1
00:00:00,790 --> 00:00:01,810
“Oké, nou hij loopt.

2
00:00:01,810 --> 00:00:08,270
Uhm, we zitten hier bij mevrouw
Noordervliet-Jol en uhm, zij

3
00:00:08,270 --> 00:00:11,450
wil vertellen over uh Scheveningen
in de Tweede Wereldoorlog.”

4
00:00:11,620 --> 00:00:16,420
“Ja, zoals u al hoorde, mij
naam is Nel Noordervliet-Jol.

5
00:00:16,420 --> 00:00:22,360
Geboren in Scheveningen
op 7 november 1918.

6
00:00:22,520 --> 00:00:29,980
Mijn verhaal over de vesting
Scheveningen begint in april 1943.

7
00:00:30,290 --> 00:00:36,630
Toen kregen wij een bericht thuis dat
we moesten evacueren want de Duitsers

8
00:00:36,630 --> 00:00:42,597
wilden het gebied van Scheveningen
langs de kust grotendeels ontruimen.

9
00:00:42,597 --> 00:00:51,720
(Geluid verdwijnt even) een bericht waar we heen
moesten en dat was een straat in het Laakkwartier.

10
00:00:52,310 --> 00:00:59,490
Toen kwamen niet uit een dergelijk gebied
als het Laakkwartier, dus mijn vader

11
00:00:59,490 --> 00:01:06,100
ging er st, had direct overdenken om een
ergens anders een onderkomen te vinden.

12
00:01:06,450 --> 00:01:12,990
Nu is het zo dat in Wassenaar een heleboel
mensen woonden die niet economisch gebonden

13
00:01:12,990 --> 00:01:18,930
waren aan die plaats en er werd dus bepaald
dat deze mensen maar elders moesten verhuizen.

14
00:01:18,930 --> 00:01:24,290
En zo kwam er dus ruimte vrij
om daar onderkomen te zoeken.

15
00:01:24,290 --> 00:01:29,760
Dat werd ons niet door de Duitsers
gegeven, dat mochten wij zelf uitzoeken.

16
00:01:29,760 --> 00:01:34,670
En zo waren dus best aardige
huizen waarin wij konden wonen.

17
00:01:34,670 --> 00:01:44,000
De broer van mijn vader die ook in
Scheveningen woonde, zocht ook een onderkomen

18
00:01:44,000 --> 00:01:49,970
en toen werd er besloten dat wij een
groot huis zouden huren in Wassenaar.

19
00:01:50,180 --> 00:01:58,990
De verhuizing gebeurde met een hele grote auto
van het Deutsches Theater in die Niederlanden.

20
00:01:59,530 --> 00:02:04,760
Dat was niet zo bijzonder geslaagd,
want de buren, voor de buren hadden wij

21
00:02:05,130 --> 00:02:10,150
meteen al een naam, van dat zal wel mis
zijn, dat zijn natuurlijk Duits gezinde.

22
00:02:10,920 --> 00:02:18,240
Daarvoor hebben wij wel, nou ja, direct
iets moeten doen om te verklaren wat

23
00:02:18,240 --> 00:02:23,790
wij waren, wie wij wel waren, uhm, wij
hadden een hele mooie voortuin en mijn

24
00:02:23,790 --> 00:02:30,370
moeder is later op de gedachte gekomen
om in die voortuin plantjes te zetten

25
00:02:30,370 --> 00:02:36,800
en namelijk, dus oranje plantjes en die
werden in naam van een W neergezet.

26
00:02:37,620 --> 00:02:39,710
Dat viel niet in goede
aarde bij de Duisters.”

27
00:02:39,710 --> 00:02:41,280
“De W van?”

28
00:02:41,280 --> 00:02:44,250
“De W van Wilhelmina.
Dat was de bedoeling.

29
00:02:44,840 --> 00:02:51,050
Maar wij konden, er werd dus gebeld dat wij
dat moesten veranderen en dat ze dat niet

30
00:02:51,050 --> 00:02:56,500
wilden dat dat de W van Wilhelmina was, toen
zei mijn moeder, ‘Jawel, dat ben ik zelf.

31
00:02:56,500 --> 00:02:59,970
Want mijn naam is
Wilhelmina.’ En dat was dus zo.

32
00:02:59,970 --> 00:03:04,510
Maar ze hebben toch gevraagd
of we het wilden v, verwijderen.

33
00:03:04,530 --> 00:03:09,056
Nou ja, op die manier kwamen
wij dus in Wassenaar te wonen.

34
00:03:09,056 --> 00:03:12,699
(Steekt vinger op) Stil, eventjes, ik
moet nu even denken wat ik moet zeggen.

35
00:03:12,700 --> 00:03:18,480
De verhuizing ging nogal
tamelijk moeizaam gepaard.

36
00:03:18,950 --> 00:03:25,850
Het huis was, omdat wij, een oom erbij kwam
wonen, in zekere zin toch een beetje klein

37
00:03:25,850 --> 00:03:30,490
en wij kwamen uit een tamelijk groot huis,
dus om te beginnen hebben wij een gedeelte

38
00:03:30,490 --> 00:03:36,340
van de inboedel opgeslagen in een uh, in
een ruimte die mijn vader had gehuurd.

39
00:03:37,330 --> 00:03:43,360
Uhm, een probleem waren, waren, waren de
boeken hè. We hadden vrij veel boeken in

40
00:03:43,360 --> 00:03:49,280
huis en mijn vader had een visrokerij en
door die visrokerij hadden wij ook kisten.

41
00:03:49,280 --> 00:03:50,490
Die kisten die werden

42
00:03:50,490 --> 00:03:55,680
zorgvuldig schoongemaakt en in die
kisten werden al onze boeken opgeborgen.

43
00:03:56,040 --> 00:04:01,590
Ze moesten natuurlijk allemaal vervoerd
worden en ze werden zorgvuldig dichtgetimmerd.

44
00:04:02,130 --> 00:04:05,750
En na de oorlog kwamen we tot de
ontdekking dat dat wel heel degelijk was

45
00:04:05,750 --> 00:04:11,390
gebeurd, want de draadnagels waren,
hadden grote gaten in de boeken geslagen.

46
00:04:11,390 --> 00:04:18,530
Maar, daar konden wij wel mee leven want dat was
een tamelijk bijzondere herinnering aan die dagen.”

47
00:04:19,800 --> 00:04:24,610
“En weet u nog waarom u, jullie
weg moesten uit Scheveningen?”

48
00:04:26,440 --> 00:04:29,550
“Ja, Scheveningen moest
helemaal ontruimd worden.

49
00:04:30,530 --> 00:04:37,780
Het moest een verdedigingszone worden en er moet,
moest geen mogelijkheid komen dat de Engelsen

50
00:04:37,780 --> 00:04:44,260
daar zouden landen, dus er moesten zoveel
mogelijk mensen moesten er verwijderd worden.

51
00:04:44,540 --> 00:04:47,820
Een gedeelte van, mocht
wel blijven wonen.

52
00:04:47,820 --> 00:04:56,730
Er waren een aantal mensen die uh, die
daar hun werk uh ja, moesten verrichten.

53
00:04:57,090 --> 00:05:03,140
En er was ook een heel gedeelte die op een
andere plaats in Scheveningen mochten wonen.

54
00:05:03,140 --> 00:05:07,980
De Scheveningen werd nog gesplitst
in het zuiden en in het noorden.

55
00:05:07,980 --> 00:05:11,370
In het noorden gedeelte van
Scheveningen, in de buurt van de

56
00:05:11,370 --> 00:05:16,150
Stevinstraat, mochten wel mensen
wonen die vanuit het dorp kwamen.

57
00:05:16,730 --> 00:05:20,640
Dat heb ik later ook heel duidelijk
kunnen merken dat die mensen daarheen

58
00:05:20,640 --> 00:05:25,500
kwamen, want toen ik later in de
Deventersestraat kwam te wonen, was

59
00:05:25,500 --> 00:05:31,220
dat een huis wat tamelijk vies was
omdat daar fileerders hadden gewoond.

60
00:05:31,220 --> 00:05:38,400
En het vet zat daar tegen de muren en de, en
de kisten stonden in de, in de tuin later.

61
00:05:38,400 --> 00:05:39,890
Maar goed, dat daar aan toe.

62
00:05:39,890 --> 00:05:46,850
Dat is dus om aan te tonen dat niet iedereen
wegging, maar dat het ook in twee fasen ging, want

63
00:05:46,850 --> 00:05:54,740
later werden, moesten mensen toch wel weer een
ander, een plekje vinden buiten de vesting.”

64
00:05:55,310 --> 00:05:59,410
“En weet u waarom uw vader weg
moest, waarom hij niet mocht blijven?”

65
00:05:59,410 --> 00:06:04,920
“Ja, dat is eigenlijk heel vreemd, want hij
had met de voedselvoorziening te maken.

66
00:06:04,920 --> 00:06:11,250
Hij had een visrokerij in Scheveningen, maar
dat vonden ze eigenlijk niet meer nodig en

67
00:06:11,250 --> 00:06:19,800
het vervelende was dat hij zijn zaak aanhield
en dat hij dagelijks naar de vesting ging.

68
00:06:19,800 --> 00:06:25,260
Hij kreeg dus een toestemming om in
die vesting te mogen gaan en uh daar

69
00:06:25,260 --> 00:06:30,300
ging hij dus met de tram vanuit
Wassenaar uh regelmatig daar naartoe.”

