ‘m aankomen, je had overal

363
00:32:11,650 --> 00:32:16,640
langs de weg hadden ze putten gemaakt,
dat je in kon.., in kon gaan liggen.

364
00:32:16,640 --> 00:32:21,248
Dat hadden die Duitsers al gedaan,
daar springen ze in als ze een lucht…

365
00:32:21,248 --> 00:32:24,350
Hè, dan sprongen ze uit de auto of
uit zo’n wagen, en dan gingen ze erin.

366
00:32:24,350 --> 00:32:28,515
Nou, ik ben ook in zo’n put
gaan liggen, ik kroop erin.

367
00:32:28,516 --> 00:32:34,681
En ik lag en ik keek naar boven zo en dan zie
ik, nou, het leek wel of dat vliegtuig gewoon

368
00:32:34,681 --> 00:32:40,730
kan rijden, zo ongelooflijk, zo.., zo de
vleugels vlak voor me en net erbovenuit keek.

369
00:32:40,730 --> 00:32:47,860
En rikketikketik. Nou, er waren een paar
paar- den die er liepen werden geraakt.

370
00:32:47,990 --> 00:32:54,790
Maar er was ook een moment, toen kwam een Duitser
op een motor aan en die had ook in de gaten van

371
00:32:54,790 --> 00:32:57,570
die vliegtuigen, dus die
springt van die rijdende

372
00:32:57,570 --> 00:33:09,680
motor, dus dan moet je hoe
dat gegaan is, van zijn

373
00:33:09,680 --> 00:33:17,996
was nog bezet. Daar kon je niet heen. Dus
wij moesten daar nog de tijd doorbrengen.

374
00:33:17,996 --> 00:33:20,850
Nou, daar heb ik daar heb ik
verder niks hoeven te doen.

375
00:33:20,850 --> 00:33:31,500
Want ik had daar mijn.., mijn natje
en mijn droogje en.., en mijn slaap.

376
00:33:31,500 --> 00:33:39,813
Nou, dus dat is gebeurd, dus daar heb ik gezeten
en moeten wachten dan, omdat ik dan hoe heet

377
00:33:39,814 --> 00:33:46,090
het?, in april heb ik tot mei moeten wachten
voordat ik naar het Westen van Nederland kon.

378
00:33:46,090 --> 00:33:48,467
Hè, dat.., dat is in het begin
van mei geweest, toen kon ik met

379
00:33:48,467 --> 00:33:50,532
een transport mee naar.., naar..,
naar huis terug zogezegd.

380
00:33:50,533 --> 00:33:53,283
Maar dat.., hoe heet dat?, dat was
allemaal dan geregeld weer door..,

381
00:33:53,283 --> 00:34:04,097
door het Rode Kruis hè, tenminste,
dat zeiden ze dan, die auto’s en zo.

382
00:34:04,098 --> 00:34:04,360
Je moest allemaal wachten totdat…

383
00:34:04,360 --> 00:34:05,020
eh u.., u was aan het vertellen dat toen eindelijk
de tijd kwam dat u naar het Westen terug kon?

384
00:34:05,020 --> 00:34:08,420
Ja, ja, toen kwam ik eh, mocht ik
naar het Westen met een vrachtwagen.

385
00:34:08,880 --> 00:34:11,097
En die zette ons af op een bepaald punt,
want ze gingen niet naar alle adressen

386
00:34:11,098 --> 00:34:21,710
rijden natuurlijk, dus mij zetten ze af bij
de eh Hillesluis noemden ze dat dan, weet

387
00:34:21,710 --> 00:34:23,870
je wel, dat is het eindpunt bij de laan,
dus waren die spoorwegen daar, de overweg.

388
00:34:23,870 --> 00:34:37,750
Daar werden we er dan
uitgezet en de rest lopen.

389
00:34:37,750 --> 00:34:41,924
Maar ja, dus ik op mijn klompjes en in
mijn overall, dus later kwam ik de straat

390
00:34:41,924 --> 00:34:47,160
in en wij woonden recht voor de straat,
en ik keek zo en ons huis stond zo, dus

391
00:34:47,160 --> 00:35:03,650
ze zagen me zo aan… Ik zag mijn zus van
me, die stond voor het raam, maar die

392
00:35:03,650 --> 00:35:13,250
hebt mij ook niet gezien, want die kon
mij niet met een overall en klompen aan.

