1
00:00:19,610 --> 00:00:24,911
Meneer Van, nee wilt u uw naam
zeggen en uw geboortedatum en plaats

2
00:00:24,911 --> 00:00:31,395
Mijn volle naam luidt: mijn voornaam is
Abraham, maar ik wordt Bram genoemd, Van Noord.

3
00:00:31,396 --> 00:00:35,910
Ik ben geboren elf januari
1923. Dus ik ben 86 jaar

4
00:00:35,910 --> 00:00:38,370
En waar bent u geboren

5
00:00:38,370 --> 00:00:38,680
In Vlaardingen. Ja

6
00:00:38,680 --> 00:00:42,060
Midden in Vlaardingen

7
00:00:42,060 --> 00:00:48,730
In het oude gedeelte. Ja, ja. Ja,
midden Vlaardingen is dat wel ja. Ja

8
00:00:48,730 --> 00:00:51,910
En als ik aan Vlaardingen denk,
denk ik aan visserij. Klopt dat

9
00:00:52,810 --> 00:00:56,460
Dat klopt, want zo ben ik ook begonnen

10
00:00:56,930 --> 00:01:03,970
Toen ik dertien jaar was toen ging ik
naar de visserijschool en daar kreeg ik een

11
00:01:03,970 --> 00:01:12,010
jaar opleiding, kennis van knopen, netten
boeten, een beetje zeevaartkunde erbij.

12
00:01:12,010 --> 00:01:17,765
En na een jaar kreeg ik een getuigschrift en
toen ben ik gaan, in de visserij gaan varen

13
00:01:20,680 --> 00:01:21,710
Op een haringlogger

14
00:01:21,710 --> 00:01:28,580
Op een haringlogger ja. En dat begon meestal,
dat begon dan in mei voer het scheep eruit.

15
00:01:29,300 --> 00:01:38,589
Tot het einde van het jaar was afgelopen
de haringvisserij en dan was er geen werk

16
00:01:38,910 --> 00:01:44,690
En hoe ging dat, op haring vissen? Ging u dan
’s ochtends weg en kwam u ’s avonds terug

17
00:01:44,690 --> 00:01:55,190
Nee, dat waren, meestal had je reizen van een week,
maar ook van zes weken al naar gelang de vangst.

18
00:01:55,540 --> 00:01:59,600
Als er weinig gevangen werd
dan bleef je toch langer uit.

19
00:01:59,790 --> 00:02:05,060
Je moest met het schip en haring thuis
varen. Tenminste indien mogelijk

20
00:02:06,970 --> 00:02:11,710
Maar ik heb reizen gemaakt van
tien dagen, maar ook van zes weken

21
00:02:11,710 --> 00:02:14,900
En zes weken, waar ging
u dan helemaal heen

22
00:02:14,900 --> 00:02:16,120
Nou, je bleef gewoon op de Noordzee

23
00:02:16,120 --> 00:02:17,010
Oh, op de Noordzee

24
00:02:17,010 --> 00:02:26,518
Ja, dan zit je daar dus 57, 58 graden en dat
ehh, ja, dat was iedere dag was dat [onderbreekt

25
00:02:26,519 --> 00:02:34,160
zijn zin] overdag werd de vleet uitgezet en ’s
nachts om twaalf uur ongeveer begon je te halen.

26
00:02:34,160 --> 00:02:38,390
En dat duurde meestal een uur
of zes dat hij binnen was.

27
00:02:39,120 --> 00:02:42,904
Tenzij hij vol met haring
zat, dan duurde het veel langer

28
00:02:43,910 --> 00:02:46,630
Wat was uw werk

29
00:02:46,630 --> 00:02:48,851
Ik begon daar als afhouder.

30
00:02:48,851 --> 00:02:53,950
Dan zat je achter een spil en die reep,
die trok de netten naar binnen toe.

31
00:02:53,950 --> 00:02:57,780
Dus ik zat met mijn zuidwester
op en mijn oliejas aan

32
00:02:57,780 --> 00:03:02,570
achter dat spil zat ik met
een spil dat kent u wel?

33
00:03:03,830 --> 00:03:10,100
vier, vijf slagen om een
spil heen en dan moest ik hem

34
00:03:10,100 --> 00:03:12,810
vasttrekken steeds en dan
ging hij een ruim in die reep.

35
00:03:12,810 --> 00:03:15,690
Dat was een dik touw

36
00:03:16,840 --> 00:03:18,260
En aan die reep zat…

37
00:03:18,260 --> 00:03:22,670
Zaten weer lijnen en aan
die lijnen hingen de netten.

38
00:03:22,670 --> 00:03:29,445
Je moet netten zien als een gordijn
dan hè. Die netten staan rechtop in

39
00:03:29,446 --> 00:03:36,009
de zee en die scholen blijven daaran
hangen zitten, die er tegenin komen.

40
00:03:36,009 --> 00:03:40,350
En die worden dan
binnenboords gehaald.

41
00:03:40,350 --> 00:03:46,860
En die worden dan er staat zes man in de
lengte van het schip en die staan te kloppen.

42
00:03:46,860 --> 00:03:50,720
Die slaan die haring uit de netten.

43
00:03:51,410 --> 00:03:57,540
Dan vliegen ze overal heen, maar het
meeste wordt opgevangen in een ruimte dan.

44
00:03:58,860 --> 00:04:06,880
En als eenmaal alles binnen is dan gaan we,
wat gebruikelijk is, koffie drinken, eten

45
00:04:06,880 --> 00:04:16,280
En dan op de kaakplank wat we noemden. Zat
je met twaalf man in de breedte van het schip.

46
00:04:16,280 --> 00:04:20,410
En dan kreeg je allemaal een mand voor
je. En daar werd haring in geschept.

47
00:04:20,410 --> 00:04:26,230
En dan zat je die haring te kaken. En
die gooide je weer in een andere mand.

48
00:04:26,230 --> 00:04:31,480
En die manden gingen weer in een bak
en daar werd zout overheen gegooid.

49
00:04:31,480 --> 00:04:33,770
En zo werden ze in vaten gedaan

50
00:04:33,970 --> 00:04:40,130
En als je haringen kaakt,
wat doe je dan precies

51
00:04:40,130 --> 00:04:44,615
Nou, de ingewanden eruit. Oh, dat is
maar een greep, dat is erg makkelijk.

52
00:04:44,616 --> 00:04:50,100
Je steekt, je hebt een kort mesje
en die steek je in die kieuwen.

53
00:04:50,100 --> 00:04:56,730
Leg je je duim op de kieuwen en dan trek
je het zo deruit. Dat is een gekaakte haring

54
00:04:56,730 --> 00:04:58,139
En hoeveel kon je er in een
uur kaken? Hoeveel haringen

55
00:04:58,140 --> 00:05:04,530
Nou, ik weet nog, er gingen misschien
zes- zevenhonderd in een vat.

56
00:05:04,630 --> 00:05:08,750
En als je wel eens, wat
gebeurde, drie- vierhonderd vaten

57
00:05:08,750 --> 00:05:12,031
had, waren er heel wat haringen
die gekaakt moesten worden.

58
00:05:12,032 --> 00:05:12,130
Ja

59
00:05:12,790 --> 00:05:15,610
En hoeveel uur deden jullie daarover

60
00:05:15,630 --> 00:05:22,890
Nou, dat gebeurde wel dat je dus, ehh, ja met
een grote vangst, dat je toch ’s middags vier

61
00:05:22,890 --> 00:05:31,060
uur van ’s morgens acht uur, laten we zeggen tot
vier uur ’s middags, ja, op de kaakplank zat.

62
00:05:32,350 --> 00:05:39,370
En dan ’s avonds, en dan werd het nadat
de haring verwerkt was in de vaten gedaan.

63
00:05:40,280 --> 00:05:48,060
Dan moest je de vleet weer uit varen.
Dan vaart het schip achteruit. Ja.

64
00:05:48,060 --> 00:05:54,980
En dan worden de netten overboord gezet,
de reep gevierd en dan om drijvende

65
00:05:54,980 --> 00:06:00,480
te houden, werden er ook om de
zoveel meter brails aan vast gemaakt

66
00:06:00,480 --> 00:06:07,290
Dat waren tonnetjes. Die houden de
netten dan op een bepaalde hoogte.

67
00:06:10,210 --> 00:06:16,010
En dan was het ja, de haring, de vaten
moesten naderhand weer dicht gemaakt worden.

68
00:06:18,560 --> 00:06:19,692
En daar waren we ook weer
enkele uren mee bezig.

69
00:06:19,692 --> 00:06:27,570
Dat was ’s avonds laat, dat je dus daarmee
klaar was. Maar ja, dat was niet iedere dag.

70
00:06:27,570 --> 00:06:31,030
Alleen met grote vangsten dan

71
00:06:32,620 --> 00:06:34,910
En u bent begonnen als

72
00:06:35,030 --> 00:06:35,820
Afhouder

73
00:06:35,820 --> 00:06:36,770
Als afhouder

74
00:06:36,770 --> 00:06:38,689
En naderhand werd ik reepschieter.

75
00:06:38,689 --> 00:06:45,880
En dan zat ik weer, die afhouder zat bovendek
bij het spil en die reep werd in een ruim...

76
00:06:45,880 --> 00:06:52,590
en die reepschieter die moest de reep zo
neerleggen dat die makkelijk uit kon lopen.

77
00:06:53,180 --> 00:06:55,095
Als je hem weer uit ging stromen dus.

78
00:06:55,095 --> 00:07:05,160
Ja, dat was een hele, nou, ja, hoe lang die was
weet ik niet meer hoor, maar dat was een hele lengte

79
00:07:05,160 --> 00:07:07,710
En had u meer broers die
op de haringvisserij zaten

80
00:07:10,280 --> 00:07:14,906
Ja, één, ja. Een oudere broer. En mijn
vader zelf die zat ook op de haring.

81
00:07:14,907 --> 00:07:21,770
Die is enkele jaren schipper geweest en
zodoende ben ik er eigenlijk ook bij gekomen

82
00:07:21,770 --> 00:07:23,770
Maar uiteindelijk bent u bij
de koopvaardij terecht gekomen

83
00:07:23,770 --> 00:07:28,850
Ja, doordat ehh, ja. We
hadden hier de Vulcaanhaven.

84
00:07:28,850 --> 00:07:31,592
was Halcyonlijn de.. en dat
waren allemaal Stad-schepen,

85
00:07:32,160 --> 00:07:35,700
Stad Arnhem, Stad
Haarlem, Stad Vlaardingen.

86
00:07:36,490 --> 00:07:37,600
En daar ben ik toen op gekomen.

87
00:07:37,600 --> 00:07:45,910
Eerst in 1938 op de Stad
Vlaardingen en dan gingen we in

88
00:07:45,910 --> 00:07:52,880
de wintermaanden voeren we op
Narvik, Noorwegen, ertslading.

89
00:07:52,880 --> 00:08:01,490
En tegen het voorjaar gingen we
naar Wabana, dat was Newfoundland

90
00:08:01,490 --> 00:08:05,345
En dan zat je in het voorjaar
als je daar op de Newfoundland

91
00:08:05,345 --> 00:08:12,690
gronden zat, dan zag je de
ijsbergen allemaal afkomen.

92
00:08:12,950 --> 00:08:13,440
Dat is een heel mooi gezicht

93
00:08:13,440 --> 00:08:20,120
Waarom bent u naar de koopvaardij gegaan?
Waarom bent u uit de haringvisserij gegaan

94
00:08:20,120 --> 00:08:23,940
Nou, dat leek me niks
meer. Dat was ik gauw zat.

95
00:08:23,940 --> 00:08:32,460
Echt het was een beetje armoe ook, want ’s winters
was het afgelopen. Dan had je geen werk ook.

96
00:08:32,760 --> 00:08:39,010
En ja, toendertijd kwam alles nog ehh,
ja, je moest gewoon geld verdienen.

97
00:08:39,010 --> 00:08:45,770
Dus toen begon ik op de Stad
Vlaardingen als ketelbink

98
00:08:45,770 --> 00:08:47,050
Ketelbinkie

99
00:08:47,050 --> 00:08:47,800
Ja, ketelbinkie. Ja

100
00:08:47,800 --> 00:08:49,180
Wat doet een ketelbinkie

101
00:08:49,180 --> 00:08:56,060
Nou, die doet de vauxhals, dat is
waar de matrozen en de stokers slapen.

102
00:08:56,690 --> 00:08:58,240
Die moet je schoonhouden,
bezem schoon.

103
00:08:58,240 --> 00:09:06,020
Eten halen voor de mensen op
tijd en dat soort dingen allemaal

104
00:09:06,020 --> 00:09:08,720
Daar was je dan de hele dag mee bezig.

105
00:09:08,780 --> 00:09:15,386
En dan zat je te eten en dan was er,
aardappelen waren op of groente, en

106
00:09:15,386 --> 00:09:20,974
dan werd er gezegd: “bijhalen!”. Dan
zat je zelf te eten en dan moest je

107
00:09:21,150 --> 00:09:28,336
opstaan en dan ging je weer naar
midscheeps toe, naar de keuken, naar de, ja.

108
00:09:28,336 --> 00:09:33,610
En daar ging je bij de balies noemden
ze dat waar het eten in gebouwen werd en

109
00:09:33,610 --> 00:09:37,650
dan liep je zeker een dertig meter over
het schip totdat je bij de keuken was

110
00:09:37,650 --> 00:09:40,850
En de keuken was voorin?
Want de keuken was midscheeps

111
00:09:40,850 --> 00:09:41,510
Ja

112
00:09:41,510 --> 00:09:42,980
En jullie aten voorin

113
00:09:42,980 --> 00:09:45,830
Ja. Maar ja, de officieren zaten
natuurlijk in het midscheeps.

114
00:09:45,830 --> 00:10:03,110
Die hebben het verblijf onder brug
meestal hè. Dat weet u misschien wel, ja

115
00:10:03,110 --> 00:10:04,647
En wat aten jullie aan boord

116
00:10:04,648 --> 00:10:06,238
Ja, het waren…Ik moet altijd denken aan
toen ik op de Stad Vlaardingen zat.

117
00:10:06,239 --> 00:10:09,790
Daar had je een labskous dat
was ’s morgens voor het ontbijt.

118
00:10:09,791 --> 00:10:15,520
Dat was een stamppot van
aardappelen met corned beef en uien

119
00:10:15,520 --> 00:10:17,100
En hoe heette dat

120
00:10:17,100 --> 00:10:17,375
Labskous

121
00:10:17,375 --> 00:10:17,650
Labskous

122
00:10:17,650 --> 00:10:26,050
Ja, dat was een bekende naam. En ehh, dinsdags
hadden we voor ontbijt rijst met kerrie

123
00:10:26,710 --> 00:10:27,680
Voor ontbijt

124
00:10:28,540 --> 00:10:32,220
Ja. En zaterdags weet ik nog
wel hadden we nasi goreng.

125
00:10:32,510 --> 00:10:38,980
Nou, ik zie die kok dat nog
klaarmaken, want dan rijst natuurlijk

126
00:10:39,170 --> 00:10:44,220
en dan had hij gebakken uien met
gebakken aardappelen er doorheen.

127
00:10:44,220 --> 00:10:55,021
Dat was toen nasi goreng. Sambal kenden we toen
nog niet zo. Maar ja, dat was dus voor ontbijt.

128
00:10:55,022 --> 00:10:57,380
Maar ja, ’s middags had je
gewoon soep en dan aardappelen,

129
00:10:57,380 --> 00:11:01,350
vlees, groenten, hè,
runderlapjes, gesneden vlees veel

130
00:11:01,680 --> 00:11:06,040
Maar het schip waar ik op zat,
had geen koel- of vrieskamers.

131
00:11:06,830 --> 00:11:17,090
Dus al het vlees, soms was je drie weken weg,
dat, dat vlees werd op de brug opgehangen.

132
00:11:17,090 --> 00:11:23,600
Dat was zo de koude plek en dan werd er
nog een stuk bescherming omheen gedaan.

133
00:11:24,190 --> 00:11:28,080
En die kok ging daar iedere morgen
naartoe om er een stukje af te snijden.

134
00:11:28,080 --> 00:11:35,160
En dat was een beetje kleurloos.
Een rare kleur had dat wel. Maar ja

135
00:11:35,700 --> 00:11:39,070
Nooit brood? Kregen
jullie nooit gewoon brood

136
00:11:39,070 --> 00:11:45,330
Ja, het werd, ja we hadden
een bemanning van 36 ongeveer.

137
00:11:45,330 --> 00:11:54,420
Dat waren dan tien stokers en even
zoveel matrozen, twee bediendes,

138
00:11:54,420 --> 00:12:03,000
een kok en meestal zes machinisten,
waaronder een eerste, tweede,

139
00:12:03,000 --> 00:12:06,646
derde, een assistent machinist die
waren goedkoop natuurlijk in die tijd

140
00:12:07,120 --> 00:12:08,930
Ja, het waren leerlingen dan.

141
00:12:08,930 --> 00:12:14,930
En stuurlieden vier, een eerste, tweede,
derde en een stuurmansleerling, ja

142
00:12:17,820 --> 00:12:19,970
En was er alleen maar
Nederlandse bemanning

143
00:12:19,970 --> 00:12:23,600
In die tijd op die schepen wel ja. Ja.

144
00:12:23,800 --> 00:12:30,280
Ja, het verschil was op die Willem
Ruys, daar zaten 240 Javaanse bediendes

145
00:12:31,570 --> 00:12:32,970
En de Willem Ruys, wanneer
voer u op de Willem Ruys

146
00:12:32,970 --> 00:12:36,980
Nou, dat was in ’47. Begon ik

147
00:12:36,980 --> 00:12:37,102
Ja

148
00:12:37,102 --> 00:12:37,224
Ja

149
00:12:37,224 --> 00:12:38,750
Toen voer u al negen jaar

150
00:12:38,750 --> 00:12:38,846
Ja

151
00:12:38,847 --> 00:12:40,010
U bent in ’38 gaan varen

152
00:12:40,010 --> 00:12:40,301
Ja

153
00:12:40,302 --> 00:12:49,340
Ja. En ehh, waar was u toen de
oorlog uitbrak op tien mei 1940

154
00:12:49,340 --> 00:12:57,060
Ja, dat toen waren we op weg van Zuid-Amerika.
Daar hadden we graan gehaald voor de regering.

155
00:12:59,400 --> 00:13:09,890
En we zaten op tien mei 1940 voor
Portugal bijna ten hoogte van Lissabon.

156
00:13:11,570 --> 00:13:16,660
Dus toen het bericht opgevangen werd door
de marconist, door de stuurman marconist,

157
00:13:16,660 --> 00:13:22,145
die liep ’s morgens om zes uur liep die
geheimzinnig te doen dat hij wat gehoord had.

158
00:13:23,840 --> 00:13:30,710
En toen bleek later dus dat de invasie begonnen
was, dat Nederland onder de voet gelopen was.

159
00:13:31,990 --> 00:13:38,000
En toen zijn we Lissabon binnen gelopen.
We hebben veertien dagen op de Taag gelegen.

160
00:13:38,490 --> 00:13:42,210
Voor de stad Lissabon was dat.

161
00:13:42,430 --> 00:13:48,700
En in die tijd kwam het bericht dat we
naar Engeland moesten komen met het schip.

