1 00:00:08,320 --> 00:00:12,760 Kunt u omschrijven hoe uw leven eruitzag vlak voor de razzia? 2 00:00:13,370 --> 00:00:20,600 Dat kan ik omschrijven ja, dat was heel moeilijk. Ik zat op de HBS aan de Maren. 3 00:00:21,060 --> 00:00:26,950 Aan de hoogste klas. En ja, het was de examenklas. 4 00:00:26,950 --> 00:00:34,530 Dus het was er stevig tegenaan en proberen om het te halen. Ik had het heel moeilijk. 5 00:00:34,530 --> 00:00:42,927 Wat ik reeds vertelde, mijn vader zat dus in een concentratiekamp. 6 00:00:42,927 --> 00:00:47,412 We hadden zes kinderen waarvan ik dus de oudste was. Mijn moeder was de hele draad kwijt. 7 00:00:47,650 --> 00:00:56,550 U vertelde, u zat in de examenklas… 8 00:00:56,550 --> 00:00:59,656 Ja, en ik had het heel moeilijk want ik kreeg zoals ik 9 00:00:59,656 --> 00:01:01,860 vertelde… ja… Mijn vader zat dus in een concentratiekamp. 10 00:01:01,860 --> 00:01:04,890 Mijn moeder zag het helemaal niet meer zitten, we hadden zes kinderen 11 00:01:04,950 --> 00:01:09,870 en één van onze grote problemen was onze financiële toestand. 12 00:01:10,510 --> 00:01:12,810 Want omdat mijn vader weigerde om voor de Duitsers 13 00:01:13,680 --> 00:01:19,620 te werken, kregen we bijna ook geen ondersteuning. 14 00:01:20,710 --> 00:01:27,710 Hoe het zij, zij het. Het was één bonk armoede. 15 00:01:27,710 --> 00:01:33,320 Ja, de enige de boel een beetje draaiende kon houden was ik. Dat moest ik doen. 16 00:01:33,320 --> 00:01:38,225 En ik was zelf nog maar achttien jaar in die tijd. 17 00:01:38,225 --> 00:01:43,650 Het is allemaal goed op z’n pootjes terechtgekomen dat moet ik erbij zeggen. 18 00:01:43,940 --> 00:01:50,310 Maar het is voor mij een enorm moeilijk periode geweest voordat die razzia kwam. 19 00:01:50,310 --> 00:01:59,255 En de dag dat de razzia kwam, was het zo dat, het was mijn manier van werken om ’s 20 00:01:59,255 --> 00:02:05,780 morgens heel vroeg op te staan, zeggen en schrijven, nou ja… om half zes mijn bed uit. 21 00:02:05,780 --> 00:02:09,584 Want toendertijd bestond het gezin dus uit zeven personen, 22 00:02:09,584 --> 00:02:11,850 een moeder en zes kinderen waarvan ik de oudste was. 23 00:02:15,000 --> 00:02:16,399 Nou was het zo, je had geen…. Ieder kind had een eigen kamertje nu. Dat is het praktisch. 24 00:02:16,399 --> 00:02:25,670 Maar ik had geen eigen kamer hoor, want we hadden drie kamertjes en een zolderkamer. 25 00:02:25,670 --> 00:02:32,810 Die zolderkamer, daar maakte volgens mij niemand gebruik van want het was een houten dak 26 00:02:32,810 --> 00:02:39,790 en ja, als er vliegtuigen overvlogen van de geallieerden en die werden beschoten dan 27 00:02:39,790 --> 00:02:44,090 kwamen de scherven naar beneden en die sloegen door de daken heen en dat was niet 28 00:02:44,090 --> 00:02:49,800 verantwoord om bovenop een zolder te gaan slapen dus we sliepen allemaal in die drie kamers. 29 00:02:51,660 --> 00:03:00,196 Op het moment dat ik dus weer om half zes op was gestaan en in die ene kamer waar 30 00:03:00,197 --> 00:03:05,950 ook weer anderen ook nog lagen te slapen in een ledikant, liep ik te leren en te 31 00:03:05,950 --> 00:03:12,500 studeren en opeens kwam daar een partij herrie op straat en op de buitendeur bonken. 32 00:03:13,140 --> 00:03:13,497 Ja, wat was er aan de hand? 33 00:03:13,497 --> 00:03:22,421 Nou het kwam erop neer dat alle personen van achttien jaar en ouder, tot en met veertig, dacht ik. 34 00:03:22,421 --> 00:03:24,270 Ik dacht dat het tot en met veertig was. 35 00:03:24,270 --> 00:03:33,560 Die moesten zich melden beneden, want dan moest je met die Duitsers mee, met de razzia mee. 36 00:03:34,320 --> 00:03:40,177 Nou, nu was het zo dat, ik had boven op de zolder, wij woonden 37 00:03:40,178 --> 00:03:43,158 op de eerste etage en dan hadden we nog buren op de tweede etage. 