1
00:00:08,040 --> 00:00:12,810
Om te beginnen zou ik u willen vragen of u
kunt vertellen over de periode vlak voor

2
00:00:12,990 --> 00:00:17,810
de Razzia, hoe zag uw leven er toen uit,
hoe was uw gezinssituatie, thuissituatie?

3
00:00:17,810 --> 00:00:24,160
Nou, vlak voor de Razzia hebben we nog
een paar weken dat we geen werk meer

4
00:00:24,160 --> 00:00:29,054
hadden, tenminste, dat was allemaal
stilgelegd in de fabriek, die scheepsbouw.

5
00:00:29,054 --> 00:00:40,349
Dus ik was helemaal thuis. Ik werkte
niet meer, laten we het zo zeggen.

6
00:00:40,350 --> 00:00:40,510
Ik zou even beginnen bij Smit.

7
00:00:40,510 --> 00:00:42,142
Ja, ja, ja, misschien dan toch nog net iets
meer erbij, want u heeft net al aan mij

8
00:00:43,540 --> 00:00:50,610
verteld al waar u werkte, maar dat weten
we voor de camera weten we dat nog niet.

9
00:00:50,610 --> 00:00:57,450
Wat deed u bij die scheepswerf?

10
00:00:57,450 --> 00:01:07,460
Bij de scheepsbouw was ik de laatste jaren
was ik in de scheepsbouw elektrisch lasser.

11
00:01:07,460 --> 00:01:09,161
Daar heb ik iets na de oorlog een diploma
gehaald, ik ben gaan werken toen ik 14 jaar was.

12
00:01:09,162 --> 00:01:15,440
Ik werd woensdag 14 jaar en op
donderdag moest ik gaan werken.

13
00:01:15,440 --> 00:01:18,557
Bij de Catz Papierfabriek
in Rotterdam.

14
00:01:18,558 --> 00:01:26,040
Toen zat ik op de 7de verdieping en daar
deed ik niks anders als of papier door een

15
00:01:26,040 --> 00:01:36,780
soort machine heen te vernietigen allemaal,
ja, dat had een bepaalde naam zo’n machine.

16
00:01:36,780 --> 00:01:40,750
Dat heb ik een week of 6 gedaan en het
was gloeiend heet daarboven, het was

17
00:01:40,750 --> 00:01:46,335
echt, we stonden daar met een man of
6, 7, het waren jonge jongens ook.

18
00:01:46,590 --> 00:01:57,596
En toen was ik het zó zat en toen ben ik gaan
solliciteren, bij Piet Smit, op één of andere

19
00:01:57,596 --> 00:02:01,760
dag, ik weet niet of het ’s middags of ’s
avonds was, ik zou het niet durven zeggen meer.

20
00:02:02,020 --> 00:02:05,710
En daar heb ik toen gevraagd en ik
moest ernaartoe, en ik verdiende

21
00:02:05,710 --> 00:02:13,480
bij Catz 3 gulden 50 en ik ging bij
Piet Smit 3 gulden 80 verdienen.

22
00:02:13,770 --> 00:02:23,469
Ik kreeg van mijn moeder een dubbeltje zakgeld
per gulden, dus ik had 35 cent zakgeld.

23
00:02:23,470 --> 00:02:28,620
Dus ik ging bij Piet Smit werken
voor 3,80, ik had 40 cent zakgeld.

24
00:02:28,620 --> 00:02:33,130
Dat was een berg geld voor ons toentertijd als
jongen zijnde. Daar kon je allerlei mee doen.

25
00:02:33,130 --> 00:02:36,070
Alleen ja, tegenwoordig
doen ze bier drinken en zo,

26
00:02:36,070 --> 00:02:41,340
maar het was toentertijd
was dat niet natuurlijk.

27
00:02:41,340 --> 00:02:46,866
Ik was dan bij Piet Smit gaan werken,
toen brak de oorlog uit, toen

28
00:02:46,866 --> 00:02:50,090
werden we ’s morgens om een uur
of 4, 5 werden we wakker en we

29
00:02:50,090 --> 00:02:54,700
woonden precies, we konden precies
op het vliegveld Waalhaven kijken.

30
00:02:54,700 --> 00:02:59,109
Daar heb je misschien wel van gehoord. Dat werd het
eerste aangevallen en wat ik nooit meer vergeet

31
00:02:59,110 --> 00:03:04,600
toen zag ik de eerste
vliegtuigen, die doken naar beneden

32
00:03:04,600 --> 00:03:10,737
en ik zag zo een vliegtuig
zo de grond in duiken.

33
00:03:10,738 --> 00:03:11,175
Dat was natuurlijk
schrikken natuurlijk.

34
00:03:11,210 --> 00:03:14,310
Toen zijn we allemaal gevlucht, het
had geen nut achteraf natuurlijk.

35
00:03:14,310 --> 00:03:21,330
En in een tijd van mum liep het
vol met Duitsers in de straten.

36
00:03:21,330 --> 00:03:26,810
Ik mag geen “Moffen” zeggen, want vroeger
zeiden we altijd “Moffen”, maar dat mag niet

37
00:03:26,810 --> 00:03:35,690
meer, dat is liever niet natuurlijk.Nou,
en toen hebben we daar een 4 dagen bij de

38
00:03:35,690 --> 00:03:43,658
mensen daar in een kelder gezeten, verderop
in…, op En toen was de oorlog afgelopen.

39
00:03:45,290 --> 00:03:48,895
Toen op de laatste dag van de oorlog,
dat heel Rotterdam stond in brand,

40
00:03:48,895 --> 00:03:54,980
allemaal rookwolken, daar waren die
vliegtuigen overheen gegaan natuurlijk.

41
00:03:54,980 --> 00:04:00,750
En toen zijn we terug naar huis gegaan weer,
we zijn nog een paar dagen thuisgebleven

42
00:04:00,750 --> 00:04:04,030
en toen ben ik weer aan het
werk gegaan, dus bij Piet

43
00:04:04,030 --> 00:04:08,890
Smit, en daar deden we niks
anders als, ja, schepen bouwen.

44
00:04:09,530 --> 00:04:13,010
Onderdelen werden er gemaakt,
toen moest ik mijn maat

45
00:04:13,010 --> 00:04:16,598
helpen, ik had een maat,
die was een jaar of 60 al.

46
00:04:16,598 --> 00:04:20,410
Toen moest ik alles moest je zelf
sjouwen, het wat een beetje te dragen was.

47
00:04:20,410 --> 00:04:24,350
Dus die man, die kon het makkelijk dragen
natuurlijk, ik was een jongen van 15

48
00:04:24,350 --> 00:04:29,850
jaar, ik was inmiddels 15 jaar geworden,
ik sjouwde mijn eigen een beroerte

49
00:04:29,850 --> 00:04:41,570
natuurlijk op zijn Hollands gezegd hè. Nou,
toen heb ik daar toen kwamen die razzia’s,

50
00:04:43,130 --> 00:04:44,009
moet ik verder vertellen over de Razzia
of effe doorgaan over dat ik terugkwam?

51
00:04:44,010 --> 00:04:45,350
Nee, begin maar met de Razzia.

52
00:04:45,350 --> 00:04:46,160
Met de Razzia.

53
00:04:46,160 --> 00:04:58,150
Nou, toen kwam er op een
gegeven moment kwamen dan de

54
00:04:58,150 --> 00:05:02,810
razzia’s ’s morgen om een uur of
4, half 5, ik lag ziek in bed.

55
00:05:04,370 --> 00:05:05,270
Maar we moesten mee,
mijn broer ging mee ook.

56
00:05:05,270 --> 00:05:13,210
Ja, het praten in het Duits, mijn moeder dus ook,
met gebaren, want mijn moeder verstond helemaal

57
00:05:13,210 --> 00:05:19,370
geen Duits natuurlijk, dus die verstond amper
Hollands, die kwam maar uit het boerenland vandaan.

58
00:05:21,070 --> 00:05:28,810
Ik zeg “nou, ik laat mijn kleine broer
niet alleen gaan”, hij was jonger als ik.

59
00:05:28,810 --> 00:05:31,372
En we waren erg op elkaar gesteld.

60
00:05:31,372 --> 00:05:33,328
Dus allemaal naar buiten toe,
allemaal bij mekaar gezet en toen met

61
00:05:33,328 --> 00:05:42,260
ploegjes uit de straat zijn we
richting Sluisjesdijk, ook achter de

62
00:05:42,260 --> 00:05:50,720
Waalhaven ook, toen zijn we in een
remise gepropt, stampende vol natuurlijk.

63
00:05:53,270 --> 00:05:54,601
Toen hebben we daar een paar uur gezeten
en toen moest de hele ploeg moest van

64
00:05:54,720 --> 00:06:06,727
de remise vandaan, over de Pleinweg, maar
de Pleinweg richting stadion Feijenoord.

65
00:06:06,728 --> 00:06:07,730
Daar gingen we naartoe.

66
00:06:08,860 --> 00:06:12,100
Daar hebben we een nacht
doorgebracht en toen hebben we

67
00:06:12,270 --> 00:06:17,470
geslapen met mijn broer en twee
vrienden boven in de Eretribune.

68
00:06:17,470 --> 00:06:20,920
Dat is de enigste keer dat
ik ooit geweest ben daar.

69
00:06:20,920 --> 00:06:26,016
Maar het was natuurlijk buiten, die tribune,
maar de meesten bleven beneden, de mensen.

70
00:06:26,016 --> 00:06:33,007
Toen hebben we daar de andere ochtend,
toen werden we afgevoerd met de hele ploeg.

71
00:06:33,310 --> 00:06:37,420
Ik durf niet te zeggen dat allemaal, want er zijn
ook een hoop mensen andere kanten heen gegaan.

72
00:06:37,420 --> 00:06:41,564
Maar wij werden afgevoerd
naar de Rijnhaven en daar

73
00:06:41,564 --> 00:06:46,100
werden we in sleepschepen
getransporteerd in de ruimen.

74
00:06:47,200 --> 00:06:51,400
Propvol die ruimen natuurlijk, mudje
aan mudje zat je dan allemaal.

75
00:06:51,530 --> 00:06:55,710
En toen zijn we daar
weggevaren richting Amsterdam.

76
00:06:55,711 --> 00:07:00,110
Toen hebben in Amsterdam ´s
avonds hebben we overnacht,

77
00:07:00,930 --> 00:07:04,183
overnacht in die ruimen natuurlijk,
want we mochten er niet uit.

78
00:07:04,184 --> 00:07:06,170
Je mocht eruit om een plasje
te doen, maar meer ook niet.

79
00:07:06,170 --> 00:07:09,890
De rest moest je beneden blijven,
dus je kon niet zien waar je

80
00:07:09,890 --> 00:07:12,940
voer en waar je ging, maar we
waren in elk geval in Amsterdam.

81
00:07:12,940 --> 00:07:20,580
Toen zijn we de andere dag van
Amsterdam over het IJsselmeer naar

82
00:07:20,580 --> 00:07:26,490
Kampen, overdag, en alles wat op
het IJsselmeer voer, dat had ik

83
00:07:26,490 --> 00:07:30,470
daarvoor allemaal gehoord, werd
beschoten door die Engelse vliegtuigen.

84
00:07:30,530 --> 00:07:37,200
En ik vermoed, maar ik heb het nooit zeker
geweten, dat de Nederlandse Ondergrondse, die waren

85
00:07:37,790 --> 00:07:43,002
het meest al gevlucht voor de razzia´s kwamen
natuurlijk, die hadden al via.., via via al gehoord.

86
00:07:43,003 --> 00:07:47,320
Ik vermoed dat die dan de Engelse
Inlichtingendienst gewaarschuwd hebben

87
00:07:47,320 --> 00:07:51,030
dat er schepen op het IJsselmeer
voeren, want we waren met vijf, zes

88
00:07:51,030 --> 00:07:56,020
schepen met die mensen allemaal, en
dat ze die niet moesten beschieten.

89
00:07:56,160 --> 00:07:59,780
En ik heb zo’n idee dat die Duitsers
het idee hadden “als ze ze nou lekker

90
00:07:59,780 --> 00:08:03,809
beschieten, dan zijn we er vanaf
allemaal”, dat vermoed ik zo maar hoor.

91
00:08:03,810 --> 00:08:06,510
Ja, toen kwamen wij in Kampen.

92
00:08:06,570 --> 00:08:13,170
Mag ik nog even terugkeren
naar de Razzia zelf u was

93
00:08:13,230 --> 00:08:18,570
ziek, uw broer moest ook mee,
u besloot ook mee te gaan?