162
00:13:49,580 --> 00:13:54,400
En het schip werd in Lissabon nog eerst
grijs geverfd, de oorlogskleuren dus.

163
00:13:54,400 --> 00:13:56,499
En zo zijn we naar Engeland gevaren naar Falmouth,
dat was de eerste plaats waar we ons meldden

164
00:13:56,500 --> 00:14:05,650
En werd er toen ook allemaal
onderzocht op politieke betrouwbaarheid

165
00:14:06,360 --> 00:14:17,460
Ja, sommige wel, waarvan bekend was dat ze
sympathieën hadden met, ja, Duitsland dan ja

166
00:14:17,460 --> 00:14:21,010
En die werden ondervraagd

167
00:14:21,030 --> 00:14:26,106
Die werden ondervraagd. Maar ik heb nooit gehoord
dat er mensen van het schip afgehaald werden, nee.

168
00:14:26,107 --> 00:14:26,973
Nee.

169
00:14:26,973 --> 00:14:36,710
Het moet wel een keer gebeurd zijn, een paar keer,
maar niet dat ik weet, niet dat ik meegemaakt heb

170
00:14:36,710 --> 00:14:37,960
En u voer toen op
welk schip in mei 1940

171
00:14:37,960 --> 00:14:38,640
De Stad Arnhem

172
00:14:38,640 --> 00:14:40,210
De Stad Arnhem

173
00:14:40,210 --> 00:14:40,480
Ja

174
00:14:40,480 --> 00:14:45,210
En dat was dus een stukgoed,
u vervoerde stukgoed

175
00:14:45,210 --> 00:14:48,750
Nou, toendertijd graan, hè, dus
wat ze noemen gestorte lading

176
00:14:48,750 --> 00:14:49,146
Oh goed

177
00:14:49,147 --> 00:14:50,450
Dat is los in het schip

178
00:14:50,450 --> 00:14:50,639
Ja

179
00:14:50,640 --> 00:14:58,330
Ja, en erts is ook gestorte lading hè.
Dat wordt er ook met een straal ingespoten

180
00:14:58,540 --> 00:14:58,850
Ja

181
00:14:58,850 --> 00:15:04,290
Wat dacht u toen de oorlog, toen
Nederland onder de voet was gelopen

182
00:15:04,290 --> 00:15:07,500
Ja, wat dacht ik ja.

183
00:15:07,500 --> 00:15:08,273
Je wist echt niet wat je er van moest
denken eigenlijk hè. Je wist ook

184
00:15:08,274 --> 00:15:15,140
niet of, of we aan de, je dacht soms
dat we nog aan de winnende kant waren.

185
00:15:16,090 --> 00:15:26,520
Maar al gauw hoorden we natuurlijk dat het mis ging.
De Rotterdam zwaar.. nog zo gebombardeerd enzo.

186
00:15:26,520 --> 00:15:32,860
Maar ja, we wisten, we hadden geen
radio’s zoals nu tegenwoordig allemaal.

187
00:15:32,860 --> 00:15:37,780
Dat kwam allemaal uit monde van de
marconist die dat over moest brengen.

188
00:15:38,690 --> 00:15:41,030
Tegenwoordig heeft iedereen een radio

189
00:15:41,030 --> 00:15:45,180
En die deed dat niet
iedere dag, die marconist

190
00:15:45,180 --> 00:15:49,670
Ja, dat deed hij wel. Maar dat
werd niet bekend gemaakt eigenlijk

191
00:15:52,150 --> 00:16:07,820
En toen Duitsland, of toen Nederland had
gecapituleerd, is dat wel bekend gemaakt op het schip

192
00:16:07,820 --> 00:16:08,035
Ja, en toen kregen we natuurlijk
dat we naar Engeland, dat

193
00:16:08,035 --> 00:16:09,080
bericht dat we naar Engeland
moesten komen met het schip

194
00:16:09,080 --> 00:16:10,390
Hoe was de stemming toen aan boord

195
00:16:10,390 --> 00:16:15,820
Ja, iedereen was bedrukt hè
onder de, hoe het thuis was, ja

196
00:16:15,820 --> 00:16:22,820
Want waren er veel mannen die in
Rotterdam woonden, veel bemanningsleden

197
00:16:22,820 --> 00:16:28,790
Ja, de meeste kwamen uit de omgeving
van Rotterdam, Schiedam, Vlaardingen.

198
00:16:36,050 --> 00:16:45,810
Ja, daarna werden we overgenomen door een
charter, door een Engelse maatschappij.

199
00:16:45,820 --> 00:16:50,073
En toen gingen we een paar weken
later, zaten we weer op zee.

200
00:16:50,074 --> 00:17:00,280
In konvooi gingen we in het begin, want je werd met
de eerste, ja, paar honderd mijlen werden we uit

201
00:17:00,280 --> 00:17:08,660
de kust kregen we begeleiding van vliegtuigen of
oorlogsschepen, die ons een beetje op weg hielpen

202
00:17:08,660 --> 00:17:11,236
Maar dan moest je voor
de rest zelf zorgen weer.

203
00:17:11,236 --> 00:17:17,790
Dan ging je op je eigen houtje verder, want je
kreeg geen begeleiding tot de plaats van bestemming

204
00:17:17,790 --> 00:17:18,589
En waar voer u toen heen

205
00:17:18,590 --> 00:17:32,420
Ja, toen zijn we, ehm, ik meen dat we naar
Ghana geweest zijn, een lading cacao halen.

206
00:17:32,420 --> 00:17:33,100
Dus dat was West-Afrika

207
00:17:33,100 --> 00:17:33,370
Ja

208
00:17:35,280 --> 00:17:42,460
En toen moesten we toen we die lading
hadden, moesten we opstomen naar Freetown.

209
00:17:42,460 --> 00:17:43,710
Freetown was Engels in die tijd

210
00:17:43,710 --> 00:17:45,060
Ja. Ja

211
00:17:45,770 --> 00:17:52,650
En daar werd het konvooi gevormd waar we
gezamenlijk naar Engeland zouden varen

212
00:17:53,730 --> 00:17:54,180
Oh goed

213
00:17:54,180 --> 00:18:02,153
Dus toen een groot aantal schepen bij mekaar
waren, denk dat het misschien zestig waren,

214
00:18:02,153 --> 00:18:10,550
gingen we onder begeleiding van een grote
kruiser en een paar kleinere oorlogsschepen.

215
00:18:10,620 --> 00:18:11,576
Gingen we op weg naar Engeland

216
00:18:13,060 --> 00:18:17,409
En die kruiser die voer in
het midden van het konvooi.

217
00:18:17,410 --> 00:18:22,880
En we waren nog maar een enkele,
één of twee dagen van Freetown

218
00:18:22,880 --> 00:18:26,870
verwijderd toen kregen we de
eerste aanval al te verduren.

219
00:18:26,870 --> 00:18:35,727
Werden er een aantal schepen tussenuit
gepikt. En de tweede nacht ging het weer zo.

220
00:18:35,728 --> 00:18:40,920
Dat, dat, de derde dag werd er
bekend gemaakt dat die kruiser die

221
00:18:40,920 --> 00:18:47,580
seinde dat iedereen moest maar op
zijn eigen houtje naar Engeland varen.

222
00:18:47,580 --> 00:18:57,680
Spreading wat ze noemden en zo naar Engeland,
want het konvooi dat was, dat kon zo niet verder

223
00:18:57,910 --> 00:19:02,310
Maar hoe wisten ze dan dat het
konvooi daar voer, de Duitsers

224
00:19:02,730 --> 00:19:06,280
Ja, dat ehh, ze lagen eigenlijk
overal op de loer een beetje.

225
00:19:06,280 --> 00:19:09,490
Ze kregen toch wel, misschien
waren er toch wel berichten van

226
00:19:09,490 --> 00:19:17,480
anderen, die dus sympathiseerden
met Duitsers die dat doorgaven.

227
00:19:17,480 --> 00:19:21,910
Maar het grote oorlogsschip dat er bij
was, maakte zich uit de voeten naderhand.

228
00:19:21,910 --> 00:19:30,520
Die voelde zich kwetsbaar natuurlijk, dat
die daar in een slow konvooi wat ze noemden,

229
00:19:30,520 --> 00:19:41,090
want je had slow konvooien en, nou ja een
slow konvooi was acht mijl bijvoorbeeld.

230
00:19:41,450 --> 00:19:44,470
En dan schepen die harder
dan twaalf, veertien mijl

231
00:19:44,470 --> 00:19:46,990
liepen die kwamen weer in
een ander konvooi terecht.

232
00:19:47,160 --> 00:19:53,510
Dus schepen moesten zich aanpassen
aan het schip wat het langzaamste als

233
00:19:53,510 --> 00:19:56,800
Waarom was dat ingedeeld
op snelheid van het schip

234
00:19:56,800 --> 00:19:57,062
Eh

235
00:19:57,062 --> 00:20:02,180
Je had dus langzame
en snelle konvooien

236
00:20:02,180 --> 00:20:02,460
Ja

237
00:20:02,460 --> 00:20:03,140
Waarom was dat

238
00:20:03,140 --> 00:20:09,830
Nou ja, een schip zoals de Stad Arnhem
waar ik op zat, die liep acht mijl.

239
00:20:09,850 --> 00:20:14,460
Maar als je daarentegen de Kota
Inten, die kon vijftien mijl lopen.

240
00:20:14,880 --> 00:20:21,780
En die lieten ze dikwijls alleen gaan hè. Dan
zeiden ze: “hoe sneller je was, des te minder kans

241
00:20:21,780 --> 00:20:26,302
maakte je dat je dus
getorpedeerd zou worden”. Zoals

242
00:20:26,570 --> 00:20:30,920
de Nieuw Amsterdam die
voer ook nooit in konvooi

243
00:20:31,470 --> 00:20:35,650
Maar waarom is dat zo, dat snelle
schepen minder snel getorpedeerd worden

244
00:20:35,650 --> 00:20:40,040
Doordat ze zich sneller uit de,
ja, ze en daarop moeten ze zich

245
00:20:40,040 --> 00:20:44,698
gaan richten naar de richting
van het schip vaart natuurlijk.

246
00:20:44,698 --> 00:20:50,210
In ieder geval zo was het
wel ingedeeld, wat ik zeg

247
00:20:50,210 --> 00:20:52,080
En bent u vaak naar Ghana gevaren

248
00:20:52,080 --> 00:20:59,960
Nou, een paar keer. Plaatsen als Takoradi
en Lagos enzo, daar zijn we dus geweest.

249
00:20:59,960 --> 00:21:04,129
Ik geloof maar twee reizen en daarna
kwamen we gewoon weer naar Newfoundland.

250
00:21:04,130 --> 00:21:12,120
Daar heb ik wel, ik heb twee
jaar op de Noord-Atlantic gevaren

251
00:21:12,120 --> 00:21:14,050
In het begin van de oorlog

252
00:21:14,050 --> 00:21:20,620
Ja, dat waren de ergste jaren die er bij
waren. Daar gingen zo veel schepen verloren.

253
00:21:20,980 --> 00:21:27,375
Je werd, je werd een eindje weg gebracht eigenlijk
wat we noemden met vliegtuigenbegeleiding.

254
00:21:27,376 --> 00:21:31,610
En als je twee- driehonderd
mijl uit de kust was, dan

255
00:21:31,610 --> 00:21:37,020
werd je aan je min of meer
aan je lot overgelaten.

256
00:21:37,020 --> 00:21:40,520
En dan moet je de rest
zelf maar zien te maken

257
00:21:40,520 --> 00:21:42,970
En bleef u dan ook in
konvooi varen of niet

258
00:21:42,970 --> 00:21:48,840
Nee, nee, daar ging je op je eigen
houtje, want dat was niet vol te houden.

259
00:21:48,840 --> 00:21:53,540
En anders waren er natuurlijk,
die Duitsers wisten op

260
00:21:53,540 --> 00:22:00,500
den duur precies waar de
schepen, wat ze terecht kwamen

261
00:22:00,500 --> 00:22:05,600
En dan lagen ze met verschillende duikboten
daar te wachten, wat ze wolfpacks noemden.

262
00:22:06,160 --> 00:22:10,219
En dan vielen ze aan op een gegeven
moment en dan zag je er hier een

263
00:22:10,220 --> 00:22:16,480
gaan en daar, dat was, echt dat
was verschrikkelijk eigenlijk, ja

264
00:22:25,260 --> 00:22:25,450
Was u bang

265
00:22:25,450 --> 00:22:26,070
Ja, toch wel. Ja

266
00:22:26,070 --> 00:22:27,930
Waar was u precies bang voor

267
00:22:28,650 --> 00:22:34,820
Ja, je de Atlantic is
meestal ruw, slecht weer.

268
00:22:34,820 --> 00:22:42,105
Dus je dacht daar kom ik straks in terecht
en dat maakt je natuurlijk wel angstig.

269
00:22:42,106 --> 00:22:47,700
Ja ik heb er dat boek van
Kornaat liggen. Hier dit.

270
00:22:47,700 --> 00:23:11,160
Schrijft alleen over de landmacht, maar er was
een stukkie bij waar ik het erg mee eens was.

271
00:23:24,690 --> 00:23:33,570
Als je dan zo’n aanval had gehad, dan ging
je met je zwemvest en al in je bed liggen.

272
00:23:33,570 --> 00:23:50,250
En maar afwachten. En ja dan viel je toch op den
duur in slaap als je het overleefde. Ja. Ja. Zo

273
00:23:50,250 --> 00:23:57,070
Misschien staat er een
inhoudsopgave voorin

274
00:23:59,790 --> 00:24:02,079
Hij moet eraan komen.

275
00:24:02,080 --> 00:24:13,630
Leest u, leest u het
zelf maar even voor

276
00:24:13,630 --> 00:24:23,930
Oh. “Om acht uur begon de stront
al. Er waren U-boten in de buurt.

277
00:24:23,930 --> 00:24:30,300
Eensklaps gooide de jager dieptebommen
uit in zee vlakbij ons schip.

278
00:24:30,320 --> 00:24:34,350
Ik dacht: “daar gaan we
al”. Het hele schip trilde.

279
00:24:34,750 --> 00:24:41,010
Die U-boot zal wel vernietigd
zijn, want er was olie te zijn.

280
00:24:41,140 --> 00:24:48,540
Ik moest direct al de ruimen gaan peilen
of we water maakten, in het stikke donker.

281
00:24:48,540 --> 00:24:54,840
Maar alles was oké. We zijn nu voor
de tweede nacht op en liggen weer

282
00:24:54,840 --> 00:25:00,920
aangekleed met de reddingsgordels en
bus papieren om het lijf gebonden.

283
00:25:00,930 --> 00:25:07,110
Slapen is er niet bij. Maar we drijven
nog en zijn nog vol goede moed.

284
00:25:07,230 --> 00:25:11,090
Dagboek van H.van der Mark Kota
Inten, koopvaardij, oktober 1942.

285
00:25:11,090 --> 00:25:17,780
Dat is, dat is het enigste wat hij
over de, de rest is allemaal landmacht.

286
00:25:17,780 --> 00:25:24,240
Maar dat trof mij zo, want dat heb
ik zelf ook meegemaakt natuurlijk.

287
00:25:24,240 --> 00:25:30,020
Als je een aanval krijgt van die duikboten
dan gaan die, wat ze noemden, sub chasers,

288
00:25:30,510 --> 00:25:39,410
dat zijn van die snelle boten met die
dieptebommen aan boord, die gaan direct

289
00:25:39,410 --> 00:25:44,450
beginnen met [onderbreekt zijn zin], er
staat een soort katapult, die worden met een,

290
00:25:46,090 --> 00:25:50,230
afgeschoten als het ware, want ze moeten
snel varen anders worden ze zelf geraakt.

291
00:25:50,230 --> 00:25:57,450
Die dingen, het zijn net vaten hè, zo groot.
Die geven een ontzettende knal, een ontploffing.

292
00:25:57,450 --> 00:26:01,470
En dan denk je dat je
zelf geraakt wordt, zo hard

293
00:26:01,580 --> 00:26:02,560
Die diepzee-bommen

294
00:26:02,560 --> 00:26:03,610
Die diepzee-bommen, ja

295
00:26:03,610 --> 00:26:06,210
En die werden door de
Engelsen, of de Geallieerden

296
00:26:06,210 --> 00:26:11,110
Ja, door de, meestal waren dat de
Engelsen. Ja, korvetten waren dat.

297
00:26:11,111 --> 00:26:15,920
Dat zijn kleinere oorlogsschepen
die daar speciaal voor gebouwd zijn.

298
00:26:17,110 --> 00:26:19,010
En die gooien dan die dingen eruit.

299
00:26:19,010 --> 00:26:25,200
Vandaar dat hij zegt toen hij die knal hoorde
dat wel een duikboot geraakt moest worden

300
00:26:25,270 --> 00:26:30,240
Wat mij heel erg treft in die
beschrijving is dat het zo donker was

301
00:26:30,610 --> 00:26:36,610
Ja, en dat maakte het ook zo’n beetje, ja,
die zee loopt daar hoog naar de railing.

302
00:26:36,610 --> 00:26:41,300
Je ziet het water allemaal. En dan,
je hoort die ontploffingen allemaal

303
00:26:41,520 --> 00:26:43,350
En waarom was het zo donker

304
00:26:45,080 --> 00:26:47,249
Nou ja, je wordt in de
nacht meestal aangevallen

305
00:26:47,250 --> 00:26:51,430
Ja maar heb je geen scheepsverlichting

306
00:26:52,010 --> 00:26:58,230
Die schepen varen helemaal black-out.
Je mag zelfs geen sigaretje roken

307
00:27:00,180 --> 00:27:07,248
En de verlichting aan de deuren, dus als je de
buitendeuren had van de hut, daar zat een apparaatje.

308
00:27:07,249 --> 00:27:12,890
Als de deur open ging, viel het licht uit binnen.
Dat er geen uitstraling was naar buiten toe

309
00:27:12,890 --> 00:27:18,090
En als je dan ’s nachts
over het dek moest lopen

310
00:27:18,090 --> 00:27:24,890
Ja, dan was het heel voorzichtig aan
natuurlijk, ja. Je struikelde nog wel eens.

311
00:27:24,890 --> 00:27:30,690
Maar wat ze ook deden wanneer er
zo’n aanval begon en er waren dan

312
00:27:30,690 --> 00:27:39,030
alle schepen hadden we in een soort
verlichting aan een parachute.

313
00:27:39,030 --> 00:27:48,090
Dan konden ze de hele zee, en dat werd afgeschoten
dan, en dan werd de hele zee werd verlicht.

314
00:27:48,920 --> 00:27:54,000
En dan konden ze de eventuele periscopen
of duikboten waarnemen, want om een

315
00:27:54,000 --> 00:27:59,510
schip te torpederen moet een duikboot
wel een beetje aan de oppervlakte komen

316
00:28:00,800 --> 00:28:05,690
En dat ehh, ja dat gaf
inderdaad die verlichting.

317
00:28:05,690 --> 00:28:10,390
Ik zeg het, dat werd gewoon,
de hele zee was dan verlicht.