38 00:03:43,159 --> 00:03:48,000 Nou dan ging je twee trappen op, één trap kwam je op de etage van 39 00:03:48,000 --> 00:03:52,700 de buren en dan nog één trap hoger dan kwam je op de zolderetage. 40 00:03:52,710 --> 00:04:00,633 Nu hadden we een ruimte voor kolenhok, onze buren hadden een ruimte. 41 00:04:00,810 --> 00:04:03,857 Onze linker ruimte was die van ons, de rechter ruimte was 42 00:04:03,857 --> 00:04:08,250 van de buren en dan had je daarnaast een zolderkamer. 43 00:04:08,800 --> 00:04:12,510 Naast het kolenhok van ons was dus de zolderkamer en van de buren was ook een zolderkamer. 44 00:04:12,510 --> 00:04:18,910 Nu kon je dat kolenhok, dat kon je goed zien want ik heb een schetsje ook 45 00:04:18,910 --> 00:04:22,819 gemaakt, ik weet niet of het zin heeft om de even op de foto te laten zien… 46 00:04:22,820 --> 00:04:25,480 Dat doen we naderhand even. 47 00:04:26,260 --> 00:04:26,620 Oke. 48 00:04:26,620 --> 00:04:33,800 Dat bestond uit een hekwerk, een wand van allemaal latjes en die latjes 49 00:04:34,180 --> 00:04:38,540 zaten niet stijf tegen elkaar aan; een latje, een ruimte, een latje, 50 00:04:39,210 --> 00:04:43,614 ruimte…en zo was ook de deur naar het kolenhok latje, ruimte, latje, ruimte. 51 00:04:43,615 --> 00:04:44,519 Wat had ik nou gedaan? 52 00:04:45,300 --> 00:04:48,540 Ik had naast het kolenhok een houthok gemaakt voor al de blokken hout en 53 00:04:48,541 --> 00:04:51,940 rommel om te stoken want in de oorlog kon je alles gebruiken om te stoken. 54 00:04:51,940 --> 00:05:00,560 Maar, ik was erop voorbereid dat ze mij weleens een keer mee zouden 55 00:05:00,560 --> 00:05:04,560 kunnen nemen en daarom had ik in het houthok een dubbele bodem gemaakt. 56 00:05:05,070 --> 00:05:10,430 Ik denk als er wat gebeurt, dan schiet ik eronder en er is geen Duitser die mij kan vinden. 57 00:05:10,430 --> 00:05:14,847 Dus ik dacht een veilig plekje te hebben. 58 00:05:14,847 --> 00:05:20,310 Dus toen ik daar studeerde en ineens die herrie hoorde en die Duitsers van dat we naar 59 00:05:20,310 --> 00:05:26,468 beneden moesten, ben ik naar boven gegaan en ik denk: ‘ik ga in dat hok, ga eronder en klaar. 60 00:05:26,468 --> 00:05:28,290 Er is geen Duitser die mij vindt’. 61 00:05:30,630 --> 00:05:35,250 Maar de buurvrouw boven had ook gehoord, al die herrie natuurlijk en die ging ook naar boven. 62 00:05:36,380 --> 00:05:42,230 En ik wilde onder dat hok kruipen en daar heb ik dat schetsje dus van en die buurvrouw 63 00:05:42,230 --> 00:05:46,319 die zegt ‘Ja, maar als jij daar wegkruipt dan verraad ik je want als ze hier zo 64 00:05:46,320 --> 00:05:51,450 de boel in elkaar slaan die Duitsers en alles vernietigen, mijn zoon die zit ook 65 00:05:51,450 --> 00:05:54,870 al in Duitsland, ik weet niet hoeveel jaar, en die is al teruggekomen’. Want dat 66 00:05:54,870 --> 00:06:01,210 was Thijs, die jongen, en die had al een keer expres zijn been helemaal verwond. 67 00:06:01,210 --> 00:06:05,080 Had iets chemisch erop laten vallen dat zijn hele been was verbrandt als het ware. 68 00:06:05,080 --> 00:06:10,980 Dan mocht hij thuisblijven, maar ja, toen dat weer genezen was moest hij weer naar Duitsland. 69 00:06:10,980 --> 00:06:13,110 Ze zegt ‘Dan verraad ik je. 70 00:06:13,270 --> 00:06:19,390 Dan moet je toch mee’. Ja, ik had geen kans om eronder te kruipen 71 00:06:19,390 --> 00:06:22,860 want ik zou verraden worden dus toen ben ik maar naar beneden gegaan… 72 00:06:22,940 --> 00:06:27,810 Ik heb mijn koffer meegenomen, nou een oude deken heb ik erin gedaan. 73 00:06:28,010 --> 00:06:32,527 ik heb een oud schaaltje meegenomen want ja je moest wat meenemen om eten in te doen werd er gezegd 74 00:06:33,690 --> 00:06:40,820 en mijn scheerspullen… Ja, eigenlijk meer weet ik niet wat ik had, ik had haast niets meegenomen. 