94
00:08:18,570 --> 00:08:24,613
Nou, we hoorden dat…, we hoorden een hoop
herrie buiten en toen gingen we bij het

95
00:08:24,614 --> 00:08:29,625
raam vandaan en toen zag ik een paar Duitsers
lopen en naar buiten sturen allemaal.

96
00:08:29,625 --> 00:08:34,084
En er kwam ook een Duitser bij ons binnen,
want ze vroegen niet of ze binnen mochten,

97
00:08:34,220 --> 00:08:41,524
ze kwamen gewoon binnen, we hebben de
deur opengezet en nou, wij moesten mee.

98
00:08:41,524 --> 00:08:45,040
Maar toen zei mijn moeder “ja, maar hij is
ziek”. “Nou, de jongere broer gaat wel mee, dan

99
00:08:45,040 --> 00:08:49,638
laat hem maar hier blijven”, maar ik zei “nee,
dat doe ik niet”, ik zeg “als hij meegaat,

100
00:08:49,638 --> 00:08:52,690
dan ga ik ook mee”. Dus die Duitsers hebben
ze allemaal meegenomen en we zijn naar buiten

101
00:08:52,770 --> 00:09:02,010
gegaan, en we werden in de rij gezet waar al
meer mensen stonden en toen werden we daarvandaan

102
00:09:02,010 --> 00:09:10,260
in colonne naar Sluisjesdijk gestuurd, in de
remise, ik dacht dat het van de trein was.

103
00:09:10,260 --> 00:09:15,350
Nee, dat is goed. Nog eventjes over die
tocht naar Kampen toe, u was dus ziek?

104
00:09:15,350 --> 00:09:18,310
Ja, maar toen knapte ik al een end
hoor…, het was al een end over.

105
00:09:18,310 --> 00:09:24,409
Ik was maar lichtjes ziek, ik bedoel, het
was niet zo dat ik zeg “ik bleef doodziek”.

106
00:09:24,410 --> 00:09:26,580
U had koorts? Dus u had
eigenlijk had u mogen blijven?

107
00:09:26,580 --> 00:09:30,570
Ik hield mijn eigen zieker dan
ik was, want dat mijn broer toch

108
00:09:30,570 --> 00:09:33,470
meegenomen, want ik had een klein
beetje het idee dat mijn broer niet

109
00:09:33,470 --> 00:09:39,830
meer hoefde, die was net.., net op
de leeftijd van wel of niet meegaan.

110
00:09:39,830 --> 00:09:40,210
Dus zodoende.

111
00:09:40,210 --> 00:09:46,840
Maar toen hij toch mee moest, “ja, nee, dan ga
ik ook mee”. In Kampen werden we uit de ruimen

112
00:09:46,840 --> 00:09:52,790
gehaald, op de wal gezet en toen hoorden we, dat
kan ik erbij vertellen, hoorden we achteraf dat

113
00:09:52,790 --> 00:09:59,740
een schip voor ons, die waren al gelost, die mensen,
ja, het is een raar gezegde, “mensen lossen”,

114
00:09:59,740 --> 00:10:04,190
en er was onder die mensen was
ene Jood bij, een Joodse man.

115
00:10:04,190 --> 00:10:07,320
En dat hebben ze in Duitsland ontdekt
op de één of andere manier of

116
00:10:07,320 --> 00:10:11,757
ze hebben het verraden of ze hebben
dan die ster of wat gezien, maar

117
00:10:11,757 --> 00:10:16,980
die werd daar ter plekke doodgeschoten
en zo in het water gesmeten.

118
00:10:17,770 --> 00:10:21,160
En dan gaat er een hoop in je om.

119
00:10:21,160 --> 00:10:28,550
Ik zeg “jongens, dat gaat
helemaal fout”. Maar ik moet wel

120
00:10:28,840 --> 00:10:29,556
eerlijk zeggenvan die soldaten
op zichzelf hadden wij geen last.

121
00:10:29,557 --> 00:10:33,242
Ze waren allemaal niet dat het zo was
van met slaan en schoppen of wat ook.

122
00:10:33,242 --> 00:10:43,940
We werden naar de cavaleriekazerne gebracht,
de paardenstal, we werden binnengevoerd.

123
00:10:43,940 --> 00:10:50,100
We lagen met een man of, ja, misschien
wel 6-, 700 man, in een grote ruimte.

124
00:10:50,500 --> 00:10:52,095
En dan allemaal ons koffertje bij
ons, een koffertje of een tas bij je.

125
00:10:52,440 --> 00:11:02,250
En dan op een hoopje en dan van gingen
we zo in de rondte gingen we slapen.

126
00:11:02,250 --> 00:11:03,407
We konden niet anders doen natuurlijk.

127
00:11:03,408 --> 00:11:11,913
En toen was er één lichtpuntje, er ging ’s
avonds ging werd het donker en dan om een uur

128
00:11:11,913 --> 00:11:14,420
of 7 ging er ene man en dat vergeet ik nooit
van mijn leven meer, die begon te zingen.

129
00:11:14,420 --> 00:11:26,020
En die zong het Ave Maria, Jeruzalem en meer van
die mooie liederen en zo. Zo een halfuurtje lang.

130
00:11:26,020 --> 00:11:31,090
Toen kwamen zelfs de Duitsers kwamen aan de
deur luisteren wat die man aan het zingen was.

131
00:11:31,090 --> 00:11:33,280
Zo’n mooie stem had hij.

132
00:11:33,280 --> 00:11:36,220
Ik heb die man later nooit meer gezien, ik
heb wel nog een keer me erin geïnformeerd,

133
00:11:36,220 --> 00:11:43,333
jarenlang, dat is nou een jaar geleden heb
ik geïnformeerd via de Oud Rotterdammer

134
00:11:43,333 --> 00:11:51,950
en toen ben ik te weten gekomen dat
die man, die was directeur geworden na

135
00:11:51,950 --> 00:12:00,930
de oorlog in Beijerland, Oud-Beijerland,
maar die was, ik heb dus geïnformeerd

136
00:12:00,930 --> 00:12:04,770
bij het.., het Stadshuis
hoe dat precies zat.

137
00:12:04,770 --> 00:12:11,470
Ze zeggen “ja, dat klopt, maar die
directeur, zijn naam ik weet het niet meer,

138
00:12:11,470 --> 00:12:20,490
die is overleden in 1974 of zoiets, maar
hij hebt nog een zus en die woont daar

139
00:12:20,490 --> 00:12:26,591
en daar en bel die maar op”. Nou, toen
hebben we daar elke avond dan ging die man

140
00:12:33,540 --> 00:12:34,924
zingen, we werden niet mishandeld of
niks van dat, er gebeurde helemaal niks.

141
00:12:34,924 --> 00:12:36,280
Het waren gewoon Duitse soldaten.

142
00:12:36,280 --> 00:12:44,690
En toen ’s zon-dag ‘s avonds, toen werden
naar buiten getransporteerd en toen moesten

143
00:12:44,690 --> 00:12:51,470
we over de brug van de.., van de van de
paardenstal, die cavaleriekazerne van de Hollanders

144
00:12:51,470 --> 00:13:00,910
was dat toen geweest, over de IJsselbrug
naar het station, toen werden we ingeladen

145
00:13:00,990 --> 00:13:07,950
allemaal, toevallig waren
het eh personentreinen, oude

146
00:13:07,950 --> 00:13:17,140
personentreinen, en richting
Zwartsluis naar Duitsland.

147
00:13:17,270 --> 00:13:24,016
En toen waren we in de buurt van Zwartsluis,
even daarvoor en toen hoorden we een paar

148
00:13:24,260 --> 00:13:32,345
rare ge.., getingel, ik denk “wat hoor ik
toch?”, en Jan hoorde het ook natuurlijk.

149
00:13:32,346 --> 00:13:37,210
“Wat hoor ik toch?”. En toen bleek dat die
mensen, die sprongen uit de trein, maar die

150
00:13:37,210 --> 00:13:44,490
sprongen tussen de twee buizen, treinbanen
in, daar had je vroeger een stroomdraad lopen,

151
00:13:44,490 --> 00:13:49,830
stroomdraden, die nou in de lucht hangen zal
ik maar zeggen, als ze toen dus die jongens

152
00:13:49,830 --> 00:13:55,494
sprongen eruit, maar in de achterste wagon
zat een Duitser met een mitrailleur of een

153
00:13:55,494 --> 00:14:03,990
machinegeweer, net wat het was, en toen hoorde
je een beetje een paar “prrrr” en “oh God”.

154
00:14:03,990 --> 00:14:14,420
Nou, ik zeg, die deur in,
die ging ook open bij ons.

155
00:14:14,420 --> 00:14:18,556
Ik zeg “verrek” tegen mijn broer, ik
zeg “ik spring er ook uit”. “Nee”,

156
00:14:18,557 --> 00:14:19,468
mijn broer, “niet” zegt hij, “dat
durf ik niet”. “Ja, maar als jij niet

157
00:14:19,469 --> 00:14:19,712
gaat, doe ik het ook niet”. Toen
even gepraat nog, een paar minuutjes.

158
00:14:19,712 --> 00:14:21,399
En hij zei “ja, nou”,
hij deed toch mee.

159
00:14:21,399 --> 00:14:26,685
Ik zeg “maar dan doen we het anders, maar ik
spring er niet aan de stroomdraad-, we springen aan

160
00:14:26,686 --> 00:14:34,005
de buitenkant eruit”. En het was in een
inundatiegebied, dus we sprongen eruit op mijn klompen.

161
00:14:34,006 --> 00:14:38,648
Ik moet er nog bij vertellen,
want we werden op klompen ben

162
00:14:38,649 --> 00:14:41,810
ik weggevoerd, want ik had
geen schoenen, ze waren kapot.

163
00:14:43,260 --> 00:14:45,990
En toen hebben we daar,
dat lukte vrij goed.

164
00:14:45,990 --> 00:14:49,480
Die trein, hij reed niet
zo bijzonder hard, maar toch

165
00:14:49,480 --> 00:14:51,417
wel gauw 50, 60 of 70,
ik weet niet precies meer.

166
00:14:51,418 --> 00:14:55,270
Nou, en toen zijn we goed
terechtgekomen in het donker,

167
00:14:55,270 --> 00:14:58,520
een poosje blijven liggen
tot die trein weg was.

168
00:14:58,520 --> 00:15:02,492
Toen hoorden we verderop hoorden
we nog een paar geschiet nog.

169
00:15:02,493 --> 00:15:09,760
Ik denk “nou, we hebben geluk gehad”.Toen zijn
we teruggelopen, een paar kilometer, ik weet niet

170
00:15:10,000 --> 00:15:12,750
precies meer, laten we
maar zeggen 3, 4 kilometer,

171
00:15:12,800 --> 00:15:16,270
teruggelopen dat we maar
uit dat watergebied waren.

172
00:15:16,280 --> 00:15:26,884
En toen kwamen we bij een klein gehuchtje, daar
stonden gelijk de huizen van een stuk of 5, 6

173
00:15:26,884 --> 00:15:27,574
huisjes, toen zijn we
achterin de tuin ’s avonds

174
00:15:27,574 --> 00:15:29,930
laat was het natuurlijk al,
om een uur of 9, half 10.

175
00:15:29,930 --> 00:15:35,810
Toen zijn we er achter in de
tuin zijn we op een bankje gaan

176
00:15:35,810 --> 00:15:42,430
zitten, heel stilletjes zodat
ze niks hoorden natuurlijk.

177
00:15:42,430 --> 00:15:45,060
Tussendoor zagen we een oude man, die ging
buiten naar de WC, want de WC was achterin

178
00:15:45,060 --> 00:15:49,038
de tuin, in zijn onderbroek, dus ja, dan moest
je eigenlijk toch lachen ook natuurlijk.

179
00:15:49,038 --> 00:15:49,946
Nou, tot de morgen.

180
00:15:49,946 --> 00:15:55,173
Nou, en toen ’s morgens vroeg
voor het licht werd zijn we verder

181
00:15:55,174 --> 00:16:01,750
gaan lopen en toen kwamen we tot
de ontdekking, want alle plaatsen,

182
00:16:01,750 --> 00:16:08,010
steden en dorpen had je geen borden hangen van
wat voor stad het was of wat voor dorp het was.

183
00:16:08,010 --> 00:16:12,170
Ook geen richtingaanwijzers in de
oorlog, ze waren allemaal weggehaald.

184
00:16:12,170 --> 00:16:20,695
Dus we liepen verder door en ik zeg “verrek”,
eerst we komen weer in Kampen terecht en dan moest

185
00:16:20,696 --> 00:16:27,030
je natuurlijk de Kampense Weg, toen moesten we
over de IJssel heen om naar Rotterdam te komen.

