1
00:00:01,050 --> 00:00:03,209
en dan gaan we beginnen.

2
00:00:02,300 --> 00:00:03,284
Zo.

3
00:00:03,285 --> 00:00:13,790
Kunt u er bij zo, bij de koffie?

4
00:00:13,790 --> 00:00:18,990
Ik kan er bij.

5
00:00:18,990 --> 00:00:31,610
Ik kan ook het bakje
iets naar voren...

6
00:00:31,610 --> 00:00:49,180
Nee, zo is het goed. Zo.

7
00:00:49,180 --> 00:00:52,290
Nou, eh, zuster Bernadette,
we zijn vandaag hier in Mater

8
00:00:52,290 --> 00:00:57,870
Misericordia, in Tilburg, het is,
eh, als ik het goed heb, 27 oktober,

9
00:00:58,190 --> 00:00:58,500
Ja.

10
00:00:59,760 --> 00:01:06,360
2009, en we gaan u het een en ander vragen
over uw periode in de tweede wereldoorlog.

11
00:01:06,360 --> 00:01:13,529
Maar ik wil graag beginnen dat u ons even
vertelt waar en wanneer u geboren bent.

12
00:01:13,530 --> 00:01:20,020
Ik ben geboren in, eh, nu heet dat Landgraaf,
maar vroeger heette dat Nieuwenhage.

13
00:01:21,300 --> 00:01:28,220
Is een dorp tegen de Duitse grens aan. En
daar ben ik geboren op 29 december 1915.

14
00:01:29,490 --> 00:01:32,560
En, eh, wat was uw
meisjesnaam? Uw familienaam?

15
00:01:32,560 --> 00:01:40,190
Maria Catharina. Vankan. V- Vankan met een
een hoofdletter V, en kan aan mekaar. Vankan.

16
00:01:41,500 --> 00:01:44,310
En ik heette toen
gewoon Maria Catharina.

17
00:01:44,820 --> 00:01:47,440
En wat was uw, eh, uw
roepnaam? Hoe werd u genoemd?

18
00:01:47,440 --> 00:01:53,610
Ehm, eh, Marie, eh, Mia noemde mijn moeder
me altijd, dat was mijn eh, mijn roepnaam, ja.

19
00:01:55,890 --> 00:02:01,709
En kunt u iets, eh, vertellen over het, eh, gezin
en de omstandigheden waarin u bent opgegroeid?

20
00:02:01,710 --> 00:02:01,950
Ja.

21
00:02:02,210 --> 00:02:10,650
We waren met, eh, acht kinderen, één is er jong
dood gegaan, en we, vijf jongens en twee meisjes.

22
00:02:11,720 --> 00:02:13,250
Toen we met zeven waren.

23
00:02:13,640 --> 00:02:19,830
Vader was een gewone werkman, die werkte aan de
mijnen, want daar werkte iedereen aan de mijnen,

24
00:02:19,830 --> 00:02:31,390
toentertijd, hè. En die heeft toen een ongeluk
gehad in de mijn en toen is hij moeten uitscheiden.

25
00:02:32,670 --> 00:02:35,920
En van de mijnen waren
niet de beste, hoor.

26
00:02:35,920 --> 00:02:42,990
Dat was toch wel een beetje,
eh, veel doen met weinig geld.

27
00:02:44,640 --> 00:02:52,180
Maar op het dorp hadden alle mensen die
leefden anders als de stadsmensen, hè,

28
00:02:52,180 --> 00:02:57,420
die bakten bijvoorbeeld zelf het brood,
iedereen was dat, en je had allemaal

29
00:02:57,420 --> 00:03:02,950
een varken in de stal, dat werd twee
keer per jaar werd dat varken geslacht.

30
00:03:02,950 --> 00:03:08,050
Dus je had vlees, eigenlijk,
behoorlijk, is het.

31
00:03:08,050 --> 00:03:14,370
M'n moeder moest dat varken natuurlijk
wel, eh, verwerken, als dat geslacht

32
00:03:14,370 --> 00:03:19,640
werd en d'r kwam een echt een eigene
slager kwam die varkens aan huis slachten.

33
00:03:20,780 --> 00:03:24,650
En d'r werd alles van gebruikt
als het enigszins mogelijk was.

34
00:03:24,650 --> 00:03:32,070
Dus d'r werd worst gemaakt, dan hang- hing het
vier ham- twee grote en twee kleine hammen aan het

35
00:03:32,070 --> 00:03:37,850
plafond die moesten drogen, die werden in een
zakje gedaan, in een linnen zakje, dus die hammen

36
00:03:37,850 --> 00:03:41,411
moesten drogen, en d'r
werd braadworst gemaakt met

37
00:03:41,710 --> 00:03:45,530
een machientje, kennen
jullie misschien ook niet.

38
00:03:45,560 --> 00:03:46,400
Nee.

39
00:03:46,420 --> 00:03:51,410
D'r werd een machientje, d'r werd een, werd
een stuk darm overheen getrokken en dan

40
00:03:51,410 --> 00:03:54,390
moest je aan dat machientje draaien en
dan was die braadworst, die was ehm klaar.

41
00:03:54,390 --> 00:03:57,250
En u hielp daar ook mee?

42
00:03:57,250 --> 00:04:00,960
Ja, we, eh, we vochten om dat
machientje te draaien, hè,

43
00:04:00,960 --> 00:04:05,130
was dat, het zat, dat was
twee keer in een jaar, hoor.

44
00:04:05,340 --> 00:04:09,850
En die mensen hebben zich eigenlijk met
dergelijke dingen, op die dorpen zeker,

45
00:04:10,120 --> 00:04:15,990
eh ja, 't huis te kunnen bedruipen, de
gezinnen waren overal behoorlijk groot,

46
00:04:16,140 --> 00:04:21,068
en die hadden geen twee kinderen maar
d'r waren d'r met die hadden vier, maar

47
00:04:21,068 --> 00:04:24,020
als dat het zes of acht had, zoals wij,
dan was dat heel anders natuurlijk, hè.

48
00:04:24,020 --> 00:04:25,400
Hoeveelste kind was u?

49
00:04:25,400 --> 00:04:30,226
Ik was het, eh, het eh,
twee- eh, het vierde.

50
00:04:30,050 --> 00:04:37,430
En, eh, waardoor, eh, en wanneer wist
u dat u, eh, dat u zuster wilde worden?

51
00:04:37,430 --> 00:04:41,920
Ja, ik weet het niet meer.

52
00:04:41,920 --> 00:04:47,500
Ik wist wel dat ik, wij hadden toen wel zusters
van een andere congregatie bij ons op school,

53
00:04:47,550 --> 00:04:53,150
ja, het trok toch wel, het was heel anders als
het begin dat ik op de eerste klas zat, waren d'r

54
00:04:53,150 --> 00:04:58,860
alleen maar onderwijzers en onderwijzeressen, en
in die tijd kwamen die zusters op school en die

55
00:04:58,860 --> 00:05:08,070
voor de school, natuurlijk, hè. En dan ga, ja,
je voelt dat, je kunt dat zo slecht uitleggen.

56
00:05:08,070 --> 00:05:12,469
Je voelt dat je toch op een gegeven moment,
ja, naar het klooster wou gaan, he.

57
00:05:16,220 --> 00:05:17,500
En hoe oud was u toen u, eh,

58
00:05:17,500 --> 00:05:22,890
Ik was 24 toen ik intrad.

59
00:05:24,130 --> 00:05:25,670
En toen had u al een
opleiding, eh, achter de rug?

60
00:05:25,670 --> 00:05:32,450
Had ik nog geen opleiding gehad nee, nee, dat was
voor meisjes al helemaal niet, hè, in die tijd.