75 00:06:40,820 --> 00:06:46,194 Achteraf gebleken ben ik stom geweest, ik had een schaaltje dat lek was meegenomen, 76 00:06:46,340 --> 00:06:52,800 emaillen schaaltje, was lek, maar ja, oké. Wij zijn met die Duitsers meegenomen. 77 00:06:53,550 --> 00:07:04,200 En wij zijn gegaan naar dat terrein wat volgens mij was van Feyenoord. Dat terrein. 78 00:07:04,200 --> 00:07:08,780 Dat was een oud voetbalveld volgens mij waar, waar Feyenoord voetbalde. 79 00:07:09,000 --> 00:07:10,861 Ik ben niet zo bekend ermee want ik ben niet zo’n voetballer. 80 00:07:10,870 --> 00:07:15,000 Dat is even weer wat anders, maar volgens mij het Feyenoordterrein. 81 00:07:15,410 --> 00:07:20,990 Daar hebben we ik weet niet hoelang gestaan, in de kou en in de regen. Het was nogal vies weer. 82 00:07:21,460 --> 00:07:26,910 En toen moesten we gaan lopen naar het Poortsgebouw. 83 00:07:26,910 --> 00:07:28,930 Ik weet niet of jullie weten wat het Poortsgebouw is. 84 00:07:28,930 --> 00:07:29,002 Dat is bij de Nassau… Is het niet Nassaukade of zo? Ik weet niet of jullie weten wat het Poortsgebouw is. 85 00:07:29,002 --> 00:07:32,240 Dat is bij de Nassau… Is het niet Nassaukade of zo? 86 00:07:32,550 --> 00:07:41,610 Je ging… We liepen dus en dan kwam je langs de Maashaven bij Katendrecht en ik weet nog wel wij 87 00:07:41,610 --> 00:07:47,390 liepen daar en er waren mannen die daar met de handen in de hoogte liepen met de Duitsers erachter. 88 00:07:47,390 --> 00:07:51,820 Die moesten ook met ons mee. Die hadden ze zeker gevonden in huizen. Die moesten ook mee. 89 00:07:52,150 --> 00:07:58,210 En zo zijn wij naar het Poortsgebouw gelopen. Dat is aan de Maas is dat ook. Ja. 90 00:07:58,340 --> 00:07:59,720 Hoe heet het daar nu ook alweer. Het is niet Nassaukade of zo. Ik weet het niet. 91 00:07:59,720 --> 00:08:04,430 Zou goed kunnen. Zou goed kunnen. 92 00:08:04,550 --> 00:08:06,114 En daar lagen schepen en daar moesten we in. 93 00:08:06,310 --> 00:08:13,560 Daar zijn we in die schepen gezet en nou ja, het waren vuile, gore schepen. 94 00:08:13,560 --> 00:08:17,970 Kolenboten waren dat geweest. Dat was zwart en vuil en weet ik het allemaal meer. 95 00:08:17,970 --> 00:08:25,780 Nou, toen moesten we een ladder af en tot die vol zat. Nou, en toen is die ladder weggehaald. 96 00:08:25,780 --> 00:08:34,070 En daar zaten we. Nou ja, daar hebben we, ik weet niet hoelang, in gezeten. We zijn gaan varen. 97 00:08:36,310 --> 00:08:41,800 Toiletten of zo had je niet. Die ladder was weggehaald, dus je kon niet naar boven. 98 00:08:42,470 --> 00:08:50,300 En zo zijn we dan, op een gegeven moment… Ja, we hebben nog gezongen onderweg ‘Toen we uit 99 00:08:50,300 --> 00:08:55,730 Rotterdam vertrokken’ en ‘In een ouwe schuit’ en ik weet niet precies wat al niet meer, hahaha. 100 00:08:55,730 --> 00:08:57,080 De Nederlandse politie was erbij, politieagenten. 101 00:08:57,080 --> 00:09:02,550 Nou ja, zijn we in Amsterdam in een loods terechtgekomen. 102 00:09:03,970 --> 00:09:09,720 In die loods kwamen we, nou ja, zo tegen de avond terecht. 103 00:09:10,110 --> 00:09:15,081 Nou met geluk kon je er wat te eten krijgen. Maar we waren geen mazzelaars; het was allemaal op. 104 00:09:15,082 --> 00:09:22,398 Je kreeg niks te eten. Je kreeg wat te drinken, maar eten was er niet bij. 105 00:09:22,398 --> 00:09:24,623 Nou je loopt er rond en wie kom ik daar tegen: enkele leraren van de HBS waar ik op school zat. 106 00:09:24,820 --> 00:09:33,477 Die waren ook meegenomen. M’n Franse leraar. 107 00:09:33,478 --> 00:09:45,730 Daar begon ik in het Frans tegen te praten want dat was een leraar die had als eis dat als 108 00:09:45,730 --> 00:09:50,100 je op school ook hem tegenkwam dat je dan mocht je alleen maar Frans tegen hem spreken. 109 00:09:50,100 --> 00:09:54,480 Ja, dat is echt waar hoor. Er werd geen Nederlands gesproken. 