1
00:00:05,940 --> 00:00:08,340
Rachel, wanneer was
jij ook weer geboren?

2
00:00:08,830 --> 00:00:15,660
23 januari 1914, als ik het wel heb.

3
00:00:15,660 --> 00:00:17,240
En waar?

4
00:00:17,730 --> 00:00:25,830
In het Joodse Ziekenhuis op de Nieuwe
Keizersgracht. Nou weet ik het erg precies.

5
00:00:25,830 --> 00:00:28,230
En wie was je vader,
en wie was je moeder?

6
00:00:28,510 --> 00:00:39,590
Mijn vader was Jonas Frankvoorder.
En mijn moeder was Marianne du Bruin

7
00:00:40,690 --> 00:00:42,990
Wat hadden ze voor beroep?

8
00:00:43,600 --> 00:00:48,560
Mijn vader was letterzetter,
dat vak zat hij.

9
00:00:48,560 --> 00:00:53,390
En mijn moeder werkte ook in
de Bijenkorf toen ze jong was.

10
00:00:53,390 --> 00:00:57,679
En meer heb ik eigenlijk, een beroep
was er eigenlijk ook niet in die tijd.

11
00:00:57,680 --> 00:01:00,430
En hoeveelste kind was jij?

12
00:01:00,490 --> 00:01:00,790
pardon?

13
00:01:00,790 --> 00:01:05,460
Hoeveelste kind was jij ? Wat
was je plaats in het gezin?

14
00:01:06,390 --> 00:01:12,160
Ik was de enige
dochter, met twee broers.

15
00:01:13,370 --> 00:01:19,570
En dat vind ik ook iets verschrikkelijks, dat ik
nooit meer met mijn broers heb kunnen spreken.

16
00:01:19,920 --> 00:01:22,966
Dat ik nooit over mag spreken, dat
is een van de redenen dat ik, beetje

17
00:01:22,967 --> 00:01:32,290
gek, dat ik zou willen dat ik denk:
nou, dat doe ik niet meer hoor.

18
00:01:32,500 --> 00:01:34,730
Waren ze ouder dan jij, je broers?

19
00:01:35,120 --> 00:01:35,380
Ja.

20
00:01:35,380 --> 00:01:36,550
Jij was de jongste?

21
00:01:37,510 --> 00:01:43,100
Nee. Dat was een van de broers,
Jacob, dat was de jongste.

22
00:01:43,270 --> 00:01:55,810
En er was Isidor was de oudste, en ik
zat er tussenin, tussen die kinderen.

23
00:01:55,810 --> 00:01:56,780
En waar groeide je op?

24
00:01:56,780 --> 00:01:58,160
Aan de overkant van het
IJ. Aan de andere kant

25
00:01:58,160 --> 00:01:59,850
In welke straat?

26
00:02:00,410 --> 00:02:06,180
Nachtegaalstraat 119, dat
weet ik ook, allemaal.

27
00:02:06,180 --> 00:02:08,730
Ging je daar vlakbij naar school?

28
00:02:09,480 --> 00:02:12,910
Ja, in de Nachtegaalstraat.
Spreeuwenparkschool.

29
00:02:13,250 --> 00:02:15,000
Was dat een joodse buurt?

30
00:02:15,060 --> 00:02:15,740
Nee.

31
00:02:16,300 --> 00:02:23,700
Maar in die straat van ons woonden een
paar joden, en die heb ik, daar heb

32
00:02:23,700 --> 00:02:30,873
ik een keer over gesproken over de
joodse buurt waar ik woonde, en toen

33
00:02:30,874 --> 00:02:36,060
kon ik over die straat, de Nachtegaalstraat
kon ik er een paar opnoemen.

34
00:02:36,070 --> 00:02:45,770
En dat zou je kunnen noemen, kunnen zoeken
in het, in het huis in de hoe heet het

35
00:02:45,770 --> 00:02:50,010
Joods Historisch Museum?

36
00:02:50,010 --> 00:03:00,540
Ja. Dat ligt daar, wat ik toen gezegd heb, en dat
was bij Thea. Bij Thea thuis. Onderzocht allemaal.

37
00:03:02,800 --> 00:03:07,940
Dus jouw hele jeugd was daar in de
jaren twintig. Werd je joods opgevoed?

38
00:03:08,470 --> 00:03:11,290
Nee. Maar dat vind ik wel jammer.

39
00:03:11,960 --> 00:03:20,450
Dan zou ik hier al het jodendom zien, …maar nu
komen er feesten eigenlijk maar weinig van wist.

40
00:03:20,450 --> 00:03:27,140
Dit werd wel bij ons gevierd, maar niet
bij ons thuis, maar in de Zwaluwstraat.

41
00:03:27,240 --> 00:03:28,570
Wat is “dit”

42
00:03:29,350 --> 00:03:34,980
Ik was in de Nachtegaalstraat ben
ik opgevoed, maar in de Zwaluwstraat

43
00:03:34,980 --> 00:03:40,100
woonde de familie Paul en die wisten
er veel meer van dan mijn vader.

44
00:03:40,100 --> 00:03:47,477
Mijn vader wilde ervan weten, en we wisten
direct thuis als er iets gebeurd was

45
00:03:47,478 --> 00:03:52,220
op z’n werk, dat iemand iets geroepen
had, “jood“ of zo, dan gingen ze allemaal

46
00:03:52,220 --> 00:03:58,980
dan had mijn vader een slechte bui, en
daar hebben we zo’n feest dan wel gevierd.

47
00:04:00,100 --> 00:04:02,200
Zoals Poeriem of Pesach?

48
00:04:02,200 --> 00:04:07,880
Ja, al die feestdagen. Zijn we naar de
Zwaluwstraat gegaan, naar de familie Paul.