61
00:05:32,620 --> 00:05:37,818
En zeker niet in het, tijd van de oorlog-
eh, in de oorlog was ik al hier, maar

62
00:05:37,818 --> 00:05:42,290
dat was toch wel heel anders als... De
meisjes moesten of een dienstje gaan zoeken,

63
00:05:42,980 --> 00:05:49,980
of op de kinderen passen, en dat was,
eh, zeker, dan ben ik naderhand, ben ik

64
00:05:49,980 --> 00:05:57,230
toen, eh, in, eh, in Heerlen zomaar in
een bakkerswinkel, in een winkel gekomen.

65
00:05:57,230 --> 00:06:05,072
Toen zei die mevrouw van die winkel, die
zei tegen mij, en dat was de cheffin van en

66
00:06:05,072 --> 00:06:10,631
die zei tegen mij toen, het was een
Maastrichtse, dus zei ze 'Kind, zou je niet hier

67
00:06:10,631 --> 00:06:15,360
willen komen werken?' en ik was heel blij
dat ik een dienst had, m'n moeder kon blij

68
00:06:15,360 --> 00:06:21,563
maken dat ik een dienstje gekregen had, hè.
En dat heb ik toen heel wat jaren gedaan.

69
00:06:21,564 --> 00:06:24,030
Ik was eigenlijk te jong om in de winkel
te staan, maar toen heeft men toch altijd

70
00:06:24,030 --> 00:06:29,360
zo gewerkt dat ik echt mee in de winkel
kon staan, hè. Totdat ik naar het klooster

71
00:06:29,360 --> 00:06:35,390
ging, toen ben ik, toen moest ik
natuurlijk, ben ik weg, ben ik weg gegaan.

72
00:06:35,780 --> 00:06:40,290
Al die tijden heb ik vanaf
dat ik goed vijftien was

73
00:06:40,290 --> 00:06:45,310
in de winkel gestaan totdat
ik naar het klooster ging.

74
00:06:45,310 --> 00:06:49,760
En, ehm, in welk jaar bent u
ingetreden en wat werd uw kloosternaam?

75
00:06:50,160 --> 00:06:57,600
Mijn kloosternaam is Bernadette. Zuster Bernadette,
Marie Bernadette. Da's m'n kloosternaam.

76
00:06:57,950 --> 00:07:02,510
En ik ben in '38, geloof
'38 ingetreden, ja.

77
00:07:02,510 --> 00:07:08,360
Dus dat was vlak voor de oorlog, het was toen
al beetje schemerig aan het worden d'r van, ja.

78
00:07:10,530 --> 00:07:16,920
Maar toen ben ik in de... eerst heb ik een stuk
van het klooster afgewerkt, het postulaat en

79
00:07:16,920 --> 00:07:25,669
het noviciaat en het aspirantaat, dat waren, eh,
totdat ik de grote professie deed, en toen ben

80
00:07:25,670 --> 00:07:31,720
ik in de, op het... even zien, ik ben vóór de
grote professie al, al in de opleiding gegaan.

81
00:07:31,750 --> 00:07:37,395
Maar het was moeilijk, want er was gewoon
geen opleiding, hè. Dus je leerde alleen maar

82
00:07:37,395 --> 00:07:45,450
eh, de lessen die we kregen was een, was twee
keer in de week, en waar je voor gezet werd.

83
00:07:46,130 --> 00:07:47,780
Een opleiding voor wat, kunt u dat...?

84
00:07:47,780 --> 00:07:52,550
Voor verpleegster. Dus dat ben ik meteen voor in
de opleiding gegaan om verpleegster te worden.

85
00:07:52,550 --> 00:07:58,850
En bent u toen ook in, eh, in, eh, in het
ziekenhuis gaan wonen? Welk ziekenhuis?

86
00:07:59,200 --> 00:08:01,909
In, in het ouwe Elisabeth,
hier in, eh, Tilburg.

87
00:08:01,909 --> 00:08:04,515
Dat was het ouwe huis, dit
is nou heel anders, hè. Maar

88
00:08:06,470 --> 00:08:09,760
daar ben ik... daar ben ik
in de opleiding begonnen.

89
00:08:09,760 --> 00:08:12,470
We kregen wel lessen, maar konden
er toch niet zo veel mee doen,

90
00:08:12,470 --> 00:08:16,910
want het hele huis lag vol Duitsers
hè, toen die oorlog eenmaal

91
00:08:16,910 --> 00:08:23,340
uitgebroken was, lag dat huis, zeg
maar, zeven achtste vol met Duitsers.

92
00:08:23,340 --> 00:08:26,380
Toen de oorlog uitbrak, woonde
u in toen in het Elisabeth?

93
00:08:26,380 --> 00:08:28,960
Ik woonde in het
Elisabethziekenhuis, ja.

94
00:08:29,030 --> 00:08:35,749
En, eh, kunt u mij vertellen hoe die, hoe die
dag was, wat herinnert u zich van de eerste dag?

95
00:08:35,750 --> 00:08:39,830
Ja, we hadden het wel toch wel
in de gaten ondanks dat we geen

96
00:08:39,830 --> 00:08:45,400
couranten kregen, dat er spanning
was in het hele land, he.

97
00:08:46,040 --> 00:08:48,000
En dat hield je toch bij, want
we hadden geen radio of TV,

98
00:08:48,000 --> 00:08:51,389
toen, zeker niet, hè. Je
voelde toch wel dat er iets was.

99
00:08:51,389 --> 00:08:55,120
En toen op een gegeven moment zijn die
Duitsers 't land binnengevallen, hè.

100
00:08:56,670 --> 00:09:00,097
En wat merkte u op die dag, wat
gebeurde er in het ziekenhuis?

101
00:08:59,870 --> 00:09:02,459
Nou, ze waren heel hoffelijk hoor, dat moet
ik zeggen, dat is de Duitser eigen, hè. En,

102
00:09:02,460 --> 00:09:12,100
eh, niet brutaal, ze zijn gewoon binnengevallen,
en dat, 't werd, het hele dorp werd,

103
00:09:12,100 --> 00:09:18,500
van, zeker die dicht tegen de Duitse aan
waren, die zijn wel, eh, gewoon ingenomen.

104
00:09:18,500 --> 00:09:21,100
Dat ging heel vlug altijd, hoor.

105
00:09:21,340 --> 00:09:22,960
Maar u zat in Tilburg.

106
00:09:22,960 --> 00:09:23,040
Ik zat in Tilburg, ja.

107
00:09:24,050 --> 00:09:25,070
In het Elisabethziekenhuis.

108
00:09:25,070 --> 00:09:25,270
Ja.

109
00:09:25,270 --> 00:09:31,350
En, eh, werd u 's ochtends wakker
van een bepaald geluiden, of eh,

110
00:09:31,350 --> 00:09:36,540
Nou ik had die nacht, ik was toen een klein beetje
in de opleiding, we kregen toch wel lessen en zo.

111
00:09:36,540 --> 00:09:44,630
En toen vroeg de overste mij of ik in nacht wou
gaan zitten bij een meneer die stervende was.

112
00:09:45,100 --> 00:09:47,630
We liepen wel wacht op de
afdeling natuurlijk, maar

113
00:09:47,630 --> 00:09:50,230
ik kon dan altijd roepen
als er wat bijzonders was.

114
00:09:50,230 --> 00:09:53,730
Ik heb d'r een paar uur gezeten
bij die man, die's ook die

115
00:09:53,730 --> 00:09:59,140
nacht gestorven, hij zei niks
anders: 'Vannacht komen ze.

116
00:09:59,440 --> 00:10:04,080
Ik weet het zeker,' zei die, 'Vannacht komen
ze.' En ik zei maar, 'Maar wat komt er dan

117
00:10:04,080 --> 00:10:09,370
vannacht?' 'Ja, dat zul je wel zien, en je zult
er heel veel verdriet van hebben,' zei die.