318
00:28:11,070 --> 00:28:18,310
En dan was het voor de duikboten gevaarlijk
dat er natuurlijk, we hadden allemaal een vier

319
00:28:18,310 --> 00:28:31,188
inch kanon achterop staan, dat die daardoor
geraakt zou worden als die in het zicht kwam.

320
00:28:31,188 --> 00:28:37,700
Ja en dat duurde zo uren lang dat je daar
wat deed en met je zwemvest rondlopen.

321
00:28:38,670 --> 00:28:45,932
En maar denken van: “hopelijk gaat mij het
eens voorbij”. Maar we hebben wel gehad

322
00:28:45,932 --> 00:28:55,290
dat we met een konvooi van Amerika
uitkomende met tankers met benzine, dat die

323
00:28:55,290 --> 00:28:59,689
getroffen werden en dat je dus als het
ware door de vlam er heen voer eigenlijk.

324
00:28:59,689 --> 00:29:09,560
En dat je de mensen hoorde schreeuwen. Die lagen
daar, ja, tussen de vlammen kun je wel zeggen

325
00:29:09,950 --> 00:29:11,770
En u kon ze niet redden

326
00:29:11,770 --> 00:29:18,121
Nee, je mag niet stoppen hè. Want als
je stopt ben je helemaal een prooi.

327
00:29:18,122 --> 00:29:20,838
Dan ben je een target
voor de duikboten.

328
00:29:20,838 --> 00:29:31,140
Die zeggen: “dat is makkelijk”. Maar er waren
dus altijd of meestal wel rescue schepen.

329
00:29:31,270 --> 00:29:34,540
Dus schepen die de andere
morgen terug gingen om

330
00:29:34,540 --> 00:29:37,825
te kijken of er nog
overlevenden in het water lagen.

331
00:29:37,826 --> 00:29:44,820
Maar ja in een ruwe zee is
dat erg moeilijk, ja, om te

332
00:29:48,620 --> 00:29:50,580
Kent u mensen die getorpedeerd zijn

333
00:29:50,580 --> 00:29:58,510
Ja, ik heb ook wel veel kennissen die
er gebleven zijn wel, familieleden zelfs

334
00:29:58,510 --> 00:29:59,895
Ook familieleden

335
00:29:59,895 --> 00:30:00,068
Ja

336
00:30:00,068 --> 00:30:13,069
En ook wel die ehm, waar nooit meer iets van
gehoord is eigenlijk, die door de Japanezen, dus

337
00:30:13,070 --> 00:30:19,815
in de Pacific prooi zijn geworden van het schippen
en de Japanezen die schoten zelfs op de reddings

338
00:30:19,816 --> 00:30:24,830
[onderbreekt zijn zin]. Als mensen in de
reddingsboten zaten dan werden ze ook nog beschoten

339
00:30:25,050 --> 00:30:27,750
Hoorde u die verhalen
ook al tijdens de oorlog

340
00:30:27,900 --> 00:30:34,290
Nou, niet zo nee. Je hoorde daar toch niet
zo veel over eigenlijk wat er gebeurde. Nee.

341
00:30:34,290 --> 00:30:41,730
Maar ik heb met iemand
gevaren. Dat was een bakker.

342
00:30:41,730 --> 00:30:47,730
En die was getorpedeerd ook met een
boot van de Lloyd in de Pacific.

343
00:30:48,840 --> 00:30:51,281
En terwijl ze in de boot
zaten, werd er op hun geschoten.

344
00:30:51,300 --> 00:31:00,460
En die zijn hele rug was in, als je in de douche
stond kon je zien wat, hoe erg dat het was.

345
00:31:00,460 --> 00:31:03,450
Hoe die geraakt was ook daar

346
00:31:03,450 --> 00:31:14,530
Waarom gaat zo iemand doorvaren als je zo beschoten
bent? Waarom ga je dan weer terug naar zee?

347
00:31:14,530 --> 00:31:19,010
Ik bedoel heeft u ook nooit gedacht:
“ik stop ermee, ik ga aan de wal”

348
00:31:20,270 --> 00:31:26,200
Kijk het was in 1941 werd er een vaarplichtbesluit
ingevoerd door de regering in Londen.

349
00:31:27,000 --> 00:31:33,950
En iedere Nederlander die in die tijd op
een, in dienst was van een Nederlandse

350
00:31:33,950 --> 00:31:40,120
maatschappij, en zat op een schip, die zou
moeten blijven varen tot zes maanden na de oorlog.

351
00:31:40,120 --> 00:31:49,970
Dat werd vastgelegd in Londen.
En daar werd je ook aan gehouden.

352
00:31:49,970 --> 00:31:54,950
Zodra als je dus getorpedeerd was,
dan werd je een beetje opgekalefaterd,

353
00:31:54,950 --> 00:31:58,713
hè, dat je dus weer een beetje
[maakt zijn zin niet af]. En ze

354
00:31:58,713 --> 00:32:03,190
zeiden: “Daar is een schip voor
je”. “Je gaat met die boot mee”

355
00:32:03,190 --> 00:32:12,170
En als je dat niet deed, als je dat
weigerde, dan stond er maar één ding op.

356
00:32:12,930 --> 00:32:18,150
Dat was Brickston, de
gevangenis in Engeland.

357
00:32:19,110 --> 00:32:23,680
Het werd er niet direct aan
toegevoegd ofzo, maar zo was het wel.

358
00:32:23,680 --> 00:32:26,420
Je mocht ook niet op
andere schepen varen.

359
00:32:26,420 --> 00:32:30,970
Je moest, je was verplicht om te
blijven varen op Nederlandse schepen.

360
00:32:34,410 --> 00:32:38,170
Tuurlijk zijn er wel enkelen
weggelopen die dat toch gedaan hebben.

361
00:32:47,630 --> 00:32:48,321
Ja, die hebben dan
naderhand, ja, toch een beetje

362
00:32:48,321 --> 00:32:51,810
pech gehad dat ze met hun
pensioen in de war kwamen.

363
00:32:52,390 --> 00:32:55,850
Want mensen die dus voldaan
hebben aan het vaarplichtbesluit,

364
00:32:58,090 --> 00:33:01,980
die kregen een redelijk
pensioen van Heerlen

365
00:33:03,840 --> 00:33:07,772
En die daar onderuit gekomen waren, die
dus op een ander schip zijn gevaren,

366
00:33:08,430 --> 00:33:15,280
of een andere maatschappij, of weggelopen
waren ergens aan de wal gaan werken.

367
00:33:16,000 --> 00:33:20,040
Die werden niet geteld nee

368
00:33:20,840 --> 00:33:24,510
En kon je dan als je zo bang
was, je kwam bijvoorbeeld

369
00:33:24,510 --> 00:33:26,630
aan wal, naar een dokter
om er eens over te praten

370
00:33:26,630 --> 00:33:30,244
Ja, de voorzieningen waren
meestal heel goed ja.

371
00:33:30,245 --> 00:33:35,990
Je werd, er was een medische
dienst meestal, een Nederlandse.

372
00:33:36,910 --> 00:33:40,502
In Londen had je dat en
verschillende plaatsen, New York.

373
00:33:40,502 --> 00:33:49,000
Ik had verschillende malen zelf in het ziekenhuis
gelegen in het Beekman hospitaal in Manhattan.

374
00:33:49,430 --> 00:33:57,040
En toen, ja, ik had net acht maanden
Middellandse Zee achter de rug, en dan hadden

375
00:33:57,040 --> 00:33:58,747
we steeds van al die Afrikaanse landen
ammunitie vervoerd naar de frontlinie

376
00:34:00,210 --> 00:34:13,710
Zodat we begonnen in Syracuse, dat
was Sicilië aan de oostkant ja.

377
00:34:14,150 --> 00:34:19,040
En zo zijn we opgegaan
naar Bari, Salerno.

378
00:34:19,600 --> 00:34:22,180
Maar we hadden soms een lading,
we hadden een lading in

379
00:34:22,330 --> 00:34:27,430
Libië aan boord gekregen, dat
was zevenduizend ton bommen.

380
00:34:28,270 --> 00:34:31,851
En dat is natuurlijk wel, als je
daar wat mee [onderbreekt zijn

381
00:34:31,852 --> 00:34:37,690
zin] en dan gingen we mee door de
straat van Messina naar Salerno.

382
00:34:38,140 --> 00:34:47,610
En in die tijd was Napels was nog bezet door
de Duitsers. En Salerno dat lag dan in de baai.

383
00:34:47,610 --> 00:34:52,290
Dan kwamen wij met die zevenduizend
ton bommen binnen varen.

384
00:34:52,291 --> 00:34:58,470
En dan lag er een commodore, een
Engels commodoreschip, waarbij

385
00:34:58,470 --> 00:35:00,670
het schip zich moet melden
voordat hij die baai in gaat

386
00:35:00,670 --> 00:35:05,850
En dan wordt er gevraagd: “captain
what’s your cargo?”. En toen

387
00:35:05,850 --> 00:35:11,880
zei die dus, dat wij die
zevenduizend ton bommen in hadden.

388
00:35:11,880 --> 00:35:20,150
Hij: “You go all the way on the end”. Anders neem
je de hele vloot mee als je de lucht in gaat.

389
00:35:20,150 --> 00:35:25,830
En toen werd er nog steeds vlogen er
granaten over, over het schip heen.

390
00:35:27,340 --> 00:35:31,880
Werd over de baai heen geschoten
vanuit Napels door de Duitsers

391
00:35:33,180 --> 00:35:33,800
Was u toen niet bang
met die zevenhonderd ton

392
00:35:33,800 --> 00:35:38,750
Tuurlijk, ja. En toch sta je
er niet bij stil eigenlijk, nee.

393
00:35:38,750 --> 00:35:42,237
Want ja, je werk ging gewoon
door, hè. Het was niet de

394
00:35:42,238 --> 00:35:46,100
bedoeling dat je ging zitten
wachten wat gebeurt er eigenlijk.

395
00:35:46,101 --> 00:35:49,598
Nee, er was toch wel een
discipline aan boord.

396
00:35:49,598 --> 00:35:57,140
Dat je dus iedereen, ja, de kok die moest blijven
koken. De matrozen moesten hun werk doen.

397
00:35:57,940 --> 00:36:00,940
En ja, benzinekamerpersoneel ook

398
00:36:04,570 --> 00:36:08,390
Maar u lag in New York in het
ziekenhuis. Wat waren uw klachten

399
00:36:08,390 --> 00:36:14,290
Nou ik voelde me zo beroerd dat
ik [onderbreekt zijn zin] ze

400
00:36:14,290 --> 00:36:18,220
praten wel een over een nervous
breakdown, een zenuwinstorting.

401
00:36:18,220 --> 00:36:24,371
Ze hebben me een dag of veertien, of
drie weken daar in het ziekenhuis gegaan.

402
00:36:24,372 --> 00:36:26,940
Ik kreeg allerlei dingen onderzocht.

403
00:36:26,940 --> 00:36:32,960
Ik kreeg zelfs een rugpuncties
en ik was die taal ook

404
00:36:32,960 --> 00:36:35,730
niet zo machtig ook, dat ik
met die dokter kon praten.

405
00:36:35,730 --> 00:36:38,490
Dus je wist eigenlijk niet
precies wat er aan de hand was.

406
00:36:38,490 --> 00:36:44,690
Maar ik werd toch ontslagen na drie weken. En
toen moest ik weer wachten op een nieuw schip

407
00:36:44,690 --> 00:36:50,450
En toen kon u lekker de stad in

408
00:36:50,450 --> 00:36:53,430
Ja, dat is wel zo.

409
00:36:54,040 --> 00:37:04,360
Dus toen ik daar een poosje, een
paar weken was, toen kreeg ik aanzoek

410
00:37:04,360 --> 00:37:07,530
van het kantoor dat op Broadway 25
zat, dat was de Rotterdamse Lloyd

411
00:37:07,530 --> 00:37:08,750
Die had daar een agentschap.

412
00:37:10,310 --> 00:37:15,809
En die vroeg of ik, terwijl ik wachtte,
moest wachten op een schip, of ik

413
00:37:15,810 --> 00:37:24,470
wel in het Center [Rockefeller Center]
dienst wilde doen als bediening enzo.

414
00:37:24,470 --> 00:37:30,270
Er was daar een Holland
Club die daar een paar dagen

415
00:37:30,270 --> 00:37:33,640
in de week bij elkaar
kwamen met bridgerij enzo.

416
00:37:34,540 --> 00:37:38,424
Of ik daar de drankjes wilde
serveren die er besteld werden.

417
00:37:38,424 --> 00:37:44,176
Dus zodoende heb ik nog een paar weken
’s avonds in Rockefeller Center en af

418
00:37:44,177 --> 00:37:52,731
en toe een grote maaltijd lopen of ehh,
voor de staf die daar vergaderde dan.

419
00:37:52,731 --> 00:37:53,700
Ja, dat was wel aardig

420
00:37:53,700 --> 00:37:56,040
En kwamen daar ook zeelieden

421
00:37:56,040 --> 00:37:58,810
Niet dat ik weet.

422
00:37:58,810 --> 00:38:07,320
Nee, dat waren meestal ingezetenen van maatschappijen
die daar ehh, ja, maar meest Hollanders wel ja

423
00:38:07,320 --> 00:38:07,850
Het meest Hollanders

424
00:38:07,850 --> 00:38:08,050
Ja

425
00:38:08,050 --> 00:38:12,970
Ja, ja. En heeft u nog iets van de
stad gezien? Bent u nog uitgeweest

426
00:38:12,970 --> 00:38:15,130
Ja ik ging, we kregen wel eens
vrijkaarten daar waren ze wel aardig mee

427
00:38:15,130 --> 00:38:25,720
van de regering voor Madison Square
Garden, dat is een heel groot gebouw.

428
00:38:27,760 --> 00:38:35,870
Nu worden daar bokswedstrijden gehouden. Het
middenvlak, dat kan met water gevuld worden helemaal.

429
00:38:35,870 --> 00:38:36,990
Dat is heel groot.

430
00:38:36,990 --> 00:38:44,090
En het was toendertijd zo, in 1942 moet dat
geweest zijn, was er de ijsshow van Sonja Henie.

431
00:38:44,090 --> 00:38:50,647
Een Zweedse was dat. En daar kreeg
ik toen vrijkaarten voor, ja.

432
00:38:50,648 --> 00:39:01,502
En zondags ging ik naar Central Park. Dat
was toen, ja, voor mij was het een park.

433
00:39:01,503 --> 00:39:03,260
Nu wordt er meer openheid aan gegeven en
weet je een beetje wat het allemaal inhoudt

434
00:39:03,330 --> 00:39:11,080
Maar er was toen een planetarium was daar.
Daar kon je dus de sterrenhemel bekijken.

435
00:39:11,080 --> 00:39:17,740
Ja, dat was wel aardig. En ja op
Times Square had je zoveel bioscopen.

436
00:39:17,740 --> 00:39:23,870
Ja, ik was wel een [maakt zijn
zin niet af]. In zo’n bioscoop

437
00:39:23,870 --> 00:39:27,510
kregen we een voorshow altijd,
hè, voor de film begon.

438
00:39:28,130 --> 00:39:36,760
En dat was er één, Benny Goodman was dat dikwijls.
En dan zat ik vooraan. Ja, dat was wel ehh, ja.

439
00:39:37,340 --> 00:39:42,410
Tommy Dorsey, Jimmy Dorsey, die orkesten die
heb ik allemaal van dichtbij kunnen bekijken. Ja

440
00:39:42,410 --> 00:39:46,070
En ehh, wat voor film zag
u, wat voor hoofdfilm

441
00:39:46,190 --> 00:39:48,139
Ja, was toen toendertijd Bing
Crosby was dat: Christmas ehh

442
00:39:48,140 --> 00:39:48,260
Christmas carol

443
00:39:48,260 --> 00:39:49,350
Nee, nee, die andere. Hij heb ehh

444
00:39:49,350 --> 00:39:49,698
Nou

445
00:39:49,698 --> 00:39:55,971
Ja, het wil mij op het moment
niet ten binnen schieten

446
00:39:55,971 --> 00:39:56,900
Nee, nee

447
00:39:56,901 --> 00:40:20,238
Ja, maar ja, dat was ook aan
de andere kant in San Francisco.

448
00:40:20,239 --> 00:40:23,583
De Nederlandse regering had op
sommigen plekken een convalescent home.

449
00:40:23,584 --> 00:40:30,205
Dat is een rusthuis voor zeelieden die getorpedeerd
waren. En die daar eventjes bij moesten komen.

450
00:40:30,205 --> 00:40:33,326
En die konden daar gratis naar toe.

451
00:40:33,817 --> 00:40:38,305
En zo was er in Saratoga, dat is een
beetje verder als Frisco naar boven.

452
00:40:38,306 --> 00:40:43,250
Daar ben ik ook een week of
misschien iets langer geweest

453
00:40:43,250 --> 00:40:45,890
En hoe zag dan een dag
eruit in zo’n rusthuis

454
00:40:46,560 --> 00:40:48,080
Ja, dat was

455
00:40:48,080 --> 00:40:48,690
Nee, maar je stond ’s ochtends op

456
00:40:49,200 --> 00:40:55,450
Ja, er was een groot zwembad buiten.
Goeie temperatuur natuurlijk.

457
00:40:55,450 --> 00:41:01,069
Soms lag ik daar alleen in dat zwembad tegen een
hele hoge berg op te kijken. Dan dacht ik, ja

458
00:41:01,070 --> 00:41:08,950
En ’s avonds werden we een beetje bezig gehouden
door de beheerder. Die ging met ons golfen enzo.

459
00:41:08,950 --> 00:41:14,100
Ja, een beetje toch
wel leuke dingen doen

460
00:41:14,100 --> 00:41:16,360
Maar geen gesprekken met een arts ofzo

461
00:41:16,360 --> 00:41:19,250
Nee. Nee, dat was er
niet bij. Nee. Nee

462
00:41:19,250 --> 00:41:22,680
Gewoon een paar dagen
rust of een weekje rust

463
00:41:22,680 --> 00:41:22,860
Ja

464
00:41:22,860 --> 00:41:27,900
Ja. En ging u in New York
alleen passagieren of ging er…

465
00:41:27,900 --> 00:41:33,440
Ik was verder alleen, ja. Dat is zo. Dat heb
ik jammer gevonden dat er niemand bij was.

466
00:41:33,440 --> 00:41:39,260
Nou en toen ik in San
Francisco was, maakte ik kennis

467
00:41:39,260 --> 00:41:46,280
met een Hollandse familie
en die woonden in Martinez.

468
00:41:46,280 --> 00:41:51,850
Dat was een plaatsje dat honderd
kilometer naar het noorden lag.

469
00:41:52,050 --> 00:41:57,810
En dat was een Nederlandse, Amsterdamse
dame, die was getrouwd met een Zweed.

470
00:41:58,640 --> 00:42:03,920
En die was, zelf was zij makelaar
en die Zweed was timmerman

471
00:42:03,920 --> 00:42:12,860
En daar vond ik dan met mijn vakantie kon ik daar
veertien dagen soms blijven. Dat was toch wel leuk

472
00:42:12,860 --> 00:42:17,510
Nog even terug naar die Noord-Atlantic.
Had u zich voorbereid op torpedering?