49
00:04:08,730 --> 00:04:12,820
En daar hebben we dat
gevierd, we namen dan wijn mee

50
00:04:12,820 --> 00:04:16,210
of zoiets, maar daar
hebben we zoiets wel gedaan.

51
00:04:16,720 --> 00:04:24,220
En we hadden ook en werden nog in
de grond gestopt, bij de ingang, en

52
00:04:25,200 --> 00:04:30,140
daar toeven, ik zei: ik wil hier
kijken, maar dat werd niet toegestaan.

53
00:04:30,140 --> 00:04:36,390
En hoe heb je toen je
eerste man leren kennen?

54
00:04:37,780 --> 00:04:39,780
Dat is natuurlijk een vraag.

55
00:04:39,780 --> 00:04:42,000
Ja, een hele brutale
vraag, ik weet het.

56
00:04:44,720 --> 00:04:54,900
Je weet dat ik in de Bijenkorf gewerkt heb, en
daar gaven ze feestjes, een vrouw was er twintig of

57
00:04:54,900 --> 00:05:07,479
vijfentwintig jaar, en dan werd er gedanst, in een
van de huisjes daar, de zalen, werd er gedanst.

58
00:05:07,480 --> 00:05:13,390
Maar we hadden niet zoveel jongens in de
Bijenkorf, dus er werden een paar meisjes

59
00:05:13,390 --> 00:05:33,040
gestuurd naar het gestuurd werden, dat ik
het niet meer weet, vlak daar bij dat hotel

60
00:05:33,040 --> 00:05:34,480
Krasnapolsky?

61
00:05:34,480 --> 00:05:39,460
Ja, en werden naartoe
gestuurd, en allicht daar wel

62
00:05:39,460 --> 00:05:43,970
een jongen ontmoet hebben,
en dat was dan Charles.

63
00:05:43,970 --> 00:05:46,598
Er werd gedanst en wij zijn
er naartoe gegaan, en ik

64
00:05:46,598 --> 00:05:51,938
kwam daar ook, op zo’n
dansavond, en zo is het gegaan.

65
00:05:51,938 --> 00:05:52,240
Zo is het gegaan.

66
00:05:52,240 --> 00:05:55,120
Dus je hebt Charles
ontmoet op een dansavond?

67
00:05:55,120 --> 00:05:55,410
Ja.

68
00:05:55,410 --> 00:05:59,220
En hoe ging dat, moest hij bij jou thuis
om je hand gaan vragen? Of hoe ging dat?

69
00:05:59,220 --> 00:06:03,140
Nee, dat zou voor mijn ouders
veel te makkelijk geweest zijn.

70
00:06:03,380 --> 00:06:08,480
Nee, dat was in Krasnapolsky, dus
die is meegegaan naar de Bijenkorf

71
00:06:09,070 --> 00:06:18,450
om daar in die zaal waar dat gevierd
werd te dansen, de meisjes en de

72
00:06:18,450 --> 00:06:24,960
jongens, dat ging toen al net zo
als nu, geen verandering zit er in.

73
00:06:24,960 --> 00:06:34,380
En zo leren kennen. En mijn ouders vonden
dat direct al níet goed. En niet goed.

74
00:06:34,380 --> 00:06:36,130
nee? Waarom niet?

75
00:06:36,130 --> 00:06:38,370
Dat moest een joodse jongen zijn.

76
00:06:38,370 --> 00:06:40,030
Was hij niet joods?

77
00:06:40,030 --> 00:06:40,680
Nee, hij was niet joods.

78
00:06:40,680 --> 00:06:44,140
Maar we wisten wel heel veel van hem, want
hij woonde in Paramaribo, naast de synagoge.

79
00:06:44,140 --> 00:06:44,970
Dus ook met sabbath moest hij daar voor
de mensen het licht uit doen en ze moesten
Maar we wisten wel heel veel van hem, want
hij woonde in Paramaribo, naast de synagoge.

80
00:06:44,970 --> 00:06:46,700
Dus ook met sabbath moest hij daar voor
de mensen het licht uit doen en ze moesten

81
00:06:46,700 --> 00:06:48,700
alles weten, dus met Pasen moesten ze matze
eten, ik vertel het reuze nadrukkelijk

82
00:06:48,700 --> 00:06:53,090
Dus Charles was geen joodse
jongen, en wat was hij wel?

83
00:06:53,090 --> 00:06:53,890
Hervormd geloof ik.

84
00:06:53,890 --> 00:07:04,660
Dat weet ik nu eindelijk, door wat ik
gelezen heb, dat ik joods ben, en dat

85
00:07:04,660 --> 00:07:10,730
Charles hervormd was, en toen dacht
ik jee: dat heb ik lang niet geweten.

86
00:07:11,130 --> 00:07:16,640
Maar ik weet het wel, ik wist het wel,
want zijn moeder is een keer bij ons

87
00:07:16,640 --> 00:07:26,600
in huis geweest, want zijn, haar zoon,
dus de zwager van Charley, die ging

88
00:07:27,050 --> 00:07:32,980
in Leiden studeren, en er was in
Paramaribo helemaal geen universiteit.

89
00:07:33,070 --> 00:07:43,380
Dus die kwam, zij kwam met haar zoon naar ons
toe, heeft ze bij ons gewoond, en er was ook een,…

90
00:07:43,380 --> 00:07:45,210
Heeft ze bij jullie
gewoond, in Amsterdam-noord?

91
00:07:45,380 --> 00:07:45,610
Nee.

92
00:07:45,610 --> 00:07:47,500
Oh, toen jullie al getrouwd waren.

93
00:07:47,500 --> 00:07:53,060
Ja. In de Grevelingenstraat 34-1 hoog.

94
00:07:53,060 --> 00:07:59,060
Dus je leerde Charley, Charley zei je
tegen hem he? Zei je Charley tegen hem?

