1
00:00:20,910 --> 00:00:24,090
Meneer van Manen, u heeft een
groot deel van uw leven gevaren

2
00:00:24,610 --> 00:00:25,520
Ja, zeker

3
00:00:25,520 --> 00:00:27,060
Onder andere ook tijdens de oorlog

4
00:00:27,060 --> 00:00:27,650
Ja, zeker

5
00:00:27,650 --> 00:00:31,770
Kunt u ons vertellen hoe u daar
toe bent gekomen om te gaan varen

6
00:00:34,100 --> 00:00:43,130
Ik werkte aan de wal in 1937 in
Rotterdam in Caland restaurant.

7
00:00:44,870 --> 00:00:48,530
Daar werkte ik heel erg naar
mijn zin in het restaurant.

8
00:00:48,950 --> 00:00:55,900
In 1938 kwam er een wet dat
jongens onder de achttien jaar

9
00:00:55,940 --> 00:01:00,030
niet na acht uur ’s avonds
in het bedrijf mochten werken.

10
00:01:00,270 --> 00:01:01,500
Zodoende hadden ze mij niet meer nodig

11
00:01:01,500 --> 00:01:13,240
Ik had een chef de rang, dat was mijn chef, die
had bij de Holland-Amerika lijn gevaren en die

12
00:01:13,250 --> 00:01:16,399
zei tegen mij: “Je moet naar de Holland-Amerika
lijn gaan, misschien word je dan aangenomen.

13
00:01:16,399 --> 00:01:21,270
Noem mijn naam maar.” Ik naar de
Holland-Amerika-Lijn gegaan en ik heb

14
00:01:21,270 --> 00:01:27,170
gemonsterd op de Nieuw- Amsterdam,
als kommie voor 23 gulden in de maand

15
00:01:27,170 --> 00:01:28,390
Als kommie

16
00:01:28,390 --> 00:01:29,310
Als kommie

17
00:01:29,310 --> 00:01:31,450
En wat betekende dat? Wat moest u doen

18
00:01:31,450 --> 00:01:34,050
Kommie dat was dus een
hulp van een kelner.

19
00:01:34,050 --> 00:01:39,350
Een chef de rang was dus een
kelner en zijn assistent was een

20
00:01:39,350 --> 00:01:43,528
kommie, die moest het eten halen
uit de keuken en boven brengen.

21
00:01:43,529 --> 00:01:46,820
En in het begin serveren

22
00:01:47,260 --> 00:01:50,109
En was u de eerste uit
de familie die ging varen

23
00:01:50,110 --> 00:01:52,750
Ja, kennelijk wel

24
00:01:52,880 --> 00:01:56,660
Want? U vader deed iets heel anders

25
00:01:56,660 --> 00:01:57,950
Mijn vader deed iets anders.

26
00:01:57,950 --> 00:02:04,370
Hij was hoofdvertegenwoordiger bij een
sigarettenautomaten maatschappij in Den Haag

27
00:02:05,070 --> 00:02:08,150
En u wilde hem niet opvolgen
of hetzelfde werk gaan doen

28
00:02:08,220 --> 00:02:11,490
Nee, ik werkte in het restaurant
en daar had ik het erg naar mijn zin

29
00:02:11,590 --> 00:02:15,510
Ja en toen naar de HAL

30
00:02:15,510 --> 00:02:16,682
En toen bij de HA

31
00:02:16,683 --> 00:02:18,890
En hoe voelde dat het zeegat uit

32
00:02:19,170 --> 00:02:24,440
Nou ik was natuurlijk wel zeeziek de eerste
keer. Maar ja daarna niet meer, gelukkig.

33
00:02:26,810 --> 00:02:41,210
En in 1940 zat ik op de cruise in de
Cariben op weg van La Guaira, Venezuela,

34
00:02:41,210 --> 00:02:47,590
naar Puerto Cabello om de passagiers
op te halen en toen brak de oorlog uit.

35
00:02:47,590 --> 00:02:50,726
Dus toen konden we de
passagiers niet oppakken en toen

36
00:02:50,726 --> 00:02:54,400
zijn we weer naar Amerika,
naar New York, teruggevaren

37
00:02:55,390 --> 00:02:58,370
En toen de oorlog, hoe hoorde
u dat de oorlog uitbrak?

38
00:02:58,370 --> 00:03:01,440
Toen Nederland werd aangevallen
hè. Het was tien mei 1940

39
00:03:01,440 --> 00:03:07,860
Ja, dat hoorden wij ’s nachts
in, via het radio office

40
00:03:07,860 --> 00:03:10,090
En hoe was de reactie aan boord

41
00:03:10,090 --> 00:03:14,470
Nou de reactie kwam eigenlijk pas
toen wij in New York aankwamen.

42
00:03:14,690 --> 00:03:20,099
Toen werden we verzocht we
kwamen ’s avonds binnen en de

43
00:03:20,099 --> 00:03:22,860
andere ochtend moesten we
allemaal naar het voordek komen.

44
00:03:22,860 --> 00:03:30,290
En toen sprak de kapitein tegen ons wat
er gebeurde. En of wij terug wilden.

45
00:03:30,560 --> 00:03:36,730
Nou 90 procent van het personeel dat was
natuurlijk getrouwd en die zeiden: “Ja we willen

46
00:03:36,730 --> 00:03:42,740
allemaal terug naar Nederland.” En tien
procent die zei: “Het interesseert mij niet.”

47
00:03:43,350 --> 00:03:51,767
Waarop hij zei: “Nou ik zal het wel horen.”
Maar toen kwam natuurlijk af dat we niet naar

48
00:03:51,768 --> 00:03:58,930
Nederland konden gaan, want dat we gecharterd
waren door een Engelse maatschappij de Cunard

49
00:04:00,500 --> 00:04:03,430
Ja en de HAL was een
Nederlandse maatschappij toch

50
00:04:03,430 --> 00:04:07,170
De Holland-Amerika Lijn was een
Nederlandse maatschappij, maar Nederland

51
00:04:07,170 --> 00:04:11,740
was bezet dus de Holland-Amerika
Lijn deed geen dienst meer in

52
00:04:11,740 --> 00:04:12,780
Nee, nee dus [maakt de zin niet af

53
00:04:12,780 --> 00:04:17,830
Wij waren een, een, hoe ze dat
noemen een bareboat charter.

54
00:04:18,050 --> 00:04:23,920
Dus het personeel blijft van
de Nederlandse maatschappij,

55
00:04:24,370 --> 00:04:29,460
maar het schip wordt
gecharterd door de Cunard

56
00:04:29,460 --> 00:04:30,660
Dus, dus u bleef varen

57
00:04:30,660 --> 00:04:31,880
Dus ik bleef varen

58
00:04:31,880 --> 00:04:33,369
En toen, want u lag in New York

59
00:04:33,370 --> 00:04:39,840
En toen, toen na verloop van
ongeveer twee maanden, dus

60
00:04:39,840 --> 00:04:47,410
augustus, werd ik gebombardeerd
tot vrijwilliger van de Volendam.

61
00:04:47,410 --> 00:04:50,659
SS Volendam die was binnen.

62
00:04:50,660 --> 00:04:57,950
En eh wij werden, wij gingen als vrijwilliger,
wij moesten als vrijwilliger op de Volendam

63
00:04:58,350 --> 00:04:59,800
U moest als vrijwilliger

64
00:04:59,800 --> 00:05:01,330
Moest als vrijwilliger

65
00:05:01,330 --> 00:05:02,190
Kunt u dat uileggen

66
00:05:02,190 --> 00:05:06,960
Nee, dat is niet uit te leggen,
want vrijwillig dan ga ik vrijwillig

67
00:05:06,960 --> 00:05:07,090
Ja

68
00:05:07,090 --> 00:05:12,510
Maar ik kan natuurlijk nooit naar een
schip toe als ik niet vrijwillig ga

69
00:05:12,510 --> 00:05:12,769
Nee

70
00:05:12,769 --> 00:05:14,853
Maar dat moest ik toch, toch.

71
00:05:15,397 --> 00:05:21,898
En toen met de Volendam toen zijn we
van New York naar Engeland gevaren.

