1
00:00:00,000 --> 00:00:07,070
Interview op 28 april 2008 in de Appelgaard
in Margraten. De geïnterviewden is mevr.

2
00:00:07,390 --> 00:00:11,377
Annie Prevoo-Frijnts; de
interviewer is Jo Purnot.

3
00:00:11,377 --> 00:00:13,092
Mevrouw Prevoo kunt u mij
iets vertellen over uw

4
00:00:13,092 --> 00:00:16,290
kinderjaren, waar bent u
geboren, waar bent u opgegroeid?

5
00:00:16,290 --> 00:00:27,920
Ik ben geboren in Groot-Welsden,
een gehucht dat tot Margraten

6
00:00:28,370 --> 00:00:36,480
behoort, op 26 juni 1923, ik
word dus binnenkort 85 jaar.

7
00:00:36,480 --> 00:00:40,680
Mijn kindertijd was heel zorgeloos,
ik heb een heel fijne jeugd gehad

8
00:00:40,680 --> 00:00:44,830
ondanks het feit dat het toen een
heel arme en zorgelijke tijd was.

9
00:00:44,830 --> 00:00:53,580
Ik kom uit een gezin van 16 kinderen, wel
niet van 1 moeder, zelfs van 3 moeders.

10
00:00:57,390 --> 00:01:07,290
Mijn vader zaliger was in 1894 getrouwd
en bij de geboorte van het 6e kind,

11
00:01:08,380 --> 00:01:13,370
een tweeling waarvan 1 kind gestorven
is, is zijn jonge vrouw gestorven.

12
00:01:13,370 --> 00:01:18,290
Korte tijd 1 jaar later is
hij voor het gezin getrouwd

13
00:01:18,290 --> 00:01:21,560
met een zuster van zijn
vrouw, maar die was ziekelijk.

14
00:01:21,560 --> 00:01:26,230
Daar heeft hij 2 kinderen mee
gekregen en toen is die gestorven.

15
00:01:26,230 --> 00:01:36,150
Mijn moeder werkte in die tijd als kinderverzorgster/
huishoudster in het gezin, op de boerderij.

16
00:01:38,590 --> 00:01:42,725
Hij is een tijdje later met mijn moeder
getrouwd. Ze hebben nog 9 kinderen gekregen.

17
00:01:42,726 --> 00:01:47,630
Mijn moeder was heel wat jaren jonger dan
mijn vader zaliger. Dat was niet erg.

18
00:01:47,630 --> 00:01:49,980
Ze hadden een grote boerderij.

19
00:01:49,980 --> 00:01:54,440
Hij is de stichter geweest
van de boomkwekerijen Frijnts

20
00:01:54,440 --> 00:01:58,840
in Groot-Welsden, maar hij
is heel jong gestorven.

21
00:01:58,840 --> 00:02:00,890
Dat wil zeggen voor ons heel
jong, op 58-jarige leeftijd.

22
00:02:00,890 --> 00:02:03,853
Ik was toen 2 jaar oud,
ik heb hem nooit gekend.

23
00:02:04,060 --> 00:02:11,500
Alleen uit de verhalen van mijn moeder weet ik
dat het een heel lieve en hartelijke man was.

24
00:02:11,500 --> 00:02:16,740
Men had hem heel erg graag en hij
is zelfs wethouder geweest van

25
00:02:16,740 --> 00:02:22,990
de gemeente Margraten en directeur
van het zangkoor van de kerk.

26
00:02:22,990 --> 00:02:25,405
Het was een verenigingsman
en een heel lieve persoon.

27
00:02:25,560 --> 00:02:29,890
Verder weet ik niets van hem,
want ik heb hem nooit gekend.

28
00:02:29,890 --> 00:02:30,879
Met twee jaar ben je
daar nog te klein voor.

29
00:02:31,270 --> 00:02:43,209
Toen hij gestorven is heeft mijn moeder na een
paar jaar de oudste kinderen, de halfbroers en

30
00:02:43,450 --> 00:02:51,210
-zusters waren nog niet allemaal getrouwd, er
woonden er nog verschillende bij ons thuis de

31
00:02:52,920 --> 00:02:59,130
boomkwekerij en de boerderij laten delen zodat
de eerste kinderen ook allemaal hun deel kregen.

32
00:02:59,130 --> 00:03:04,600
En dat was voor die tijd
tamelijk veel want de kinderen

33
00:03:04,600 --> 00:03:08,830
konden allemaal goed een bedrijf
of iets dergelijks kopen.

34
00:03:08,830 --> 00:03:11,960
Met ons heeft ze de
boerderij voortgezet.

35
00:03:11,960 --> 00:03:20,010
Het waren wel heel moeilijke jaren maar ze
was dag en nacht in de stallen aan het werken.

36
00:03:20,010 --> 00:03:22,410
Ik ben hier in Margraten naar
school kunnen gaan en ik heb een

37
00:03:24,440 --> 00:03:32,096
heel mooie jeugd gehad, ondanks het
feit dat het een arme tijd was.

38
00:03:32,096 --> 00:03:38,990
Vooropgesteld, ik kon heel goed leren net als
verschillende anderen van mijn broers en zussen.

39
00:03:38,990 --> 00:03:44,790
Een van mijn broers is zelfs generaal-econoom
geweest van de paters van de orde van Steyl.

40
00:03:46,250 --> 00:03:49,150
Ik kon naar Maastricht
naar school gaan.

41
00:03:49,150 --> 00:03:55,440
De andere meisjes moesten zo gauw ze van
school kwamen op de boerderij meewerken.

42
00:03:55,440 --> 00:04:00,400
Er waren er bij die
heel goed konden leren.

43
00:04:00,400 --> 00:04:06,820
De zuster van de school zei dan: “Laat het
kind toch studeren.” Een zus van mij kon

44
00:04:06,820 --> 00:04:16,260
geweldig goed leren, maar men had haar op
de boerderij nodig, dus toen hield het op.

45
00:04:16,260 --> 00:04:21,160
Ik ging naar Maastricht naar school, het
eerste jaar zelfs nog met het trammetje.

46
00:04:21,160 --> 00:04:26,220
Kunt u zich dat nog herinneren?
Nee, u niet natuurlijk.

47
00:04:26,220 --> 00:04:31,290
Dat was erg gemakkelijk, maar
ik moest wel van Groot-Welsden

48
00:04:31,290 --> 00:04:34,930
tot Margraten lopen om met
het trammetje mee te kunnen.

49
00:04:34,930 --> 00:04:38,280
Je had altijd plaats,
het was binnen warm.

50
00:04:38,280 --> 00:04:44,070
In 1938 is de bus gekomen, het trammetje
hield op want het was niet meer rendabel.

51
00:04:44,070 --> 00:04:51,350
Het ging via de hoogtes bij de viskwekerij,
waar men hoge stellages had moeten maken.

52
00:04:53,700 --> 00:05:00,100
De Maastrichtse schooltijd was
een hele openbaring voor mij.

53
00:05:00,100 --> 00:05:03,820
Er waren heel veel kinderen van de
dorpen op die school in Maastricht.

54
00:05:03,990 --> 00:05:10,140
In die tijd waren we
eigenlijk heel naïef.

55
00:05:10,140 --> 00:05:15,642
Kinderen van dertien, veertien jaar waren niet zoals
de jeugd van nu die van alles op de hoogte is.

56
00:05:15,910 --> 00:05:17,836
We wisten eigenlijk niets, de
Maastrichtse kinderen hebben me

57
00:05:17,836 --> 00:05:22,230
eigenlijk alles bijgebracht wat
ik moest weten op seksueel gebied.

58
00:05:24,450 --> 00:05:27,572
Ze zeiden tegen me: “Anneke,
je komt van een boerderij!

59
00:05:27,572 --> 00:05:30,230
Weet jij dat niet?” En
dan kwam er weer iets.

60
00:05:30,230 --> 00:05:35,090
Als ik dan ’s avonds thuiskwam en ik
vroeg het aan mijn moeder, dan zei

61
00:05:35,090 --> 00:05:40,190
ze: “Praat daar niet over, praat daar
niet over.” Zo was dat in die tijd.

62
00:05:40,190 --> 00:05:44,551
Ik heb de mulo afgemaakt in
1939, vlak voor de oorlog.

63
00:05:44,552 --> 00:05:48,430
Toen ben ik een half jaar thuis
geweest en in die tijd heb ik

64
00:05:48,430 --> 00:05:52,870
verschillende cursussen gevolgd:
typen, stenografie, boekhoudcursus.

65
00:05:55,360 --> 00:06:02,060
In 1940, toen de oorlog pas
was uitgebroken, ben ik op de

66
00:06:02,060 --> 00:06:05,830
melkfabriek in Reijmerstok
gaan werken, mijn eerste baan.

67
00:06:05,830 --> 00:06:12,455
Tot februari 1941, toen burgemeester
Ronckers van de gemeente Margraten

68
00:06:12,456 --> 00:06:16,719
zelf bij ons is komen vragen of
ik op het gemeentehuis wilde komen

69
00:06:16,720 --> 00:06:22,980
werken om samen met de heer Van Laar
het distributiekantoor te starten.

70
00:06:22,980 --> 00:06:25,320
Het was toen oorlog en
alles ging op de bon.

71
00:06:26,650 --> 00:06:30,200
Het was een hele moeilijke tijd
om dat allemaal te organiseren.

72
00:06:30,200 --> 00:06:34,420
Sjef van Laar had het
allemaal al voorbereid.

73
00:06:34,420 --> 00:06:41,052
We zaten drie dagen per week in Margraten op het
distributiekantoor en twee dagen in Cadier en Keer.

74
00:06:41,052 --> 00:06:42,940
Ik ging per fiets naar Keer.

75
00:06:42,940 --> 00:06:45,882
Ik kende alle oude mensen van Keer,
ze kenden mij naderhand ook allemaal.

76
00:06:46,390 --> 00:06:48,133
Ik geloof dat Van Laar is weggegaan
in 1943, ik weet niet meer precies

77
00:06:48,133 --> 00:06:57,065
of hij een andere baan heeft gekregen
of dat hij onder dienst moest.

78
00:06:57,065 --> 00:07:09,560
Toen is er een andere, oudere heer bij mij komen
werken, de heer Köster, de vader van Lies Köster.

79
00:07:09,560 --> 00:07:14,565
Ik was de verantwoordelijke agente,
hij was geloof ik al in de zestig.

80
00:07:14,565 --> 00:07:19,220
Het was een vertegenwoordiger
in stoffen, en in de oorlog

81
00:07:20,610 --> 00:07:23,420
was er natuurlijk geen handel
in stoffen meer mogelijk.

82
00:07:23,420 --> 00:07:28,670
Zo hebben we dat werk al
de oorlogsjaren gedaan.

83
00:07:28,670 --> 00:07:36,780
Mag ik daar iets over vragen? Wat hield dat werk
precies in? Kunt u daar iets meer over vertellen?

84
00:07:36,780 --> 00:07:44,020
Alles was op de bon: het brood, het vlees, de
schoenen, de kleren, alles wat… de kruidenierswaren.

85
00:07:44,020 --> 00:07:46,950
En overal… De mensen
kregen bonkaarten.

86
00:07:46,950 --> 00:07:59,780
Ze kregen… Direct als er een kind geboren werd,
kwam men bij ons voor een stamkaart, zo heette die.

87
00:07:59,780 --> 00:08:01,597
Daar zaten allerlei soorten bonnen in.

88
00:08:01,597 --> 00:08:06,030
Je moest iedere keer een kruisje afstempelen als
je een schoenenbon gaf, of een kaart voor textiel,

89
00:08:06,030 --> 00:08:08,890
of een kaart voor vlees, of een kaart voor dinge…
Het was ons werk die aan iedereen uit te delen.

90
00:08:08,890 --> 00:08:19,200
Als een jongen geboren… Een keer… In het begin
hebben alle mensen dat eenmalig gekregen.

91
00:08:19,200 --> 00:08:22,690
Met de stamkaart kon men bij ons komen voor de
bonnen, als er weer nieuwe uitgereikt werden.

92
00:08:22,690 --> 00:08:23,230
Later is, was…

93
00:08:23,230 --> 00:08:35,490
Het hoofdkantoor was in Heer en later
kwam een hele ploeg om de bonkaarten uit

94
00:08:35,490 --> 00:08:41,110
te reiken, bijvoorbeeld voor vlees en
voor brood en textiel en al die dingen.

95
00:08:41,110 --> 00:08:43,080
Dat was ons dagelijks werk.