95
00:07:59,060 --> 00:08:10,200
Ja, natuurlijk, naam. Maar hij heette Charles
Désiré, Lu-A-Si. Dus een beetje Chinees eigenlijk.

96
00:08:10,200 --> 00:08:12,620
Had hij een Chinese vader?

97
00:08:12,850 --> 00:08:18,190
Ja, maar daar staat niks van in, zijn vader
was onbekend. Veel mensen in Suriname.

98
00:08:18,190 --> 00:08:25,120
En zijn moeder, was dat een witte of
Surinaamse of Chinese of weet je dat?

99
00:08:25,770 --> 00:08:27,750
Ja, Chinees-achtig.

100
00:08:27,750 --> 00:08:38,150
En een heel, en ze zijn allemaal heel netjes,
heel lief, goeie ouders, schoonouders.

101
00:08:39,880 --> 00:08:45,610
Charley was ook een hele goeie vader.

102
00:08:45,640 --> 00:08:50,410
Dus jouw man was hervormd. Charles.

103
00:08:50,410 --> 00:08:50,920
Ja.

104
00:08:50,920 --> 00:08:56,190
En je leerde hem kennen op de dansvloer, en toen
gingen jullie meteen trouwen ? Ging dat zo snel?

105
00:08:56,650 --> 00:09:03,760
Ja. Dat moest wel. Want
ik verwachtte mijn Deesje.

106
00:09:03,760 --> 00:09:09,300
Ze weten er heel weinig van, in
Holland, van Surinamers, heel weinig.

107
00:09:09,480 --> 00:09:13,620
Want toen het bij mij zo ver was
wisten ze er eigenlijk ook niks van.

108
00:09:13,730 --> 00:09:20,540
De vrienden niet, niemand wist
er wat van. Mijn ouders ook niet.

109
00:09:20,540 --> 00:09:27,250
Mijn moeder zei wel: ik weet dat ik met jou in
de Kalverstraat aan het wandelen was, en dan

110
00:09:27,250 --> 00:09:36,090
zijn van die hele grote portretten, links, naast
waar nu Jamin is, kun jij je dat herinneren?

111
00:09:36,090 --> 00:09:41,214
Van kleurlingen, en ik moet daar voor gestaan
hebben, dus ik vond ze altijd wel leuk.

112
00:09:41,214 --> 00:09:42,870
Dat zei mijn moeder.

113
00:09:42,870 --> 00:09:46,450
Dus hij had ook een
kleurtje, jouw Charley?

114
00:09:47,500 --> 00:09:53,800
Ja. Ja, zo was het, ik vond het
leuke mannen, knappe mannen.

115
00:09:53,800 --> 00:09:57,000
Wanneer was dat, dat jullie
gingen trouwen? Welk jaar?

116
00:09:57,710 --> 00:10:03,007
Oh God, dat staat daar allemaal in, ik laat het
jullie lezen, dat is toch wel makkelijker heh?

117
00:10:03,650 --> 00:10:03,920
Ja.

118
00:10:03,920 --> 00:10:06,260
Muziek, eigenlijk altijd wel aardig
hier. Maar ik heb niet altijd zin.

119
00:10:06,260 --> 00:10:27,930
Ja, muziek is voor jou heel belangrijk
geweest in je leven, Rachel.

120
00:10:27,930 --> 00:10:33,109
Ja. Van Charley, nee, niet van
Charley, van Eddy. Heel veel.

121
00:10:33,770 --> 00:10:37,560
Had je dat van huis uit ook
al meegekregen, muziek?

122
00:10:37,560 --> 00:10:43,650
Ja. Ik was 10 jaar dat ik
met de boot over vaarde.

123
00:10:44,170 --> 00:10:45,190
Met de pont?

124
00:10:45,190 --> 00:10:48,660
Met de pont, ja.

125
00:10:49,750 --> 00:10:53,180
En toen ging je met de pont over
om naar muziek te gaan luisteren?

126
00:10:53,180 --> 00:10:58,790
Ja. Met m’n vader. Alleen
mocht ik niet. Mijn ging toen

127
00:10:59,610 --> 00:11:03,080
Ja, naar het Concertgebouw.

128
00:11:05,220 --> 00:11:05,900
Naar het Concertgebouw.

129
00:11:05,900 --> 00:11:12,990
Wat leuk he, dat konden jullie je wel
veroorloven, dat was best wel duur, of niet?

130
00:11:12,990 --> 00:11:15,230
Dat had hij er voor over, je vader?

131
00:11:15,230 --> 00:11:15,573
Nou, vooral Eddy natuurlijk.

132
00:11:15,573 --> 00:11:15,880
Kijk eens, dus dat is ‘m.

133
00:11:15,880 --> 00:11:41,790
Ja, dat is ‘m, dat is Charley. En hier staan
nog meer mensen die toen omgebracht werden.

134
00:11:41,790 --> 00:11:44,710
En ook in Auschwitz.

135
00:11:45,380 --> 00:11:48,350
Dus Charley is naar Auschwitz

136
00:11:48,350 --> 00:11:48,798
Ja.

137
00:11:48,798 --> 00:11:57,020
Want hoe is dat gegaan? Hij
was bij de Februaristaking?

138
00:11:57,210 --> 00:12:06,100
Nee, ja, dus hij is net als al die andere
joden die op de…, heeft hij zich bijgevoegd.

139
00:12:06,580 --> 00:12:06,819
En dit is Dees.

140
00:12:06,820 --> 00:12:08,000
Oh, dit is Dees.

141
00:12:08,000 --> 00:12:08,770
Thea

142
00:12:08,770 --> 00:12:21,990
Dit is Dees. Was een jonge jongen

143
00:12:25,660 --> 00:12:26,290
laten zien.