186
00:16:27,060 --> 00:16:33,305
Dus ja, nou, ik zeg “weet je wat we doen?”,
ik zeg “als opengaat”, ik zeg “het is

187
00:16:33,305 --> 00:16:38,190
nou een beetje licht geworden, dan gaan
we ’s nachts niemand zien, dan vragen we

188
00:16:38,190 --> 00:16:44,800
wel”, dus toevallig komt er een man kwam
er voorbij, ik zeg “zo en zo, we zijn uit

189
00:16:44,800 --> 00:16:52,502
de trein gesprongen”, ik zeg het eerlijkis
het een verkeerde, dan gaan we de boot in.

190
00:16:52,503 --> 00:16:56,570
Ik zeg “en nou komen we weer in Kampen
terecht”. “Oh ja, ik weet ervan” zegt hij, “en

191
00:16:56,570 --> 00:17:02,440
ga hier maar binnen bij die fruithandelaar
en die zal je misschien wel kunnen helpen”.

192
00:17:02,440 --> 00:17:04,783
Dus we gingen daar naar binnen,
het hele verhaal verteld, die

193
00:17:04,784 --> 00:17:09,580
fruithandelaar, die waren met
een man of drie zaten ze daar.

194
00:17:12,630 --> 00:17:23,880
En hij zegt “houd je je maar rustig, ga maar
lekker zitten hier zo, ik ga weg, en ik kom straks

195
00:17:23,880 --> 00:17:24,739
en dan hoor je wel van me”. Dus die man gaat
weg en de andere twee mannen bleven ook zitten.

196
00:17:25,550 --> 00:17:28,150
En we zaten al een paar uur al en ik
zag die mannen zenuwachtig worden.

197
00:17:28,150 --> 00:17:35,442
En ik denk “daar klopt iets niet” hè, dus we
hebben die man niet meer gezien, die derde man.

198
00:17:35,443 --> 00:17:41,140
Toen zegt die ene man “nou sorry”, zegt
hij, “het enige wat je nou doen ken om over

199
00:17:41,140 --> 00:17:46,265
de brug te komen”, want wij vermoedden
dat hij papieren ging halen, “nou, dan is

200
00:17:46,266 --> 00:17:53,060
het het beste dat je één voor één over de
brug gaat, dan een paar 100 meter verder,

201
00:17:53,060 --> 00:17:56,740
zo onverschillig mogelijk”, want die
bruggen werden bewaakt door die Duitsers.

202
00:17:56,860 --> 00:18:00,200
“Dus als de Duister die kant heen loopt”
zegt hij “dan loop jij naar die kant heen”.

203
00:18:00,540 --> 00:18:01,850
En dat lukte.

204
00:18:02,040 --> 00:18:05,940
Maar niet alle vier tegelijk, één voor één hè,
even een paar minuten en dan de volgende weer.

205
00:18:05,940 --> 00:18:09,489
En toen waren we een end
over de brug heen, op elkaar

206
00:18:09,489 --> 00:18:15,433
gewacht, en toen zijn we
doorgelopen richting Elburg.

207
00:18:15,434 --> 00:18:22,450
Toen waren we vlak voor Elburg, daar stond
een groot herenhuis, we hebben aangebeld

208
00:18:22,450 --> 00:18:28,562
“zouden wij hier kunnen slapen soms of
wat dan ook?”. En er was een vrouw alleen.

209
00:18:28,563 --> 00:18:32,150
Het was een weduwe-vrouw of wat dan ook, of
die man ook was weggevoerd, dat weet ik niet.

210
00:18:32,150 --> 00:18:37,700
En toen zegt die “ja, je mag hier
wel slapen, maar in de hooiberg,

211
00:18:38,530 --> 00:18:40,858
want ik neem u niet binnen”
zegt ze, logisch natuurlijk.

212
00:18:40,858 --> 00:18:44,420
We waren met vier jongens. En we
hebben in de hooiberg geslapen.

213
00:18:44,421 --> 00:18:51,485
Toen zijn we ’s morgens vroeg toen het licht
werd zijn we verder gegaan, we hebben een

214
00:18:51,486 --> 00:18:53,470
paar boterhammetjes te eten gehad van die
vrouw, we werden allemaal netjes behandeld.

215
00:18:53,470 --> 00:18:57,720
En toen kwamen we in
Elburg zelf kwamen we aan.

216
00:19:00,420 --> 00:19:05,710
En toen waren we bijna buiten Elburg,
het was een dorpsstraatje, en daar

217
00:19:05,710 --> 00:19:12,910
stonden een stuk of drie, vier oude
mannetjes, vanuit Elburg natuurlijk.

218
00:19:12,910 --> 00:19:16,100
En die hadden in de gaten dat wij natuurlijk
vluchtelingen waren, want er lopen

219
00:19:16,101 --> 00:19:21,233
niet zomaar vier vreemde jongens in zo’n
stadje, allemaal kenden ze mekaar daar zo.

220
00:19:21,233 --> 00:19:26,230
Ze zeggen “wat ben je van plan?” zegt
hij, hij zegt “hier de eerste boerderij

221
00:19:26,230 --> 00:19:32,230
en dan over daar”, toen gingen we de
dijk op en de eerste de beste boerderij

222
00:19:32,230 --> 00:19:35,712
moest je naar beneden, een paar 100
meter, daar was de boerderij, hij zegt.

223
00:19:35,713 --> 00:19:38,912
Toen zijn we naar Velsen, naar Velsen Gendarmerie,
daar heb je misschien wel eens van gehoord?

224
00:19:38,920 --> 00:19:48,862
Dat waren Duitsers met zo’n plaat op
de borst. Dat waren geen besten hoor.

225
00:19:48,862 --> 00:19:51,680
Hij zegt “die zijn net die boerderij
binnengegaan, als je nou een poosje

226
00:19:51,680 --> 00:19:55,152
wacht hier en ze gaan naar de volgende
boerderij, want dat duurt wel een

227
00:19:55,320 --> 00:19:59,600
uurtje of anderhalf dat ze er bezig
zijn”. Dus zegt hij “dus de dijk weer op”,

228
00:19:59,600 --> 00:20:05,830
toen zegt hij “naar de volgende boerderij,
naar beneden over, precies allemaal dezelfde

229
00:20:05,830 --> 00:20:12,999
herenboeren allemaal”. En toen kwam, “als
ze dan daar zijn, die Duitsers” zegt hij,

230
00:20:13,000 --> 00:20:18,048
“dan lopen jullie door” zegt hij, “want dan
heb je tijd zat voor die Duitsers weer de

231
00:20:18,049 --> 00:20:23,510
volgende boerderij pakken zo”. Dus ja, wij
een poosje gewacht, dus die Duitsers kwamen

232
00:20:23,510 --> 00:20:27,370
naar boven, de dijk op, nou, naar de volgende
boerderij, de dijk af, de boerderij binnen.

233
00:20:27,370 --> 00:20:34,970
Daar lopen ze weer. Ik had de leiding, omdat
ik de oudste was. Niet de beste, maar goh.

234
00:20:34,970 --> 00:20:41,226
Toen waren we een paar 100 meter
voorbij die boerderij waar we naar

235
00:20:41,227 --> 00:20:43,840
binnen gegaan waren verderop,
en ik kijk om en daar komen die

236
00:20:43,840 --> 00:20:47,520
Duitsers weer terug gelijk met zijn
zevenen, dat vergeet ik nooit meer.

237
00:20:47,520 --> 00:20:51,281
Met zeven man, op de fiets, dat
moet ik erbij zeggen, op de fiets.

238
00:20:51,281 --> 00:20:55,470
Misschien wel gestolen in Rotterdam of zo,
dat weet ik niet. Maar dat doet er niet toe.

239
00:20:55,930 --> 00:21:03,780
En toevallig, en dat is natuurlijk, ja, dat
is onbegrijpelijk, komt er een boerenwagen

240
00:21:03,780 --> 00:21:10,400
aan rijden en het was een soort “strontkar”
noemden ze dat, het was een mestwagen.

241
00:21:10,400 --> 00:21:16,050
Ik zeg “jongens, in die wagen
alle vier!”. Alle vier in die

242
00:21:16,050 --> 00:21:22,744
wagen, het was helemaal dicht hè,
tenminste, die kant helemaal.

243
00:21:22,744 --> 00:21:28,410
Plat op de grond gaan liggen en ik zie
die Duitsers zie ik voorbij rijden, want

244
00:21:28,410 --> 00:21:36,125
die wagen reed niet zo hard, te fiets en
zes man reden door, die zagen ons niet.

245
00:21:36,126 --> 00:21:38,130
En de zevende man, dat vergeet ik nooit van
mijn leven meer, die kijkt in de wagen.

246
00:21:38,850 --> 00:21:47,074
En ik zag hem al een beetje
twijfelen en toen reed hij ook door.

247
00:21:47,074 --> 00:21:50,820
Dus dat was een goede Duitser
geweest! Dat ken niet anders.

248
00:21:50,820 --> 00:21:56,620
Want als je gepakt werd, dat wisten we
al vooruit, dan werd je doodgeschoten.

249
00:21:56,620 --> 00:21:57,590
Vluchtelingen werden
zondermeer doodgeschoten,

250
00:21:57,590 --> 00:22:00,710
want een paar dagen later
hebben we gehoord dat de mensen

251
00:22:00,710 --> 00:22:03,465
daar die de andere kant heen
gegaan waren, waren doodgeschoten.

252
00:22:03,465 --> 00:22:04,002
Nou hè, dan schrik je natuurlijk wel.

253
00:22:04,002 --> 00:22:14,680
Nou, en toen zijn we toen waren die Duitsers
weg, we hebben een poosje meegereden en die

254
00:22:14,680 --> 00:22:18,880
voerman zei helemaal niks, die voerman zei
niet “je mag niet in die wagen” of wat dan ook.

255
00:22:18,880 --> 00:22:23,682
Hij heeft gedacht “laat maar gaan,
wat niet weet, wat niet deert”. Nou,

256
00:22:23,682 --> 00:22:27,139
toen zijn we eruit gesprongen weer
en toen zijn we verder gaan lopen

257
00:22:27,140 --> 00:22:30,850
en ’s avonds hebben we ergens
geslapen, maar ik weet niet meer waar.

258
00:22:30,850 --> 00:22:31,978
Dat ben ik kwijt.

259
00:22:31,979 --> 00:22:36,370
Nou, en toen hebben we daar
geslapen, ik denk op één

260
00:22:36,370 --> 00:22:38,807
of andere boerderij of in
een schuur of wat dan ook.

261
00:22:38,807 --> 00:22:45,260
En toen zijn we de andere dag zijn we verder
doorgelopen en toen regende het verschrikkelijk.

262
00:22:45,260 --> 00:22:47,410
Maar allemaal over diezelfde zeedijk.

263
00:22:47,410 --> 00:22:50,830
Het was ene rechte, ja, nou, is het
niet meer, maar die dijk was toentertijd,

264
00:22:50,830 --> 00:22:54,418
die lag misschien ligt ie er nog wel,
dat weet ik niet, dat doet er niet toe.

265
00:22:54,419 --> 00:22:58,720
Toen hebben we daar
gelopen, een paar uurtjes.

266
00:22:59,340 --> 00:23:01,034
En maar doorgegaan.

267
00:23:01,035 --> 00:23:06,065
En toen zijn we om een uur of 10 hebben
we weer bij een boerderij gevraagd

268
00:23:06,066 --> 00:23:17,010
of we daar mochten, en er was een vrouw
met vier broers, dat bleek achteraf.

269
00:23:17,010 --> 00:23:20,890
Ja hoor, we mochten binnenkomen en
in de keuken, daar stond een heel

270
00:23:20,890 --> 00:23:28,610
groot fornuis met een grote pan soep
stond erop, dat rook ik gelijk al.

271
00:23:28,700 --> 00:23:32,080
Maar je werd wel droog natuurlijk,
maar je benen bleven koud,

272
00:23:32,080 --> 00:23:36,770
want de fornuisvloer op poten
van onder had je geen warmte.

273
00:23:37,120 --> 00:23:40,450
Later had je kachels, die hadden
ook van onderen warmte ook.

274
00:23:41,100 --> 00:23:44,920
Nou, en toen zaten we een poosje,
dus we droogden wel een beetje op.

275
00:23:44,920 --> 00:23:51,743
Dan komt die vrouw weer binnen met een
grote schaal met vlees, varkensvlees of

276
00:23:51,743 --> 00:23:56,900
kluiven of wat dan ook, die doet die
deksel open, gooit die kluiven in de soep.

