1 00:00:09,050 --> 00:00:10,670 Camera loopt weer. 2 00:00:11,960 --> 00:00:13,640 Uit wat voor een gezin komt u? 3 00:00:13,640 --> 00:00:19,900 Nou, een eh, wel een gezellig gezin. Met eh, we waren met vijf kinderen. 4 00:00:19,900 --> 00:00:27,530 Ik ben de oudste en dan een zusje, een broertje, nog een zusje en nog een klein broertje. 5 00:00:27,530 --> 00:00:31,990 Maar die is niet oud geworden, die is maar anderhalf jaar geworden. 6 00:00:31,990 --> 00:00:39,200 Dus waren we nog met vier kinderen. En ik weet niet wat ik daar dan nog meer van moet vertellen. 7 00:00:39,200 --> 00:00:43,810 En, en uw ouders? Waar, wat was hun eh, waar kwamen ze vandaan? Van wat voor achtergrond? 8 00:00:43,810 --> 00:00:51,050 Mijn moeder die was eh, een geboren Amsterdammer, Amsterdamse. En mijn vader die kwam uit Friesland. 9 00:00:51,050 --> 00:00:56,790 Maar die is met zijn ouders eh, nog voor de Eerste Wereldoorlog 10 00:00:56,790 --> 00:01:02,780 naar het Westen gegaan, omdat hij in Friesland geen werk meer had. 11 00:01:02,780 --> 00:01:10,420 En hij had een zwager, die werkte op Zorgvlied aan de Amsteldijk, een grote begraafplaats. 12 00:01:10,520 --> 00:01:14,210 Als als eh, als grafdelver eigenlijk. 13 00:01:14,210 --> 00:01:18,990 En hij zei: "Nou, hier is wel werk voor je." En toen is mijn grootvader 14 00:01:18,990 --> 00:01:24,610 gaan werken b, op een eh, op een landgoed dat heette Rozenoord. 15 00:01:24,730 --> 00:01:30,060 Als tuinman ook. En mijn vader was toen een jongen van tegen de twaalf jaar. 16 00:01:30,060 --> 00:01:35,460 Daar komt dan nog bij: je had vroeger geen leerplicht, dus hij is eigenlijk 17 00:01:35,460 --> 00:01:40,140 van school gekomen, zonder loffelijk ontslag, zoals dat vroeger heette. 18 00:01:40,140 --> 00:01:46,490 En toen hij hier werk wilde zoeken, dat was bij eh, dat heette toen denk 19 00:01:46,490 --> 00:01:51,090 ik nog Van Vlissingen of de Nederlandse Fabriek, dat is het latere Werkspoor 20 00:01:51,090 --> 00:01:55,810 geworden, werd hij niet aangenomen omdat hij geen loffelijk ontslag had. 21 00:01:55,810 --> 00:01:58,081 (interviewster humt meelevend). 22 00:01:58,081 --> 00:02:00,052 Dat is wel jammer geweest. 23 00:02:00,052 --> 00:02:06,386 Hij heeft dus ook gedurende de hele Eerste Wereldoorlog eh, daar aan de Amsteldijk gewoond. 24 00:02:06,387 --> 00:02:11,710 En is toen in 1920 gaan varen, bij de Nieuwe Rijnvaartmaatschappij. 25 00:02:11,710 --> 00:02:14,540 En dat heeft 'ie gedaan tot 1944. 26 00:02:15,250 --> 00:02:21,950 En toen is 'tie eh, bij de gemeente gekomen, Gemeentevervoerbedrijf, afdeling veren, voor 27 00:02:21,950 --> 00:02:29,640 het onderhoud eh, in de machinekamer van, van de bootjes en de ponten, die op het IJ voeren. 28 00:02:30,680 --> 00:02:32,840 Goh. U mag echt eh, naar mij 29 00:02:34,050 --> 00:02:35,250 Ja, ja, ik kijk wel. 30 00:02:35,250 --> 00:02:35,666 kijken hoor.(xxx) 31 00:02:35,666 --> 00:02:36,940 Ja. Ik keek even stiekem, maar dat mag niet (lacht). 32 00:02:40,630 --> 00:02:45,250 In wat voor eh, kringen eh, verkeerden jullie? Hadden jul, ha, hadden uw ouders bijvoorbeeld eh. 33 00:02:45,250 --> 00:02:48,586 Ja, zaten ze ergens nog bij? Bij de kerk of, of eeh? 34 00:02:48,390 --> 00:02:52,910 Nou, ze waren wel lid van een kerk, van de Gereformeerde Kerk waren ze lid. 35 00:02:53,190 --> 00:02:55,090 En wij gingen dus ook naar de kerk. 36 00:02:55,090 --> 00:02:58,950 En dan verder ja, ons gezin sto, bestond er dan ook nog uit dat 37 00:02:58,950 --> 00:03:03,650 wij een opa in huis hadden, dat was de vader van mij moeder. 38 00:03:03,730 --> 00:03:08,940 Zijn vrouw is, was in 1932 overleden. Toen was ik een baby. 39 00:03:08,940 --> 00:03:13,060 En later eh, is hij toen bij ons in komen wonen. 40 00:03:13,060 --> 00:03:16,980 Dus ik heb nooit anders geweten dat er was een opa bij ons in huis. 41 00:03:16,980 --> 00:03:23,340 Maar een hele lieve opa, waar ik ook heel veel van geleerd heb, want hij vertelde ons 42 00:03:23,340 --> 00:03:30,600 veel over vroeger, zong met ons hele ouwe liedjes, die, die me altijd bij zijn gebleven. 43 00:03:30,600 --> 00:03:32,580 Hij kon goed gedichten opzeggen. 44 00:03:32,580 --> 00:03:39,940 Enne, ja, het was jammer dat hij in de, op het laatst van de oorlog in 1945 vlak voor 45 00:03:39,940 --> 00:03:46,260 de bevrijding is overleden, dat hij eigenlijk de bevrijding niet meer heeft meegemaakt. 46 00:03:46,310 --> 00:03:55,220 Toen was hij 84 jaar. Ik kan me nog goed herinneren dat hij 80 werd, dat was in 1940. 47 00:03:55,220 --> 00:04:00,690 Enne, ja, iemand die 80 werd, dat was toch heel wat, he (lacht). Dat werd je niet zo gauw. 48 00:04:00,690 --> 00:04:06,440 Tegenwoordig eh, is het heel gewoon. Dan word je 90, dan word je 100. 49 00:04:06,440 --> 00:04:10,930 Maar toen was dat nog iets bijzonders. En dat werd dan ook gevierd. 50 00:04:10,930 --> 00:04:15,740 Hij, hij kwam, hij had een gezin van negen kinderen. 51 00:04:16,420 --> 00:04:23,920 Enne, hij had toen ongeveer, ehm, vijfentwintig of zesentwintig kleinkinderen. 52 00:04:23,950 --> 00:04:27,590 Hij heeft nog meegemaakt ook dat 'ie overgrootvader 53 00:04:27,590 --> 00:04:30,470 is geworden, dat 'ie een paar achterkleinkinderen had. 54 00:04:30,470 --> 00:04:34,050 Maar mijn moeder was één van de jongste uit dat gezin, 55 00:04:34,050 --> 00:04:37,820 dus ik had allemaal hee, veel oudere neven en nichten. 56 00:04:38,190 --> 00:04:43,510 Die eh (aarzelt), eh da, waar je dan niet zo'n contact mee had maar die zag je wel 57 00:04:43,510 --> 00:04:48,770 regelmatig want ze kwamen op opa's verjaardag en ze kwamen altijd nieuwjaar wensen. 58 00:04:48,770 --> 00:04:49,930 Dan zat ons huis 59 00:04:49,930 --> 00:04:52,740 Mmm Kw altijd vol met de hele familie. 60 00:04:53,130 --> 00:04:57,990 En was ehm, eh 1940 was dat, dan? 61 00:04:58,430 --> 00:04:58,800 Ja. 62 00:04:58,800 --> 00:04:59,009 En dan toen was na, de oorlog begonnen xxx ook. 63 00:04:59,010 --> 00:05:04,310 Toen was de oorlog. Hij was in oktober jarig ja. Dus toen was de oorlog al even bezig. 64 00:05:04,310 --> 00:05:11,980 En ik weet dan toen dat eerste jaarwisseling van 1940/41 dat toen één van zijn zoons 65 00:05:11,980 --> 00:05:17,680 tegen hem zei: "Ik hoop dat u het eind van de oorlog nog meemaakt, dat de koningin 66 00:05:17,680 --> 00:05:22,540 weer terug komt". Maar ja, dat heeft hij nooit beleefd en dat was wel jammer. 67 00:05:22,610 --> 00:05:24,730 Want daar had hij zelf ook op gehoopt. 68 00:05:24,730 --> 00:05:28,810 Hij heeft de hele oorlog heeft 'ie nog één lekkere sigaar bewaard. 69 00:05:28,810 --> 00:05:32,597 Hij zei: "Die rook ik dan op als de oorlog over is". Maar ik 70 00:05:32,597 --> 00:05:36,990 geloof dat 'ie 'm in de laatste oorlogswinter wel opgerookt heeft. 71 00:05:36,990 --> 00:05:42,420 Want ja, tabak had je natuurlijk ook niet veel. Of hele slechte tabak. 72 00:05:43,150 --> 00:05:49,330 Dat noemden ze dan inlandse tabak, want dat maakten de mensen zelf, dat teelden ze ook zelf. 73 00:05:49,420 --> 00:05:54,690 Dat zag altijd een beetje groenig en het rook nou ook niet bepaald eh, naar tabak. 74 00:05:54,690 --> 00:05:59,430 Daar zat een apart geurtje aan. Het was een heel werk om dat goed te krijgen. 75 00:05:59,430 --> 00:06:04,620 Dat moest dan gefermenteerd worden. Maar hoe de mensen dat deden dat weet ik allemaal niet meer. 76 00:06:04,620 --> 00:06:09,350 Daar werd over gepraat: de één deed het zus, de ander deed het zo. 77 00:06:09,590 --> 00:06:13,220 En weet u nog eh, u was toen 8 jaar? xxx 78 00:06:13,220 --> 00:06:14,450 Toen de oorlog uitbrak. 79 00:06:14,450 --> 00:06:18,160 Da, dat was eh, u woonde in Amsterdam Noord, he? 80 00:06:18,160 --> 00:06:18,740 Noord ja. 81 00:06:18,740 --> 00:06:20,010 Vlakbij die Fokkerfabrieken. 82 00:06:20,010 --> 00:06:20,900 Ja. 83 00:06:20,900 --> 00:06:26,767 Wa, was dat eh, voor u was dat een, een voelbare dreiging, van goh wij wonen gevaarlijk? 84 00:06:26,790 --> 00:06:28,430 Toen nog niet, toen nog niet. 85 00:06:28,430 --> 00:06:36,370 Eigenlijk in 1941, toen waren wij mij zusje en ik eens op een zondag bij kennissen van ons die 86 00:06:36,370 --> 00:06:43,270 woonden op de Heiman, op het Heimansplein of Heimansweg, vlak tegenover de Rooms Katholieke Kerk. 87 00:06:43,270 --> 00:06:48,520 En toen gingen wij op zondagmiddag wandelen en toen zijn we naar de Fokkel, de Fokkerfabriek 88 00:06:48,520 --> 00:06:54,380 gewandeld op de Papaverweg, om te zien hoe die camouflage daar allemaal gemaakt was. 89 00:06:54,380 --> 00:06:57,780 Want die fabriek was helemaal gecamoufleerd. 