144
00:12:26,290 --> 00:12:34,110
Dit is Majoor Bosshardt, en Majoor
Bosshardt was heel belangrijk bij het

145
00:12:34,110 --> 00:12:35,939
Toen ik nog in Holland was ben ik
altijd naar haar toe gegaan. Altijd.

146
00:12:35,940 --> 00:12:38,834
Dat is een mooiere foto, die zal
ik even nemen.. Uit het zakje halen

147
00:12:38,834 --> 00:12:42,920
Alles opgegeven voor Suriname, en ik denk dat ze
daarvan wisten dat ik er iets mee te maken had.

148
00:12:49,990 --> 00:12:58,580
Want hij was dus erbij gaan staan, er was
een razzia op de Sint Antoniesbreestraat.

149
00:12:58,580 --> 00:13:01,380
Was dat tijdens de Februaristaking?

150
00:13:03,840 --> 00:13:12,110
Ja. En daarna heb ik me ook weer bekend
gemaakt, hij was gepakt meenemen. Aardige meneer.

151
00:13:12,110 --> 00:13:22,810
Dus jullie woonden zelf in
Amsterdam-zuid, en hoe kwam hij

152
00:13:23,910 --> 00:13:32,580
Nee, op de Oudezijds Voorburgwal.

153
00:13:32,580 --> 00:13:33,990
En hoe kwam hij daarbij terecht?

154
00:13:33,990 --> 00:13:43,060
Ja, hij was ook in de buurt
was hij, en hij wekte ook

155
00:13:43,060 --> 00:13:44,780
Waar werkte hij, weet je dat?

156
00:13:44,780 --> 00:13:59,360
Hij werkte in de, als
musicus werkte hij.

157
00:14:02,430 --> 00:14:05,050
Met Dynamite of zo in Casablanca?

158
00:14:05,050 --> 00:14:06,050
Geen idee.

159
00:14:06,050 --> 00:14:06,950
Ging je nooit mee?

160
00:14:08,240 --> 00:14:12,580
Jawel, ik heb me daar
nooit bij gevoegd. Ik niet.

161
00:14:13,460 --> 00:14:15,410
Wie is dit, Rachel?

162
00:14:15,760 --> 00:14:43,205
Dit is Sjaantje, mijn pleegdochter. Is ook nog
gebeurd. Toen wij hier naartoe gingen. Naar Israel.

163
00:14:43,206 --> 00:14:43,989
Sjaantje, wou zo graag.

164
00:14:43,990 --> 00:14:49,090
Charles Désiré. Droeg hij
de naam van zijn moeder ?

165
00:14:49,090 --> 00:14:58,860
Ja, moeder, zijn vader, in
het briefje van die man wat

166
00:14:58,860 --> 00:15:03,870
ik zo hevig zoek, daar staat
dat de vader onbekend is.

167
00:15:05,400 --> 00:15:09,719
Wat heel gewoon was, toen. Dat
heb je natuurlijk wel geleerd.

168
00:15:10,050 --> 00:15:18,040
De vaders die lieten
zich onbemind, onbekend.

169
00:15:20,340 --> 00:15:22,500
Wel bemind, maar vaak niet bekend.

170
00:15:26,560 --> 00:15:26,830
Ja.

171
00:15:26,830 --> 00:15:27,650
Is dat jouw kleinzoon?

172
00:15:27,650 --> 00:15:28,081
Ja.

173
00:15:28,081 --> 00:15:30,670
Is van Dees zeker?

174
00:15:30,670 --> 00:15:47,710
Nee. is alweer een kleine bijgekomen.

175
00:15:47,710 --> 00:16:09,540
Hier is ie, “Hierbij heb ik het genoegen u het
tijdschrift aan te bieden Wi Rutu”. Is dat ‘m?

176
00:16:09,540 --> 00:16:09,730
Ja.

177
00:16:09,730 --> 00:16:13,796
Betekent in Suriname “onze wortels”. waarin een
stukje over Charles is opgenomen: “Het is niet erg

178
00:16:13,796 --> 00:16:19,250
lang geworden aangezien me de tijd ontbrak om
door te zoeken naar gegevens over zijn vorige zijn

179
00:16:19,250 --> 00:16:23,330
huwelijk, wel is het gelukt
om zijn afstammingsverhaal

180
00:16:23,330 --> 00:16:25,850
op te tekenen en zijn
voorouders te benoemen.

181
00:16:25,850 --> 00:16:29,850
Daarbij kwam naar voren dat
zijn grootvader van moeders kant

182
00:16:29,850 --> 00:16:33,020
een Chinese migrant was, vandaar
de ongebruikelijke familienaam.

183
00:16:33,360 --> 00:16:39,850
Bij het onderzoek heb ik niet alleen gekeken
naar archiefmateriaal, maar ook naar hetgeen in

184
00:16:39,850 --> 00:16:45,790
de literatuur is verschenen over Lu-A-Si en
uw persoon, van sommige archiefstukken heb ik

185
00:16:45,790 --> 00:16:51,981
exemplaren over, zoals de huwelijksakte en de
indertijd door u aangeboden pasfoto van Charles.

186
00:16:51,982 --> 00:16:56,880
De foto kan in redelijke staat worden geplaatst
op de omslag van het tijdschrift, mocht u

187
00:16:56,880 --> 00:17:07,440
op prijs stellen om ook een kopie toe komen
van de huwelijksakte.” Bedoelde je die brief?

188
00:17:07,440 --> 00:17:19,740
ja. Daar staat alles in. hoeft het niet.
Maar weer ergens anders, maar dit is aardig

189
00:17:19,740 --> 00:17:29,950
Héh, weer even zitten.

190
00:17:29,950 --> 00:17:38,820
Heb je een mooie verjaardag gehad? 95!

191
00:17:38,820 --> 00:17:39,844
Buitengewoon.