96
00:08:43,080 --> 00:08:49,670
Het was heel moeilijk, want de laatste
jaren kregen we heel weinig schoenenbonnen.

97
00:08:49,670 --> 00:08:55,959
Ja, en in de grote gezinnen hadden de kinderen
toch allemaal schoenen nodig bij het opgroeien.

98
00:08:56,090 --> 00:08:58,080
Het was heel moeilijk
om ze te verdelen.

99
00:08:58,080 --> 00:09:01,044
Er moesten altijd formulieren
ingevuld worden en wij

100
00:09:01,044 --> 00:09:03,920
moesten uitzoeken waar de
bonnen terecht moesten komen.

101
00:09:03,920 --> 00:09:09,110
Ik kende de mensen goed; meneer
Köster was een Hollander, hij

102
00:09:09,110 --> 00:09:13,187
was niet afkomstig uit Margraten
en kende de gezinnen niet.

103
00:09:13,187 --> 00:09:13,464
Ik wel.

104
00:09:13,464 --> 00:09:17,070
Ik wist: díe gezinnen hebben
geen mogelijkheid iets

105
00:09:17,070 --> 00:09:21,910
te ruilen, laten we daar
maar een bon geven, en dáár.

106
00:09:21,910 --> 00:09:29,870
Het was heel erg moeilijk. Ik werd
ook vaak uitgescholden aan het loket.

107
00:09:29,870 --> 00:09:33,810
Maar je had niet meer, je moest
het doen met wat je kreeg.

108
00:09:33,810 --> 00:09:39,090
Je moest er wel iedere maand verantwoording
over afleggen, er was ook altijd controle.

109
00:09:39,090 --> 00:09:43,720
In de laatste jaren van de oorlog
waren er heel veel overvallen op al

110
00:09:43,720 --> 00:09:47,524
die distributiekantoren, voor de
onderduikers die hier overal zaten.

111
00:09:47,524 --> 00:09:59,800
De laatste twee jaren bleven zelfs twee politieagenten,
die iedere morgen vanuit het hoofdkantoor

112
00:09:59,800 --> 00:10:03,630
in Heer met al die bonkaarten naar Margraten
of naar Keer kwamen, de hele dag bij me.

113
00:10:03,630 --> 00:10:10,810
’s Avonds gingen ze weer mee
terug om me te beschermen.

114
00:10:10,810 --> 00:10:16,250
Bij ons is nooit iets gebeurd, alhoewel
ik ook wel benaderd ben Van Laar zat

115
00:10:16,250 --> 00:10:21,830
ook in de verzetsbeweging om eraan mee
te doen, maar dat durfde ik toch niet.

116
00:10:21,830 --> 00:10:26,011
Ik was een jong meisje en
dat was niet mijn pakkie-an.

117
00:10:26,012 --> 00:10:29,750
Ik had het er wel eens met mijn
moeder over gehad, maar zij zei “Kind,

118
00:10:29,750 --> 00:10:36,290
houd je daar buiten, want dat is
gevaarlijk.” Ik durfde dat niet.

119
00:10:36,290 --> 00:10:38,120
Zo was ons dagelijks werk.

120
00:10:40,070 --> 00:10:47,210
Nog tot verschillende jaren na de bevrijding
was alles op de bon, tot 1946, 1947.

121
00:10:47,210 --> 00:10:48,849
Langzamerhand begon
nieuwe voorraad te komen.

122
00:10:48,850 --> 00:10:54,610
Dat was toch een grote verantwoordelijkheid
voor een meisje van 19, 20 jaar?

123
00:10:54,610 --> 00:11:03,020
Ik was toen 21, ja, ja, dat weet ik, maar
ik was er capabel voor, geschikt voor.

124
00:11:03,220 --> 00:11:11,490
Kwam men ook wel eens bij u thuis om
u te benaderen om iets te ritselen?

125
00:11:11,490 --> 00:11:18,280
Nee, dat niet zo. Ja luister, wij hadden
een boerderij en ruilden veel met eten.

126
00:11:18,280 --> 00:11:22,490
U weet wel hoe dat in de oorlog was.

127
00:11:22,490 --> 00:11:27,170
Men kwam van Maastricht met
linnengoed en van alles, en mijn

128
00:11:27,170 --> 00:11:30,300
zus ging iedere week naar
Maastricht met boter en eieren.

129
00:11:30,300 --> 00:11:36,890
Zij had daar verschillende winkels waar je altijd
alles kon krijgen als je maar etenswaren had.

130
00:11:36,890 --> 00:11:38,410
Zo ging dat in die tijd.

131
00:11:38,410 --> 00:11:45,510
U zegt dat u wel eens door het
verzet benaderd bent op het

132
00:11:45,510 --> 00:11:47,740
distributiekantoor, zijn er
dan nooit bonnen weggekomen?

133
00:11:47,740 --> 00:11:51,280
Nee bij ons niet, wel in Heer op het
distributiekantoor. Daar is eens ingebroken.

134
00:11:51,281 --> 00:11:58,201
Naderhand bleek dat er mensen
van het distributiekantoor zelf

135
00:11:58,202 --> 00:12:01,800
zwarthandelaren waren, die
hebben ze ook te pakken gekregen.

136
00:12:01,800 --> 00:12:06,145
Zij verkochten het wel aan de
onderduikers, ze verdienden daar geld aan.

137
00:12:06,145 --> 00:12:09,330
Zoiets mag natuurlijk ook niet. Verschillende
mensen waar ik mee werkte, deden dat ook.

138
00:12:09,331 --> 00:12:30,240
U weet wel hoe dat werkt als je een dief
ergens bij zet. Je moet eerlijk zijn.

139
00:12:30,240 --> 00:12:34,707
Kwamen er ook vaak Duitsers op het gemeentehuis?
Wie verrichtte eigenlijk de controle?

140
00:12:34,470 --> 00:12:37,390
De controle was op het
hoofdkantoor in Heer.

141
00:12:37,390 --> 00:12:39,740
Daar zat ook een directeur,
Beijers uit Eijsden, en

142
00:12:39,740 --> 00:12:48,206
iemand uit Maastricht, waarvan
ik de naam niet meer weet.

143
00:12:48,206 --> 00:12:51,260
Hij is later nog ergens
burgemeester geworden.

144
00:12:51,260 --> 00:12:56,770
Het waren ambtenaren, hè. Het distributiekantoor
was ook in het grote gemeentehuis in Heer.

145
00:12:56,770 --> 00:12:56,959
Dat is er nu niet meer.

146
00:12:56,960 --> 00:13:03,510
Is hij burgemeester geworden
in de oorlog, of na de oorlog?

147
00:13:03,510 --> 00:13:09,340
Nee, na de oorlog. Nee,
nee, het was geen NSB-er.

148
00:13:09,340 --> 00:13:11,670
In Keer hadden we een
NSB-burgemeester.

149
00:13:11,670 --> 00:13:16,270
Naderhand is daar, ja, ja, dat weet ik.
Daar hielden wij ons een beetje verre.

150
00:13:16,270 --> 00:13:21,340
Ik weet dat toen burgemeester
Lardinois is geïnstalleerd, we

151
00:13:27,400 --> 00:13:30,469
naar de receptie moesten, maar
we zijn er niet naar toe gegaan.

152
00:13:30,470 --> 00:13:37,350
Hij had ons daar wel over aangesproken.
Maar het was niet de slechtste, hoor.

153
00:13:37,350 --> 00:13:38,280
Hij was van Margraten.

154
00:13:38,280 --> 00:13:41,090
Ja, hij was van Margraten.

155
00:13:41,090 --> 00:13:44,880
Maar jullie durfden het toch om
niet naar de receptie te gaan?

156
00:13:44,880 --> 00:13:46,553
Nee, we zijn niet naar
de receptie gegaan.

157
00:13:46,553 --> 00:13:49,076
We hadden wel een uitnodiging
gekregen, maar zijn niet gegaan.

158
00:13:49,076 --> 00:13:49,969
Ja, wij kenden de man, maar hij heeft
toch niet iets slechts gedaan, hoor.

159
00:13:49,970 --> 00:13:50,369
Nog even terug, kwamen er ook veel
Duitsers bij jullie op het gemeentehuis?

160
00:13:50,370 --> 00:13:56,779
In die tijd niet zo, ik had
daar weinig mee van doen.

161
00:13:56,780 --> 00:14:02,760
Ze kwamen misschien wel bij de burgemeester
en zo. Ze kregen daar ook hun instructies van.

162
00:14:03,570 --> 00:14:05,460
Maar op het distributiekantoor
natuurlijk niet.

163
00:14:05,460 --> 00:14:14,550
Gebeurden er op zijn gemeentehuis nog
wel eens andere zaken in de oorlog?

164
00:14:16,110 --> 00:14:17,450
Van Laar zat in het verzet.

165
00:14:17,450 --> 00:14:24,590
Ik heb vaak vingerafdrukken moeten
zetten voor valse persoonsbewijzen en zo.

166
00:14:25,660 --> 00:14:30,025
Er waren hier in de buurt
heel veel jongens ondergedoken.

167
00:14:31,700 --> 00:14:36,500
Op de boerderij van Heijnen
waren zelfs joodse jongens.

168
00:14:36,500 --> 00:14:40,960
We kenden hen aan hun uiterlijk, maar
ze werkten gewoon mee op de boerderij.

169
00:14:40,960 --> 00:14:46,275
En die moesten toch… want je moest in die
tijd je persoonsbewijs altijd bij je hebben.

170
00:14:46,276 --> 00:14:48,848
Als je het niet had was je
strafbaar. Dat heb ik u laten zien.

171
00:14:48,849 --> 00:14:58,600
Daar heb ik veel… kwamen ze me
altijd vragen voor vingerafdrukken.

172
00:14:58,600 --> 00:15:01,270
Op iedere kaart moest
een vingerafdruk staan.

173
00:15:01,310 --> 00:15:02,930
Dat durfde u wel?

174
00:15:02,930 --> 00:15:03,830
Dat heb ik altijd gedaan, ja.

175
00:15:03,830 --> 00:15:09,430
Sjef van Laar vroeg me dat
en er was nog een andere

176
00:15:09,430 --> 00:15:14,190
ambtenaar die dat deed, ik
weet niet meer hoe hij heette.

177
00:15:14,190 --> 00:15:16,780
Ik wist dat zij dat deden, maar daar
mocht je natuurlijk niet over praten.

178
00:15:16,780 --> 00:15:25,090
In principe had de familie Heijnen
geen distributiekaarten voor de joden?

179
00:15:25,090 --> 00:15:27,970
Nee, daarom waren die
overvallen overal op die

180
00:15:27,970 --> 00:15:32,690
distributiekantoren en zo kregen
de onderduikers de bonkaarten.

181
00:15:35,190 --> 00:15:35,860
Zij moesten toch ook leven!

182
00:15:41,360 --> 00:15:42,760
Waren die dan niet genummerd?

183
00:15:42,760 --> 00:15:46,510
Ze waren wel genummerd,
maar dat kon je niet zien.

184
00:15:46,510 --> 00:15:49,155
Er was wel controle op, van zoveel
tot zoveel, maar als ze uitgegeven

185
00:15:49,250 --> 00:15:54,547
waren… Dat was net als briefjes van
honderd gulden, ze zijn wel allemaal

186
00:15:54,548 --> 00:16:07,860
genummerd, maar als ze uitgegeven zijn
dan is het: wie ze heeft, heeft ze.

187
00:16:07,860 --> 00:16:09,809
We hebben nu de eerste episode gehad.

188
00:16:09,809 --> 00:16:11,651
We komen nu aan het tijdstip waarop de
eerste Amerikanen in Margraten zijn gekomen.

189
00:16:11,652 --> 00:16:14,539
Hoe is dat in zijn werk gegaan?

190
00:16:14,540 --> 00:16:17,250
De eerste Amerikanen heb ik meegemaakt,
dat was een beetje later dan Noorbeek.

191
00:16:17,250 --> 00:16:20,280
We zijn al vroeg in september bevrijd.

192
00:16:20,281 --> 00:16:25,350
14 en 15 september is Noorbeek
bevrijd en een beetje later wij.

193
00:16:25,350 --> 00:16:30,050
We hebben toen een dag of vier,
vijf allemaal in de kelder gezeten.

194
00:16:30,050 --> 00:16:33,060
Want dat was echt… Er
werd heel erg geschoten.

195
00:16:33,060 --> 00:16:36,230
We kenden het gevaar eigenlijk
niet, maar we hadden

196
00:16:36,230 --> 00:16:43,160
een boerderij en moesten
de koeien verzorgen en zo.