70
00:06:30,300 --> 00:06:31,870
“De tram reed nog wel?”

71
00:06:31,870 --> 00:06:34,770
“Ja, de tram heeft heel lang gereden.

72
00:06:34,900 --> 00:06:40,510
Ja, de, de, dat, dat was de gele tram
en dan moest je natuurlijk vanuit

73
00:06:40,510 --> 00:06:45,130
het, het, het middelpunt van Den
Haag, er, bij de Turfmarkt moest je

74
00:06:45,130 --> 00:06:50,390
overstappen en dan kon je nog met de
tram naar uh, naar Scheveningen komen.

75
00:06:50,670 --> 00:06:56,470
Trams hebben nog we heel lang
gereden, want mijn moeder werd ziek

76
00:06:56,470 --> 00:07:01,890
en ze was, ze zou op, ze werd
behandeld door een dokter in Bronovo.

77
00:07:01,890 --> 00:07:08,580
En Bronovo was ge, opgeëist
voor de d, voor zieke Duisters.

78
00:07:08,580 --> 00:07:15,630
En van daar werd ze overgebracht naar de,
naar de Parkweg, waar een, de vroegere

79
00:07:15,630 --> 00:07:22,550
kraamkliniek was en daar heeft die
dokter verder zijn praktijk uh uitgevoerd.

80
00:07:22,550 --> 00:07:30,340
Mijn moeder is uh heel erg ziek geweest en die
is daar lang opgenomen en wij hebben regelmatig

81
00:07:30,340 --> 00:07:38,085
zijn we daar heen gegaan en ze is in dat ziekenhuis
in december van 1943 is ze ook gestorven.”

82
00:07:38,120 --> 00:07:42,400
“En is zij naar dat ziekenhuis gegaan
toen jullie al in Wassenaar woonden,

83
00:07:42,400 --> 00:07:45,790
of lag ze al in het ziekenhuis toen
jullie nog in Scheveningen zaten?”

84
00:07:45,790 --> 00:07:51,470
“Nee vanuit Wassenaar is ze daar heen
gegaan, want ze is eerst nog door

85
00:07:51,470 --> 00:07:59,210
een kliniek in uh behandeld in Wassenaar,
maar dat uh, zij moest geopereerd

86
00:07:59,210 --> 00:08:03,060
worden, zij had maagkanker en die
hele maag moest weggenomen worden.

87
00:08:03,060 --> 00:08:07,600
Wat op zichzelf ook al weer heel
iets bijzonders was, want het was

88
00:08:07,600 --> 00:08:12,330
een, een operatie dat, die nog nooit
eerder uitgevoerd werd en die is

89
00:08:12,330 --> 00:08:17,530
door een specialist uitgevoerd die
de gegevens wist vanuit Amerika.”

90
00:08:17,560 --> 00:08:19,890
“En die specialist
zat op die Parkweg?”

91
00:08:19,890 --> 00:08:24,130
“Ja, die moest op de Parkweg,
ja, daar o, daar opereren. Ja.”

92
00:08:24,130 --> 00:08:25,880
“En dat was in de vesting?”

93
00:08:25,880 --> 00:08:27,030
“Dat was in de vesting”

94
00:08:27,030 --> 00:08:27,700
“….verlaten gebied”

95
00:08:27,700 --> 00:08:29,040
“In de verlaten gebied.

96
00:08:29,040 --> 00:08:34,150
En ik weet nog heel goed dat vanuit de
K, Kanaalweg was er zo’n snel weggetje

97
00:08:34,150 --> 00:08:38,970
tussen de huizen door, waar we dus
uh, waar we dikwijls doorheen liep om,

98
00:08:38,970 --> 00:08:42,860
om bij die kliniek, om naar die kliniek
te komen ja, dat was dus eigenlijk.

99
00:08:42,860 --> 00:08:48,940
En het, het was dus een, een, een, er
waren dus van die diaconesse die bijzonder

100
00:08:48,940 --> 00:08:53,190
aardig waren, want het is dus gebeurd
dat wij daar wel ’s nachts zijn blijven

101
00:08:53,190 --> 00:08:58,900
slapen op, dikwijls heel, heel primitief,
om daar nog bij mijn moeder te blijven.

102
00:08:58,900 --> 00:09:03,949
En het wonderlijke is, hoewel dit hier
misschien niet toe doet, toe doet, maar

103
00:09:03,950 --> 00:09:09,210
dat die operatie gelukt is, dat die
verbinding tot stand gekomen is, dat een hele

104
00:09:09,210 --> 00:09:15,130
maag is weggenomen, dat ze daarna nog
iets heeft gegeten, zodat het helemaal

105
00:09:15,130 --> 00:09:20,292
werkte, maar dat er een longembolie uhm
is gekomen waardoor ze dus gestorven is.

106
00:09:20,292 --> 00:09:23,020
Dus dat was dus eigenlijk bijkomstig.”

107
00:09:23,170 --> 00:09:26,060
“Was dat een groot,
volwaardig ziekenhuis?”

108
00:09:26,060 --> 00:09:33,360
“Het is ingericht als een volwaardig ziekenhuis,
want daar is dus wel een operatiekamer

109
00:09:33,360 --> 00:09:38,810
ingericht want dit was dus een, een,
een hele bijzondere, zware operatie.”

110
00:09:38,830 --> 00:09:42,050
“En mensen waren gewoon zalen,
waar de mensen naast elkaar lagen?”

111
00:09:42,050 --> 00:09:44,040
“Uh, nee. Ze had een kamer.

112
00:09:45,000 --> 00:09:48,670
Was daar een uh, inderdaad,
geloofde met twee personen,

113
00:09:48,670 --> 00:09:50,980
nee er was nog een mevrouw
die op die kamer lag.”

114
00:09:50,980 --> 00:09:55,320
“Als u daar naartoe ging dan ging u vanuit
Wassenaar, ging u dan ook met de tram?”

115
00:09:55,320 --> 00:09:56,550
“Ja met de tram.

116
00:09:56,710 --> 00:10:02,950
Ja en ik werkte in het Bezuidenhout, dus ik
kon van daaruit, ik ging al dus van Wassenaar

117
00:10:02,950 --> 00:10:09,933
naar de stad en uh van daaruit ging ik met
de tram, lijn 8, naar uh naar dat ziekenhuis.

118
00:10:10,230 --> 00:10:13,770
Maar het is ook wel eens geweest
dat het zo beroerd was dat de

119
00:10:13,770 --> 00:10:18,086
dagen dat de trams niet mochten
rijden, dat, dat we moesten lopen.”

120
00:10:19,300 --> 00:10:19,500
“Vanuit?”

121
00:10:19,500 --> 00:10:20,940
“Vanuit Den Haag.”

122
00:10:20,940 --> 00:10:21,050
“Ja.”

123
00:10:21,050 --> 00:10:21,450
“Ja.”

124
00:10:21,450 --> 00:10:24,840
“En kon je dan zomaar die vesting in?”

125
00:10:25,550 --> 00:10:32,830
“Ja, en het gekke is dat me dat niet zo erg
bijstond dat ik een bewijs daarvan had en

126
00:10:32,830 --> 00:10:37,970
dat moet het wel geweest zijn, want anders
hadden wij, hadden we er nooit in gekund.

127
00:10:38,300 --> 00:10:46,340
Want later ben ik wel op bezoek geweest bij
vriendinnen en die kwamen mij dan ophalen aan de

128
00:10:46,340 --> 00:10:52,270
vesting met een bewijs van een uh, van een zus
of zoiets, dat, waardoor het er wel in kwam.

129
00:10:52,950 --> 00:10:57,840
Maar het is wonderlijk dat heleboel dingen
je bij blijven maar dat ik niet in mijn

130
00:10:57,840 --> 00:11:02,800
gedachten zie, wel waar ik liep, maar niet
meer of ik dat papiertje in mijn handen had.”

131
00:11:02,800 --> 00:11:06,430
“Kunt u beschrijven hoe uh
de straten er uit zagen?

132
00:11:06,450 --> 00:11:10,890
Want heel veel mensen waren weg, uhm, misschien
was het een soort spookdorp… (onverstaanbaar).”

133
00:11:10,890 --> 00:11:12,860
“Nou het was akelig verlaten.

134
00:11:13,460 --> 00:11:19,450
Het was heel erg verlaten, want je moest
dan binnen in die vesting, moest je lopen

135
00:11:19,450 --> 00:11:27,890
en je, waar uh, promade was, daar was dus
een doorgang waar je dus opgehaald kon

136
00:11:27,890 --> 00:11:34,070
worden en dat is niet zo ver lopen, maar dat
is inderdaad in een heel verlaten geheel.

137
00:11:34,070 --> 00:11:41,370
En mijn vriendin woonde op de Van
Boetzelaerlaan en, op de hoek van de Van

138
00:11:41,370 --> 00:11:46,550
Boetzelaerlaan en de Statenlaan, maar
ook daar mochten ze niet blijven.

139
00:11:46,550 --> 00:11:51,860
Ze mochten wel in de vesting blijven, maar
ze moest een heel eind verder op de Van

140
00:11:51,860 --> 00:11:58,730
Boetzelaerlaan of dat nou een kritiek punt
was, of omdat het op de hoek was en je zo

141
00:11:58,730 --> 00:12:03,560
een doorsteek had naar de haven, dat zou het
misschien geweest zijn, ik weet het niet.