473
00:42:17,510 --> 00:42:20,150
Had u een koffertje klaar gezet

474
00:42:20,250 --> 00:42:23,888
Nou, we kregen in die tijd
[maakt zijn zin niet af].

475
00:42:23,888 --> 00:42:24,876
Ik had geen koffertje
klaarstaan, nee hoor dat niet.

476
00:42:24,877 --> 00:42:28,640
Maar ik had wel een, we
kregen wel plastic zakken die

477
00:42:28,640 --> 00:42:34,140
je kon dicht drukken, waar
je papieren in kan doen.

478
00:42:34,140 --> 00:42:40,930
Dus als je dus in het water kwam te liggen,
dat je dus dat in je zwemvest had zitten.

479
00:42:41,320 --> 00:42:42,479
Dat was alles eigenlijk.

480
00:42:42,480 --> 00:42:50,619
Er zat wel op je lifevest, op je
reddingsvest, zat wel een rood lampje, dat

481
00:42:50,619 --> 00:42:57,351
in geval dat je dus in zee, dat je zou
komen te, ja, getorpedeerd zou worden

482
00:42:57,351 --> 00:43:00,550
en in zee zou komen te drijven, dat
je gauwer opgepikt zou kunnen worden.

483
00:43:00,550 --> 00:43:03,217
En dat was alles, ja

484
00:43:04,460 --> 00:43:06,020
En dan maar hopen dat
het niet gebeurde.

485
00:43:06,020 --> 00:43:23,663
Maar, ja, je… Ja, en toen kreeg je, toen ik
dus in New York zat, toen moest ik wachten op

486
00:43:23,664 --> 00:43:29,810
de Kota Inten, die werd omgebouwd bij de
Bethlehem Steel Navy Yard voor troepentransport,

487
00:43:30,420 --> 00:43:38,120
want voorheen nam hij maar 34 passagiers mee
en nu werd hij omgebouwd voor 2.000 soldaten.

488
00:43:38,120 --> 00:43:43,270
En die sliepen drie hoog boven
mekaar in de ruimen natuurlijk.

489
00:43:44,520 --> 00:43:46,970
En dat duurde een paar,
ook weer een paar weken.

490
00:43:46,970 --> 00:43:50,330
Dus ik heb dat schip mogen
provianderen, wat ze

491
00:43:50,830 --> 00:43:58,800
noemden, de levensmiddelen
aan boord geregeld een beetje

492
00:43:58,800 --> 00:44:03,960
En toen het op varen afkwam,
toen ben ik achtergebleven.

493
00:44:03,960 --> 00:44:10,400
En dat kwam omdat er toch een ander weer in dienst
was genomen. Dat heb ik nog precies geweten.

494
00:44:10,400 --> 00:44:20,080
Dus toen bleef ik in New York zitten en het schip
ging door het Panamakanaal heen naar de Pacific.

495
00:44:21,850 --> 00:44:25,360
En toen kreeg ik een week of
wat later, kreeg ik het bericht:

496
00:44:25,360 --> 00:44:28,880
“je moet naar San Francisco”.
Toch weer naar die Kota Inten toe.

497
00:44:28,880 --> 00:44:35,290
Dus toen heb ik die treinreis gemaakt
van New York naar Chicago en van

498
00:44:35,290 --> 00:44:39,710
Chicago de oversteek naar, via Salt
Lake City en naar de andere kant.

499
00:44:39,710 --> 00:44:42,230
Dat is vier dagen in de trein.

500
00:44:42,860 --> 00:44:51,950
En toen kwam ik daar aan en toen ben ik daar, heb
ik daar goed bijna twee jaar aan boord geweest, ja

501
00:44:51,950 --> 00:44:57,780
Nog even terug naar die zwemvesten. Hebben die
in de oorlog ook nog een ontwikkeling door gemaakt

502
00:44:57,780 --> 00:45:01,580
Ja, vroeger had je van die harde kurken
zwemvesten, waar je [maakt zijn zin niet af].

503
00:45:01,580 --> 00:45:08,936
Dat werden dus toen een soort kapokken
jackets, die dus zacht waren aan je lichaam.

504
00:45:08,936 --> 00:45:15,950
Ze waren wel een stuk verbeterd.
Ja. Vroeger waren het harde brokken.

505
00:45:15,950 --> 00:45:21,140
Men dacht: “je hoeft ze
toch niet te gebruiken”, maar

506
00:45:21,830 --> 00:45:22,567
in de oorlog werden ze
natuurlijk veel gebruikt, ja.

507
00:45:22,610 --> 00:45:22,800
Ja

508
00:45:22,800 --> 00:45:30,440
Zijn er nog andere middelen bedacht om na een
torpedering toch te kunnen blijven drijven

509
00:45:30,770 --> 00:45:35,370
Ja, we hadden wel vlotten
tegen de stagen op staan.

510
00:45:35,370 --> 00:45:41,210
Reddingsvlotten die waren voorzien
van wat levensmiddelen erin.

511
00:45:41,210 --> 00:45:47,079
En die kon je in noodgeval, kon je die aan
de sliphaak losmaken en dan vielen ze in zee.

512
00:45:47,080 --> 00:45:53,530
En dan moest je vanuit dat je in het
water lag naar toe zien te zwemmen.

513
00:45:59,450 --> 00:45:59,810
Ja. Wat was er nog meer eigenlijk? Ja

514
00:45:59,810 --> 00:46:01,570
U noemde een soort surviving
pak de vorige keer

515
00:46:01,570 --> 00:46:13,170
Ja, nou dat was nog niet
echt, toen lagen we daar ook

516
00:46:13,170 --> 00:46:17,080
op konvooi te wachten en toen
kwam er iemand aan boord.

517
00:46:17,080 --> 00:46:20,158
Of hij van de Maatschappij
was, weet ik niet hoor.

518
00:46:20,158 --> 00:46:25,670
Maar die had van die speciale
surviving, van de overlevingspakken.

519
00:46:25,670 --> 00:46:32,990
En die vroeg aan de stuurman, die
er over ging: “Heb jij enkele mensen

520
00:46:32,990 --> 00:46:38,400
die dat willen proberen?”. Nou,
ik werd aangewezen en nog iemand.

521
00:46:40,030 --> 00:46:42,410
Maar dat waren een soort overalls.

522
00:46:42,410 --> 00:46:50,520
Alles in een: handschoenen, hele grote voeten
ze moeten natuurlijk passen voor iedereen een

523
00:46:51,890 --> 00:46:59,020
ritssluiting dat je dus tot aan je kraag dicht
kan halen dat er geen water binnen zou komen.

524
00:46:59,020 --> 00:47:04,260
En zo hebben we daar bij het
Vrijheidsbeeld in het water gelegen.

525
00:47:04,260 --> 00:47:10,180
Geprobeerd, ja, maar dat duurde veel te
lang eer je die pakken.. met aantrekken.

526
00:47:10,180 --> 00:47:14,350
Je zou ze dus in noodgeval niet kunnen
zeggen van je doet het even vlug.

527
00:47:14,350 --> 00:47:21,260
Het neemt allemaal wel even in beslag.
Dus dat was niet de juiste keuze.

528
00:47:21,600 --> 00:47:23,698
Daar zijn we ook niet aan begonnen.
Ik heb ze ook nooit gezien, nee

529
00:47:23,840 --> 00:47:30,480
Zullen we even stoppen? In
welk jaar voer u naar Ghana

530
00:47:30,480 --> 00:47:36,470
Ik dacht ’41 was het. Het was het jaar
dat Rusland in de oorlog werd betrokken.

531
00:47:36,730 --> 00:47:40,670
Dus dat, ja, dat was in die tijd.

532
00:47:41,050 --> 00:47:45,310
En toen we daar op weg waren
van Engeland dus, we gingen

533
00:47:45,310 --> 00:47:53,500
uit van Burry, Bristol
Channel, op weg naar Ghana.

534
00:47:53,500 --> 00:47:59,290
En toen we nog drie dagen verwijderd
waren ongeveer van Ghana waar

535
00:47:59,290 --> 00:48:06,100
we lading zouden halen, ontdekte
ze op de brug iets aan de horizon

536
00:48:08,110 --> 00:48:11,099
En naderhand bleek dat
een reddingsboot te zijn.

537
00:48:11,099 --> 00:48:20,010
En toen we dichterbij kamen, bleek het inderdaad
zo dus. En in die reddingsboot zaten dertig mensen.

538
00:48:20,710 --> 00:48:25,470
En die hadden dertig dagen in dat
zonnetje gezeten in een reddingsboot.

539
00:48:26,790 --> 00:48:33,140
En dat schip was een Engels schip
was getorpedeerd en die heette The

540
00:48:33,140 --> 00:48:37,380
City of Church, die hadden allemaal
City-boten van de maatschappij.

541
00:48:37,380 --> 00:48:42,010
City of Church. En die hebben
we dus aan boord genomen.

542
00:48:42,830 --> 00:48:50,040
In die reddingsboot zaten het meest Laskaren, dat
zijn een soort Brits-Indiërs dan, en vijf Europeanen

543
00:48:50,040 --> 00:48:56,060
dacht ik, Canadezen, een paar Engelsen, een
Engelse derde stuurman, die zat nog aan het roer.

544
00:48:56,060 --> 00:49:00,860
Die had alles in bedwang
eigenlijk, want die was karig

545
00:49:00,960 --> 00:49:05,510
Ja, iedereen had dorst natuurlijk in
die boot, want er was maar weinig water.

546
00:49:05,720 --> 00:49:09,461
Dus hij zat als het ware met
de revolver in zijn hand, dat

547
00:49:10,020 --> 00:49:14,625
ze niet aan het water mochten
komen buiten de rantsoenen om.

548
00:49:14,626 --> 00:49:17,209
En die hebben we toen ehh, ja.

549
00:49:17,210 --> 00:49:22,320
Ik moest nog altijd denken aan die derde
stuurman die er zo vermagerd uit zag.

550
00:49:23,160 --> 00:49:32,925
Het leek, ja, het leek wel
een jezusfiguur, zo, ja.

551
00:49:32,925 --> 00:49:41,010
En die hebben we dus aan de wal gebracht in Ghana.
En daar werden ze verder opgenomen weer, maar ja.

552
00:49:41,010 --> 00:49:47,430
En van diezelfde reis, op de terugweg dus
toen het konvooi uit mekaar geslagen was

553
00:49:47,430 --> 00:49:55,890
waar ik het over gehad heb van Freetown uit,
na een paar dagen zagen we ook weer iets.

554
00:49:55,890 --> 00:50:01,670
We waren alleen varende
ontdekten ze weer iets aan de kim

555
00:50:02,550 --> 00:50:06,220
En dat bleek ook naderhand
weer een reddingsboot te zijn.

556
00:50:07,880 --> 00:50:12,997
Weer met dertig mensen erin en die ook
zo’n hele lange tijd erin gezeten hadden.

557
00:50:12,998 --> 00:50:15,200
En dat bleek van een
Duitse boot te zijn.

558
00:50:15,200 --> 00:50:23,530
Die was op weg geweest van Japan naar
Frankrijk had hij geprobeerd te bereiken.

559
00:50:23,530 --> 00:50:30,420
En die was ontdekt door, ja, de
Engelsen of door vliegtuigen of wat ook.

560
00:50:30,420 --> 00:50:32,520
Dat heb ik nooit zo begrepen.

561
00:50:32,520 --> 00:50:41,600
Maar in die reddingsboot zat een stuurman,
eerste stuurman, die was Nederlander.

562
00:50:43,220 --> 00:50:49,180
En er stond, ja, het was vreemd
eigenlijk, ik moet even vooraf gaan: toen

563
00:50:49,180 --> 00:50:53,660
we dus die Duitsers opgepikt hebben,
moesten we die dertig mensen, het was

564
00:50:53,660 --> 00:50:58,080
een enorme vrachtboot, hadden we geen
ruimte om die mensen onder te brengen.

565
00:50:58,080 --> 00:51:03,430
Dus wat er gedaan werd: voor de
brug hadden we twee booms, laadbomen.

566
00:51:03,430 --> 00:51:09,880
En over die laadbomen werd een presenning,
wat ze noemden, een groot zeil gespannen.

567
00:51:10,040 --> 00:51:15,250
En daar sliepen die dertig
mensen onder, die Duitsers

568
00:51:16,350 --> 00:51:21,050
En zo voeren we op een dag of twee
later verder naar Engeland toe.

569
00:51:21,050 --> 00:51:26,870
En toen kwamen er plotseling een
aantal vliegtuigen boven ons schip.

570
00:51:28,230 --> 00:51:32,670
En dat bleken Amerikanen te zijn. Er was daar een
Amerikaans vlooteskader was daar in de buurt.

571
00:51:33,130 --> 00:51:36,180
Die was daar aan het oefenen.

572
00:51:36,180 --> 00:51:41,260
Amerika was toen nog niet in de oorlog
met Duitsland, maar die Amerikanen

573
00:51:41,260 --> 00:51:47,610
vonden het verdacht dat wij dat zeil onder
die, over die bomen gespannen hadden.

574
00:51:47,610 --> 00:51:59,590
Die wilden weten wat daar aan boord was. Dus die
maakten bekend dat ze aan boord wilden komen.

575
00:51:59,590 --> 00:52:02,199
En er werd een, dus de kapitein die seinde terug
dat dat mensen waren die we opgepikt hadden.

576
00:52:02,340 --> 00:52:05,460
En die zwaar ondervoed waren enzo

577
00:52:07,560 --> 00:52:11,926
Hij zegt: “Nou, dan stuur ik een dokter
mee”. Dus werd er een Amerikaanse dokter

578
00:52:11,927 --> 00:52:17,750
werd er met een speed, met een motorboot
overgebracht naar de Stad Arnhem.

579
00:52:19,710 --> 00:52:24,560
En er waren een paar mariniers die zich
meteen over het schip verspreidden.

580
00:52:24,560 --> 00:52:25,280
Waarvoor dat was, weet ik niet,
maar verkenning natuurlijk.

581
00:52:25,280 --> 00:52:35,870
Maar die dokter die ontdekte bij die
Duitsers dus dat ze scheurbuik hadden.

582
00:52:35,870 --> 00:52:40,540
Ze hadden erg geleden dat ze
geen vers fruit hadden zo, dus.

583
00:52:40,540 --> 00:52:47,190
Toen hebben we daar,
kregen we een paar kisten

584
00:52:47,190 --> 00:52:48,936
sinaasappels aan boord van
die kruiser en wat grapefruit.

585
00:52:48,937 --> 00:53:00,810
Daarna, daarna vroeg de kapitein: “Kunnen
jullie die mensen niet overnemen?”

586
00:53:00,860 --> 00:53:04,630
Maar Amerika was nog niet
in oorlog met Duitsland,

587
00:53:04,630 --> 00:53:08,130
dus die wilden in geen geval
die Duitsers meenemen.

588
00:53:08,130 --> 00:53:10,510
Dus die zeiden: “Breng
ze maar naar Engeland”

589
00:53:11,120 --> 00:53:15,929
Hebben jullie aan boord nooit gepraat over
of jullie wel die Duitsers wilden opnemen

590
00:53:16,380 --> 00:53:18,933
Eventjes ja, werd
daar wel over gepraat.

591
00:53:18,933 --> 00:53:25,790
Er stond nogal deining dus die sloep
die we wisten nog niet dat het Duitsers

592
00:53:25,790 --> 00:53:33,650
waren dus die sloep kwam langszij en
door de deining kwam die onder onze, wij

593
00:53:33,650 --> 00:53:39,470
hadden reddingsboten die buiten boord
hingen klaar om gestreken te worden.

594
00:53:39,530 --> 00:53:45,680
En doordat die reddingsboten die hadden
mastje op staan en door die deining

595
00:53:45,680 --> 00:53:55,280
ging die mast bij ons door die reddingsboten
heen met het deinen van het schip.

596
00:53:55,280 --> 00:53:56,414
We hadden aan de ene kant
geen reddingsboten meer.

597
00:53:56,414 --> 00:54:02,660
En toen werd het touw aangegrepen om het
dichterbij te halen en toen begon die Duitsers

598
00:54:02,660 --> 00:54:07,209
te praten en ze zeggen: “het zijn Duitsers,
het zijn moffen, die moeten we niet hebben”

599
00:54:07,710 --> 00:54:11,490
Maar toen werd er even overleg
gepleegd van wat zouden jullie, wat

600
00:54:11,490 --> 00:54:16,810
zouden wij gedaan hebben als we
in die situatie verkeerd hadden.

601
00:54:16,810 --> 00:54:24,850
En toen zijn ze toch aan boord genomen. Ja en die
stuurmannen die, ja, ze liepen vrij aan boord.

602
00:54:24,850 --> 00:54:28,510
Het waren Duitsers, maar ze
liepen gewoon vrij aan boord rond.

603
00:54:29,750 --> 00:54:37,130
En ik kwam wel eens met een stuurman zo
aan de praat en dan zei die wel dat de

604
00:54:37,130 --> 00:54:42,134
overwinning die lag wel bij Duitsland
enzo, dat waren dan [maakt zijn zin niet

605
00:54:42,135 --> 00:54:48,280
af]. En we kwamen naderhand toen we
dichterbij Engeland naderden toen pasten

606
00:54:48,280 --> 00:54:54,400
we ons bij een groot konvooi wat aan, wat
op weg was naar verschillende havens.

607
00:54:54,760 --> 00:55:02,176
En toen zei die stuurman van, ja
motorschip Elbe was dat van de Noord-Duitse

608
00:55:02,320 --> 00:55:07,170
Lloyd, en die zei dus van: “Nu mogen
ze me wel in een bootje zetten”. “Nu

609
00:55:07,170 --> 00:55:13,889
haal ik het zelf wel naar Duitsland
toe”. Zo Duits gezind was die wel

610
00:55:13,890 --> 00:55:15,704
Maar dat is niet gebeurd

611
00:55:15,704 --> 00:55:20,920
Dat is niet, nee, hij is krijgsgevangene
geweest tot na de oorlog. Ja

612
00:55:20,920 --> 00:55:25,270
En in welk jaar bent u op
de Kota Inten gaan varen

613
00:55:26,280 --> 00:55:32,350
December ’44. Ja

614
00:55:33,390 --> 00:55:35,510
En was u toen nog steeds ketelbinkie

615
00:55:35,510 --> 00:55:37,890
Nee, toen was ik hofmeester. Nee, inmiddels
wel, ja. Ja, in het monsterboek staat dat wel in

616
00:55:37,890 --> 00:55:45,780
Waar is dat gebleven?
Hier, ligt uw monsterboekje

617
00:55:46,730 --> 00:55:48,030
Ik meen december ’44.

618
00:55:48,030 --> 00:55:50,670
Het is me niet duidelijk, nee

619
00:55:50,670 --> 00:56:31,280
En u was toen hofmeester

620
00:56:31,280 --> 00:56:38,180
Ja, of tweede hofmeester dan. Er was een chef
hofmeester. Ik was er dan voor de troepen.

621
00:56:38,180 --> 00:56:51,900
Ik deed de uitgave van alle levensmiddelen:
vlees, groenten en alle schoonmaakartikelen.

622
00:56:51,900 --> 00:56:54,110
Overal van alle magazijnen
had ik sleutels.