90 00:06:57,830 --> 00:07:02,950 Het leken net eh, het was allemaal van riet gemaakt, op raamwerk denk ik. 91 00:07:02,950 --> 00:07:07,750 En dat waren huizen, En ze hadden over die fabriekshallen hadden 92 00:07:07,750 --> 00:07:12,540 ze allemaal netten gespannen met, met groen geschilde hei, of zo. 93 00:07:12,540 --> 00:07:17,070 Dat het net bergen waren. Waar kleine huisjes dan ook in stonden. 94 00:07:17,070 --> 00:07:21,370 Maar ze lieten die huizen die op de begane grond stonden, die kunsthuizen, 95 00:07:21,370 --> 00:07:27,220 lieten ze helemaal doorlopen tot de Heggerankweg, waar de gewone huizen stonden. 96 00:07:27,220 --> 00:07:29,950 Dus dat was erg gevaarlijk ook voor die mensen. 97 00:07:29,950 --> 00:07:34,310 Maar dat wist je toen nog niet eh, da dat 't eh, later op die 98 00:07:34,310 --> 00:07:39,240 Fokkerfabriek gemunt zou worden, dat daar ook gebombardeerd zou worden. 99 00:07:39,490 --> 00:07:42,760 En daar zijn toen natuurlijk ook wel mensen bij omgekomen, 100 00:07:42,760 --> 00:07:46,110 dat het daar ook op de huizen terecht gekomen is. 101 00:07:46,910 --> 00:07:51,580 Dat, dat, dat was het eerste wat ik van die ca, wat ik van camouflage weet. 102 00:07:51,580 --> 00:07:54,130 Maar de Engelsen wisten drommelsgoed dat daar 103 00:07:54,130 --> 00:07:57,670 Zwitserland niet lag, of zo, aan die bergen en huisjes. 104 00:07:57,670 --> 00:08:01,250 Dat lieten ze wel eh, merken op de Engelse zender 105 00:08:01,250 --> 00:08:03,940 ook, waar je dan eigenlijk niet naar mocht luisteren. 106 00:08:03,940 --> 00:08:07,750 Ja, wij hadden toen geen radio maar dat hoorde ik dan weer van 107 00:08:07,750 --> 00:08:12,780 vriendinnetjes wel naar die eh, naar die Engelse zender konden luisteren. 108 00:08:12,780 --> 00:08:17,100 Want je mocht eigenlijk ook geen radio meer hebben, die moest je allemaal inleveren. 109 00:08:17,100 --> 00:08:17,700 Mmm 110 00:08:17,700 --> 00:08:24,100 En wij hadden aanvankelijk, dat noemden ze radiodistributie, dat ging via de PTT. 111 00:08:24,100 --> 00:08:29,730 Dan had je een draaischijf, dan kon je het eh, twee ze, twee Nederlandse zenders 112 00:08:29,730 --> 00:08:35,010 en twee buitenlandse zenders krijgen, een Engelse en een Belgische, geloof ik. 113 00:08:35,010 --> 00:08:40,650 Maar in de oorlog werd, werd er natuurlijk vreselijk veel propaganda gemaakt 114 00:08:40,650 --> 00:08:45,520 voor de NSB en voor de Duitsers, en kreeg je alleen maar Duitse muziek te horen. 115 00:08:45,520 --> 00:08:50,910 Toen heeft mijn vader gezegd: "Ik wil die Duitse propaganda niet 116 00:08:50,910 --> 00:08:54,640 horen". Toen heeft hij zijn abonnement op die radio opgezegd. 117 00:08:54,640 --> 00:08:59,850 Dus toen hebben we eigenlijk verder in de oorlog geen eh, radio meer gehad (gesnuif). 118 00:09:00,600 --> 00:09:06,540 Em. U was eh, dan bij die eh Fokkerfabriek ook gaan kijken. En wa xxx 119 00:09:06,540 --> 00:09:06,559 Ja. 120 00:09:06,560 --> 00:09:06,930 Was dat dan spannend of ook, ook eng? (xxx) avontuurlijk? 121 00:09:06,930 --> 00:09:15,760 Nou, gewoon, ja, je, ik was toen 9, ik, ja, nou, je bekeek dat. 122 00:09:15,760 --> 00:09:20,500 Maar verder dacht je er niet bij na dat daar wel eens bommen zouden kunnen vallen. 123 00:09:20,500 --> 00:09:23,210 Dat, dat speelde toen nog niet zo erg. 124 00:09:23,220 --> 00:09:24,830 En als het luchtalarm ging? 125 00:09:24,920 --> 00:09:31,540 Dat ging toen nog niet zo erg. Het was er wel. Maar, maar toen die eerste jaren nog niet zo. 126 00:09:31,540 --> 00:09:38,820 Later toen, eh, die vliegtuigen allemaal overkwamen om Duitsland te gaan bombarderen, het Ruhrgebied 127 00:09:38,820 --> 00:09:44,970 en Bremen en Hamburg, dan ging er wel vaak luchtalarm en dan mocht je niet op straat zijn. 128 00:09:44,970 --> 00:09:49,540 En er was ook eh, in Amsterdam Noord in het Vliegenbos, was 129 00:09:49,540 --> 00:09:55,470 allemaal luchtweer, eh, luchtafweergeschut opgesteld, en zoeklichten. 130 00:09:55,470 --> 00:10:02,550 En dan konden de Duitsers die konden die vliegtuigen beschieten. Maar overdag gebeurde toch niet zo. 131 00:10:02,550 --> 00:10:05,510 Het was meer 's avonds dat ze overkwamen. 132 00:10:05,510 --> 00:10:09,760 En en, wat dan wel altijd spannend was, als het volle maan was. 133 00:10:09,760 --> 00:10:13,810 Want dan voerden ze die vluchten ook, heel vaak uit. 134 00:10:13,810 --> 00:10:18,180 En dan richtten ze die zoeklichten daarop en als ze dan zo'n vliegtuig in het 135 00:10:18,180 --> 00:10:22,070 zoeklicht hadden, dan begonnen ze er natuurlijk behoorlijk op te schieten. 136 00:10:22,070 --> 00:10:28,450 Maar die vliegtuigen probeerden dan toch altijd ook uit dat zoeklicht, weg te komen. 137 00:10:28,450 --> 00:10:33,530 Er is er wel eens één geraakt, in 1942 in december. 138 00:10:33,530 --> 00:10:37,200 En die is toen op het Volenwijckerspark terechtgekomen. 139 00:10:37,200 --> 00:10:43,700 En in de nacht van tweede Paasdag op dinsdag in 1943 is er 140 00:10:43,700 --> 00:10:47,840 eentje in de Vijzelstraat op het Carlton Hotel neergekomen. 141 00:10:47,840 --> 00:10:51,840 Mijn moeder ging er ook altijd 's nachts uit als ze zo aan het schieten 142 00:10:51,970 --> 00:10:56,320 waren om te kijken wat er gebeurde, of er brandende vliegtuigen waren. 143 00:10:56,320 --> 00:10:59,295 En ik weet dat met dat vliegtuig wat toen op de eh 144 00:10:59,295 --> 00:11:03,160 Vijzelstraat neer is gekomen dat je dat vliegtuig hoorde. 145 00:11:03,160 --> 00:11:06,760 En wij hebben het ook zien branden en neer zien komen. 146 00:11:06,760 --> 00:11:13,090 Maar wij woonden aan de andere kant van het IJ, dus wij hebben geen dreun of zo gevoeld. 147 00:11:13,090 --> 00:11:17,360 Maar de mensen die in Amsterdam Zuid woonden die hebben dat wel gevoeld. 148 00:11:17,700 --> 00:11:22,560 En weet u nog als eh, als u moeder er dan uit ging, was, was u dan ook wakker? 149 00:11:22,560 --> 00:11:25,629 Je werd wel eens wakker, maar wij bleven gewoon in bed. 150 00:11:25,630 --> 00:11:29,340 En dan kwam mijn moeder bij ons in de slaapkamer, kwam ze voor het raam kijken. 151 00:11:30,030 --> 00:11:33,550 Want ze wilde toch altijd wel weten wat er gebeurde. 152 00:11:33,710 --> 00:11:38,290 Je kan er natuurlijk weinig aan doen, maar ze bleef toch niet rustig in bed liggen. 153 00:11:38,970 --> 00:11:40,550 En was zij dan bang? 154 00:11:40,680 --> 00:11:46,600 Nou, ze heeft het aan ons nooit laten merken, maar ik denk dat zij toch ook wel bang is geweest. 155 00:11:47,210 --> 00:11:49,290 Dat er wat gebeuren zou. 156 00:11:49,290 --> 00:11:49,870 Mja (xxx). 157 00:11:49,870 --> 00:11:52,619 Je wist nooit waar zoiets terecht kwam. Nee. 158 00:11:52,620 --> 00:11:55,440 Nee, en ze had wel vijf k, vier kinderen. 159 00:11:55,440 --> 00:11:56,650 Vier kinderen ja. 160 00:11:56,650 --> 00:12:04,070 En in 1940, dat was begin oktober, toen is er ook een vliegtuig, 161 00:12:04,070 --> 00:12:07,230 nee, toen hebben ze bommen gegooid in Amsterdam Noord. 162 00:12:07,230 --> 00:12:10,360 Maar dat waren nog niet van die zware bommen, en die, 163 00:12:10,360 --> 00:12:13,150 die, er is er ook één op de Adelaarsweg gevallen. 164 00:12:13,150 --> 00:12:20,500 Daar is toen eh, de mensen zijn er wel uitgekomen op twee zoons na. Die zijn daarbij omgekomen. 165 00:12:20,500 --> 00:12:24,770 En er is ook een bom gevallen in een binnentuin, zal 166 00:12:24,770 --> 00:12:27,580 ik maar zeggen, een blok huizen waar een binnentuin was. 167 00:12:27,580 --> 00:12:30,520 En daar zijn mensen zwaar gewond geraakt. 168 00:12:30,520 --> 00:12:34,280 Eén die een eh, arm moest missen en één die een oog 169 00:12:34,280 --> 00:12:38,190 moest missen, en nog één die een been moest missen. 170 00:12:38,190 --> 00:12:41,851 Maar het waren niet toen nog niet van die erge zware bommen, dat, dat 171 00:12:41,851 --> 00:12:46,230 er zo, er was wel schade natuurlijk, maar dat bleef in, in die binnen, 172 00:12:46,230 --> 00:12:50,300 tot die binnentuin en de huizen, die daaraan stonden, bleef het beperkt. 173 00:12:50,300 --> 00:12:51,060 Verder niet. 174 00:12:51,060 --> 00:12:53,760 En kende u of u familie die mensen? 175 00:12:54,210 --> 00:13:00,410 Ja. Ja. Dat waren een jongen van 14 jaar, die omgekomen is. En een jongen van 20. 