142
00:12:03,560 --> 00:12:06,950
Maar zij moesten naar een ander
huis op de Van Boetzelaerlaan.”

143
00:12:06,950 --> 00:12:09,730
“Maar dus zeg maar, de straten
waren grotendeels verlaten?”

144
00:12:09,730 --> 00:12:11,380
“Die straten waren verlaten.

145
00:12:11,380 --> 00:12:16,550
Die straten waren niet kapot,
want ik verbaasde mij later dat ik

146
00:12:16,550 --> 00:12:21,530
afbeeldingen zag van de Vlierboomstraat
die helemaal opgebroken was, maar

147
00:12:21,530 --> 00:12:26,148
dat waren niet de straten die uh,
die, waar, waar ik door, door liep.”

148
00:12:27,130 --> 00:12:30,390
“Merkte u iets van
de Duitse militairen?”

149
00:12:30,390 --> 00:12:33,880
“Eigenlijk ook niet. Dat
was eigenlijk ook zo gek.

150
00:12:33,880 --> 00:12:40,270
Waarschijnlijk kwam dat, omdat alles ontruimd
was en er toch geen mensen in de gaten

151
00:12:40,270 --> 00:12:47,080
gehouden moesten worden, want het was maar
een enkeling die daar mocht blijven en die,

152
00:12:47,670 --> 00:12:53,560
haar vader was een man die vroeger uhm, ja
betrokken was, die ergens waarschijnlijk

153
00:12:53,560 --> 00:12:59,930
stond ingeschreven dus ook als er verkiezingen
waren was hij zo’n man die daarbij werkzaam

154
00:12:59,930 --> 00:13:04,270
was, dus ik denk dat ‘ie ergens ingeschreven
stond, vandaar dat hij mocht blijven.”

155
00:13:04,270 --> 00:13:07,440
“Maar er reden niet voortdurend
militaire voertuigen…”

156
00:13:07,440 --> 00:13:08,550
“O abso…”

157
00:13:08,550 --> 00:13:09,129
“…om te controleren…”

158
00:13:09,130 --> 00:13:12,140
“Nee, absoluut niet.
Nooit, nooit gezien.

159
00:13:12,140 --> 00:13:15,336
Ik herkan, ik herkan, ik
kan me alleen herinneren dat

160
00:13:15,336 --> 00:13:19,270
je in een, nou ja, in een
verlaten, stille straat liep.

161
00:13:19,420 --> 00:13:22,060
“Ging u ook wel eens mee met
uw vader naar die rokerij?”

162
00:13:22,060 --> 00:13:25,550
“Nooit, nee, nee, ben ik
nooit naar geweest, nee.

163
00:13:25,550 --> 00:13:33,230
Het enige wat hij nog wel eens meegenomen
heeft vanuit erf, een grote wagen waarvan wij

164
00:13:33,230 --> 00:13:39,110
dachten, nou ja als wij die hebben dan kunnen
wij later voedsel gaan halen ergens in het land.

165
00:13:39,110 --> 00:13:42,290
Dat hebben wij dus ook wel
gedaan, maar dat is de enige

166
00:13:42,290 --> 00:13:46,610
verbinding die ik nog heb wat
me op mijn vader, gedaan heeft.

167
00:13:46,610 --> 00:13:53,910
Hij is ook later, heeft hij alleen
maar, nou ja, het is het land ingegaan

168
00:13:53,910 --> 00:13:58,480
naar Rijnsburg en al die plaatsen
meer, om, om voedsel te gaan zoeken.”

169
00:13:58,480 --> 00:13:59,550
“Ja.”

170
00:13:59,570 --> 00:14:02,780
“Want zelfs al woonden wij in
Wassenaar dat is ook nog geen

171
00:14:02,780 --> 00:14:06,650
plaats waar, waar boeren woonden
waar je dus eten kon halen.”

172
00:14:06,650 --> 00:14:13,870
“Ja, want in september 1944 stopte de visserij,
stopte toen ook het werk van uw vader?”

173
00:14:13,870 --> 00:14:19,260
“Toen is hij niet meer naar het, inderdaad,
is hij niet meer gegaan naar het erf, nee.”

174
00:14:19,260 --> 00:14:20,289
“Er was geen aanvoer van vis.”

175
00:14:20,290 --> 00:14:21,280
“Er was geen aanvoer.

176
00:14:21,280 --> 00:14:25,910
Nou is, was het, is er, was er
nog iets heel typisch, want mijn

177
00:14:25,910 --> 00:14:29,200
vader die had een quotum
natuurlijk omdat hij een zaak had.

178
00:14:30,180 --> 00:14:36,738
Er zat een neef van hem op de Treilerweg en mijn
vader die had zijn bedrijf ook op de Treilerweg.

179
00:14:36,900 --> 00:14:43,140
Die neef die heeft daar eens voor de oorlog een
bedrijf op laten zetten en die wilde, en mijn,

180
00:14:43,140 --> 00:14:50,800
en mijn, mijn vader deed dat samen met zijn broer,
mijn broer, die vader, mijn broer, die broer

181
00:14:50,800 --> 00:14:57,130
van mijn vader is ziek geworden en die, toen
is hij met zijn quotum naar die neef gegaan he.

182
00:14:57,130 --> 00:15:03,700
Vandaar dat ze eigenlijk van
daar uit nog het leveranties

183
00:15:04,130 --> 00:15:08,420
konden doen aan viswinkels, want
daar leefde, leverden ze aan.

184
00:15:08,420 --> 00:15:11,790
Mijn vader is niet rijk
geworden van zijn vis die die

185
00:15:11,790 --> 00:15:16,040
had, want hij vertikte het om
te leveren aan de Duitsers.”

186
00:15:16,040 --> 00:15:16,550
“Ja ja.”

187
00:15:16,550 --> 00:15:17,060
“Ja ja.”

188
00:15:17,060 --> 00:15:19,300
“Want er bleven wel viswinkels
gewoon open waar je…”

189
00:15:19,300 --> 00:15:22,750
“Vissers, ja, er bleven nog
wel viswinkels open, ja ja.”

190
00:15:22,750 --> 00:15:24,680
“En moest dan vis op
de bon gekocht worden?”

191
00:15:24,680 --> 00:15:27,740
“Nee, dat was niet zo.
Nee, dat was niet zo.

192
00:15:27,940 --> 00:15:37,040
En wat er heel veel gedaan werd, dat waren die
kleine visjes uhm… je die ook weer. Geen asjovis.”

193
00:15:37,040 --> 00:15:37,990
“Bliek?”

194
00:15:37,990 --> 00:15:44,810
“Bliek en zo. Die werden verpakt en dat zat in
geel celofaan en dat was natuurlijk heel mooi.

195
00:15:45,760 --> 00:15:47,020
Dan had je een heel
lekker stukje eten.

196
00:15:47,020 --> 00:15:52,129
Maar dat is toch niet doorgegaan tot het
allerlaatste einde van de oorlog, nee.”

197
00:15:52,130 --> 00:15:57,470
“Nee. Dus toen het bedrijf uhm,
niks meer te doen had, toen…”

198
00:15:57,470 --> 00:15:58,340
“Toen is…”

199
00:15:58,340 --> 00:15:59,360
“…ja, toen bleef uw vader ook…”

200
00:15:59,360 --> 00:16:01,860
“Toen is mijn vader
thuis gebleven, ja.

201
00:16:02,240 --> 00:16:07,640
En het is natuurlijk heel,
ja bijzonder, hij heeft uh, ja

202
00:16:07,640 --> 00:16:11,030
moeten leven gewoon van zijn,
van het geld dat ‘ie nog had.

203
00:16:11,030 --> 00:16:12,900
Want hij verdiende nooit iets.

204
00:16:12,900 --> 00:16:16,120
En die tijd, er was geen
AOW, er was geen uitkering,

205
00:16:16,120 --> 00:16:19,340
dus dat was eigenlijk ook
wel iets heel droevigs, ja.”

206
00:16:19,340 --> 00:16:21,300
“Ja ja. Het werd steeds armoediger.”

207
00:16:21,520 --> 00:16:22,800
“Het werd steeds armoediger, ja, ja.”

208
00:16:22,800 --> 00:16:32,290
“Uhm, nog even terug over uw moeder, uhm, in het
gebied waar dat ziekenhuis was, zaten volgens

209
00:16:32,290 --> 00:16:37,790
mij uh Duitse officieren en Duitse militairen,
die woonden daar of hadden daar hun kantoor.

210
00:16:37,790 --> 00:16:39,250
Heeft u daar iets van gezien?”

211
00:16:39,250 --> 00:16:43,670
“Nee, het was ook daar
verlaten. Daar, da…”

212
00:16:43,670 --> 00:16:45,140
“Het waren gewoon twee
gescheiden werelden.”

213
00:16:45,430 --> 00:16:49,190
“Ja, het, het was echt, je,
het, het, het was of, of er

214
00:16:49,190 --> 00:16:52,700
er niemand, of er niets leefde,
dat, dat het niet bestond.

215
00:16:52,700 --> 00:16:59,950
Ze, zo ervoer ik, ik ben nog later die weg wel
eens vanaf de Kanaalweg dat pad doorgegaan,

216
00:16:59,950 --> 00:17:05,425
wat van achter, van de achterkant was van die
huizen, koetshuizen waren dat vroeger geweest,

217
00:17:05,425 --> 00:17:12,500
ben ik nog wel eens gaan kijken alleen om die,
die, die sfeer te nog eens te ervaren enzo.