72
00:05:22,442 --> 00:05:28,448
In Engeland zijn we een klein beetje verbouwd
en we kregen toen 320 kinderen aan boord.

73
00:05:29,703 --> 00:05:34,100
Die werden vervoerd, die
zouden we vervoeren naar Canada

74
00:05:35,020 --> 00:05:38,700
En waarom? Wat voor kinderen waren dat

75
00:05:38,700 --> 00:05:47,470
Van de Blitz of London die moesten repatriëren
en die werden dus naar Canada toegevoerd.

76
00:05:48,830 --> 00:06:01,100
Maar ongeveer 260 mijl boven Schotland werden
we getorpedeerd in konvooi bij heel slecht weer

77
00:06:02,790 --> 00:06:08,330
En kregen we een torpedo,die
zo groot was als de gat

78
00:06:08,330 --> 00:06:13,630
van de, waar de bus van de
Londense bussen in konden.

79
00:06:18,300 --> 00:06:23,210
Toen ik getorpedeerd was
met de Volendam, toen gingen

80
00:06:23,210 --> 00:06:29,030
de kinderen allemaal ’s
avonds naar de lounge toe.

81
00:06:29,500 --> 00:06:31,100
Daar werden ze allemaal opgevangen.

82
00:06:32,590 --> 00:06:40,900
Maar omdat het ’s avonds twaalf uur
was, was ik in de veronderstelling dat

83
00:06:40,900 --> 00:06:47,230
de kinderen wel honger zou krijgen,
want ze hadden gegeten om zes, zeven uur.

84
00:06:47,570 --> 00:06:54,270
Dus ik ben toen naar de kombuis
gegaan, of de keuken, en daar

85
00:06:54,270 --> 00:06:59,970
zag ik in de pâtisserie, zag ik
schragen met allemaal caken erop

86
00:07:00,640 --> 00:07:07,709
Ik heb zo’n schraag gepakt en
ik, en die caken erop gelegd.

87
00:07:07,710 --> 00:07:12,040
En met die caken naar boven
gegaan en met de cake heb ik alle

88
00:07:12,040 --> 00:07:18,510
kinderen, wij tenminste, hebben
alle kinderen te eten gegeven.

89
00:07:18,510 --> 00:07:23,810
Maar toen begon één van de
kinderen begon te zingen en

90
00:07:23,810 --> 00:07:29,200
toen ongeveer een kwartiertje
later zongen alle kinderen.

91
00:07:29,460 --> 00:07:35,310
Ik heb het diepste respect
voor die kinderen die eigenlijk

92
00:07:35,310 --> 00:07:43,140
de moed in hielden om voor ons
ook een beetje gezond te denken

93
00:07:44,830 --> 00:07:48,150
Want u haalde die cake op terwijl
de torpedo al was ingeslagen

94
00:07:48,150 --> 00:07:49,640
Ja, toen waren we al getorpedeerd.

95
00:07:49,640 --> 00:07:53,080
Toen waren die kinderen al naar
boven gebracht waar de kinderen,

96
00:07:53,080 --> 00:08:00,100
in de Palmpoort heette die zaal,
en daar zaten al die kinderen

97
00:08:01,580 --> 00:08:08,710
Maar ik, voordat ik naar boven liep,
uit die keuken vandaan, stond er in deur

98
00:08:08,710 --> 00:08:16,223
opening, die naar de machinekamer ging,
stond een man met een baard, stond daar.

99
00:08:16,223 --> 00:08:21,910
Hij zegt, ik zeg: “Wat doet u hier?” Ik schrok
een beetje hè, ik zeg: “Wat doet u hier?”

100
00:08:21,910 --> 00:08:28,450
Hij zegt: “Ik sta hier op wacht tot dat ik
weg kan.” Ik zeg: “Nou.” Ik zeg: “Dan staat

101
00:08:28,450 --> 00:08:33,420
u niet leuk hier.” Hij zegt: “Nee,
inderdaad.” Maar ik was er wel van geschrokken

102
00:08:34,880 --> 00:08:37,040
U oh, dat die man er stond
daar was u van geschrokken

103
00:08:37,040 --> 00:08:37,146
Ja

104
00:08:37,147 --> 00:08:39,500
Ja, want u dacht iedereen
is naar de sloepen

105
00:08:39,500 --> 00:08:39,920
Ja

106
00:08:39,920 --> 00:08:41,049
En opeens staat die man daar

107
00:08:41,050 --> 00:08:43,110
Ja, die mocht nog niet weg

108
00:08:43,110 --> 00:08:45,270
Nee, die mocht nog niet weg, nee

109
00:08:45,270 --> 00:08:56,170
Of ze wisten niet meer dat hij er stond.
Ik heb toen, ik ben in de sloepen gegaan.

110
00:08:56,170 --> 00:08:59,080
En de kinderen allemaal in de sloepen

111
00:08:59,410 --> 00:09:06,750
En toen zijn we opgevangen door een fruitschip,
een Noors fruitschip. Dat lag op ons te wachten.

112
00:09:06,750 --> 00:09:13,920
Die vaarde in het konvooi. En met dat schip
zijn wij terug gebracht naar Schotland

113
00:09:14,200 --> 00:09:17,137
En zijn alle mensen..?
[maakt de zin niet af

114
00:09:17,280 --> 00:09:24,360
Iedereen is gered behalve de purser,
die is met zijn hoofd op een pen

115
00:09:24,360 --> 00:09:30,860
van een sloep terecht gekomen en
is te water gegaan en verdronken

116
00:09:31,910 --> 00:09:34,430
En dat was uw eerste torpedering

117
00:09:34,430 --> 00:09:35,490
Dat was mijn eerste torpedering

118
00:09:35,490 --> 00:09:39,980
En het schip is toen gezonken

119
00:09:40,780 --> 00:09:44,670
Het schip is niet gezonken,
maar het was onmogelijk

120
00:09:44,670 --> 00:09:48,850
voor de kinderen en voor de
personeel om erop te blijven.

121
00:09:48,850 --> 00:09:54,780
Alleen de kapitein, met sommige
van zijn vaste mensen, die

122
00:09:54,780 --> 00:09:59,380
is gebleven en is het schip
gelukkig drijvende gebleven

123
00:10:00,250 --> 00:10:03,040
Maar dat moet voor die kinderen wel een hele
ervaring zijn geweest? Ook voor u natuurlijk

124
00:10:03,040 --> 00:10:03,660
Dan denk ik [maakt de zin niet af]..

125
00:10:03,660 --> 00:10:05,700
Het was de eerste keer maar

126
00:10:06,170 --> 00:10:08,060
Voor de kinderen was
het verschrikkelijk.

127
00:10:08,060 --> 00:10:13,430
Maar de kinderen hebben zich zo heldhaftig
gedragen, die zongen zelfs liedjes

128
00:10:14,730 --> 00:10:15,420
In de sloep

129
00:10:15,420 --> 00:10:19,100
In de sloep en op het schip

130
00:10:19,100 --> 00:10:23,120
Ja. En daarna moest u door

131
00:10:23,540 --> 00:10:33,040
En toen ben ik in Schotland, ben ik aangekomen.
Schotland ben ik een paar dagen gebleven.

132
00:10:33,080 --> 00:10:44,230
Toen ben ik naar, met de
Empress of Australia, een

133
00:10:45,040 --> 00:10:53,580
Canadese maatschappij, ben
ik naar de Halifax gevaren.

134
00:10:53,580 --> 00:10:57,410
En in Halifax ben ik teruggegaan
op de Nieuw-Amsterdam

135
00:10:58,800 --> 00:11:03,330
En Halifax was een bekende naam
in die tijd, een bekende haven

136
00:11:03,330 --> 00:11:05,480
Halifax was in Canada

137
00:11:05,670 --> 00:11:06,980
Ja, goed, ja

138
00:11:06,980 --> 00:11:10,240
Toen ben ik op de
Nieuw-Amsterdam gekomen.

139
00:11:10,240 --> 00:11:21,940
Toen zijn we gaan varen van Halifax
via Zuid-Amerika naar Kaapstad.

140
00:11:22,120 --> 00:11:32,060
Van Kaapstad hebben we een eh een chef kok
hebben we begraven, die aan boord was overleden.