176 00:13:00,410 --> 00:13:05,700 Want we hebben nog naar de begrafenisstoet staan kijken en dat is ook beschreven 177 00:13:05,700 --> 00:13:11,270 in, in dat boek, in dat boek, ik dacht, over het bombardement op Amsterdam Noord. 178 00:13:11,270 --> 00:13:14,550 Dat ze in Amsterdam Noord begraven zijn, toen. 179 00:13:15,880 --> 00:13:20,970 Enne, ja, die, die gewonde mensen, mijn moeder kende daar toen veel mensen want dat 180 00:13:20,970 --> 00:13:27,730 was de woningbouw vereniging Patrimonium en die is begin jaren '20 daar gebouwd. 181 00:13:27,730 --> 00:13:34,440 En er kwamen natuurlijk ook allemaal bekende mensen wonen en die, die kende zij dan ook wel. 182 00:13:34,440 --> 00:13:39,429 En ik kan me nog wel herinneren dat die mevrouw daar liep met haar kunstarm, 183 00:13:39,430 --> 00:13:44,200 en ze had dan ook nog een stijf been want ze had een zware wond in 184 00:13:44,200 --> 00:13:48,270 haar heup gehad, waardoor, daar had ze een stijf been aan overgehouden. 185 00:13:48,270 --> 00:13:55,030 En haar man had toen een scherf in zijn gezicht gekregen waardoor hij een oog moest missen. 186 00:13:55,970 --> 00:13:59,330 En een oudere man moest dan een been missen. 187 00:14:00,550 --> 00:14:01,500 Indrukwekkend, he, voor eh? 188 00:14:01,500 --> 00:14:04,480 Ja, dat is dan indrukwekkend ja, ja. 189 00:14:04,480 --> 00:14:09,250 Dat, omdat daar over gepraat werd, wie dat waren, wist je, 190 00:14:09,250 --> 00:14:13,410 wist je dat dan ook eh, hoe dat in elkaar zat, natuurlijk. 191 00:14:13,860 --> 00:14:17,880 En weet u nog hoe uw ouders met elkaar, praten? Uw vader was wel veel weg he? 192 00:14:17,880 --> 00:14:18,150 Ja. 193 00:14:18,150 --> 00:14:22,754 Maar al, eh, kwam hij thuis eh, praatten ze met elkaar, was dat, was u daar wel bij? 194 00:14:23,080 --> 00:14:23,850 Ja wel. 195 00:14:23,850 --> 00:14:26,550 Nou ja, gewoon, over de dagelijkse dingen en ze praatten 196 00:14:26,550 --> 00:14:29,780 natuurlijk ook veel met mijn opa, dat was der vader. 197 00:14:29,780 --> 00:14:34,070 Enne, ja, die kende ook veel van die mensen. 198 00:14:34,630 --> 00:14:39,885 En mijn moeder die is daar ook in begin jaren '20 met haar ouders komen wonen. 199 00:14:39,886 --> 00:14:47,000 En ze is daar ook in 19 26 is ze da uit zo'n Patrimoniumhuis eh getrouwd. 200 00:14:47,000 --> 00:14:51,790 Dat heb ik nog op dat Historisch Documentatie Centrum zitten bekijken. 201 00:14:51,790 --> 00:14:54,090 Ik zeg: "He, ja, hier heeft mijn moeder gewoond". 202 00:14:54,090 --> 00:14:58,020 En ik ben zelf daar ook geboren op het Zwanenplein. 203 00:14:58,250 --> 00:15:00,820 En toen hebben we later op de Ganzenweg gewoond. 204 00:15:00,820 --> 00:15:03,950 En daarna hebben we dan, zijn we naar de Wielewaalstraat gewoond. 205 00:15:03,950 --> 00:15:07,020 Daar heb ik het langste gewoond, 17 jaar. 206 00:15:07,460 --> 00:15:13,480 En toen ze we verhuisd naar de Duizendschoonstraat, maar ja, dat was al in de jaren '50, hoor. 207 00:15:14,150 --> 00:15:19,930 Kunt u es, ehm teruggaan naar, naar de 17e juli eh, 208 00:15:19,930 --> 00:15:20,140 Ja. 209 00:15:20,900 --> 00:15:26,820 1943? Hoe, hoe begon die eh, dat was een zaterdag. Hoe begon dat normaal bij jullie? Een zaterdag? 210 00:15:26,820 --> 00:15:29,860 Nou, vroeger had je op zaterdag nog school, maar dat 211 00:15:29,860 --> 00:15:32,880 was onze eerste vakantiedag van de grote vakantie. 212 00:15:32,880 --> 00:15:34,990 Dus we waren allemaal thuis. 213 00:15:35,020 --> 00:15:40,070 En mijn moeder die zei eh, tegen mijn zusje en mij: "Nou, jullie kunnen wel eens mooi voor 214 00:15:40,070 --> 00:15:46,100 me afwassen, na het ontbijt". Dus wij stonden in de keuken, en toen ging het luchtalarm. 215 00:15:46,320 --> 00:15:50,880 En dan kwamen ook alle mensen van de fabrieken, die moesten dan bij de fabrieken weg. 216 00:15:50,880 --> 00:15:54,510 Want het was natuurlijk toch ook altijd op fabrieken gemunt. 217 00:15:54,510 --> 00:15:58,860 Tenminste, daar waren ze bang voor de Draca en Kromhout en Stork. 218 00:15:58,860 --> 00:16:05,170 En die kwamen dan allemaal naar de woonwijk. En toen zagen we ook vliegtuigen in de lucht. 219 00:16:05,170 --> 00:16:11,015 Maar we dach, wisten eerst nog niet, het konden overvliegende vliegtuigen zijn, maar 220 00:16:11,015 --> 00:16:15,352 dat, en ik kan het me ook niet herinneren, dat er door de Duitsers op geschoten is. 221 00:16:15,352 --> 00:16:17,770 Dat, dat was eigenlijk een te korte periode. 222 00:16:17,770 --> 00:16:22,680 En toen eh, na ja, toen ineens toen stonden we dan in de gang. 223 00:16:22,680 --> 00:16:25,320 Een smalle hoge gang, want ze zeiden altijd, dan moest 224 00:16:25,320 --> 00:16:28,950 je gaan staan, want dan viel alles niet meteen op je. 225 00:16:28,950 --> 00:16:32,160 We woonden op een bovenhuis, en mijn moeder zette dan de 226 00:16:32,160 --> 00:16:35,970 straatdeur open beneden, als er mensen naar binnen wilden vluchten. 227 00:16:35,970 --> 00:16:40,020 En de ramen open, we hadden van die omhoog schuivende ramen. 228 00:16:40,020 --> 00:16:44,490 Om de luchtdruk van buiten naar binnen ook te verminderen. 229 00:16:44,770 --> 00:16:50,110 Enne, toen hoorden we ineens een heel raar, rammelend geluid. 230 00:16:50,110 --> 00:16:56,010 En toen zag mijn moeder ehm, aan de overkant door het raam zag ze een schaduw. 231 00:16:56,100 --> 00:16:59,400 En toen dacht ze eigenlijk dat er een vliegtuig neerkwam. 232 00:16:59,940 --> 00:17:04,540 En toen hoorden we een oorverdovend lawaai en dat, dat, dat duurde even 233 00:17:04,740 --> 00:17:09,340 en toen bleek er dan op de Meeuwenlaan die bom gevallen te zijn, achteraf. 234 00:17:09,340 --> 00:17:11,190 Maar, dat duurde wel even natuurlijk want er vele, 235 00:17:11,190 --> 00:17:15,590 vielen natuurlijk een heleboel bommen in de omgeving. 236 00:17:15,910 --> 00:17:19,910 En toen we dan uiteindelijk, we stonden daar te gillen in die gang want we 237 00:17:19,910 --> 00:17:24,404 dachten, ja stra, de grond die, die golfde ook onder je voeten dus je dacht. 238 00:17:24,404 --> 00:17:26,730 Het waren allemaal planken vloeren, het was geen 239 00:17:26,730 --> 00:17:30,170 beton, dat je dacht, na ja, straks stort het huis in. 240 00:17:30,170 --> 00:17:35,710 En toen kwam er nog een meneer naar boven lopen. Die dacht, wat staan die mensen daar eh, te gillen. 241 00:17:35,710 --> 00:17:40,900 Maar toen was het al over. En toen keek je naar buiten en toen zag je één grijze mist. 242 00:17:40,900 --> 00:17:45,730 Dat was gewoon van het stof. Allemaal, wat dat veroorzaakte. 243 00:17:45,730 --> 00:17:49,060 Dat trok dan later wel weer uit, maar achteraf bleek 244 00:17:49,060 --> 00:17:52,790 het huis ook helemaal zwaar onder het stof te zitten. 245 00:17:53,070 --> 00:17:54,440 Stonden jullie allemaal met elkaar? 246 00:17:54,440 --> 00:17:56,330 Ja, we stonden zo bij elkaar. 247 00:17:56,330 --> 00:17:57,280 In het gangetje? 248 00:17:57,280 --> 00:17:57,777 In het gangetje. 249 00:17:57,778 --> 00:17:58,400 U als, u als oudste? 250 00:17:58,400 --> 00:18:04,300 Ik was de oudste. Mijn moeder stond erbij. En mijn opa die was rustig in de kamer blijven zitten. 251 00:18:04,300 --> 00:18:06,950 Die, die trok zich er nooit veel van aan. 252 00:18:07,000 --> 00:18:12,810 Want we hebben in 1944 nog eens een beschieting meegemaakt, op een zondagmiddag. 253 00:18:12,810 --> 00:18:16,460 Toen zaten we aan tafel, was denk ik in december. 254 00:18:16,460 --> 00:18:20,520 Toen was het op de Euterpenstraat gemunt, daar zat de SD. 255 00:18:20,520 --> 00:18:25,920 En dan wilden ze dat beschieten en bombarderen om zo die mensen eruit te krijgen. 256 00:18:25,920 --> 00:18:30,650 Toen vlo, toen vlogen de kogels bij ons over de straat, dat zag je. 257 00:18:31,250 --> 00:18:34,260 Maar toen bleef mijn opa ook gewoon in de kamer zitten. 258 00:18:35,190 --> 00:18:39,050 Die, die, die, die liet dat maar gelaten over zich heen komen. 259 00:18:39,050 --> 00:18:43,079 Dan zei mijn moeder: "Nou, u moet hier niet blijven zitten". (lacht). 260 00:18:43,860 --> 00:18:47,550 En en toen eh eh op die 17e juli 261 00:18:47,550 --> 00:18:47,755 Ja. 262 00:18:47,755 --> 00:18:51,520 Eh. Toen, toen stonden jullie daar met zijn allen boven 263 00:18:51,520 --> 00:18:51,820 Ja. 264 00:18:51,820 --> 00:18:51,960 te gillen? 265 00:18:51,960 --> 00:18:58,260 Ja. En we hoorden ook wel een beetje glasgerinkel. Want er gingen toch ruiten kapot natuurlijk. 