623
00:56:54,110 --> 00:57:00,830
Dus als er iets nodig was: ’s morgens om zes uur
stond de mess-sergeant, die stond al voor mijn hut

624
00:57:00,830 --> 00:57:02,990
Dan zei die: “Shall we
go?”. En dan gingen we.

625
00:57:02,990 --> 00:57:09,000
Dan had hij een lijst bij hem wat hij allemaal
wilde hebben. Dan gingen we naar de vrieskamers.

626
00:57:09,000 --> 00:57:11,840
En er werd zoveel vlees gehaald.

627
00:57:12,050 --> 00:57:14,721
En naar de koelkamers, daar werd
de groente en het fruit uit gehaald.

628
00:57:14,721 --> 00:57:18,760
Die Amerikanen hadden wel
goed te eten op hun schip

629
00:57:18,760 --> 00:57:21,719
En wie kookte er voor die Amerikanen

630
00:57:21,720 --> 00:57:27,610
Ja, dat, voordat ze aan
boord kwamen, hadden ze al

631
00:57:27,760 --> 00:57:32,260
een aantal koks uitgezocht
die aan boord zouden koken.

632
00:57:34,690 --> 00:57:38,100
En bakkers ook, broodbakkers.

633
00:57:38,280 --> 00:57:43,100
Namen we in San Francisco namen we
meestal zo’n tweeduizend broden mee.

634
00:57:43,100 --> 00:57:49,840
Die gingen de vrieskamer in, omdat de eerste
dagen dat konden die bakkers toch niet.

635
00:57:49,840 --> 00:57:53,330
Je moest brood op de plank hebben gelijk
en dat heb je zomaar niet natuurlijk.

636
00:57:53,330 --> 00:57:57,440
En ze moesten nog wennen aan, we hadden een
hele grote keuken over de hele breedte van

637
00:57:57,440 --> 00:58:04,948
het schip met, wat ze noemden, steamers,
snelkookpannen eigenlijk maar in het groot

638
00:58:05,740 --> 00:58:09,330
Want voor tweeduizend man koken,
daar is wel wat voor nodig.

639
00:58:09,330 --> 00:58:17,840
Als je ook zag hoeveel vlees er iedere
dag uit ging. En we hadden vlees in dozen.

640
00:58:17,980 --> 00:58:20,531
Dat was uitgebeend vlees. En
dan stond op wat er in zat.

641
00:58:20,532 --> 00:58:28,370
En zo kon je dus, zei die sergeant: “Ik
wil zoveel van dit hebben en dat”. En

642
00:58:28,600 --> 00:58:37,600
dan had hij een detail, wat ze noemden,
zeventien soldaten waren, die sjouwden

643
00:58:38,450 --> 00:58:43,780
dan alles uit de vrieskamer naar de
eruit om het mee te nemen naar de keuken

644
00:58:43,780 --> 00:58:50,670
Je had dus troepen aan boord voor Azië.
Dan had je Nederlandse bemanning aan boord

645
00:58:50,670 --> 00:58:52,240
Ja, die waren er maar heel weinig.

646
00:58:52,240 --> 00:58:58,610
De officiers dat waren dus Nederlanders, de
machinist, de stuurlieden en de kapitein, de

647
00:58:58,610 --> 00:59:13,910
hofmeesters, twee, koks, drie en dan had je de
Laskaren, die zorgden voor het dek schoon houden

648
00:59:13,910 --> 00:59:18,604
In plaats van matrozen, Hollandse
matrozen, waren dat Laskaren dus.

649
00:59:19,500 --> 00:59:23,480
En we hadden twee Chinese
wasbazen die dus voor de

650
00:59:23,480 --> 00:59:26,830
bemanning, voor de Hollandse
bemanning, moesten wassen.

651
00:59:28,070 --> 00:59:33,216
Ja en dan een vaste staf
Amerikanen hadden we.

652
00:59:33,217 --> 00:59:37,820
We hadden een grote, een
flinke operatiekamer aan boord.

653
00:59:39,200 --> 00:59:45,070
En doctor Major Blake, dat is
de dokter die daar de leiding

654
00:59:45,070 --> 00:59:56,800
had, die had dus zes, zeven man,
ehm, ja, voor de patiënten dan.

655
00:59:59,350 --> 01:00:07,920
En een officier voor de recreatie, die
dus de troepen bezig moet houden met alles

656
01:00:07,920 --> 01:00:10,380
Dus jullie hoefden niet
voor die troepen te zorgen

657
01:00:10,380 --> 01:00:16,400
Ik was wel de enigste die
zorgde dat ze alles wat ze nodig

658
01:00:16,400 --> 01:00:20,310
hadden, ja, en voor de rest was
de bemanning voor het schip

659
01:00:21,800 --> 01:00:24,360
En jullie kok kookte
ook voor de Laskaren

660
01:00:24,360 --> 01:00:26,850
Nee, die hadden hun
eigen keuken allemaal.

661
01:00:26,850 --> 01:00:31,649
Ja en we hadden ook nog Javaanse bediendes aan
boord, twaalf. En die hadden ook hun eigen keuken.

662
01:00:31,650 --> 01:00:40,960
En dan hadden we nog navy personel, dus
Amerikaanse, die hadden ook hun eigen.

663
01:00:40,960 --> 01:00:46,489
Ja, je staat er versteld van wat er allemaal
plaats had op zo’n klein bootje eigenlijk. Ja

664
01:00:48,400 --> 01:00:50,435
En waar komen de Laskaren vandaan

665
01:00:50,360 --> 01:00:55,330
Ik dacht uit Calcutta
daar, die omgeving

666
01:00:55,330 --> 01:01:00,450
Want u deelde ook ’s ochtends hun
voorraad uit ook aan de Laskaarse kok

667
01:01:00,450 --> 01:01:02,720
Ja, geitenvlees meestal. Ja. Ja

668
01:01:05,480 --> 01:01:06,070
Geitenvlees

669
01:01:06,070 --> 01:01:06,930
Ja

670
01:01:06,930 --> 01:01:08,350
En wat nog meer

671
01:01:08,720 --> 01:01:13,000
En rijst natuurlijk. Ja,
en groente, gewone groente.

672
01:01:20,080 --> 01:01:25,200
Ja, niet ehh, ik had eigenlijk, ik was eigenlijk
de enigste die met die Amerikanen te maken had,

673
01:01:25,200 --> 01:01:26,710
omdat ik de uitgave [maakt
zijn zin niet af]. Kijk,

674
01:01:26,710 --> 01:01:31,530
de voeding bleef in bezit,
die was van de Lloyd.

675
01:01:31,530 --> 01:01:35,060
Maar het werd allemaal, zeker naderhand,
moest het in de boeken verwerkt worden.

676
01:01:35,060 --> 01:01:38,840
Werd het in rekening gebracht

677
01:01:38,840 --> 01:01:43,130
En hoe lang heeft u, want u voer
dan van San Francisco naar Azië

678
01:01:43,130 --> 01:01:43,710
Ja

679
01:01:43,710 --> 01:01:47,590
En in Azië steeds een
andere plek denk ik

680
01:01:47,590 --> 01:01:54,700
Ja, we zijn op het eiland Guam, Okinawa
en de Witok en Manos, Nieuw-Guinea.

681
01:01:54,700 --> 01:01:56,520
Al die plekken zijn we geweest, ja.

682
01:01:56,520 --> 01:02:02,440
Ja, ik kwam dikwijls op eilanden, dat
je dacht, dat je de naam amper wist, ja

683
01:02:02,840 --> 01:02:04,850
En voer je dan leeg terug

684
01:02:06,250 --> 01:02:09,190
Nou, meestal namen we een
paar gewonden mee terug,

685
01:02:09,190 --> 01:02:13,620
soldaten die afgelost moesten
worden, maar ook gewonden.

686
01:02:14,420 --> 01:02:22,290
Maar later toen wij, en dat was het
eiland Guam dat was nog wel erg

687
01:02:22,290 --> 01:02:26,400
bestookt door de Amerikanen, daar
kregen wij gewonde Japanezen mee terug.

688
01:02:26,400 --> 01:02:36,666
En die brachten we naar Hawaï. Amerika
wilde ze niet op het vaste land hebben.

689
01:02:36,666 --> 01:02:37,299
Dus die werden op Hawaï afgezet

690
01:02:37,650 --> 01:02:39,500
En hoe waren die aan boord

691
01:02:39,840 --> 01:02:42,850
nou, die werden zonder
[onderbreekt zijn zin] we hadden

692
01:02:42,850 --> 01:02:46,180
die thuisreis ook al een paar
honderd mariniers aan boord.

693
01:02:46,220 --> 01:02:51,540
En als ze dus naar de eetzaal moesten,
dan stonden die mariniers in lijn

694
01:02:51,540 --> 01:02:59,030
waar ze dus langs moesten lopen dat ze
niet, ja, uit de verder konden verder

695
01:02:59,710 --> 01:03:01,252
En de soldaten sliepen in het ruim

696
01:03:01,460 --> 01:03:03,710
Ja. Drie hoog

697
01:03:04,130 --> 01:03:04,250
Zo

698
01:03:04,250 --> 01:03:08,380
En die gingen door een
grote, ja, kap eigenlijk.

699
01:03:08,380 --> 01:03:14,260
Daar kon je met zijn drieën of vieren tegelijk
naar beneden, maar je moet er niet aan denken

700
01:03:14,260 --> 01:03:20,510
dat er wat gebeurt, dan komt er zo’n vijf-
zeshonderd man stormt er naar die trappen toe

701
01:03:20,940 --> 01:03:21,369
Als er torpedogevaar was

702
01:03:21,370 --> 01:03:26,910
Ja, dat was een ramp
geworden natuurlijk. Ja

703
01:03:27,550 --> 01:03:28,390
Maar dat is niet gebeurd

704
01:03:28,110 --> 01:03:28,353
Nee

705
01:03:28,354 --> 01:03:28,597
Nee

706
01:03:28,597 --> 01:03:28,841
Nee

707
01:03:28,841 --> 01:03:35,340
Wat voor idee kreeg u toen van de oorlog
in Azië toen u iedere keer naar al die…

708
01:03:35,850 --> 01:03:38,870
Ja, toen werden we beter
op de hoogte gehouden.

709
01:03:38,870 --> 01:03:44,150
We hadden een dagkrant van
het leger iedere dag, waar

710
01:03:44,150 --> 01:03:48,850
de omstandigheden bekend
waren, hoe we ervoor stonden.

711
01:03:49,000 --> 01:03:54,860
Toen werd een, ja, toen we op de Noord-Atlantic
zaten, hadden we alleen maar tegenslag.

712
01:03:54,860 --> 01:04:02,560
Wisten we nog steeds niet of we zouden winnen
ooit of verliezen, ja, er was geen zekerheid

713
01:04:02,560 --> 01:04:07,830
Maar naarmate ik dus aan die
andere kant zat, San Francisco,

714
01:04:08,260 --> 01:04:12,180
kregen we de berichten
direct door van de Amerikanen.

715
01:04:12,180 --> 01:04:19,410
En toen ging het ook veel beter ook, hè, toen kwam
er dus steeds meer, ja, overwinningen uit de bus

716
01:04:19,410 --> 01:04:22,820
En u had een scheepskrant.
Wat las u daar allemaal in

717
01:04:23,180 --> 01:04:24,380
Nou, ze liggen op bed

718
01:04:24,380 --> 01:04:34,120
Hier liggen ze. Ze liggen hier

719
01:04:34,120 --> 01:04:35,096
Oh ja, dat is er één nog, maar ja.

720
01:04:35,250 --> 01:04:40,870
Leest u zelf maar even

721
01:04:40,870 --> 01:04:41,310
Ja.

722
01:04:41,310 --> 01:04:53,090
Even kijken wat… “Motorschip
Kota Inten, Malayan for "City

723
01:04:53,090 --> 01:05:07,580
of Diamonds”, dat is de naam,
“was build in Rotterdam in 1927”

724
01:05:07,580 --> 01:05:13,150
“For a number of years she has run between
the States and the Indies, carrying

725
01:05:13,150 --> 01:05:18,960
general cargo and living accommodation
for only 35 persons”, dat was Kota Inten.

726
01:05:19,820 --> 01:05:41,020
En dan ja, de: “since this time this had
delivered troops to New-Guinea, Marianas, Guam,

727
01:05:41,020 --> 01:05:46,193
Hollandia and Okinawa”, dat zijn de, ja, ”the
Kota Inten has always missed the many accidents

728
01:05:46,194 --> 01:05:53,890
that have taken of the ships, that were build
in the same class”. “However, some of the

729
01:05:53,890 --> 01:06:04,940
ships of the officers of the ship can tell
of the experience with Jap suicide planes”

730
01:06:04,940 --> 01:06:05,739
Dat was die aanval die
we mee gemaakt hebben

731
01:06:05,740 --> 01:06:08,530
U heeft een aanval mee gemaakt

732
01:06:08,760 --> 01:06:09,200
Ja

733
01:06:09,650 --> 01:06:15,090
Wilt u daar over vertellen? Dat was
een kamikaze vliegtuig begrijp ik

734
01:06:15,090 --> 01:06:28,000
Dat, ja. Nou ja, dus dat begint
bij de captain L. Van Denderen.

735
01:06:28,000 --> 01:06:34,980
Dat was onze kapitein, dus de commandant,
die: “skipper of the USAT, United States

736
01:06:34,980 --> 01:06:42,380
Army Transport, stood with some of his
men on the wing of the bridge and watched

737
01:06:42,380 --> 01:06:51,880
the fireworks, when a number of Jap planes
attacked harbor shipping sunday night“

738
01:06:52,170 --> 01:06:59,860
“A Jap suicide plane circled
over and dived the ships in

739
01:07:01,160 --> 01:07:08,870
it and the plane exploded just
before it reached its target.

740
01:07:08,870 --> 01:07:18,680
Part of the engine hit the stateroom of the senior
gunnery officer and smashed it up quite a bit.

741
01:07:18,680 --> 01:07:28,510
Other parts banged through the portholes,
splattering oil in the junior gunnery officer’s

742
01:07:28,510 --> 01:07:36,003
stateroom.” En dan volgt er een: “the
damage was light”, dus dat viel nog wel mee.

743
01:07:36,180 --> 01:07:42,060
“Captain Van Denderen”, die aan de
brug stond, “saw something coming

744
01:07:42,060 --> 01:07:50,930
his way and he stepped back flying
out his arms, but he was too late.

745
01:07:50,930 --> 01:07:55,160
But it was too late: his whole body was
splattered with oil”, hij had een wit uniform aan

746
01:07:55,190 --> 01:07:59,580
en dat ehh, de explosie van het vliegtuig wat
een olie in zat, dat kreeg hij over hem heen.

747
01:07:59,580 --> 01:07:59,910
Ja

748
01:07:59,910 --> 01:08:08,830
En in zijn hand: “In one
hand he held two of the dead

749
01:08:08,830 --> 01:08:15,490
Jap pilot’s teeth”, het
gebit had hij in zijn handen

750
01:08:15,490 --> 01:08:16,260
Van

751
01:08:16,260 --> 01:08:19,710
Ja, het staat zo geschreven ja

752
01:08:19,710 --> 01:08:22,280
Ja, het gebit van wie

753
01:08:22,280 --> 01:08:28,890
Van die suicide, die Japanees. En zijn knie lag
op het voorschip. Zo is die uit mekaar gespetterd

754
01:08:28,890 --> 01:08:30,750
En dat heeft u ook gezien

755
01:08:30,750 --> 01:08:36,500
Ik heb het niet gezien, nee. Ik
zag het wel aangeschoten worden.

756
01:08:36,500 --> 01:08:39,917
Ik stond benedendeks door
een patrijspoort te kijken.

757
01:08:39,918 --> 01:08:47,049
En toen ging toen ontzettend werd er veel
geschoten allemaal en toen zag ik het

758
01:08:47,049 --> 01:08:50,830
vliegtuig dichterbij komen, maar ik heb
het niet uit mekaar zien spetteren.

759
01:08:51,200 --> 01:08:51,990
Nee.

760
01:08:52,430 --> 01:08:56,110
Dan staat er nog bij: “the
skipper carries those teeth

761
01:08:56,110 --> 01:09:00,500
around with him, but there
is no bite left in them”

762
01:09:00,500 --> 01:09:10,960
Wist u trouwens wat er in Nederland
gebeurde? Kreeg u brieven van thuis

763
01:09:10,960 --> 01:09:18,160
Nee, ik heb twee Rode Kruisbrieven
tijdens die zes jaar ontvangen van thuis.

764
01:09:18,610 --> 01:09:21,340
Ja, in die vijf jaar
dan van de oorlog.

765
01:09:21,340 --> 01:09:25,568
En die waren heel kort, twaalf
woorden: “met ons gaat alles goed”. Ja.

766
01:09:25,820 --> 01:09:31,240
En voor de rest heb
ik nooit wat gehoord.

767
01:09:31,240 --> 01:09:38,660
Ik wist echt niet tot een maand na de oorlog
kreeg ik pas de eerste brieven van thuis. Ja

768
01:09:38,660 --> 01:09:39,840
U wist helemaal niet…

769
01:09:39,840 --> 01:09:46,460
Ik wist niet of, nee, of ze het
overleefd hadden of wie er, nee

770
01:09:46,460 --> 01:09:51,360
Nee, want als u bijvoorbeeld ergens aan wal
lag, ging u dan naar een zeemanshuis of…

771
01:09:51,360 --> 01:09:55,340
Ja, in New York was er een
zeemanshuis, dat was vooral

772
01:09:55,340 --> 01:10:01,470
dinsdags avonds was er een optreden
van een Nederlandse zanger.

773
01:10:01,470 --> 01:10:03,090
Die heette Leo Fuld

774
01:10:03,090 --> 01:10:11,040
En vroeger heft hij voor de Vara of voor de
Avro gezongen, maar die was voordat de Duitse

775
01:10:11,040 --> 01:10:19,580
bezetting was hij al naar Amerika gevlucht
misschien wel, dat hij het aan zag komen, joods.

776
01:10:19,580 --> 01:10:24,212
Maar dat was de entertainer
voor de Dutch sailors.

777
01:10:24,212 --> 01:10:29,910
En dan was er een dansavond in
Southstreet in New York, dinsdagavond.

778
01:10:29,910 --> 01:10:36,240
En dan werden de meisjes van de
office van Broadway 25 van de Lloyd

779
01:10:36,240 --> 01:10:41,440
en de Holland-Amerikalijn, die daar
zaten, die werden gevraagd of ze

780
01:10:41,440 --> 01:10:46,920
daar naartoe wilden komen voor
eventueel, ja, met sailors te dansen.

781
01:10:46,920 --> 01:10:47,930
Ja

782
01:10:48,570 --> 01:10:48,800
En was er in Londen
ook een zeemanshuis

783
01:10:48,800 --> 01:10:54,017
In Londen ben ik nooit in een zeemanshuis [maakt
zijn zin niet af]. Zal er wel geweest zijn.

784
01:10:54,018 --> 01:10:54,840
Ja, dat moet wel, maar ik
ben er nooit geweest. Nee

785
01:10:54,840 --> 01:10:55,420
Nee

786
01:10:55,420 --> 01:11:05,090
Het enige waar ik geweest ben dat is dus
toendertijd toen wie die aanzoek hadden om

787
01:11:05,090 --> 01:11:06,710
voor de kerst bij koningin Emma, bij koningin
Emma, bij koningin Wilhelmina te komen

788
01:11:06,710 --> 01:11:07,160
Oh, vertel

789
01:11:07,160 --> 01:11:18,540
Met een aantal zeelieden. En dan werden we
uitgenodigd in het Ambassador Hotel in Londen.