141
00:11:32,270 --> 00:11:35,470
Toen zijn we van Kaapstad
gevaren naar Singapore.

142
00:11:35,510 --> 00:11:39,600
In Singapore hebben we drie
of vier maanden gelegen.

143
00:11:39,940 --> 00:11:44,620
En toen is het hele schip verbouwd als,
van passagiersschip in troepenschip.

144
00:11:47,740 --> 00:12:02,380
Toen zijn we van, van Singapore
gevaren naar Australië, naar Sydney

145
00:12:02,410 --> 00:12:04,610
Van Sydney naar Wellington.

146
00:12:04,690 --> 00:12:14,140
Van Wellington, in Nieuw-Zeeland, naar
Perth, Australië. Van Australië naar Singapore

147
00:12:15,230 --> 00:12:16,890
En hoeveel troepen
had u toen aan boord

148
00:12:16,890 --> 00:12:19,940
Toen hadden we vier en een half
duizend man troepen aan boord

149
00:12:19,940 --> 00:12:25,010
En hoeveel passagiers
konden er in vredestijd mee

150
00:12:25,010 --> 00:12:27,330
Ongeveer duizend

151
00:12:27,550 --> 00:12:29,040
Dus het schip was flink verbouwd

152
00:12:29,040 --> 00:12:32,770
Het schip was heel
erg, heel erg verbouwd.

153
00:12:33,020 --> 00:12:42,470
En toen de tweede keer zijn we weer van,
van Singapore naar Australië gevaren.

154
00:12:42,470 --> 00:12:50,820
Weer van Australië naar Nieuw-Zeeland. Van
Nieuw-Zeeland naar Perth en Perth naar Bombay.

155
00:12:52,140 --> 00:12:58,250
Toen heeft de Nieuw-Amsterdam
de opdracht gekregen om te gaan

156
00:12:58,250 --> 00:13:04,630
van Bombay, van Singapore,
nou, nou weer ik het niet meer

157
00:13:05,390 --> 00:13:18,560
Even wachten. Van
Singapore naar Durban.

158
00:13:18,560 --> 00:13:27,280
In Durban aangekomen zijn we, hebben we gewacht
op schepen die van Engeland uit van, troepen

159
00:13:27,280 --> 00:13:37,570
brachten naar Durban en wij brachten de troepen
van Durban naar Port Taufiq, dat is Suez.

160
00:13:37,570 --> 00:14:02,560
En van Suez naar Durban brachten we
Italiaanse krijgsgevangenen. Even wachten

161
00:14:02,560 --> 00:14:13,616
Daar heb ik ongeveer anderhalf jaar gedaan, want
de Nieuw-Amsterdam was op dat moment zo’n ferry.

162
00:14:13,616 --> 00:14:20,380
Als ferry werd hij gebruikt. Dus tussen Durban
en Port Taufiq, Suez, heen en weer varen

163
00:14:20,380 --> 00:14:24,830
En was dat aan de Indische
kant van de Suez Kanaal

164
00:14:24,830 --> 00:14:26,770
Het was niet aan de
Middellandse Zee kant

165
00:14:26,770 --> 00:14:27,150
Nee, goed aan de andere kant

166
00:14:27,150 --> 00:14:28,060
Aan de andere kant

167
00:14:28,060 --> 00:14:28,610
Ja, ja

168
00:14:28,610 --> 00:14:31,160
Want de Middellandse Zee was ook Duits

169
00:14:31,160 --> 00:14:31,940
Ja

170
00:14:34,750 --> 00:14:43,930
Na verloop van ongeveer twee jaar, ’43,
’44, ben ik naar Engeland toegegaan.

171
00:14:44,020 --> 00:14:51,561
Want ik had rust verdiend, zeiden ze.
Toen ben ik een tijdje aan de wal geweest.

172
00:14:52,520 --> 00:14:58,230
En toen werd mij verzocht
om naar de ms Dempo te gaan

173
00:14:58,230 --> 00:15:10,870
Op de Dempo heb ik gevaren, eerst ook met troepen
naar Bombay en naar Australië of naar Bombay.

174
00:15:11,830 --> 00:15:20,750
Toen op een gegeven moment kregen we te
horen dat er iets heel groots ging gebeuren.

175
00:15:22,180 --> 00:15:30,110
En toen zijn we met, ik denk, ik zou
het niet kunnen zeggen, maar een tachtig

176
00:15:30,110 --> 00:15:37,570
schepen, zijn we vanaf Engeland, van
Liverpool, naar Gibraltar gevaren.

177
00:15:37,720 --> 00:15:44,910
En zijn we voor het eerst de Middellandse Zee in
gegaan, die dus helemaal bezet was door Duitsers.

178
00:15:47,010 --> 00:15:50,710
Wij kregen de opdracht, ieder
schip kreeg een opdracht,

179
00:15:50,710 --> 00:15:55,250
wij kregen met de Dempo de
opdracht om te gaan naar Oran

180
00:15:57,670 --> 00:16:14,380
We kwamen in Oran aan, ’s nachts. Het was
allemaal uitgerekend, het was hartstikke donker.

181
00:16:14,560 --> 00:16:20,510
En om 00:400 begon de invasie. Dus toen zag je dat
die sloepen gingen naar de wal toe met soldaten.

182
00:16:21,750 --> 00:16:27,630
En dat duurde tot zes uur, zeven uur,
toen we zagen we natuurlijk, vanaf

183
00:16:27,630 --> 00:16:31,280
de dienstgang, zagen we natuurlijk
dat er ontzettend werd geschoten.

184
00:16:31,740 --> 00:16:38,170
Van het strand naar boven naar het fort.
Want er was een heel groot fort bij Oran.

185
00:16:39,930 --> 00:16:47,300
Toen ’s ochtends, om een uur of
acht of negen, kreeg de leiding

186
00:16:47,300 --> 00:16:54,130
van de schepen het bericht dat
ze konden het moeilijk bezetten.

187
00:16:54,470 --> 00:16:59,750
Want er was zoveel tegenstand
van het fort. Ze vroegen om hulp

188
00:17:00,410 --> 00:17:11,320
Toen kwam een kruiser en die schoot eerst boven
het fort. De tweede keer schoot hij er middenin.

189
00:17:12,640 --> 00:17:18,610
En de derde keer zag hij de witte
vlag naar boven gaan. En toen was Oran.

190
00:17:18,610 --> 00:17:25,590
maar wij werden iedere avond, werden we
zo bestookt door Duitsers. Verschrikkelijk

191
00:17:25,590 --> 00:17:28,700
Vliegtuigen of torpedo’s

192
00:17:28,700 --> 00:17:36,040
Vliegtuigen, ontzettend. En toen hebben
we daar ongeveer twee dagen gelegen.

193
00:17:36,380 --> 00:17:44,120
En toen zijn we daar vandaan naar
Gibraltar gevaren met nog wat schepen.

194
00:17:44,120 --> 00:17:52,290
En toen kwamen we uit Gibraltar en het eerste
die getorpedeerd was, want ze lagen gewoon ons

195
00:17:52,290 --> 00:18:02,030
op te wachten, de eerste die getorpedeerd was,
was een vrachtschip dat omgebouwd was tot tanker

196
00:18:03,250 --> 00:18:12,440
En we zagen.. de hele lucht was helemaal verlicht
doordat die tanker getroffen was, voltreffer.

197
00:18:14,200 --> 00:18:18,670
Toen is de kapitein
uit het konvooi gegaan

198
00:18:18,670 --> 00:18:20,660
Van die tanker

199
00:18:20,660 --> 00:18:25,870
Van ons. En die is naar
Schotland toe gevaren.

200
00:18:25,870 --> 00:18:30,180
Want hij zegt: “Nou, nou zijn er
wel genoeg schepen getorpedeerd.

201
00:18:30,440 --> 00:18:33,449
Want? Waarom, waarom
[maakt de zin niet af

202
00:18:33,640 --> 00:18:35,400
Waarom ging hij uit dat konvooi

203
00:18:35,400 --> 00:18:35,660
Ja

204
00:18:35,660 --> 00:18:39,620
Nou, hij ging uit dat konvooi,
omdat het zo verschrikkelijk

205
00:18:39,620 --> 00:18:42,910
was, omdat er zoveel
schepen werden getorpedeerd.