393
00:35:13,250 --> 00:35:15,986
Hè, nou, je kwam boven en
toen zegt.., oh, ik zeg “nou,

394
00:35:15,987 --> 00:35:16,080
ik ben hier”. “Waar kom je
van-daan?”. Ik zeg “ik…”,

395
00:35:16,080 --> 00:35:16,330
ik zeg “ik heb je zien staan”. Ja.

396
00:35:16,330 --> 00:35:18,801
Nou, en mijn vader was niet thuis en ik zeg tegen
mijn moeder, ik zeg “waar is pa?”. “Die is op

397
00:35:18,801 --> 00:35:20,550
het Kerkhof”. Ja, en dat klinkt heel rauw hè,
maar mijn vader was grafsteenhouwer hè, en ik was

398
00:35:20,550 --> 00:35:43,380
er een tijd uit geweest, hè, dat was… “Ja”, zegt
ze, “werken hoor!” zegt ze erachter, weet je wel.

399
00:35:44,900 --> 00:36:07,250
Dus ik bedoel maar, dat was… Ja. John was toch
jarig? Hè? John was toch jarig? En… Wat zeg je nou?

400
00:36:07,250 --> 00:36:17,890
John was toch jarig? Ja. Ja. Ik was…,
dat was 6 juni. 6 juni was dat, ja.

401
00:36:17,890 --> 00:36:41,340
En dat was ook Riet.., Riet was er met die kleine.
Ja, maar ik zeg ook, dat was dan de binnenkomst.

402
00:36:41,520 --> 00:36:43,843
En nou zeg ik toevallig nou net om- dat we het
erover hadden, over dat jullie kwamen en zo,

403
00:36:43,843 --> 00:37:00,790
ik zeg “ja, en nou blijf ik” en dan zit ik
altijd nog te denken dat ik binnenkwam thuis

404
00:37:00,790 --> 00:37:05,429
en dan weet ik niet of ik mijn moeder omhelsd
heb of dat mijn moeder mij omhelsd heeft

405
00:37:05,429 --> 00:37:08,230
of mijn zus, toen ben ik.., toen ben ik
bin-nengekomen en in de kamer gaan staan

406
00:37:08,230 --> 00:37:13,486
en ik ben er, en ik geloof dat ik dan weer
naar boven ging, ik weet het verder niet.

407
00:37:13,487 --> 00:37:14,646
Weet je wel, dat is heel raar,
dat is heel raar vlak is dat.

408
00:37:14,646 --> 00:37:17,302
Want mijn vader is later thuisgekomen,
nou, ik ken.., ik ken me niet herinneren

409
00:37:17,302 --> 00:37:17,588
dat hij bijvoorbeeld naar me toe gekomen
is, dat is helemaal…, heel raar is dat.

410
00:37:17,588 --> 00:37:17,683
Dat.., dat ben je, of dat ben je kwijt
of.., of er is…, of ik ben zomaar gewoon

411
00:37:17,683 --> 00:37:19,733
binnengekomen en helemaal niks erover…
Nou, nee, dat zal ook niet natuurlijk.

412
00:37:19,734 --> 00:37:20,891
Ik denk… Misschien bent u wel in slaap
gevallen van de moeheid? Ja, wie weet.

413
00:37:20,892 --> 00:37:21,700
Wie weet dat het dat geweest
is. Nee, ik bedoel maar.

414
00:37:23,560 --> 00:37:33,110
Nou, dat is zo’n beetje dan van wat ik allemaal
nog een beetje weet uit.., uit die tijd dan

415
00:37:33,110 --> 00:37:41,870
hè. Maar eh hoe heet het?, het.., het voor
en.., en het.., en het na, ja, je leefde in die

416
00:37:41,870 --> 00:37:46,520
oorlogsperiode, ja, je was, ik bedoel maar: ik
was 13 toen de oorlog uitbrak hè, 1940, 1945

417
00:37:46,520 --> 00:37:48,570
afgelopen, 18 jaar was ik toen.

418
00:37:48,571 --> 00:37:51,520
Wat ik daar gehoord had, dat was
in de nacht, wat ik niet wist, maar

419
00:37:51,520 --> 00:37:58,240
hè dus eh je.., je jongere tijd wat
een leuke tijd had moeten wezen,

420
00:37:58,240 --> 00:37:59,741
is nooit zoveel bijzonders geweest,
want er was niet veel te beleven.