192
00:17:39,844 --> 00:17:44,020
Wil je nog iets verder
vertellen over je eigen leven?

193
00:17:44,480 --> 00:17:49,960
Mijn eigen leven, nou, het
allermakkelijkste zou zijn als het

194
00:17:49,960 --> 00:17:56,219
Joods Historisch Museum, daar
heb ik een stuk over geschreven.

195
00:17:56,219 --> 00:18:03,530
Wist je dat niet? Dat heeft
zich afgespeeld bij Thea.

196
00:18:04,740 --> 00:18:14,150
Dat heb ik gedaan, en daar heb ik geschreven
over mijn familie, en wat nog meer,

197
00:18:15,270 --> 00:18:23,670
het joodse leven van mijn ouders,
hoe ze heten, en hoe de mensen in de

198
00:18:23,670 --> 00:18:32,120
Nachtegaalstraat hebben geheten, zodat die
ook levendig werden gemaakt door mijn vader.

199
00:18:32,220 --> 00:18:39,094
En ik heb het allemaal overgenomen. Dat heeft
mijn vader niet opgeschreven, maar ik wist het.

200
00:18:39,095 --> 00:18:43,150
Ik wist bijvoorbeeld dat aan de overkant van
het IJ, het is wat jullie aan de overkant zien,

201
00:18:45,220 --> 00:18:50,340
een haringkar, als wij daar naartoe gingen,
naar huis, hebben we altijd haring gekocht.

202
00:18:50,340 --> 00:18:55,183
Ik denk niet dat het er nog is,
maar daar gaat het nu niet om.

203
00:18:55,183 --> 00:19:04,210
Maar in ieder geval hebben we altijd het IJ
overgestoken, en dat vond ik altijd zo heerlijk.

204
00:19:04,210 --> 00:19:05,620
zwem je nog steeds?

205
00:19:05,620 --> 00:19:10,270
Ja. Deden jullie dat ook?

206
00:19:10,270 --> 00:19:11,350
Ik heb daar zwemmen geleerd.

207
00:19:15,270 --> 00:19:25,069
Als ze in Holland, schrijven en
spreken over de vuile lucht, dat wij

208
00:19:25,070 --> 00:19:32,310
altijd stonken naar waar we daar
waren, moesten we daar die sluizen

209
00:19:32,310 --> 00:19:35,680
over, en als je daar naar beneden
keek, nou, dat was niet mooi.

210
00:19:36,640 --> 00:19:40,890
Zo’n rommel. Net zo goed
als er nu ook rommel is

211
00:19:40,890 --> 00:19:43,223
bij de Oranjesluizen.

212
00:19:43,224 --> 00:19:51,732
Bij de Oranjesluizen. Nee, die waren verder,
die waren veel verder. Dat was Obelt heette dat.

213
00:19:52,536 --> 00:20:02,670
En wat was er nog meer te vinden daar,
behalve Obelt, het Noordhollandsch kanaal.

214
00:20:02,670 --> 00:20:05,190
Ja. Noordzeekanaal.

215
00:20:05,620 --> 00:20:14,170
Noordhollandsch kanaal dacht ik dat het heette.
Ik geef me zo gewonnen dat het anders heette.

216
00:20:14,350 --> 00:20:22,040
Maar dat waren de sluizen, die gingen vaak open.
En als je dan zo keek was het niet zo schoon.

217
00:20:22,460 --> 00:20:27,170
Wat voor school heb je gehad?

218
00:20:27,170 --> 00:20:31,530
Spreeuwenpark school, het
geluk dat ik dat nog weet.

219
00:20:31,530 --> 00:20:35,960
Wat weet je dat nog goed.
En dat was de basisschool?

220
00:20:35,960 --> 00:20:50,394
nee, daarna was nog de kinderschool, met juffrouw
en onze gymnastiek onderwijzer heette Polak.

221
00:20:50,394 --> 00:20:52,169
Niet Cohen, Polak.

222
00:20:52,170 --> 00:21:05,640
En vrijdagavond hebben we hier altijd
zo’n bijeenkomst, dan vertelt iedereen

223
00:21:05,640 --> 00:21:12,330
een verhaaltje wat in de bijbel voorkomt,
en behalve dat is er dan ook een

224
00:21:12,330 --> 00:21:18,442
vrouw die komt uit Arnhem en die zegt
dat zij met Willy Polak verloofd was.

225
00:21:18,442 --> 00:21:25,080
En toen zei ik: ja, die komt
mij altijd halen van huis

226
00:21:25,080 --> 00:21:32,040
uit, dan gingen wij samen
het IJ over, maar verloofde.

227
00:21:32,370 --> 00:21:40,640
Dat was wat zich hier had afgespeeld,
maar was niks, want die meneer Polak,

228
00:21:42,710 --> 00:21:56,189
mijn vader kende die man heel goed, van
alle joden in de buurt zij vertelde het

229
00:21:56,190 --> 00:22:00,640
verhaal dat wij met z’n tweeën waren,
waar je niks van weet, ook niet, in

230
00:22:00,640 --> 00:22:14,230
ieder geval wat zich hier heeft afgespeeld
Dat soort dingetjes heb je hier ook.

231
00:22:17,300 --> 00:22:22,470
Wil je nog iets vertellen over hoe dat
ging toen Charles werd gearresteerd?

232
00:22:23,480 --> 00:22:25,710
Wat jij daar, hoe je dat hoorde?

233
00:22:26,050 --> 00:22:28,750
Ik was thuis.

234
00:22:28,750 --> 00:22:33,510
En Dees lag nog in het ledikantje,
en toen kwamen de Duitsers

235
00:22:33,510 --> 00:22:38,887
de trap op, en Charles zei:
maar ik heb toch niks gedaan.