218
00:17:13,090 --> 00:17:18,159
Dat, je had er gewoon alleen
maar het idee er leeft niemand.

219
00:17:18,160 --> 00:17:20,940
Je kwam ook, je kwam
ook nooit iemand tegen.”

220
00:17:21,200 --> 00:17:24,820
“En uw moeder kon wel gewoon
begraven worden buiten de vesting?”

221
00:17:24,820 --> 00:17:29,830
“Ja, nee, mijn moeder
is naar huis gebracht.

222
00:17:29,830 --> 00:17:35,800
Mijn moeder, er is bij ons thuis
in, in Wassenaar een, een hele kamer

223
00:17:35,800 --> 00:17:42,260
ingericht met zwarte gordijnen
enzo, daar waar ze opgebaard stond.

224
00:17:42,590 --> 00:17:49,920
Familie, dat was dus nog december 1943,
familie uit het land die geëvacueerd

225
00:17:49,920 --> 00:17:56,920
waren uit Zeist, uit Leerdam, die zijn
nog gekomen en het gekke is dus dat

226
00:17:56,920 --> 00:18:03,910
ze begraven is op de algemene begraafplaats
in, in, in Den Haag en vandaar uit

227
00:18:03,910 --> 00:18:11,170
is ze vervoerd naar daarnaar toe en de
hele familie is daar ook bij gegaan.

228
00:18:11,610 --> 00:18:19,270
Dus daar was nog een beetje vervoer.
Dat was in mei 1945 niet meer.

229
00:18:19,270 --> 00:18:25,710
Toen stierf mijn oom, die woonde
dus bij ons, en die werd op een kar

230
00:18:26,300 --> 00:18:29,010
gebracht, die is in Wassenaar begraven,
die is op een kar daar gebracht.”

231
00:18:29,010 --> 00:18:29,142
(Telefoon gaat)

232
00:18:29,143 --> 00:18:29,770
“Ja, mensen die dan nooit komen, die
willen dan ineens na vijven komen.

233
00:18:29,779 --> 00:18:30,053
Nou vijven zijn wij wel klaar.”

234
00:18:30,053 --> 00:18:30,194
“Ja natuurlijk.”

235
00:18:30,195 --> 00:18:30,247
“Uhm.”

236
00:18:30,248 --> 00:18:30,468
“U vertelde over uw oom…”

237
00:18:30,469 --> 00:18:30,610
“Over mijn oom…”

238
00:18:30,610 --> 00:18:32,360
die mei ’45…”

239
00:18:32,360 --> 00:18:37,810
“Ja, 5 mei, dat was eigenlijk ook
zoiets droevigs, want iedereen

240
00:18:37,810 --> 00:18:42,020
was blij en zat te springen en
in ons huis, lag mijn dode oom.

241
00:18:42,370 --> 00:18:48,980
Dus dat, dat, daar was zoveel gevoel bij, we,
wij gingen niet naar de straat weg om die, de,

242
00:18:48,980 --> 00:18:54,330
die troepen die binnenkwamen te verwelkomen,
de Canadezen, want mijn oom was gestorven en

243
00:18:54,330 --> 00:19:00,880
die werd dus inderdaad begraven op het kerkhof
in uh, bij Wassenaar bij die kerk daar, ja.”

244
00:19:00,880 --> 00:19:04,300
“Was hij plotseling
overleden of na een ziekbed?”

245
00:19:04,630 --> 00:19:14,870
“Nee hij had een ziekbed wel misschien van driekwart
jaar gehad en hij had iets aan zijn nieren.

246
00:19:14,870 --> 00:19:19,750
Nu is mijn moeder gestorven in
het ziekenhuis en een schoonzuster

247
00:19:19,750 --> 00:19:23,250
die ook in Wassenaar woonde,
die was daar ook gestorven.

248
00:19:24,050 --> 00:19:27,640
Je zou doodgaan als je naar het
ziekenhuis ging, dus er mocht geen

249
00:19:27,640 --> 00:19:31,880
dokter en hij wilde geen hulp
want dat, dat hielp allemaal niet.

250
00:19:31,880 --> 00:19:34,680
Nou hij is gestorven aan die
nieren, aan een vergiftiging.”

251
00:19:34,680 --> 00:19:37,340
“Ja ja, hij had twee nare ervaringen…”

252
00:19:37,340 --> 00:19:38,560
“Hij had twee nare ervaringen…”

253
00:19:38,560 --> 00:19:42,179
“…met medische behandelingen en hij
dacht van ze hoeven mij niet te helpen.”

254
00:19:42,180 --> 00:19:44,450
“Ja. Nee, niet aan mij.
Nee het, nee, precies.”

255
00:19:44,850 --> 00:19:50,490
“Uhm. Toen u in uhm. Met, met z’n
hoevelen woonde u in Wassenaar?”

256
00:19:52,590 --> 00:20:00,040
“Nou ik woonde dus met mijn, mijn uh met mijn
twee broers en mijn vader later, omdat mijn moeder

257
00:20:00,040 --> 00:20:07,820
gestorven was, en de broer van mijn vader met
zijn vrouw woonde dus ook in dat uh in dat huis.

258
00:20:07,820 --> 00:20:16,780
Maar, de familie die was zeer geïnteresseerd
in uh zelfstandig te wonen dus uhm broe,

259
00:20:16,780 --> 00:20:22,720
schoonzuster, een andere familie met drie
zoons die zijn ook in Wassenaar gaan wonen.

260
00:20:22,830 --> 00:20:27,710
Maar de jongens, die een die is
afgevoerd naar Duitsland en de andere

261
00:20:27,710 --> 00:20:32,270
die is opgepakt en tot aan de
grens van Rusland terecht gekomen.

262
00:20:32,350 --> 00:20:40,700
Een andere familie is dus ook een broer van
mijn vader met zijn vrouw en twee dochters

263
00:20:40,700 --> 00:20:47,790
en drie zoons, die zijn daar terecht gekomen,
ondergedoken en die hebben ze niet gepakt.

264
00:20:48,880 --> 00:20:54,920
Mijn twee broers die zijn in
zekere zin ook bij ons ondergedoken.

265
00:20:54,920 --> 00:20:57,510
Maar ze konden nooit het huis uit.”

266
00:20:57,520 --> 00:21:00,430
“Maar dat wat u nu opsomt, zat
allemaal in hetzelfde huis?”

267
00:21:00,430 --> 00:21:01,930
“Nee dat, dat zat in drie huizen
(steekt drie vingers op).”

268
00:21:01,930 --> 00:21:02,580
“O in drie huizen.”

269
00:21:02,580 --> 00:21:03,020
“Drie huizen.

270
00:21:03,020 --> 00:21:10,810
Bij mij, bij ons thuis zat alleen dus dat echtpaar
en dan was er nog een huis en nog een groot huis.

271
00:21:10,810 --> 00:21:14,760
Maar omdat ze daar allemaal helemaal
mooie huizen hebben en die ze

272
00:21:14,760 --> 00:21:19,250
uitgezocht hebben, dus die woonde,
ze woonden heel plezierig, iedereen.

273
00:21:19,250 --> 00:21:20,610
Dat moet wel gezegd worden.

274
00:21:20,610 --> 00:21:24,070
Maar dat is niet plezierig, ook niet door
de ziekte en de, het familieprobleem.”

275
00:21:24,070 --> 00:21:30,315
“Nee, want toen uw moeder plotseling
weg uh viel, had dat tuurlijk enorme

276
00:21:30,380 --> 00:21:34,110
consequenties voor het gezin, dat
plotseling zomaar je moeder wegvalt.”

277
00:21:34,110 --> 00:21:43,540
“Nou dat heel er, ik was toen uh 21 en ik
kwam ineens voor het, het huishouden te staan.

278
00:21:44,250 --> 00:21:45,770
Uh ik had dus een baan.

279
00:21:45,770 --> 00:21:50,809
Ik heb, ben nog een hele tijd heen en
weer gegaan, ik werkte in het Bezuidenhout.

280
00:21:50,810 --> 00:21:55,490
Dat is ook alweer iets heel bijzonders,
want bij een van de bu, uh bombardementen

281
00:21:55,490 --> 00:21:59,360
ben ik in een huis gevlucht en heb
daar ergens onder een trap gezeten.

282
00:21:59,360 --> 00:22:02,580
Dus er, er was, dus i,
je moest toch werken.

283
00:22:03,450 --> 00:22:09,023
En ik heb, ben ook dikwijls met die tram,
dat daar een vliegtuig over vlogen en dat

284
00:22:09,023 --> 00:22:13,630
je de tram uit moest en dat je daar in
putjes langs de weg eventjes onder moest

285
00:22:13,630 --> 00:22:17,960
duiken, totdat de, het weer over was en dan
ging je weer verder met die trein, tram.

286
00:22:17,960 --> 00:22:22,930
Dus ik moest dat hele
huishouden doen en dat was

287
00:22:22,930 --> 00:22:26,540
eigenlijk, ten eerste was ik
nou ja, een verwend iemand.

288
00:22:26,540 --> 00:22:33,930
Ik had nooit eigenlijk goed uh verzorgd wat koken
en wassen en dat moest je dan ook ineens doen.