197
00:16:43,160 --> 00:16:52,833
In die tijd werd veel ingeweckt in
inmaakglazen, vlees van de boerderij en zo.

198
00:16:52,833 --> 00:16:57,124
We maakten dan maar een glas
gehaktballetjes of hoofdkaas open.

199
00:16:57,124 --> 00:16:57,332
Dan hoefden we niet zo
vaak naar boven te gaan.

200
00:16:57,530 --> 00:17:02,741
In de laatste oorlogsdagen heeft men nog
een paard van de boerderij weggehaald.

201
00:17:02,741 --> 00:17:06,040
Wij naar boven en och, dat vonden we allemaal
heel erg, want het was onze broodwinning.

202
00:17:06,040 --> 00:17:17,270
We hadden een kleine boerderij,
koeien, een fruitbedrijf en een

203
00:17:17,270 --> 00:17:21,510
landbouwbedrijf samen en dan was
een paard heel erg belangrijk.

204
00:17:21,510 --> 00:17:28,444
Er waren toen nog geen tractors en zo.
Ze hebben het paard toch meegenomen.

205
00:17:28,444 --> 00:17:32,780
Op een gegeven moment stonden ze voor ons
met het geweer, dat heb ik zelf meegemaakt.

206
00:17:32,780 --> 00:17:38,075
“Für verwundete Soldaten, verwundete
Kameraden”, zei die jongen.

207
00:17:38,075 --> 00:17:44,120
Het waren heel jonge Duitsers,
jonge mensen, die ook bang waren.

208
00:17:44,120 --> 00:17:50,870
Eentje is er nog neergeschoten, vlak voor
onze boerderij. Dat waren vreselijke dagen.

209
00:17:50,870 --> 00:17:53,620
En ineens was het rustig,
je hoorde geen schieten meer

210
00:17:53,620 --> 00:17:58,300
en toen kwamen ineens tanks
met Amerikaanse soldaten.

211
00:17:58,300 --> 00:18:03,260
Dat heb ik dus meegemaakt. Toen was er natuurlijk
vreugde. In het dorp was veel kapot geschoten.

212
00:18:03,260 --> 00:18:12,510
De mensen waren aan het zingen en springen, er
waren de hele tijd feesten met de Amerikanen.

213
00:18:13,120 --> 00:18:18,570
We hadden een grote boerderij met
grote schuren en daar lagen de keukens.

214
00:18:18,570 --> 00:18:26,480
In 1940 de Duitse keukens en
in 1944 de Amerikaanse keukens.

215
00:18:26,480 --> 00:18:35,960
Het was een hemelsbreed verschil,
alhoewel ik moet zeggen dat de Duitsers in

216
00:18:36,820 --> 00:18:39,350
1940, toen ze doorgetrokken zijn en ze
ons ingepalmd hebben, eten genoeg hadden.

217
00:18:39,351 --> 00:18:43,430
Toen maakten ze soepen en…
want we konden vaak mee eten.

218
00:18:43,430 --> 00:18:49,730
Maar in 1944 hadden ze niets meer, toen hadden
ze honger en kwamen ze bij ons om eten vragen.

219
00:18:49,730 --> 00:18:55,320
Bij de Amerikanen konden we
iedere keer gaan eten van allerlei

220
00:18:55,320 --> 00:18:58,680
nieuwe gerechten: pancakes en
waar ze allemaal over beschikten.

221
00:18:58,680 --> 00:19:00,510
Ze lagen ook…

222
00:19:00,510 --> 00:19:06,830
Wij waren… Ik had nog 4 zussen,
we waren alle vijf ongetrouwd

223
00:19:06,830 --> 00:19:11,190
en we hadden iedere avond het
huis vol soldaten zitten.

224
00:19:11,190 --> 00:19:16,470
Het waren allemaal jongens die zelf
thuis een vrouw hadden, of een verloofde.

225
00:19:16,470 --> 00:19:20,240
Die kwamen iedere keer weer
terug en hadden gezelligheid.

226
00:19:20,240 --> 00:19:22,410
Degenen die iets anders
wilden, kwamen niet meer.

227
00:19:22,410 --> 00:19:33,510
Wij waren met zijn vijven,
21, 22 jaar en zo verder,

228
00:19:33,510 --> 00:19:38,060
maar nooit heeft een Amerikaan
ons… niemand van ons.

229
00:19:38,060 --> 00:19:44,087
We waren altijd even goede vrienden. Als je
het niet zelf wilde, deden ze je ook niets.

230
00:19:44,087 --> 00:19:49,420
Dat wordt wel eens gezegd, maar dat was ook zo
met de Duitsers toen die in 1940 binnentrokken.

231
00:19:49,420 --> 00:19:54,290
Ik was toen 17 jaar en nooit heeft iemand
een oneerbaar woord tegen me gezegd.

232
00:19:54,290 --> 00:19:58,150
Als je dat niet zelf wilt,
gebeurt dat ook niet.

233
00:19:58,150 --> 00:19:59,619
Dus de Amerikanen…

234
00:19:59,620 --> 00:20:00,005
We hadden daar heel goed mee bevriend.

235
00:20:00,005 --> 00:20:11,923
’s Avonds muziek erbij, er werd
een dansje gemaakt, er werd

236
00:20:11,923 --> 00:20:13,991
koffie gezet, mijn zussen maakten
allerlei lekkere dingen klaar.

237
00:20:13,992 --> 00:20:19,679
Dan zat het heel… Omdat we zelf met zovelen waren,
hadden we een heel grote keuken op de boerderij.

238
00:20:22,548 --> 00:20:28,314
Er was altijd voldoende plaats.
Het was altijd heel erg gezellig.

239
00:20:28,315 --> 00:20:35,076
Ik was in die tijd op het distributiekantoor
en in 1944/1945 was er een heel strenge winter.

240
00:20:35,076 --> 00:20:37,895
Er lag toen heel veel sneeuw
en dan gingen ’s avonds met

241
00:20:37,896 --> 00:20:40,095
mij mee naar huis vanaf het
gemeentehuis naar Welsden.

242
00:20:40,095 --> 00:20:46,354
Mijn moeder zei dan wel “Komen die met jou mee
naar huis?” Zij dacht: oeioeioei, dat is niet goed.

243
00:20:46,355 --> 00:20:58,580
Maar er is mij nooit iemand te na gekomen,
tenminste wat ik zelf niet wilde, natuurlijk.

244
00:20:58,580 --> 00:21:00,260
Jaja. Maar uw moeder
maakte zich toch wel zorgen?

245
00:21:00,260 --> 00:21:06,180
Jazeker, ik was 21 jaar
en had nog geen verkering.

246
00:21:06,180 --> 00:21:10,810
Ik had wel een paar keer een
vriend gehad, maar je was jong.

247
00:21:11,490 --> 00:21:16,170
Het was niet zoals nu,
wij dachten er niet aan om

248
00:21:20,140 --> 00:21:23,270
samen te gaan wonen of zo,
dat mocht vroeger toch niet!

249
00:21:23,270 --> 00:21:25,970
Zij gingen dan met me
mee, dronken koffie, bleven

250
00:21:25,970 --> 00:21:31,780
tot een uur of tien en dan
gingen ze weer naar huis.

251
00:21:31,780 --> 00:21:35,550
Ik had heel goede vrienden onder hen die in de
jongensschool en naast het gemeentehuis lagen.

252
00:21:35,550 --> 00:21:43,123
Nu is daar het kantoor van Habets, daar achter was
een kleuterschool en daarnaast een jongensschool.

253
00:21:43,123 --> 00:21:51,170
Die lagen helemaal vol Amerikanen die op het
begraafplaats werkten en daar de administratie deden

254
00:21:51,170 --> 00:22:04,860
en zorgden voor de identificatie, als de lijken
aankwamen en men niet goed wist wie het was.

255
00:22:04,860 --> 00:22:05,840
Dat moesten zij allemaal noteren.

256
00:22:05,840 --> 00:22:09,680
Ik loop nu eigenlijk een
stuk vooruit op het verhaal,

257
00:22:09,680 --> 00:22:12,300
want ik moest eigenlijk vertellen
hoe de Amerikanen kwamen.

258
00:22:12,300 --> 00:22:14,470
Ga maar rustig door.

259
00:22:14,470 --> 00:22:22,007
Ze waren soms zo in de
war van wat ze allemaal

260
00:22:22,007 --> 00:22:30,153
gezien hadden van hun kameraden
die gearriveerd waren.

261
00:22:30,154 --> 00:22:31,033
Ik had er verschillende goede
vrienden onder, ik kende

262
00:22:31,033 --> 00:22:35,206
diversen van hen terug op de
foto die we laatst gezien hebben.

263
00:22:35,206 --> 00:22:40,730
Dat was toch wel leuk.

264
00:22:40,730 --> 00:22:43,420
Waar merkte u dat aan dat
ze zo geschokt waren?

265
00:22:43,420 --> 00:22:50,300
Ze waren treurig. “Oh’, zeiden ze dan
“the war, the war is cruel”. Wreed, hè.

266
00:22:50,560 --> 00:22:52,880
Werd daar ook gedronken?

267
00:22:52,880 --> 00:22:59,790
Nou ja, ik ben daar nooit binnen geweest. Ze
lagen in de jongensschool. Dat zal best wel.

268
00:22:59,790 --> 00:23:00,291
U kwam daar niet?

269
00:23:00,292 --> 00:23:04,190
Nee, daar ging ik niet naar binnen. Daar was de
keuken en de jongens lagen daar ’s avonds te slapen.

270
00:23:04,191 --> 00:23:04,630
Ze hadden daar hun, hoe
zeg je dat, hun bivak.

271
00:23:04,630 --> 00:23:05,261
Kwamen er wel andere vrouwen?

272
00:23:06,040 --> 00:23:21,120
Dat zou wel kunnen, maar dat
heb ik niet zo meegekregen.

273
00:23:21,120 --> 00:23:25,759
Dat zal wel, want er waren meisjes die met de
Amerikanen ‘vrijden’ en daar naar toe gingen, maar

274
00:23:25,760 --> 00:23:33,080
ik begon toen… ik had toen een Hollandse vriend
en dan had je daar niet meer zo’n interesse in.

275
00:23:33,080 --> 00:23:41,690
Vond u dat verkeerd als een meisje
met een Amerikaan verkering kreeg?

276
00:23:41,690 --> 00:23:45,500
Ja, dat was… de mensen vonden dat
verkeerd, maar als je voor elkaar bestemd

277
00:23:45,500 --> 00:23:48,542
bent, krijg je elkaar toch, of je nu
Amerikaan, of Engelsman of Hollander bent.

278
00:23:48,600 --> 00:23:50,220
Wat vonden de mensen
daar verkeerd aan?

279
00:23:50,220 --> 00:23:58,740
Ja, och, dat was ook de mentaliteit van die
tijd. Het had met de godsdienst te maken.

280
00:24:02,070 --> 00:24:09,260
Zoiets mocht toen toch
eigenlijk allemaal niet.

281
00:24:09,260 --> 00:24:10,930
De Amerikanen waren
toch ook soms katholiek?

282
00:24:10,930 --> 00:24:15,940
Ja, maar de Amerikanen waren toch veel
verder, met voorbehoedsmiddelen en zo.

283
00:24:15,940 --> 00:24:17,639
Wij hadden dat allemaal niet. Wij kenden
dat niet en dat mocht trouwens ook niet.

284
00:24:17,640 --> 00:24:19,590
De Amerikanen hadden dat wel.
Liepen ze daar te koop mee?

285
00:24:24,910 --> 00:24:32,720
Toen de Amerikanen bij de bevrijding doortrokken
hadden ze de condooms opgeblazen tot ballonnen.

286
00:24:32,720 --> 00:24:43,780
Ik had er nog nooit van gehoord,
laat staan gezien of gebruikt.

287
00:24:43,780 --> 00:24:48,870
Als een meisje met een
Amerikaan ging, werd er dan nog

288
00:24:48,870 --> 00:24:53,170
verschil gemaakt of het een
blanke of een zwarte betrof?

289
00:24:53,170 --> 00:24:57,833
Hier in het dorp zelf heb ik dat
niet zo erg… Er lagen wel zwarten.

290
00:24:57,833 --> 00:25:08,820
Op de veiling en bij hotel Douven lagen de
zwarte ‘diggers’ die de soldaten hebben begraven.

291
00:25:09,670 --> 00:25:13,770
Er werd zeker over gepraat
en daar zullen ook wel vrouwen

292
00:25:13,770 --> 00:25:15,800
zijn gekomen, maar dat heb
ik niet zo meegekregen.