421
00:37:59,741 --> 00:38:17,302
In het begin van de oorlogsjaren ging het wel,
maar later het werd steeds beroerder natuurlijk.

422
00:38:17,303 --> 00:38:19,987
Hè, het was, ja, je zat meer met angst
plus dat je ’s nachts ik weet niet hoeveel

423
00:38:19,988 --> 00:38:20,886
keren wel, ja, mijn ouders waren nogal
vooral in de beginperiode bang, zo gauw als er

424
00:38:22,270 --> 00:38:25,480
weer luchtalarm was, moest je ’s nachts
je bed uit en dan zat je…, moest je op de

425
00:38:29,580 --> 00:38:31,584
trap gaan zitten, want dat was de veiligste..,
veiligste plek in huis zeiden ze altijd.

426
00:38:31,585 --> 00:38:32,925
De trapgaten.., de trapgaten, als er
bommen vielen hadden ze met Rotterdamse

427
00:38:32,926 --> 00:38:33,925
bombardementen hadden ze dat gezien: de
meeste trappenhuizen waren nog intact.

428
00:38:33,925 --> 00:38:34,200
Weet je wel.

429
00:38:34,200 --> 00:38:40,130
Dus toen hadden ze gezegd
“nou, dat is als je toch moet

430
00:38:40,130 --> 00:38:41,649
schuilen, dan is dat de
beste plaats” dan zogezegd.

431
00:38:41,650 --> 00:38:47,055
En zodoende heb ik heel wat
nachtjes dat ik naar de

432
00:38:47,055 --> 00:38:49,610
trap…, daar op de trap
gezeten.., op de trap gezeten

433
00:38:49,610 --> 00:39:03,090
heb, ja. Ja, dat is zo’n beetje eigenlijk wat ik
dan te vertellen had van de…, van die periode dus.

434
00:39:03,090 --> 00:39:08,690
Ja, en de rest, hoe heet het?, de oorlog zelf,
ja, dat hebben ze allemaal voor iedereen was dat

435
00:39:08,690 --> 00:39:13,393
eigenlijk verschillend hè. De ene en die
Hongerwinter, er zijn mensen, die hebben het nog

436
00:39:13,394 --> 00:39:20,590
redelijk gehad en er hadden mensen, die hadden geen…
Mijn moeder woog eh 42 kilo toen ik thuiskwam!

437
00:39:20,590 --> 00:39:29,290
Dus die heb het ook niet.., niet zo best gehad
hè. Die was…, dat was, ja, ja… Uiteindelijk

438
00:39:29,290 --> 00:39:34,117
hebben ze nog iets voordeel gehad dat ik weg
was, want je had allemaal had je bonkaarten,

439
00:39:34,117 --> 00:39:35,020
iedereen hè, dat je een paar dingen op
kreeg, maar die was thuis van mijn, dus die

440
00:39:35,020 --> 00:39:40,502
konden ze weet je wel, dus die bonnen die
geldig waren, ik zeg dus dat is nog enigszins

441
00:39:40,502 --> 00:39:42,248
een voordeeltje geweest wat ze gehad
hebben aan dat ik er niet was natuurlijk.

442
00:39:42,248 --> 00:39:43,103
Want het was al niet veel wat ze
kregen, dus dat.., dat ene bonnetje

443
00:39:43,103 --> 00:39:48,790
van mijn, dat hè, ik geloof dat ze
een halfje brood in de week hadden

444
00:39:48,790 --> 00:40:07,930
hè, ja, zo was het. Hè, meer
was er niet. Dat was het. Ja.

445
00:40:08,560 --> 00:40:14,390
Hebben ze u verteld hoe het voor..,
voor hen was toen u weg was?

446
00:40:14,390 --> 00:40:17,220
Hoe het er bij hun was?

447
00:40:18,060 --> 00:40:18,260
Ja?

448
00:40:18,260 --> 00:40:20,293
Ja, nou ja, het was eh hoe
heet het?, ze hebben ook

449
00:40:20,293 --> 00:40:23,190
bieten gegeten heb ik gehoord
en ook eh… Suikerbieten.

450
00:40:23,190 --> 00:40:25,138
…suikerbieten hè eten, en
ja, hoe ze… Daarom zeg ik:

451
00:40:25,139 --> 00:40:25,608
wat is nou 44 of 42 kilo weegt
mijn…, woog mijn moeder.