266 00:18:58,260 --> 00:19:00,100 Ja, en toen, toen werd het stil. 267 00:19:00,940 --> 00:19:07,070 Wat, wat, wa weet u nog wat, wat u eh, wat u, wat u dacht of weet u nog wat u moeder deed of? 268 00:19:07,070 --> 00:19:12,890 Nee, nee. Mijn moeder had wel meteen zoiets: ik wil hier weg. Ik wil naar mijn zuster toe. 269 00:19:12,890 --> 00:19:15,200 Praatte zij met, met jullie? Zei ze, ik bedoel 270 00:19:15,200 --> 00:19:16,640 Jaa. (xxx). 271 00:19:16,640 --> 00:19:19,470 (xxx). Voorop, wie, u was de oudste? (xxx). Hoe 272 00:19:19,470 --> 00:19:25,400 Ja. Nou, ja dan zei ze: "We moeten hier weg, we moeten hier niet blijven, ik wil hier niet blijven". 273 00:19:25,400 --> 00:19:28,480 Ze dacht: als ik waar uit deze buurt weg ben. 274 00:19:29,270 --> 00:19:34,510 En toen heeft ze dan wat spullen bij elkaar gepakt en toen zijn we dan naar Amsterdam Oost gegaan. 275 00:19:34,510 --> 00:19:38,450 Maar toen had ze wel onderhand gehoord, want ja, de mensen kwamen toch 276 00:19:38,450 --> 00:19:42,590 overal naar buiten, dat die bom daar op de Meeuwenlaan was gevallen. 277 00:19:42,590 --> 00:19:48,180 Op die apotheek met die dokter en die familie Groenewold, dat huis. 278 00:19:48,180 --> 00:19:51,280 En toen vlak voordat we weggingen hebben we even om 279 00:19:51,280 --> 00:19:54,100 de hoek van de straat gekeken, en toen zagen we dat. 280 00:19:54,100 --> 00:19:59,710 En toen kwamen er ook buurmeisjes kwamen huilend thuis, want die hadden in de Sint 281 00:19:59,710 --> 00:20:06,280 Ritakerk gezeten, die ha, die s, die vierden, dat was het 25 jarig bestaan van de Parochie. 282 00:20:06,280 --> 00:20:09,320 En middenin die kerk is een bom gevallen. 283 00:20:09,320 --> 00:20:14,000 De voorkant stond nog overeind en de achterkant, maar de, het midden was weg. 284 00:20:14,000 --> 00:20:23,830 Nou die kinderen die zijn huilend naar huis gelopen Dus dat was ook heel heftig. 285 00:20:23,860 --> 00:20:26,990 Dus dan wist je dat daar ook een bom gevallen was. 286 00:20:28,380 --> 00:20:32,170 Er waren, en dan, ja, twee straten verder bij ons was 287 00:20:32,170 --> 00:20:35,650 ook een bom gevallen en daar was brand uitgebroken. 288 00:20:36,170 --> 00:20:37,870 Daar was een kruidenierszaak. 289 00:20:37,870 --> 00:20:43,680 Enne, ja, of 'ie brandbare spullen in huis heeft gehad, weet 290 00:20:43,680 --> 00:20:47,480 ik niet, maar daar is de enige plek waar brand is geweest. 291 00:20:47,480 --> 00:20:54,020 Verder is nergens eh, brand geweest. Na ja, die mensen zijn dan ook verbrand eruit gehaald, later. 292 00:20:54,020 --> 00:20:58,730 Dat hebben wij allemaal niet gezien hoor, want daar zijn we niet naar gaan kijken. 293 00:20:59,560 --> 00:21:04,400 Maar die kruidenier, die had het niet zo druk want, ja, er gingen geruchten, dat 'ie een 294 00:21:04,400 --> 00:21:09,820 beetje pro-Duits was, of een NSB-er was dus er kwamen niet zo veel klanten in die winkel. 295 00:21:09,820 --> 00:21:15,847 En toen wij stonden af te wassen, toen eh, was het schuurmiddel op. 296 00:21:15,848 --> 00:21:20,130 En toen moest eigenlijk schuurmiddel gekocht worden en toen zeg ik tegen mijn 297 00:21:20,130 --> 00:21:24,960 zusje: "Nou, dan kan je beter even naar Botter gaan, want eh, daar is het toch 298 00:21:24,960 --> 00:21:29,420 nooit druk in de winkel". Maar toen zou zij weg gaan, en toen ging het luchtalarm. 299 00:21:29,420 --> 00:21:34,470 Dus is ze thuis gebleven. En later bleek dan dat daar een bom gevallen was. 300 00:21:34,470 --> 00:21:37,650 Dus dan moet je er niet aan denken, wat er gebeurd 301 00:21:37,650 --> 00:21:41,440 was als zij eh, daarbij omgekomen was, natuurlijk. 302 00:21:46,730 --> 00:21:51,650 En de mensen, die die twee zonen verloren hebben, toen bij dat eerste 303 00:21:51,650 --> 00:21:57,080 bombardement in 1940, die woonden daar toen in een huis recht tegenover. 304 00:21:57,080 --> 00:22:01,810 Dus die maakten zo, we, weer van dichtbij zo'n bombardement mee. 305 00:22:01,810 --> 00:22:04,920 Want die, die mevrouw had wel eens tegen mijn moeder 306 00:22:04,920 --> 00:22:09,150 gezegd, eerder al, omdat mijn moeder haar ook kende. 307 00:22:09,150 --> 00:22:13,620 Ze zegt: "Als ik vliegtuigen hoor,dan zie altijd weer de ramen op me afkomen". 308 00:22:13,620 --> 00:22:17,480 Want ja, zij, ze hadden nog in bed gelegen, want het was erg vroeg. 309 00:22:17,570 --> 00:22:22,390 Maar ze zijn er wel heelhuids uitgekomen, maar die twee zoons niet. 310 00:22:23,900 --> 00:22:26,700 Want ze hadden ook nog twee dochters, ik weet niet of die 311 00:22:26,700 --> 00:22:30,780 toen ook thuis waren, en dat die er ook uitgekomen zijn. 312 00:22:32,960 --> 00:22:35,440 Dus dat was heel wat. 313 00:22:35,640 --> 00:22:40,990 En zij had een zuster in een ander deel van die straat wonen en daar liepen wij toen langs. 314 00:22:40,990 --> 00:22:44,940 En die stonden daar in de verte naar te kijken, naar 315 00:22:44,940 --> 00:22:47,960 die brand natuurlijk, want niemand kwam daar dichtbij. 316 00:22:47,960 --> 00:22:53,450 En ze zei: "O, dat tante Betsie dit nou ook nog mee moet maken". Want dat was natuurlijk 317 00:22:53,450 --> 00:23:00,270 drie jaar na dat andere bombardement, of bijna drie jaar na dat andere bombardement. 318 00:23:01,420 --> 00:23:05,870 Nou, toen zijn wij naar de pont gegaan, enne overgevaren. 319 00:23:06,890 --> 00:23:10,090 En naar de Middeweg, naar de Middenweg gegaan. 320 00:23:10,090 --> 00:23:16,290 En wist u wat uw, wist u wat uw moeder met eh, wa waar u moeder met jullie naar toeging? 321 00:23:16,290 --> 00:23:20,170 Ja, dat was haar zuster waar ze heen ging. Mijn opa ging ook mee. 322 00:23:20,670 --> 00:23:25,166 Dus we gingen daar met zijn allen heen. En toen kwamen we daar en toen zei. 323 00:23:25,166 --> 00:23:29,970 En ze dacht, nou ja, ze had een goede verstandhouding met haar zuster, die zegt wel: "Nou, 324 00:23:29,970 --> 00:23:36,380 blijven jullie hier maar een nachtje of zo". En toen kwam mijn oom thuis en die zei: "Nee 325 00:23:36,380 --> 00:23:40,800 hoor, dat kan hier niet en dat wil ik wie, helemaal niet in huis hebben". Nou ja, mijn 326 00:23:40,800 --> 00:23:46,390 moeder natuurlijk helemaal over der toeren, want ze wist niet waar ze anders heen moest. 327 00:23:46,390 --> 00:23:51,510 Nou, toen hebben ze dan besloten, ze konden dan zaterdag- en zondagnacht blijven. 328 00:23:51,510 --> 00:23:53,770 Maar dan moesten ze 's maandags weer naar huis. 329 00:23:53,770 --> 00:23:57,900 En pas na de oorlog hebben wij gehoord waarom dat was. 330 00:23:57,900 --> 00:24:01,640 Want die mensen leefden ook op het puntje van hun zenuwen, 331 00:24:01,640 --> 00:24:04,500 want zij hadden Joodse onderduikers daar boven zitten. 332 00:24:04,500 --> 00:24:09,939 En in de kamer daarnaast sliepen wij. Dus die mochten helemaal geen geluid maken, of zo. 333 00:24:09,940 --> 00:24:14,490 Maar dat hoorden we pas na de bevrijding. 334 00:24:14,560 --> 00:24:18,860 En dan zeg je, ja: "Alles weten is alles vergeven". Maar toen vond 335 00:24:18,860 --> 00:24:23,820 mijn moeder dat zo erg, dat mijn tante of mijn oom zo gereageerd had. 336 00:24:23,820 --> 00:24:25,950 Maar ze konden niet anders. 337 00:24:25,950 --> 00:24:33,590 Want hun eigen dochter, die getrouwd was, en in een eigen huis woonde, die wist het ook niet. 338 00:24:33,590 --> 00:24:38,160 Niemand wist het verder. Alleen de mensen, die tot dat huishouden behoorde. 339 00:24:39,140 --> 00:24:44,000 Want toen hebben ze in 1944 hebben ze ook nog eens hun zoons 340 00:24:44,000 --> 00:24:48,010 terug laten komen, die waren ondergedoken in de Achterhoek. 341 00:24:48,470 --> 00:24:53,770 Drie zoons, en er was er één, die had een Ausweis, want die was ziek 342 00:24:53,770 --> 00:24:58,540 geweest, dus die hoefde niet in Duitsland te werk gesteld te worden. 343 00:24:58,540 --> 00:25:03,870 En toen kwam er een razzia, na kerktijd, op zondag, 344 00:25:03,870 --> 00:25:07,000 En toen had juist die ene zoon had zich verscholen. 345 00:25:07,910 --> 00:25:12,540 Enne, nou, die hebben ze opgepakt, en die is toen wel naar Duitsland gestuurd. 346 00:25:12,540 --> 00:25:14,540 Hij is wel weer terug gekomen. 347 00:25:14,540 --> 00:25:20,850 Mijn oom is wel naar Arnhem geweest naar de SD, om te proberen of die 'm daar weg kon krijgen. 348 00:25:20,850 --> 00:25:24,790 Maar dan zeiden ze: "Ja, waarom heeft 'ie zich dan verscholen in die 349 00:25:24,790 --> 00:25:28,560 kerk, dat had 'ie dan ook niet hoeven doen". En toen zijn ze zo bang 350 00:25:28,560 --> 00:25:32,570 geworden, toen hebben ze die andere twee zoons weer naar huis gehaald. 