293
00:25:15,800 --> 00:25:18,650
In Groot-Welsden waren
we tamelijk beschermd.

294
00:25:18,650 --> 00:25:26,350
Ging u in die tijd ook
in het weekend op stap?

295
00:25:26,350 --> 00:25:29,290
Ik ben nooit op stap… Jawel,
we gingen wel op stap.

296
00:25:30,410 --> 00:25:36,250
Er was niets te doen, maar op de
dorpen zelf was er in schuren en zo…

297
00:25:36,560 --> 00:25:42,180
en werd er muziek… In de Duitse
tijd moest alles verduisterd worden.

298
00:25:42,920 --> 00:25:49,162
Toen de Amerikanen er waren begon weer
langzamerhand het leven op gang te komen en toen

299
00:25:49,163 --> 00:25:55,580
werd in de oude veiling in Margraten een zaal
gecreëerd waar we wel eens konden gaan dansen.

300
00:25:55,580 --> 00:26:01,370
Daar waren ook Amerikanen die meedansten.
Het waren allemaal jonge mensen.

301
00:26:01,370 --> 00:26:05,120
Die net met reces, met
vakantie, waren, dansten mee.

302
00:26:05,120 --> 00:26:08,390
Was dat onder toezicht, of?

303
00:26:08,390 --> 00:26:14,940
Dat was gewoon een bal.

304
00:26:14,940 --> 00:26:20,120
Nee, nee… Voor de bevrijding hadden
wel vaker een bal, of feestjes

305
00:26:20,120 --> 00:26:26,080
in de schuren van de boerderijen,
zodat we elkaar konden ontmoeten.

306
00:26:26,080 --> 00:26:28,560
Maar na korte tijd
mocht dat niet meer.

307
00:26:28,560 --> 00:26:33,580
Er was te veel lawaai, de Duitsers zaten daar
achter aan, dat ze dat liever… Het werd verboden.

308
00:26:33,580 --> 00:26:42,040
Toch nog even over de omgang van
de dames hier en de Amerikanen.

309
00:26:42,040 --> 00:26:46,470
Er zijn er verschillende uit het
dorp die met de Amerikanen ‘liepen’

310
00:26:46,470 --> 00:26:55,960
er is er een getrouwd met een
Amerikaan maar niet zo erg veel.

311
00:26:55,960 --> 00:26:57,976
Wat vond de pastoor daarvan?

312
00:26:57,610 --> 00:27:04,260
Ja, er werd wel voor gewaarschuwd, natuurlijk
Ik hoor hem dat nog zeggen: “Je moet voorzichtig

313
00:27:04,260 --> 00:27:11,660
zijn.” Maar in die tijd werd voortdurend
gewaarschuwd voor de mannen en de jongens!

314
00:27:11,660 --> 00:27:16,594
U zegt dat hoor ik nu nog.
Deed hij dat in het openbaar?

315
00:27:17,090 --> 00:27:23,630
Ja, ja vanaf de preekstoel. Er
waren regelmatig missies en zo.

316
00:27:23,630 --> 00:27:31,310
En dan werd dat… Het was niet
goed wat ze deden, en ik heb

317
00:27:31,310 --> 00:27:33,660
ook nog altijd spijt van de
angst die we daardoor hadden.

318
00:27:33,660 --> 00:27:45,080
Dat was niet nodig, maar als je dat met
tegenwoordig vergelijkt… Ik moet het ook

319
00:27:45,080 --> 00:27:47,630
niet tegen mijn kinderen vertellen, want
dan zeggen ze: “Mam, zwijg daarover.”

320
00:27:47,630 --> 00:27:59,950
Dan over de eerste Amerikanen
op het gemeentehuis.

321
00:27:59,950 --> 00:28:02,340
We moesten zaterdags
tot half twee werken.

322
00:28:02,400 --> 00:28:11,280
Ik weet niet of het gemeentepersoneel zaterdags
vrij was of dat ze tot twaalf uur moesten werken.

323
00:28:11,280 --> 00:28:12,468
Ik weet dat niet helemaal zeker.

324
00:28:12,469 --> 00:28:17,840
Ik dacht dat ze ook moesten werken, maar
om twaalf uur gingen ze allemaal naar huis.

325
00:28:17,840 --> 00:28:20,440
Ik moest tot half twee blijven, want
ze hadden me een paar weken tevoren

326
00:28:20,440 --> 00:28:28,820
gecontroleerd: ze hadden om half een, kwart
voor een gebeld en toen was ik er niet.

327
00:28:28,820 --> 00:28:30,249
Ik was al naar huis gegaan omdat
we niets meer te doen hadden.

328
00:28:30,250 --> 00:28:30,380
Er kwamen geen mensen, maar
we moesten op dat kantoor

329
00:28:30,380 --> 00:28:34,010
blijven om wat administratie
te doen of te niksnutten.

330
00:28:34,010 --> 00:28:37,550
Ik was tegen enen net alles aan het opruimen
en me klaar aan het maken om naar huis te gaan.

331
00:28:37,550 --> 00:28:47,570
Ik dacht: wat is daar voor een gestommel
op de trap van het gemeentehuis.

332
00:28:47,570 --> 00:28:48,967
Er stonden drie Amerikanen.

333
00:28:48,968 --> 00:28:54,250
Ik zag direct dat het wel
hogere waren: een captain en een

334
00:28:55,540 --> 00:29:01,753
lieutenant en nog een gewone
soldaat, zeker hun chauffeur of zo.

335
00:29:01,753 --> 00:29:12,110
Ze vroegen naar, het beste wat
ik me herinner was: “a place for

336
00:29:12,110 --> 00:29:16,769
a field of honour”. Dat ereveld
kan ik me nog altijd herinneren.

337
00:29:16,770 --> 00:29:23,805
Ik had er nog nooit van gehoord,
ik wist niet wat dat was.

338
00:29:23,805 --> 00:29:29,203
Ineens zeiden ze “cemetery”. Ik zei in
het Engels dat ik ze niet kon helpen:

339
00:29:29,203 --> 00:29:33,350
“I’ll call someone for you” en toen
heb ik mijnheer Sjef van Laar gebeld.

340
00:29:33,350 --> 00:29:35,852
Hij woonde tegenover het gemeentehuis.

341
00:29:35,852 --> 00:29:44,971
Hij is toen gekomen en is
toen met de Amerikanen naar

342
00:29:44,971 --> 00:29:46,620
burgemeester Ronckers gegaan,
en verder het dorp in.

343
00:29:46,620 --> 00:29:46,920
Hij kon tamelijk goed Engels praten.

344
00:29:47,120 --> 00:29:53,290
Burgemeester Ronckers zei “Ga maar met
hen mee”, zo heb ik later van hem gehoord.

345
00:29:53,290 --> 00:29:57,460
Ze hebben de plek op de Rijksweg uitgezocht
waar nu de Amerikaanse begraafplaats is.

346
00:29:57,460 --> 00:30:00,150
Dat is eigenlijk het ontstaan
van de begraafplaats geweest.

347
00:30:00,150 --> 00:30:05,190
Ik heb me daar nooit op voor laten
staan en ik zou het ook nu niet

348
00:30:05,470 --> 00:30:08,240
hebben gezegd als dat nu niet met
het interview ter sprake kwam.

349
00:30:08,240 --> 00:30:14,210
Ik ben er altijd wel erg
bij betrokken geweest omdat

350
00:30:14,210 --> 00:30:19,850
ik later een paar graven van
soldaten geadopteerd heb.

351
00:30:20,950 --> 00:30:23,680
Op de adoptie komen we
dadelijk uitgebreid op terug.

352
00:30:23,680 --> 00:30:24,120
Ja, ja.

353
00:30:24,120 --> 00:30:31,500
Klopt het dat burgemeester
Ronckers geen woord Engels sprak?

354
00:30:31,500 --> 00:30:32,760
Nee, hij kende niet veel Engels.

355
00:30:32,760 --> 00:30:39,426
Ja, luister hij was al ouder, hij zal ook
wel Engels geleerd hebben in zijn jonge

356
00:30:39,426 --> 00:30:45,150
jaren, maar als je dat niet een beetje
bijhoudt… Ik was nog niet zo lang van de mulo.

357
00:30:45,150 --> 00:30:47,875
Toen de Amerikanen kwamen… Eerst heb ik het
Duits goed geleerd omdat je Duits moest

358
00:30:47,875 --> 00:30:56,220
spreken als je in die tijd ergens heen moest,
want je trof toch altijd Duitse soldaten.

359
00:30:56,220 --> 00:31:03,890
Naderhand had ik al veel gepraat met de
jongens in onze schuur, die kwamen eten.

360
00:31:03,890 --> 00:31:07,700
Ik had mijn Engels
alweer helemaal opgehaald.

361
00:31:07,700 --> 00:31:12,960
Ik moet erbij zeggen dat als je vroeger de
mulo af had, je redelijk goed je talen kende.

362
00:31:12,960 --> 00:31:19,310
Dat is nu niet meer zo. Je kon echt naar het
buitenland en je daar verstaanbaar maken.

363
00:31:22,190 --> 00:31:27,000
Door met die jongens te praten heb ik
het Engels… Het Amerikaans was wel iets

364
00:31:27,050 --> 00:31:30,790
anders dan het Engels, maar je kon je toch
goed verstaanbaar maken met het Engels.

365
00:31:30,790 --> 00:31:37,170
Daarom was het dus ook heel logisch
dat Van Laar met hen verder…

366
00:31:37,170 --> 00:31:42,780
ging. Van Laar kon ook tamelijk
goed met hen praten, ja.

367
00:31:50,130 --> 00:31:51,629
Wat heeft u verder van de
begraafplaats meegekregen?

368
00:31:51,630 --> 00:31:54,382
Het was allemaal landbouwgrond
van de mensen van Margraten.

369
00:31:54,383 --> 00:32:00,698
Het werd onteigend en de Nederlandse
staat heeft het geschonken aan Amerika.

370
00:32:00,698 --> 00:32:03,809
De mensen uit Margraten hebben
wel lang op de vergoeding

371
00:32:03,809 --> 00:32:09,251
daarvoor moeten wachten,
of het geld daarvoor.

372
00:32:09,252 --> 00:32:13,680
Het ging allemaal niet zo gemakkelijk,
dat is gewoon een staatsaangelegenheid.

373
00:32:13,680 --> 00:32:25,030
Op de begraafplaats zelf werd je niet
toegelaten als men aan het begraven was.

374
00:32:25,030 --> 00:32:29,670
We wandelden er wel eens langs, maar als
men aan het begraven was, was het dicht.

375
00:32:29,670 --> 00:32:36,290
Tot de eerste Memorial Day in 1946,
toen ben ik er ook bij geweest.

376
00:32:36,290 --> 00:32:41,000
Een broer van me was bij het
Burgercomité. Ik kan me nog heel

377
00:32:41,000 --> 00:32:44,910
goed herinneren dat we allemaal
de kransen gingen bekijken.

378
00:32:44,910 --> 00:32:49,140
Toen waren de houten kruisjes
er nog. Die zijn nu vervangen.

379
00:32:49,140 --> 00:32:50,097
Het is nu allemaal heel anders
geworden dan in het begin.

380
00:32:50,097 --> 00:32:58,970
Aan de ene kant lagen de Duitse krijgsgevangen,
dus de Duitse doden enemy deads.

381
00:33:00,180 --> 00:33:02,570
Ik vond het zelf erg dat
er enemy deads op stond.

382
00:33:02,570 --> 00:33:03,160
Waar stond dat?

383
00:33:10,170 --> 00:33:12,799
Bij de Duitse soldaten die er begraven
waren. Richting Honthem zal ik maar zeggen.

384
00:33:12,800 --> 00:33:14,320
Stond daar een plaat?

385
00:33:14,321 --> 00:33:15,964
Daar stond enemy deads op.

386
00:33:15,964 --> 00:33:24,640
We vonden dat allemaal vreselijk, want na de
dood ben je toch niet meer elkaars vijand.

387
00:33:24,641 --> 00:33:29,671
Dat vind ík tenminste. Dat vonden we echt:
enemy deads, dat was toch… vijandelijke doden.

388
00:33:29,672 --> 00:33:32,570
Hoe kun je nu nog vijand
zijn als je dood bent?

389
00:33:33,070 --> 00:33:34,840
U heeft het woord
burgercomité laten vallen.

390
00:33:34,840 --> 00:33:38,740
Dat is toen…

391
00:33:38,740 --> 00:33:41,096
Kunt u daar iets over vertellen?