236
00:22:38,887 --> 00:22:44,890
Hoe is dat nou. Nou, dat zul je wel horen,
zeiden ze toen. En zo is hij weggehaald.

237
00:22:44,890 --> 00:22:46,050
Uit huis?

238
00:22:46,050 --> 00:22:49,970
Uit huis. En dat was natuurlijk
iets verschrikkelijks.

239
00:22:49,970 --> 00:22:54,470
En toen ben ik naar het bureau
gegaan in de Warmoesstraat, of ie daar

240
00:22:54,470 --> 00:22:58,730
misschien was, ik had helemaal geen
idee waar hij was, en dat was natuurlijk

241
00:22:58,730 --> 00:23:04,770
voor een jonge vrouw iets afschuwelijks,
dat kind alleen moest opvoeden.

242
00:23:04,770 --> 00:23:16,350
Met een volkomen geen reden, ja, maar
eigenlijk was er nooit een reden voor.

243
00:23:20,270 --> 00:23:26,190
Dus hij was naast, hoe was het dan
gegaan, ik snap het nog niet helemaal.

244
00:23:26,190 --> 00:23:31,090
Hoe hij gearresteerd was?

245
00:23:32,210 --> 00:23:38,250
Nou, toen heeft hij meegedaan aan het verzet,
en dat wist ik natuurlijk, want op de Zeedijk

246
00:23:38,250 --> 00:23:46,900
woonde ook iemand die zat in het verzet, dat
waren allemaal, niet alleen socialisten maar

247
00:23:46,920 --> 00:23:49,000
communisten?

248
00:23:49,510 --> 00:23:50,210
Ja.

249
00:23:50,970 --> 00:23:59,650
En eh, dat begreep ik wel dat
het daarom was dat ie politiek

250
00:23:59,650 --> 00:24:05,710
niet kosjer was, dus hij is
weggegaan en kwam nooit meer terug.

251
00:24:05,710 --> 00:24:07,930
Nooit meer.

252
00:24:07,930 --> 00:24:12,680
Dus hij zat met Anton de
Kom, of weet je dat niet?

253
00:24:12,920 --> 00:24:22,759
Dat was die bekende Surinamer
die in het verzet zat.

254
00:24:22,920 --> 00:24:39,980
Die stond voor het huis, en voor de sjoel,
daarnaast ook, naast de synagoge stond, nee

255
00:24:40,110 --> 00:24:51,000
eh, dat zeg ik helemaal verkeerd, als ze
gingen, als ze gingen bidden, de joden, dan

256
00:24:51,000 --> 00:25:00,760
gingen ze naast de sjoel, en daar heeft
Eddy, heeft Charley altijd aan meegedaan, als

257
00:25:00,890 --> 00:25:09,950
het Pasen was, dan ging hij al matzes kopen,
kwam hij al met matzes thuis, en ik mocht

258
00:25:09,950 --> 00:25:19,810
geen varkensvlees eten, dat vond ik toch
zo typisch, maar dat mocht ik niet van hem.

259
00:25:19,810 --> 00:25:28,920
Geen varkensvlees, en dan ook met al die
feestdagen precies wat ik wel en niet eten mocht.

260
00:25:29,010 --> 00:25:36,220
En wat hij ook wilde, want de
Surinamers hebben typische gewoonten.

261
00:25:36,220 --> 00:25:43,260
Als kinderen verkouden zijn dan krijgen ze
achter de oren een zakje blauw gesmeerd.

262
00:25:43,260 --> 00:26:10,810
Heb je dat gehoord? Dan wordt er blauw
gesmeerd hier, dat schijnt te helpen.

263
00:26:10,810 --> 00:26:15,230
Hij was een uitstekende vader

264
00:26:15,230 --> 00:26:18,730
Ja. Hij was muzikant, wat
speelde hij voor instrument?

265
00:26:19,760 --> 00:26:20,760
Drum.

266
00:26:23,720 --> 00:26:25,840
Hadden jullie thuis ook veel drums?

267
00:26:25,840 --> 00:26:26,900
Dat hebben we meegenomen.

268
00:26:26,900 --> 00:26:33,509
Op het Spui heb je zo’n
muziekhandel, daar heeft hij

269
00:26:33,509 --> 00:26:40,090
het gekocht, en ook gespeeld,
dat vond hij wel leuk.

270
00:26:44,050 --> 00:26:46,610
Daarmee heeft hij zijn
brood kunnen verdienen.

271
00:26:46,610 --> 00:26:48,150
en dat lukte ook?

272
00:26:51,650 --> 00:26:51,970
Ja, dat lukte ook.

273
00:26:51,970 --> 00:27:01,900
Nog twee dingen Rachel, jij wist ervan,
van het verzet van Charles. Wat deed jij?

274
00:27:02,020 --> 00:27:08,110
Ik deed niks.

275
00:27:08,110 --> 00:27:12,890
Wat deden jullie in het verzet?
Deed jij mee, samen met Charles?

276
00:27:13,830 --> 00:27:23,090
Nee, hij ging alleen, en ik ging naar de
Sint Antoniesbreestraat, kwam hij naar

277
00:27:23,090 --> 00:27:32,240
huis, hij stond bij al die anderen, hij
ging, dat kun jij misschien uitzoeken,

278
00:27:32,240 --> 00:27:41,560
op de Zeedijk had je ook iemand met een
Italiaanse naam, en daar werkte hij mee,

279
00:27:41,700 --> 00:27:55,270
die was ook in het verzet, maar hoe die
man heette, die kwam nog wel eens bij ons,

280
00:27:57,310 --> 00:28:03,120
en die wist ook dat Charley gepakt werd,
en omdat hij er zelf mee te maken had.

281
00:28:04,820 --> 00:28:11,220
In die tijd had ik een klein kind, en
daar moest je ook voor zorgen. Enzovoort.