289
00:22:33,930 --> 00:22:39,480
Maar bovendien door de slijtage
van alles moest ik ook, nou ja,

290
00:22:39,480 --> 00:22:44,260
sokken breien en overhemden verstellen
en al dergelijke dingen meer.

291
00:22:44,260 --> 00:22:45,970
Het was gewoon heel druk leven.

292
00:22:45,970 --> 00:22:52,360
En we zaten ’s avonds met een, ja, met
een pitje en om, om nog licht te krijgen.

293
00:22:52,360 --> 00:22:58,470
Het gas was maar een gedeelte van de dag
aangesloten, dus je had niet steeds gas om te koken.

294
00:22:58,470 --> 00:23:04,390
Mijn vader had een heel, had een groot
fornuis gekocht en dat stond dan in de

295
00:23:04,390 --> 00:23:11,730
keuken en dat stookte we met, met blokken
en hout dat, dat, dat, we gingen ook

296
00:23:11,730 --> 00:23:17,420
naar de, naar de bossen in, in Wassenaar
om daar proberen wat hout en takken

297
00:23:17,420 --> 00:23:22,900
mee te nemen en dat droogden we dan een
beetje in die, in dat grote fornuis.

298
00:23:22,900 --> 00:23:27,500
En in de kamer hadden we een kacheltje
staan en dat stookten we heet en dan

299
00:23:27,500 --> 00:23:32,630
hadden we, had ik een pan die in daarin
kon staan zodat ik daar aardappelen

300
00:23:32,630 --> 00:23:37,530
en wat we nog konden vinden en vooral
suikerbieten heb ik daarin gekookt.

301
00:23:38,100 --> 00:23:43,104
Om daar eten bij elkaar te houden.
En tulpenbollen heb ik daar gebakken.”

302
00:23:43,680 --> 00:23:44,290
“Tulpenbollen?”

303
00:23:44,290 --> 00:23:51,410
“Ja. En dat deed, doe je net of je uh gebakken
uien, op die manier eet je dat, als gebakken uien.

304
00:23:51,410 --> 00:23:53,340
Dan lijkt dat nog een beetje lekker.

305
00:23:53,340 --> 00:23:57,480
En dan moet je toch maar een beetje
olie hier of daar vandaan halen.

306
00:23:57,480 --> 00:23:59,560
En dat probeerden we dan te ruilen.

307
00:23:59,560 --> 00:24:05,720
Er waren winkels in uh, in Wassenaar en
dan zet je speciale spullen, mooie vazen,

308
00:24:05,720 --> 00:24:11,310
uh lakens enzo, zet je daar te koop en
dan kon je, of uh te ruilen eigenlijk.

309
00:24:11,310 --> 00:24:12,640
Niet te koop, maar te ruilen.”

310
00:24:12,640 --> 00:24:14,106
“En zijn tulpenbollen lekker?”

311
00:24:16,110 --> 00:24:18,720
“Het was te eten, het was te eten.

312
00:24:18,720 --> 00:24:24,870
En, en van die, van die suikerbieten
maakten we dan, maakten we dan stroop.

313
00:24:25,370 --> 00:24:28,580
Dat, dat, daar had je wel een
heleboel hout voor nodig,

314
00:24:28,580 --> 00:24:31,950
maar dat probeerden we dan
nog wel uit te komen enzo.”

315
00:24:32,060 --> 00:24:35,180
“En door dat voortdurende
behoefte aan hout, ik kan me

316
00:24:35,180 --> 00:24:37,840
voorstellen dat er geen boom
meer te vinden was in de buurt.”

317
00:24:37,840 --> 00:24:41,920
“Nee, nee. Nou ja, daar is,
gebeurde iets heel typisch.

318
00:24:41,920 --> 00:24:47,920
Want voor ons huis stond een boom en mijn
vader sliep aan de voorkant, had zijn kamer,

319
00:24:47,920 --> 00:24:53,440
en die hoorden op een moment, hoorde ik dat
‘ie aan die, dat ze aan die boom aan het

320
00:24:53,440 --> 00:24:57,558
zagen waren, ‘Blijf van mijn boom af.’ Het
was natuurlijk helemaal niet zijn boom.

321
00:24:57,558 --> 00:25:00,836
‘Blijf van mijn boom af’,
in de gedachten van dat had

322
00:25:00,837 --> 00:25:03,920
ik zelf ook kunnen doen en
ik laat die boom staan enzo.

323
00:25:03,920 --> 00:25:06,540
Dus dat was eigenlijk ook
nog wel een beetje droevig.

324
00:25:06,540 --> 00:25:12,560
En we hadden een tuin achter en ik weet wel
dat we daar probeerden van alles te verbouwen.

325
00:25:12,560 --> 00:25:15,100
En nou bloemkool enzo.

326
00:25:15,100 --> 00:25:20,306
En vanuit mijn kantoor hadden
we, had de tuin, dat was, dat

327
00:25:20,306 --> 00:25:26,210
valt onder Sociale Zaken, hadden
we een tuin in uh in Valkenburg.

328
00:25:26,210 --> 00:25:32,090
En dat was een geweldig pluspunt, want
dan liep ik van, je moest, je moest werken

329
00:25:32,090 --> 00:25:37,310
in die tuin en dan liep ik vanuit
Wassenaar naar Valkenburg toe, op klompen,

330
00:25:37,310 --> 00:25:41,970
want dat had ik dus ook helemaal geleerd
en daar uh verbouwden we dus, dus van

331
00:25:41,970 --> 00:25:48,670
alles, aardappelen en… En dan werd ver,
verdeeld naar gelang je daar gewerkt had.

332
00:25:48,670 --> 00:25:53,140
Iemand die helemaal nooit kwam om te werken,
die kreeg maar een heel klein gedeelte.

333
00:25:53,140 --> 00:25:58,310
Maar, je werd dus, dus naar gelang
je, je, je werk had gedaan.”

334
00:25:58,310 --> 00:26:00,170
“Wat deed u voor werk?”

335
00:26:00,480 --> 00:26:06,810
“Nou ik werkte dus op een onderafdeling van
het Ministerie van Sociale Zaken en dat

336
00:26:06,810 --> 00:26:13,180
betrof de lonen en speciaal uh collectieve
arbeidsovereenkomsten die in die tijd allemaal

337
00:26:13,180 --> 00:26:19,850
goedgekeurd moesten worden en wanneer men
daar een uitzondering van heb, mocht hebben

338
00:26:19,850 --> 00:26:26,480
dan ging uh, dan moest je dat, de brieven
beantwoorden en vragen of dat wel zin had.

339
00:26:26,480 --> 00:26:33,100
En al die collectieve arbeidsovereenkomsten die
moesten voor alle bedrijfsgenoten vastgesteld

340
00:26:33,100 --> 00:26:38,880
worden, dus dat was een kwestie van verbindend
verklaren van collectieve arbeids- overeenkomsten.

341
00:26:38,880 --> 00:26:44,980
En ik zat op die juridische afdeling, daar
ben je dan in gegroeid om te kijken welke

342
00:26:45,030 --> 00:26:51,650
af, welke regels die in die opgenomen
zijn je wel kan ver, verbindend verklaren.

343
00:26:51,650 --> 00:26:53,390
Je kan niet alles aan
iedereen opleggen.

344
00:26:53,390 --> 00:26:58,140
Dus dat was een kwestie van
Burgerlijk Wetboek, kon dat wel via

345
00:26:58,140 --> 00:27:01,480
b, Burgerlijk Wetboek, was dat
niet in strijdt met een andere wet?

346
00:27:01,480 --> 00:27:04,750
En dat is eigenlijk wat zo’n
beetje wat mij werk was.”

347
00:27:04,750 --> 00:27:07,160
“Het boompje, heeft
dat het overleefd?”

348
00:27:07,340 --> 00:27:13,900
“Het boompje heeft het overleefd. Ze zijn toch
weggegaan enzo, dus daar waren we dus wel blij mee.”

349
00:27:13,960 --> 00:27:20,600
“Merkte u in Wassenaar iets van militaire
aanwezigheid? Soldaten die door de straat liepen?”

350
00:27:20,600 --> 00:27:23,830
“Nee, nee, nee, nee.

351
00:27:25,350 --> 00:27:33,610
Nee, want wat het nou is, wat uh, op het moment
moest je, moest er dekens moest ingeleverd worden.

352
00:27:33,610 --> 00:27:39,110
Dat is ook iets wat uh de
Duitsers uh vereisten, want

353
00:27:39,110 --> 00:27:42,650
dan konden ze dat zelf naar
hun eigen land terugvoeren.

354
00:27:42,650 --> 00:27:47,820
En ik weet wel dat, dat, dat ze dan,
mensen dat die dat op kwamen halen

355
00:27:47,820 --> 00:27:52,720
en ja, je deed natuurlijk je slechtste
en je dunste en je slechtste

356
00:27:52,720 --> 00:27:59,480
dekens wat je in huis had, probeerde
je dan nog dat kwijt te raken enzo.

357
00:27:59,980 --> 00:28:01,790
En wat hadden we ook nog meer?

358
00:28:01,930 --> 00:28:08,360
Je mocht natuurlijk niet naar de, luisteren
naar de Engelse zenders enzo, wat er gebeurde.

359
00:28:08,360 --> 00:28:12,570
En die hadden we ingebouwd
tussen twee plafonds.