452
00:40:25,880 --> 00:40:48,855
En het was en zo klein
was ze ook niet.

453
00:40:54,230 --> 00:40:58,550
Ik bedoel maar, dat was dus het teken dat
ze het heel eh…, dat ze…, ja, de meesten

454
00:40:58,550 --> 00:40:58,767
hè, de.., de scholen lagen vol met mensen
met hongeroedeem, die werden toen als

455
00:40:58,767 --> 00:40:59,493
ziekenhuis gebruikt omdat ze de mensen
niet kwijt konden bij wijze van spreken.

456
00:40:59,494 --> 00:41:17,398
Die hele periode, dat was, nou ja, er is al
genoeg van bekend en films genoeg, en hè, dus de

457
00:41:17,399 --> 00:41:17,852
mensen laten we maar zeggen moesten sprokkelen,
hout sprokke- len om een beetje warmte te hebben.

458
00:41:17,853 --> 00:41:24,860
Dat is allemaal eh, ja, dat,

459
00:41:24,860 --> 00:41:32,494
toen wisten ze niet beter, maar dat hoorde op
den duur…, dat hoorde bij de.., bij de oorlog.

460
00:41:32,494 --> 00:41:43,245
Maar ja, kijk hun zaten natuurlijk allemaal
in onzekerheid over ons dat we weg waren

461
00:41:43,245 --> 00:41:52,790
natuurlijk hè, dat ze allemaal, daar denk ik
nou zelf aan, omdat je zelf kinderen hebt en

462
00:41:54,190 --> 00:41:58,605
je denkt “nou, je zal die situatie meemaken!”
hè, dat je.., dat je jongens eh uit huis

463
00:41:58,605 --> 00:42:08,510
gehaald worden en… Nou denk ik: “nou, ze zullen
dan ook wel een rottijd gehad hebben en hun

464
00:42:08,510 --> 00:42:12,425
eigen afgevraagd ‘waar is hij nou?’ en wat
is er nou?’”. Plus dat mijn koffer eerder

465
00:42:12,425 --> 00:42:20,650
thuisgekomen is als dat ik thuis was en daardoor
dachten ze thuis dat er met mij wat gebeurd was.

466
00:42:20,650 --> 00:42:26,430
Want er was er één uit
de straat, die hebt kennen

467
00:42:26,430 --> 00:42:33,050
vluchten in de..., in die
periode dat wij daar zaten.

468
00:42:33,260 --> 00:42:37,643
Dus die kwam weer terug tijdens de
oorlog in de straat, die kwam weer terug.

469
00:42:37,643 --> 00:42:54,780
En die had het koffertje van mij en
daar had hij aan mijn moeder afge- geven.

470
00:42:54,910 --> 00:43:17,330
En die hebt toen de gedachte gehad dat er wat
met mij gebeurd was. Dat eh hè. Ze ge- loofde

471
00:43:17,330 --> 00:43:22,260
niet uiteindelijk, ja, en ik
dat weet ik nog niet tot heden

472
00:43:22,260 --> 00:43:30,634
toe, ik weet niet hoe hij dan
aan die koffer gekomen was.

473
00:43:30,635 --> 00:43:32,489
Ik denk, dat weet ik niet. Ja.

474
00:43:32,490 --> 00:43:33,579
Dus u was uw koffertje kwijt?

475
00:43:33,580 --> 00:43:38,723
Ja, dat was ik kwijt hè. En dat was
hetgeen dat.., dat zij haar, ja,

476
00:43:38,723 --> 00:43:41,750
een beetje dacht “hoe ken dat nou
hè?”, “hij er niet en zijn koffertje

477
00:43:41,750 --> 00:43:44,290
wel, er zal wel wat aan de hand
wezen”, dacht ze, zo is dat.

478
00:43:44,290 --> 00:43:44,380
En hoe heeft u na de Razzia
de draad weer opgepakt?

479
00:43:44,380 --> 00:43:47,735
Nou, dat is eh ik heb verteld
dat ik in de kleermakerij zat.

480
00:43:47,736 --> 00:43:48,610
Maar toen ik terugkwam had ik daar
op dat moment niet zo’n zin in.

481
00:43:48,610 --> 00:43:50,453
En eh het was een prachtige zomer en ik
zei mijn vader was steenhouwer, grafsteen,

482
00:43:50,454 --> 00:43:53,841
hij zat…, die zo werkte ook op.., op
begraafplaatsen hè, dan moest je daar

483
00:43:53,842 --> 00:43:54,267
letters bij hakken op familiegraven of
zo, als er één bijgelegd was moest dat.