392
00:33:41,096 --> 00:33:44,359
Een paar jaar… Het eerste jaar na de oorlog
zijn een paar mensen van Margraten samen

393
00:33:44,359 --> 00:33:48,691
begonnen met het Burgercomité. Er was onder
anderen een broer van mij bij, kapelaan

394
00:33:48,692 --> 00:34:00,460
Heusschen, u kent de namen: Giel Schreurs, Huub
Frijns, de namen vallen me nu niet zo gauw in.

395
00:34:00,460 --> 00:34:03,700
Was er iemand van Sluijsmans bij?

396
00:34:03,700 --> 00:34:14,740
Sluijsmans, Harrie Brouwers, een
Sluijsmans en Van Laar dan, Sjef van Laar.

397
00:34:14,740 --> 00:34:19,349
En ik geloof een neef van Van
Laar, die ook Sjef van Laar heet.

398
00:34:19,350 --> 00:34:27,380
Het waren in ieder geval een man of
zeven, acht, en burgemeester Ronckers.

399
00:34:27,380 --> 00:34:33,480
Die hebben dat comité
opgericht om mensen adressen te

400
00:34:33,480 --> 00:34:36,100
geven zodat ze met de
nabestaanden konden schrijven.

401
00:34:36,100 --> 00:34:40,890
Ik had er twee. Met een mevrouw heb ik heel
veel geschreven: het was hun enige zoon.

402
00:34:44,060 --> 00:34:45,309
Omdat ik op kantoor zat… Ik
kon heel goed schrijven in het

403
00:34:45,309 --> 00:34:47,860
Engels en als ik dan een brief
kreeg schreef ik haar direct terug.

404
00:34:47,860 --> 00:34:57,950
Ik had haar een foto gezonden van het
graf van hun zoon, ik geknield op het graf.

405
00:34:59,930 --> 00:35:04,470
Die had ik naar Amerika gestuurd. Die foto
heeft in een Amerikaanse krant gestaan.

406
00:35:04,470 --> 00:35:13,920
Die foto had mevrouw Michiels van Kessenich,
de vrouw van de burgemeester van Maastricht.

407
00:35:13,920 --> 00:35:21,507
Mevrouw Opreij, die nu voorzitter
is van het adoptiecomité, had die in

408
00:35:21,507 --> 00:35:23,540
haar archief gevonden, want zij had
de administratie van mevrouw Michiels

409
00:35:23,540 --> 00:35:28,060
van Kessenich, de vrouw van de
vroegere burgemeester van Maastricht.

410
00:35:28,060 --> 00:35:34,770
Zij was op uitnodiging van
de Golden Star Mothers naar

411
00:35:34,770 --> 00:35:37,472
Amerika geweest om lezingen te
houden over deze begraafplaats.

412
00:35:37,472 --> 00:35:47,200
Zij was op bezoek geweest bij de ouders van
de zoon waarvan ik het graf heb geadopteerd.

413
00:35:47,200 --> 00:35:51,750
Ze had van alles voor me meegebracht. Ik
ben naderhand bij haar op bezoek geweest.

414
00:35:51,750 --> 00:35:58,258
Ze had een zilveren rozenkrans, een fijne
onderjurk, ik weet niet eens meer alles…

415
00:35:58,400 --> 00:36:01,420
Mocht u die aantrekken van uw moeder?

416
00:36:01,420 --> 00:36:02,318
Wat zegt u?

417
00:36:02,318 --> 00:36:05,338
Mocht u die aantrekken van uw moeder?

418
00:36:05,338 --> 00:36:11,321
Nee, nee. En nylons. Nee, die
mocht ik niet aantrekken.

419
00:36:11,322 --> 00:36:17,066
Nee, de nylons had ik van
de… De rok mocht ik ook niet

420
00:36:17,067 --> 00:36:18,879
dragen, want het was een rok
waar een buste in verwerkt was.

421
00:36:18,880 --> 00:36:20,539
Zoiets kenden wij vroeger helemaal niet.
Die mocht ik helemaal niet aantrekken.

422
00:36:20,540 --> 00:36:24,744
Mijn oudere zusters hebben ze wel gedragen.
De nylons kreeg ik van mevrouw Jacob gestuurd.

423
00:36:24,744 --> 00:36:34,132
Er was een naad aan de achterkant,
die mocht ik helemaal niet dragen.

424
00:36:34,132 --> 00:36:45,010
Vroeger gehoorzaamde je je moeder,
hè? Het was in die tijd nu eenmaal zo.

425
00:36:45,010 --> 00:36:45,910
Hoe heette hij? Jacobs?

426
00:36:45,910 --> 00:36:48,200
Ja, Jacob. Dat was de achternaam.

427
00:36:51,840 --> 00:36:54,030
Hij was enig kind?

428
00:36:54,030 --> 00:36:55,190
Dat was de enige zoon. Hij is
wel naar Amerika teruggebracht.

429
00:36:55,191 --> 00:36:59,050
Zij schreef me toen of ik
toch niet eens wilde gaan

430
00:36:59,050 --> 00:37:03,873
controleren of het werkelijk
de botten van haar zoon waren.

431
00:37:03,873 --> 00:37:08,060
Maar je werd niet op de begraafplaats toegelaten.
Zij stelden zich dat heel anders voor.

432
00:37:08,060 --> 00:37:15,434
Als men aan het opgraven was,
en zo’n hele partij naar Amerika

433
00:37:15,435 --> 00:37:18,640
terugging, kwamen ze allemaal
in loden of bronzen kisten.

434
00:37:18,640 --> 00:37:19,940
Het waren heel dure kisten.

435
00:37:22,330 --> 00:37:24,330
De vlag hing dan halfstok
en je mocht helemaal niet

436
00:37:24,330 --> 00:37:24,703
op de begraafplaats komen,
ook geen bezoek of zo.

437
00:37:24,704 --> 00:37:25,530
Naderhand heeft ze me
geschreven dat ze het niet

438
00:37:29,300 --> 00:37:34,870
gedaan zou hebben als ze het
nog eens had moeten doen.

439
00:37:34,870 --> 00:37:41,340
Want ze had alle leed weer opnieuw
gehad bij de begrafenis daar.

440
00:37:41,340 --> 00:37:47,100
Dat kun je ook begrijpen, de jongen was al
een paar jaar dood, en dan terug naar Amerika.

441
00:37:47,100 --> 00:37:52,660
De ouders van de andere jongen waar ik
ook mee schreef hadden nog een dochter.

442
00:37:56,840 --> 00:38:00,710
Die zeiden precies hetzelfde. Ze
hadden alle leed weer opnieuw gekregen.

443
00:38:00,710 --> 00:38:02,430
Het was eigenlijk
hartverscheurend, ja.

444
00:38:08,980 --> 00:38:09,710
U kreeg pakjes gestuurd?

445
00:38:09,710 --> 00:38:12,940
Ik kreeg van alles door haar gestuurd.

446
00:38:12,940 --> 00:38:13,800
Hoe vaak schreven ze?

447
00:38:13,800 --> 00:38:16,510
Als ik een brief schreef,
schreef ze me direct weer terug.

448
00:38:16,510 --> 00:38:21,910
Wat schrijft dan zo’n vrouw?

449
00:38:22,340 --> 00:38:27,170
Ze vertelde over haar gezin. Ik en mijn
man hadden verkering en wilden trouwen.

450
00:38:27,170 --> 00:38:37,410
Hier was woningnood en zo

451
00:38:37,410 --> 00:38:38,130
U kreeg regelmatig post uit Amerika.
Waarover schreven jullie dan?

452
00:38:38,130 --> 00:38:48,610
Ja, ik vertelde dat ik kennis had met mijn
man en dat we op zoek waren naar een huis.

453
00:38:48,611 --> 00:38:50,800
Als we gewild hadden,
had ik kunnen emigreren.

454
00:38:53,290 --> 00:38:55,990
Meneer en mevrouw Jacob
hadden borg voor ons willen

455
00:38:55,990 --> 00:38:58,800
staan, maar we hadden geen
geld om de reis te maken.

456
00:38:58,801 --> 00:39:06,450
Dat was toen… De jongens…Toen wij werkten moesten
we alle geld dat we verdienden afgeven, vroeger.

457
00:39:06,450 --> 00:39:10,410
Er was niet… De ouders
spaarden wel voor de kinderen.

458
00:39:10,410 --> 00:39:13,460
Toen we trouwden kregen we van
de vader en moeder van mijn

459
00:39:13,460 --> 00:39:16,019
man de meubels, ze gingen met
ons mee om ze uit te zoeken.

460
00:39:16,020 --> 00:39:22,310
Alle jongens en meisjes die
trouwden kregen een bepaald bedrag.

461
00:39:22,310 --> 00:39:25,510
Bij ons thuis was het een beetje
anders omdat we boerderij hadden.

462
00:39:25,510 --> 00:39:31,160
Ieder jaar als er iets over was, kregen we iets op
ons spaarbankboekje. Dus ik had al wel wat geld.

463
00:39:31,160 --> 00:39:35,750
Maar mijn man had alleen wat hij
verdiende en wat hij aan meubelen kreeg.

464
00:39:35,750 --> 00:39:43,522
Vroeger was dat gebruikelijk. We hadden dus niets
om de reiskosten naar Amerika van te betalen.

465
00:39:43,640 --> 00:39:48,620
Maar als we waren gegaan, ze had
alles klaar gemaakt voor ons.

466
00:39:49,030 --> 00:39:52,930
Naderhand heeft ze me nog eens
gevraagd waarom we niet gekomen waren.

467
00:39:52,930 --> 00:39:59,550
Maar we hadden een woning gekregen en zijn toen
getrouwd. Toen had je daar geen interesse meer in.

468
00:39:59,550 --> 00:40:03,360
Ik geloof ook niet dat ik
het uitgehouden had, want ik

469
00:40:03,360 --> 00:40:10,940
ben nogal erg ‘homesick’ en
hang aan de familie en zo.

470
00:40:10,940 --> 00:40:11,950
Het heeft niet zo mogen zijn.

471
00:40:11,950 --> 00:40:15,568
Maar ik heb naderhand van mevrouw
Michiels van Kessenich gehoord

472
00:40:15,568 --> 00:40:16,346
dat zij het wel heel erg gevonden
had dat we niet gekomen waren.

473
00:40:16,346 --> 00:40:22,750
Ze had er zich eigenlijk op
verheugd. Ja, zo is het nu eenmaal.

474
00:40:22,750 --> 00:40:28,370
Toen u trouwde heeft ze toen
ook iets van zich laten horen?

475
00:40:28,370 --> 00:40:34,350
Ja, ik heb zelfs de stof voor
mijn bruidsjurk van haar gekregen.

476
00:40:34,350 --> 00:40:37,040
Het was heel fijne witte
zijde, echte zijde.

477
00:40:37,040 --> 00:40:43,510
Zij was heel moeilijk te verwerken, wij kenden
zulke stof hier niet, het was echte zijde.

478
00:40:43,510 --> 00:40:49,950
Mijn zus was naaister en heeft de jurk
gemaakt. Ja, het was heel mooie stof.

479
00:40:49,950 --> 00:40:56,560
Ik heb er jaren later nog een carnavalsjurkje
van gemaakt voor een van mijn dochters.

480
00:40:56,560 --> 00:40:58,380
Ze heeft er mee als
prinsessenkleedje gelopen.

481
00:40:58,380 --> 00:41:10,140
Waren het in Margraten vooral meisjes die
contacten hadden met Amerika? Of ook jongens?

482
00:41:10,140 --> 00:41:12,710
Nee, ja, dat denk ik ook wel.

483
00:41:12,710 --> 00:41:18,240
Mijn man had ook graven geadopteerd en heeft
ook wel eens geschreven, maar niet zoveel.

484
00:41:18,240 --> 00:41:25,260
Het kwam omdat ik daar op kantoor… De meeste
mensen konden niet goed Engels schrijven.

485
00:41:26,770 --> 00:41:36,740
Ik kon dat wel, en heel goed. Ze zei altijd dat de
brieven ‘wonderful’ waren. Ze kon ze goed lezen.

486
00:41:36,740 --> 00:41:41,790
Ik had ook een heel goed handschrift
ze kon het allemaal tamelijk goed lezen.

487
00:41:41,790 --> 00:41:43,180
Ze schreef meteen terug.

488
00:41:43,180 --> 00:41:48,964
Ik moest het vaak nog vertalen, ik denk dat
ik het niet allemaal goed… Ja, want het was

489
00:41:48,964 --> 00:41:55,770
Amerikaans en dat is nog wat anders dan het
Engels dat wij op school geleerd hadden.