110 00:09:54,480 --> 00:09:55,736 De eerste les die we hadden, heeft hij verteld hoe hij dat altijd deed. 111 00:09:55,800 --> 00:09:58,590 En toen was de les afgelopen en hij zei ‘Dit is de laatste keer dat 112 00:09:58,590 --> 00:10:04,590 we Hollands gesproken hebben voortaan spreken we alleen maar Frans.’ 113 00:10:04,590 --> 00:10:11,750 En het was een man die zijn hugenoten geweest en… nou ja, die sprak thuis ook Frans, dus. 114 00:10:11,750 --> 00:10:16,710 Nou ja, we moesten Frans…. Dus ik in Amsterdam in die loods ook Frans tegen hem praten. 115 00:10:16,710 --> 00:10:18,799 Maar niet alleen ‘Marie-jus’, zei hij, ik heet Marius, ‘Marie-jus, spreek maar Nederlands’. Hij 116 00:10:18,800 --> 00:10:22,980 zei ‘de situatie is nu veel te ernstig’. Nou, kort en goed, we hebben daar geslapen in de stro. 117 00:10:22,980 --> 00:10:31,448 Eten was er niet bij, we hebben daar te drinken gehad. 118 00:10:31,449 --> 00:10:32,192 Ik weet niet of het nou water was of wat dan ook. 119 00:10:32,193 --> 00:10:41,310 Dat kan ik me niet meer herinneren en toen zijn we weer in een boot gezet. 120 00:10:41,540 --> 00:10:46,780 En met de boot zijn we weer over het IJsselmeer gaan varen naar Kampen. 121 00:10:48,010 --> 00:10:50,830 En in Kampen zijn we in een school terechtgekomen. 122 00:10:53,410 --> 00:10:59,330 Die school, die…. Nou ja, daar kwamen we een beetje bij. 123 00:10:59,330 --> 00:11:03,430 Daar kon je tenminste een beetje je handen wassen en zo. Dat had eerder niet gekund. 124 00:11:03,430 --> 00:11:06,800 Maar nu had je zo’n lokaal met een fonteintje. 125 00:11:06,800 --> 00:11:12,020 Dus daar konden we onze handen wassen en daar kregen we inderdaad wel wat te eten en wat te drinken. 126 00:11:12,020 --> 00:11:19,980 En nou ja, het was ook niet veel. De andere morgen moesten we weer verder weg. 127 00:11:20,330 --> 00:11:21,119 En toen moesten we gaan lopen. 128 00:11:21,119 --> 00:11:27,970 Ja, je weet het niet, het moest gewoon en hup, inladen, moest je weer. Dan liepen we. 129 00:11:29,520 --> 00:11:35,070 Buiten moesten we van Kampen naar Zwolle lopen. Vies weer, regenen. 130 00:11:35,600 --> 00:11:39,230 We hebben van mensen die daar woonden hebben we hele broden gehad. 131 00:11:39,230 --> 00:11:44,350 Dus in de regen heb ik stukken brood lopen eten, het was niet gesneden of 132 00:11:44,350 --> 00:11:53,290 wat dan ook maar ik barstte van de honger dus ik heb toch wat te eten gehad. 133 00:11:53,290 --> 00:11:55,550 Ik heb op de één of andere manier ook nog, dat vergeet ik bijna, op een 134 00:11:55,550 --> 00:12:00,600 vies stukje papier, heb ik een briefje geschreven naar mijn moeder. 135 00:12:00,710 --> 00:12:04,130 Naar huis. 136 00:12:04,130 --> 00:12:07,680 Nou ja, hoe het dan allemaal ging en hoe het gebeurde en zo. 137 00:12:08,030 --> 00:12:10,320 Dat briefje, dat heb ik, dat krijg je een afdruk van. 138 00:12:10,320 --> 00:12:16,170 Dat is ook terechtgekomen en dat heb ik, terwijl wij liepen van Kampen naar 139 00:12:16,170 --> 00:12:23,490 Zwolle heb ik dat aan mensen gegeven en gevraagd of ze dat wilden postten. 140 00:12:23,490 --> 00:12:28,591 En dat is ook thuis aangekomen. Na de oorlog, toen ik thuiskwam, na de oorlog. 141 00:12:28,592 --> 00:12:30,161 Toen had mijn moeder dat nog, dus ik had het. 142 00:12:30,230 --> 00:12:41,140 En toen zijn we in de trein gezet en dat was een veewagon. In Zwolle. 143 00:12:41,140 --> 00:12:46,910 Dat is…. Ja, een veewagon, dat was een gesloten wagen dus. 144 00:12:47,370 --> 00:12:55,820 Als je aan de bovenkant…. Met luiken ervoor en dat was alles. 145 00:12:55,820 --> 00:13:02,909 De vloer was van hout en er lag stro op. Nou die wagon werd volgeladen en daar zaten we allemaal in. 146 00:13:02,910 --> 00:13:06,335 We hadden geen ruimte om allemaal te zitten of wat dan ook. 147 00:13:06,335 --> 00:13:11,830 Een deel moest staan en een deel moest zitten en liggen was er helemaal niet bij. 148 00:13:12,450 --> 00:13:22,540 En daar zijn we mee aan het rijden gegaan en we wisten niet waarheen. 