282
00:28:11,220 --> 00:28:21,040
Werkte je nog bij de
Bijenkorf toen je Dees had?

283
00:28:21,040 --> 00:28:25,490
Jawel. En dan kreeg je speciaal werk.

284
00:28:25,950 --> 00:28:30,100
Waar bracht je Dees dan naartoe?

285
00:28:30,540 --> 00:29:05,550
Naar mevrouw Bosshardt op de Zeedijk. Toen was er
een kindertehuis op de Zeedijk. Daar werkte zij.

286
00:29:06,030 --> 00:29:15,040
Het verhaal luidt dat als ik binnenkwam om
Dees te halen, dan riep ik altijd “Déésje,

287
00:29:15,040 --> 00:29:23,180
waar is Deesje?” Dat riep ik altijd, dat was
toen eigenlijk ook een verschrikkelijke tijd.

288
00:29:23,180 --> 00:29:36,350
Hoe heb je dat toen gered, toen Charles was
gearresteerd en jij was alleen met Dees.

289
00:29:37,380 --> 00:29:38,925
Ik heb het niet gered.

290
00:29:39,630 --> 00:29:56,130
Maar er was toen op de hoek van de Oudezijds
Achterburgwal had je een zaak van goud

291
00:29:56,130 --> 00:30:02,790
en zilver, en dat waren joodse mensen en
die hadden dat allemaal genoteerd dat ik

292
00:30:03,020 --> 00:30:11,300
alleen was met Dees, en ik kreeg een wekelijks
bedrag, en dat kreeg ik, dat was het.

293
00:30:11,300 --> 00:30:13,490
En daar kon je van leven?

294
00:30:13,490 --> 00:30:19,260
Nee. Dat kon niet natuurlijk. Maar dan
had je iets, had je een paar centen.

295
00:30:19,800 --> 00:30:22,440
En toen had je je werk ook nog?

296
00:30:23,970 --> 00:30:26,660
Nee niet meer, toen
had je de Duitsers al.

297
00:30:26,660 --> 00:30:34,870
Die zag ik op het Damrak binnenkomen,
en toen zei ik, want ik was toen

298
00:30:34,870 --> 00:30:40,580
ook al een beetje berucht, toen zei ik:
komen jullie terug, die conducteurs

299
00:30:40,580 --> 00:30:43,640
die staken voor ons, als jullie
niet meegaan, dan ga ik alleen mee.

300
00:30:43,640 --> 00:30:50,450
Toen ben ik weggegaan in de Bijenkorf,
toen wou ik daar niet meer blijven.

301
00:30:50,900 --> 00:30:59,170
Dus dat was bij de Februaristaking?
Dat was op 25 februari, die staking?

302
00:30:59,370 --> 00:31:00,700
Die staking, ja.

303
00:31:00,700 --> 00:31:06,240
Wil je nog iets over, dus hoe
het verder met... Dus Dees, die

304
00:31:06,240 --> 00:31:11,450
was bij Majoor Bosshardt, dankzij
haar heeft hij het overleefd?

305
00:31:11,450 --> 00:31:11,520
Nee. Nee, Dees was in Rotterdam
ondergedoken, daar was hij.
was bij Majoor Bosshardt, dankzij
haar heeft hij het overleefd?

306
00:31:11,520 --> 00:31:19,507
Nee. Nee, Dees was in Rotterdam
ondergedoken, daar was hij.

307
00:31:19,508 --> 00:31:29,740
En toen ik weer terugkwam is Eddy hem
gaan halen in Rotterdam, en dan kun je

308
00:31:29,740 --> 00:31:35,720
zien hoe typisch al die dingen zijn, en
toen kwam hij terug, Dees, en toen heeft

309
00:31:35,720 --> 00:31:41,038
hij gehuild om zijn moeder, dat was ik
niet, dat was die vrouw in Rotterdam.

310
00:31:41,039 --> 00:31:44,040
Dat is toch eigenaardig
allemaal, toen kwam hij echt

311
00:31:44,040 --> 00:31:47,280
bij zijn moeder terug,
en toen heeft hij gehuild.

312
00:31:47,280 --> 00:31:52,530
Dat hij terug wilde naar Rotterdam.
Dat is toch interessant zoiets?

313
00:31:52,530 --> 00:31:54,530
Ja, maar hij kende jou
niet meer natuurlijk.

314
00:31:54,530 --> 00:31:59,910
Kende me niet meer. Maar om
toch te zien hoe dat gaat.

315
00:31:59,911 --> 00:32:05,496
Dat hij het helemaal niet lekker vond
om bij mij te zijn, dat heeft veel

316
00:32:05,770 --> 00:32:13,640
langer geduurd natuurlijk, toen wou
hij helemaal niet meer naar Rotterdam.

317
00:32:13,640 --> 00:32:13,739
En toen was je met Eddy?
langer geduurd natuurlijk, toen wou
hij helemaal niet meer naar Rotterdam.

318
00:32:13,739 --> 00:32:15,225
En toen was je met Eddy?

319
00:32:16,200 --> 00:32:22,320
Ja, Eddy heeft op me gewacht, want die stond
op de lijst. Heb je wel eens zo’n lijst gezien?

320
00:32:23,190 --> 00:32:31,080
Toen eerst niet op, op die lijst, toen dachten
ze dat het een fout was, maar het was geen fout.

321
00:32:31,630 --> 00:32:37,730
En toen is Eddy mij komen
halen in Rotterdam, en toen dat

322
00:32:37,730 --> 00:32:41,883
gebeurd was, is hij naar Rotterdam
gegaan om Dees te halen.

323
00:32:41,883 --> 00:32:47,969
Toen heeft hij dat gedaan,
en toen waren we weer samen.