360
00:28:12,570 --> 00:28:17,180
Net zo als hier (wijst zijwaarts) enzo dan
kon je in de kamer in de kast daarboven,

361
00:28:17,180 --> 00:28:23,520
daar, daar haalde je dan de, de planken
uit en dan stond die, stond die radio daar

362
00:28:23,520 --> 00:28:28,830
tussen en dan kon je dus horen wat er aan
de hand was, berichten op te vangen.”

363
00:28:29,010 --> 00:28:34,480
“Vanuit Wassenaar zijn ook de eerste V2 raketten
afgeschoten. Heeft u daar iets van meegekregen?”

364
00:28:34,480 --> 00:28:41,970
“Ja nou, alief want die zaten daar achter in het
bos en de eerste, allereerste vloog over ons huis

365
00:28:41,970 --> 00:28:49,820
en het was een krankzinnige verhaal, het, het was
zo hard en er kwam een geweldige vlam achter uit.

366
00:28:49,820 --> 00:28:58,340
En die oude tante die bij ons in huis was die
[onverstaanbaar] “O god, dat is het einde

367
00:28:58,340 --> 00:29:01,650
van de wereld.” Die was altijd heel overdreven,
maar dit, hier was het natuurlijk nou

368
00:29:01,650 --> 00:29:07,220
ja, niet ten onrechte, maar het, het was echt,
ze, ze was helemaal over haar toer heen.”

369
00:29:07,220 --> 00:29:08,830
“Maar u waarschijnlijk zelf ook?”

370
00:29:08,830 --> 00:29:12,030
“Nou ja, je schrok zelf want je had (leunt naar
voren in stoel), je had er nog nooit van gehoord.

371
00:29:12,030 --> 00:29:17,150
Je wist dat helemaal niet wat het was.
En dan zo’n ding met zo’n vuurvlam er uit.

372
00:29:17,150 --> 00:29:22,860
Nou later, die lijn was er natuurlijk en
die is heel vaak over dat huis gegaan en

373
00:29:22,860 --> 00:29:25,489
het enige wat je altijd deed (steekt
vingers op ter hoogte van haar oren) ‘vliegt

374
00:29:25,490 --> 00:29:29,830
‘ie nog, hoor je het geluid nog, houdt
het op’, maar dan vallen ze naar beneden.”

375
00:29:29,830 --> 00:29:31,240
“Als het geluid stopte dan…”

376
00:29:31,240 --> 00:29:36,100
“Dan was, dan was, dan was iedereen bang
van och nu valt die naar beneden. Ja.

377
00:29:36,380 --> 00:29:39,690
En het is bij ons in de buurt
dus nooi, niet ge, gebeurd.

378
00:29:39,690 --> 00:29:43,880
Ze zijn allemaal waarschijnlijk in
Engeland helaas terecht gekomen.

379
00:29:43,880 --> 00:29:48,940
Maar uh er zijn wel straten
geweest waar die niet door

380
00:29:48,940 --> 00:29:52,900
de bombardement, maar door
zo’n V2’s zijn vernield, ja.”

381
00:29:53,320 --> 00:29:57,620
“Zag u die V2’s ook aangevoerd
worden? Op vrachtwagens of...”

382
00:29:57,620 --> 00:30:03,550
“Nee dat, dat is via de Straatweg is dat wel
gebeurd. Dat heb ik wel gehoord, dat dat gebeurd is.

383
00:30:03,550 --> 00:30:07,210
Maar wij hebben ze niet
zien uh zien rijden, nee.”

384
00:30:07,210 --> 00:30:08,010
“Je zag er niks van?”

385
00:30:08,010 --> 00:30:08,890
“Je zag er niks van.

386
00:30:09,140 --> 00:30:16,580
Het en, enige wat wij in de buurt zagen rijden
eens per dag, dat waren de karren met het eten.

387
00:30:16,580 --> 00:30:22,970
He, je, je kreeg, er werd eten
aangevoerd en tegenover ons huis

388
00:30:22,970 --> 00:30:27,758
was een school en daar kwamen al
die gamellen met het eten aan.

389
00:30:28,400 --> 00:30:35,350
En mijn broer die was bij de voedselvoorziening
en die was aangewezen om dat uit te delen.

390
00:30:35,350 --> 00:30:41,630
En die uh, die gaf, dan had je dan
nog geluk, want dan kon je, dat ‘ie

391
00:30:41,630 --> 00:30:45,830
heel diep ging, waar de op de bodem
natuurlijk het meest dikke spul lag.

392
00:30:45,830 --> 00:30:48,780
En dan, dan kreeg je dan,
maar je kreeg geen extra

393
00:30:48,780 --> 00:30:51,330
schep, dat deed ie niet,
want hij moest dus uitkomen.

394
00:30:51,730 --> 00:30:59,710
En bovendien, dat heeft hij later verteld, naast
ons was een Joodse jongen ondergedoken en dat

395
00:30:59,710 --> 00:31:06,440
hebben we nooit gemerkt, maar hij wist het en
hij heeft altijd gezorgd dat hij extra eten had.

396
00:31:06,440 --> 00:31:10,660
Want je moest daar bonnen natuurlijk voor
hebben, dat kreeg je natuurlijk niet zomaar.”

397
00:31:10,660 --> 00:31:15,410
“Nee. Maar die voedselwagens die u voorbij
zag komen waren ook voor de burgerbevolking?”

398
00:31:15,410 --> 00:31:17,030
“Ja. Die waren voor de
burgerbevolking. Ja.

399
00:31:17,030 --> 00:31:23,130
En die kwamen van een fabriek die waren, dat was
aan de Straatweg en dat was niet zo heel ver.

400
00:31:23,130 --> 00:31:27,680
Dan kwamen ze over, wij woonden in de Zuylen
van Nijeveltstraat, was dan, dat is een grote

401
00:31:27,680 --> 00:31:33,740
aanvoerstraat, en da, daar tegenover dus die
school en langs ons huis liep ook de tram.”

402
00:31:34,370 --> 00:31:37,290
“Ja. Hoe ging het verder
in de Hongerwinter?

403
00:31:37,340 --> 00:31:42,200
Uhm, u gaf zelf al aan wat jullie zoal
moesten eten omdat er gewoon niks anders was.”

404
00:31:42,200 --> 00:31:43,450
“Dat was, ja.”

405
00:31:43,450 --> 00:31:47,160
“Was er wel water, was
er wel elektriciteit?”

406
00:31:47,160 --> 00:31:48,460
“Was water. Elektriciteit was er niet.

407
00:31:48,460 --> 00:31:53,710
Die was een heel klein tijdje is er
elektriciteit, maar het was een uh, een, een

408
00:31:53,710 --> 00:31:58,783
jongen die we kenden, Jan Hogenraad, en
die wist alles van, van elektriciteit af.

409
00:31:58,783 --> 00:32:02,950
En die heeft ons aan, aan, aan
een vals lijntje geholpen ofzo.”

410
00:32:02,950 --> 00:32:03,780
“Ergens vandaan.”

411
00:32:03,780 --> 00:32:10,530
“Ergens vandaan. Dus dat wij, dat wij
toch wel wat uh, uh wat licht hadden, soms.

412
00:32:10,890 --> 00:32:15,980
Ja en, ja wat was het nog meer met eten?
Ja, ik had natuurlijk twee broers.

413
00:32:15,980 --> 00:32:22,880
En die broers wilde w, wilde ik niet naar buiten
hebben zodat ze niet gepakt zouden kunnen worden.

414
00:32:22,910 --> 00:32:30,610
Dus ik ben op een goeie dag ben ik op de fiets
gegaan naar Leerdam en daar woonde een tante, die

415
00:32:30,610 --> 00:32:37,590
was daar geëvacueerd en die kende wel mensen
misschien die mij aan iets zouden kunnen helpen.

416
00:32:38,420 --> 00:32:42,260
Maar dat heb ik dus
gedaan, gewapend met zout.

417
00:32:42,260 --> 00:32:47,680
En dat zout dat was natuurlijk ook wel
weer een punt, want dat was dat zeezout

418
00:32:47,680 --> 00:32:52,460
en dat was bruin en ja en die boeren die
geloofden natuurlijk niet dat dat goed

419
00:32:52,460 --> 00:32:56,915
was, dus ik zat eigenlijk altijd van
te voren met de koffiemolen (maakt een

420
00:32:56,915 --> 00:33:00,560
draaiende beweging met de hand) dat z, die
zout te malen, want dan was het wel wit.

421
00:33:00,560 --> 00:33:02,540
Dan kwam er wit, fijn zout uit.

422
00:33:02,540 --> 00:33:07,960
Dus gewapend met zout met, met rooie
zakdoeken die we in huis hadden en met

423
00:33:07,960 --> 00:33:15,000
slopen en lakens ben ik dus naar,
gefietst naar uh, uhm naar uh Leerdam.

424
00:33:15,340 --> 00:33:19,280
Zij zaten in een plaatsje
daarnaast, dat heet Acquoy.

425
00:33:19,730 --> 00:33:22,800
En vanuit Acquoy ben ik
naar de boeren gegaan met die

426
00:33:22,800 --> 00:33:26,140
spullen om te vragen of ik daar
iets voor terug kon krijgen.

427
00:33:26,140 --> 00:33:32,560
En ik had zo’n rekje voor op mijn
fiets en uh, nou ja had ik aardappelen

428
00:33:32,560 --> 00:33:38,100
en ik had stukjes spek en uh, en
iets van een beetje tarwe enzo.