118
00:10:09,370 --> 00:10:15,490
En ze zijn inderdaad, zijn de Duitsers toen
daar ingevallen, in het eh, die waren al

119
00:10:15,490 --> 00:10:20,960
lang bezig overal, maar ze zijn in het
Elisabeth ziekenhuis zijn ze toen ingevallen.

120
00:10:21,950 --> 00:10:23,740
En hij, het was zo hoor.

121
00:10:23,740 --> 00:10:27,520
Ik hoor het die man nog honderd
keer zeggen, 'Vannacht komen ze,

122
00:10:27,730 --> 00:10:28,677
vannacht,' en ik zeg ook, 'Wat komt er
dan?' 'Zul je wel zien,' zei 'ie dan.

123
00:10:28,677 --> 00:10:38,110
En dat heb ik, eh, eigenlijk
ervaren als iets, ja, dat

124
00:10:38,110 --> 00:10:43,230
ik dacht die man scheen een
voorzeggende geest te hebben.

125
00:10:43,230 --> 00:10:47,220
En toen ben ik, moesten wij om een
uur of half zes, ging, werden wij

126
00:10:47,220 --> 00:10:52,590
afgelost, en dan mocht je naar bed
gaan tot, eh, half negen ongeveer.

127
00:10:53,450 --> 00:10:59,700
En inderdaad zijn er die nacht, hoorden
we heel het huis was ondersteboven,

128
00:10:59,760 --> 00:11:04,120
toen zijn ze toch die nacht toen, eh,
ook in ons huis binnengevallen, ja.

129
00:11:05,140 --> 00:11:08,890
En wat gebeurde er, wat, wat eh,

130
00:11:08,890 --> 00:11:13,904
Er gebeurde niks, er was alleen ontzettend
gekakel in huis, dat was verschrikkelijk.

131
00:11:13,905 --> 00:11:16,300
Toen kwamen ze toch om zes
uur, kwamen ze ons weer

132
00:11:16,300 --> 00:11:19,080
roepen, we moesten allemaal
opstaan want 't was oorlog.

133
00:11:19,080 --> 00:11:22,380
Dus toen kregen we pas in
de gaten dat het oorlog was.

134
00:11:25,300 --> 00:11:31,870
En, ehm, waren er van het begin af
aan al Duitsers in het ziekenhuis?

135
00:11:32,470 --> 00:11:33,110
Wat zei u?

136
00:11:33,110 --> 00:11:38,030
Waren er van het begin af aan, vanaf, toen de
oorlog begon, al Duitsers in het ziekenhuis?

137
00:11:38,030 --> 00:11:41,350
Nee. Voor die oorlog, voor dat die dan
binnengevallen, dan, de, was, waren niet.

138
00:11:41,350 --> 00:11:46,856
Waren nog geen, eh, en toen moest het huis
bijna ontruimd worden, hè. Dat moest, eh,

139
00:11:46,856 --> 00:11:52,460
want ze brachten ook een hoop gewonden mee,
hè. Dus die moesten ook allemaal liggen, hè.

140
00:11:53,240 --> 00:11:55,410
En hoe moest het
ziekenhuis ontruimd worden?

141
00:11:55,410 --> 00:11:56,476
Ja, mensen moesten de
mensen komen halen, hè.

142
00:11:57,110 --> 00:11:58,850
Waar gingen ze naar toe?

143
00:11:58,850 --> 00:12:00,200
Naar huis.

144
00:12:01,210 --> 00:12:10,210
Zijn er ook, eh, zijn er
ook, ehm, andere locaties

145
00:12:10,210 --> 00:12:13,600
gemaakt, zijn er ook meer
bedden ergens geplaatst?

146
00:12:14,660 --> 00:12:23,050
Ja, de meeste mensen die gingen naar huis die
morgen, en hun legden hun gewonden dan neer.

147
00:12:24,220 --> 00:12:30,910
Dus je moest wel meer bedden aanslepen en
opmaken en hun legden die mensen dan neer.

148
00:12:33,410 --> 00:12:38,390
En het was overal hetzelfde, de
kinderafdeling moest zelfs leeg en er werden

149
00:12:38,390 --> 00:12:44,720
meteen grote bedden op gezet en de
kraamafdeling, wat hoognodig was dat mocht dan

150
00:12:44,720 --> 00:12:49,130
wel blijven liggen, maar de rest van de
mensen werden allemaal naar huis gestuurd.

151
00:12:50,220 --> 00:12:56,970
En ze hebben gewoon, ehm,
maar ingenomen, hè. Heel veel,

152
00:12:57,390 --> 00:13:00,730
we wisten natuurlijk lang niet
alles, hè, wat er gebeurde.

153
00:13:03,400 --> 00:13:09,290
Het huis was een groot huis, en, en, we hebben
het er zoveel mogelijk d'r van af gehouden of

154
00:13:09,290 --> 00:13:15,490
je... je kon dan nog wel even wat gaan werken
en wat gaan bidden, maar verder... 'k zal het me

155
00:13:15,490 --> 00:13:20,670
niet meer heel veel kunnen herinneren hoe we
dat toen zo vlot gegaan heeft, hè. Maar ja, heel

156
00:13:20,670 --> 00:13:29,550
veel mensen met, eh, flinke gewonden, maar ook
mensen die ziek waren, hè, die Duitsers toentertijd.

157
00:13:29,550 --> 00:13:32,260
Dus die moesten allemaal
een bed hebben, hè.

158
00:13:32,260 --> 00:13:36,860
Lagen er alleen, ehm, Duitse soldaten,
of had u ook andere soldaten?

159
00:13:36,860 --> 00:13:44,380
Nee, het waren allemaal
Duitsers. Allemaal Duitsers.

160
00:13:44,380 --> 00:13:48,760
En d'r waren er heel veel met maagklachten,
ja, die hadden natuurlijk allemaal eten

161
00:13:48,760 --> 00:13:55,750
gehad en oorlogseten is natuurlijk...
maar ze haalden wel veel leeg overal, hoor.

162
00:13:55,940 --> 00:14:00,570
Want wij kregen ook de keuken afgenomen
en, ehm, de keukenzuster mocht nog wel

163
00:14:00,570 --> 00:14:06,360
werken voor ons maar, ehm, grotendeels
stonden er ook Duitse soldaten in de

164
00:14:06,360 --> 00:14:12,300
keuken, hè. Het ging allemaal heel vlug,
maar ik was jong en ik, wij hadden

165
00:14:12,300 --> 00:14:17,150
het allemaal, niet allemaal in de gaten
wat er gebeurde, maar toch wel veel.

166
00:14:17,150 --> 00:14:22,150
Het enigste wat wij toen gehouden
hebben dat is onze eigen eetzaal en de

167
00:14:22,150 --> 00:14:27,620
kapel en ons eigen, een klein kamertje
hadden we toen, cel zeiden ze toen.

168
00:14:27,620 --> 00:14:30,420
Want dat was voor ons.

169
00:14:31,510 --> 00:14:38,910
Maar de zalen, het huis op zich, werd grotendeels,
die morgen naar huis gestuurd. Wat enigszins kon.

170
00:14:43,240 --> 00:14:47,330
Ehm, kunt u vertellen hoe dat
ziekenhuis in elkaar zat,

171
00:14:47,330 --> 00:14:51,270
waar u sliep, waar u werkte,
waar u naar toe moest lopen?

172
00:14:51,270 --> 00:14:52,420
Ja.

173
00:14:54,290 --> 00:14:57,870
Ik woonde op de derde verdieping, dat
weet ik wel, en, eh, dan hadden wij de

174
00:14:57,870 --> 00:15:01,390
slaapkamer op de derde verdieping, en
dan moest je toch naar beneden gaan want

175
00:15:01,390 --> 00:15:07,950
beneden waren de kapel en de refter en,
eh, de kapel en de refter en ook één

176
00:15:07,950 --> 00:15:12,820
afdeling, het was klas, afdeling twee,
die woonde op de benedenverdieping.