206
00:18:42,970 --> 00:18:46,350
Omdat.. ze lagen gewoon
op ons op te wachten

207
00:18:47,220 --> 00:18:49,890
Hadden jullie bewapeningen aan boord

208
00:18:49,940 --> 00:18:56,010
We hadden bewapening. We hadden
een eh een zes inch geschut.

209
00:18:56,010 --> 00:19:01,450
We hadden twee beauforts
en we hadden zes oerlikons

210
00:19:01,450 --> 00:19:05,500
Ik was zelf oerlikon schutter,
dat had ik in Engeland geleerd.

211
00:19:05,500 --> 00:19:09,522
En dan moest ik ’s avonds,
van ’s nachts twaalf uur tot

212
00:19:09,522 --> 00:19:13,320
’s ochtends zes uur, was
mijn wacht in de oerlikonpi

213
00:19:17,110 --> 00:19:21,380
Ja, maar dat was alleen tegen vliegtuigen
en niet tegen torpedo’s, neem ik aan

214
00:19:21,380 --> 00:19:21,893
Nee, torpedo’s, nee

215
00:19:21,894 --> 00:19:22,380
Nee. Dat kon niet.

216
00:19:22,380 --> 00:19:26,500
Nee, dat is eigenlijk niet te doen

217
00:19:26,500 --> 00:19:26,815
Nee

218
00:19:26,816 --> 00:19:31,141
Want torpedo’s komen van
onderen van het schip.

219
00:19:31,694 --> 00:19:39,673
Dus, maar ja, je bent natuurlijk
in een konvooi zeg maar bewaakt door

220
00:19:39,673 --> 00:19:48,609
destroyers en korvetten en slagschepen
of kruisers, die het konvooi bewaken.

221
00:19:48,610 --> 00:19:51,760
Maar ja, die kunnen
ook niet alles bewaken

222
00:19:52,930 --> 00:19:53,170
Nee

223
00:19:53,580 --> 00:19:56,450
En ze worden natuurlijk
opgespoord door die sonar

224
00:19:56,850 --> 00:20:02,540
Die schepen, die kleine schepen
die hebben sonars en daar

225
00:20:02,540 --> 00:20:05,570
kunnen ze natuurlijk weten waar
zo’n duikboot ongeveer zit.

226
00:20:05,570 --> 00:20:08,420
Maar als er meerdere zitten dan wordt
het natuurlijk een beetje moeilijk

227
00:20:08,420 --> 00:20:12,170
Dus uw kapitein dacht:
“Ik ga er alleen vandoor.

228
00:20:12,170 --> 00:20:13,150
Ja

229
00:20:13,150 --> 00:20:15,000
En dat is goed afgelopen

230
00:20:15,000 --> 00:20:19,400
Dat, gelukkig wel.
Daarom zit ik nog hier

231
00:20:19,400 --> 00:20:23,510
Ja. Dus toen was u weer terug
in Engeland of in Schotland

232
00:20:23,510 --> 00:20:33,001
Toen was ik in Schotland. Toen,
toen ben ik op de Dempo gekomen.

233
00:20:33,002 --> 00:20:40,440
Nee... daar zat ik al, ik
was toch al op de Dempo, ja.

234
00:20:40,440 --> 00:20:47,900
Toen ging ik met de Dempo weer met troepen
naar de Middellandse Zee, naar Napels.

235
00:20:49,670 --> 00:20:59,400
En in Napels waren wij het eerste schip
dat eh dat troepen aan wal stuurden

236
00:20:59,400 --> 00:21:05,510
Wij waren het eerste schip
dat troepenversterking bracht.

237
00:21:05,730 --> 00:21:12,540
Maar we mochten zelf de wal niet op vanwege
de cholera en epidemie's die daar heersten.

238
00:21:14,650 --> 00:21:26,060
Toen we ze gelost hebben, waren
we op weg naar Engeland terug.

239
00:21:26,640 --> 00:21:30,720
En we werden om ’s ochtends om vijf,
zes uur, werden we getorpedeerd.

240
00:21:30,720 --> 00:21:36,370
Ik kwam net van die wacht af, de oerlikon wacht,
werden we getorpedeerd in [maakt de zin niet

241
00:21:36,370 --> 00:21:41,132
af] Toen ben ik naar Djidjelli... in de
Middellandse Zee werden we getorpedeerd.. toen ben ik

242
00:21:41,132 --> 00:21:49,320
naar Djidjelli gebracht En van Djidjelli ben ik
eerst met een goederentrein en toen met een bus

243
00:21:50,210 --> 00:22:00,310
naar Casablanca gegaan en daar ben ik op de General
Anderson als passagier naar Engeland vervoerd

244
00:22:00,310 --> 00:22:07,750
We werden getorpedeerd met de Dempo
in de ochtend om zes uur, zo ongeveer.

245
00:22:07,750 --> 00:22:12,957
En om zeven uur toen
hoorde we een knal.

246
00:22:14,620 --> 00:22:20,920
Maar ik was net van de wacht afgekomen, van
de oerlikon wacht, en ik lag in mijn bed.

247
00:22:20,920 --> 00:22:25,400
Maar dat is zo raar op een
schip, als een schip... van de

248
00:22:25,400 --> 00:22:29,970
motoren slaap je...maar dan
wordt je wakker van de stilte.

249
00:22:29,970 --> 00:22:35,130
Dus die klap kwam, daar schrok ik wakker
van, en toen hoorde ik geen motor meer, niks.

250
00:22:35,130 --> 00:22:43,470
Dus dan schrik je ervan. En toen maakten we heel
veel slagzij natuurlijk. En toen kwam die terug.

251
00:22:43,470 --> 00:22:47,210
Maar er sliep nog een jongen
bij mij in de hut en die,

252
00:22:48,080 --> 00:22:51,240
maar die wist zeker niet
dat ik nog in mijn bed lag.

253
00:22:51,240 --> 00:22:58,640
Dus hij pakt zijn zwemvest
en hij gaat de deur uit

254
00:22:58,640 --> 00:23:02,030
Maar u zegt nou bijvoorbeeld wel eens
wat, maar hij pakte zijn zwemvest, maar

255
00:23:02,030 --> 00:23:08,190
ik liep hem op de trappen al voorbij,
want ik denk het is geen zuivere koffie.

256
00:23:08,190 --> 00:23:17,210
En toen kwamen wij bij de sloepen en toen zeiden
ze eerst: “We zullen proberen om het schip op

257
00:23:17,210 --> 00:23:25,820
het zand van de Noord-Afrikaanse kust te zetten,
het schip.” Maar toen kwam die derde machinist

258
00:23:25,820 --> 00:23:35,102
op, die op wacht stond, die zegt: “Wij halen het
niet.” Nou toen gingen we dus er allemaal vanaf.

259
00:23:35,102 --> 00:23:38,767
Toen zei ik, vertelde ik dat: “Allemaal petten
af”, terwijl alleen die bootsman zijn pet op had.

260
00:23:38,767 --> 00:23:56,366
Het ging allemaal vrij snel. We waren misschien
vijftig meter van het schip af en toen zonk die al.

261
00:23:56,366 --> 00:23:56,440
Hij ging totaal onder water

262
00:23:56,440 --> 00:23:57,620
En u was allemaal van het schip af

263
00:23:57,620 --> 00:23:59,710
Allemaal gered, want we
hadden geen troepen aan boord

264
00:23:59,710 --> 00:24:04,610
Nee, ja en toen het schip onder ging,
hoe ging dat? Kunt u dat ons vertellen

265
00:24:05,200 --> 00:24:11,030
Nou het schip onder, dat is iets
wat je eigenlijk moet mee maken.

266
00:24:11,030 --> 00:24:19,570
Zo’n schip dat gaat, waar die
getorpedeerd wordt vanwege van achteren of

267
00:24:19,570 --> 00:24:25,220
van voren dan zo gaat die [maakt de zin
niet af] Wij werden dan van achteren

268
00:24:25,220 --> 00:24:30,450
getorpedeerd dus hij ging met zijn
kont naar beneden en toen naar boven.