149 00:13:22,540 --> 00:13:28,190 En ja, op een gegeven moment, er moet er één naar de wc, naar het toilet en zo. 150 00:13:28,190 --> 00:13:30,188 En een toilet was er niet in de veewagon. 151 00:13:30,189 --> 00:13:33,280 En daar was maar één oplossing op, in de hoek gaan plassen. En nou de grote boodschap. 152 00:13:33,280 --> 00:13:38,020 Nou ja, ‘wie heeft er nog een oude koffer’, een paar mensen hadden een oude koffer. 153 00:13:38,020 --> 00:13:42,931 ‘Doe maar in die koffer’. Nou ja, dat is dus allemaal gebeurd en eten en drinken kregen we niet. 154 00:13:42,931 --> 00:13:47,290 En daar hebben we ik weet niet hoelang in gezeten, 155 00:13:47,290 --> 00:13:51,950 misschien wel een dag en een nacht en nog een dag. 156 00:13:51,950 --> 00:14:01,660 En op een gegeven moment stopte die trein in, ik dacht dat het Hamm was, Hamm. Dat plaatsje. 157 00:14:04,230 --> 00:14:07,330 Op een station, op een station stopte hij. 158 00:14:08,030 --> 00:14:14,099 Nou ja, ik hoorde iemand roepen die stond dan bij dat luik dat open was. 159 00:14:14,099 --> 00:14:20,900 ‘Ah, mensen willen jullie ons water brengen’ want we barstten allemaal van de dorst. 160 00:14:20,900 --> 00:14:24,520 We hadden allemaal niet gedronken, gegeten. Niks meer. 161 00:14:25,400 --> 00:14:29,990 Nou ja, op een gegeven moment hoorde ik roepen: ‘Is er iemand 162 00:14:29,990 --> 00:14:35,230 die Frans kan spreken want ze verstaan me niet?’ Ja, ja, ja. 163 00:14:35,231 --> 00:14:38,170 Ik zeg ‘Nou, dan zal ik het wel proberen.’ Ik sprak toevallig aardig Frans. 164 00:14:38,170 --> 00:14:47,769 Dus ik naar die gast toe en gevraagd of we wat water konden krijgen omdat we zo’n dorst hadden. 165 00:14:47,769 --> 00:14:50,339 ‘Ja, hebben jullie pannen’, vroeg die Fransen. ‘Ja’, zei ik. 166 00:14:50,340 --> 00:14:54,885 ‘Pannen hebben we wel’. Dus toen hebben we die pannen gegeven. 167 00:14:54,885 --> 00:14:58,680 Nou, en toen kwam ik vrij vlot met pannen water en toen konden we lekker water drinken. 168 00:14:58,680 --> 00:15:01,210 Lekker drinken allemaal, dat ging prima. 169 00:15:01,900 --> 00:15:06,370 Maar ja, wat gebeurt ook nog. We hadden ook nog die grote koffer vol met poep. 170 00:15:06,370 --> 00:15:17,200 Toen zeiden we: ‘Nou die gooien we hier wel naar buiten.’ Hier kun je het mooi lozen. 171 00:15:17,200 --> 00:15:22,390 Dat gooiden we naar buiten, door dat gat heen die koffer. Dat hadden we daarin gedaan. 172 00:15:22,390 --> 00:15:26,950 Dan komen er een paar Russen aanrennen. Russische dwangarbeiders, die zijn met die koffer weggerend. 173 00:15:26,950 --> 00:15:28,620 Die dachten natuurlijk: ‘daar zit misschien wat in wat 174 00:15:28,620 --> 00:15:35,550 we kunnen gebruiken’. Nou ja, zo is dat toen gegaan. 175 00:15:35,780 --> 00:15:41,680 En toen zijn we weer verder gereden en heel die trein gesloten. 176 00:15:41,680 --> 00:15:46,940 En we mochten er nooit uit hoor, uit die trein. Je hoorde alleen die Duitsers met die grote bekken. 177 00:15:46,940 --> 00:15:51,152 En die hingen ook overal aan die trein. 178 00:15:51,153 --> 00:15:54,450 Die Duitse soldaten, die moesten de boel in de gaten 179 00:15:54,450 --> 00:15:56,940 houden dat niemand uit die trein kon komen natuurlijk. 180 00:15:56,940 --> 00:16:04,680 Ik snap dat wel. Dus, zo zijn we terug of… door gaan rijden. 181 00:16:04,680 --> 00:16:09,140 En toen zijn we gestopt en toen bleek dat we in Wuppertal waren. In Wuppertal. 182 00:16:09,140 --> 00:16:12,753 In Wuppertal zijn we in een kamp terechtgekomen. 183 00:16:12,753 --> 00:16:14,165 Dat was vrij hoog, het leek wel een berg, zo hoog 184 00:16:16,780 --> 00:16:22,014 was het ook weer niet, maar een behoorlijke hoogte. 185 00:16:22,014 --> 00:16:27,310 En dan keek je zo op Wuppertal naar beneden, dat was zo hoog. Nou, dat kamp was een droefenis. 