177
00:15:14,280 --> 00:15:18,690
En we konden nog wel aan tafel
gaan, altijd, als de Duitsers

178
00:15:18,690 --> 00:15:24,500
in huis, eh, liepen, die tijd,
dan ging d'r altijd een sein aan.

179
00:15:25,810 --> 00:15:30,290
We wisten wel dat dat sein d'r was,
en dan was een één was bijvoorbeeld

180
00:15:30,290 --> 00:15:33,726
voor de directeur en, maar één,
twee, drie, vier, hadden wij.

181
00:15:33,727 --> 00:15:37,749
Dus als er nood was moesten wij
zoveel mogelijk de kelder in, moesten

182
00:15:37,750 --> 00:15:44,760
we op het sein letten dat werd
omgeroepen, en dan liep alles uit huis.

183
00:15:45,900 --> 00:15:49,060
En we hadden de eetzaal
beneden hebben we gehouden,

184
00:15:49,060 --> 00:15:53,040
want ja waar moest je met
honderd mensen naar toe, he?

185
00:15:53,040 --> 00:15:59,440
Wij woonden daar en 't waren toch honderd zusters
toen in de, in de, eh, in 't, in 't ziekenhuis.

186
00:16:00,670 --> 00:16:04,040
Dus, en we hebben ook onze
eigen slaapkamers mogen houden.

187
00:16:06,460 --> 00:16:09,740
Maar de grote zalen in het
ziekenhuis die werden zoveel

188
00:16:09,740 --> 00:16:12,392
mogelijk ontruimd, die moesten
allemaal, eh, naar huis.

189
00:16:13,510 --> 00:16:14,980
Wat enigszins kon.

190
00:16:17,180 --> 00:16:22,010
En 't liep zo vol, he, die hadden allemaal,
ehm, gebroken benen bij zich en, eh,

191
00:16:22,010 --> 00:16:30,770
en al wat ze allemaal hadden, hoor, het
werd zo maar ergens neergelegd, hoor.

192
00:16:30,770 --> 00:16:33,280
Heeft u vaak in de
kelders moeten zitten?

193
00:16:33,280 --> 00:16:38,861
Ja, 's nachts zijn we heel
vaak de kelder in geweest, ja.

194
00:16:38,861 --> 00:16:41,260
Heel vaak, hebben we de
kelder in moeten gaan.

195
00:16:41,260 --> 00:16:44,610
En waren die kelders, kunt u ze
beschrijven, waren ze ingericht?

196
00:16:44,610 --> 00:16:49,150
Die waren onder 't ziekenhuis,
ja, het was echt een kelder, he.

197
00:16:50,540 --> 00:16:54,850
Maar je moest alleen maar... ze hebben
toen zo veel mogelijk van het toegedaan wat

198
00:16:54,850 --> 00:17:01,060
stoelen betrof dat je tenminste zitten
kon maar het was totdat het sein weer, eh,

199
00:17:01,060 --> 00:17:05,650
sein gegeven werd, dat 't goed gegeven was,
dan kon je weer naar bed gaan als je wou.

200
00:17:06,220 --> 00:17:09,330
Maar je stond, moest soms twee
of drie keer opstaan, hoor.

201
00:17:10,440 --> 00:17:13,980
Want Tilburg heeft toch heel
lang onder het vuur gelegen.

202
00:17:14,970 --> 00:17:16,650
Was dat in de beginperiode of...

203
00:17:16,650 --> 00:17:22,050
Nee, aan het begin. Naderhand was het
anders, was het veel rustiger, he.

204
00:17:22,050 --> 00:17:25,360
Want d'r zijn d'r toen toch
't land door getrokken en zijn

205
00:17:25,360 --> 00:17:29,690
tot Frankrijk gegaan, was het
toch heel anders natuurlijk, he.

206
00:17:30,220 --> 00:17:39,510
En, ehm, moest u patiënten
mee nemen naar de kelders?

207
00:17:39,510 --> 00:17:41,641
Wat kon, wat lopen kon, maar je kon ze niet
allemaal transporteren naar de kelder toe, he.

208
00:17:43,120 --> 00:17:46,570
We hadden vooral de rekverbanden
niet en al die dingen dus, eh, mensen

209
00:17:46,570 --> 00:17:50,050
die met een gebroken been lagen,
die zitten altijd in een rekverband.

210
00:17:52,380 --> 00:17:54,490
Dat ging niet allemaal, hoor.

211
00:17:54,490 --> 00:18:00,360
Maar anders waren... ze namen ook zo min
mogelijk op, want wat moest dat moest

212
00:18:00,360 --> 00:18:06,340
natuurlijk, en de Duitsers die de-, die
eisten wel, hoor, die eisten bedden

213
00:18:06,340 --> 00:18:10,560
en die eisten weet ik allemaal wat ze,
wat ze nog allemaal hebben moesten.

214
00:18:11,510 --> 00:18:14,520
Gingen de Duitsers ook naar de kelder?

215
00:18:14,520 --> 00:18:20,390
Nee, die, eh, die gingen niet naar de kelder. Die
hebben ons ook nooit getroubleerd in de kelder.

216
00:18:20,390 --> 00:18:32,819
Nooit. Je hoorde ze boven wel rommelen, maar, eh,
Tot de (krant?) toe, daar lagen die Duitsers nog.

217
00:18:32,820 --> 00:18:39,313
Stonden alleen één stuk hebben ze
echt geeist dat mochten blijven want de

218
00:18:39,314 --> 00:18:44,125
mensen dat ging ook door, het bevallen
dat ging ook door, natuurlijk, he.

219
00:18:44,125 --> 00:18:48,940
Daar hebben ze echt het stuk wel mogen
houden, hoor, voor voorraden, ja.

220
00:18:49,060 --> 00:18:51,630
Maar die zalen die waren
allemaal door hen bezet.

221
00:18:53,170 --> 00:18:59,210
En, ehm, bleef dat de hele ee- oorlog zo dat
er veel Duitsers in het ziekenhuis lagen?

222
00:18:59,210 --> 00:19:03,767
Nou later hadden we, werd dat wat minder,
he, dan trokken ze toch door Frankrijk op

223
00:19:03,768 --> 00:19:08,640
dus dat was natuurlijk toch wel een, dan
hadden wij er niet meer zo veel last van, he.

224
00:19:10,460 --> 00:19:19,270
Maar ik weet dat wij die morgen, eh, dat het
afgelopen was, en wij over de, plein liepen voor

225
00:19:19,270 --> 00:19:26,090
het huis is, dat was een groot plein, voor,
voor het ziekenhuis en toen zeiden we: 'Ja, nou

226
00:19:26,090 --> 00:19:36,180
hebben we ons eigen plein terug,' maar dat
heeft altijd vol gestaan met Duitse wagens, he.

227
00:19:36,180 --> 00:19:43,650
En, ehm, hoe voelt u dat om, ehm, om die Duitsers
te moeten verplegen, had u daar moeite mee?

228
00:19:43,650 --> 00:19:48,090
Nou, ik had daar geen moeite mee
maar ik was grootste gedeelte omdat

229
00:19:48,090 --> 00:19:52,560
ik in '38 ben ik naar het klooster
gegaan dus ik zat vooraan in de

230
00:19:52,560 --> 00:19:58,840
opleiding, toen vroeg de overste aan
mij of ik als Limburgse wat Duits kon.

231
00:19:59,720 --> 00:20:03,911
Heb ik gezegd: 'Ja,' 't was wel een huis
waar heel anders gewerkt werd dan het was

232
00:20:04,190 --> 00:20:08,010
in het ziekenhuis, dat kon je niet
vergelijken met hetgeen wat er nou in de

233
00:20:08,010 --> 00:20:12,670
ziekenhuizen gebeurd, en toen zei ik: 'Ja,
ik kan wel een, een, een paar woorden Duits,'

234
00:20:12,670 --> 00:20:18,946
We kregen toen ook al la, eh, Duits op de lagere
school, op de, vlak tegen de grens aan woonden, he.