269
00:24:30,950 --> 00:24:37,230
En toen die gelijk helemaal boven stond
,toen zonk hij helemaal naar beneden.

270
00:24:37,230 --> 00:24:47,970
En toen zag je, hoorde je een oorverdovend
lawaai van bestek, bedden, losse

271
00:24:47,970 --> 00:24:55,350
troep wat allemaal op die schepen los
stond, dat hoorde je zo in het schip vallen

272
00:24:55,350 --> 00:25:03,060
En dan na, zeg maar, een twintig, dertig meter
dan komen die life rafts noemen ze die dingen,

273
00:25:03,060 --> 00:25:08,040
waar de drenkelingen zich aan vast kunnen
klampen, die springen dan zo uit het water.

274
00:25:08,520 --> 00:25:10,670
Die komen dan boven.

275
00:25:11,870 --> 00:25:17,530
En dan, maar het is, het lijkt net
dat als die zo boven staat of dat

276
00:25:18,150 --> 00:25:22,020
hij niet naar beneden wil, maar ja
dat is natuurlijk gezichtsbedrog

277
00:25:22,020 --> 00:25:22,334
Ja

278
00:25:22,335 --> 00:25:37,760
Dus tja, daar krijg je een syndroom van en dat zit
altijd bij me. En dat zal altijd bij me blijven

279
00:25:37,760 --> 00:25:37,980
Angst

280
00:25:37,980 --> 00:25:41,850
Ja, daar ben ik, het is geen angst

281
00:25:41,850 --> 00:25:42,342
Nee

282
00:25:42,343 --> 00:25:54,990
Het is het onzekere... Kijk als je op
het schip zit ken je je niet verdedigen

283
00:25:55,570 --> 00:25:56,310
Nee

284
00:25:56,780 --> 00:26:02,190
Want je bent, je werkt in de salon. Ja,
je staat boven in die, in die turret.

285
00:26:02,190 --> 00:26:07,530
En als je daar in zit dan kan je je zelf
[verdedigen], dan voel je je zelf veilig.

286
00:26:07,530 --> 00:26:15,560
Dan denk je: “Ik heb wat op te schieten.” Maar
anders ben je maar gewoon... afwachten wat er gebeurd

287
00:26:18,570 --> 00:26:34,290
Dat is de onzekerheid

288
00:26:34,290 --> 00:26:36,230
Even wachten… kijk dat heb ik toen op een gegeven
moment, want ik, weet u wat ik zo raar vind?

289
00:26:36,880 --> 00:26:41,730
Als je thuis komt en zes jaar
weggeweest bent en je komt

290
00:26:41,730 --> 00:26:47,670
dan, dan moet je komen bij de,
hoe heette dat ook al weer?

291
00:26:47,670 --> 00:26:51,280
Dat je land veiligheid was

292
00:26:51,280 --> 00:26:53,020
Politieke opsporingsdienst

293
00:26:53,020 --> 00:27:00,730
Juist en daar zal uw vader zal
er ook wel bij geweest zijn

294
00:27:00,730 --> 00:27:10,500
En dan kom je daar en dan zeggen ze: “Bent u
wel eens met de Duitsers in aanraking geweest?

295
00:27:10,500 --> 00:27:17,240
Hebt u sympathie voor de Duitsers?” Terwijl je zes
jaar weggeweest bent en er tegen gevochten hebt.

296
00:27:18,560 --> 00:27:25,830
Dat is toch bijna waanzin. En dan kom
je bij je dokter op een gegeven moment.

297
00:27:26,380 --> 00:27:32,600
En die zegt: “Ja, je
bent er nog steeds.

298
00:27:32,600 --> 00:27:38,170
Maar luister eens, ben jij nooit naar
een instantie geweest voor de diensten

299
00:27:38,170 --> 00:27:42,240
die jij gedaan hebt voor de Holland-Amerika
lijn, voor de Nederlandse regering.

300
00:27:42,240 --> 00:27:46,490
Je bent twee keer getorpedeerd, je
bent een held.” Ik zeg: “Een held?

301
00:27:46,490 --> 00:27:55,580
Een held dat zit in mevrouws naaimandje.” Ik
zeg: “Ik heb na de oorlog, heb ik nooit, toen

302
00:27:55,580 --> 00:28:05,330
ik vaarde dat ik van bediendetje baas ben
geworden, heb ik gesproken over mijn oorlogstijd.

303
00:28:05,330 --> 00:28:06,960
Dat heb ik nooit gedaan.

304
00:28:08,510 --> 00:28:15,870
Maar die jongens van de koopvaardij die hebben
van ’40 tot ’45, hebben ze alleen maar geknokt.

305
00:28:15,870 --> 00:28:18,570
En ze moesten overal naar toe.

306
00:28:18,570 --> 00:28:25,210
De mensen, de jongens die naar Moermansk zijn
gegaan, daar is niemand van over gebleven.

307
00:28:26,870 --> 00:28:31,670
En je werd er gewoon voor geronseld
om daar naar binnen, om daar bij te

308
00:28:31,670 --> 00:28:35,150
[maakt de zin niet af] Ze maakten
ze dronken in een café in Liverpool.

309
00:28:35,150 --> 00:28:39,890
Nou en dan doken ze in een taxi
en dan zaten ze op die boot.

310
00:28:40,490 --> 00:28:45,150
En dan werden ze getorpedeerd boven
Schotland tot aan Noorwegen toe.

311
00:28:47,670 --> 00:28:59,730
Kijk en dat, dat doet mij wel eens pijn.
Je was dus ingedeeld bij de krijgsmacht

312
00:29:00,090 --> 00:29:03,550
Ja, dat was de vaarplicht

313
00:29:03,550 --> 00:29:08,630
Je moest, daarom zei ik, daarvoor
zei ik, misschien was het wel een

314
00:29:08,630 --> 00:29:18,450
beetje sarcastisch, “ik was vrijwilliger
die naar het schip moest, moest.

315
00:29:18,450 --> 00:29:18,580
Ja

316
00:29:18,580 --> 00:29:22,100
Dus het was ook niet vrijwillig,
daar werd ik gestuurd

317
00:29:22,100 --> 00:29:28,200
Dus u ging, u ging eigenlijk als jonge jongen
varen en voordat u het wist was u soldaat

318
00:29:28,400 --> 00:29:34,780
Nee, zo, zo of, of matroos of [maakt de
zin niet af] Maar ja, ik, ik was kelner

319
00:29:34,780 --> 00:29:35,270
Ja

320
00:29:36,330 --> 00:29:42,970
En ik leerde in, in Liverpool om met
zo’n Oerlikon geschut te schieten

321
00:29:43,260 --> 00:29:43,550
Ja

322
00:29:43,550 --> 00:29:57,540
Ja, maar toen zat ik zes, zes uur lang in zo'n
turret hè, dat noemen ze dan een turret hè.

323
00:29:57,540 --> 00:30:04,840
Toen ik getorpedeerd was met de
Dempo, heb ik ongeveer zes maanden

324
00:30:04,840 --> 00:30:14,840
gewerkt in een hotel van de
Nederlandse marine in Liverpool.

325
00:30:15,960 --> 00:30:20,530
En toen ben ik gekomen op een
klein schip, de Amstelkerk.

326
00:30:20,550 --> 00:30:32,600
En met de Amstelkerk heb ik gevaren, niet
in konvooi, maar alleen, van Liverpool

327
00:30:33,060 --> 00:30:44,690
naar Freetown om Engels personeel te
vervoeren en terug te brengen naar Liverpool.

328
00:30:46,300 --> 00:30:52,030
Daar ben ik mee in ’46
terug gekomen in Nederland

329
00:30:52,070 --> 00:30:55,730
Had u in de tussentijd contact met uw familie
gehad in de oorlog? Rode Kruis brieven

330
00:30:55,730 --> 00:30:57,730
Nee

331
00:30:57,730 --> 00:30:58,886
Helemaal niks

332
00:30:58,887 --> 00:30:59,316
Niks.