790
01:11:20,140 --> 01:11:27,760
En daar ehh, toen we daar kwamen, werden we
van koffie voorzien. We konden gaan zitten.

791
01:11:27,760 --> 01:11:29,830
En er was een toneel.

792
01:11:30,810 --> 01:11:35,480
En toen we eenmaal koffie gedronken
hadden, toen kwam Wilhelmina op het toneel

793
01:11:35,481 --> 01:11:37,660
eigenlijk en dan gingen we allemaal staan
en dan ging zij zitten, weet je wel.

794
01:11:37,660 --> 01:11:43,980
Wij wisten niet wat we moesten doen. En daarna
kwam ook prins Bernhard in zijn volle uniform.

795
01:11:44,230 --> 01:11:46,520
Die onderhield zich
dan met de zeelieden.

796
01:11:46,520 --> 01:11:52,500
Wilhelmina, die hield zich, die vroeg:
“zijn er nog marine van de, ehh,

797
01:11:52,500 --> 01:11:56,251
leden van de koninklijke marine
hier?”. Daar hield zij zich mee bezig.

798
01:11:57,430 --> 01:11:59,500
En Bernhard met de koopvaardij dan

799
01:11:59,510 --> 01:12:05,340
Dus we stonden daar in een kringetje
van een zeven rondom hem heen.

800
01:12:05,340 --> 01:12:11,660
En hij vroeg zo het een en ander hoe het
was daar, hoe het er op zee aan toe ging.

801
01:12:12,770 --> 01:12:20,140
En hij had er aandacht voor en mij werd niets
gevraagd dus ik had niets te zeggen ook.

802
01:12:20,140 --> 01:12:22,931
Nee hoor, maar toen was ik
negentien jaar oud en ehh,

803
01:12:22,931 --> 01:12:24,840
ja, ik wist niet hoe ik
hem aan moest spreken ook.

804
01:12:25,240 --> 01:12:27,010
Dat was, nou ja.

805
01:12:27,010 --> 01:12:36,700
Daarna, en dat is iets anders,
ik kwam dus bij de NedLloyd

806
01:12:36,700 --> 01:12:42,535
in dienst, de Rotterdamse Lloyd
naderhand Nedlloyd geworden.

807
01:12:42,535 --> 01:12:50,310
En toen kwamen we in een nieuw gebouw
te zitten met de directie waar ook

808
01:12:50,310 --> 01:12:57,060
de raad van bestuur aanwezig was,
want prins Bernhard zou die dag komen.

809
01:12:57,870 --> 01:13:01,860
Die zat ook in het, ja, de ene functie

810
01:13:01,860 --> 01:13:02,850
In welk jaar was dat

811
01:13:02,850 --> 01:13:11,340
Dat was in, ehh, in ik denk
’55 zoiets nou later. Later.

812
01:13:13,300 --> 01:13:22,950
Ja, dat moet in de zeventiger jaren, afijn
dus ehh, dus de raad van bestuur zat te

813
01:13:22,950 --> 01:13:27,840
vergaderen en prins Bernhard die zou ook
komen, maar die kwam met zijn eigen auto.

814
01:13:27,840 --> 01:13:32,050
En de portier had de opdracht
gekregen om hem naar boven te brengen.

815
01:13:32,280 --> 01:13:38,480
Maar toen prins Bernhard zijn auto weg
gezet had in de garage ging hij langs

816
01:13:38,480 --> 01:13:41,450
de portier en zei: “ik vind het wel”.
Dus hij ging in de lift naar boven toe.

817
01:13:41,600 --> 01:13:49,860
En toen kwam hij in de eetzaal van de
raad van bestuur terecht waar ik stond.

818
01:13:49,860 --> 01:13:54,779
Alleen, achter de bar en hij
kwam daar binnen. Zijn pijpje zo

819
01:13:54,780 --> 01:14:06,335
Het enige, eigenlijk heb ik een kwartier met
hem alleen gestaan zonder een woord te zeggen.

820
01:14:06,335 --> 01:14:12,119
En ik had wel eens willen zeggen: “Weet u nog in
Londen”. En ik had het lef er toen niet toe hoor.

821
01:14:12,119 --> 01:14:13,450
Of lef, dat ehh, ja.

822
01:14:13,450 --> 01:14:17,900
Het enige wat hij tegen mij zegt:
“Mag ik een wit wijntje van u”.

823
01:14:17,900 --> 01:14:21,121
En we hadden die dag ervoor was
er een van de officieren geweest.

824
01:14:21,230 --> 01:14:26,100
En hadden we gevraagd: “Wat drinkt
de prins eigenlijk?”. Dus Chablis.

825
01:14:26,100 --> 01:14:32,000
Nou ja, dat had ik al klaar
staan die fles, dus, ja.

826
01:14:32,000 --> 01:14:41,386
Maar en toen wist de raad van bestuur nog niet dat
die aangrenzende zaal, dat daar de prins stond.

827
01:14:41,387 --> 01:14:43,000
Die zaten daar nog te vergaderen.

828
01:14:43,000 --> 01:14:49,070
Kwam die secretaresse van meneer Ruys,
die daar ook zat, die kwam langs.

829
01:14:49,070 --> 01:14:50,777
Die zag mij met prins Bernhard staan.

830
01:14:50,777 --> 01:14:58,187
En die zegt, die ging gelijk de raad van
bestuur waarschuwen dat de prins er was.

831
01:14:58,187 --> 01:15:01,750
Ja, ik heb altijd een beetje moeten
denken daaraan. Dat vergeet je niet

832
01:15:01,760 --> 01:15:05,460
Maar goed u had hem dus
ook in Londen gezien

833
01:15:05,460 --> 01:15:09,350
En ik had hem in Londen gezien. Ja maar,
toen zag hij zoveel mensen ook dus.

834
01:15:09,350 --> 01:15:14,870
En dat was ook zo lang geleden,
want dan praat ik over, ja

835
01:15:15,330 --> 01:15:17,610
Kreeg u in Londen ook
een kerstpakket of niet

836
01:15:17,610 --> 01:15:21,010
Ja, dat heb ik uit handen van
Wilhelmina geloof ik gehad.

837
01:15:21,010 --> 01:15:23,920
Ja, daar zat een mooie das in en wat, wat,
ja, nog een paar mooie, leuke dingen. Ja.

838
01:15:23,921 --> 01:15:37,259
Ik weet van diezelfde avond dat we weggingen.
Ja, het was natuurlijk hartstikke donker buiten.

839
01:15:37,260 --> 01:15:43,610
Ik was nog maar net in mijn hotel en
toen begonnen ze weer te bombarderen.

840
01:15:43,610 --> 01:15:50,425
De Blitzkrieg was toen in volle gang
in ’41. Ja. Dus zaten we in de kelders

841
01:15:50,730 --> 01:15:53,990
En hoeveel jaar bent u eigenlijk
van huis geweest in totaal

842
01:15:53,990 --> 01:15:54,450
Zes jaar

843
01:15:54,450 --> 01:15:55,270
Zes jaar

844
01:15:55,270 --> 01:16:07,600
Ik ging in februari ’40 van huis en
ik ben in februari thuis gekomen,’46

845
01:16:07,600 --> 01:16:09,800
Nou, bijna negen maanden
na het aflopen van de oorlog

846
01:16:09,800 --> 01:16:17,100
Ja. Ja. Ja, wij werden later afgelost
omdat we niet getrouwd waren.

847
01:16:17,100 --> 01:16:27,600
Diegenen die dus familie, die man of vrouw, die
getrouwd waren, die kregen eerder aflossing.

848
01:16:29,070 --> 01:16:34,409
En ehh, voor ons, ja, nou ja je kreeg
gewoon geen aflossing. Je moest wachten.

849
01:16:34,410 --> 01:16:37,270
Je kon het ook niet aanvragen ook

850
01:16:37,270 --> 01:16:44,560
En u ver de Nieuwe Waterweg op

851
01:16:45,280 --> 01:16:53,217
Ja, ik kwam thuis. Ik werd in
Los Angeles, ik ging van Frisco.

852
01:16:53,218 --> 01:16:58,510
Daar was een standplaats
onder de Golden Gate Bridge.

853
01:16:58,510 --> 01:17:05,090
En toen ik naar huis mocht, moest ik
met de Greyhound bus naar Los Angeles

854
01:17:05,090 --> 01:17:12,040
Daar heb ik een paar dagen in een hotel
gezeten. En toen kwam de Gerard Dou.

855
01:17:12,040 --> 01:17:15,171
Dat was een replacement ship, wat
ze noemden, hè, een vervangingsschip

856
01:17:15,420 --> 01:17:20,080
voor al die schepen die
natuurlijk getorpedeerd werden.

857
01:17:20,160 --> 01:17:26,400
Daar kwamen langzamerhand van de Engelse kant
vervangingsschepen voor. En dat was de Gerard Dou ook.

858
01:17:26,400 --> 01:17:28,657
En daar ben ik mee thuis gevaren.

859
01:17:29,580 --> 01:17:33,774
En die kwam van Vancouver met een
lading hout en die pikte mij daar op.

860
01:17:33,774 --> 01:17:37,960
Nou ja, niet voor mij alleen maar
die moest daar toch aan doen.

861
01:17:37,960 --> 01:17:42,655
Ja, toen ben ik zo door het Panamakanaal
naar Nederland gevaren via Curaçao, ja. Ja

862
01:17:42,940 --> 01:17:47,690
En werd u opgewacht op de kade

863
01:17:47,690 --> 01:17:49,278
Ja, mijn vader was er,
mijn broers. Ja. Ja.

864
01:17:49,278 --> 01:18:01,390
En ik had er, ja, ik had wel een hoop dingen
ingeslagen van kleding, etenswaren wat houdbaar was

865
01:18:03,070 --> 01:18:06,089
En dat was natuurlijk
een hartelijk welkom. Ja

866
01:18:06,090 --> 01:18:09,210
Wat vond u van Nederland na zes jaar

867
01:18:09,210 --> 01:18:10,510
Nou, het zag er belabberd uit.

868
01:18:11,150 --> 01:18:18,480
Toen wij daar bij de richting
Waalhaven, toen zag ik die kranen

869
01:18:18,480 --> 01:18:21,753
voorover liggen in het water, want
ze hadden natuurlijk, die Duitsers

870
01:18:21,770 --> 01:18:22,748
hadden er natuurlijk nog een chaos
van gemaakt voordat ze weggingen.

871
01:18:22,748 --> 01:18:25,301
Ja, dat zag er bedroevend
uit eigenlijk, ja.

872
01:18:25,301 --> 01:18:26,802
En ik verwachtte ook
helemaal geen feestcommissie

873
01:18:26,802 --> 01:18:34,890
ofzo, maar ja, de vlag hing
wel uit toen ik thuis kwam.

874
01:18:43,960 --> 01:18:48,251
En ehh, nou ja, mijn ouder leefden allebei
nog, dus, mijn broers, mijn zus. Ja.

875
01:18:48,251 --> 01:18:51,570
En, nou ja, ik zeg het, ik ben zes weken
thuis geweest en toen zat ik weer op zee.

876
01:18:53,920 --> 01:18:59,700
Nederlandse troepen naar Indonesië

877
01:18:59,920 --> 01:19:24,190
En u heeft gevaren tot

878
01:19:24,190 --> 01:19:25,420
Tot ’53. Ja. Ja, er zat
eigenlijk niks anders op.

879
01:19:25,420 --> 01:19:31,370
Ik, ik werd op het kantoor geroepen of ik, toen
was de Willem Ruys, ja, die was net in afbouw.

880
01:19:31,370 --> 01:19:38,030
En daar ben ik dus nog een aantal weken
in Vlissingen geweest om daar op het schip

881
01:19:38,030 --> 01:19:44,266
bekend te worden met de weg een beetje te
vinden, want het was, ja, het was een beetje

882
01:19:44,267 --> 01:19:48,730
ingewikkeld schip, niet, maar, ja, er waren
zoveel gangen en hutten, ja, van alles.

883
01:19:49,150 --> 01:20:00,590
Ja, het was wel een werkpakhuis. ’s
Morgens om zes uur begonnen we daar

884
01:20:00,590 --> 01:20:07,092
En dan had je tot twee uur liep
de lunch en alles, breakfast enzo.

885
01:20:07,093 --> 01:20:11,751
Dan hadden we twee uur vrij en dan stond
je weer tot ’s avonds negen uur. Ja

886
01:20:11,940 --> 01:20:14,624
En dan was u weer assistent hofmeester

887
01:20:14,570 --> 01:20:16,910
Was ik pantryman.

888
01:20:16,910 --> 01:20:23,997
Dat was, dat is een, ja, dan ga
je over de afwasmachines, over de,

889
01:20:23,998 --> 01:20:29,190
ja, je hebt twaalf Javanen die heb
je over de koffie en thee pantry.

890
01:20:29,620 --> 01:20:31,940
Dat valt allemaal buiten
de keuken natuurlijk.

891
01:20:32,420 --> 01:20:38,237
Zilverkamer enzo, alles wat niet voor de
keuken is dat komt bij de pantryman terecht.

892
01:20:38,237 --> 01:20:44,020
En dat ehh, dat heb ik dan
een paar jaar gedaan daar, ja

893
01:20:44,020 --> 01:20:47,840
En voer u nog met andere mannen
die in de oorlog hadden gevaren

894
01:20:48,430 --> 01:20:50,510
Ja, het vreemde was dat je daar
nooit over praatte eigenlijk.

895
01:20:50,510 --> 01:20:56,280
Ik had met mensen waarmee in
negen maanden op de middellandse

896
01:20:56,280 --> 01:20:59,310
zee, de Frans van Mieris dat
was ook zo’n vervangingsschip.

897
01:20:59,600 --> 01:21:08,840
Daar zat een kok en die, daar had ik
dagelijks, ja, mee te doen eigenlijk

898
01:21:09,090 --> 01:21:18,062
En we raakten het helemaal niet
aan. Nee. Dat is vreemd ook.

899
01:21:18,063 --> 01:21:21,815
Ik ben daar pas een beetje over na gaan
denken, echt, toen ik met pensioen was.

900
01:21:21,815 --> 01:21:33,930
Toen dacht ik: “ja, waarvoor praatte je
daar niet over?”. Ja, het was toch wel, ja

901
01:21:33,930 --> 01:21:34,870
Heeft u daar een antwoord op
waarom daar niet over werd gepraat

902
01:21:34,990 --> 01:21:39,920
Ik zou het niet weten. Nee, want
anderen deden het ook niet. Gek is dat.

903
01:21:39,920 --> 01:21:46,100
Ik had een tweede stuurman, Jansen was
dat, die zat ook [onderbreekt zijn zin]

904
01:21:46,100 --> 01:21:52,630
ik kwam naderhand als chef koffiekamer
bij de Lloyd en die, er zat een chef,

905
01:21:52,630 --> 01:21:58,540
er zat een ja, een tweede stuurman, die
had er ook een baan aan de wal gekregen.

906
01:21:59,150 --> 01:22:03,760
En daar had ik mee gevaren in de Middellandse
Zee ook. En daar gewoon met elkaar om gegaan ook

907
01:22:03,760 --> 01:22:04,640
En we praatten er niet eens over.

908
01:22:05,130 --> 01:22:12,358
We zeiden niet: “Weet je nog dit of
dat”. Er werd geen woord over gezegd.

909
01:22:12,358 --> 01:22:17,480
Nee, maar dat merk ik ook wel
eens met, ja, ik heb een broer die

910
01:22:17,480 --> 01:22:21,440
in Indonesië drie jaar gezeten
heeft, vanwege de vrijwilligers.

911
01:22:21,440 --> 01:22:25,400
En die praatte er ook nooit over.

912
01:22:25,400 --> 01:22:32,934
En er zijn er meer waarvan ik wel
hoorde, ja, het kwam er gewoon niet van.

913
01:22:32,935 --> 01:22:33,179
Het is eigenaardig eigenlijk
hè, want het was toch belangrijk

914
01:22:33,180 --> 01:22:43,580
Ja. Ja. Had u er ook gene
behoefte aan om er over te praten

915
01:22:43,580 --> 01:22:53,250
Nee. Achteraf wel. Achteraf zeker, ik had
er veel meer open over moeten wezen. Ja

916
01:22:53,250 --> 01:22:53,570
Want

917
01:22:53,570 --> 01:22:57,681
Nou ja, dat je daar een beetje bekendheid,
dat je toch wel wil laten weten

918
01:22:57,682 --> 01:23:03,980
wat je voorheen gedaan heb allemaal,
wat je mee gemaakt heb eigenlijk.

919
01:23:03,980 --> 01:23:06,230
Dat wilde je wel eens kwijt

920
01:23:06,230 --> 01:23:09,520
Maar in het begin was dat
niet zo, dat, ehh, nee

921
01:23:09,520 --> 01:23:12,250
En toen u thuis kwam, vroegen
uw ouders daar wel naar

922
01:23:12,250 --> 01:23:22,170
Vroegen er wel naar, maar heel
weinig. Ja. Dat is vreemd eigenlijk

923
01:23:22,170 --> 01:23:25,429
En zij vertelden wel over hun oorlog,
wat zij in de oorlog hadden beleefd

924
01:23:25,430 --> 01:23:27,780
Jaha, maar zij hadden het
alleen maar over de honger

925
01:23:27,780 --> 01:23:29,330
die zij gehad hadden, hè.
Dat was natuurlijk erg ook.

926
01:23:29,330 --> 01:23:38,850
Ja. Ik hoor het mijn moeder nog zeggen: “Jij hebt
zeker geen honger gehad”, toen ik thuis kwam.

927
01:23:38,851 --> 01:23:40,620
Ja, dat ehh, zo ging dat.

928
01:23:40,620 --> 01:23:44,700
Maar ik zei niet gelijk er boven op:
“Ja, maar wat ik gezien heb, is wel,

929
01:23:44,700 --> 01:23:50,100
ehh, ja dat was wel anders”. Nee,
dat kwam niet, ehh, niet ter sprake.

930
01:23:50,690 --> 01:23:56,119
Nee. Nou ja, er werden
ook, ja wie was dat

931
01:23:56,120 --> 01:24:07,396
De dominee kwam de andere dag. En, ja, die
praatte er ook niet over en ik ook niet, nee. Ja.

932
01:24:07,396 --> 01:24:16,580
Ja, er waren ook wel mensen
van, van wie er een zoon

933
01:24:16,580 --> 01:24:20,620
om gekomen was bij een
scheepsramp met een torpedering.

934
01:24:20,870 --> 01:24:24,044
En die probeerden dan van mij aan
de weet, die dachten: “ja, jij hebt

935
01:24:24,044 --> 01:24:28,349
er ook gezeten; je hebt het
misschien wel gezien”. Maar ja, die

936
01:24:28,350 --> 01:24:34,460
wilden, je zat er met zoveel mensen
ook, ja, je zat op andere schepen.