490
00:41:55,770 --> 00:41:57,560
Maar dat contact… Er zijn meer
mensen die heel veel geschreven

491
00:41:57,560 --> 00:42:01,860
hebben en dat ook jarenlang
hebben volgehouden in die tijd.

492
00:42:02,690 --> 00:42:11,480
Bij mij is het toen… de kinderen zijn toen
geboren en toen had je daar geen tijd meer voor.

493
00:42:11,480 --> 00:42:16,610
Je had toen andere
dingen aan je hoofd.

494
00:42:16,610 --> 00:42:28,460
Als ik foto’s van de begraafplaats zie, zie
ik altijd meisjes bij de kruisen staan.

495
00:42:28,460 --> 00:42:30,510
En nooit een man.

496
00:42:30,510 --> 00:42:32,144
Ik zal u een foto van míjn man geven, ook
bij een graf, ook met bloemen bij een graf.

497
00:42:32,144 --> 00:42:37,409
Daar is een foto van gemaakt. Dat
moet ik in het album opzoeken.

498
00:42:37,409 --> 00:42:40,470
Mij schiet juist te binnen dat
ik daar ook een foto van heb.

499
00:42:40,470 --> 00:42:46,024
Hij had ook een graf, hij heeft jarenlang graven
gehad en hij ging ook… Toen Felix dat naderhand weer

500
00:42:49,780 --> 00:42:55,233
allemaal heeft georganiseerd, hebben mijn kinderen
de graven overgenomen en die hebben ze nu nog.

501
00:42:55,233 --> 00:43:01,890
Maar ze schrijven niet meer met die mensen, want
de adressen daarvan zijn niet meer beschikbaar.

502
00:43:01,890 --> 00:43:04,326
Het is allemaal ook al zo lang
geleden. Dat kan ook niet meer.

503
00:43:04,200 --> 00:43:11,990
Praatte u geregeld met mevrouw
Michiels van Kessenich daarover?

504
00:43:11,990 --> 00:43:16,390
Nee, ik ben tweemaal bij haar op bezoek
geweest. En ze heeft me eens gebeld.

505
00:43:16,880 --> 00:43:22,180
Zij was de vrouw van de
burgemeester, ze had wel twaalf

506
00:43:22,180 --> 00:43:24,290
kinderen, geloof ik, en
twee geadopteerde kinderen.

507
00:43:25,300 --> 00:43:28,757
Ze zat ’s middags in de veranda, want ze moest
wat rusten en toen was ze sokken aan het stoppen.

508
00:43:29,840 --> 00:43:36,560
Ze moest heel veel rusten, want ze was toen
ziekelijk, nou ja, dat kan niet anders, hè? “Dan rust

509
00:43:36,560 --> 00:43:42,330
ik wat en dan stop ik meteen maar sokken.” Zo’n
mand sokken van de kinderen had ze daar staan.

510
00:43:42,330 --> 00:43:49,350
Het was na de oorlog, in 1948, 1949 dacht ik.
Toen was er nog niet alles goed verkrijgbaar.

511
00:43:49,350 --> 00:43:53,190
Je moest zuinig zijn met
alle textiel wat men had.

512
00:44:04,500 --> 00:44:12,620
Het was toch een beetje
uitzonderlijk dat de vrouw van de

513
00:44:12,620 --> 00:44:13,279
burgemeester uit Maastricht
met een meisje van Margraten…

514
00:44:13,280 --> 00:44:13,994
Dat kwam omdat zij in Amerika was geweest
en met die mensen contact had gehad.

515
00:44:13,995 --> 00:44:14,149
Anders kende ik haar niet.

516
00:44:14,380 --> 00:44:22,460
Toen ik in 1938 op de mulo was in Maastricht, is
haar man burgemeester van Maastricht geworden.

517
00:44:22,460 --> 00:44:25,700
Hij bracht toen een bezoek aan de
school, want hij ging alle scholen af.

518
00:44:27,640 --> 00:44:33,690
Het was een tamelijk grote mulo, ik
geloof dat we drie eerste klassen hadden.

519
00:44:35,770 --> 00:44:42,780
Van de derde klassen waren
er meestal nog maar twee.

520
00:44:42,780 --> 00:44:47,370
Hij bezocht iedere klas en
als je klas aan de beurt

521
00:44:47,370 --> 00:44:49,920
was geweest, moest die naar
beneden naar de aula gaan.

522
00:44:49,920 --> 00:44:51,526
Toen hij klaar was, stonden
we daar allemaal opgesteld.

523
00:44:51,526 --> 00:44:54,400
Hij was heel verbaasd dat
wij daar allemaal stonden.

524
00:44:54,400 --> 00:45:00,130
Hij kon niet bevatten dat in de tijd dat hij de
klassen bezocht wij allemaal daar weer stonden.

525
00:45:00,130 --> 00:45:06,750
Ik herinner me dat nog heel
goed, het was een heel leuke man.

526
00:45:06,750 --> 00:45:11,126
Ja, het dienstmeisje kwam me wel opendoen
met een wit schortje voor en een wit kapje

527
00:45:11,126 --> 00:45:17,980
in de haren, maar de mevrouw zal ook evengoed
voor de kinderen hebben moeten zorgen.

528
00:45:17,980 --> 00:45:22,900
En je kunt ook rusten als je zit te stoppen.
Dat herinner ik me tenminste nog heel goed.

529
00:45:22,900 --> 00:45:31,490
Dan over het adoptiewerk.
Heeft u daar ook nog aan…

530
00:45:31,980 --> 00:45:33,780
Nee daar heb ik niet aan meegedaan.

531
00:45:33,780 --> 00:45:35,900
Dat was Lieske, nee, die is pas
naderhand op het gemeentehuis gekomen.

532
00:45:35,900 --> 00:45:42,830
Dat waren twee meisjes van Bollen,
en Lies Broers die er werkte,

533
00:45:42,830 --> 00:45:50,630
kapelaan Heusschen dan, en naderhand
is… Zij zaten op het gemeentehuis.

534
00:45:51,160 --> 00:45:54,650
Boven op de zolder in het
archief hadden ze een kantoor.

535
00:45:54,650 --> 00:45:59,830
Mevrouw Köster heeft daar lang
gezeten, na de oorlog ook nog.

536
00:45:59,830 --> 00:46:07,270
Mevrouw Köster werkte in de oorlog op het
distributiekantoor, maar wel op het hoofdkantoor in Heer.

537
00:46:07,270 --> 00:46:11,400
Ik was daar erg goed bevriend mee, ook nu nog als
ik haar zie. Ze is een paar jaar ouder dan ik.

538
00:46:11,400 --> 00:46:11,929
Ze is nog heel rap.

539
00:46:11,930 --> 00:46:17,080
Op een gegeven moment hebt u
het gemeentehuis verlaten.

540
00:46:17,080 --> 00:46:23,630
In 1948 is alles van het
distributiekantoor opgeheven.

541
00:46:23,630 --> 00:46:34,130
Ik ben eerst nog een tijdje thuis op de
boerderij gebleven en in 1950 zijn we getrouwd.

542
00:46:34,130 --> 00:46:38,320
Eerst zijn we in de Sprink
gaan wonen en naderhand had

543
00:46:38,320 --> 00:46:40,930
ik een groot huis als je
beneden naar Termaar rijdt.

544
00:46:40,930 --> 00:46:45,650
Daar had ik heel veel ruimte en daar
ben ik toen met een pension begonnen.

545
00:46:48,780 --> 00:46:55,160
Bijna alle werklieden aan de
begraafplaats, die aan de kapel

546
00:46:55,160 --> 00:46:59,610
gebouwd hebben en de weg gemaakt
hebben, heb ik in de kost gehad.

547
00:46:59,610 --> 00:47:05,250
En een Engelsman die meegebouwd
heeft aan de grote toren.

548
00:47:05,250 --> 00:47:09,445
Er werden met een boot grote witte
stenen uit Portland gebracht.

549
00:47:09,445 --> 00:47:19,590
Er waren hoekjes uit en er was
iets stuk aan en de Amerikanen

550
00:47:19,590 --> 00:47:21,110
moesten alles perfect hebben, zo
werden die allemaal afgekeurd.

551
00:47:21,110 --> 00:47:28,810
De firma uit Portland stuurde iemand,
hij noemde zich ‘stone’houwer.

552
00:47:32,600 --> 00:47:35,827
De Nederlandse vertaling
weet ik niet, het is niet

553
00:47:35,990 --> 00:47:38,980
beeldhouwer, maar het had
iets met die stenen te maken.

554
00:47:39,950 --> 00:47:45,689
Hij zaagde de stenen precies zoals ze moesten
zijn. Dan konden ze weer gebruikt worden.

555
00:47:45,690 --> 00:47:50,750
Het was allemaal natuursteen, heel duur.
De grote witte toren is daarvan gebouwd.

556
00:47:52,450 --> 00:47:57,970
Er is… Ik was… Mijn oudste zoon was net
1 jaar en ik was in verwachting van mijn

557
00:47:57,970 --> 00:48:03,910
tweede kind, maar omdat ik heel goed Engels
kende is hij bij ons… Hij was al verschillende

558
00:48:03,910 --> 00:48:09,130
kosthuizen nagegaan, maar toen hij bij
ons kwam… omdat ik goed met hem kon praten

559
00:48:09,130 --> 00:48:18,890
en mijn man ook, zei hij direct tegen de
Amerikaan van de begraafplaats die bij hem

560
00:48:18,890 --> 00:48:23,220
was: I stay here”. Hij is zelfs bij ons
gebleven tot mijn derde kind geboren was.

561
00:48:23,220 --> 00:48:26,860
Zolang is hij… Hij ging
om de 6 weken naar huis.

562
00:48:26,860 --> 00:48:31,310
Zijn vrouw en 2 zoons zijn ook al eens
bij ons geweest om te komen logeren.

563
00:48:31,310 --> 00:48:36,410
Het was een hele, hele… hij was van de
Engelse kerk, de Angelsaksische kerk.

564
00:48:37,220 --> 00:48:45,120
Als mijn oudste zoon aan tafel zat en ik hem
leerde bidden en een kruisje maken, deed hij mee.

565
00:48:45,120 --> 00:48:47,989
Hij deed verder niets aan
zijn geloof, maar dat deed hij.

566
00:48:47,989 --> 00:48:48,330
Hij was ook altijd zaterdags
en zondags bij ons.

567
00:48:48,330 --> 00:48:57,810
Hij noemde het altijd “my
second home”. Hij is nu al jaren

568
00:48:57,810 --> 00:49:01,310
dood, ik heb nog heel lang
met hem gecorrespondeerd.

569
00:49:01,310 --> 00:49:03,100
De laatste jaren kreeg ik
altijd nog een Nieuwjaarskaart.

570
00:49:03,100 --> 00:49:06,030
Hij kon toen niet goed meer
schrijven, dat was te zien.

571
00:49:06,030 --> 00:49:10,860
Maar met Nieuwjaar was er
altijd een kaart van Burton.

572
00:49:10,860 --> 00:49:18,340
Een van mijn kinderen is zelfs naar
zijn vrouw, die Audrey heette, genoemd.

573
00:49:18,340 --> 00:49:22,850
Het kindje is Andrea gedoopt,
maar we zeiden Audrey tegen haar.

574
00:49:22,850 --> 00:49:27,550
Voor die tijd was het een
heel onbekende naam, Audrey.

575
00:49:27,550 --> 00:49:30,100
Ik heb er nog woorden met mijn schoonmoeder
over gehad. Zij vond dat maar niets.

576
00:49:30,100 --> 00:49:32,110
Maar u deed toch wat u zelf wilde.

577
00:49:32,110 --> 00:49:41,570
Ik deed toch wat ik zelf…
ja, dat moet je wel.

578
00:49:41,570 --> 00:49:43,160
Er hebben ook Duitsers gewerkt?

579
00:49:43,160 --> 00:49:54,310
Ja, van de Engelsman en de timmerlieden…
En toen zijn 4 Duitse beeldhouwers gekomen.

580
00:49:54,310 --> 00:50:02,604
Zij hebben alle namen van de vermiste soldaten die
in de wand van de begraafplaats staan, uitgekapt.

581
00:50:02,605 --> 00:50:07,520
Ze waren met zijn vieren. Een van hen had
een verwonding aan zijn neus gekregen.

582
00:50:07,520 --> 00:50:12,600
Ze kwamen uit de buurt van Keulen en
gingen vrijdags allemaal naar huis.

583
00:50:12,600 --> 00:50:18,950
Twee waren er uit Würselen
en een kwam van verder weg.

584
00:50:18,950 --> 00:50:25,840
Heinz Behnke en Peter
Esser en Paul Weisßbrot.