333
00:30:59,317 --> 00:31:06,820
Ik heb wel, toen ik mijn vader voor het
eerst zag in ’46, heb ik wel gehoord dat het

334
00:31:06,821 --> 00:31:14,280
Rode Kruis hem een brief had gestuurd of
een telegram dat ik in 1940 was omgekomen

335
00:31:15,510 --> 00:31:18,253
Dus toen hij, toen u
[maakt de zin niet af]...

336
00:31:18,410 --> 00:31:23,590
Hij zei: “Je bent het niet.”
Ik zeg: “Ik ben het wel.” Maar

337
00:31:23,590 --> 00:31:26,370
ik, ik was als jongen weggegaan
en ik kwam als vent terug.

338
00:31:26,370 --> 00:31:31,250
Dus ik kan me indenken dat hij mij
niet herkende. Ik herkende hem wel

339
00:31:32,380 --> 00:31:34,250
Maar hij was wel gauw overgehaald

340
00:31:34,250 --> 00:31:34,512
Ja

341
00:31:34,513 --> 00:31:39,110
Ja. En toen bent u aan wal gebleven

342
00:31:39,110 --> 00:31:43,450
Toen ben ik aan de wal
gebleven, een hele tijd.

343
00:31:43,450 --> 00:31:52,730
Want ik was op.. en toen heb ik hier
en daar gewerkt in een restaurant.

344
00:31:53,600 --> 00:31:58,050
Maar ja, de zee trok en
toen ging ik weer varen

345
00:32:00,380 --> 00:32:08,190
En toen ben ik van bediende
ben ik chef geworden.

346
00:32:09,810 --> 00:32:16,685
En toen op een gegeven moment toen kon ik het
niet meer aan. Toen ben ik er mee opgehouden.

347
00:32:16,685 --> 00:32:24,840
Ik ben niet voor, voor enigszins voor
rede weggegaan, maar ik kon het niet meer

348
00:32:25,800 --> 00:32:27,370
Ook vanwege de oorlog

349
00:32:27,370 --> 00:32:37,400
Ja, vanwege alles. Als je dat eens, kijk
en als je op zee zit dan ben je maar alleen.

350
00:32:38,360 --> 00:32:42,190
Er zijn natuurlijk die mensen,
maar je bent altijd alleen.

351
00:32:44,160 --> 00:32:50,480
En vooral als je baas wordt dan ben je helemaal
alleen. Als je naar je hut gaat dan ben je alleen

352
00:32:50,480 --> 00:32:50,776
Ja

353
00:32:50,776 --> 00:33:02,386
Nou ik ben weer thuis gekomen en toen heb
ik eindelijk, heb ik mijn pensioen gekregen.

354
00:33:02,387 --> 00:33:07,220
Waar ik dus recht op had

355
00:33:07,220 --> 00:33:07,310
Ja

356
00:33:07,310 --> 00:33:09,188
Daar had ik eigenlijk al recht
op toen ik in ’46 thuis kwam

357
00:33:09,100 --> 00:33:14,449
Ja. En daar heeft u toen
niet [maakt de zin niet]..

358
00:33:14,450 --> 00:33:19,429
Nee, ik kreeg het in eh in
’83. Dat is toch heel gewoon

359
00:33:19,430 --> 00:33:20,330
Ja

360
00:33:21,350 --> 00:33:31,640
Ook dat speldje van eh.... van de
veteranen, die hebben we nou twee maanden

361
00:33:31,640 --> 00:33:36,320
of drie maanden geleden, hebben ze
mij dus ook veteranenlid gemaakt.

362
00:33:36,320 --> 00:33:40,640
Nou ja, dat is toch pas ’46 tot nu..

363
00:33:40,640 --> 00:33:45,190
Waarom kon het zo mis
gaan na de oorlog?

364
00:33:45,190 --> 00:33:48,830
In de zin van dat de koopvaardij
zo weinig erkenning heeft gekregen

365
00:33:49,570 --> 00:33:54,550
Als ik dat wist, als ik dat zou
weten. Ik weet het echt niet

366
00:33:54,550 --> 00:33:55,460
U heeft ook geen idee

367
00:33:55,460 --> 00:33:57,350
Ik heb geen idee.

368
00:33:58,830 --> 00:34:05,903
Ik heb een idee dat de Irene Brigade
altijd het voortouw heeft gekregen,

369
00:34:05,903 --> 00:34:16,450
terwijl wij eigenlijk het langst
in de oorlog gevochten hebben

370
00:34:16,450 --> 00:34:17,340
Ja

371
00:34:20,510 --> 00:34:26,550
Maar ik geloof dat wij, mensen van
de koopvaardij, daar niet over praten.

372
00:34:26,760 --> 00:34:36,490
Wij willen daar eigenlijk niet over
spreken. Zo hangt Nederland in elkaar

373
00:34:36,490 --> 00:34:43,450
Maar stel eens, hebben dan de koopvaardijmensen
een soort, daarin iets gemeenschappelijks?

374
00:34:43,770 --> 00:34:45,810
Dat ze het er niet over hebben

375
00:34:45,990 --> 00:34:55,600
Ik denk dat de koopvaardij geen eenheid
is. Er zijn te veel maatschappijtjes.

376
00:34:56,910 --> 00:35:00,910
Dus die bundelen zich nooit samen

377
00:35:00,910 --> 00:35:05,210
Nee, goed ja. Want hoe
ging het dan aan boord?

378
00:35:05,210 --> 00:35:10,744
Was er aan boord, ik bedoel iedereen had
hetzelfde gevaar onder zich, de torpedo’s.

379
00:35:10,744 --> 00:35:15,730
Leidde dat wel tot een vorm van
kameraadschap tijdens de vaartochten

380
00:35:16,190 --> 00:35:16,785
Ja, dat wel. Ze waren
wel één natuurlijk

381
00:35:16,750 --> 00:35:24,820
Ja. En dan maakt het niet uit
wat voor rang je aan boord had

382
00:35:24,820 --> 00:35:25,057
Nee

383
00:35:25,057 --> 00:35:32,330
Nee. Want hadden jullie ook veel buitenlanders
aan boord? Buitenlandse [maakt de zin niet af

384
00:35:32,330 --> 00:35:38,580
Nee, want nou ja, in de oorlog hadden
wij natuurlijk alleen maar Nederlanders.

385
00:35:38,580 --> 00:35:44,536
Wij hadden wel, voor de oorlog, hadden we dus
personeel dat uit de andere landen kwamen.

386
00:35:44,537 --> 00:35:49,700
Maar die werden, die Duitsers die moesten in
New York, die moesten gelijk van het schip af

387
00:35:49,700 --> 00:35:54,080
Ja, ja. Maar ook geen
Chinezen? Chinese stokers

388
00:35:54,080 --> 00:35:55,480
Nee

389
00:35:55,480 --> 00:36:02,480
Nee, nee. En u zegt dat u een paar keer,
tijdens de oorlog, met verlof bent geweest

390
00:36:02,480 --> 00:36:07,830
Ja. Nou tenminste in zoverre met verlof.
Toen heb ik dus in die eh in die club gewerkt

391
00:36:07,830 --> 00:36:08,050
Ja

392
00:36:12,100 --> 00:36:12,480
In dat hotel

393
00:36:12,480 --> 00:36:12,878
Oh ja

394
00:36:12,878 --> 00:36:16,550
Toen ben ik altijd maar weer
gaan varen. Dat zeiden ze ook.

395
00:36:16,550 --> 00:36:25,351
Wij stonden, als wij in Engeland waren dan
stonden wij onder, zeg maar, contract of eh.

396
00:36:25,676 --> 00:36:29,417
De baas van ons dat was The
Netherlands Shipping Committee.

397
00:36:29,860 --> 00:36:33,000
En die zaten, zetelde in
Bishopsgate, in Londen.

398
00:36:33,001 --> 00:36:38,120
En die zei waar je naar toe
moest als we getorpedeerd werden

399
00:36:41,560 --> 00:36:51,639
En iedereen volgde dat ook op? Zijn er ook nog,
ook nog zeemannen gedeserteerd? Weet u dat nog

400
00:36:51,640 --> 00:36:51,760
Nee

401
00:36:51,760 --> 00:36:51,970
Nee

402
00:36:51,970 --> 00:37:01,720
Kijk daar had je eigenlijk, daar dacht je
eigenlijk niet aan of je dat nou deed of niet.