351 00:25:32,570 --> 00:25:39,280 Dus die hebben daar ook die twee laatste oorlogsjaren nog gezeten. Dus dat, dat was tjokvol. 352 00:25:39,280 --> 00:25:45,810 Maar zolang er op die slaapverdieping geen vreemde mensen kwamen, konden zij zich daar bewegen. 353 00:25:46,180 --> 00:25:50,330 Want die, die Joodse mevrouw heeft later wel eens gezegd: "Ja hoor, we wisten precies 354 00:25:50,330 --> 00:25:55,480 hoe jullie eruit zagen, want als jullie op visite kwamen, dan hingen wij over de 355 00:25:55,480 --> 00:26:04,540 trapleuning te kijken hoe jullie er uit zagen". (lacht). Ja, dat was heel heftig. 356 00:26:06,120 --> 00:26:09,490 En daar hebben zij ook die, mijn oom en tante, ook wel 357 00:26:09,490 --> 00:26:12,890 veel last van gehad hoor, na de oorlog, van die spanningen. 358 00:26:12,890 --> 00:26:16,900 Want ze waren ook niet superjong meer. Ze waren toen ook al in de vijftig. 359 00:26:16,900 --> 00:26:23,520 En als je dan onder zo'n spanning moet leven, dat als je huiszoeking krijgt, dan, 360 00:26:23,520 --> 00:26:28,100 dan ga je er allemaal aan natuurlijk, als je, als je Joodse onderduikers hebt. 361 00:26:28,100 --> 00:26:33,090 Het waren buren van een paar huizen verder, waar ze goed meer omgingen. 362 00:26:33,090 --> 00:26:39,220 En daarom hebben ze ze toen in huis genomen. 363 00:26:39,220 --> 00:26:49,190 Nou, toen zijn we 's maandags weer naar eh, Amsterdam Noord teruggegaan, en heeft mijn moeder 364 00:26:49,190 --> 00:26:55,100 een brief naar der schoonzuster, dat was een zuster van mijn vader in Baambrugge, geschreven. 365 00:26:55,100 --> 00:26:59,550 En toen kregen we de volgende dag een telegram van "Nou, kom hier maar 366 00:26:59,550 --> 00:27:03,630 heen". En toen is zij dinsdagmiddag gekomen, en ze zegt: "Nou, ik kan 367 00:27:03,630 --> 00:27:08,160 de kinderen wel meteen meenemen". En toen heeft ze er drie mee genomen. 368 00:27:08,160 --> 00:27:10,420 En ik ben bij mijn moeder gebleven. 369 00:27:10,630 --> 00:27:16,110 Ik vond het zo naar als zij daar alleen achter bleef eh, met mijn opa. 370 00:27:16,150 --> 00:27:21,990 En toen is mijn opa woensdags naar zijn zoon in Amsterdam Zuid gegaan, die 371 00:27:21,990 --> 00:27:26,790 woonde in de Rivierenbuurt, om te vertellen hoe dat allemaal gegaan was. 372 00:27:26,990 --> 00:27:32,430 En toen zijn die tante en oom mee teruggekomen. Om mijn opa weer thuis te brengen. 373 00:27:32,430 --> 00:27:36,300 Hij kon het wel alleen toen nog, hoor, maar ja, ze zijn meegekomen en toen hee, 374 00:27:36,300 --> 00:27:42,840 hee, heeft mijn tante gezegd: "Nou, opa en ik kon dan wel twee weken bij hun 375 00:27:42,840 --> 00:27:47,310 komen". En dan ging mijn moeder aan het eind van die week eh, ook naar Baambrugge. 376 00:27:47,310 --> 00:27:50,590 En ik ben toen na die twee weken ook naar Baambrugge gegaan. 377 00:27:50,590 --> 00:27:58,070 En opa is bij mijn oom en tante gebleven. Tot we weer allemaal naar huis gingen in oktober. 378 00:27:58,070 --> 00:28:05,040 Maar er trokken een heleboel mensen uit Amsterdam Noord weg. Want die gingen in de. 379 00:28:14,220 --> 00:28:18,820 Ja, want een heleboel mensen gingen in Amsterdam Noord weg, tijdelijk. 380 00:28:18,820 --> 00:28:23,090 Ze wilden daar gewoon niet blijven, omdat ze eh narigheid hadden gezien 381 00:28:23,090 --> 00:28:27,480 van mensen, die onder het puin vandaan gehaald werden die ze kenden. 382 00:28:27,480 --> 00:28:32,660 En er waren in Amsterdam Oost in de eh, ja, dat noemden ze de Afrikaanse buurt of 383 00:28:32,660 --> 00:28:37,930 de Oranje Vrijstaatbuurt heette dat geloof ik, stonden een heleboel huizen leeg. 384 00:28:37,930 --> 00:28:41,280 Want er hadden nogal veel Joodse gezinnen gewoond, want 385 00:28:41,280 --> 00:28:44,970 die waren toen in 1943 toen allemaal al weggevoerd. 386 00:28:45,880 --> 00:28:50,410 En dan konden die, die waren van de gemeente, die huizen, en die kon je dan huren. 387 00:28:50,410 --> 00:28:55,800 Want mijn oom heeft toen oo, ook nog gezorgd dat mijn moeder zo'n huis kon krijgen. 388 00:28:55,800 --> 00:28:58,500 Maar mijn moeder zei: "Nou, ik hoef daar niet in, ik blijf 389 00:28:58,500 --> 00:29:03,080 gewoon thuis". Wij zijn toen altijd ook gewoon thuis gebleven. 390 00:29:03,160 --> 00:29:08,560 Kwam toen overdag ook wel eens luchtalarm. En dan kon je niet naar school. 391 00:29:08,560 --> 00:29:11,290 Nou, dan ging je in de, in, in de schuilkelder zitten, 392 00:29:11,290 --> 00:29:14,850 want aan de Meeuwenlaan stond ook een schuilkelder. 393 00:29:14,850 --> 00:29:18,830 Ja, het leek nergens om, want het was een hoop aarde en op 394 00:29:18,830 --> 00:29:22,240 de grond lag zand en der was een, een rechte houten bank in. 395 00:29:22,240 --> 00:29:25,170 Maar dan bleef je altijd een beetje bij de uitgang staan om te 396 00:29:25,170 --> 00:29:28,780 kijken wat er gebeurde, dat je er dan ook gauw weer eh, uit kon. 397 00:29:28,830 --> 00:29:36,720 En eh, jullie zijn wel een paar maanden 's niet thuis geweest, he? Is is was, 398 00:29:36,720 --> 00:29:39,090 Ja, van, van juli tot oktober. 399 00:29:39,090 --> 00:29:45,830 En, eh wa weet u, wa want u vertelde net dat veel Amsterdammers uit Noord, dus eh dat, ja toch zo 400 00:29:45,830 --> 00:29:45,981 Ja 401 00:29:45,982 --> 00:29:47,270 aangegrepen waren 402 00:29:47,270 --> 00:29:48,157 Ja MAS en en daardoor 403 00:29:47,740 --> 00:29:48,310 Ja 404 00:29:48,310 --> 00:29:50,810 eigenlijk daar even niet wilde zijn? 405 00:29:50,810 --> 00:29:51,190 Nee. Nee. 406 00:29:51,190 --> 00:29:55,678 Of. Wa, hoe, hoe was dat voor jullie precies? Was 't, was er ook, of was jullie huis ook kapot? 407 00:29:55,678 --> 00:29:56,849 Of was dat ook met je moeder eigenlijk 408 00:29:56,850 --> 00:29:57,025 Nou, 409 00:29:57,025 --> 00:29:58,250 je moeder eigenlijk bang eh? 410 00:29:58,250 --> 00:30:03,710 Door, door de spanning, door de angst die je had. Dat er weer wat zou gebeuren. 411 00:30:03,710 --> 00:30:05,750 Dat wist je natuurlijk nooit. 412 00:30:06,470 --> 00:30:11,250 Alleen al als je het luchtalarm hoorde, dan eh, had je al de rillingen. 413 00:30:11,650 --> 00:30:17,480 En toen mijn broertjes, mijn broertje en zusjes al weg waren, toen lag mijn 414 00:30:17,480 --> 00:30:21,620 moeder eh, in de nacht, ik geloof dat het van de nacht van woensdag op donderdag 415 00:30:21,620 --> 00:30:27,540 toen was, dat wij nog thuis waren, had ze zo'n gedreun gevoeld in der bed. 416 00:30:27,540 --> 00:30:33,700 Want er was ook ergens nog een tijdbom gevallen. Of een bom die niet geëxplodeerd was. 417 00:30:33,700 --> 00:30:36,150 En die lag tegen een huis aan. 418 00:30:36,150 --> 00:30:40,760 En die hebben ze toen wel, dan, dan dekten ze dat helemaal af met balen stro. 419 00:30:40,760 --> 00:30:43,300 Maar ja, je wist nooit wat er kon gebeuren. 420 00:30:43,300 --> 00:30:49,160 En toen dacht ze: "Nou misschien is die, is die bom wel ontploft". En toen zijn we, liepen we 's 421 00:30:49,160 --> 00:30:56,060 morgensvroeg om zes uur al over straat om daar in de buurt te gaan kijken, of daar wat gebeurd was. 422 00:30:56,060 --> 00:31:00,544 Dat was bij het Zwanenplein tegenover de Bethlehem, bij de Bethlehemkerk was dat. 423 00:31:00,545 --> 00:31:04,950 Maar die eh, die, die strobalen die lagen er nog. 424 00:31:04,950 --> 00:31:09,310 En die hebben ze, die bom hebben ze, geloof ik, pas maanden later gedemonteerd. 425 00:31:09,310 --> 00:31:13,120 Maar ik geloof dat, dat dan ook niet zo was wat ze tegenwoordig doen 426 00:31:13,120 --> 00:31:18,890 met bommen demonteren, dat ze dan hele, hele eh, buurten ontruimen. 427 00:31:18,890 --> 00:31:22,010 Dat deden ze toen niet. Maar die bommen waren nog niet zo zwaar. 428 00:31:22,010 --> 00:31:25,990 Maar ja, nu halen ze toch ook nog wel bommen uit de, uit 429 00:31:25,990 --> 00:31:30,110 de oorlog, die ze moeten op, die ze moeten demonteren. 430 00:31:30,110 --> 00:31:36,150 Want die zijn vaak heel diep weggezakt. Maar die bom hebben ze er toen gewoon uitgehaald. 431 00:31:38,810 --> 00:31:45,110 Is uw moeder in die dagen eh, nog met eh, buren en mensen uit de straat gaan praten? 432 00:31:45,110 --> 00:31:47,790 Weet u, was u, we, kunt u zich dat herinneren? 433 00:31:48,300 --> 00:31:53,420 Nee. Da, dat kan ik me niet herinneren. Er werd gewoon eigenlijk niet meer over gepraat. 434 00:31:53,420 --> 00:31:57,610 Ik weet alleen dat wij 's maandags thuiskomen, toen was het warm, zonnig weer. 435 00:31:57,610 --> 00:32:02,390 En dat er een vreselijke lysollucht hing. Daar werd je onpasselijk van. 436 00:32:02,390 --> 00:32:08,460 Want dat was voor de ontsmetting, he. Van wat ze allemaal eh, uit die, uit die puinhopen halen. 