186 00:16:27,310 --> 00:16:34,820 Daar hebben we weken gezeten. Ik denk toch al gauw veertien dagen, misschien nog wat langer. 187 00:16:35,660 --> 00:16:39,290 En nou ja, het eten was daar verschrikkelijk. 188 00:16:39,290 --> 00:16:43,920 We sliepen op straatstenen, want bedden of zo waren er niet. 189 00:16:44,940 --> 00:16:49,649 En wassen kon je je ook niet want er was maar één kraan en die was 190 00:16:49,650 --> 00:16:55,980 ergens midden op de straat tussen allerlei van die barakken in. 191 00:16:56,360 --> 00:17:02,090 Dus, nou ja, als je er alleen naartoe ging om je schaal te… Ik had een schaaltje schoon te maken. 192 00:17:02,310 --> 00:18:05,663 We zijn die loods uitgegaan of die barak uitgegaan en bij dat hek gaan kijken. 193 00:18:05,663 --> 00:18:11,080 Want je kon zo kon je op Wuppertal kijken. We hebben staan te genieten, werkelijk waar. 194 00:18:11,080 --> 00:18:13,880 Dat ze daar zoveel bommen op flikkerden. 195 00:18:14,890 --> 00:18:24,760 Allemaal van dat licht zag je…. Hoe heet dat licht… dat laten ze dan vallen. 196 00:18:24,760 --> 00:18:25,702 Fosfor of zo? 197 00:18:25,703 --> 00:18:31,472 Fosfor, ja! Fosfor of stukken fosfor, nou, het was helemaal verlicht. 198 00:18:31,473 --> 00:18:35,663 Je kon het goed zien, de gebouwen en zo. 199 00:18:35,781 --> 00:18:41,170 Prachtig ging dat, nou toen hebben we onze eerste goeie dag gehad. 200 00:18:41,609 --> 00:18:44,806 Nou, uiteindelijk zijn we nog een paar dagen geweest bij die Polen. 201 00:18:44,806 --> 00:18:51,920 Die joegen ons weer bij die afrastering vandaan. Want daar mochten we niet staan. 202 00:18:51,920 --> 00:18:56,823 Ik geloof dat ze allemaal en masse zeiden: ‘allemaal een meter achteruit.’ Nou ja, goed. 203 00:18:56,824 --> 00:19:01,970 Dat zal wel geen Pools zijn wat ik nu zeg, in ieder geval daar hoorde nog iets bij. 204 00:19:03,140 --> 00:19:07,550 Nou ja, toen hebben we een paspoort gehad. 205 00:19:07,660 --> 00:19:12,360 Dat paspoort, daar heb ik een fotokopie van dat heb ik je gegeven. 206 00:19:14,190 --> 00:19:20,810 En dat paspoort dat geldt voor heel Duitsland. 207 00:19:21,280 --> 00:19:24,766 Ik wist niet waarom natuurlijk waar het was geldig voor heel Duitsland en niet die Grenzgebiete. 208 00:19:24,766 --> 00:19:30,777 Dus de grensgebieden, daar mochten we niet komen. En wat bleek nou? 209 00:19:30,778 --> 00:19:38,741 Op een gegeven moment moesten we komen met een man of…. Hoeveel zullen het geweest zijn…. Twintig. 210 00:19:38,741 --> 00:19:48,511 Misschien minder, vijftien, zestien. En moesten we mee met een man. Die kwam ons ophalen. 211 00:19:48,760 --> 00:19:50,790 Heel aardige Duitser. 212 00:19:52,220 --> 00:19:58,420 En we moesten met de trein, gewoon een heel normale 213 00:19:58,420 --> 00:20:01,209 personentrein gingen we keurig en wel gingen we naar Keulen toe. 214 00:20:01,210 --> 00:20:03,480 Zijn we naar Keulen gereisd met die Duitser. 215 00:20:04,280 --> 00:20:07,910 En daar kwamen we terecht en werden we geplaatst in een Bauzug. 216 00:20:07,910 --> 00:20:11,521 En dan weet je niet wat een Bauzug is natuurlijk, 217 00:20:11,521 --> 00:20:14,900 nou een Bauzug heb ik een plattegrond van getekend. 218 00:20:14,900 --> 00:20:22,220 Dat is ook een wagon, maar een Bauzug dat is een hele trein en die bestaat uit wagons. 219 00:20:22,220 --> 00:20:26,540 Daar wonen mensen in dat zijn de spoorwegarbeiders. 220 00:20:26,870 --> 00:20:31,564 Dus ik woonde ook in zo’n wagon van spoorwegarbeiders met acht personen. 221 00:20:31,564 --> 00:20:38,910 We hadden een eigen locomotief, een eigen tender erbij met kolen enzo, een 222 00:20:38,910 --> 00:20:43,373 eigen gereedschapswagen, een eigen keukenwagen en een eigen wagon met 223 00:20:48,510 --> 00:20:58,270 douche en mogelijkheden om te wassen enzo, gereedschapswagen, directiewagen. 