277
00:23:56,900 --> 00:24:02,112
Ik zeg “nou” tegen mijn broer, ik gaf hem een
stootje en ik zeg “het zou wel lekker zijn als

278
00:24:02,112 --> 00:24:08,460
we een bakje soep of wat dan ook”. Nou, toen
hebben we nog een kwartiertje er gezeten en toen

279
00:24:08,460 --> 00:24:13,900
zegt ze “nou, nou ben je droog genoeg, dan mag
je weer weggaan” en we kregen helemaal niks.

280
00:24:15,310 --> 00:24:16,990
Dus nou, toen zijn
we door-gelopen weer.

281
00:24:16,990 --> 00:24:22,500
Ik zal erbij vertellenin Kampen bij
die fruithandelaar kregen we van die

282
00:24:22,500 --> 00:24:26,077
man, ik dacht voor 10 gulden de man,
het was een hoop geld toentertijd.

283
00:24:26,078 --> 00:24:34,480
En toen kwamen we in bij een huis en daar
bellen we aan of we konden slapen en die

284
00:24:34,480 --> 00:24:39,900
vrouw, toen deed een vrouw de deur open, en
dan een stuk of drie, vier Duitse uniformen.

285
00:24:39,900 --> 00:24:45,835
Nou, we schrokken daar een beroerte natuurlijk,
die vrouw zegt “loop gauw door” zegt ze.

286
00:24:45,836 --> 00:24:52,690
Het was één of andere moffenhoer of wat dan
ook, ik weet het niet wat. Dus gauw doorgelopen.

287
00:24:52,690 --> 00:24:55,890
Toen kwamen we verderop
vlakbij weer een dorpje, die

288
00:24:55,890 --> 00:25:01,320
namen, die weet ik niet, want
ja, bij een keuterboertje.

289
00:25:02,430 --> 00:25:04,050
Ook weer aangeklopt.

290
00:25:04,050 --> 00:25:07,458
Ik zeg “ik ga voor”, natuurlijk, ik
moest natuurlijk het woord voeren,

291
00:25:07,458 --> 00:25:11,140
ik zeg “zo en zo”, eerlijk verteld
dat we vluchtelingen waren, maar dat

292
00:25:11,140 --> 00:25:12,069
wist die man ook wel, want je loopt
niet zomaar voor de aardigheid.

293
00:25:12,069 --> 00:25:19,540
Hij zegt…, ik zeg “zou ik hier mogen
slapen?”. En hij zegt “je mag hier slapen”

294
00:25:19,540 --> 00:25:24,850
zegt hij “maar niet in huis, achterin de
schuur”. En zo achterin stond een schuur,

295
00:25:24,850 --> 00:25:29,680
een meter of 50 wel denk ik van het huis
vandaan, “daar mag je slapen” zegt hij.

296
00:25:29,680 --> 00:25:34,820
Dus daarnaar toe gelopen en we zaten
er een poosje binnen in die schuur

297
00:25:34,820 --> 00:25:41,200
en toen kwam die boerin, die kwam
toen vier grote borden met groente,

298
00:25:41,200 --> 00:25:47,939
aardappelen en een groot stuk
vlees, nou, dat is onvoorstelbaar.

299
00:25:47,940 --> 00:25:55,620
Dan ben je dankbaar! Hè. Zo’n grote rijke herenboer,
die stuurt je zo weg en die man, die doet zo.

300
00:25:56,290 --> 00:26:01,810
Nou, toen de andere dag, ook weer vroeg in de
morgen, was die boer was aan het werk of werken of

301
00:26:01,810 --> 00:26:10,238
wat dan ook, toen zeg ik tegen die vrouw, ik zeg
“nou, dan gaan we verder”, ik zeg “zouden we het

302
00:26:10,238 --> 00:26:11,186
adres mogen hebben van
jullie?”. “Ja, natuurlijk”

303
00:26:11,250 --> 00:26:13,180
zegt ze, dus ze geeft het
adres, de naam en alles.

304
00:26:13,180 --> 00:26:15,450
Dom achteraf natuurlijk.

305
00:26:15,450 --> 00:26:18,750
En we waren een end gelopen
al, toen moest je nog een paar

306
00:26:18,750 --> 00:26:27,200
kilometer en dan komt die boer
op de fiets achter ons aan.

307
00:26:27,200 --> 00:26:30,780
“Kom hier met dat papier, kom hier” zegt
hij, “want als wij toen gepakt waren,

308
00:26:30,780 --> 00:26:36,300
dan hadden ze precies geweten waar we
geslapen hadden”. Dus die boer, hij was

309
00:26:36,300 --> 00:26:39,820
niet kwaad ,die boer, maar het was dom
van ons en van die boerenvrouw natuurlijk.

310
00:26:39,820 --> 00:26:44,010
Nou, en toen zijn we
doorgelopen en toen hebben we

311
00:26:44,560 --> 00:26:51,180
geslapen in, even prakkiseren,
iets voorbij Utrecht.

312
00:26:54,170 --> 00:27:00,670
Ja, daar hebben we geslapen. Toen zijn we de andere
dag weer doorgelopen en toen tegen de middag..,

313
00:27:00,670 --> 00:27:04,720
want je liep de hele dag natuurlijk,
tegen de middag gingen we door een bos

314
00:27:04,720 --> 00:27:12,260
heen en toen hadden we afgesprokenmijn
broer liep met zijn vriend en 200 meter

315
00:27:12,260 --> 00:27:17,060
voor ons, wij daarachter, werden hun
nu aangehouden, konden wij wegduiken.

316
00:27:17,060 --> 00:27:19,569
Was het andersom, dat wij werden
aangehouden, konden hun wegduiken.

317
00:27:19,570 --> 00:27:24,690
Dus we lopen zo en ineens komt
er een marechaussee uit zo’n

318
00:27:25,330 --> 00:27:28,020
zijpaadje van die boerderij,
“ja, kom maar mee” zegt hij.

319
00:27:28,020 --> 00:27:32,710
Ik denk “oh God, nou zijn we
de lul!”. Dus lopen met die man.

320
00:27:32,960 --> 00:27:35,860
“En dan moet je kijken” zegt hij,
“die twee jongens voor jullie, dat

321
00:27:36,880 --> 00:27:39,381
hebben we gezien, die hadden omgekeken
en die gaan steeds harder lopen”

322
00:27:39,382 --> 00:27:40,850
zegt hij, maar dat is een goed
teken, anders zegt hij zoiets niet.

323
00:27:40,850 --> 00:27:46,523
Dus toen waren we het bos uit, met
mijn broer, zo hard hebben ze gelopen.

324
00:27:46,523 --> 00:27:57,646
Hij zegt “hier heb je een papiertje, er staat een
adres op”, ik weet niet precies of we nou echt…,

325
00:27:57,646 --> 00:28:04,060
maar in elk geval we kregen aanwijzingen “daar
en daar bel je maar aan en die helpen je verder”.

326
00:28:04,060 --> 00:28:04,850
En toen kwamen we daar bij.

327
00:28:05,220 --> 00:28:15,830
Nou, en toen hebben we bij die mensen aangebeld
en daar hebben we geslapen, ons eigen lekker

328
00:28:15,830 --> 00:28:21,860
gewassen en alles, nou, dan.., dan weet je
niet wat je overkomt natuurlijk hè. Toen hebben

329
00:28:21,860 --> 00:28:28,490
we daar geslapen en toen zijn we daar vandaan
doorgelopen naar Krimpen aan de IJssel en bij

330
00:28:30,420 --> 00:28:38,850
een brugwachter, ook weer, het was ook weer
avond ook, en daar mochten we weer slapen ook.

331
00:28:40,510 --> 00:28:45,540
En toen daar de andere dag weer
verdergegaan en toen zijn we richting

332
00:28:45,540 --> 00:28:52,800
Rotterdam overgevaren van IJsselmonde
naar de andere kant naar Rotterdam-Zuid.

333
00:28:52,800 --> 00:28:59,070
Hè, de andere kant van Rotterdam
zeg maar. En zo richting naar huis.

334
00:28:59,070 --> 00:29:03,320
Toen zijn we eerst naar mijn
zus gelopen, die woonde ergens

335
00:29:03,320 --> 00:29:05,910
anders, in de Zuidhoek, dat was
vlakbij de Oranjeboomstraat.

336
00:29:05,910 --> 00:29:11,200
Ik zeg “want we weten niks wat er aan de hand
is, er kennen wel Duitsers lopen of wat dan

337
00:29:11,200 --> 00:29:16,022
ook wat er gebeurt, we gaan eerst effe polshoogte
nemen”. En toen zijn we bij mijn zus zijn

338
00:29:16,022 --> 00:29:22,110
we naar binnen gegaan, toen heb ik mijn klompen
uitgedaan en toen effe een poosje gezeten,

339
00:29:22,110 --> 00:29:26,230
wat eten, ze zegt “nee hoor, alles is goed”
zegt ze, “je ken rustig doorgaan”. En toen

340
00:29:26,230 --> 00:29:29,212
wouden we doorlopen, of we gingen doorlopen,
toen kon ik niet meer in mijn klompen, toen

341
00:29:30,620 --> 00:29:40,240
waren mijn voeten zó opgezwollen na al die
dagen, dat ik echt niet meer die klompen aan kon.

342
00:29:40,240 --> 00:29:42,240
Maar ik heb mijn klompen uitgedaan
en op mijn sokken, het was

343
00:29:42,240 --> 00:29:47,289
maar een, laten we zeggen een 6-,
700 meter, naar ons huis gelopen.

344
00:29:47,550 --> 00:29:53,490
Nou, blij natuurlijk, mijn vader en moeder, niet
overdreven, want ze waren dus heel makkelijk,

345
00:29:53,490 --> 00:29:58,920
het was erg, 15 kinderen, maar voor de rest
interesseerde ze dat niet zoveel natuurlijk,

346
00:29:58,920 --> 00:30:10,048
maar goed, dat is… Nou, en toen waren we thuis en
toen ben ik een dag of wat thuis, een paar weken

347
00:30:10,048 --> 00:30:19,775
thuis geweest en toen kwam er een nicht naar me
toe, die woonde op ze zegt “die en die schipper”,

348
00:30:19,775 --> 00:30:24,670
die naam ken ik niet meer, Frans heette hij, maar
zijn achternaam weet ik niet meer, “die zoekt een

349
00:30:24,670 --> 00:30:31,070
matroos en of jij mee wil, zin hebt om mee te
gaan”. Ik zeg “nou, dat lijkt me wel wat!”. Naar

350
00:30:31,070 --> 00:30:34,417
Friesland, ik denk“dan ben ik toch
lekker weer weg en misschien kan

351
00:30:34,418 --> 00:30:34,834
ik wel wat meebrengen of zo uit
Friesland vandaan”, dat ging ook

352
00:30:35,000 --> 00:30:42,270
in je hoofd om, want die Hongerwinter,
die was al heel dichtbij al.

353
00:30:42,270 --> 00:30:43,172
Er was al honger trouwens al.

354
00:30:43,172 --> 00:30:47,958
Nou, en toen zijn we met
die boot, met dat schip mee

355
00:30:47,959 --> 00:30:53,690
gegaan naar Amsterdam, weer
over dat IJsselmeer naar Lemmer.

356
00:30:54,380 --> 00:31:00,900
En toen hebben we in Lemmer hebben
we 6 weken in het ijs gelegen,

357
00:31:00,900 --> 00:31:07,080
we waren ingevroren. En ik..,
ik sliep in de kooi beneden.

358
00:31:07,080 --> 00:31:09,459
Nee, ik moet erbij vertellen,
die schipper had ook

359
00:31:09,460 --> 00:31:12,840
zijn vrouw niet aan boord,
maar wel een andere vrouw.

360
00:31:13,580 --> 00:31:18,760
En twee jongens, twee zoons van
de havenmeester van Rotterdam.

361
00:31:18,870 --> 00:31:22,690
Die mochten, gingen mee, want
die gingen ook naar Friesland,

362
00:31:22,690 --> 00:31:28,290
want die schippers konden,
dat was allemaal klaargemaakt.

363
00:31:28,670 --> 00:31:34,160
Maar er was weinig plaats, dus ik sliep
beneden in een.., in een kooi en daar hadden

364
00:31:34,160 --> 00:31:35,992
ze geen bed, daar hadden ze enkel maar een
reddingszeil, elk schip had een reddingszeil

365
00:31:35,992 --> 00:31:40,683
aan boord hè, als je bijvoorbeeld een
aanvaring krijgt en er komt een gat in, dat het

366
00:31:40,684 --> 00:31:49,080
water naar binnen stroomt, dan had je een
reserve, dat trekken ze onder het schip

367
00:31:49,080 --> 00:31:55,600
door en dan dat water, dan drukt dat zeil,
dan ken het water niet naar binnen lopen.