437 00:32:08,460 --> 00:32:13,793 Want dat waren natuurlijk ook delen van mensen. Ze haalden er ook niet altijd hele mensen uit. 438 00:32:13,794 --> 00:32:19,910 Maar dat, dat vergeet je dan wel weer gauw, hoor. 439 00:32:22,540 --> 00:32:27,860 Daar hebben wij ook niet zo veel van gezien, dat er mensen uitgehaald werden. 440 00:32:28,740 --> 00:32:33,070 Toen bij ons daar bij die apotheek, ik denk dat dat in het weekend al gebeurd was. 441 00:32:33,070 --> 00:32:37,800 Of in elke geval die, in die periode dat wij weg zijn geweest. 442 00:32:39,080 --> 00:32:43,710 Maar dat er wel mensen onherkenbaar uitgekomen zijn. 443 00:32:44,970 --> 00:32:47,950 Iemand die ze alleen maar aan de ringen konden herkennen. 444 00:32:47,950 --> 00:32:54,060 Een vrouw, die mevrouw Groeneweld eh, wold, heb ik toen wel gehoord. Maar er waren ook zoons. 445 00:32:54,060 --> 00:32:57,280 Maar ja, hoe die zoons er uit gekomen zijn, weet ik niet. 446 00:32:57,810 --> 00:33:01,930 Dat waren studenten, die waren toevallig thuis met vakantie. 447 00:33:05,440 --> 00:33:11,360 Ja, de apotheek, die apothekersassistente hebben ze wel allemaal bij elkaar gevonden. 448 00:33:11,420 --> 00:33:13,030 Heb ik toen wel gehoord. 449 00:33:13,030 --> 00:33:16,292 Ja, die wi, zijn zo geschrokken van het geluid misschien 450 00:33:16,292 --> 00:33:19,870 die s, die zijn misschien mekaar in de armen gevlogen of zo. 451 00:33:19,870 --> 00:33:21,750 Ja, en toe is die bom gevallen. 452 00:33:24,470 --> 00:33:31,070 Zijn er nog kinderen, want u had neem ik aan ki, kinderen van school of buurtgenootjes? 453 00:33:31,080 --> 00:33:34,860 Nee, bij eh die, die Marietje Groenwold die zat op een andere school. 454 00:33:34,860 --> 00:33:40,240 Die kende ik wel, die is dan omgekomen. Maar eh, niet van onze school, nee. 455 00:33:40,240 --> 00:33:43,592 Want in die buurt zijn geen bommen gevallen, eigenlijk. 456 00:33:43,592 --> 00:33:52,290 Van de ki, van de kinderen die bij eh, ons op school zaten. Die zijn nie, niemand omgekomen. 457 00:33:56,390 --> 00:34:02,480 Heeft u nog eh, gezien hoe, hoe der, dat er werd opgeruimd? 458 00:34:02,480 --> 00:34:06,830 Ik bedoel, u, u, u heeft al verteld dat u snel, u bent eigenlijk meteen weggegaan. 459 00:34:06,830 --> 00:34:07,530 Ja, ja. 460 00:34:07,530 --> 00:34:09,850 Maar u bent ook weer teruggekomen. Wa, heeft u daar nog, eeh, 461 00:34:09,850 --> 00:34:10,130 Nou, kij 462 00:34:10,130 --> 00:34:12,200 opruimwerkzaamheden of gezien 463 00:34:12,200 --> 00:34:12,612 Nee, want k (xxx). 464 00:34:12,640 --> 00:34:12,930 of hulpdiensten? 465 00:34:12,930 --> 00:34:18,190 Kijk, zodra die mensen, als de mens, dat ze de mensen gevonden 466 00:34:18,270 --> 00:34:21,940 hadden in die puinhopen, bleef die puinhoop gewoon liggen. 467 00:34:21,940 --> 00:34:24,350 Die heeft er tot na de oorlog gelegen. 468 00:34:24,830 --> 00:34:30,720 En als je eens wat afval eh, kwijt moest dan zei je: "Gooi maar op de puinhoop" Want eh. 469 00:34:30,720 --> 00:34:35,630 Mijn vader is ook wel eens in een muur aan het hakken geweest om een schuilplaats te maken. 470 00:34:35,630 --> 00:34:40,130 Maar ja, dat moest je dan kwijt natuurlijk. Na ja, dan gooide je dat op die puinhoop. 471 00:34:40,130 --> 00:34:43,570 Dat is pas na de oorlog, ik weet niet eens meer in welk 472 00:34:43,570 --> 00:34:48,390 jaar, dat dat complex van die drie huizen weer opgebouwd is. 473 00:34:48,390 --> 00:34:54,520 Het is wel herbouwd, maar ik kan me niet meer het jaartal herinneren wanneer dat gebeurd is. 474 00:34:54,520 --> 00:34:59,684 Dat is ook ongeveer op dezelfde manier is het weer teruggekomen. Die apotheek is er weer ingekomen. 475 00:34:59,685 --> 00:35:04,440 Ik weet niet wie der in het middelste huis is komen wonen. 476 00:35:04,720 --> 00:35:09,950 Enne, of die dokter toen ook weer terug is gekomen dat kan ik me niet herinneren. 477 00:35:19,740 --> 00:35:23,370 Heeft u, weet u van uw broers of zussen eh, of zij, eeeh, 478 00:35:23,370 --> 00:35:27,770 aa de, zij hebben ongetwijfeld weer andere herinneringen. 479 00:35:27,771 --> 00:35:27,939 Want 480 00:35:27,940 --> 00:35:28,025 Jaa 481 00:35:28,026 --> 00:35:29,280 iedereen heeft andere, hoe eh, heeft u daar? 482 00:35:29,280 --> 00:35:34,610 Nou, daar hebben wij eigenlijk nooit zo over gepraat, hebben we 't nooit zo over gehad, eigenlijk. 483 00:35:34,610 --> 00:35:37,670 Dat kan ik me niet eh, herinneren. 484 00:35:37,670 --> 00:35:43,130 Ik weet wel, de eerste nacht dat we weer thuis sliepen, dat toen 485 00:35:43,130 --> 00:35:47,310 meteen dat overvliegen van die vliegtuigen weer begon, in oktober. 486 00:35:47,310 --> 00:35:51,870 En dat we dat wel eng vonden, dat, dat mijn zusje wel in bed lag te huilen. 487 00:35:51,870 --> 00:35:54,900 Want je was toch bang natuurlijk, want je dacht: O, nou 488 00:35:54,900 --> 00:36:01,170 begint het weer." Maar dat is ook niet altijd geweest, hoor. 489 00:36:01,380 --> 00:36:03,720 Kan ik me verder niet zo herinneren. 490 00:36:03,720 --> 00:36:09,760 Want er kwamen zo vaak vliegtuigen over, en er werd zo vaak geschoten en dan ho, hoopte je 491 00:36:09,760 --> 00:36:16,550 maar dat 't, dat er geen vliegtuig neergeschoten werd of dat er brand of iets dergelijks kwam. 492 00:36:17,610 --> 00:36:21,440 En dat is gelukkig verder altijd goed gegaan. 493 00:36:21,770 --> 00:36:28,900 Er is nog wel eens in het voorjaar van 1944, dat is gebeurd vlak 494 00:36:28,900 --> 00:36:35,330 voor eh, vlak voor de Pasen, is er ook een vliegtuig aangeschoten. 495 00:36:35,330 --> 00:36:42,960 Toen zat ik op school, dat was op een middag. En dat is in de Spaarndammerbuurt terecht gekomen. 496 00:36:42,960 --> 00:36:44,760 Bij een kleuterschool. 497 00:36:45,700 --> 00:36:51,466 En daar is een parachutist uitgesprongen, en die is ergens in de Van der Pekbuurt neergekomen. 498 00:36:51,467 --> 00:36:55,180 Maar ja, de mensen konden die parachutist niet zo gauw 499 00:36:55,180 --> 00:37:00,180 wegmoffelen, dus die is wel door de Duitsers eh, meegenomen. 500 00:37:00,330 --> 00:37:05,310 En toen zijn wij tweede paasdag zijn w, het was mooi 501 00:37:05,310 --> 00:37:09,540 weer, toen zijn wij naar de, met het bootje overgevaren. 502 00:37:09,900 --> 00:37:12,810 Of, eh, ja, bij de, dat ging naar de Haarlemmerpoort, 503 00:37:12,810 --> 00:37:16,610 om eens bij die Spaarndammerbuurt te kijken hoe dat was. 504 00:37:16,610 --> 00:37:23,200 Met dat neergestorte vliegtuig. En toen we daar liepen toen ging de lucht, toen ging het luchtalarm. 505 00:37:23,200 --> 00:37:25,970 De kinderen waren daar gewoon aan het spelen. 506 00:37:25,970 --> 00:37:30,110 En hoe je dan zag hoe die kinderen allemaal gillend naar huis liepen. 507 00:37:30,110 --> 00:37:33,060 Ja, die angst, dat kan ik me herinneren. 508 00:37:33,060 --> 00:37:36,030 En wij zijn weer gauw naar dat Boekelbootje terug gegaan. 509 00:37:36,030 --> 00:37:40,030 Maar dat voer niet van de kant, want dat was ook met ponten: als het 510 00:37:40,030 --> 00:37:44,340 luchtalarm was, dan bleven ze aan de kant liggen, dan voeren ze niet weg. 511 00:37:44,830 --> 00:37:47,790 Dus toen moesten we wachten tot het, tot het sein veilig 512 00:37:47,790 --> 00:37:51,736 weer gegeven werd, en dan eh, voer dat bootje weer weg. 513 00:37:51,737 --> 00:37:56,510 Dat is het enige wat ik me er van kan herinneren, dat we daar hebben 514 00:37:56,510 --> 00:38:01,780 staan kijken wat voor een ravage dat eh, vliegtuig daar aangericht had. 515 00:38:01,780 --> 00:38:04,100 Ja, eigenlijk een soort ramptoerisme. 516 00:38:04,760 --> 00:38:09,730 Maar zo, ja, wij wilden dat gewoon zien om te kijken wat er gebeurd was. 517 00:38:09,860 --> 00:38:15,200 Moet, ik geloof niet dat je dan nou als ramptoerisme moet zien. Tenminste, toen niet hoor. 518 00:38:15,200 --> 00:38:21,850 Nu zou ik het niet meer doen als er iets gebeurt, dat ik daar eh, perse moet gaan kijken. 519 00:38:24,080 --> 00:38:27,410 Net zo goed als toen dat vliegt, dat Turkse vliegtuig 520 00:38:27,410 --> 00:38:31,090 neerkwam, dat hebben ze helemaal afgeschermd met schuttingen. 521 00:38:31,090 --> 00:38:35,740 Dat de mensen daar toch maar, ja, vooral niet eh, zouden kijken. 522 00:38:35,740 --> 00:38:38,030 Maar ja, ook ze mochten daar niet stoppen. 