403
00:37:01,720 --> 00:37:03,980
Zelf deed ik dat niet

404
00:37:03,980 --> 00:37:04,190
Nee

405
00:37:04,190 --> 00:37:12,760
Dus ik deserteerde niet, dus ik denk niet
dat er ook andere waren die dat deden

406
00:37:12,760 --> 00:37:12,914
Nee

407
00:37:12,914 --> 00:37:15,430
Het kan ook wel dat er
zijn geweest die dat deden

408
00:37:15,430 --> 00:37:18,640
Ja. En was dat uit plichtsbesef of

409
00:37:19,360 --> 00:37:32,680
Ja, misschien de manier
waarop je opgevoed was thuis

410
00:37:32,680 --> 00:37:35,620
Ja, ja.

411
00:37:35,620 --> 00:37:38,710
Zo, nou ik draag ze dus
nooit, alleen die ene dag

412
00:37:38,710 --> 00:37:40,080
Maar u bewaart ze wel

413
00:37:40,080 --> 00:37:41,360
Ja, natuurlijk

414
00:37:41,730 --> 00:37:43,140
Bewaart u nog meer

415
00:37:44,460 --> 00:37:48,370
Ja, hier

416
00:37:50,850 --> 00:37:55,280
Maar heeft nog foto’s die aan de oorlog
herinneren of? U heeft geen [maakt de zin niet af

417
00:37:55,280 --> 00:38:00,640
Nee dat, ik heb tegen meneer
gezegd: “Wij konden geen foto’s

418
00:38:00,640 --> 00:38:04,600
maken, omdat wij onze
fototoestellen in moesten leveren.

419
00:38:04,600 --> 00:38:09,070
Wij mochten niet fotograferen.

420
00:38:09,070 --> 00:38:09,300
Nee

421
00:38:09,300 --> 00:38:17,520
Het is zo dat bij de koopvaardij..
men zegt dat als je een lucifer

422
00:38:17,520 --> 00:38:27,899
aansteekt dat vier, vijf kilometer
verder te waarnemen is in de nacht

423
00:38:27,900 --> 00:38:28,480
Dus jullie voeren in

424
00:38:28,480 --> 00:38:31,000
In konvooi

425
00:38:31,000 --> 00:38:32,700
Ja, maar donker

426
00:38:32,700 --> 00:38:35,490
Ja, alles dicht geblindeerd

427
00:38:36,000 --> 00:38:42,200
En u was geen stuurman, maar u weet vast
wel hoe konden schepen op koers blijven?

428
00:38:42,200 --> 00:38:46,110
Want je zag niks, een aanvaring lijkt
mij ook niet wenselijk in konvooi

429
00:38:46,110 --> 00:38:54,799
Nee maar, het is zo dus je vaart
dus meestal in konvooi en als je

430
00:38:54,800 --> 00:39:03,570
in konvooi vaart dan verander je
iedere negen minuten van positie

431
00:39:03,570 --> 00:39:05,110
Dus je vaart zo

432
00:39:09,060 --> 00:39:10,160
Ja

433
00:39:10,160 --> 00:39:10,340
Waarom?

434
00:39:10,340 --> 00:39:15,840
Het duurt tien minuten, het
duurde tien minuten voor

435
00:39:15,840 --> 00:39:20,100
een torpedo om te richten
en om afgeschoten te worden

436
00:39:20,100 --> 00:39:20,440
Aha

437
00:39:20,440 --> 00:39:27,090
En daarvoor koerste een konvooi iedere
negen minuten verandering van koers

438
00:39:28,140 --> 00:39:28,620
Ik begrijp het

439
00:39:28,620 --> 00:39:36,390
En als we in konvooi waren dan vaarden
ze [maakt de zin niet af] ..dit waren

440
00:39:36,390 --> 00:39:46,242
de troepenschepen en de vrachtschepen en
dan voerden hier twee korvetten [tekent

441
00:39:46,243 --> 00:39:49,770
op het tafelkleed met zijn vinger]..
hier twee korvetten, hier twee jagers,

442
00:39:49,770 --> 00:39:54,380
hier twee jagers en in het midden een
kruiser en nog een kruiser er achter.

443
00:39:55,480 --> 00:39:59,530
Die beschermden het konvooi, maar
op een gegeven moment is dat niet

444
00:39:59,530 --> 00:40:04,140
meer te.. want je wordt meestal van
achteraf, wordt je getorpedeerd

445
00:40:04,140 --> 00:40:04,723
Hm, ja

446
00:40:04,723 --> 00:40:09,390
En de Nederlandse schepen
zaten meestal achteraf

447
00:40:10,000 --> 00:40:10,449
Dat was [maakt de zin niet af

448
00:40:10,450 --> 00:40:12,910
En de Engelsen zaten aan de binnenkant

449
00:40:13,280 --> 00:40:14,590
Was dat toeval

450
00:40:14,990 --> 00:40:15,816
Nou dat weet ik niet.

451
00:40:18,460 --> 00:40:32,153
...Toen ik uit Freetown kwam, de laatste keer
met de Amstelkerk, toen gingen we naar Engeland.

452
00:40:32,153 --> 00:40:37,540
Daar zetten we de passagiers af in de Liverpool.
En toen zijn we naar Nederland toegegaan.

453
00:40:37,570 --> 00:40:41,360
Dat was geloof ik in augustus 1946

454
00:40:41,360 --> 00:40:43,119
Toen was de oorlog al een jaar voorbij

455
00:40:43,120 --> 00:40:46,510
Ja, toen ging ik pas naar huis

456
00:40:46,510 --> 00:40:50,890
Ja. En u heeft niet met uw
ouders geschreven of met uw vader

457
00:40:51,260 --> 00:40:51,530
Nee

458
00:40:51,530 --> 00:40:52,780
In dat ene jaar van de
[maakt de zin niet af

459
00:40:52,730 --> 00:40:54,990
Ja, maar hij [maakt de zin niet af

460
00:40:54,990 --> 00:40:57,590
Ja hij dacht dat u dood was

461
00:40:57,590 --> 00:40:57,788
Ja.

462
00:40:57,788 --> 00:41:01,290
Ja, en daar had de maatschappij
ook niet voor gezorgd

463
00:41:01,290 --> 00:41:02,610
Nee

464
00:41:06,260 --> 00:41:07,140
Nee

465
00:41:11,160 --> 00:41:14,500
Die vond het allemaal prachtig, ja.

466
00:41:14,500 --> 00:41:20,330
Natuurlijk na de oorlog toen eh toen
wilde iedereen naar huis natuurlijk

467
00:41:20,330 --> 00:41:20,590
Ja

468
00:41:20,590 --> 00:41:27,083
Dat is begrijpelijk, zes jaar. En mensen
die getrouwd waren helemaal natuurlijk.

469
00:41:27,083 --> 00:41:29,056
Ik was nog vrijgezel dus het
maakte mij niet zoveel uit.

470
00:41:29,730 --> 00:41:38,100
Maar dan wordt het een klein beetje
geroezemoes hè, aan boord dan.

471
00:41:39,090 --> 00:41:41,380
Dan denkt men ook: “Waarom
gaan we nog niet naar huis?”

472
00:41:42,130 --> 00:41:47,920
Maar ja, je moet natuurlijk
met zo’n schip de reis afmaken

473
00:41:48,640 --> 00:41:54,560
Nee, maar ik zou verwachten dat uw
maatschappij, dus de HAL of The Shipping,

474
00:41:54,560 --> 00:41:59,920
familieleden zou laten weten dat
zonen, zonen en echtgenoten nog leefden

475
00:41:59,920 --> 00:42:00,350
Dat hebben ze niet gedaan

476
00:42:00,350 --> 00:42:02,030
Dat hebben ze niet gedaan

477
00:42:02,390 --> 00:42:02,650
Nee

478
00:42:02,900 --> 00:42:04,029
Heeft geen enkele
maatschappij dat gedaan

479
00:42:04,030 --> 00:42:09,240
Ik, dat weet ik niet, maar
volgens mij niet, mevrouw..