368
00:31:55,600 --> 00:31:59,540
Maar dat zeil, daar sliep ik op.

369
00:31:59,540 --> 00:32:06,460
Ik zeg, ik zei, “ja” zeg ik, dat die andere
tijd ook, nou, heel de nacht had je het koud.

370
00:32:06,520 --> 00:32:11,160
De hele nacht, echt waar. Het
was een verschrikkelijke tijd.

371
00:32:12,360 --> 00:32:16,666
En toen zijn we daarvandaan toen het ging
dooien, nee, dat moet ik erbij vertellentoen

372
00:32:16,667 --> 00:32:23,450
ging ik naar een molen stond daar en heb
ik aan die jongens gevraagd “als we nou

373
00:32:23,450 --> 00:32:28,370
terugkomen weer hier, ken ik dan meel kopen
zo om mee naar huis te nemen?”. “Ja, dat komt

374
00:32:28,370 --> 00:32:37,530
best voor mekaar”. Okay, dus we zijn verder
gegaan toen het ging dooien naar Groningen.

375
00:32:38,050 --> 00:32:41,210
Daar hebben we die
Vim hebben we gelost.

376
00:32:41,210 --> 00:32:46,540
En toen waren we leeg en hebben een poosje
gelegen en toen kregen we die schipper

377
00:32:46,540 --> 00:32:52,400
kreeg dan het bericht van daar van één of
andere havenmeester“hé, je moet doorvaren

378
00:32:52,400 --> 00:32:58,300
naar Delfzijl, want daar komt een schip,
een boot uit Zweden met Zweedse goederen”.

379
00:32:58,300 --> 00:33:00,430
Dat heb je misschien wel eens
gehoord, dat dat toen gebeurd is.

380
00:33:00,430 --> 00:33:04,740
En toen was die haven, dat kan
je je niet voorstellen, alles was

381
00:33:04,740 --> 00:33:08,050
pikdonker natuurlijk, je had nergens
geen licht, dus als er een lichtje

382
00:33:08,050 --> 00:33:13,892
ergens brandde, dan schoten ze erop
die Duitsers bij wijze van spreken.

383
00:33:13,892 --> 00:33:15,022
En in die haven was
helemaal geen licht.

384
00:33:15,023 --> 00:33:20,240
Met grote schijnwerpers, dat hadden
de Engelsen hadden het gedaan voor de

385
00:33:20,240 --> 00:33:25,405
vliegtuigen die het ook wisten dat ze
niet konden bombarderen daar natuurlijk.

386
00:33:25,405 --> 00:33:29,408
En ze hadden het ook gedaan,
dat er geen matroos of wat dan

387
00:33:29,408 --> 00:33:31,816
ook aan boord van die boot
kwamen om mee naar Zweden te gaan.

388
00:33:31,816 --> 00:33:36,070
Dat hielden ze allemaal
in de gaten natuurlijk.

389
00:33:36,540 --> 00:33:42,686
Nou, en toen hebben we Zweedse goederen
geladen en toen zijn we terug gaan

390
00:33:42,686 --> 00:33:58,760
varen, weer dezelfde richting naar Lemmer,
daar hebben we toen ’s nachts gelegen.

391
00:33:58,760 --> 00:34:02,020
Toen ben ik ’s avonds naar die.., toen we stillagen
dan, naar die molen gegaan en ik zeg “ken ik

392
00:34:02,020 --> 00:34:02,340
nog spullen kopen?”. “Nee,
het gaat niet meer, want

393
00:34:02,341 --> 00:34:02,669
ik kan alles voor een
veel grotere prijs kwijt”,

394
00:34:02,670 --> 00:34:05,976
want ik had bijna geen geld. Maar een
paar centen. Dus dat viel tegen natuurlijk.

395
00:34:05,977 --> 00:34:11,250
Ik had onderweg wel een klein beetje bij mekaar
gescharreld, nou ja, goed, dan pech gehad.

396
00:34:11,250 --> 00:34:15,750
Dus toen zijn we teruggegaan, weer
over het IJsselmeer naar Amsterdam,

397
00:34:15,890 --> 00:34:31,110
naar een haven buiten Amsterdam, maar
dat zou ik niet meer weten precies.

398
00:34:31,110 --> 00:34:32,144
Daar hebben we toen gelegen en toen zijn
we gaan lossen en toen kreeg ik van, dat

399
00:34:32,145 --> 00:34:35,270
werd verteld ook, briefjes mee, want ja,
ik vertel het weer verkeerd, in Groningen,

400
00:34:35,270 --> 00:34:44,190
toen kwamen mensen aan boord, pakjes brengen
voor de mensen in Amsterdam en Rotterdam.

401
00:34:44,360 --> 00:34:51,760
Met een lijst erbij met het adres
erbij, Amsterdammers, tientallen

402
00:34:51,760 --> 00:34:56,230
pakjes en tientallen pakjes
voor Rotterdam, dus ’s zondags

403
00:34:56,230 --> 00:35:04,230
met dat meisje van de.., van
de…, het meisje van het.., van de

404
00:35:04,230 --> 00:35:07,421
schipper zelf of een ander meisje,
dat weet ik niet precies meer.

405
00:35:07,421 --> 00:35:12,070
Toen zijn we samen in Amsterdam al die
adressen afgegaan, toen hebben we heel

406
00:35:12,070 --> 00:35:16,800
de dag gelopen om die, want dat was
die mensen waren natuurlijk dolblij en

407
00:35:16,800 --> 00:35:21,020
’s maandags mochten ze ze komen halen,
dus ’s maandags allemaal zo’n man of

408
00:35:21,020 --> 00:35:26,220
20, 25 allemaal een pakje wat ze
gekregen hadden van familie in Groningen.

409
00:35:26,220 --> 00:35:32,312
Maar die pakjes van Rotterdam, die lagen er nog
steeds en toen op een gegeven moment zegt die

410
00:35:32,312 --> 00:35:39,160
schipper, die was aan de wal geweest, op het
kantoor van de haven“en we varen niet meer verder,

411
00:35:39,160 --> 00:35:41,481
want het mag niet meer, er mag niet meer gevaren
worden, dus wat we doen”, zegt hij, hij zegt“aan

412
00:35:41,482 --> 00:35:51,803
patiënten geven en dan kan je met de trein naar
huis toe”. En toen heb ik mijn spullen ingepakt,

413
00:35:51,804 --> 00:35:58,090
iets wat ik gekocht had, wat meel en wat boter,
en wat pakken meel, overal vandaan gesprokkeld.

414
00:35:58,090 --> 00:36:00,210
Hoe precies weet ik niet meer,

415
00:36:00,210 --> 00:36:06,150
maar in elk geval ik had
ongeveer 25 kilo spullen bij me.

416
00:36:06,150 --> 00:36:11,150
En dat ging dan natuurlijk
naar het.., naar het station.

417
00:36:11,260 --> 00:36:21,040
Maar toen we met de trein naar Rotterdam
uitgestapt op Station Rotterdam, het Centraal

418
00:36:21,040 --> 00:36:27,470
Station, en toen lopende, want het was
natuurlijk nacht, lopende door heel de stad heen

419
00:36:27,470 --> 00:36:34,395
naar de Maastunnel, naar beneden de roltrappen,
en daar stond een Duitser op wacht.

420
00:36:34,396 --> 00:36:39,811
“Wat heb je bij je?”. “Ausweiss!”. Ik had een
briefje gehad hoor van voor die tijd nog.

421
00:36:39,812 --> 00:36:40,640
Dus ja, dat was goed.

422
00:36:40,940 --> 00:36:48,046
Het was in het donker, “maar wat heb je bij
je?”. “Dat en dat”. “Oh, dan wil ik dat en

423
00:36:48,046 --> 00:36:53,530
dat hebben” zegt hij, in het Duits dan, dan
wou hij drie of vier pakjes meel hebben.

424
00:36:55,210 --> 00:37:00,989
Nou goed, als ik er maar doorkom, dus dat gegeven
aan hem. Nou, de tunnel door, die is ongeveer

425
00:37:00,990 --> 00:37:07,088
800 meter die tunnel naar de andere kant.
Naar boven en daar stond weer een Duitser.

426
00:37:07,088 --> 00:37:11,090
“Wat heb je bij je?” zegt hij.

427
00:37:11,410 --> 00:37:15,430
“Nou, ga maar door”. Ik wou eerst tegen
hem zeggen “je collega hebt aan de andere

428
00:37:15,430 --> 00:37:20,300
kant meel gevraagd” en dan pakken ze hem,
maar nou, dat doe ik niet natuurlijk.

429
00:37:20,300 --> 00:37:25,823
Nou, en toen hebben we die dat wat ik
over had ben ik naar huis gegaan, uit de

430
00:37:25,824 --> 00:37:30,490
tunnel vandaan nog ongeveer een kwartiertje
lopen en toen was ik weer thuis.

431
00:37:31,780 --> 00:37:32,948
En dat was het verhaal.

432
00:37:32,949 --> 00:37:41,290
Toen we met het schip wegvoeren richting
Amsterdam, toen gingen we binnendoor over de Lek

433
00:37:41,290 --> 00:37:47,210
ergens, ik weet niet precies waar, maar bij
de Lek naar Tiel en bij Tiel gingen we naar

434
00:37:47,210 --> 00:37:56,030
binnen toe en het was op de Oudejaarsdag
en precies om 12 uur lagen we in de sluis en

435
00:37:56,030 --> 00:38:06,580
precies om 12 uur schoten die Duitsers een V1
af, die schoten op Engeland hè, dat hebben we

436
00:38:06,580 --> 00:38:09,107
wel eens gehoord over die V1’s, precies om
12 uur. Het was gewoon een zogenaamd vuurwerk.

437
00:38:09,107 --> 00:38:15,500
Dat.., dat.., dat zie ik gewoon nog voor me,
helemaal dat die.., dat die vuurhoed in de verte.

438
00:38:15,810 --> 00:38:16,120
Ik denk “oh God, dat is gemeen
hè”. Nou ja, dat was het verhaal.

439
00:38:16,120 --> 00:38:17,669
Die Hongerwinter?

440
00:38:17,669 --> 00:38:19,942
Nou ja, toen ik thuiskwam, toen
was die Hongerwinter was in volle

441
00:38:19,943 --> 00:38:34,500
gang en toen heb ik echt mensen
op straat zien sterven ook hoor.

442
00:38:34,500 --> 00:38:40,097
Maar we hadden wel dat voordeelik had
spullen meegebracht, dat scheelde ook

443
00:38:40,098 --> 00:38:48,431
al, en we hadden mensen in de…, op
de eilanden wonen en daar hadden we

444
00:38:49,058 --> 00:38:52,535
ook een paar keer spullen vandaan
meegebracht, aardappelen en alles en zo.

445
00:38:52,536 --> 00:38:58,490
Dus wij konden nog tamelijk rondkomen nog. Maar
toen heb ik echt mensen op straat zien sterven.

446
00:38:58,510 --> 00:39:03,850
En toen kwamen later die voedseldroppings
met die vliegtuigen, daar zag je ook niks

447
00:39:03,850 --> 00:39:13,580
van, want de meeste werden ingepikt door de
verkeerden, dat had je ook nog natuurlijk.

448
00:39:13,580 --> 00:39:15,480
Maar we zijn er toch doorgekomen.

449
00:39:15,480 --> 00:39:17,938
En toen kwam dus de Bevrijding, ja, dat
was natuurlijk dolle pret natuurlijk!

450
00:39:17,939 --> 00:39:20,102
Hè. Maar er zijn er heel
wat mensen zijn er echt van

451
00:39:20,102 --> 00:39:24,280
de honger gestorven, dat
kan je je niet voorstellen.

452
00:39:25,240 --> 00:39:26,660
En Dolle Dinsdag?

453
00:39:28,550 --> 00:39:32,190
Dolle Dinsdag, dat was
ervoor al. Dat was ervoor.

454
00:39:32,190 --> 00:39:37,936
Toen ze in Arnhem ge.., ge…, die Slag
om Arnhem, dat was Dolle Dinsdag erbij,

455
00:39:37,936 --> 00:39:47,840
en toen zijn al die.., die NSB’ers de
meesten zijn richting Duitsland gevlucht.

456
00:39:47,840 --> 00:39:48,647
En verder hebben wij daar niet
veel van gemerkt natuurlijk.

457
00:39:48,647 --> 00:39:53,425
Maar ja, toen dachten wij ook allemaal
van “het is allemaal afgelopen nou,

458
00:39:53,425 --> 00:39:55,730
want die Amerikanen zijn hier”, maar
dat duurde veels te lang natuurlijk.