484
00:43:54,268 --> 00:43:54,340
En die was toen op een

485
00:43:54,340 --> 00:43:55,180
begraafplaats uit Sjaloos
bezig, daar had hij veel werk.

486
00:43:55,180 --> 00:43:56,062
En daar moesten ook stenen schoongemaakt
worden en geschuurd en letters zwart maken.

487
00:43:56,063 --> 00:43:57,010
Ik ben hem gaan helpen, ik heb ongeveer een
halfjaar, die zomer kan je wel zeggen, heb

488
00:43:57,010 --> 00:43:57,338
ik daar op die be- graafplaats gewerkt,
steentjes schuren, lettertjes zwart maken e.d.

489
00:43:57,339 --> 00:43:57,535
En ja, dat is niet de bedoeling, het was
dan een bijwerk, want toen dat gebeurd was

490
00:43:57,535 --> 00:44:00,414
allemaal, maar ik moest toch, ja, ik ben
dan toen toch eigenlijk weer teruggegaan.

491
00:44:00,414 --> 00:44:03,440
Maar.., maar laten we zeggen dus
enkele maanden heb ik niet mijn

492
00:44:03,440 --> 00:44:04,025
werk gedaan, maar heb ik dat
werk gedaan op die begraafplaats.

493
00:44:04,025 --> 00:44:05,049
Hè, daar is eh hoe heet het?, had ik ook
natuurlijk dat ik daar was een.., hoe heet het?,

494
00:44:05,050 --> 00:44:06,490
een boomgaard en daar was mijn vader aan de
overkant van de begraafplaats, mijn vader kon

495
00:44:06,490 --> 00:44:06,694
die mensen en nou, toen ging ik ook wel
eens tussendoor dan was ik, dan ging

496
00:44:06,695 --> 00:44:07,483
ik dan helpen met rapen en we gingen naar
de…, toen gingen we eten in de middag

497
00:44:07,484 --> 00:44:08,728
en toen gingen we nog even…, en dan
ging ik peren, appels rapen weet je wel.

498
00:44:08,729 --> 00:44:32,820
En toen kreeg ik ook wel eens…,
kregen we wel eens een zwikje mee ook.

499
00:44:32,820 --> 00:44:41,500
Maar ik bedoel maar, dat had ik ook
wel, als ik maar buiten was weet je wel.

500
00:44:42,610 --> 00:45:24,590
Ik heb die.., die.., die
maanden, ik had er niet aan

501
00:45:24,590 --> 00:45:48,770
moeten denken dat ik weer de
hele dag binnen zou moeten.

502
00:45:48,770 --> 00:45:58,830
Uiteindelijk ben ik toch weer
teruggegaan waar ik eigenlijk

503
00:45:58,830 --> 00:46:18,030
achteraf weer spijt van heb
dat ik het wel gedaan heb.

504
00:46:18,030 --> 00:46:28,870
We hadden gelijk uit de
kleermakerij kunnen stappen, dat had

505
00:46:28,870 --> 00:46:52,660
het beste geweest, maar dat heb
ik eh, ja, helaas niet gedaan.

506
00:46:52,660 --> 00:46:53,510
Bij welk bedrijf bent u gaan werken?

507
00:46:53,510 --> 00:46:57,610
Ik heb.., ja, ik heb, nou, de laatste jaren, hoeveel
jaren?, heb ik bij Peek Kloppenburg ge- werkt.

508
00:46:57,610 --> 00:47:22,090
Hè, dat eh… Ja, dat is
al… 38 jaar. 28 jaar

509
00:47:22,090 --> 00:47:22,440
Nee, langer.

510
00:47:22,440 --> 00:49:01,450
Hè? 40 jaar niet, maar… Met 40.., 40
jaar, maar ik ben eh…, ik heb een..,

511
00:49:01,450 --> 00:49:39,400
ik heb een hartoperatie gekregen
en alles, en toen ben ik afgekeurd.

512
00:49:39,400 --> 00:50:25,930
Nou, dat… ’81. Hè? In ’81 ben
je ermee uitgescheden. In 1980.

513
00:50:26,420 --> 00:50:57,290
Ja, 1980, toen ben ik eh ermee uitgescheden,
toen heb ik een bypassoperatie gehad.