224 00:20:58,270 --> 00:21:04,831 Kort en goed, een heel complete trein en ik kwam ook 225 00:21:04,832 --> 00:21:08,054 terecht in één zo’n wagon en er kwamen acht Nederlanders in. 226 00:21:08,054 --> 00:21:18,180 En daar heb ik ook een plattegrond van getekend die zit daar ook bij Die trein, daar 227 00:21:18,180 --> 00:21:25,820 ben ik dus in geweest nou dat was het einde van onze reis van Rotterdam naar Keulen. 228 00:21:25,820 --> 00:21:28,940 Enkele reis Rotterdam Keulen was dat. 229 00:21:30,570 --> 00:21:36,000 Dat herinner ik me dan nog zo’n beetje en dat heb ik omschreven in dat verhaal. 230 00:21:36,730 --> 00:21:38,250 Er zal wel meer in staan maar dat weet ik niet meer uit mijn hoofd hoor. 231 00:21:38,250 --> 00:21:48,840 Nee want dan begint natuurlijk pas de ellende, want waarom zaten wij nou in een trein? 232 00:21:48,840 --> 00:21:50,500 Dat kan ik je ook vertellen. 233 00:21:50,500 --> 00:22:02,120 Wij zaten in een trein omdat wij daar de spoorwegen moesten repareren omdat er gebombardeerd was. 234 00:22:02,120 --> 00:22:06,250 En dat is vandaag hier, en morgen daar. 235 00:22:06,620 --> 00:22:14,366 Dus als dat niet vlakbij ons was, dan gingen we met de trein daar naartoe en dan 236 00:22:14,580 --> 00:22:19,860 gingen we daar spoorwegen repareren, dus we zijn in heel wat plaatsjes geweest. 237 00:22:23,530 --> 00:22:27,700 Kunt u nog wat meer vertellen over het werk dat u dan deed? 238 00:22:27,700 --> 00:22:32,050 Ja, we moesten gewoon daarzo… Nou, ik heb het werk nog geen maand gedaan, want ik 239 00:22:32,050 --> 00:22:38,960 heb ze besodemieterd… Ik heb wel in die trein al die tijd gewoond hoor, dat moet 240 00:22:38,960 --> 00:22:45,660 ik er wel bijzeggen, op de laatste maand na dan dat ik bevrijd… Ik ben weggelopen. 241 00:22:45,660 --> 00:22:52,037 Maar het was zo, wij waren in die trein, daar was dan gebombardeerd en wij 242 00:22:52,037 --> 00:22:55,540 moesten die rails repareren en meestal was dat in Keulen want Keulen dat was een 243 00:22:55,540 --> 00:23:01,470 punt, nou ja daar konden ze bij wijze van spreken iedere dag wel bombarderen. 244 00:23:01,470 --> 00:23:06,420 Was je in Keulen-Mülheim, er was Keulen-Deutz en Keulen-Kolk 245 00:23:06,420 --> 00:23:08,368 en weet ik het allemaal meer, daar moesten wij overal naartoe. 246 00:23:09,160 --> 00:23:14,234 En dergelijke afstanden moesten wij meestal lopen, over de spoorrails heen en dan liepen 247 00:23:14,235 --> 00:23:18,260 we daar naartoe en dat was niet zo’n lolletje want er lag altijd zo’n laag sneeuw het 248 00:23:18,260 --> 00:23:22,591 was een verschrikkelijke winter die we toen hadden, we moesten door de sneeuw lopen. 249 00:23:23,400 --> 00:23:28,400 En toen moest ik daar werken. Maar wat gebeurt er nou? 250 00:23:28,400 --> 00:23:30,540 Ik zag dat helemaal niet zo zitten. 251 00:23:31,180 --> 00:23:37,890 Ik lag dus op dat bed en dan hadden we bedden, twee boven elkaar. 252 00:23:37,900 --> 00:23:43,350 Ik lag in het bovenste bed en dan had ik op die hoekpaal hing ik altijd mijn jackie op. 253 00:23:43,350 --> 00:23:49,840 En in dat jackie had ik een bril zitten. 254 00:23:49,840 --> 00:23:53,370 Maar je kleedde je niet uit ’s nachts want je had constant had je luchtalarm en je zat op een 255 00:23:53,370 --> 00:24:00,480 station en je wist… Dat was een punt waar ze het liefste gingen bombarderen, op stations en zo. 256 00:24:00,480 --> 00:24:09,240 Nou, en dan hing ik ’s nachts hing ik mijn jack waar ik mijn 257 00:24:09,240 --> 00:24:13,290 bril in deed, in die zak, hing aan de hoekpaal van dat bed. 258 00:24:13,290 --> 00:24:17,583 Want die twee bedden boven elkaar en op de hoek had je een paal staan. 259 00:24:17,583 --> 00:24:21,630 Daar was een bed tussen gemaakt. En wat gebeurt er? 260 00:24:21,630 --> 00:24:44,250 Naast ons stond een trein, en daar stond luchtafweergeschut op. 261 00:24:44,250 --> 00:25:25,770 Ik had wel slechte ogen maar ik zag heus wel een trein aankomen. 