937
01:24:34,460 --> 01:24:39,750
Dus, en dat wist je dus gewoon niet.
Daar kon je geen antwoord op geven.

938
01:24:39,750 --> 01:25:05,140
Maar die mensen dachten wel iets te weten te komen
over hun zoon of wie ook wat er mee gebeurd was.

939
01:25:05,140 --> 01:25:07,630
Ja, het is allemaal zo lang
geleden, je moet dikwijls erg

940
01:25:07,630 --> 01:25:14,240
diep nadenken voordat je dus
ergens, ja, over gaat praten

941
01:25:14,240 --> 01:25:17,540
Maar wat denkt u: zou zonder de
koopvaardij de oorlog gewonnen zijn

942
01:25:17,540 --> 01:25:22,410
Nou, om maar met de woorden
van Churchill te spreken,

943
01:25:22,410 --> 01:25:31,760
die zei van: “zonder de vloot
hadden we Duits gesproken”

944
01:25:31,760 --> 01:25:34,610
En is de koopvaardij daar
na de oorlog genoeg voor

945
01:25:34,610 --> 01:25:37,440
gewaardeerd, voor dit
aandeel in de oorlogsvoering

946
01:25:37,440 --> 01:25:38,073
Ja, ik kan dat niet
beoordelen eigenlijk.

947
01:25:38,073 --> 01:25:44,342
Maar ja, ik moet zeggen nu
persoonlijk heb ik er vrede mee, ja.

948
01:25:44,740 --> 01:25:51,810
En ik heb nog een collega ook [onderbreekt
zijn zin] wat ons pensioen betreft

949
01:25:51,810 --> 01:25:54,790
U heeft een buitengewoon pensioen ofzo

950
01:25:54,790 --> 01:26:02,190
Ja, ja. En dat is ons toe gezegd
door Wilhelmina in Engeland

951
01:26:02,200 --> 01:26:02,880
In de oorlog

952
01:26:06,350 --> 01:26:06,800
In de oorlog, ja

953
01:26:06,800 --> 01:26:08,982
Heeft ze dat echt toe gezegd

954
01:26:08,983 --> 01:26:13,444
Dat zeelieden geen armoede
geleden hadden of zoiets.

955
01:26:13,753 --> 01:26:19,610
Dat heeft in de boeken gestaan
van eerder ook, hè, die uitgave.

956
01:26:19,611 --> 01:26:22,000
Letterlijk kan ik er geen
woord Ja, dat heeft….(…)

957
01:26:22,000 --> 01:26:31,880
U heeft nog een vriend met
wie u over de oorlog praat

958
01:26:31,880 --> 01:26:41,030
Ja. Ja, die woont hier aan de Maasboulevard.
Die zat op een army transport.

959
01:26:41,030 --> 01:26:44,199
Hij heb een neefje, de Weltevreden zelfde
maatschappij van de Rotterdamse Lloyd.

960
01:26:44,199 --> 01:26:53,180
En we zijn, ja, we zagen elkaar zelden hoor, een
enkele keer in San Francisco heb ik hem gezien.

961
01:26:54,130 --> 01:27:06,420
Maar dan ehh, nou ja, en hij is
begonnen op de visserij zoals ik

962
01:27:06,420 --> 01:27:08,460
Bij de Lloyd gaan varen En naderhand zijn we samen
bij het Lloyd gebouw aan de Lloydkade gekomen.

963
01:27:08,460 --> 01:27:11,960
Hij zat bij de technische dienst
dan en ik zat bij de civiele dienst.

964
01:27:12,880 --> 01:27:17,640
En al die tijd hebben we
dus contacten gehouden.

965
01:27:17,640 --> 01:27:19,696
Mijn vrouw kende zijn vrouw
weer, dus we gingen daar

966
01:27:19,696 --> 01:27:22,090
regelmatig op, toen ze allebei
nog leefden, op visite.

967
01:27:22,090 --> 01:27:31,070
Dat was toch, ja, en dat
is altijd aan gebleven.

968
01:27:31,070 --> 01:27:40,523
En nu ga ik er zo eens in de veertien dagen even
met de teletax naar toe. En dan is het varen.

969
01:27:40,523 --> 01:27:47,340
Dan praten we over dingen dus die
in de oorlog gebeurd zijn en,

970
01:27:47,340 --> 01:27:50,760
ja, daar herken je, je hoeft
het helemaal niet uit te leggen.

971
01:27:50,760 --> 01:27:55,130
Als je met iemand aan de wal gewoon
aan de praat gaat, die weinig van

972
01:27:55,130 --> 01:27:59,266
scheepvaart af weet en ook van de
oorlogsjaren daar, dan moet je bij

973
01:27:59,267 --> 01:28:05,795
het begin beginnen eigenlijk om
duidelijk te maken wat je beleefd heb.

974
01:28:05,795 --> 01:28:09,350
En dat is een heel verhaal natuurlijk

975
01:28:11,010 --> 01:28:14,980
Maar met hem daar heb
je gelijk: “oh ja”

976
01:28:20,380 --> 01:28:27,470
Ja, kijk en als je, dan praat ik over iets
anders, maar er waren natuurlijk, als je zes

977
01:28:27,470 --> 01:28:37,270
jaar, er waren ook getrouwde mensen die gewoon
kennis kregen van een vrouw na zes jaar.

978
01:28:37,270 --> 01:28:45,159
Je wist ook niet of je ooit terug zou
komen ook. Dus dat gebeurde ook wel.

979
01:28:45,160 --> 01:28:48,465
En die hadden het dan
moeilijk om terug te gaan. Ja.

980
01:28:48,466 --> 01:28:57,140
Ik heb, ja, ik weet wel, ja, ik kan
het misschien wel vertellen ook

981
01:28:57,140 --> 01:29:05,120
We hadden een eerste officier aan boord
en die ehm, we waren gestationeerd in

982
01:29:05,120 --> 01:29:14,950
San Francisco en hij had ook een dame,
een vrouw waarmee hij wel aan boord kwam.

983
01:29:15,450 --> 01:29:19,172
Maar toen de oorlog afgelopen was, kreeg hij bericht
dat hij naar huis mocht, afgelost zou worden.

984
01:29:19,172 --> 01:29:19,345
Hij heeft zichzelf
van het leven beroofd

985
01:29:20,050 --> 01:29:20,180
Zo

986
01:29:20,180 --> 01:29:37,410
Dat is wat ik meegemaakt heb.

987
01:29:37,410 --> 01:30:05,510
Ja en je weet natuurlijk niet wat er nog meer
achter zat natuurlijk, maar dat wel de, ehh, ja.

988
01:30:05,510 --> 01:30:09,630
Had u een vriendinnetje in de oorlog

989
01:30:09,630 --> 01:30:10,700
Ja, geen vast.

990
01:30:10,700 --> 01:30:17,830
Maar bij die, ik zat dus in Martinez waar
die Amsterdamse mevrouw woonde met die Deen

991
01:30:17,830 --> 01:30:23,530
getrouwd, die hadden ook twee kinderen van
veertien en zestien jaar waar ik dus ook logeerde.

992
01:30:24,390 --> 01:30:26,800
En die hadden ook een kennis komen.

993
01:30:26,800 --> 01:30:32,411
Dus daar kwamen ook meisjes die in
die tijd twintig, 21 jaar dus, ja,

994
01:30:32,412 --> 01:30:32,698
dat gingen we, die hadden een auto
en die namen we mee uit ook, ja.

995
01:30:32,699 --> 01:30:32,709
Ja

996
01:30:32,710 --> 01:30:38,300
En wat ging u doen dan

997
01:30:40,570 --> 01:30:47,400
Nou, we gingen bijvoorbeeld
naar, je had in de buurt een

998
01:30:47,400 --> 01:30:50,270
mormonenplaats, hoe heet
het, in Salt Lake City enzo.

999
01:30:50,270 --> 01:30:58,953
En met die mevrouw, die nam ons
mee naar de hoogste bergen daar in

1000
01:30:58,953 --> 01:31:04,740
Californië waar beneden was het tropisch
en boven gooiden we met sneeuwballen.

1001
01:31:05,520 --> 01:31:17,310
En dan, ja, als het, ja, ze
namen ons overal mee naar toe.

1002
01:31:17,310 --> 01:31:26,850
Ze hadden ook een mooie, mooie hut ergens
in het bos. Een echte waar je in kan wonen.

1003
01:31:26,850 --> 01:31:32,189
En dat was iets bijzonders wel ja

1004
01:31:32,190 --> 01:31:37,510
Heeft u na de oorlog nog contact
gehad met uw vriendinnetje daar

1005
01:31:37,510 --> 01:31:43,693
Eventjes, ja. Ja. Ja

1006
01:31:43,170 --> 01:31:46,560
Want u bent gelovig
opgevoed of nog gelovig

1007
01:31:46,590 --> 01:31:47,650
Nog, ja

1008
01:31:47,650 --> 01:31:50,580
En hoe ging dat dan aan boord van het
schip? Was er een wekelijkse kerkdienst

1009
01:31:50,580 --> 01:31:56,580
Nou, ik moet eerlijk zeggen,
er is weinig van gekomen. Ja.

1010
01:31:56,580 --> 01:32:02,010
Ik ben één keer in een kerk geweest,
in Londen. Toen zat ik achter Willemien

1011
01:32:03,440 --> 01:32:10,710
Dat was een Hollands kerkje en ik was met
een bejaarde man al, in mijn ogen toen.

1012
01:32:11,250 --> 01:32:18,607
Die zei: “Van Noord, ik ga morgen naar de
kerk”. Ik zeg: “Waar?”. Hij zegt: “Ga mee joh”.

1013
01:32:18,608 --> 01:32:26,510
Dus ik ben met hem mee gestapt en ja hoor,
daar zat, ik kwam achter Willemien te zitten.

1014
01:32:26,510 --> 01:32:29,265
Daar zat ze, een beetje grote hoed op.
Ja. Ja, voor de rest dominee Van Dorp.

1015
01:32:29,265 --> 01:32:35,020
Het was een Hollandse dominee

1016
01:32:35,020 --> 01:32:37,270
En het was wel uw kerk? Was het
wel uw kerkrichting of niet

1017
01:32:37,270 --> 01:32:38,540
Nou, daar heb ik mijn eigen niet bij
[onderbreekt zijn zin] ik dacht het is een kerk

1018
01:32:42,710 --> 01:32:52,100
Ja. En waarom is er voor de rest weinig
van gekomen dan? In de rest van de oorlog

1019
01:32:52,180 --> 01:33:04,610
Ja, misschien dat je toch ergens, ja, hoe moet ik
het zeggen? Je dacht er gewoon niet bij eigenlijk.

1020
01:33:04,630 --> 01:33:05,290
Ja

1021
01:33:05,290 --> 01:33:12,410
Ja, toch weer toen ik thuis was, ging
ik regelmatig wel ging ik naar de kerk.

1022
01:33:12,410 --> 01:33:15,170
Maar dat was gelijk afgelopen

1023
01:33:15,170 --> 01:33:20,810
Want u was ook bang. Was het geloof
u ook niet tot steun in de oorlog

1024
01:33:20,810 --> 01:33:26,970
Eerlijk gezegd, nee. Nee, dat
heb ik er niet kunnen vinden

1025
01:33:26,970 --> 01:33:27,603
Nee

1026
01:33:27,603 --> 01:33:28,236
Nee

1027
01:33:28,236 --> 01:33:36,890
En konden andere
mannen om u heen dat wel

1028
01:33:36,890 --> 01:33:44,580
Ook niet. Je hoorde nooit van
anderen: “Ik ga naar de kerk”, ofzo.

1029
01:33:44,580 --> 01:33:52,400
Als je ergens binnen lag.. Ik
weet wel we lagen in San Francisco.

1030
01:33:52,400 --> 01:33:59,280
Dat was op een zondag was er
in het Golden Gate theater, dat

1031
01:33:59,280 --> 01:34:03,023
was een van de grote theaters
daar, trad er ene Spike Jones op.

1032
01:34:03,023 --> 01:34:05,360
Misschien heb je er
wel een van gehoord

1033
01:34:05,380 --> 01:34:09,485
En die heb ik, die show heb ik gezien.

1034
01:34:09,485 --> 01:34:10,211
Maar toen ik er naar toe
ging, dacht ik: “ik had

1035
01:34:10,211 --> 01:34:13,600
eigenlijk in de kerk moeten
zitten”. Het was een zondag.

1036
01:34:13,600 --> 01:34:18,610
Nou ja, dat denk je dan even
hoor, maar zulk soort dingen, ja

1037
01:34:19,090 --> 01:34:27,080
Dus u leidde aan boord wel een heel ander
leven dan u hier in Vlaardingen gewend was

1038
01:34:27,080 --> 01:34:28,146
Jazeker wel, ja. Ja,
hoe moet ik het zeggen.

1039
01:34:28,146 --> 01:34:33,224
Ja, maar er was zo weinig vertier eigenlijk
hè. Er was een boekenkist aan boord.

1040
01:34:33,224 --> 01:34:36,030
Je kon een boek lezen. En
daar was alles mee gezegd.

1041
01:34:36,030 --> 01:34:42,620
Maar als ik hier kijk bij die Amerikanen wat die
allemaal deden: bokswedstrijden, muziek maken,

1042
01:34:44,180 --> 01:34:49,820
dan denk ik er zaten altijd wel hele goeie
muzikanten bij, film draaien, al die dingen meer.

1043
01:34:49,820 --> 01:34:58,760
Maar ja, die jongens moesten ook bezig gehouden
worden, want als we van San Francisco uit

1044
01:34:58,760 --> 01:35:06,990
met tweeduizend man troepen naar een van de
eilanden gingen, dan deden we eerst Hawaï aan

1045
01:35:07,200 --> 01:35:13,362
Dan kwamen we eerst in Honolulu
waar die schepen op zijn kant liggen.

1046
01:35:13,363 --> 01:35:18,039
Dat heb ik zoveel keer gezien ook en dan
mochten de troepen mochten allemaal aan de wal.

1047
01:35:18,039 --> 01:35:26,940
En dan werd er een show gegeven, een echte
hula-hula show. En dan gingen ze weer aan boord.

1048
01:35:27,120 --> 01:35:31,420
En dan hadden ze de grootste lol.

1049
01:35:31,420 --> 01:35:34,269
Maar als ze weer terug waren aan
boord, dan gingen ze altijd zo

1050
01:35:34,270 --> 01:35:40,350
echt na te denken van: “waar gaan
we naartoe?”. Dat zag je gewoon.

1051
01:35:40,350 --> 01:35:49,450
Maar ja, ze werden toch een beetje, ja,
iets bijgebracht van maak er maar wat van

1052
01:35:49,600 --> 01:35:55,060
Maar vond u het toen u terug kwam in
Vlaardingen niet moeilijk op zo’n dorp te wonen?

1053
01:35:55,060 --> 01:35:56,739
Want Vlaardingen was natuurlijk
nog een dorp in die tijd

1054
01:35:56,740 --> 01:35:59,210
Ik was, ja, ik was natuurlijk
wel anders gewend, omdat ik, ja.

1055
01:35:59,210 --> 01:36:09,438
Maar omdat ik snel weer ben gaan varen,
heb ik dat niet zo erg meegemaakt, nee

1056
01:36:10,020 --> 01:36:19,350
En was het ook na de oorlog zo, dat iedere
keer als u op zee was u niet naar de kerk ging?

1057
01:36:19,360 --> 01:36:21,500
Ook toen u na de oorlog voer

1058
01:36:21,500 --> 01:36:26,999
Nee, pas toen ik, ik ben
in ’51 getrouwd toen ik mijn

1059
01:36:26,999 --> 01:36:29,600
vrouw leerde kennen en in ’50
leerde ik mijn vrouw kennen.

1060
01:36:29,600 --> 01:36:36,610
Wij waren in ’51 getrouwd, ja. En toen,
ja, mijn vrouw was echt kerkelijk.

1061
01:36:36,610 --> 01:36:44,440
En daar ben ik mee naar
de kerk gegaan regelmatig.

1062
01:36:44,440 --> 01:36:45,730
En ik, ja, ik heb toen ook
nog belijdenis gedaan enzo

1063
01:36:45,730 --> 01:36:46,040
Dat had u nog niet gedaan, belijdenis

1064
01:36:46,040 --> 01:36:57,680
Nee. Nee, want ik was [maakt zijn zin niet
af]. Nee, dat had ik toen nog niet gedaan, nee

1065
01:36:59,750 --> 01:37:03,970
En als u toen met de Willem Ruys weg
ging, ging u wel naar de kerk zondags?

1066
01:37:03,970 --> 01:37:06,860
Was daar wel een kerkdienst
op zondag? Op de Willem Ruys

1067
01:37:06,860 --> 01:37:10,237
Ja maar, voor de bemanning
die, die in dienstwerking zat.

1068
01:37:10,238 --> 01:37:13,920
Nee, dat ging niet, want
je moest altijd klaar staan

1069
01:37:13,920 --> 01:37:14,310
Ja

1070
01:37:14,310 --> 01:37:20,381
Maar ja, dan was er wel iets in
Jakarta waar je naar toe kon gaan.

1071
01:37:20,381 --> 01:37:20,610
Maar ja, daar maakte
je ook geen gebruik van.

1072
01:37:20,610 --> 01:37:20,958
Ja

1073
01:37:20,959 --> 01:37:35,781
Ik vroeg me nog af of, of
u, heeft u vaak die gebouwen

1074
01:37:35,782 --> 01:37:40,320
van de shipping company bezocht
in Londen of in New York

1075
01:37:40,430 --> 01:37:45,070
Ehh, ik ben wel in Leadenhall Street
daar was de shipping gevestigd

1076
01:37:45,070 --> 01:37:46,520
In New York

1077
01:37:46,520 --> 01:37:48,940
Nee, Leadenhall Street in Londen.

1078
01:37:50,180 --> 01:38:00,710
En daar ehh, daar werd alles bijgehouden
van wat met de handgeschreven

1079
01:38:01,150 --> 01:38:02,000
Ja

1080
01:38:02,000 --> 01:38:04,290
Heb ik het niet laten zien wat

1081
01:38:06,670 --> 01:38:11,260
U heeft een persoonskaart begrijp ik

1082
01:38:11,260 --> 01:38:12,679
Hier ligt nog iets.

1083
01:38:12,680 --> 01:38:30,390
Nee, maar ik kreeg een uittreksel toen ik
bij die… oh maar misschien zit hier nog één.

1084
01:38:30,390 --> 01:38:40,340
Zegt u zelf maar wat het is

1085
01:38:40,340 --> 01:38:53,430
Nou ja, hier dit werd in Londen bijgehouden en
dat is voor the next of kin, voor de ouders.

1086
01:38:53,430 --> 01:38:57,950
Daar staan rangen. Op 10 ’45, ja

1087
01:38:58,670 --> 01:39:01,830
En wat werd er nou precies
bijgehouden in Londen

1088
01:39:01,950 --> 01:39:05,940
Nou, wat de pay off in New York
toen ik ziek was had betaald.

1089
01:39:05,940 --> 01:39:10,960
Van New York reisde ik naar Norfolk, toen
werd ik weer naar het schip gestuurd.

1090
01:39:11,550 --> 01:39:16,780
Toen weer terug in New York,
Beekman hospitaal, weer aan de wal.