235
00:20:18,946 --> 00:20:22,976
En toen zegt ze: 'Ja, dan moet jij nou
maar uitscheiden met je opleiding, die

236
00:20:22,976 --> 00:20:28,243
mag je straks wel afmaken na de oorlog,
dan moet je maar naar de spreekkamer

237
00:20:28,244 --> 00:20:34,600
gaan.' Want de spreekkamer, dat waren
onze kamers voor onze bezoekers, he.

238
00:20:34,600 --> 00:20:38,692
En daar waren ook kantoren voor,
he, kantoren, en daar hadden wij

239
00:20:38,692 --> 00:20:42,490
twee of drie kamers waar wij
bezoek konden ontvangen van thuis.

240
00:20:43,190 --> 00:20:50,980
En toen ben ik, ja, en die Duitsers die moesten
toch eten en drinken hebben, he, de kantoren

241
00:20:50,980 --> 00:20:57,540
zijn door kunnen gaan, hun hebben die kan-,
hebben alleen de spreekkamers geeist, ze hadden

242
00:20:57,540 --> 00:21:03,350
de kantoren hebben ze gewoon laten zitten,
tenminste in mijn oog, laat ik het zo zeggen.

243
00:21:03,990 --> 00:21:10,920
Maar, ehm, de spreekkamers, ja, die, die mochten
wij d'r wel houden, maar de grote zaal, dat

244
00:21:10,920 --> 00:21:19,040
was de regentenkamer, heette dat, dat moesten de
Duitse officieren die moesten daar komen eten.

245
00:21:20,240 --> 00:21:23,560
En daar moest ik naar toe
gaan met een oude dame die

246
00:21:23,560 --> 00:21:27,320
aan de spreekkamer altijd
was, en nog een zuster.

247
00:21:28,080 --> 00:21:31,840
Dus we moesten zorgen dat die Duitser,
ik ben toen uit de opleiding gegaan,

248
00:21:31,840 --> 00:21:38,164
en toen moesten we zorgen dat die
Duitsers, officieren het eten kregen.

249
00:21:38,610 --> 00:21:45,938
Dus daar moesten al 's morgens al vroeg naar toe
voor het frühstück, dat ze ons, dat ze ontbijten

250
00:21:45,939 --> 00:21:51,088
konden, de officieren, en 's middags, eh, in
de regentenkamer gingen de officieren eten.

251
00:21:51,210 --> 00:21:53,790
En dan moesten wij met nog
een zuster, ik met nog een

252
00:21:53,790 --> 00:21:57,520
zuster en die oude dame, zorgen
dat het eten op tafel kwam.

253
00:21:57,520 --> 00:22:05,800
Totdat ze klaar waren, he, met eten, want dan
gingen ze, ja, dan moesten we 't weer opruimen, he.

254
00:22:05,800 --> 00:22:15,560
Dus die opleiding was toen eigenlijk, ehm, beetje
knudde, laat ik zo zeggen. Kon ook niet anders.

255
00:22:15,560 --> 00:22:18,779
En dat is de hele oorlog zo geweest, dat
u voor die spreekkamers moest zorgen?

256
00:22:18,780 --> 00:22:23,180
Ja, de hele oorlog door, tot, tot,
tot, eh, tot hun vertrokken waren.

257
00:22:23,340 --> 00:22:27,130
Die laatste morgen dat ze vertrokken, toen
waren ze al door, hadden ze al een heel

258
00:22:27,130 --> 00:22:31,690
stuk door Frankrijk heen, he, toen zijn ze
daar ook allemaal achterna, maar d'r zijn

259
00:22:31,690 --> 00:22:36,130
toen op die Dolle Dinsdag, ik weet niet
of u daar ooit van gehoord hebt, d'r was

260
00:22:36,130 --> 00:22:41,700
toen, trokken al die mensen voorbij, he,
en ik had met die soldaten had ik zo mee

261
00:22:41,700 --> 00:22:46,330
te doen, da's werkelijk waar, je kon slecht
lopen, je kon, hup, maar ze moesten weg!

262
00:22:46,330 --> 00:22:52,990
Heel vlug, allemaal. Toen zijn ze toch eigenlijk
een beetje gevlucht, daar, toen, in die tijd, ja.

263
00:22:52,990 --> 00:22:57,950
't Hele huis was leeg, en ik weet
nog dat de ene officier tegen

264
00:22:57,950 --> 00:23:01,290
de andere zei, de, de doktoren
waren allemaal officieren, he.

265
00:23:01,290 --> 00:23:09,580
Toen zei die, ehm, zei de een tegen de
ander, ehm: 'Ich gehe weg,' en toen zei

266
00:23:09,580 --> 00:23:13,014
de ander: 'Ja, je moet 't zelf weten,'
die is toen echt gevlucht, die man, hoor.

267
00:23:13,014 --> 00:23:16,050
Ik heb hem nooit meer terug
gezien, ook niet, maar... hij

268
00:23:16,050 --> 00:23:20,020
moest, kon toch niet verder als
die, als die oorlogsomgeving.

269
00:23:20,340 --> 00:23:24,890
En die is inderdaad weggegaan, die is toen zelfs
die zelfde nacht uit het ziekenhuis gegaan,

270
00:23:24,890 --> 00:23:29,545
maar waar die toen mee gevlucht heeft, ik denk
met die grote stoet mee, ik denk maar zo, hoor.

271
00:23:29,545 --> 00:23:36,110
En die ander die, eh, die
is toen wel gebleven.

272
00:23:36,110 --> 00:23:45,795
En de officieren die mochten wel op de eerste
klas die we hadden, d'r waren er een stuk of tien

273
00:23:46,130 --> 00:23:50,910
kamers ongeveer die moesten
daar ook uitruimen,

274
00:23:50,910 --> 00:23:55,110
maar hun moesten erin, he,
allemaal een kamer apart.

275
00:23:56,570 --> 00:23:57,510
Dus die woonden daar?

276
00:23:57,510 --> 00:23:59,260
Die woonden daar, ja, de officieren.

277
00:23:59,260 --> 00:24:07,742
Eh, en eh en die gingen dan slapen en 's morgens
moesten ze daar het frühstück daar hebben, he.

278
00:24:07,742 --> 00:24:14,550
En toen ben ik ook nog eens 's morgens
ben ik, eh, heeft die zuster me van de

279
00:24:14,550 --> 00:24:17,719
eerste klas van de klas, waren allemaal
eerste klas kamers hoor, een stuk of

280
00:24:17,720 --> 00:24:21,440
tien waren er daar, of elf, ik weet niet
meer precies, maar die waren allemaal

281
00:24:21,440 --> 00:24:28,650
bezet door de officieren en er was één
kamer en die was voor de secretaresses.

282
00:24:29,340 --> 00:24:35,272
Maar die lagen met z'n drieën op één kamer. Dus
die konden niet een hele kamer apart hebben.

283
00:24:35,273 --> 00:24:38,557
Maar de heren, hoge heren, die hadden
allemaal een kamer eerste klas apart.

284
00:24:38,557 --> 00:24:45,370
En dan moesten we, ik moest ook
meegaan met 't ontbijt verzorgen.

285
00:24:45,370 --> 00:24:51,680
Want 'k weet nog goed, de hoofdzuster
van die klas die kwam een keer kijken

286
00:24:51,680 --> 00:24:56,860
op een morgen, maar 'k had al een heel
stuk achter de rug en dan waren die drie

287
00:24:56,860 --> 00:25:05,480
dames, die brachten me iedere keer
ontbijt terug want er was niet genoeg op.