459
00:39:55,730 --> 00:40:00,510
Want om die Slag om Arnhem,
als ze die gewonnen hadden,

460
00:40:01,710 --> 00:40:04,495
hadden ze heel dat stuk
niet afgezet, die Duitsers.

461
00:40:04,496 --> 00:40:11,430
Dus ze hebben alles afgezet, dus er kon niks
meer in of uit. Er kwam niks meer binnen ook.

462
00:40:11,690 --> 00:40:13,640
En er was niks meer ook. Alles was op.

463
00:40:13,640 --> 00:40:24,670
En er zijn ook mensen, die vertelden ook
bijvoorbeeld en daar hield ik niet van, toen zeiden

464
00:40:24,670 --> 00:40:32,588
ze “ja, ze hebben bloembollen gegeten en de
mensen hebben aardappelschillen gegeten” en toen

465
00:40:32,588 --> 00:40:39,118
werd ik een beetje kwaad, later, toen het al
voorbij was na de oorlog, na die Hongerwinter,

466
00:40:39,118 --> 00:40:42,449
ik zeg “waar moeten die mensen dan die
aardappelschillen vandaan halen?”, “ze hadden geen

467
00:40:42,450 --> 00:40:50,798
aardappelen en jullie praten over
aardappelschillen!”. Dat stond in de krant ook hè, “de

468
00:40:50,799 --> 00:40:51,779
mensen aten aardappelschillen”, maar dat was
niet waar, want er waren geen aardappelschillen!

469
00:40:51,780 --> 00:40:55,011
Want die mensen die aardappelen
hadden, die aten ze met

470
00:40:55,011 --> 00:41:00,750
schil en al werden die
gekookt, gewassen en gekookt.

471
00:41:00,750 --> 00:41:01,260
Dus geen aardappelen schillen.

472
00:41:01,260 --> 00:41:03,742
Maar bloembollen, die
werden wel gegeten.

473
00:41:03,742 --> 00:41:08,150
Nou, ik heb het toen een keer gedaan
ook, nou, het was niet te vreten.

474
00:41:08,150 --> 00:41:10,570
Niet te vreten hoor op
zijn Hollands gezegd.

475
00:41:10,570 --> 00:41:19,758
Verschrikkelijk is dat, maar
ja, als je honger hebt, en wij

476
00:41:19,758 --> 00:41:27,963
hadden ook honger, we hadden
een trek, de hele dag door.

477
00:41:27,963 --> 00:41:34,300
En als je gegeten hebt, dan was je lekker vol,
maar dan blijf je, nog wat aardappels nog, en

478
00:41:34,300 --> 00:41:43,670
het mooiste wasik en mijn andere broertjes,
ik had nog een broertje van 5 jaar, we kregen

479
00:41:43,670 --> 00:41:48,210
allemaal een schotel met aardappelen op een
bord, maar mijn jongste broertje ook, die had ze

480
00:41:51,280 --> 00:41:55,043
niet nodig, die had er maar een paar, en dat, wij
aan die aardappels te pikken en af te bietsen.

481
00:41:55,044 --> 00:42:00,220
Ik moet er ook bij vertellen dat die
broer toen ik dan weer aan het varen ben

482
00:42:00,220 --> 00:42:05,710
naar.., naar Friesland met die schipper,
dat heeft mijn broer zelf weer

483
00:42:05,710 --> 00:42:10,370
aangegeven en die is alsnog weer naar
Duitsland gegaan, want er was zoveel…, het

484
00:42:10,370 --> 00:42:15,020
was zó gevaarlijk feitelijk, hij durfde
het niet meer aan om thuis te zitten

485
00:42:15,020 --> 00:42:24,030
of weg te kruipen, dus die hebt gezegd
“nou, ik ga toch naar Duitsland, klaar”.

486
00:42:24,030 --> 00:42:29,169
Heeft u hem daarna nog gezien of wie waren
daarbij in die fruithandel nog meer bij?

487
00:42:29,170 --> 00:42:35,212
Nee, we hebben die, bij die
fruithandelaar waren we met drie man,

488
00:42:36,040 --> 00:42:39,500
en de ene man is weggegaan en
die hebben we niet meer gezien.

489
00:42:39,500 --> 00:42:44,062
En wij vermoeden, hij zei niks “ik ga
papieren halen, maar ik ga het voor je

490
00:42:44,100 --> 00:42:48,990
regelen”. En als je dat voor je regelt,
dan wil dat zeggen“ik ga papieren” en

491
00:42:48,990 --> 00:42:53,836
als je een papier had, mocht je over
de brug heen, want Kampen lag natuurlijk

492
00:42:53,836 --> 00:43:00,110
aan twee kanten van die brug, het grootste
gedeelte aan de.., aan de Noordkant.

493
00:43:02,080 --> 00:43:03,930
Maar die man, die
kwam niet meer terug.

494
00:43:04,090 --> 00:43:12,440
Dus het ken best wezen en dat weten wij nou nog
niet, dat die man opgepakt is of wat dan ook.

495
00:43:12,440 --> 00:43:14,330
En ik heb nogmaalsik heb toen
gevraagd op een ingezonden stukje

496
00:43:14,330 --> 00:43:23,260
in de Oud Rotterdammer hebben we
gevraagd of iemand die man kon.

497
00:43:23,360 --> 00:43:26,128
En toen hebben ze gezegd, een
hoop mensen hebben gebeld,

498
00:43:26,128 --> 00:43:30,526
verschillende mensen, en er belden
ook mensen uit Kampen vandaan.

499
00:43:30,526 --> 00:43:36,460
Eén vrouw belde bij Kampen vandaan, dan zegt ze
“ja, ik heb ook geholpen met eten geven in die

500
00:43:36,460 --> 00:43:39,235
paardenstal” en het was waar, elke dag een halfje
brood en daar kon je het mee doen natuurlijk.

501
00:43:39,235 --> 00:43:39,760
Het was nog veel hoor, een half brood.

502
00:43:40,640 --> 00:43:51,293
Nou, en die hadden Zweeds wittebrood
aan boord en wij moesten dat, dat werd

503
00:43:51,294 --> 00:43:53,390
overgeladen in schepen dus ook en dat
brachten wij naar Amsterdam en Rotterdam.

504
00:43:53,390 --> 00:43:56,960
Maar in Amsterdam werd het uitgeladen, want
die schip is niet verder gaan varen, dus

505
00:43:56,960 --> 00:43:57,099
we hebben alles in Amsterdam gehouden daar
zo, dat kon niet anders meer natuurlijk.

506
00:43:57,100 --> 00:43:57,719
Dus uiteindelijk hadden ze in Amsterdam
wel iets meer brood als in Rotterdam,

507
00:43:58,200 --> 00:44:09,360
want toen waren daarvoor waren schepen
die wel hebben door kunnen varen nog.

508
00:44:12,020 --> 00:44:20,400
En die…, dat wittebrood van die
vliegtuigen, die gooiden ook pakken brood…,

509
00:44:20,400 --> 00:44:23,645
en pakken meel naar beneden en er
waren mensen die zeiden “ja, ze gooiden

510
00:44:23,645 --> 00:44:26,644
pakken brood naar beneden”, dat was
niet waar, dat ken natuurlijk niet.

511
00:44:26,820 --> 00:44:31,922
Maar ze gooiden meel naar beneden
en dan die bakkers, die gingen het

512
00:44:31,922 --> 00:44:35,045
bakken en die gingen het uitdelen,
maar ik zeg nogmaalser hebben

513
00:44:36,170 --> 00:44:39,150
er maar een paar mensen wat van
gehad, dat was niet de moeite ook.

514
00:44:39,150 --> 00:44:40,369
Maar alle beetjes helpen natuurlijk.

515
00:44:40,370 --> 00:44:49,279
Maar in Delfzijl waren ze dus ook
bezig met meel, en er was één schip?

516
00:44:49,280 --> 00:44:52,730
Nee, de ene boot, die ene
zeeboot uit.., uit Zweden, uit

517
00:44:54,210 --> 00:45:00,510
Zweden vandaan, dat werd daar
gelost, in die scheepjes allemaal.

518
00:45:01,530 --> 00:45:05,360
Hoeveel schepen het waren weet ik niet,
laten we maar zeggen het was een boot

519
00:45:05,360 --> 00:45:10,210
van.., van.., van 12000 ton, laten we
maar wat noemen, dus er waren wel een stuk

520
00:45:10,210 --> 00:45:15,324
of 20 scheepjes die die meel overgeladen
hebben voor in Rotterdam en naar Amsterdam.

521
00:45:15,324 --> 00:45:19,979
En verder weet ik het natuurlijk
niet hoe het verder gelopen is.

522
00:45:19,980 --> 00:45:28,280
Ik ben na de oorlog ben ik weer aan het werk
gegaan, een paar maanden, en toen heb mij als

523
00:45:28,280 --> 00:45:37,483
vrijwilliger opgegeven voor in dienst te gaan, bij
de.., bij de Marechaussee of wat ervan over was.

524
00:45:37,483 --> 00:45:42,160
Maar ik wou in elk geval, ik kon niet verder
komen als naar de Infanterie en toen zijn we

525
00:45:42,160 --> 00:45:47,120
in IJsselmonde, we moesten naar IJsselmonde
toe, daar ben ik aangenomen als vrijwilliger.

526
00:45:47,150 --> 00:45:54,350
Toen heb ik een paar
maanden gediend en geoefend.

527
00:45:55,270 --> 00:46:01,700
En toen mochten we, of toen mochten we, toen
konden we naar Indonesië toe, vrijwillig ook.

528
00:46:04,250 --> 00:46:11,690
Maar in die tussentijd kreeg ik verkering met
wie nou mijn vrouw is en mijn schoonvader

529
00:46:11,690 --> 00:46:18,490
was erg, een echte ouderwetse SDAP’er
toentertijd en die zegt tegen mij “joh, jij gaat

530
00:46:18,490 --> 00:46:23,870
wel vrijwillig naar Indië toe, maar je
bent zelf net bevrijd hier en dan ga je wel

531
00:46:23,870 --> 00:46:28,330
naar Indië toe!”. En toen ging ik eens goed
nadenken en ik had verkering gekregen, en

532
00:46:28,330 --> 00:46:39,360
toen zeg ik “nou”, toen zijn we naar Grave
gegaan van IJsselmonde vandaan en toen kwam

533
00:46:39,360 --> 00:46:42,050
ik bij de Kaptein, daar moest ik allemaal
komen om te tekenen enz., toen zeg ik “nou,

534
00:46:42,050 --> 00:46:45,253
daar teken ik niet voor, ik ga niet”. Er
waren er meer die het niet deden ook hoor.

535
00:46:45,420 --> 00:46:47,960
En dat gaf niks, het was vrijwillig.

536
00:46:47,960 --> 00:46:55,966
Ik zeg “want zo en zo, ik heb daar geen zin
meer in om dat te doen”. Nou, en toen ben ik

537
00:46:55,966 --> 00:46:59,460
weer naar mijn oude baas gegaan, naar Piet
Smit, en daar ben ik verder gaan als lasser.

538
00:46:59,460 --> 00:47:07,021
En daar heb ik toen nog
een paar jaar gewerkt nog.

539
00:47:07,021 --> 00:47:10,990
En toen ben ik daar weggegaan, je mocht niet
weg, je moest blijven toentertijd, maar ik had

540
00:47:10,990 --> 00:47:24,522
gerookt aan boord en dat mocht niet, ik werd
betrapt door de directeur zelf, maar ik was allang

541
00:47:24,523 --> 00:47:31,270
blij, “2 dagen kuieren” zegt hij, dus ik kwam
er bij de terreinchef en ik zeg “ik ga 2 dagen

542
00:47:31,270 --> 00:47:37,380
kuieren”. “Ja”, zei die, “maar je hebt geluk”
zegt hij, “want je mag de ene dag mag je

543
00:47:37,380 --> 00:47:42,600
terugkomen”. Ik zeg“nou, u hebt ook geluk, want
ik kom niet meer terug”, want ik had gebeld naar

544
00:47:42,600 --> 00:47:48,643
de NVV, naar de bond, ik was lid in de bond
geworden toevallig, want na de oorlog, in de oorlog

545
00:47:48,644 --> 00:47:55,580
was er natuurlijk geen bond en na de oorlog,
en toen had ik gezegd “als jij een dag kuieren

546
00:47:55,580 --> 00:48:03,590
krijgt, dat betekent dat je dienstverband verbroken
is, dus je hoeft niet meer terug te komen”.