514
00:50:57,290 --> 00:51:10,500
Later hoor, dat kreeg je later. Later.

515
00:51:10,500 --> 00:51:42,760
Ik heb eerst 5 jaar gelopen op medicijnen
weet je wel en… Maar dat ging eh.., dat ging

516
00:51:42,760 --> 00:52:36,560
niet goed op het laatst en toen moest ik…,
toen ben ik naar.., naar de Klokkenberg

517
00:52:36,560 --> 00:52:42,500
in Breda moest ik dan, want hier.., hier
konden we nergens terecht, het was te druk.

518
00:52:42,500 --> 00:52:45,830
En ik moest ineens geholpen
worden, dat was acuut.

519
00:52:45,830 --> 00:52:49,458
En toen ben ik daar in de
Klokkenberg ben ik geholpen.

520
00:52:49,458 --> 00:52:55,130
Ja, en toen ben ik eigenlijk
gelijk gekeurd, afgekeurd.

521
00:52:56,750 --> 00:52:59,900
Toen ging het…, ja, dus
ik ben laten we zeggen

522
00:52:59,900 --> 00:53:09,360
al een hele tijd alles
thuis geweest ja. Ja.

523
00:53:09,360 --> 00:53:09,767
Maar ja, dat wil niet zeggen, ik heb
dan nog wel alles bij mekaar dan toch

524
00:53:09,767 --> 00:53:15,646
nog wel een, hoe- veel was het?, een
33 jaar, 34 jaar gewerkt zeg maar.

525
00:53:15,646 --> 00:53:16,424
Bij Kloppenburg? Bij Kloppenburg.

526
00:53:16,424 --> 00:53:25,480
En.., en eh voor of tijdens en na de oorlog werkte
u toen bij hetzelfde bedrijf? Nee, nee, nee.

527
00:53:25,480 --> 00:53:31,850
Nee, nee, voor de oorlog heb ik hier op daar
heb ik bij kleine bazen ge- werkt, dat waren

528
00:53:31,850 --> 00:53:34,620
kleermakertjes alleen,
ik heb.., ik heb gewerkt

529
00:53:34,620 --> 00:53:37,969
eerst in de Oranjeboomstraat,
in de Oranjeboomstraat.

530
00:53:37,969 --> 00:53:42,020
Dat was een Engelse kleer.., een Engelse
oude baas, een Engelse kleermaker.

531
00:53:42,020 --> 00:53:45,740
Daar zeiden ze “daar leer
je het vak goed!”. Dus dat

532
00:53:45,740 --> 00:53:48,428
is mijn eerste.., dat is
mijn eerste baas geweest.

533
00:53:48,428 --> 00:53:49,930
Dat was mijn eerste baas geweest.

534
00:53:49,930 --> 00:53:58,329
Vandaar vandaan ben ik gegaan
naar eh de Slaghekstraat,

535
00:53:58,329 --> 00:54:00,580
de Slaghekstraat, dat was
ook een.., een winkel

536
00:54:00,580 --> 00:54:07,890
en daar zat ook een kleermaker in: Kruid heette
hij. Daar heb ik ook een tijdje gewerkt. Hoe lang?

537
00:54:07,890 --> 00:54:10,560
Ja, 2, anderhalf jaar
of 2 jaar misschien.

538
00:54:11,980 --> 00:54:19,660
Toen ben ik naar de Prinsenlaan gegaan,
een kleermaker, Ardon. Dat was Ardon.

539
00:54:21,260 --> 00:54:25,099
Vanuit Ardon ben ik naar Wilso
gegaan, dat was allemaal

540
00:54:25,100 --> 00:54:29,900
dan in de oorlog hè, toen
ben ik naar Wilso gegaan.

541
00:54:29,900 --> 00:54:37,821
En bij Wilso, daar ben ik vandaan, toen kwam
die Razzia hè. En dan na die periode… Oh, ik ben

542
00:54:37,821 --> 00:54:45,540
nog eh toen de oorlog dan afgelopen was en ik
ging werken, ben ik nog enkele ik geloof een

543
00:54:45,540 --> 00:54:51,760
maand of 2 of zo, of een week of 8, 9, ben ik
bij een confectiebedrijf geweest: Herzbergen.

544
00:54:55,140 --> 00:55:01,420
Toen ging ik naar de…