429
00:33:38,100 --> 00:33:42,357
Niet al te veel, maar ja, ik had iets,
ik had iets om mee naar huis te gaan.

430
00:33:42,357 --> 00:33:45,610
Maar dan was dat niet zo
heel erg gemakkelijk, want

431
00:33:45,610 --> 00:33:48,340
daar waren allemaal veren
waar je over moest steken.

432
00:33:48,340 --> 00:33:53,710
Je moest over, over de Lek enzo en dan
moest je net maar op de juiste tijd zijn.

433
00:33:54,000 --> 00:33:57,830
En ik maar, ik maar fietsen,
een dag terug en ik wilde thuis

434
00:33:57,830 --> 00:34:01,710
zijn want o, dat was voor de
jongens daar moest eten komen.

435
00:34:01,840 --> 00:34:05,270
En toen was ik in Wassenaar
aan de andere kant van de

436
00:34:05,270 --> 00:34:10,380
Straatweg waar uh, waar nu uh,
hoe he, Willen Alexander woont.

437
00:34:10,480 --> 00:34:16,950
Uh en ik wilde niks opeten van wat ik bij
me had. Ik had heel wat boterhammen bij me.

438
00:34:16,950 --> 00:34:21,070
Ik viel van de straat, ik
viel van de fiets, beetje

439
00:34:21,070 --> 00:34:24,300
in, helemaal van de wijs,
helemaal do, heel naar.

440
00:34:24,300 --> 00:34:28,780
Daar woonden mensen die wel
uh wel iets hadden, dus daar

441
00:34:28,780 --> 00:34:33,570
en die, daar mocht ik even
uitrusten en bijkomen enzo.

442
00:34:33,830 --> 00:34:40,480
En toen ben ik weer verder gefietst, want je moest
ook voor een bepaald aantal uren, moest je in

443
00:34:40,480 --> 00:34:42,927
Wassenaar binnen zijn hè.
Nou ja, dat heb ik dus

444
00:34:42,970 --> 00:34:46,090
gehaald, maar dat was ook
weer een hele belevenis.”

445
00:34:46,090 --> 00:34:46,820
“U viel van uw fiets?”

446
00:34:46,820 --> 00:34:50,850
“Ik viel van de fiets van de honger
en van de ellende. Ik was gewoon op.

447
00:34:51,620 --> 00:34:54,610
En toen mocht ik daar
even, even uitrusten enzo.

448
00:34:54,610 --> 00:34:58,370
En toen ben ik weer… Ik zei ‘Nee, ik
moet weg, want ik moet, ik moet binnen

449
00:34:58,370 --> 00:35:02,830
voor de vesting’, want an, je was
bang dat alles afgepakt zou worden.”

450
00:35:02,830 --> 00:35:06,230
“Ja. En uw broers konden
onderduiken thuis?”

451
00:35:06,230 --> 00:35:06,960
“Ja, die, ja.”

452
00:35:06,960 --> 00:35:08,850
“Hadden jullie een apart
plekje voor gemaakt?”

453
00:35:08,850 --> 00:35:10,340
“Ja, ja, dat blijf, ja.

454
00:35:10,340 --> 00:35:15,560
Die, dat, die kon… En mijn, mijn broe, mijn oudste
broer, die was dus bij de voedselvoorziening

455
00:35:15,560 --> 00:35:21,350
en die had dus Ausweis, die mocht daar zijn
omdat hij eten mo, mocht uitde, delen.”

456
00:35:21,350 --> 00:35:23,670
“En de anderen, die verstopten
zich onder de vloer?”

457
00:35:23,670 --> 00:35:25,670
“Ja, nou maar die bleef gewoon thuis.

458
00:35:25,670 --> 00:35:32,240
Ze zijn, dat, dat was niet zo dat die
uh helemaal uh, ja, hij is niet naar

459
00:35:32,240 --> 00:35:37,840
buiten geweest maar uh voelde zich toch
in zekere zin nog wel, nog wel rustig.

460
00:35:37,840 --> 00:35:41,810
Nou zijn ze bij ons niet
uh aan de deur geweest.

461
00:35:41,810 --> 00:35:49,290
Wat ik wel gehoord heb, want later mijn
man, die woonde in de Zuiderpark, maar

462
00:35:49,290 --> 00:35:53,680
daar kwamen ze wel langs de deuren of
er mensen woonden die ze mee, meenamen.

463
00:35:53,680 --> 00:35:56,210
Dat is bij ons niet gebeurd.”

464
00:35:56,210 --> 00:35:59,370
“Jullie hadden niet een aparte schuilplaats
gemaakt onder de vloer of wat dan ook?”

465
00:35:59,370 --> 00:36:02,670
“Nee, nee, nee, nee, nee, nee.”

466
00:36:03,280 --> 00:36:08,392
“Op zeker moment uhm, komen de
berichten dat de geallieerden

467
00:36:08,393 --> 00:36:12,100
dichter bij komen, dat het
einde van de oorlog nadert.

468
00:36:12,180 --> 00:36:15,160
Herinnert u zich daar iets
van, die opwinding of?”

469
00:36:15,160 --> 00:36:17,570
“Ja, je volgde het precies.

470
00:36:17,570 --> 00:36:22,750
Je deed niets anders dan kijken, waar
zitten ze nu en waar zitten ze nu enzo.

471
00:36:22,750 --> 00:36:27,900
Dus nou ja, en toen kwam dus, dus die
opwinding, wat ik al zei dat je blij was

472
00:36:27,900 --> 00:36:32,424
en dan uh, dan kom je tot de ontdekking
dat je, dat je er niet naar toe kan.

473
00:36:32,600 --> 00:36:35,720
Dat je er niet mee feest kan
vieren zoals iedereen deed.”

474
00:36:35,720 --> 00:36:36,770
“Vanwege het overlijden
van… (onverstaanbaar).”

475
00:36:36,770 --> 00:36:37,780
“Van, van die oom.

476
00:36:37,780 --> 00:36:46,220
En dat, wij waren een hele hechte familie
met uh, met die, die broer van mijn vader.

477
00:36:46,220 --> 00:36:50,730
Kwam nog bij dat het de zu, dat die
getrouwd was met de zuster van mijn moeder.

478
00:36:50,730 --> 00:36:59,590
Dus ja, dat, dat brak erg aan. We, we
voelden, we hoefden niet feest te vieren.

479
00:36:59,590 --> 00:37:02,850
Dat vonden we eigenlijk
op het moment heel erg.”

480
00:37:03,550 --> 00:37:07,710
“In diezelfde periode kwam dan ook
die Joodse jongen te voorschijn.”

481
00:37:07,710 --> 00:37:08,890
“Ja, ja, ja.”

482
00:37:08,890 --> 00:37:10,810
“Herinnert u zich dat
nog, hoe dat ging?”

483
00:37:10,810 --> 00:37:14,480
“Nee, dat ging, dat ging
zo ge, zo gemakkelijk.

484
00:37:14,480 --> 00:37:21,850
Zo, niet van oh van hoera, hoera o ja, er was
iemand en daar maak je een praatje mee enzo.

485
00:37:22,090 --> 00:37:24,370
En maar, dat, dat was
eigenlijk wel heel leuk.”

486
00:37:24,370 --> 00:37:28,790
“Wanneer bent u teruggekeerd
naar Scheveningen?”

487
00:37:28,790 --> 00:37:36,420
“Pas in november… november
van dus van uh ’45.

488
00:37:36,490 --> 00:37:44,320
En toen zijn wij, zijn wij niet teruggegaan
naar het huis waar wij gewoond hebben.

489
00:37:44,510 --> 00:37:52,650
Ik woonde dus in de Van der Heimstraat. En mijn
vader die wil, had geen zin meer om daar te wonen.

490
00:37:52,650 --> 00:37:55,690
En die wilde in
Scheveningen noord wonen.

491
00:37:55,950 --> 00:37:59,710
Dus wij zijn naar een huis gaan
zoeken en hier waren, die huizen

492
00:37:59,710 --> 00:38:04,160
stonden allemaal leeg en toen
hebben wij hier een huis gehuurd.

493
00:38:04,690 --> 00:38:11,780
Het gekke was dat in twee maanden
later kwamen de mensen uit Apeldoorn,

494
00:38:11,780 --> 00:38:16,810
daar zaten allemaal ambtenaren
en die hadden dit huis uitgezocht.

495
00:38:16,810 --> 00:38:19,570
Dat stond op de nominatie
dat die daar kwamen.

496
00:38:19,570 --> 00:38:23,320
Nu hadden wij, dat hele huis
was, zat geen glas meer in.

497
00:38:23,320 --> 00:38:27,200
Mijn vader was naar het Westland gegaan
en die had daar allemaal glas gekocht.

498
00:38:27,200 --> 00:38:30,990
Dus wij hadden dat hele huis weer
helemaal een beetje aangekleed,

499
00:38:30,990 --> 00:38:34,950
dus wij, daar waren wij nou niet
zo heel erg blij mee, blij mee.

500
00:38:35,150 --> 00:38:41,420
En toen hebben wij overleg gepleegd met
iemand die een uh, die dit verdeelde en deze

501
00:38:41,420 --> 00:38:46,310
mensen zijn toen een paar, drie huizen verder,
dat ook leeg stond, zijn ze dus ingegaan.