324
00:32:47,970 --> 00:32:56,570
Je had Eddy in ’42 of iets dergelijks ontmoet?
Wanneer had je Eddy ook alweer ontmoet?

325
00:32:56,570 --> 00:33:02,090
Ik kwam terug, en toen is Eddy naar
Rotterdam gegaan om Dees te halen.

326
00:33:02,090 --> 00:33:13,590
En toen heeft Dees mijn moeder, mijn moeder,
niet mij bedoelend, maar die mensen daar.

327
00:33:13,590 --> 00:33:22,270
en het waren eigenlijk, niet dat ik het erg
vond dat het socialisten waren, integendeel,

328
00:33:22,270 --> 00:33:29,420
maar ze waren toch wel erg aan de andere
kant, niet dat Dees daar iets van leren kon.

329
00:33:31,900 --> 00:33:35,760
En toen is hij bij
de Boekeschool gegaan.

330
00:33:36,150 --> 00:33:40,230
O ja, o, bij Kees en Daan,
en zo kende je Candia?

331
00:33:40,720 --> 00:33:41,390
Ja.

332
00:33:43,100 --> 00:33:46,170
Pas een mooie documentaire
over op televisie.

333
00:33:46,170 --> 00:33:47,180
Ja, weet ik.

334
00:33:47,180 --> 00:33:56,610
Dat weet ik, dat heeft iemand mij geschreven,
dat het zo mooi was, en zij heeft

335
00:33:56,610 --> 00:34:02,730
zelf ook geschreven, en ik ben zo blij
voor haar, want ze heeft het altijd gemist.

336
00:34:03,080 --> 00:34:08,830
Dat haar vader nooit genoemd
werd, heeft ze altijd gemist.

337
00:34:11,370 --> 00:34:22,890
En toen in ene was ze er, en Majoor Bosshardt,
ik heb zoveel boeken en zo veel zal ik ze opsturen

338
00:34:22,890 --> 00:34:31,590
Graag. Mag ik dan even een opname
maken van die foto van je vader?

339
00:34:31,590 --> 00:34:32,142
Jazeker.

340
00:34:32,142 --> 00:34:34,490
Heb je ook een foto van je moeder?

341
00:34:34,490 --> 00:34:37,962
Ik denk het wel.

342
00:34:37,962 --> 00:34:49,680
Over je tweede man, in de
oorlog heeft u Eddy ontmoet?

343
00:34:49,680 --> 00:34:49,788
Ja.

344
00:34:49,789 --> 00:35:01,470
Want wat was het, o dat is ook een heel naar
verhaal, want ik moest toch verdienen, en

345
00:35:04,510 --> 00:35:12,470
was naar de Joodsche Raad gegaan, kantoor
geweest, en toen kreeg ik een adres op de

346
00:35:12,470 --> 00:35:20,899
Ceintuurbaan, want daar woonden joodse mensen
en die konden best een hulpje gebruiken.

347
00:35:20,900 --> 00:35:28,607
En toen ben ik daar naartoe gegaan om die mensen
te helpen, echt te helpen, in het Oosterpark

348
00:35:28,607 --> 00:35:39,070
geloof ik, dus daar, en toen, daar waren de
kinderen van die mensen bij, toen geen kinderen

349
00:35:39,070 --> 00:35:45,040
meer,… want die kinderen waren in het park, en
toen ben ik daar naartoe gegaan met het doel een

350
00:35:45,040 --> 00:35:56,720
boodschap voor ze te doen, om ze te helpen,
maar wat was er toen, je kon het niet geloven, je

351
00:35:56,720 --> 00:36:07,891
kent die trappen waarschijnlijk wel, in Amsterdam,
trap ingezet die zo stond, en daar moest ik

352
00:36:07,970 --> 00:36:15,870
zó staan om die stoep af te nemen, nou toen
kreeg ik zó de pee in, maar wie kreeg ook de pee

353
00:36:15,870 --> 00:36:22,210
in, mijn vader, en die ging eens kijken wat
ik daar deed, en toen zag hij mij daar staan,

354
00:36:22,210 --> 00:36:32,310
gevaarlijk ook nog, dus dat ik niet eens meer,
toen ben ik met hem meegegaan, naar Joachimsthal.

355
00:36:35,100 --> 00:36:37,290
Een drukker en een boekhandel.

356
00:36:37,290 --> 00:36:45,800
En die heeft mij meegenomen en voorgesteld
aan de directie van Joachimsthal.

357
00:36:48,570 --> 00:36:51,980
Voor mij gemakkelijk, want ik ben bij de
Bijenkorf geweest, dat was geen moeilijke.

358
00:36:51,980 --> 00:36:59,640
Toen ben ik daar één week op proef, en
die ene week is een heel leven geworden.

359
00:36:59,640 --> 00:37:07,540
en toen heb ik Eddy leren kennen.

360
00:37:07,540 --> 00:37:12,099
En ik moet zeggen dat ik als ik weet
genoeg van huwelijken die niet deugen,

361
00:37:12,100 --> 00:37:15,283
dus als het met mij geweest zou zijn
met Eddy, dan zou het wel samen, dat

362
00:37:15,283 --> 00:37:31,260
is bij ons gelukkig niet geweest,
buitengewoon gelukkig, En de kinderen ook.

363
00:37:31,590 --> 00:37:39,860
Want mijn Mimie, hoe heeft ze dat ook
alweer gezegd, ze zei: ja mama, bij

364
00:37:39,860 --> 00:37:48,800
ons en bij jou was het geen wonder dat
je een man had die zo goed was, want

365
00:37:48,800 --> 00:37:54,654
het was de enige die ik kende, en dat
was ook zo, want ze was gescheiden.

366
00:37:54,654 --> 00:38:07,740
..En dat doet je toch reuze goed, dat je
je voelt bij iemand enorm, enorm. Ja..