480
00:42:14,230 --> 00:42:18,020
En.. want u was natuurlijk niet
de enige die voer in de oorlog.

481
00:42:18,020 --> 00:42:21,460
Er waren geloof ik twaalf duizend
Nederlandse zeelieden onderweg.

482
00:42:21,960 --> 00:42:25,890
Iedereen reageert
anders op een oorlog.

483
00:42:26,060 --> 00:42:32,570
Maar valt er iets over te zeggen hoe mensen
in het algemeen reageerden op die oorlogstijd?

484
00:42:32,570 --> 00:42:39,350
Toch ook op de angst en het in konvooi varen
en niet weten hoe het met je familie is

485
00:42:39,350 --> 00:42:49,380
Nou kijk, weet u wat het is: Ik persoonlijk
geloof, dat iedereen die in de oorlog vaart en

486
00:42:49,380 --> 00:43:00,010
in konvooi vaart en dus niets heeft om zich mee
te verdedigen, allemaal enigszins angst heeft

487
00:43:02,420 --> 00:43:05,500
Kijk als je met een geweer in je
handen staat dan denk ik: “Ik heb

488
00:43:05,500 --> 00:43:10,117
wat om te verdedigen.” Als je
niks hebt kun je je niet verdedigen

489
00:43:09,730 --> 00:43:10,049
Nee

490
00:43:10,049 --> 00:43:16,859
Dan ben je dus aangewezen op de
personen die dat wel moeten doen

491
00:43:16,860 --> 00:43:21,190
Ja. En als, als, als jullie weer aan de wal
kwamen, was er dan nog een soort ontlading?

492
00:43:21,190 --> 00:43:22,960
Gingen mensen feestvieren

493
00:43:23,490 --> 00:43:24,409
Dat deden ze natuurlijk
allemaal..[maakt een drink

494
00:43:27,030 --> 00:43:31,290
gebaar]..veel getetterd..
ik niet, want ik drink niet

495
00:43:32,590 --> 00:43:35,240
En was het reactie
dat drinken, denkt u

496
00:43:35,240 --> 00:43:35,790
Dat denk ik

497
00:43:35,790 --> 00:43:40,550
Want aan boord werd niet gedronken

498
00:43:41,140 --> 00:43:50,300
Ook wel, maar kijk, dat aan boord drinken daar
kon je niet laveloos zijn, want dan werd je

499
00:43:51,930 --> 00:43:58,390
door je medevarenden werd je, werd wel tegen
je gezegd dat je een beetje uit moest kijken.

500
00:43:59,820 --> 00:44:01,800
Maar het gebeurde natuurlijk wel.

501
00:44:05,830 --> 00:44:11,280
Maar ja, het is een wereldje apart..
En dan als je lang van huis bent

502
00:44:11,280 --> 00:44:19,100
dan geloof ik dat iedereen wel eens
een klein beetje denkt van: “Goh, wat

503
00:44:19,100 --> 00:44:27,513
doe ik nou?” Kijk maar als je aan
de wal bent dan kan je de deur uit.

504
00:44:27,513 --> 00:44:32,210
Als je aan boord van een schip zit, maanden
en maanden, dan kan je nergens heen

505
00:44:32,560 --> 00:44:32,960
Nee

506
00:44:32,960 --> 00:44:35,960
Je kan niet, je kan
er wel vanaf lopen.

507
00:44:35,960 --> 00:44:37,300
Ja

508
00:44:41,100 --> 00:44:48,460
Ja ..je zit natuurlijk allemaal, met ze allen
op dat bootje. Nou dan maak je het beste ervan

509
00:44:48,460 --> 00:44:52,080
Ja. En hoe erg.. want
u was niet getrouwd

510
00:44:52,080 --> 00:44:52,500
Nee

511
00:44:52,500 --> 00:44:57,290
Maar mensen die getrouwd waren en die dus
helemaal geen bericht van thuis ontvingen

512
00:44:58,510 --> 00:44:59,109
Daar berusten ze op
een gegeven moment in

513
00:44:59,110 --> 00:44:59,570
Ja

514
00:44:59,570 --> 00:45:01,770
Dat zal je wel moeten

515
00:45:01,770 --> 00:45:03,170
Ja

516
00:45:03,670 --> 00:45:07,860
Maar die mensen die zullen
ook wel bij zichzelf... die

517
00:45:07,860 --> 00:45:12,590
zullen ook wel wat met de
gedachten bezig zijn geweest.

518
00:45:12,590 --> 00:45:16,670
Tenminste als je een klein
beetje hersens hebt dan denk je:

519
00:45:17,290 --> 00:45:21,399
“Wat is dat eigenlijk dat ik
hier zit en niet naar huis kan.

520
00:45:21,400 --> 00:45:21,656
Ja

521
00:45:21,656 --> 00:45:24,600
En dat is heel moeilijk

522
00:45:24,600 --> 00:45:29,100
Ja. En hoe ging het trouwens
met de betaling in de oorlog?

523
00:45:29,100 --> 00:45:32,010
Wat u was bij een
Nederlandse maatschappij.

524
00:45:32,080 --> 00:45:36,710
U bleef daar min of meer in dienst,
maar het schip voer voor de Engelsen

525
00:45:37,520 --> 00:45:40,956
Ja, wij werden dus
uitbetaald in ponden.

526
00:45:40,956 --> 00:45:46,210
En als we in Amerika waren, werden
we uitbetaald in Engels geld.

527
00:45:46,210 --> 00:45:50,330
En als we in Zuid-Afrika waren, werden
we in Zuid-Afrika ons geld betaald

528
00:45:50,330 --> 00:45:51,460
U werd contant betaald

529
00:45:51,460 --> 00:45:56,880
Ja, door de.. dat was de purser, dat
is dus de betaalmeester aan boord

530
00:45:56,880 --> 00:45:57,750
Ja

531
00:45:57,750 --> 00:46:01,900
Dat is, dat is de op een
passagiersschip is dat, dus in de

532
00:46:01,900 --> 00:46:05,287
oorlog op een troepenschip,
is dat allemaal heel gewoon.

533
00:46:05,287 --> 00:46:06,250
Dat is natuurlijk op een
vrachtschip heel anders.

534
00:46:06,250 --> 00:46:11,850
Want dan doet de eerste stuurman
of de tweede stuurman dat

535
00:46:11,850 --> 00:46:15,830
Dus u ging, u vertrok uit Zuid-Afrika
en had nog Zuid-Afrikaans

536
00:46:15,830 --> 00:46:18,260
geld dat moest dan weer in
Londen ingewisseld worden

537
00:46:18,690 --> 00:46:19,170
Ja

538
00:46:19,170 --> 00:46:19,800
Of u maakte alles op

539
00:46:19,800 --> 00:46:27,680
En op een gegeven moment dan was het zo,
dan maakte de drukker maakte geld. Vals geld

540
00:46:27,680 --> 00:46:28,420
Oh

541
00:46:28,420 --> 00:46:33,950
Nou, dus jij ging naar de purser
toe en je ging geld opnemen.

542
00:46:34,060 --> 00:46:41,830
Dan, zeg maar, vijftig dollar, dan kreeg je vijftig
dollar papiergeld, maar je bleef toch aan boord.

543
00:46:42,210 --> 00:46:46,090
Maar dat werd dan gewoon
van je gage afgeschreven

544
00:46:46,090 --> 00:46:46,551
Aha

545
00:46:46,551 --> 00:46:49,437
Je kreeg gage en gevarengeld.

546
00:46:50,118 --> 00:47:02,550
Je had een gage van zoveel en je kreeg
tien pond gevarengeld als je vaarde

547
00:47:02,550 --> 00:47:02,630
En dat kreeg iedereen

548
00:47:02,630 --> 00:47:02,820
Dat kreeg iedereen

549
00:47:02,821 --> 00:47:03,075
Gedurende de hele oorlog

550
00:47:03,075 --> 00:47:03,330
Gedurende de hele oorlog

551
00:47:03,330 --> 00:47:05,500
En dat kregen de Engelsen ook

552
00:47:05,500 --> 00:47:07,390
Iedereen