502
00:38:46,310 --> 00:38:52,400
Maar ja, wij hadden dat hele
huis met glas gedaan en opgeknapt

503
00:38:53,170 --> 00:38:57,520
en toen sprong die bom daar
in de duinen hierachter.

504
00:38:57,770 --> 00:38:59,150
Weer al het glas er uit.”

505
00:38:59,150 --> 00:39:00,111
“Wat was dat voor bom?”

506
00:39:00,740 --> 00:39:04,940
“Daar zijn jongens, nee, daar zijn jongens in
een, in een bumper, in een bunker gaan spelen

507
00:39:06,400 --> 00:39:13,100
en die hebben daar iets gevonden, hebben ze
ontstoken en dat is een enorme knal geweest.

508
00:39:13,100 --> 00:39:19,260
Dat is jaren is dat geheim gebleven
wie dat gedaan hebben en later is

509
00:39:19,260 --> 00:39:22,850
in de krant gekomen he, zijn ze
tevoorschijn gekomen, hebben ze verteld

510
00:39:22,850 --> 00:39:26,690
dat zij dat gedaan hadden, nou
ja, toen was dat eenmaal gebeurd.

511
00:39:26,690 --> 00:39:30,660
Maar al, al die huizen hier in
de buurt hadden geen glas meer.

512
00:39:30,660 --> 00:39:34,630
Vandaar dat wij dikwijls met heel
vervelend glas hebben gezeten.

513
00:39:34,630 --> 00:39:40,460
Ten eerste die, die, die, die ruiten van,
van, van het Westland, dat was geen mooi glas.

514
00:39:40,460 --> 00:39:46,120
Dat was te smal. Dus daar liepen allemaal lui,
loo, loodstreepjes langs om het te laten passen.

515
00:39:46,120 --> 00:39:49,720
Maar dat, dat is in de loop
der jaren hebben we dat wel

516
00:39:49,730 --> 00:39:52,550
weer laten herstellen dat
het wel nette ruiten waren.”

517
00:39:52,550 --> 00:39:55,060
“Het was glas dat gebruikt
werd voor de kassen?”

518
00:39:55,060 --> 00:40:00,850
“Voor de kassen, ja. En dat is niet, niet,
niet mooi helder en dat is niet groot genoeg.

519
00:40:00,850 --> 00:40:04,130
Dus dat zat hier overal in
dat huis. Maar ja goed…”

520
00:40:04,130 --> 00:40:08,670
“Waarom zijn jullie pas in november
teruggekeerd en niet al gelijk na de bevrijding?”

521
00:40:08,670 --> 00:40:15,380
“Ja dat, dat, dat is, ik denk dat
wij ons wel op ons gemak voelden.

522
00:40:16,530 --> 00:40:23,510
We hadden een heel mooi huis, dat, dat en,
en we konden niet meteen het huis krijgen

523
00:40:23,510 --> 00:40:28,630
waar we in wilden wonen, dus toen was het
eigenlijk een beetje zoeken geblazen.”

524
00:40:28,670 --> 00:40:31,799
“En die Scheveningers die hier die
fileerderij hadden gehad [onverstaanbaar].”

525
00:40:31,800 --> 00:40:33,566
“Die waren er al uit.
Die waren er al uit.

526
00:40:33,630 --> 00:40:37,540
Want die moesten, die moest ook die
tussenfase, die hebben eigenlijk als een

527
00:40:37,540 --> 00:40:43,330
tussenfase hier gezeten want uiteindelijk
moes, moest ook dit gedeelte leeg.”

528
00:40:44,010 --> 00:40:47,840
“En die mensen die hier oorspronkelijk
woonden, waar waren die gebleven?”

529
00:40:49,610 --> 00:40:51,520
“Ja, daar zeg je me wat.

530
00:40:52,740 --> 00:40:57,920
De familie Borstlap en die, waar
die, of die aan de ha, die woonden

531
00:40:57,920 --> 00:41:01,391
aan de haven, of ze aan de haven
terug zijn gegaan dat weet ik niet.

532
00:41:01,392 --> 00:41:05,020
In ieder geval, wij hebben
nooit iets met deze mensen te

533
00:41:05,020 --> 00:41:09,590
maken gehad, maar met een
bureau dat huizen verhuurd.”

534
00:41:09,590 --> 00:41:12,660
“Maar er stond niet een familie
op zeker moment voor de deur…”

535
00:41:12,660 --> 00:41:13,050
“Nee, nooit.”

536
00:41:13,050 --> 00:41:14,750
“…met de mededeling
van wij wonen hier?”

537
00:41:14,750 --> 00:41:18,620
“Nee, nee, nee nooit iets vervelends,
van verdorie wat is dit nou.

538
00:41:18,620 --> 00:41:25,930
Nee, die waren waarschijnlijk voor hun doen
goed terecht gekomen. Zo iets moet het zijn.

539
00:41:25,930 --> 00:41:29,470
We hebben nooit enig probleem
gehad of iets gehoord.

540
00:41:29,470 --> 00:41:34,629
Wel dikwijls post gehad nog, dat ze post
stuurden, dat wij het hebben doorgestuurd.

541
00:41:34,920 --> 00:41:38,940
Dat we, dat moeten we wel geweten
hebben, waar het was geweest.

542
00:41:39,500 --> 00:41:41,490
Maar met die mensen hebben
we nooit meer contact gehad.”

543
00:41:41,490 --> 00:41:44,930
“Is de rokerij van uw vader
toen weer opengegaan?”

544
00:41:45,650 --> 00:41:51,180
“Ja. Mijn vader die is, die is weer
daar nog een tijd aan het werk gegaan.

545
00:41:51,180 --> 00:41:55,870
Dat was toch wel eigenlijk wel heel
bijzonder, want die was zo jong niet meer.

546
00:41:55,870 --> 00:42:01,110
Bovendien was zijn compagnon, die
vader, die broer dus was gestorven.

547
00:42:01,110 --> 00:42:04,930
Hij is er dus eerst een tijdje heeft
‘ie, is ‘ie alleen aan het werk geweest.

548
00:42:04,930 --> 00:42:08,790
Had een knecht die hem daarbij hielp.

549
00:42:09,380 --> 00:42:16,260
En, dat vond ik eigenlijk ook altijd zo
bijzonder, want die, hij heeft met het

550
00:42:16,260 --> 00:42:21,570
werk wat ‘ie deed heeft hij ook mijn tante
onderhouden, want die had geen man meer.

551
00:42:23,280 --> 00:42:29,450
Die had nog wel een dochter, die zat in
Curaçao, dus die kon haar moeder ook niet helpen.

552
00:42:29,450 --> 00:42:33,880
Dus dat heeft mijn vader dus eigenlijk
altijd gedaan. Die heeft haar onderhouden.”

553
00:42:33,880 --> 00:42:35,410
“Is dat bedrijf vrij
snel weer gaan draaien?”

554
00:42:35,410 --> 00:42:40,800
“Die uh, ja en toen is op hij heeft toch
is hij op een moment weer mee gestopt.

555
00:42:40,800 --> 00:42:46,540
En toen is ‘ie ingetrokken
bij uh, geholpen bij zijn neef

556
00:42:46,620 --> 00:42:51,820
en zodat die ook een, zijn
quotum kon krijgen nog, ja.”

557
00:42:51,820 --> 00:42:55,130
“Maar zo ging het leven weer verder.”

558
00:42:55,130 --> 00:43:02,060
“Zo ging het leven weer verder. En ja op een
moment is mijn vader natuurlijk, is er AOW gekomen.

559
00:43:02,350 --> 00:43:08,730
En nou ja, zo zijn wij, wij kinderen
verdienden allemaal geld, werkten enzo.

560
00:43:08,730 --> 00:43:12,100
Dat, dat ging, dat liep,
dat liep gewoon vanzelf.”

561
00:43:12,100 --> 00:43:15,440
“Ja. Denkt u nog vaak
terug aan die periode?”

562
00:43:18,970 --> 00:43:19,610
“Ja.

563
00:43:19,610 --> 00:43:23,370
Maar, maar niet zo eigenlijk,
maar eigenlijk een ding was

564
00:43:23,370 --> 00:43:26,540
maar eigenlijk maar erg, dat
mijn moeder er niet meer was.

565
00:43:26,960 --> 00:43:31,270
Dat blijft eigenlijk het enige
wat bleef drukken op alles.

566
00:43:31,270 --> 00:43:37,930
En inderdaad het, we hadden het niet
best met eten en we probeerden het

567
00:43:37,930 --> 00:43:42,520
zo goed mogelijk te doen en we
hadden dus ook honger en het was… maar

568
00:43:42,520 --> 00:43:48,800
we zijn er toch misschien beter nog
dan, dan andere mensen doorgekomen.

569
00:43:49,400 --> 00:43:53,910
Ook veel door ruilen, dan weer
eens ergens weer een pondje tarwe

570
00:43:53,910 --> 00:43:58,390
of dan weer eens dit gekocht
en dan weer eens dat gekocht.

571
00:43:59,440 --> 00:44:06,550
Maar het, het, het was, het was honger maar
het, het, het was niet zo van dat wij, dat

572
00:44:06,550 --> 00:44:13,610
we het zo, nou ja, slecht hadden, we konden
ons, we konden ons helpen, onszelf helpen.”

573
00:44:14,510 --> 00:44:16,970
“Dank u wel voor het gesprek.”