1091
01:39:18,210 --> 01:39:23,580
Taplow Hill, dat was een ziekenhuis
in Engeland, een militair ziekenhuis.

1092
01:39:23,920 --> 01:39:31,770
Londen, Avondale hotel, daar heb ik dus gebivakkeerd.
Daar heb ik een paar weken, ja, gewoond.

1093
01:39:31,771 --> 01:39:36,360
Of gewoond, daar werden
wij ondergebracht.

1094
01:39:36,360 --> 01:39:39,490
En dan zat je met een aantal zeelieden
zat je daar ’s avonds aan tafel

1095
01:39:39,490 --> 01:39:45,930
en ik weet nog wel dat de landlady
die liep daar ook te bedienen.

1096
01:39:45,930 --> 01:39:48,856
Maar de Hollandse jongens die
daar zaten, die hadden het dikwijls

1097
01:39:49,120 --> 01:39:51,919
over de Engelse aardappelen, weet
je wel, die waren niet lekker.

1098
01:39:51,920 --> 01:40:00,110
En dan zei zij: “Ah You Dutchmen,
you are always complaining”. Ja

1099
01:40:00,110 --> 01:40:04,911
En: “Don’t you know there is a war?”,
en er waren jongens bij die waren

1100
01:40:04,911 --> 01:40:09,810
misschien twee keer getorpedeerd,
dus dat soort dingen, weet je wel.

1101
01:40:09,810 --> 01:40:12,939
Daar denk je dan wel eens aan. Ja

1102
01:40:12,940 --> 01:40:17,005
Kunt u zich ook nog al die Belgische meisjes
herinneren die daar zaten te schrijven

1103
01:40:16,910 --> 01:40:18,380
Nee. Nee

1104
01:40:20,290 --> 01:40:22,349
Dat schijnen Belgische
meisjes geweest te zijn

1105
01:40:22,350 --> 01:40:24,540
Oh, ja. Nee

1106
01:40:24,540 --> 01:40:26,419
Wat heeft u nog voor
andere papieren dan

1107
01:40:26,420 --> 01:40:29,300
Nou, dat zijn allemaal
plaatsen van schepen, ja.

1108
01:40:29,300 --> 01:40:50,660
Hier staat bijvoorbeeld “Lisbon 18-5”,
dus dat is achttien mei, “left Lisbon

1109
01:40:50,660 --> 01:40:56,710
for Port Avonmouth”, toen zijn we dus
de achttiende vertrokken naar Avonmouth

1110
01:40:56,710 --> 01:40:57,540
1940 was dat

1111
01:40:57,540 --> 01:40:58,660
Ja, ja

1112
01:40:58,660 --> 01:41:11,350
En toen zijn we nog naar, zijn we naar
Canada gevaren met een lading hout en

1113
01:41:11,350 --> 01:41:19,920
terug gekomen met een lading in Sharpness,
dat was een plaatsje in Engeland

1114
01:41:19,920 --> 01:41:25,050
Kunt u, of wilt u vertellen wat u nu het meest
erge vond wat u in de oorlog heeft gezien

1115
01:41:27,560 --> 01:41:31,460
Ja, ik denk die slag bij Okinawa.

1116
01:41:31,980 --> 01:41:41,530
Daar lagen we met zo talrijke schepen,
oorlogsschepen, vrachtschepen, troepenschepen en die

1117
01:41:41,530 --> 01:41:47,700
Japanezen, die probeerden alsmaar natuurlijk
met die suicide planes die schepen te raken.

1118
01:41:47,700 --> 01:41:48,590
En dat waren heel wat.

1119
01:41:48,590 --> 01:42:03,080
Er lagen in de omgeving van Okinawa zeven
Amerikaanse vliegtuigschepen, ehh, aircraft carriers

1120
01:42:03,080 --> 01:42:08,292
Maar die Japanezen, die hadden er ook zoveel in
de buurt en dat ging tegen mekaar in eigenlijk.

1121
01:42:08,292 --> 01:42:15,230
Vooral ’s nachts, wat ik vertelde, met die
rookgordijnen dat er ’s avonds neer gelegd werd

1122
01:42:18,010 --> 01:42:20,639
Nee, dat moet u, wilt u
dat nog een keer vertellen

1123
01:42:20,640 --> 01:42:23,774
Nou, ja, als die slag met
Okinawa aan de gang was met

1124
01:42:23,775 --> 01:42:27,720
al die oorlogsschepen die
de stad Naha bestookten.

1125
01:42:27,720 --> 01:42:28,670
Dat is de hoofdstad van Okinawa.

1126
01:42:28,670 --> 01:42:37,430
Dan werd er ’s avonds de aanval
begonnen met vliegtuigen weer, maar

1127
01:42:37,430 --> 01:42:45,100
dan hadden de Amerikanen die hadden
allemaal van die rookgordijnen.

1128
01:42:45,100 --> 01:42:51,820
Dat waren vaten die rook verspreidden. En dan
lag de hele vloot, lag in de mist, in de nevel.

1129
01:42:53,280 --> 01:42:56,930
Maar ondanks dat, kwamen die
vliegtuigen wel daar boven

1130
01:42:56,930 --> 01:43:01,190
en die gooiden lukraak
toch wel bommen naar benden

1131
01:43:01,190 --> 01:43:07,500
Maar die, al die oorlogsschepen
bleven ook schieten natuurlijk.

1132
01:43:07,500 --> 01:43:14,490
Dus daar ging daar een, dat was een hel om dat
mee te maken. En dat duurde heel lang: uren. Ja

1133
01:43:17,400 --> 01:43:19,820
Is dat een geluid wat
u nog steeds hoort

1134
01:43:19,820 --> 01:43:22,970
Ik, ja, ik kan me dat nog
wel voor me halen. Ja, ja

1135
01:43:22,970 --> 01:43:29,148
Maar als u dan troepen af
zette, voer u naar de haven.

1136
01:43:29,148 --> 01:43:32,980
En gingen die troepen er snel
uit en ging u weer weg of u lag…

1137
01:43:32,980 --> 01:43:38,070
Nee, dan moesten we weer bleven we
wachten tot er troepen afgelost werden.

1138
01:43:38,070 --> 01:43:43,870
Gewonden namen we mee, omdat we
een operatiekamer hadden en aantal

1139
01:43:43,870 --> 01:43:50,320
ziekenverzorgers aan boord met die
dokter die er bij was, major Blake.

1140
01:43:51,700 --> 01:43:56,742
En dan, ehh, na een week
dat alles aan boord was, ja.

1141
01:43:56,742 --> 01:44:00,740
Dan kwam dan met landingsboten
werden die dan aan boord gebracht hè

1142
01:44:02,720 --> 01:44:08,490
En dat ehh, ja, maar wij
gingen nooit leeg terug.

1143
01:44:08,490 --> 01:44:15,080
Altijd kregen we wel
soldatenpersoneel mee naar Amerika

1144
01:44:15,080 --> 01:44:18,510
En heeft u ook wel goede
herinneringen aan de oorlog

1145
01:44:19,750 --> 01:44:28,360
Ja kijk, in Frisco had
ik als ik aan de wal was

1146
01:44:29,060 --> 01:44:31,130
daar met verlof dan had ik
het wel naar mijn zin, ja.

1147
01:44:31,130 --> 01:44:36,280
Ja, dat waren de goede herinneringen..maar
in die tijd dat ik in New York

1148
01:44:36,280 --> 01:44:42,430
zat, ik heb bijna twee keer, een paar
maanden eigenlijk, in Manhattan gezeten.

1149
01:44:42,430 --> 01:44:50,000
En daar waren ook leuke, goede dagen bij
dat ik interessante dingen zag enzo. Ja

1150
01:44:50,880 --> 01:44:52,560
Interessante dingen

1151
01:44:52,560 --> 01:44:55,175
Nou ja, zo naar de
show van Sonja Henie.

1152
01:44:55,175 --> 01:45:00,810
Ik heb zelfs wel eens kaartje gehad
voor The New York Opera geloof ik

1153
01:45:00,810 --> 01:45:05,030
waar ik weinig van snapte in die
tijd, maar ik ben er toch geweest ja

1154
01:45:05,030 --> 01:45:07,357
En die werden verstrekt door het
kantoor dan, door de shipping die

1155
01:45:07,358 --> 01:45:10,600
er, want daar werd allerlei, ja,
toch wel op je gelet eigenlijk.

1156
01:45:10,600 --> 01:45:14,360
Er werd altijd gezorgd
dat je onderkomen had.

1157
01:45:14,360 --> 01:45:24,420
Als je aan de wal kwam dan werd je
dus door iemand opgevangen en naar

1158
01:45:24,420 --> 01:45:31,506
je hotel gebracht of naar je kantoor
waar je dus je eigen moest melden.

1159
01:45:31,507 --> 01:45:37,702
Nou ja, toen ik dus na de oorlog thuis kwam
en mijn verlof had genoten dan en moest ik

1160
01:45:39,840 --> 01:45:46,200
me melden bij de Rotterdamse Lloyd waar ik
dus voor het laatst gevaren bij de Kota Inten.

1161
01:45:46,200 --> 01:45:52,730
En toen werd me verteld: “Nou ja,
Van Noord, je conduïten waren goed

1162
01:45:52,730 --> 01:45:59,333
in de oorlog”. “Nou ga je maar weer
terug naar de shipping hè”, omdat

1163
01:45:59,333 --> 01:46:03,960
ik in het begin van de oorlog bij
de shipping ingeschreven stond

1164
01:46:03,960 --> 01:46:07,770
Want al die wilde vaartschepen
die vielen onder de

1165
01:46:07,770 --> 01:46:08,240
shipping, The Netherlands
Shipping and Trading Company.

1166
01:46:08,240 --> 01:46:15,232
De Holland-Amerikalijn die had een
eigen kantoor natuurlijk in New York en

1167
01:46:15,340 --> 01:46:21,040
de Rotterdamse Lloyd ook en KPN, maar
ik moest dus naar de shipping toe.

1168
01:46:23,380 --> 01:46:25,350
Dus ik zeg tegen die
personeelschef: “Was ik dan alleen

1169
01:46:25,350 --> 01:46:32,140
maar goed in de oorlog?”.
Daar gaf hij geen antwoord op.

1170
01:46:32,140 --> 01:46:34,583
Dus ik ben daar weggegaan.

1171
01:46:34,584 --> 01:46:38,810
O ja, ik zei dus: “Ik was dus alleen
maar goed in de oorlog?”. Nou, ik weet

1172
01:46:38,810 --> 01:46:44,926
niet meer wat hij zei, maar in ieder
geval toen ik een paar weken, toen ik een

1173
01:46:44,927 --> 01:46:49,170
paar dagen thuis was, kreeg ik bericht
dat ik toch maar moest komen praten.

1174
01:46:50,960 --> 01:46:52,900
En of ik dan wilde varen
op die en die boot?

1175
01:46:52,900 --> 01:47:01,290
Nou, daar heb ik mee toegestemd en daar ben ik
bij gebleven tot het laatste toe dan eigenlijk

1176
01:47:01,290 --> 01:47:04,930
Van scheep en al ben ik
aan de wal gekomen in de

1177
01:47:04,930 --> 01:47:10,350
koffiekamer en directiekamer
die daaraan grensde enzo.

1178
01:47:10,640 --> 01:47:16,260
Daar zorgde ik dan voor de lunch
voor de hoge druk en ook de minder.

1179
01:47:16,260 --> 01:47:21,020
Ja, dat was allemaal wel, daar
had ik het wel naar mijn zin

1180
01:47:21,020 --> 01:47:28,880
En heeft de oorlog een rol gespeeld in uw
leven na 1945? Of uw ervaringen in de oorlog

1181
01:47:30,260 --> 01:47:34,810
Ja, dat vroeg die neuroloog
in Zeist ook al aan me, ja.

1182
01:47:35,290 --> 01:47:39,796
Hij zegt: “Ligt u, na wat ik gelezen heb en
daar heb ik de papieren van”, hij zei, “Wat je

1183
01:47:39,797 --> 01:47:42,785
meegemaakt heb daar moet je toch wel eens
wakker van liggen?”. Ik zeg: Nou nee" En toen

1184
01:47:42,785 --> 01:47:53,353
voordat ik wegging zei die van: “Uw vrouw is
toch bij u?”. Maar die zat apart in de kamer.

1185
01:47:53,354 --> 01:48:07,850
Hij zei: “Mag ik uw vrouw ook wat erover
vragen?”. En toen heb ik zoiets geweigerd

1186
01:48:07,850 --> 01:48:09,210
Ik zeg: “Nee, dat hoeft niet”

1187
01:48:09,520 --> 01:48:10,640
En waarom vond u dat

1188
01:48:10,640 --> 01:48:20,650
Ja, dat is eigenlijk...nee daar
heb ik geen antwoord op, nee.

1189
01:48:20,650 --> 01:48:26,200
Op dat moment zei ik van:
“Nee, dat is niet nodig”

1190
01:48:26,200 --> 01:48:26,970
Zou u nu wel ja zeggen

1191
01:48:26,970 --> 01:48:27,190
Ja

1192
01:48:27,190 --> 01:48:27,330
Want

1193
01:48:27,330 --> 01:48:38,151
Je weet niet hoe je zelf bent eigenlijk, hoe
je van de andere kant bekeken wordt natuurlijk.

1194
01:48:38,151 --> 01:48:41,190
Zo had hij misschien willen
vragen: “Doet hij rare

1195
01:48:41,190 --> 01:48:44,660
dingen of doet hij…?”, laten
we zeggen dat soort dingen.

1196
01:48:45,480 --> 01:48:48,150
En daar dacht ik toen
niet aan eigenlijk

1197
01:48:48,150 --> 01:48:51,340
Want u heeft uw vrouw
na de oorlog ontmoet

1198
01:48:51,340 --> 01:48:51,870
Ja

1199
01:48:51,870 --> 01:48:57,440
En heeft u toen, heeft u toen haar
over uw oorlogservaringen verteld

1200
01:48:57,440 --> 01:48:58,399
Ook weinig, ja

1201
01:48:58,400 --> 01:49:08,086
Zij vroeg er weinig naar of helemaal
niet en ik begon er uit mezelf niet over.

1202
01:49:09,490 --> 01:49:18,752
Nu doe ik dat wel meer, althans
tegenover mijn schoonzoon weet je wel,

1203
01:49:18,752 --> 01:49:22,332
dat ik zeg: “Ja, dat was toen enzo”.
Maar ja, dat merk je ook dat iemand

1204
01:49:22,440 --> 01:49:27,660
daar toch niet zoveel belangstelling
voor heeft of hij begrijpt het niet.

1205
01:49:27,660 --> 01:49:34,280
Je kan het nooit zo over brengen zoals
het in werkelijkheid was geweest. Ja.

1206
01:49:34,281 --> 01:49:39,790
Want ,ik zeg het, dan moet je ook
een beetje bij het begin beginnen

1207
01:49:39,790 --> 01:49:48,720
van hoe het allemaal gegaan is en,
ehh, ja, dat gebeurt meestal niet

1208
01:49:49,250 --> 01:49:52,460
Nee, dat begrijp ik. Ja

1209
01:49:52,460 --> 01:49:58,620
Ik wil nog even. Toen u terugkwam in Vlaardingen,
hè, na de oorlog. Er was Hongerwinter geweest.

1210
01:49:58,620 --> 01:50:01,260
Voelde u zich niet ontzettend
dik ten opzichte van

1211
01:50:01,520 --> 01:50:03,740
al die magere mensen die
dus langs die kade stonden

1212
01:50:03,740 --> 01:50:09,830
Nee, toch niet. Nee, nee.

1213
01:50:09,830 --> 01:50:22,179
Nee, ik weet wel toen ik daar, toen de aflossing
begon, kwam er ook een eerste stuurman

1214
01:50:22,180 --> 01:50:31,880
aan boord Die kwam uit Nederland vandaan,
want die stuurman die zeg zelf en toen moesten

1215
01:50:31,880 --> 01:50:38,750
we enkele dingen inleveren, ja dat is weer
een heel verhaal apart: die Kota Inten werd

1216
01:50:38,750 --> 01:50:46,510
helemaal klaargemaakt voor Rusland om rond de
Noordkaap te gaan, oorlogsmateriaal natuurlijk.

1217
01:50:46,580 --> 01:50:48,270
Maar hij ging naar Nieuw-Guinea.

1218
01:50:48,270 --> 01:50:53,340
Maar wij kregen voor die
tijd allemaal al die echte

1219
01:50:53,340 --> 01:50:57,970
winter coats, bontjassen
eigenlijk hè, voor de kou

1220
01:50:57,970 --> 01:51:04,480
En toen hij aan boord kwam,
wilde hij dat wij die inleverden.

1221
01:51:05,640 --> 01:51:11,360
En toen, toen begon hij zoiets van:
“Jullie zijn over het paard getild

1222
01:51:11,930 --> 01:51:16,259
in die oorlogsjaren”. Naderhand gaat
het tot je doordringen eigenlijk.

1223
01:51:16,259 --> 01:51:26,186
Wat weet die man ervan? Waar praat hij
over? Hij weet niet wat je meegemaakt hebt.

1224
01:51:26,186 --> 01:51:30,020
Dat soort dingen, dat prikkelde
me wel toendertijd. Maar ja

1225
01:51:30,610 --> 01:51:41,140
Als ik mij nu afvraag: u was hofmeester,
of assistent hofmeester, maar

1226
01:51:41,460 --> 01:51:46,440
werd u ook betrokken bij de
gevechtshandelingen, bewapening en dergelijke

1227
01:51:46,440 --> 01:51:52,400
Nee, toen ik op die Stad Arnhem zat in 1940
hebben we na veel vijven en zessen, dat is

1228
01:51:52,400 --> 01:51:56,495
een jaar later geloof ik, een kanon gekregen,
een vier inch kanon achter op het schip.

1229
01:51:57,780 --> 01:52:01,557
En dan kregen we twee Engelse
mensen aan de boord van het schip.

1230
01:52:01,557 --> 01:52:07,246
Dat was diegene dus die van de marine waren die
het, die het afschieten van een kanon wisten

1231
01:52:07,780 --> 01:52:09,702
En daar werden wij bij betrokken.

1232
01:52:09,703 --> 01:52:20,060
Dan moesten zeven mannen van de bemanning gereed
staan op dat platform om daarbij te helpen.

1233
01:52:20,060 --> 01:52:27,190
Dus ik werd er aangewezen om de projectielen,
die dus, die stonden op een cirkel op

1234
01:52:27,190 --> 01:52:33,110
het platform, aan te geven aan de diegenen
die achter het kanon, die het afschoot.

1235
01:52:33,940 --> 01:52:35,990
Ja, een kordij was dat.

1236
01:52:35,990 --> 01:52:43,560
Je hebt natuurlijk de projectiel dat er in gaat en
daarna komt het explosief hè, dat is het kordij.

1237
01:52:43,620 --> 01:52:48,808
En dat weet ik nog wel, dat moest ik
aangeven. Maar het is nooit zover gekomen.

1238
01:52:48,809 --> 01:52:51,040
We hebben wel geoefend, maar
het is nooit zover gekomen

1239
01:52:51,040 --> 01:52:56,160
dat we dus met die Stad
Arnhem geschoten hebben, nee