523 00:38:38,440 --> 00:38:42,300 Dan kreeg je een hoge boete als je dat deed langs die weg. 524 00:38:50,760 --> 00:38:55,739 Goh. En eh, toch em, echt een heleboel eh angst, he, is er geweest? Voor wa 525 00:38:55,740 --> 00:38:56,340 Ja, ja. 526 00:38:56,340 --> 00:38:59,860 Je leefde wel in angst met dat luchtalarm en omdat je altijd 527 00:38:59,860 --> 00:39:04,407 bang bent dat er weer bommen gegooid worden, natuurlijk. 528 00:39:04,407 --> 00:39:09,460 Maar dat was alleen met luchtalarm. Want verder speelde je gewoon, hoor, je deed je gewone dingen. 529 00:39:09,460 --> 00:39:12,960 Je ging naar school. Dat was allemaal gewoon. 530 00:39:12,960 --> 00:39:17,630 We gingen ook naar het zwembad want dan stond er eh, grote borden van: 531 00:39:17,630 --> 00:39:21,200 Bij luchtalarm moet je uit het water, dan moet je naar je badhokje toe. 532 00:39:21,200 --> 00:39:23,410 Dat is gelukkig nooit voorgekomen hoor. 533 00:39:24,830 --> 00:39:29,630 Want wij zijn er in de zomer van '44 toch ook nog wel wezen zwemmen. 534 00:39:33,290 --> 00:39:39,620 U vertelde ehm, een andere keer over eh, over die fab, die Joodse fabriek. 535 00:39:39,620 --> 00:39:42,350 Ja, Kattenburg. Hollandia Kattenburg. 536 00:39:42,350 --> 00:39:48,660 Ja. Der eh, waren er dan ook veel Joodse kinderen eh, in de buurt? Of, of woonden die niet in Noord? 537 00:39:48,660 --> 00:39:55,450 Nee, nee. Dat wa, dat waren eh, alleen maar de directeur-eigenaar heette Kattenburg. 538 00:39:55,510 --> 00:39:58,940 En er werkten Joodse mensen en niet-Joodse mensen. 539 00:39:58,940 --> 00:40:02,559 Want ik heb iemand gekend, die daar als niet-Joodse gewerkt heeft. 540 00:40:02,559 --> 00:40:08,320 Maar dan kwam er een razzia, om, om die Joodse vrouwen op te pakken. En die Joodse meisjes. 541 00:40:08,320 --> 00:40:14,290 Maar ze zegt: De ene verraadde de ander". Want ze wilden er allemaal goed afkomen, natuurlijk. 542 00:40:14,290 --> 00:40:21,380 Dat heeft zij wel meegemaakt. Ik heb dat nooit zo gezien, hoor. Ja, je liep wel langs die fabriek. 543 00:40:21,380 --> 00:40:22,930 Want je ging dan naar de pont toe. 544 00:40:22,930 --> 00:40:26,950 Of er voer, ja, dat bootje voer toen niet meer, dat Bergmanbootje, 545 00:40:26,950 --> 00:40:30,570 maar je ging dan eh, met de, met de Valkenwegpont over. 546 00:40:30,610 --> 00:40:32,220 En dan liep je er langs. 547 00:40:32,220 --> 00:40:36,450 Maar hoe dat verder is gegaan, of die ook tot eh, tot 548 00:40:36,450 --> 00:40:39,720 diep in de oorlog of, nog gewerkt heeft, weet ik niet. 549 00:40:39,720 --> 00:40:44,220 Misschien hebben ze later wel eh, uniformen genaaid. Ik weet het niet. 550 00:40:44,220 --> 00:40:50,440 He, want dat gebeurde ook veel op ateliers. Dat ze ook voor de, voor de Duitsers moesten werken. 551 00:40:50,440 --> 00:40:55,390 Voor, voor, voor uniformen en dingen. Dat weet ik allemaal niet, hoor. 552 00:40:55,390 --> 00:41:01,080 Maar dat zal daar ook wel gebeurd zijn, want daar hadden ze die mensen dan wel eh, voor nodig. 553 00:41:01,080 --> 00:41:04,880 En of die eh, die, dat laatste periode van de oorlog 554 00:41:04,880 --> 00:41:08,120 helemaal eh, stil gelegen heeft, dat weet ik ook niet. 555 00:41:10,880 --> 00:41:20,040 Ik weet wel dat we vanaf september '44 geen Openbaar Vervoer meer hadden wat trams en bussen betrof. 556 00:41:20,040 --> 00:41:22,830 Dat als je ergens heen wilde, dat je het moest lopen. 557 00:41:22,830 --> 00:41:25,610 De ponten voeren gelukkig nog wel. 558 00:41:25,610 --> 00:41:32,380 Tot bijna het eind van de oorlog, toen was de brandstof op en toen hebben ze een pontonbrug gemaakt. 559 00:41:32,380 --> 00:41:36,160 Hebben ze al die ponten aan elkaar gelegd en dat hebben ze bij 560 00:41:36,160 --> 00:41:39,880 het Tolhuis gedaan, naar de achterkant van het Centraal Station. 561 00:41:39,880 --> 00:41:42,130 Omdat het IJ daar het smalste was. 562 00:41:42,130 --> 00:41:48,400 En die waren dan, een paar uur per dag werden der een stel ponten opzij 563 00:41:48,400 --> 00:41:53,200 gevaren zodat de scheepvaart er door kon zo, voor zover die er nog was. 564 00:41:53,200 --> 00:41:56,200 En dan op een gegeven moment dan werden ze allemaal 565 00:41:56,200 --> 00:41:58,975 aan elkaar gelegd en dan kon je er dan over lopen. 566 00:41:59,130 --> 00:42:00,800 Dat deden wij dan wel, dan gingen we der op 567 00:42:00,800 --> 00:42:03,700 zaterdagmiddag heen en dan wachtten we tot 'ie open ging. 568 00:42:03,700 --> 00:42:09,530 Maar dan besef je wat een eind het is, om dat IJ over te lopen, daar. 569 00:42:10,850 --> 00:42:16,270 En was de pont dan open of dan de brug dan open dat er scheepvaart door moest, 570 00:42:16,270 --> 00:42:19,459 dan waren er mensen die wilden dan wat bijverdienen, die hadden dan een 571 00:42:19,460 --> 00:42:24,830 roeibootje en dan kon je, voor een klein bedrag, kon je over gevaren worden. 572 00:42:25,980 --> 00:42:28,600 Dat heb ik ook nog wel meegemaakt. 573 00:42:28,600 --> 00:42:34,280 'k Wil heel eventje eh, op de klok kijken 574 00:42:34,280 --> 00:42:34,610 Het is vijf voor. 575 00:42:34,610 --> 00:42:35,840 bij de vogeltjes. 576 00:42:35,840 --> 00:42:37,090 Ja. 577 00:42:37,360 --> 00:42:41,929 Op het vogeltje wachten (KHW kijkt om richting de klok?). Even kijken, vijf min 578 00:42:41,930 --> 00:42:46,143 drie is twee, na, ja, ik weet niet wat voor een vogel er nou naar voren komt. 579 00:42:55,990 --> 00:43:00,630 (xxx), te beschrijven. En, en, ik zal wat vragen stellen die er wat 580 00:43:00,630 --> 00:43:00,870 Ja 581 00:43:00,870 --> 00:43:01,503 die der wat dieper 582 00:43:01,550 --> 00:43:01,850 Ja. 583 00:43:01,850 --> 00:43:05,080 op ingaan. Eigenlijk om, om dat moment eh, goed eh, 584 00:43:05,080 --> 00:43:05,780 Ja, ja. 585 00:43:05,780 --> 00:43:06,090 goed neer te zetten. 586 00:43:06,090 --> 00:43:06,264 Ja. 587 00:43:06,265 --> 00:43:10,580 Dus dan gaan we, ne, maken we eigenlijk een beetje een uitvergroting. Dus. 588 00:43:10,580 --> 00:43:10,660 Ja. 589 00:43:10,660 --> 00:43:12,660 En dan. En dat is eigenlijk wat ik eh wil vragen. Maar, d laat mij maar eh, 590 00:43:12,660 --> 00:43:12,980 Ok. 591 00:43:12,980 --> 00:43:15,230 vragen stellen. Ja. 592 00:43:15,230 --> 00:43:15,680 (lacht) 593 00:43:15,680 --> 00:43:16,230 Camera loopt. 594 00:43:16,230 --> 00:43:24,320 U stond in, in, in dat, dat halletje? 595 00:43:24,320 --> 00:43:25,390 Ja, gangetje. 596 00:43:25,390 --> 00:43:26,899 Op 'n gangetje op die verdieping? Ku, kunt u 597 00:43:26,900 --> 00:43:28,350 Ja, de eerste verdieping. 598 00:43:28,350 --> 00:43:30,780 Kunt u dat, dat es, eh, hoe zag dat eruit? 599 00:43:30,780 --> 00:43:35,050 Ja, (zucht). We woonden op een hoekhuis. 600 00:43:35,050 --> 00:43:39,240 Het was de gang, die liep van de voorkant van de straat, er was ook een raam 601 00:43:39,240 --> 00:43:44,210 in, en op ho, schuin de straat in, naar de Wielewaalstraat liep dat gangetje. 602 00:43:44,210 --> 00:43:50,670 En dan had je twee deuren. Eén van eh, van de voorkamer, één van de woonkamer. 603 00:43:51,000 --> 00:43:53,520 En dan zat er een knikje in die gang. 604 00:43:53,520 --> 00:43:56,419 En dan liep die door en dan had je aan de achterkant de keuken. 605 00:43:56,420 --> 00:43:58,370 Dus dat waren eigenlijk twee gangetjes. 606 00:43:58,370 --> 00:44:03,550 En dan recht tegenover de deur van de woonkamer was het toilet. 607 00:44:03,550 --> 00:44:07,810 En dan sprong die gang weer een beetje in. En in dat stukje stonden wij. 608 00:44:07,810 --> 00:44:08,480 Stonden jullie? 609 00:44:08,480 --> 00:44:11,870 Dus niet in die voorgang, maar mijn moeder stond misschien 610 00:44:11,870 --> 00:44:15,070 aan de overkant in dat gangetje en die kon dat raam zien. 611 00:44:15,070 --> 00:44:20,190 En die zag die schaduw van die bom, met dat rare ratelende geluid. 612 00:44:20,190 --> 00:44:26,270 En ik heb in dat boekje over het bombardement op Noord gelezen, dat iemand die da, daar haar vader 613 00:44:26,270 --> 00:44:32,210 bij verloren heeft, waar eigenlijk een bom ook op het huis is gevallen, die hoorde ook zo'n geluid. 614 00:44:32,210 --> 00:44:37,640 En die beschreef het alsof het een ankerketting was, die opgehesen werd. Nou. 615 00:44:37,640 --> 00:44:39,200 Daar leek het wel een beetje op. 616 00:44:39,200 --> 00:44:44,240 Want wij hadden altijd gehoord: bommen die vallen die maken een gierend geluid. 617 00:44:44,240 --> 00:44:47,710 En het was geen gierend geluid wat we hoorden hoorde. 