585
00:50:25,840 --> 00:50:33,430
De eerste de beste avond dat hij thuis was mijn
man was aan het werk zei mijn man tegen hem: “Herr

586
00:50:33,430 --> 00:50:39,360
Schwarzbrot”. “Ich heiße nicht Schwarzbrot, ich
heiße Weißbrot.” Toen hebben we toch gelachen!

587
00:50:39,360 --> 00:50:56,170
Ze zijn ruim… want in 1956 zijn we gaan bouwen
en in 1957 zijn we verhuisd naar de Eijkerstraat.

588
00:50:56,170 --> 00:51:05,550
De jongens zijn meeverhuisd. In 1958 is mijn
vijfde kind geboren en toen waren ze nog bij ons.

589
00:51:05,550 --> 00:51:09,230
Ze werkten toen wel niet meer hier op de
begraafplaats, maar op die van Henri-Chapelle.

590
00:51:09,230 --> 00:51:12,740
Daar hebben ze ook alle namen…
Daar is ook zo’n wand met

591
00:51:12,740 --> 00:51:16,000
namen van vermisten, precies
hetzelfde als hier in Margraten.

592
00:51:16,000 --> 00:51:18,210
De begraafplaats is ook
ongeveer hetzelfde aangelegd.

593
00:51:18,210 --> 00:51:28,100
U heeft dus toch altijd een relatie
met de begraafplaats gehad?

594
00:51:28,100 --> 00:51:33,270
Ja, ja. Daarna door…. De mensen van Margraten
weten dat niet allemaal, het is iets persoonlijks.

595
00:51:33,270 --> 00:51:43,760
Maar ik wist daar heel veel… Een van de
superintendents, Strarup, woonde voor aan de

596
00:51:44,510 --> 00:51:50,640
begraafplaats, het was een heel goede vriend
van de Engelsman Burt Wackly die bij ons woonde.

597
00:51:50,640 --> 00:51:55,880
Ze gingen vaker samen op stap.

598
00:51:55,880 --> 00:52:01,960
Hij kon niet naar huis, hij ging ook
al eens autoritten met hem maken.

599
00:52:02,500 --> 00:52:07,000
Mijn man ging dan ook… Mijn man
en hij hebben heel veel samen

600
00:52:07,000 --> 00:52:12,290
gefietst, zij maakten in die tijd
grote fietstochten en zoiets.

601
00:52:12,290 --> 00:52:15,370
Strarup was getrouwd
met een Nederlandse?

602
00:52:15,370 --> 00:52:20,620
Ja, een Hollands meisje van Rixen.

603
00:52:20,620 --> 00:52:21,810
Hij is verongelukt?

604
00:52:21,810 --> 00:52:27,930
Hij heeft zelfmoord gepleegd.
Hij zat tenminste in zijn auto.

605
00:52:27,930 --> 00:52:31,754
De Engelsman vertelde mij wel dat hij een
dodelijke ziekte had, hij had kanker.

606
00:52:32,070 --> 00:52:36,820
Longkanker of zoiets. Hij kon er
niet mee overweg dat hij ziek was.

607
00:52:36,820 --> 00:52:42,363
Er wordt nogal eens verteld dat er heel
vaak alcoholisme voorkwam bij de Amerikanen

608
00:52:44,280 --> 00:52:50,450
die daar werkten, en ook wel bij de
superintendents die er in het begin waren.

609
00:52:50,450 --> 00:53:00,300
Ik weet niet of u daar iets van weet?

610
00:53:00,300 --> 00:53:05,301
Strarup dronk inderdaad erg
veel. Ja, ja, dat is zo.

611
00:53:05,301 --> 00:53:06,700
Dat merkte ik als Bert met
hem weg was geweest; hij

612
00:53:06,700 --> 00:53:12,386
dronk bijna niet, maar dan
had hij altijd wel wijn gehad.

613
00:53:12,387 --> 00:53:14,320
Hij was dan vrolijk
als hij thuis kwam.

614
00:53:14,320 --> 00:53:16,670
Maar het gebeurde niet zo vaak, het
was eigenlijk een heel fijne man.

615
00:53:16,670 --> 00:53:27,340
Toch nog even terug naar de Amerikanen. Voor
we begonnen aan het interview zong u een liedje.

616
00:53:27,340 --> 00:53:31,870
You are my sunshine, my only sunshine. Een
van de Amerikanen heeft me dat geleerd.

617
00:53:31,870 --> 00:53:34,900
Kent u ook de verdere tekst?

618
00:53:34,900 --> 00:53:40,130
You are my sunshine, my
only sunshine. Wacht even,…

619
00:53:40,130 --> 00:53:41,900
Kent u de melodie?

620
00:53:41,900 --> 00:53:44,620
Nee, ik kan niet zingen,
anders zong ik het wel.

621
00:53:44,620 --> 00:53:45,090
Iedereen kan zingen.

622
00:53:45,090 --> 00:53:53,270
Ja dat zegt u wel. Op school zei men altijd dat ik
de beste van de klas was, alleen niet met zingen.

623
00:53:53,270 --> 00:53:57,722
De juffrouw zijn dan altijd: “Hou jij je mond
maar.” Dat is niet goed, hè? Nu doet men dat

624
00:53:57,723 --> 00:54:05,510
niet meer, ieder kind moet zingen, iedereen
heeft een stem, die kun je ook trainen, aanleren.

625
00:54:05,510 --> 00:54:10,712
Je moet dat wel ontwikkelen. Ik had een broer
die priester was, en die moest zingen in de mis.

626
00:54:10,713 --> 00:54:15,700
Hij kreeg apart zanglessen want hij had ook
geen stem, maar toch kon hij de mis zingen.

627
00:54:15,960 --> 00:54:24,930
Wij moesten dan wel lachen
om hoe hij zong, maar ja.

628
00:54:24,930 --> 00:54:37,655
You are my sunshine, my only sunshine… Op
het ogenblik schiet het me niet te binnen.

629
00:54:37,655 --> 00:54:50,100
Hij zong dat altijd voor me en dan keek hij me
met zo’n grote ogen aan… Die jongen had heimwee.

630
00:54:50,100 --> 00:54:57,050
Ik weet het nu niet meer, als ik
boven kom weet ik het wel weer

631
00:54:57,050 --> 00:55:07,909
other night, I dreamed I held you in
my arms, dat was het tweede couplet.

632
00:55:07,910 --> 00:55:11,030
Hoe ging dat?

633
00:55:11,030 --> 00:55:13,900
The other night, when I was
sleeping I dreamed I held

634
00:55:13,900 --> 00:55:24,180
you in my arms, but when
I awoke you wasn’t there.

635
00:55:24,180 --> 00:55:29,850
Then I toke my pillow and I cried. Zo ongeveer
ging het in ieder geval. Wordt dit opgenomen?

636
00:55:29,850 --> 00:55:47,329
Nou ja, dat was natuurlijk
maar iets dat er bij komt.

637
00:55:47,330 --> 00:55:48,709
Het is natuurlijk wel leuk.

638
00:55:48,710 --> 00:55:51,190
Luister, ik heb alleen maar goede
herinneringen aan de Amerikanen.

639
00:55:51,190 --> 00:55:55,380
Ik heb droevige herinneringen
aan de oorlog, dat ik wel

640
00:55:56,580 --> 00:56:00,729
vrachtwagens met doden heb zien
staan voor het gemeentehuis, en zo.

641
00:56:00,730 --> 00:56:05,120
Dat zijn trieste herinneringen,
maar van de jongens, de soldaten,

642
00:56:05,640 --> 00:56:06,148
heb ik alleen maar goede
herinneringen aan overgehouden.

643
00:56:06,149 --> 00:56:08,720
Ik kan niet zeggen dat er ook maar
een mij slecht behandeld heeft.

644
00:56:08,720 --> 00:56:14,138
Omdat u in Welsden woonde, heb
ik u daar niet naar gevraagd,

645
00:56:14,139 --> 00:56:20,660
maar heeft u ook vrachtwagens
met stoffelijke resten gezien?

646
00:56:20,660 --> 00:56:23,233
Nee, in Welsden kwamen die niet. Ze
kwamen vanuit Duitsland over de Rijksweg.

647
00:56:25,700 --> 00:56:30,600
Maar aan het gemeentehuis stonden
er wel die zich verreden hadden.

648
00:56:30,600 --> 00:56:38,960
Ze kwamen dan op het gemeentehuis de weg
vragen. Naderhand zagen we dan bloed op de weg.

649
00:56:38,960 --> 00:56:41,440
Dat zijn trieste herinneringen.

650
00:56:44,410 --> 00:56:58,560
Ik bedoelde daar mee: als je nee zegt, is
het ook nee. Dat was vroeger zo, en nu ook.

651
00:56:58,560 --> 00:57:11,160
U zegt dat nu wel als je nee zei, was het nee. Maar
er waren ook Amerikanen die het anders opvatten.

652
00:57:11,160 --> 00:57:12,649
Dat werd wel eens gezegd.

653
00:57:12,650 --> 00:57:15,800
Ja ja, dat was natuurlijk…
Dat heb je nu ook.

654
00:57:15,800 --> 00:57:22,380
Dat is ook de mentaliteit van
een meisje, hoe ben je zelf.

655
00:57:22,380 --> 00:57:27,849
Je moet ook je grenzen kennen, of je in
deze tijd jong bent of in vroegere tijden.

656
00:57:27,850 --> 00:57:31,390
Dat zat in de opvoeding.

657
00:57:31,390 --> 00:57:32,920
U zei nooit ja.

658
00:57:34,890 --> 00:57:44,250
Nou… Kijk, wat ikzelf wilde, daar zei ik wel
ja op. Ik heb tegen mijn man ja gezegd, dus.

659
00:57:45,380 --> 00:57:52,230
Kunt u zich nog iets van de
eerste Memorial Day herinneren?

660
00:57:52,230 --> 00:57:57,520
Daar kan ik me nog wat van herinneren.
Het was heel druk, heel druk.

661
00:57:57,520 --> 00:58:02,777
De weg was overal afgezet, het dorp was
afgezet. Je kwam, je kwam… het was zo druk.

662
00:58:02,778 --> 00:58:08,020
Memorial Day is altijd wel druk, maar
de laatste jaren niet meer zo erg.

663
00:58:08,020 --> 00:58:16,300
De Rijksweg, alle toegangswegen waren afgezet.
Het stond hartstikke vol met auto’s en met bussen.

664
00:58:16,300 --> 00:58:18,059
Nu is het al een beetje aan het tanen.

665
00:58:18,060 --> 00:58:28,410
Mijn schoonzoon verzorgt de producties
van de muziek op de begraafplaats.

666
00:58:28,410 --> 00:58:41,910
Hij zorgt er ook voor… hij is daar
bij… hij zorgt ieder jaar dat de mis

667
00:58:41,910 --> 00:58:44,512
gelezen kan worden op de begraafplaats,
hij haalt dan de bordjes en zo.

668
00:58:44,870 --> 00:58:54,640
Ik heb de kelk van mijn broer
zaliger in bezit en die komt

669
00:58:54,640 --> 00:59:00,080
hij dan altijd halen om die op
de begraafplaats te gebruiken.

670
00:59:00,080 --> 00:59:00,280
Het is wel interessant
om dat ook te weten.

671
00:59:00,280 --> 00:59:01,610
Dat was in 1946?

672
00:59:01,610 --> 00:59:03,800
In 1945 is al een
plechtigheid geweest.

673
00:59:03,800 --> 00:59:09,150
Het was toen nog niet zo uitgebreid, het waren
meer alleen Amerikanen die het organiseerden.

674
00:59:09,150 --> 00:59:15,710
Maar in 1946 is al een officiële…
ook met de burgemeesters van de

675
00:59:16,510 --> 00:59:19,500
gemeenten er rondom heen, van de
naburige dorpen en van Maastricht en zo.

676
00:59:19,500 --> 00:59:21,000
Die waren er toen al allemaal.

677
00:59:21,000 --> 00:59:23,246
Ik ben er toen zelf ook
geweest, dat weet ik nog.

678
00:59:23,247 --> 00:59:27,840
Het was heel erg druk, je moest vroeg
gaan om de begraafplaats op te kunnen.

679
00:59:27,840 --> 00:59:37,700
Er was ook strenge controle. Er kon geen auto
de begraafplaats op, je moest het te voet doen.

680
00:59:37,700 --> 00:59:39,380
De koningin is al hier
geweest, Beatrix, Bernhard.

681
00:59:39,380 --> 00:59:49,080
Ieder jaar is er wel een of andere
bekende overheidspersoon aanwezig.