288
00:25:05,920 --> 00:25:11,210
Maar wij hadden ook niet zo veel meer, he,
en toen kwam de Stabsarzt, die had ook het

289
00:25:11,210 --> 00:25:16,700
ontbijt op de kamer staan, en eh, keek die
over de borden heen, maar ze hadden me net

290
00:25:16,700 --> 00:25:23,350
hadden die drie meiden hadden dat bord van
hun teruggebracht, 't hele blad met alles d'r

291
00:25:24,160 --> 00:25:30,200
op en d'r aan, en, en toen kwam die Stabsarzt
die keek in dat keukentje, was heel vriendelijk

292
00:25:30,200 --> 00:25:35,620
en zei die 'Gute Morgen Schwester,' zeg ik:
'Gute Morgen Herr Stabsarzt,' en toen zei...

293
00:25:35,620 --> 00:25:36,510
Een, eh, helikopter.

294
00:25:37,250 --> 00:25:39,390
Ja. Da's een helikopter, ja.

295
00:25:39,720 --> 00:25:48,440
Kunt u nog eens opnieuw vertellen wat u,
eh, ehm, meemaakte met die secretaresse?

296
00:25:48,440 --> 00:25:54,440
Ja, oh ja. Die secretaressen die hadden met
z'n drieën één kamer, op de eerste klas ook.

297
00:25:56,820 --> 00:26:00,250
En die moesten daar
ook ontbijt gebruiken.

298
00:26:00,250 --> 00:26:07,280
En toen had, ik had een blad
klaargemaakt, en de hoofdzuster van die

299
00:26:07,280 --> 00:26:11,508
afdeling die kwam even kijken of d'r
wat bijzonders geweest was die nacht,

300
00:26:11,508 --> 00:26:18,610
en die keek ook over dat blad heen, he,
wat erop stond, op het ontbijtblad.

301
00:26:19,540 --> 00:26:23,840
En toen zegt ze, 'Zeg, is het genoeg?' zeg ik
tegen haar, 'Maar kind,' zegt ze, 'dat krijgt

302
00:26:23,840 --> 00:26:28,923
niemand meer in de hele wereld op het ogenblik,'
zegt ze, 'zoveel staat er op.' Ik zeg, 'Ik heb

303
00:26:28,923 --> 00:26:37,116
het al twee keer teruggekregen het blad, van
één van die dames, d'r stond niet genoeg op.' En

304
00:26:37,117 --> 00:26:41,440
we waren d'r een beetje over aan het discuteren
toen kwam de Stabsarzt die kwam in de keuken

305
00:26:41,440 --> 00:26:46,190
kijken, was een heel vriendelijke mens, hoor,
ook Duitsers zijn vriendelijke mensen, hoor, zei

306
00:26:47,210 --> 00:26:52,040
die, ehm, 'Gute Morgen Schwester,' zei die,
'Dag Schwester,' ehm, ben ik die naam kwijt van

307
00:26:52,040 --> 00:26:57,060
die zuster, Adriana geloof ik of zoiets, maar
in ieder geval, de hoofdzuster die was er en ik.

308
00:26:57,410 --> 00:27:01,890
Hij zei 'Gute Morgen Schwestern,'
ja, en toen zei, keek tie over dat

309
00:27:01,890 --> 00:27:08,110
blad heen en toen zei die 'Schön,'
zei die, 'Dat ziet er sehr Gut aus,'

310
00:27:08,110 --> 00:27:12,720
zo zegt zus- die zuster toen, maar
't was toch voor de dames te weinig.

311
00:27:12,720 --> 00:27:22,450
'Was?' zei die, 'Ist das zu wenig?' Hij ging
naar die kamer en toen zei, 'Aufstehen, absehen

312
00:27:22,670 --> 00:27:29,770
und raus!' Die werden dezelfde morgen werden
die de deur uitgezet en die moesten weg gebracht

313
00:27:29,770 --> 00:27:35,380
worden naar een andere lokatie want ze waren zeer
ontevreden over hetgeen er op het blad stond.

314
00:27:36,590 --> 00:27:43,020
En toen zei die dat: 'Dat kommt hier in
Deutschland, in, in, in eh, Niederland keine mehr!'

315
00:27:43,020 --> 00:27:48,420
zei die, 'Zo veel als da aufstehe!' wat, wat,
wat, wat, was er nog wat er nog tekort was?

316
00:27:48,420 --> 00:27:52,239
Ik zeg, ja, ik, ik weet het niet, en die
zuster wist het ook niet, he, wat er nog

317
00:27:52,240 --> 00:27:55,379
tekort op was, maar ze zijn de hele morgen
zonder ontbijt de deur uit gestuurd.(...)

318
00:27:55,380 --> 00:28:03,430
Hij zei 'Aufstehen, weg,' en
die werden tot de, die werden in

319
00:28:03,430 --> 00:28:06,550
een auto gezet en die gingen naar
een, naar een andere lokatie.

320
00:28:07,680 --> 00:28:10,466
En die zullen niet meer vragen naar meer
eten, want er stond ontzettend veel op, alles

321
00:28:10,467 --> 00:28:18,000
wat maar enigszins op brood kon, en zoveel
soorten brood hadden we ook erop gezet,

322
00:28:18,160 --> 00:28:31,130
maar het was 'immer zu wenig.' Ik dacht
ja, ziezo, dan ben ik die voorlopig kwijt!

323
00:28:31,130 --> 00:28:31,451
Die zijn dezelfde morgen
weggestuurd, hoor.

324
00:28:31,451 --> 00:28:34,829
Werden weggebracht, er kwam een auto voor, en die
werden ergens, ja, sprak je natuurlijk af met

325
00:28:34,830 --> 00:28:41,340
die chauffeur, 'k weet nooit waar ze naar toe
gegaan zijn, maar hij eh, hij wou het niet hebben

326
00:28:41,340 --> 00:29:18,880
dat die ontevreden waren over het blad eten dat
er stond, en die zijn niet meer teruggekomen.

327
00:29:18,880 --> 00:29:22,380
Ehm, hoe was uw contact
met de, eh, Duitsers?

328
00:29:22,710 --> 00:29:23,230
Hoe was? Goed!

329
00:29:23,230 --> 00:29:26,172
Hoe was het contact met de Duitsers,
kunt u daar wat over vertellen?

330
00:29:27,090 --> 00:29:30,570
Met die mensen aan de
voordeur had ik nooit geen last

331
00:29:30,570 --> 00:29:35,083
van, dat waren allemaal alleen
maar officieren waren daar.

332
00:29:35,084 --> 00:29:38,757
En op de afdeling, want ik was dus nog
op de afdeling, he, 'k ging alleen maar 's

333
00:29:38,758 --> 00:29:46,230
morgens en 's middags voor het eten zorgen,
had ik altijd goed contact met de Duitsers.

334
00:29:46,230 --> 00:29:56,050
Maar dat waren ook mensen, hoor. Die moesten
ook veel dingen doen die ze niet graag deden.

335
00:29:56,050 --> 00:29:57,910
Daar hadden we altijd heel
goed contact over het algemeen.

336
00:29:57,910 --> 00:30:02,450
En ik werkte nog op een afdeling ook
nog waar Duitsers allemaal lagen.

337
00:30:04,090 --> 00:30:11,230
Nadat ik de eerste klas verlaten had ik een beetje
op de opleiding, maar toch ook niet zoveel, toen

338
00:30:11,230 --> 00:30:18,813
zijn we dan, eh, toch in het huis, vooral de
nachtdiensten die moest ik ook meedraaien omdat ik dat

339
00:30:18,813 --> 00:30:25,670
ook nog niet veel kende, nog, maar het waren de
benedenafdeling die was helemaal van de Duitsers.

340
00:30:26,070 --> 00:30:32,930
De tweede klas was beneden en de hele huis
was beneden dat waren één, drie, vijf, zeven.

341
00:30:32,930 --> 00:30:39,690
Zeven vaste kranen. Drie grote zalen boven,
drie grote zalen boven, waren allemaal Duitsers.