618 00:44:47,710 --> 00:44:50,600 En daarom dacht mijn moeder dat het een vliegtuig was. 619 00:44:50,600 --> 00:44:57,150 Maar we hoorden ook geen vliegtuig, natuurlijk. We hoorden alleen ineens dat rare ratelende geluid. 620 00:44:57,150 --> 00:44:58,300 En toen die klap. 621 00:44:59,830 --> 00:45:04,150 En wat ik me wel eens later bedacht heb, toen je zo die oorlog 622 00:45:04,150 --> 00:45:10,350 kreeg tussen Servië en Kroatië, dat er ook zo bommen vielen, en zo. 623 00:45:10,350 --> 00:45:15,010 Dan zag je ook wel eens op straat zo'n grijze mist. 624 00:45:15,070 --> 00:45:18,850 En toen dacht ik: "Ja, dat hadden wij met het bombardement precies hetzelfde." 625 00:45:18,850 --> 00:45:24,040 Toen da, toen heb ik daar aan gedacht, ik denk, dat was net zo'n situatie. 626 00:45:25,110 --> 00:45:26,770 Het trok dan wel op, maar 't eh. 627 00:45:26,770 --> 00:45:31,190 Ja, je moet nagaan als, als er allemaal kalk en steen en weet ik 628 00:45:31,190 --> 00:45:35,140 wat meer met, met grote kracht vrijkomt, dat, dat gaat overal heen. 629 00:45:35,140 --> 00:45:38,290 Want het waaide ook niet hard, want het was mooi weer. 630 00:45:38,290 --> 00:45:41,630 't Was heus niet zo dat de wind dat overal heen waaide, 631 00:45:41,630 --> 00:45:44,660 maar dat is gewoon door de luchtdruk natuurlijk gegaan. 632 00:45:45,660 --> 00:45:51,020 Wist u, op dat moment: nu valt er een bom? Of ha, wa, hoe eh. 633 00:45:51,020 --> 00:45:57,910 Nou dat wisten wij niet, wat het was. Maar we hoorden wel een oorverdovend lawaai wat even aanhield. 634 00:45:57,910 --> 00:46:01,000 Maar ik kan niet beschrijven, hoe lang het aangehouden 635 00:46:01,000 --> 00:46:03,360 heeft, want er vielen natuurlijk allemaal bommen. 636 00:46:03,360 --> 00:46:10,130 Het was niet de enige bom die viel. Want de v, de volgende straten vielen ook een paar bommen. 637 00:46:10,840 --> 00:46:15,780 En en en dat eh, en ja, en hoe lang wij daar hebben staan schreeuwen, dat weet ik ook niet. 638 00:46:15,780 --> 00:46:20,370 Ineens was het over, dat weet ik wel. Maar het was wel angstig. 639 00:46:22,840 --> 00:46:25,670 Hadden jullie de neiging om, om weg te rennen of bleven jullie juist? 640 00:46:25,670 --> 00:46:28,780 Nou, nee, we bleven staan, want we durfden niet naar buiten. 641 00:46:28,780 --> 00:46:31,200 Want we wisten niet eh, wat er gebeuren zou. 642 00:46:31,200 --> 00:46:35,340 Ik weet alleen dat dat de grond onder onze voeten golfde. 643 00:46:35,690 --> 00:46:41,530 En mijn moeder heeft ook later wel ontdekt dat er een muur ontzet was. 644 00:46:41,530 --> 00:46:46,866 Dat er een grote scheur van boven naar beneden zat en dat 'ie een beetje geweken was. 645 00:46:46,867 --> 00:46:50,310 Maar ja, daar kom je later pas achter (hoest). 646 00:46:50,730 --> 00:46:53,400 En uw jongere eh, broertje, eh, zu? 647 00:46:53,550 --> 00:46:56,110 Ja, dat weet ik ook niet hoe die dat beleefd heeft. 648 00:46:56,110 --> 00:46:57,490 Die waren toch weer een stuk kleiner? 649 00:46:57,490 --> 00:47:08,467 Ja, mijn, mijn broer die was negen. En mijn zusje tien. En mijn jongste zusje was zeuven. Dus eh. 650 00:47:08,467 --> 00:47:13,710 Ja, hoe die dat beleefd hebben, w. Daar heb ik het ook nooit eigenlijk over gehad. 651 00:47:13,710 --> 00:47:17,050 Want ik heb er nou ook niet meer met mijn zuster over gepraat, 652 00:47:17,050 --> 00:47:20,600 die pas overleden is, hoe ze, hoe zij dat beleefd heeft. 653 00:47:20,600 --> 00:47:26,460 Maar daar heb ik het helemaal niet eh, over gehad. (schraapt keel). 654 00:47:26,460 --> 00:47:29,410 Wel dan even met mijn broer dat 'ie uit zichzelf zei: 655 00:47:29,410 --> 00:47:33,530 "Het was prachtig weer." Zonder dat ik dat aangehaald had. 656 00:47:33,530 --> 00:47:40,010 Hij zegt: "Het was een prachtige, zonnige dag met een strakblauwe lucht." En dat was ook zo. 657 00:47:40,010 --> 00:47:47,180 (schraapt keel). En dat was het ook die zondag toen de Fokkerfabriek gebombardeerd werd. 658 00:47:47,180 --> 00:47:51,450 En dat was ook die woensdag, dat er nog weel bommen gevallen zijn. 659 00:47:51,450 --> 00:47:55,579 Het was alle drie de dagen prachtig warm, helderblauw weer (hoest). Ja, ik moet even kuchen. 660 00:47:55,580 --> 00:47:57,424 Glaasje water? 661 00:47:57,424 --> 00:47:58,346 Ja, nou 662 00:47:58,346 --> 00:48:00,321 Jaa? Even doen? 663 00:48:00,322 --> 00:48:04,010 Zet hem weer aan. Hij loopt. 664 00:48:25,780 --> 00:48:28,420 Ja? 'kwee 't 665 00:48:28,420 --> 00:48:29,830 Ok. xxx 666 00:48:29,830 --> 00:48:39,900 Ik zit me zo voor te stellen hoe je daar zo met, een paar kinderen en je moeder op de gang staat. En 667 00:48:39,900 --> 00:48:40,520 Jaha. 668 00:48:40,520 --> 00:48:46,250 Nou, ja, hoe mijn moeder dat beleefd moet hebben, als je zelf zo oud bent, en je 669 00:48:46,250 --> 00:48:50,930 moet er dan aan denken, wat zij in die oorlog allemaal mee heeft moeten maken. 670 00:48:50,930 --> 00:48:54,960 Ook maar weer iedere dag, en in die l, dat laatste half 671 00:48:54,960 --> 00:48:59,180 jaar eigenlijk heeft moeten zorgen dat er eten op tafel kwam. 672 00:49:00,290 --> 00:49:01,140 He? 673 00:49:01,360 --> 00:49:07,658 Ik weet wel, dat ze de avond van de vierde mei gezegd heeft 's avonds, toen was het 674 00:49:07,658 --> 00:49:14,910 een regenachtige dag, dat ze niet wist hoe ze de volgende week aan eten moest komen. 675 00:49:15,050 --> 00:49:20,170 Toen waren de voedseldroppings al bezig, maar daar had, daar wa, was nog niets van verdeeld. 676 00:49:20,170 --> 00:49:23,290 Want dat is ook allemaal zo onregelmatig gegaan. 677 00:49:23,600 --> 00:49:28,090 En toen gingen we 's avonds vroeg naar bed, om een uur of half acht. 678 00:49:28,090 --> 00:49:32,460 En toen om een uur of acht hoorden we dat Duitsland gecapituleerd had. 679 00:49:32,460 --> 00:49:36,480 En dan sta je er al heel anders tegenover. 680 00:49:36,480 --> 00:49:42,257 Ook al heb je dan geen eten, maar het idee, dat het afgelopen is, dat is dan toch ook wel wat. 681 00:49:42,257 --> 00:49:48,270 Nou ja, en toen is in die week daarna is meteen, zijn die voedselpakketten allemaal verdeeld. 682 00:49:48,270 --> 00:49:53,290 Ja, dat ging heel raar hoor, want je kreeg ook niet één doos met van alles erin. 683 00:49:53,290 --> 00:50:00,770 Want er was ook een hoop kapot gegaan. Ze verdeelden zo maar wat. Maar je had weer wat, natuurlijk. 684 00:50:01,560 --> 00:50:04,160 En dan komt er natuurlijk ook weer aanvoer. 685 00:50:04,160 --> 00:50:08,820 Want waarom was er in het Westen geen eten, dat was een straf! 686 00:50:09,170 --> 00:50:13,500 Van de Duitsers voor het Westen, omdat de spoorwegstaking der was. 687 00:50:13,500 --> 00:50:19,470 De spoorwegen staakten, die wilden geen transporten voor de Duisters meer uitvoeren. 688 00:50:19,470 --> 00:50:22,780 Geen mensen meer wegvoeren. 689 00:50:22,890 --> 00:50:27,980 En toen heeft er eentje in, een hoge, in, in Duitsland gezegd van: "Dan krijgt het Westen ook 690 00:50:27,980 --> 00:50:34,950 geen eten." Want in Groningen, en zo, lagen de schepen, maar die mochten niet naar het Westen toe. 691 00:50:34,950 --> 00:50:35,290 Nee. 692 00:50:35,291 --> 00:50:37,590 Zo is dat eigenlijk gegaan. 693 00:50:37,590 --> 00:50:43,210 Mmm. Nog even een laatste eh, nog een vraag over uw moeder. 694 00:50:43,210 --> 00:50:44,180 Jaha. 695 00:50:44,720 --> 00:50:51,940 Kon zij dat a, allemaal wel aan?Ik bedoel. Werd ze niet een beetje, ontzettend overspannen? En eh. 696 00:50:51,940 --> 00:50:54,170 Bleef ze, bleef ze een, een, een ardige moeder? 697 00:50:54,230 --> 00:50:58,280 O ja wel. Daar heb ik nooit veel aan gemerkt. 698 00:50:59,540 --> 00:51:03,170 Een keer is ze eens even over haar toeren geweest, om, 699 00:51:03,170 --> 00:51:06,170 door een opmerking, dat ze huilend naar boven liep. 700 00:51:06,170 --> 00:51:09,870 Maar verder heb ik nooit iets aan mijn moeder gemerkt. 701 00:51:09,870 --> 00:51:14,600 Ja, misschien wel in stilte als wij in bed lagen, dat weet ik natuurlijk niet. 702 00:51:14,890 --> 00:51:20,700 Maar niet als wij der bij waren. Dan was ze gewoon eh, de moeder. 703 00:51:21,980 --> 00:51:28,270 Ze hebben toen ook na de bevrijding hebben ze een speciale feestdag voor moeders gehouden. 704 00:51:28,270 --> 00:51:32,920 Ja, wat dat inhield, weet ik niet, maar eh, een bijeenkomst voor moeders, 705 00:51:32,920 --> 00:51:38,690 omdat ze die oorlog allemaal eh, zo goed doorstaan hadden, eigenlijk. 706 00:51:40,270 --> 00:51:46,520 Gewoon een ontspanningsmiddag was dat. En wat er optrad, dat weet ik allemaal niet meer, hoor.