682
00:59:49,080 --> 00:59:58,250
Nog even terugkomend op de Duitsers
die de namen van de vermisten…

683
00:59:58,250 --> 00:59:58,720
Uithakten, ja.

684
01:00:01,210 --> 01:00:01,769
Waarom waren dat Duitsers?

685
01:00:01,770 --> 01:00:04,380
Ja, waarom waren dat Duitsers? Dat
heb ik me ook vaker afgevraagd.

686
01:00:04,380 --> 01:00:07,639
Het waren vaklieden, en blijkbaar
had je die hier in Holland niet.

687
01:00:07,640 --> 01:00:14,990
Ze waren gespecialiseerd in het uithakken van
namen. Ik heb dat eigenlijk ook nooit begrepen.

688
01:00:14,990 --> 01:00:17,590
Ik vond het eigenlijk wel mooi.

689
01:00:17,590 --> 01:00:20,980
Het waren hun vijanden geweest en nu
hebben ze hier hun namen uitgehakt.

690
01:00:20,980 --> 01:00:24,720
Ze hebben ook ’s winters
altijd doorgewerkt.

691
01:00:24,720 --> 01:00:34,370
Ze hadden daarvoor cabines tegen de muur
aangebouwd, die ze konden opschuiven.

692
01:00:34,370 --> 01:00:39,570
Ze hadden allemaal een petroleumkacheltje
in de cabine staan. Zo konden ze doorwerken.

693
01:00:41,200 --> 01:00:51,940
Een van hen is zelfs met een meisje van Margraten
getrouwd. Hij is dood, hij is jong gestorven.

694
01:00:51,940 --> 01:00:58,430
Twee zussen van haar
wonen nog in het dorp.

695
01:00:58,430 --> 01:01:00,600
Er is ook een meisje uit Margraten
met een Amerikaan getrouwd?

696
01:01:00,600 --> 01:01:08,200
Ja, een zus van haar is met een
Amerikaan getrouwd, Creuwels.

697
01:01:08,200 --> 01:01:11,650
De een met een Duitser en
de andere met een Amerikaan.

698
01:01:11,650 --> 01:01:16,449
Twee andere zussen, die niet
getrouwd zijn, wonen nog in het dorp.

699
01:01:16,450 --> 01:01:20,371
Ze is weer teruggekomen uit Amerika?APF:
Ja, ik geloof… Dat weet ik niet.

700
01:01:20,372 --> 01:01:23,299
Nee, zij is niet teruggekomen. Zij
is in Amerika gebleven, geloof ik.

701
01:01:23,300 --> 01:01:37,890
Tenminste ik heb nooit gehoord dat zij
teruggekomen is. Ik heb daar niets over gehoord.

702
01:01:37,890 --> 01:01:41,900
Lag dat dan niet moeilijk dat er Duitsers
werkten op de Amerikaanse begraafplaats?

703
01:01:41,900 --> 01:01:51,100
Nee, die firma… Oh, van die Duitsers
kreeg ik ook het geld van de firma Wilma.

704
01:01:51,470 --> 01:01:58,215
We moesten het geld voor de mensen,
van de Engelsman en ook van de

705
01:01:58,216 --> 01:02:03,790
anderen, iedere maand gaan halen in
Heerlen op het hoofdkantoor van Wilma.

706
01:02:03,790 --> 01:02:10,199
Zij hadden het aan een
onderaannemer uitgegeven.

707
01:02:10,200 --> 01:02:17,020
Ik weet ook niet of ze voor dat werk geen
Hollanders konden krijgen, of dat die er niet

708
01:02:17,020 --> 01:02:21,210
waren.Wij hebben ons ook altijd afgevraagd:
Eigenlijk is het wel mooi dat na de oorlog

709
01:02:21,810 --> 01:02:24,830
een soort verbroedering is, dat die Duitsers
voor de Amerikanen de namen uithakken.

710
01:02:24,830 --> 01:02:25,446
U denkt er nogal positief over?

711
01:02:25,447 --> 01:02:26,760
Ja, dat vind ik. Ik vind van wel,
ik vind dat heel mooi eigenlijk.

712
01:02:26,760 --> 01:02:39,240
U heeft nooit wrok tegen
de Duitsers gehad?

713
01:02:39,240 --> 01:02:46,560
Ik heb nooit wrok gehad. Ja goed,
die jongens moesten ook maar.

714
01:02:46,560 --> 01:02:54,370
Als zo’n Hitler aan de regering is en er zijn
er bij die… er waren er bij die niet goed

715
01:02:54,370 --> 01:03:01,520
waren, maar het gros van de Duitsers wilde ook
geen oorlog, net zoals wij dat niet wilden.

716
01:03:01,520 --> 01:03:08,140
De Amerikanen willen ook geen oorlog en hebben
liever dat de jongens thuis kunnen blijven.

717
01:03:08,140 --> 01:03:10,134
Als je op de begraafplaats al
die jonge jongens ziet liggen.

718
01:03:10,135 --> 01:03:11,090
Als je daarover nadenkt wordt het
je niet goed. Dat vind ik tenminste.

719
01:03:11,090 --> 01:03:12,560
Ik weet niet hoe jullie erover denken.

720
01:03:12,560 --> 01:03:35,060
Een ding begreep ik niet, jullie praatten wat
door elkaar heen, de superintendent, die is dood?

721
01:03:35,060 --> 01:03:40,060
De superintendent Strarup woonde in de woning
vooraan bij de ingang van de begraafplaats.

722
01:03:40,160 --> 01:03:45,560
Hij had een ziekte, hij had kanker.

723
01:03:46,790 --> 01:03:50,850
Hij heeft voortijdig een einde aan
zijn leven gemaakt, in de auto.

724
01:03:51,040 --> 01:03:54,570
Ik denk dat hij het heeft
gedaan omdat hij ziek was.

725
01:03:57,480 --> 01:03:58,170
Woonde hij daar?

726
01:03:58,170 --> 01:04:03,530
Hij woonde vooraan aan de ingang.
Daar woont altijd een Amerikaan.

727
01:04:03,530 --> 01:04:05,650
Ik ken degene niet die er nu woont.

728
01:04:05,650 --> 01:04:08,440
Ik kom er nu niet meer zoveel,
het is te ver voor me om te lopen.

729
01:04:08,440 --> 01:04:16,400
Ik kom er met mijn rollator niet meer. Ik zou de
kinderen eens moeten vragen erover heen te rijden.

730
01:04:16,400 --> 01:04:21,860
Er staat ook een grote vrouwenfiguur.
Die is uit Napels gekomen.

731
01:04:22,590 --> 01:04:25,580
Die Italianen zijn ook nog
bij me op bezoek geweest.

732
01:04:29,040 --> 01:04:32,570
De Duitsers hadden hen meegebracht.

733
01:04:32,570 --> 01:04:33,230
“Kom maar bij ons, misschien
is daar nog wel plaats”. Ze

734
01:04:33,230 --> 01:04:36,558
verbleven op de fruitveiling
en geen mens kon hen verstaan.

735
01:04:36,559 --> 01:04:38,330
Ze konden met niemand praten.

736
01:04:38,330 --> 01:04:50,680
Ik kende ook Frans, ik heb dat naderhand weer
opgehaald, maar ik kon me er mee behelpen.

737
01:04:50,680 --> 01:04:51,990
Dat was toch wel heel
moeilijk, die Italianen.

738
01:04:51,990 --> 01:04:57,800
Ze zijn eens komen kijken, maar
ze zijn toch niet gebleven.

739
01:04:57,800 --> 01:05:02,520
Ik was ook wel blij dat ze weer gingen,
want dat was toch wel erg moeilijk.

740
01:05:02,520 --> 01:05:07,199
Ik had misschien ook nog
wel Italiaans geleerd.

741
01:05:07,200 --> 01:05:08,070
Dat was achterin de vijftiger jaren?

742
01:05:08,070 --> 01:05:12,730
Dat was in 1958, want de
Duitsers woonden nog bij mij.

743
01:05:12,730 --> 01:05:15,378
Gisteren was mijn dochter toevallig bij
mij op bezoek en toen zei ik: “Toen jij

744
01:05:15,750 --> 01:05:21,950
geboren bent, lag ik op de ene kamer
te bevallen en in de kamer ernaast lag

745
01:05:21,950 --> 01:05:31,196
een Duitser te slapen.” Mijn man zei ’s
morgen tegen hem dat er een meisje was

746
01:05:31,197 --> 01:05:31,819
geboren en hij kon het niet geloven:
“Da hat doch keine geschrieën”, zei hij.

747
01:05:31,820 --> 01:05:33,342
Hoeveel kinderen heeft u?

748
01:05:33,343 --> 01:05:37,120
Zeven. En tweeëntwintig
kleinkinderen. Dat is een rijkdom, hè?

749
01:05:37,850 --> 01:05:39,480
Meestal wel, ja.

750
01:05:39,480 --> 01:05:39,890
Toen Bush er was, bent u toen
ook op de begraafplaats geweest?

751
01:05:39,890 --> 01:05:52,870
Het was me te druk, ik kan dat niet meer zo goed.
Ik heb het wel allemaal op televisie gevolgd.

752
01:05:52,870 --> 01:05:55,250
Mijn kinderen zijn er
wel allemaal geweest.

753
01:05:55,300 --> 01:06:01,060
Zij hadden allemaal kaarten ervoor, maar
ik… Ik had ook kaarten kunnen krijgen, maar

754
01:06:01,060 --> 01:06:05,690
het lopen ernaartoe… Je kon wel gebracht
worden, maar… nee, dat is niets meer voor ons.

755
01:06:06,860 --> 01:06:09,560
Ik heb het wel op televisie gezien.

756
01:06:09,560 --> 01:06:15,060
Vond u het goed dat
Bush hier naartoe kwam?

757
01:06:15,060 --> 01:06:20,430
Ja, dat vond ik… Luister, een ding
is me toen… vond ik niet zo goed.

758
01:06:23,440 --> 01:06:30,370
Felix, mijn zwager, had zoveel gedaan
en jarenlang, anders bestond er nu

759
01:06:30,370 --> 01:06:37,160
niets meer van en dat… toen had
mevrouw Opreij het voorzitterschap al

760
01:06:37,160 --> 01:06:45,390
overgenomen, maar ze hadden Felix toen
toch wel wat meer eer moeten bewijzen.

761
01:06:45,390 --> 01:06:51,480
Want hij heeft het toch al
die jaren volgehouden en na

762
01:06:51,480 --> 01:06:56,720
zijn pensionering is hij weer
alles gaan nazoeken en zo.

763
01:06:56,720 --> 01:07:01,770
Hij heeft er heel lang aan
gewerkt. Dat vind ik alleen

764
01:07:02,230 --> 01:07:10,499
De rest was… Alles was beveiligd, dat
vond ik maar onzin allemaal. Maar ja.

765
01:07:10,500 --> 01:07:17,470
Er wordt wel eens gezegd: Wat moet Bush hier?
Omdat hij net de oorlog in Irak was begonnen.

766
01:07:17,470 --> 01:07:22,010
Ja, ja. Maar dat kwam natuurlijk
door dat adoptiegebeuren.

767
01:07:22,010 --> 01:07:29,240
Margraten is daar toch wel bekend
door geworden, door de begraafplaats

768
01:07:29,240 --> 01:07:35,780
en het adoptie… Ik geloof niet dat
het op veel andere plaatsen bestaat.

769
01:07:35,780 --> 01:07:39,300
Men is links en rechts
wel eens ermee begonnen.

770
01:07:40,930 --> 01:07:46,660
Er zullen misschien wel mensen zijn. Ik zal u de
foto van mijn man nog geven, die bij een graf zit.

771
01:07:46,660 --> 01:07:49,250
Omdat u zegt dat er alleen
vrouwen op foto’s staan.

772
01:07:49,250 --> 01:08:04,340
Ik heb… Het is inderdaad zo dat op de foto’s die u
heeft, alleen vrouwen staan, en kinderen overal.

773
01:08:04,340 --> 01:08:05,640
Heeft het soms iets met hun aard te
maken dat meisjes en vrouwen eerder…

774
01:08:05,640 --> 01:08:12,350
Nee, mijn man… Ik moet de foto
opzoeken, ik heb zoveel foto-albums,

775
01:08:12,350 --> 01:08:17,760
dan moet ik dat even… Er zijn nog
meer dingen van de begraafplaats.

776
01:08:17,760 --> 01:08:23,430
Die zal ik u nog wel geven. Dan bel
ik u wel op of stuur u een mailtje.