342
00:30:39,690 --> 00:30:45,740
Dan had je ene kant daar had je de
kraamafdeling daar lagen dan ook nog de

343
00:30:45,740 --> 00:30:49,820
Duitsers van de NSB'ers, die lagen
dan ook nog klas natuurlijk, was de

344
00:30:49,820 --> 00:30:54,820
kraamafdeling, en dat moest doorgaan, want
de kinderen moesten ook geboren worden, he.

345
00:30:54,820 --> 00:31:03,599
En boven was de, een, uhm een afdeling,
de afdeling acht, de eerste, tweede

346
00:31:03,600 --> 00:31:09,496
en derde klas, dus d'r was één
hoofdzuster ook want een ingang was daar.

347
00:31:09,497 --> 00:31:13,760
En ik heb d'r weinig ruzie
mee gehad, laat ik zo zeggen.

348
00:31:13,760 --> 00:31:16,510
Maar je moest wel op je tellen passen,
hoor, want je mocht niet alles zeggen.

349
00:31:16,510 --> 00:31:24,590
Maar 'k heb d'r goed contact mee gehad, ik, ik
was d'r niet weg van, hoor, dat niet, maar eh,

350
00:31:24,590 --> 00:31:28,990
ik was d'r toch ook gewoon vriendelijk tegen
want, eh, dat, dat komt toch ook mensen, hoor.

351
00:31:28,990 --> 00:31:34,910
En die moesten ook. Dus daar heb ik
behoorlijk goed contact mee gehad, ja.

352
00:31:39,070 --> 00:31:43,110
Waren er ook, eh, Duitsers bij waar u meer mee
te maken had, waar u een speciale band mee kreeg?

353
00:31:43,110 --> 00:31:51,700
k heb, op de spreekkamer heb ik er nooit last
van gehad. Die officieren die daar kwamen eten.

354
00:31:51,770 --> 00:32:00,200
En ik denk dat ik op de afdeling was ook nooit
last gehad van de Duitsers hoor, echt niet.

355
00:32:00,870 --> 00:32:05,340
Je moest wel op je tellen passen want
je, weet, werd ook gewaarschuwd, denk

356
00:32:05,340 --> 00:32:08,390
erom wat jullie zeggen, want ze nemen
het je allemaal kwalijk, en dat was

357
00:32:08,500 --> 00:32:11,780
natuurlijk toch, die Duitse mensen die,
dat waren van die übermenschen, he,

358
00:32:11,860 --> 00:32:16,760
die eh, die wouden toch niet geen fout
geweest worden, dat gaat toch niet.

359
00:32:16,760 --> 00:32:24,260
Maar ik heb d'r altijd, ook
dat waren mensen, hoor. Ja.

360
00:32:24,260 --> 00:32:31,900
Had u ook wel eens
persoonlijke gesprekken met ze?

361
00:32:33,310 --> 00:32:34,020
Nou, gewoon,

362
00:32:34,020 --> 00:32:34,610
Even wachten,

363
00:32:34,610 --> 00:32:46,580
Had u ook wel eens persoonlijke
gesprekken met, eh, met de Duitsers?

364
00:32:46,580 --> 00:32:55,290
Nou, nee, daar heb ik me toch maar niet aan
gewaagd, hoor, nee. Met de Duitsers, nee. Niet.

365
00:32:55,290 --> 00:33:01,038
Wel heeft er eens gezegd dat 't kruisbeeld
van de muur was, ik zeg 'Nee, dat gaat niet,

366
00:33:01,039 --> 00:33:03,890
dat kun je niet aan.' Hij zou 't wel d'r af
halen zeg, maar jij kunt d'r ook niet aan.

367
00:33:03,890 --> 00:33:08,270
Moest 't kruisbeeld af,
maar ik heb het laten hangen.

368
00:33:08,270 --> 00:33:12,920
En waarom moest het eraf?

369
00:33:12,920 --> 00:33:17,600
Ja, hij, hij had er hinder van, schijnbaar.
'k Zeg dan kijk je d'r maar naast.

370
00:33:18,210 --> 00:33:19,590
Maar 't gaat er niet af.

371
00:33:21,950 --> 00:33:30,720
En één ding, was ook zo, 'k weet
of ik het nou vertellen kan, ja, ik

372
00:33:30,720 --> 00:33:34,850
was niet in de opleiding, maar ik
was veel aan de spreekkamerdeur.

373
00:33:35,310 --> 00:33:37,940
En d'r was een ouwe
dame en nog een zuster.

374
00:33:39,610 --> 00:33:46,090
En onze bezoekers van thuis, toen 't naderhand
beetje rustiger werd kwam het toch gewoon door, he.

375
00:33:48,130 --> 00:33:53,160
En toen op een morgen kwam een
Hollander, een Nederlander aan de deur.

376
00:33:53,670 --> 00:33:59,350
En toen zei die tegen mij,
hij kwam de kerkklok halen.

377
00:34:01,570 --> 00:34:04,640
Ik zeg, zeg 'Denk je dat die
klaar staat', tegen die man.

378
00:34:04,900 --> 00:34:07,385
'Ja, dan moet ik hem uit
de toren halen', zei die.

379
00:34:07,386 --> 00:34:12,817
Ik zeg 'Nou dan doe je dat maar'. Ik heb de
overste geroepen ik zei 'Hier is een Duitser

380
00:34:12,817 --> 00:34:17,140
en die wil de klok hebben.' 'Och kind,'
zegt ze, 'Dat klokje wat wij hebben,' 't was

381
00:34:17,140 --> 00:34:22,640
inderdaad een heel klein klepje, he, 't was
alleen voor het huis, voor ons, voor wanneer

382
00:34:22,640 --> 00:34:29,070
dat wij naar de kapel moesten, en dan zegt
ze: 'Nou, zeg het hem maar dat het niks

383
00:34:29,070 --> 00:34:35,180
is.' Ik ging terug naar de spreekkamer, zei
die daar, 'Zuster, heb je die klok al, heb

384
00:34:35,180 --> 00:34:39,190
je die uit de toren gehaald?' Ik zeg 'Je
denkt toch niet dat ik in dat torentje klim?

385
00:34:39,720 --> 00:34:41,325
Als het eruit moet, dan mag je 't
zelf doen.' Had de overste gezegd.

386
00:34:41,326 --> 00:34:48,533
'Dan moet ie maar zelf in de toren klimmen,'
zei die, 'Dat zeg je maar tegen die Hollander,'

387
00:34:48,533 --> 00:34:54,440
't was geen Duitser, 't was een Nederlander,
dat ie zelf dat ding d'r uit moest halen.

388
00:34:54,780 --> 00:34:59,910
Ik ging naar hem toe, ik zeg 'Ja, als je het
hebben moet, het is niks.' Het was ook niks, hoor.

389
00:35:00,820 --> 00:35:03,640
Hij zei nu: 'Ja, ga dan
eens luiden,' tegen mij.

390
00:35:03,640 --> 00:35:09,310
Nou, ik heb aan die klok getrokken en ik klop
d'r heel, ik klop d'r, ik trok d'r maar heel

391
00:35:09,310 --> 00:35:14,490
zachtjes aan, moet ik eerlijk toegeven, want
't was, 't was ook geen gezicht, geen gehoor.

392
00:35:14,840 --> 00:35:17,810
Dus ik zei tegen hem: 'Waar moet je dat
klokje nou voor hebben?' 'Ja, we moeten

393
00:35:17,810 --> 00:35:23,470
koper hebben en we moeten ijzer hebben
want er moeten kogels gemaakt worden.'

394
00:35:23,471 --> 00:35:23,919
Ik zeg 'Nou, als je d'r drie kogels uit
krijgt, is het op,' zeg ik tegen hem.