547
00:48:04,360 --> 00:48:09,792
Nou, en toen ben ik bij een koppelbaas gaan werken
en daar verdiende je veel meer, en we riepen

548
00:48:09,792 --> 00:48:12,426
nu allemaal “ja, maar dat is niet goed, je
krijgt geen pensioen en je krijgt niet dit en je

549
00:48:12,426 --> 00:48:18,900
krijgt niet dat”, ik zeg “ja, maar nou verdien
ik wel geld”. En toen ben ik overal heen gestuurd,

550
00:48:18,900 --> 00:48:24,554
toen ben ik naar Clusteau en naar Wilton, en
toen ben ik bij Sluisgeel heb ik gewerkt, overal.

551
00:48:26,090 --> 00:48:27,910
En daar verdiende je goed geld.

552
00:48:30,460 --> 00:48:36,897
En toen ben ik, ik ben toen getrouwd, dat zal ik
er ook bij vertellen, toen hadden we nog geen huis.

553
00:48:36,897 --> 00:48:44,510
En toen ben ik getrouwd en toen hebben we een jaar
lang apart gewoond nog. Daar bij een zus van ‘r.

554
00:48:44,510 --> 00:48:49,220
En ik kwam thuis en toen kwam ik
’s avonds weer bij ‘r en toen had ze

555
00:48:49,220 --> 00:48:55,390
een krant en ze zegt “moet je kijken
Dirk”. Toen stond er in de krant

556
00:48:55,390 --> 00:49:02,170
“woonruimte te koop, 650 gulden”. Ja,
je lacht er nou om, maar 650 gulden!

557
00:49:02,170 --> 00:49:10,095
In Overschie. Nou, ik naar Overschie met
de fiets, alles op de fiets toentertijd.

558
00:49:10,095 --> 00:49:13,720
Dus ik kwam er aan daar zo en toen
lag er een, wat je tegenwoordig dus

559
00:49:13,720 --> 00:49:18,940
skûtsjesilen hebt, die bootjes hè
met die zeilen, zo’n ding was dat.

560
00:49:18,940 --> 00:49:24,700
Maar een beetje een klein model maar,
met.., met de zwaarden nog eraan en zo.

561
00:49:24,700 --> 00:49:31,280
Nou, geen WC of niks, zo’n maar een
beetje een waggel, een beetje gevrommel.

562
00:49:31,280 --> 00:49:36,410
Maar daar hadden ze opgebouwd
een kamertje, een keukentje en

563
00:49:36,410 --> 00:49:39,938
dan een WC, dat had geen naam
voor een WC, maar dat was een WC.

564
00:49:39,940 --> 00:49:49,040
Ik zeg “nou goed”, ik zeg “dat wil ik
welhebben voor die 650 gulden”. “Op één

565
00:49:49,040 --> 00:49:53,816
voorwaarde”, zegt ze, “je moet de poes erbij
nemen”. Ze hadden een klein poesje hadden ze.

566
00:49:53,817 --> 00:49:57,210
Ik zeg “nou, dat is goed”. Mijn vrouw, die hield
veel van beesten, ik hield ook veel van beesten.

567
00:49:57,210 --> 00:50:00,560
Daar hebben we 3 jaar gewoond.

568
00:50:01,180 --> 00:50:09,120
Als dan daar…, als er nou visite
kwam met een verjaardag, dan ging

569
00:50:09,120 --> 00:50:15,293
ik buiten kijken, toen zei ik niks,
want op de waterlijn lekte het.

570
00:50:15,294 --> 00:50:22,110
En als het schip een beetje scheef ging
liggen, dan stroomde het water naar binnen.

571
00:50:22,110 --> 00:50:27,070
De ratten zwommen naar binnen toe, zo slecht was
het daar, want dan ging je in het vooronder het

572
00:50:27,070 --> 00:50:29,650
luikje binnen om te kijken
zo en ik hoorde wat, en

573
00:50:29,650 --> 00:50:30,570
dan liep er een grote rat
weer net naar buiten toe.

574
00:50:30,570 --> 00:50:34,830
Dus die had het in de gaten.

575
00:50:34,830 --> 00:50:41,574
En toen op een gegeven moment, ja, het
was helemaal raak, toen ging ie helemaal

576
00:50:41,574 --> 00:50:46,040
lekken, nou, als de sodemieter mijn zwager
gebeld of wat dan ook, op de één of andere

577
00:50:46,040 --> 00:50:50,800
manier, en die is gekomen met nog een
zwager van me en toen hebben we alles een

578
00:50:50,800 --> 00:50:54,627
beetje dicht gestopt, van binnen vandaan
weggebroken, dat ie een beetje dicht zat.

579
00:50:54,627 --> 00:50:57,619
En toen heb ik een nieuwe vloer gelegd en een
beetje verder dicht gemaakt. En toen waren we klaar.

580
00:50:57,620 --> 00:51:04,700
Maar toen hadden we al steeds zin
om te gaan varen op de Rijnvaart.

581
00:51:04,930 --> 00:51:05,559
Want mijn vrouw is van de
Rijnvaart af hè, met een schip ook.

582
00:51:05,559 --> 00:51:05,951
Ik zeg “mevrouw”, op een gegeven moment zeg ik
“weet je wat ik doe?”, “ik ga varen”. Dat ding,

583
00:51:05,951 --> 00:51:11,951
die woonruimte, ik heb er geen foto van, dat is
jammer, die ben ik zoekgeraakt, maar verhuizen.

584
00:51:11,952 --> 00:51:15,823
Ik zei “we verkopen ‘m en
we gaan varen”. En ik heb ‘m

585
00:51:15,824 --> 00:51:25,030
verkocht voor 850 gulden,
toen had ik 200 gulden winst.

586
00:51:25,030 --> 00:51:40,670
Maar ik had wel een nieuwe WC gebouwd, ik had
nieuwe ramen in de keuken laten maken, een nieuwe

587
00:51:40,670 --> 00:51:44,420
vloer, die moest ook betaald worden, maar voor
850 gulden, dat vonden wij een mooi centje.

588
00:51:44,420 --> 00:51:50,872
Kunt u eens even een samenvatting geven van wat
u daarna bent gaan doen met dat varen en daarna?

589
00:51:50,872 --> 00:51:56,320
Kunt u even een overzicht geven van
wat u bent gaan doen op die Rijnvaart?

590
00:51:56,320 --> 00:52:02,430
Op de Rijnvaart ben ik bij mijn schoonvader
aan boort gegaan, als tweede man, je had

591
00:52:02,430 --> 00:52:10,510
de tweede.., eerste, tweede en derde man op
een schip van boven de 2500 ton zo ongeveer.

592
00:52:11,330 --> 00:52:19,140
En dan voeren we met.., met erts naar het
Ruhrgebied, naar de haven, naar de Ruhr

593
00:52:19,140 --> 00:52:24,930
Haven of naar Alzum of Walsum, het waren
allemaal havens daar bij die staalfabrieken.

594
00:52:25,590 --> 00:52:27,249
En met een leeg schip
weer terug naar Rotterdam.

595
00:52:27,250 --> 00:52:32,780
Nou, dan was je in Rotterdam en dan ging je
weer laden en dan ging je weer naar Duitsland.

596
00:52:32,780 --> 00:52:38,550
Je had ontzettend veel mensen,
die Duitsers, die gewond

597
00:52:38,550 --> 00:52:42,820
waren geweest, maar we hebben
nooit die mensen gezien.

598
00:52:42,970 --> 00:52:48,850
Die hebben schijnbaar zulke goede
spullen gehad, dat je niet ziet of

599
00:52:48,850 --> 00:52:51,119
die.., of die zonder benen of met
benen liepen laten we maar zeggen.

600
00:52:51,120 --> 00:52:53,500
Dat klinkt heel vreemd.

601
00:52:53,500 --> 00:52:59,760
Maar ze hadden vrij gauw waren
ze toch boven Jan noemen ze dat,

602
00:52:59,760 --> 00:53:01,400
want die Duitsers waren natuurlijk,
ik was niet Duitsgezind,

603
00:53:01,400 --> 00:53:04,780
maar het waren natuurlijk harde werkers,
dat kunnen ze nooit, dat is nou nog zo.

604
00:53:04,781 --> 00:53:12,460
Duitsland is veel rijker geworden als
Frankrijk. Maar ze werken wel harder ook.

605
00:53:14,260 --> 00:53:18,160
U heeft dus niet de ravage
gezien van na de oorlog?

606
00:53:18,160 --> 00:53:19,920
Jawel, ook kapotte bruggen
natuurlijk en alles ook.

607
00:53:19,920 --> 00:53:28,010
En die in het water lagen, daar hadden ze een
stuk vrijgemaakt, een stuk van de brug weggehaald.

608
00:53:28,350 --> 00:53:29,085
En dan konden ze doorvaren.

609
00:53:29,690 --> 00:53:35,640
En later ben ik, mijn schoonvader is toen
gepensioneerd, toen ben ik bij een andere

610
00:53:35,640 --> 00:53:40,320
schipper gaan varen op een ander schip, en toen
ben ik op dit schip gaan varen als matroos.

611
00:53:41,670 --> 00:53:45,780
En toen ben ik naar.., daarvandaan
bij een zwager aan boord

612
00:53:46,350 --> 00:53:50,890
gaan varen en toen ben ik zelf
schipper geworden op dit schip.

613
00:53:50,990 --> 00:53:51,972
En daar heb ik toen nog
6 jaar op gevaren nog.

614
00:53:52,230 --> 00:53:59,640
En toen werden die schepen
verkocht en toen konden we kiezen

615
00:53:59,860 --> 00:54:06,223
voor stuurman op een duwboot, dat heeft men mij
verteld natuurlijk, op een duwboot of wat dan

616
00:54:06,223 --> 00:54:15,120
ook, maar daar had ik geen zin in, ik denk
“dan wil ik varen en dan ben ik thuis” en daar

617
00:54:15,120 --> 00:54:17,490
werd ontzettend veel gezopen op zijn Hollands
gezegd, en ik denk “dat wordt niks natuurlijk

618
00:54:17,490 --> 00:54:27,530
hè”, “en ik ben maar samen, geen kinderen of
niks”, ik denk “ik ga lekker…”. Nou, en toen ben

619
00:54:27,530 --> 00:54:35,010
ik als “hulpsman” noemden ze dat, als vervanger
voor een matroos, of een schipper.., als een

620
00:54:35,010 --> 00:54:39,008
schipper vrije dagen had, dan gingen wij dus
het schip laden of lossen als het nodig was.

621
00:54:39,008 --> 00:54:44,330
Dat heb ik een poosje gedaan
en dan ook die duwbakken

622
00:54:44,440 --> 00:54:47,140
werden gelost en geladen en
dat deden we ook dan allemaal.

623
00:54:47,140 --> 00:54:51,790
En toen lagen we een keer bij
Gruwal aan de Waalhaven, ook weer in

624
00:54:51,790 --> 00:55:00,080
Sluisjesdijk, en toen lagen we daar een
poosje voor het anker, voor de wal.

625
00:55:00,080 --> 00:55:06,220
Ik zeg tegen mijn maten, ik zeg
“je ken me wat”, want 36 uur mogen

626
00:55:06,220 --> 00:55:10,036
ze je vasthouden om te werken,
36, dat was gewoon normaal, en dan

627
00:55:10,036 --> 00:55:12,750
ging je 8 uur vrij en dan moest je
weer beginnen als het nodig was.

628
00:55:12,750 --> 00:55:19,896
Dus en ik had iets overuren, maar
niet de moeite, nou, toen ben ik naar

629
00:55:19,900 --> 00:55:25,210
de wal gegaan en naar die baas van
Gruwal, ik zeg “ik wil hier gewoon

630
00:55:25,211 --> 00:55:30,950
werken als.., als tremmer of boot”.
“Ja hoor, je kan zo komen”, zegt hij.

631
00:55:30,950 --> 00:55:36,843
En toen verdiende ik net zoveel,
het was wel continudienst, maar

632
00:55:36,844 --> 00:55:41,840
ik verdiende net zoveel als al
die overuren op die duwbakken.

633
00:55:41,840 --> 00:55:43,610
Dat je soms 36 uur op zo’n bak stond.

634
00:55:43,610 --> 00:55:52,180
Nou, dat was geen pretje natuurlijk ook
hè. En dat heb ik toen nog een paar jaar

635
00:55:52,180 --> 00:55:59,880
gedaan en toen zijn we daarvandaan zijn
we verhuisd met Gruwal naar Europoort.

636
00:56:00,480 --> 00:56:06,392
En toen vanzelf ook zijn we ook verhuisd
naar Vierpolders, daar hebben we een

637
00:56:06,393 --> 00:56:11,900
huis, nieuwe huizen hadden ze allemaal
daar, ik had een huis in Rotterdam, toen

638
00:56:11,900 --> 00:56:20,530
ik van de vaart af was, op Pendrecht,
daar betaalden we 80 gulden huur per maand.

639
00:56:20,680 --> 00:56:23,410
En toen gingen we in Vierpolders
wonen, een groot huis, een prachtig mooi

640
00:56:23,410 --> 00:56:28,920
huis, een groot huis met drie slaapkamers,
een grote tuin voor en achter en

641
00:56:28,920 --> 00:56:34,570
een garage erbij, dat was 180 gulden,
maar je kon het ook huren…, ook kopen.

642
00:56:35,210 --> 00:56:42,910
En dan was het toentertijd 38000
guldenhuis met garage. Splinternieuw.

643
00:56:43,600 --> 00:56:48,820
Maar eerst 80 gulden en toen 180 gulden,
dat was natuurlijk een hoop verschil.

644
00:56:48,880 --> 00:56:53,120
Dus “ja, maar daar beginnen we niet meer aan
hoor”, er was toentertijd de één of andere

645
00:56:53,120 --> 00:56:57,680
van kantoor naar ons toe gekomen en een beetje
uitgelegd hoe dat precies allemaal ging,

646
00:56:57,680 --> 00:57:00,890
want je kon ook natuurlijk een
gedeelte huur…, een gedeelte

647
00:57:00,890 --> 00:57:05,105
aflossen of helemaal niet aflossen,
dat je toch dat huis gekocht had.

648
00:57:05,105 --> 00:57:07,280
Maar dat deden ze niet.

649
00:57:07,300 --> 00:57:11,740
Maar later gingen we zoveel met die lonen
vooruit toentertijd, toen.., toen gingen met

650
00:57:11,740 --> 00:57:17,170
sprongen gingen die lonen vooruit in de haven,
we hebben verschillende keren stakingen gehad.

651
00:57:18,610 --> 00:57:23,722
Mag ik vragen wat u van de
Wederopbouw gezien heeft,

652
00:57:23,722 --> 00:57:26,960
van de haven, hoe die werd
opgebouwd na de oorlog?

653
00:57:26,960 --> 00:57:28,954
Dat is een tijd, die opbouw in de
tijd van op zijn Hollands zeggen

654
00:57:28,954 --> 00:57:36,805
wij “in een poep en een scheet
gebeurd”. Dat is onbegrijpelijk.

655
00:57:37,270 --> 00:57:43,820
Die waren zó gauw weer opgebouwd, die.., die…,
er werd zo hard gewerkt in de haven en allemaal.

656
00:57:44,040 --> 00:57:49,020
Want al die kranen waren na de oorlog
allemaal hebben ze laten springen hè, ze

657
00:57:49,020 --> 00:57:53,360
lieten die kade springen en die kranen,
die lieten ze zo in het water vallen.

658
00:57:53,360 --> 00:57:59,030
Maar binnen een jaar verder zal ik maar
zeggen hadden ze nieuwe kranen, uit Duitsland

659
00:57:59,030 --> 00:58:03,370
ook weer, want die waren ook weer volop
aan het werk ook, dat is onbegrijpelijk.

660
00:58:04,360 --> 00:58:07,665
Als je bijvoorbeeld de Moerdijkbrug,
die lag helemaal in puin.

661
00:58:07,666 --> 00:58:11,945
En in een tijd van een halfjaar
reden er weer treinen overheen!

662
00:58:11,946 --> 00:58:17,138
Als er nou een brug gemaakt moet
worden, er wordt eerst een hele

663
00:58:17,170 --> 00:58:18,728
tijd gepraat en nog gepraat, en
nog eens gepraat, en dan eindelijk

664
00:58:18,728 --> 00:58:24,520
na een jaar of 3, 4 gaan ze bouwen,
dat duurt ook weer een paar jaar.

665
00:58:26,150 --> 00:58:27,029
En toen het ging allemaal even vlug.

666
00:58:27,030 --> 00:58:31,570
Er waren geen problemen van de
mensen die klaagden van “ja, maar dan

667
00:58:31,570 --> 00:58:35,780
is het herrie dit of herrie dat”,
dat is allemaal onzin natuurlijk.

668
00:58:37,060 --> 00:58:40,184
Ja, ja, ja, dat die mensen allemaal
uit de trein springen hè, ik

669
00:58:40,185 --> 00:58:48,505
vraag me af, mag ik dat ook nog
even vragen, want toen u uit de trein

670
00:58:48,505 --> 00:58:52,800
sprong, was u dan niet bang dat..,
dat ze ook op u zouden schieten?

671
00:58:53,020 --> 00:59:00,980
Ja, natuurlijk. Daar waren we ook bang voor, als
de dood. Als de dood natuurlijk zo bang waren we.

672
00:59:00,980 --> 00:59:08,037
Maar we deden het toch. Alles of niks. En we waren
natuurlijk vrijgezel. Dat scheelt natuurlijk ook.

673
00:59:08,410 --> 00:59:12,560
Als bijvoorbeeld die mannen.., die
mannen die na de oorlog terugkwamen

674
00:59:12,790 --> 00:59:16,533
in Holland, die hebben alles ook aan
de vrouwen verteld ook, de meesten.

675
00:59:16,533 --> 00:59:23,460
Maar wij kwamen terug als vrijgezelle jongens en
mijn vader interesseerde het erg weinig en mijn

676
00:59:23,460 --> 00:59:30,200
moeder, ja, goh, die had.., die had zoveel werk
om die oorlog door te komen met die Hongerwinter,

677
00:59:30,200 --> 00:59:33,580
die hebt er verder eigenlijk niet meer over
gepraat, je praatte er helemaal niet meer over.

678
00:59:33,580 --> 00:59:39,086
Maar die getrouwde mensen, de meesten, die
praatten er wel thuis over, dus die wisten veel

679
00:59:39,450 --> 00:59:42,484
meer, onder andere Drent, die hier woont ook,
die wist er veel meer zijn vrouw als een ander.

680
00:59:42,485 --> 00:59:47,560
En mijn vrouw wist helemaal natuurlijk niks, want
na de oorlog hebben we pas verkering gekregen.

681
00:59:48,730 --> 01:00:00,970
Maar je was natuurlijk bang natuurlijk
zondermeer. Toen in die.., in die.., in die zo’n

682
01:00:00,970 --> 01:00:03,220
wagen dat die Duitser zo
in de wagen kijkt, als die

683
01:00:03,220 --> 01:00:08,380
Duitser verkeerd is, dan had
ik allang niet meer geleefd!

684
01:00:09,150 --> 01:00:14,080
Ik moet er nog bij vertellenmijn
vriend is toen ik de…, ik ben

685
01:00:14,080 --> 01:00:18,890
in dienst gegaan en mijn vriend
is gaan varen op een kustvaarder.

686
01:00:19,550 --> 01:00:24,947
En toen ik op een maandagmorgen weer terugging
naar Grave, toen ik besloot dan om niet

687
01:00:24,948 --> 01:00:36,540
Indië te gaan, toen kocht ik een krantje op
het station en ik sla het blad open en daar

688
01:00:38,570 --> 01:00:42,710
staat in“kustvaarder vergaan, twee matrozen
verdronken”, en daar was mijn maat ook bij.

689
01:00:42,710 --> 01:00:50,640
En dat was ergens nog een flinke vent, want
hij kon heel slecht zwemmen, een klein beetje

690
01:00:50,640 --> 01:01:00,410
maar, nou, ik heb een.., wat ik zei, ik heb een
advertentie geplaatst in de Oud Rotterdammer

691
01:01:01,080 --> 01:01:07,810
en toen heb ik van verschillende mensen bericht
ook, en ook uit Kampen vandaan, want er

692
01:01:07,810 --> 01:01:11,310
kwam eentje van Kampen vandaan, “ja, ik ken
die man” zegt ze “want het was één van ons..,

693
01:01:11,310 --> 01:01:18,503
van ons koor”. Ik zeg “nee, dat ken niet,
het was een gevangene ook, die kan nooit bij

694
01:01:18,504 --> 01:01:25,373
jullie koor geweest zijn”. En toen later
weer een andere vrouw, die belde op, en die

695
01:01:25,374 --> 01:01:26,514
zegt“die zanger was mijn zwager of broer”,
dat weet ik niet precies, nee, de zwager, “het

696
01:01:26,514 --> 01:01:41,800
was mijn zwager” zegt ze, toen zegt ze “en die
is in ’74”, wat zei ik nou?, zoiets, zoiets

697
01:01:41,800 --> 01:01:46,590
zei ik net, ja, ik weet niet precies meer,
“is hij overleden”. En tegelijk gooide ze

698
01:01:46,590 --> 01:01:50,360
de telefoon neer, toen schoot ze helemaal vol
en toen heeft ze de telefoon neergegooid.

699
01:01:50,360 --> 01:01:51,423
En dat vond ik erg jammer.

700
01:01:51,423 --> 01:02:01,590
En toen heb ik…, en toen zei ze wel van
dat hij directeur was in Oud-Beijerland

701
01:02:01,720 --> 01:02:09,880
en in OudBeijerland heb ik gebeld naar het..,
naar het Stadshuis, ik zeg “zo en zo”, het hele

702
01:02:09,880 --> 01:02:16,165
verhaal verteld uit de oorlog en ook.., en ook
wat er allemaal gebeurd is en over die zanger ook.

703
01:02:16,165 --> 01:02:20,910
“Ja”, zegt hij “ik zal het voor je uitzoeken,
je krijgt zo bericht van me”. En binnen een

704
01:02:20,910 --> 01:02:25,980
halfuur belde hij weer terug en “ik heb het
gevonden” zegt hij “die man was die en die, en

705
01:02:25,980 --> 01:02:33,170
die was directeur op de school hier, maar die
is in…”…, wat wou ik zeggen?, …”…in ’74 of ’76

706
01:02:33,170 --> 01:02:39,457
is hij overleden”. En ik vond het zo jammer dat
die vrouw die hoorn… En ik heb later nog een

707
01:02:39,700 --> 01:02:43,309
keer willen bellen naar de Oud Rotterdammer of
ze die vrouw eens op konden zoeken, maar ja,

708
01:02:43,309 --> 01:02:48,622
ik denk dat die niet meer, dat mens is, die is
zó volgeschoten, maar dat vond ik heel jammer.

709
01:02:48,623 --> 01:02:54,950
Ik had die man toen ooit willen zien natuurlijk,
maar het is wel typisch toen ik die man had

710
01:02:54,950 --> 01:03:00,910
horen zingen, sinds die tijd ben ik een ontzettende
liefhebber geworden van klassieke muziek.

711
01:03:00,910 --> 01:03:03,110
Mijn vrouw is ook bezeten
van klassieke muziek, niet

712
01:03:03,110 --> 01:03:06,450
te zwaar hoor, maar echt
klassiek, mooi klassiek.

713
01:03:07,800 --> 01:03:09,620
Dat is gewoon gebleven.

714
01:03:09,620 --> 01:03:16,946
Maar dat was zo mooi, dat was zo mooi, dat
zingen in zo’n.., in zo’n paardenstal, dan

715
01:03:16,947 --> 01:03:21,720
moet je nagaan dat het helemaal vol met mensen
ligt helemaal en ineens hoor je zo’n heldere

716
01:03:21,720 --> 01:03:25,239
stem, want ze hadden wel verteld, dat
vrouwtje nog, dat hij in een koor gezeten had.

717
01:03:25,240 --> 01:03:29,830
Maar dan hoorde je een heldere
stem, dan hoor je Ave Maria zingen,

718
01:03:29,830 --> 01:03:35,680
nou, dat is echt, dan wordt je helemaal,
toen was het dood en doodstil.

719
01:03:35,680 --> 01:03:36,998
Echt helemaal stil.

720
01:03:36,999 --> 01:03:40,929
En toen kwamen die Duitsers aan de
deur luisteren, die.., die…, want ze

721
01:03:40,930 --> 01:03:44,983
hielden de wacht natuurlijk, maar ze
komen ook luisteren naar die muziek.

722
01:03:44,984 --> 01:03:47,610
Dat ze het ook zo mooi vonden.

723
01:03:47,610 --> 01:03:53,110
Maar ook hoe die jongen zong, die Duitsers,
dat waren geen SS’ers of wat, die SS en die

724
01:03:53,110 --> 01:03:54,320
Veldgendarmerie waren veel
minder, maar die gewone

725
01:03:54,320 --> 01:03:57,360
jongens waren allemaal
verplicht ook in dienst ook.

726
01:03:57,360 --> 01:04:04,090
Een hoop boerenjongens die..,
die ook van huis weggerukt zijn.