395
00:35:23,920 --> 00:35:28,780
Toen zei die: 'Nou, dan ga maar eens luiden, dan
zal ik 't horen.' En ik trok aan dat ding, ik

396
00:35:28,780 --> 00:35:35,890
trok er niet te hard aan, en ik ging terug, en
toen zei die: 'Hebt u geluid?' Ik zeg 'Ja, ik heb

397
00:35:35,890 --> 00:35:41,832
geluid.' Hij zegt 'Ik heb er niks van gehoord,'
ik zeg 'Ja, moet 't nog een keer?' 'Ja, nog een

398
00:35:41,833 --> 00:35:47,380
keer gaan luiden.' Ik zeg 'Dan ga je maar buiten
staan.' Hij trok, ik trok weer aan dat touwtje,

399
00:35:47,570 --> 00:35:55,010
en dat klokje dat ging wel een klein beetje,
en toen zei die 'Is dat alles?' Ik zeg 'Ja, je

400
00:35:55,010 --> 00:35:59,890
kunt drie kogels eruit krijgen,' zeg ik, 'En dan
echt is het op, het was zo'n klein klokje maar.'

401
00:36:00,000 --> 00:36:04,180
En toen zeg ik tegen hem: 'Zeg,
wil je soms een bord erwtensoep

402
00:36:04,180 --> 00:36:09,500
hebben?' Denk ik, ben ik tenminste
van die praat af van dat klokje, he.

403
00:36:09,500 --> 00:36:10,987
En 'Ja, ja, graag,' zei die.

404
00:36:10,988 --> 00:36:14,570
Ik ging naar de keuken en ik, eh, had al
gevraagd in de keuken wat er was, er was

405
00:36:14,570 --> 00:36:20,310
erwtensoep, en ehm, hij kreeg een bord
erwtensoep, en toen zei die: 'En dan ga jij

406
00:36:20,310 --> 00:36:25,462
weer aan dat klokje trekken want ik moet
weten wat dat klokje betekent,' zei die.

407
00:36:25,462 --> 00:36:28,600
Ik gaf hem een bord erwtensoep
en ik ging naar de klok

408
00:36:28,600 --> 00:36:32,931
en ik trok er weer een paar
stalen aan, en ik ging terug.

409
00:36:32,931 --> 00:36:36,310
Ik zeg 'Nou, heb je 't gehoord?'
'Nee, 'k heb niks gehoord,' zei die.

410
00:36:36,310 --> 00:36:40,930
Toen zei die 'Nou ja, laat het zo,
laat het dan maar hangen,' zei die.

411
00:36:41,470 --> 00:36:44,260
Ik dacht, nou heb ik dat klokje toch
verkocht voor een bord erwtensoep!

412
00:36:49,920 --> 00:36:53,870
'Maar ik was wel blij met de erwtensoep,'
zei die, ik zeg 'Nou, wij zijn

413
00:36:53,870 --> 00:36:58,665
blij dat we 't klokje kunnen houden.'
Was niks hoor, 't was maar een keu,

414
00:36:58,820 --> 00:37:03,940
klein belletje was 't ze maar, 't was
net voor de gang van de zusters was dat.

415
00:37:11,050 --> 00:37:17,290
Ehm, hingen er ook, ehm, Duitse tekens
aan het ziekenhuis? Hakenkruizen, of

416
00:37:17,290 --> 00:37:23,380
Nou, ik kan me dat buiten niet meer
herinneren, ik moet, heb ik nooit gezien.

417
00:37:24,450 --> 00:37:29,360
Alleen dat er altijd Duitse wagens voor het
plein stonden, op het plein stonden, ja.

418
00:37:30,470 --> 00:37:34,330
En, eh, en het portret van
Hitler, was dat er ergens?

419
00:37:35,590 --> 00:37:36,250
Wat zei u?

420
00:37:36,250 --> 00:37:39,950
Het portret van Hitler, was
dat ergens in het ziekenhuis?

421
00:37:39,950 --> 00:37:44,100
Ik heb het nog niet verstaan.

422
00:37:44,100 --> 00:37:48,610
Ehm, hing ergens in het ziekenhuis
misschien ook een portret van Hitler?

423
00:37:48,610 --> 00:37:56,250
Nee. Wel hun, de afdelingen hadden,
daar hadden ze die wel opgehangen, hoor.

424
00:37:56,250 --> 00:38:00,510
Die hing wel boven de deur, he.

425
00:38:00,510 --> 00:38:04,250
Was hun de afdelingen hadden, dat was
meestal de derde klas afdelingen,

426
00:38:04,250 --> 00:38:10,340
plus op de klas waar het dan,
eh, voor de, voor de officieren.

427
00:38:12,370 --> 00:38:15,980
Maar ik kan me niet herinneren dat
ik daar hadden ze 'm wel hangen,

428
00:38:15,980 --> 00:38:19,640
maar eh in huis hadden we 'm
zeker niet hangen, wij niet, nee.

429
00:38:19,870 --> 00:38:22,080
En in de spreekkamer
hing die ook niet.

430
00:38:23,700 --> 00:38:28,450
Zaten er in het ziekenhuis
onderduikers verschuild?

431
00:38:28,450 --> 00:38:29,770
Genoeg!

432
00:38:30,680 --> 00:38:32,660
Kunt u daar wat over
vertellen, waar zaten ze

433
00:38:33,160 --> 00:38:39,380
Nou, die, die zaten, die, ja,
hoe moet ik ´t zeggen, buiten de

434
00:38:39,380 --> 00:38:46,020
zalen waren ook bedden voor de
TB'ers, mensen die TBC hadden, he.

435
00:38:47,010 --> 00:38:52,155
En die lagen daar altijd, en ja,
't waren ook meestal Duitsers, he.

436
00:38:52,156 --> 00:38:57,737
Maar we hadden één afdeling, en daar za- lagen
ook een beetje hogere geplaatste officieren, of

437
00:38:57,738 --> 00:39:05,943
weer van afdeling acht, die had ook a- Duitse
mensen liggen, en dat was een tweede klas afdeling.

438
00:39:05,943 --> 00:39:11,150
Maar vooral één zuster, ze is gestorven,
dat was Francesco van Schelleman,

439
00:39:11,150 --> 00:39:20,300
en die ehm, die had daar altijd iets
in wat ze, dat ze ze niet konden vinden.

440
00:39:21,710 --> 00:39:28,840
En waar die mensen nou naar toe gingen, dat weet
ik niet, maar ehm ze zijn d'r nooit gesnapt daar.

441
00:39:29,940 --> 00:39:37,980
Nooit van z'n leven heeft ie daar een patiënt weg
laten gaan die door de Duitsers gezocht werden.

442
00:39:38,510 --> 00:39:42,520
Ze had ze altijd daar, ze gaf ze
altijd een, een eh blad in de handen

443
00:39:42,520 --> 00:39:48,721
met volk en vaderland, en ehm, dat
waren meestal Nederlandse mensen, he.

444
00:39:48,722 --> 00:39:53,910
Van die doktoren is er nooit iemand
opgeroepen alleen de directeur is een

445
00:39:53,910 --> 00:39:59,770
keer op, bijna, gesnapt, maar die is
toen nog teruggekomen, die zelfde avond.

446
00:40:01,750 --> 00:40:06,930
Maar van... ik kan me niet voorstellen
dat wat er weggegaan is, dat dat

447
00:40:06,930 --> 00:40:11,232
Nederlandse, die gewonden waren dat
dan, dan Nederlandse mensen waren, hoor.

448
00:40:11,232 --> 00:40:13,509
D'r werd wel voor gezorgd want ze
hadden de zolder wel open staan, hoor.

449
00:40:13,510 --> 00:40:20,860
Wat ik me herinneren kan is er
nooit iemand van de Nederlanders

450
00:40:20,860 --> 00:40:26,060
gesnapt, daar, als, ehm, voor
naar de kampen te gaan, he.

451
00:40:26,060 --> 00:40:27,620
In huis niet.