262 00:25:25,770 --> 00:25:32,551 Hij zegt ‘morgen mag je naar….’ Hij noemde een klein plaatsje op bij Keulen. 263 00:25:33,080 --> 00:25:36,829 Hij zegt ‘Dat is niet gebombardeerd, daar is nog een opticien en dan 264 00:25:36,830 --> 00:25:38,173 ga je maar een nieuwe bril halen’. Ik denk: ‘nou, dat is voor mekaar. 265 00:25:38,174 --> 00:25:41,520 Dus ik de andere dag ernaar toe. 266 00:25:41,520 --> 00:25:54,150 Kom ik bij dat plaatsje, is dat plaatsje ’s nachts helemaal in elkaar gegooid. 267 00:25:54,150 --> 00:25:55,034 Helemaal in de prak, hahaha. Nou had ik mazzel, want die opticien die bestond niet meer. 268 00:25:55,150 --> 00:25:57,200 Daar kon je niet meer naartoe. 269 00:25:57,690 --> 00:26:03,960 Je kon ergens kon je, dat gebeurde dan altijd… Als er ergens gebombardeerd was, dan 270 00:26:03,960 --> 00:26:09,120 werden op bepaalde plekken, bij schuilkelders of zo, in het groot gekookt en zo. 271 00:26:09,120 --> 00:26:15,878 Want de mensen wiens huis gebombardeerd waren konden niet meer eten en daar konden ze gaan eten. 272 00:26:15,879 --> 00:26:16,432 Nou, daar ben ik ook naartoe gegaan, daar ben ik ook lekker gaan eten. 273 00:26:16,432 --> 00:26:25,363 Daar zat ik lekker te eten en ik heb een krant gekocht, want kranten kon je er ook nog wel kopen. 274 00:26:25,364 --> 00:26:26,979 En ik heb lekker een krantje zitten lezen, zo heb ik mijn dag doorgebracht. 275 00:26:26,980 --> 00:26:29,250 En ik ben ’s avonds weer teruggegaan en ik weer naar die mof toe, die Führer. 276 00:26:29,250 --> 00:26:34,450 Ik zeg ‘Joh’. Ik zeg ‘dat plaatsje is gebombardeerd’. Nou ja, hij schelden 277 00:26:34,450 --> 00:26:39,080 over die rotmof- of die rotamerikanen en weet ik allemaal meer, hahaha. 278 00:26:39,080 --> 00:26:45,210 Ik zeg ‘ja, en wat nou?’ Hij zegt ‘Ik weet het al. 279 00:26:45,210 --> 00:26:49,200 Jij wordt calefactor.’ Nou, en als je nou weet wat een 280 00:26:49,200 --> 00:26:51,460 calefactor is, maar ik wist niet wat een calefactor is. 281 00:26:51,460 --> 00:26:56,200 Een calefactor, weet ik het, misschien weet jij het ook. 282 00:26:56,200 --> 00:27:00,500 Nou, het kwam erop neer, ik moest die vent zijn wagon schoon gaan houden. 283 00:27:00,790 --> 00:27:06,810 Ik hoefde niet meer op de spoorbaan te werken. Ik moest alleen zijn wagon schoonhouden. 284 00:27:06,810 --> 00:27:08,732 Ik heb een plattegrond van die wagon, daar heb ik een fotokopie van. 285 00:27:08,733 --> 00:27:10,809 Dat bestond uit een entree, ingang. 286 00:27:10,810 --> 00:27:22,270 Je ging dus als het ware een paar treden op, de trein in, en dan krijg je de entree. 287 00:27:22,270 --> 00:27:27,290 Dan zit in die entree het toilet en de centrale verwarmingsruimte. 288 00:27:27,290 --> 00:27:34,880 Hij had een centrale verwarmingsketel, had hij. Dan kreeg je een ruimte, dat was kantoortje. 289 00:27:35,090 --> 00:27:46,050 Daar zat die Duitser die Frans sprak. En die ons gehaald had uit Wuppertal, uit dat kamp vandaan. 290 00:27:46,940 --> 00:27:50,260 Dan had je een kantoorruimte. 291 00:27:50,420 --> 00:27:57,640 Waar die Duitser dus zijn…. Nee, een woonruimte had hij, daar had hij een pracht van een 292 00:27:57,640 --> 00:28:05,920 bank staan en een kast en daar stond een radio op en een mooie tafel met stoelen eromheen. 293 00:28:06,150 --> 00:28:13,726 Vloerkleed erop, en dan nog een ruimte en dat was de slaapkamer. 294 00:28:13,727 --> 00:28:15,300 Dat was een bed met ook kasten en een wasbak en weet ik wat nog meer. 295 00:28:15,300 --> 00:28:16,940 Nou, dat moest ik voortaan schoon gaan houden. 296 00:28:16,940 --> 00:28:21,756 Nou, daar heb ik heel fijn werk aan gehad want ik deed 297 00:28:21,757 --> 00:28:26,550 er bijna niets aan en nou zo ben ik de tijd doorgekomen. 298 00:28:26,550 --> 00:28:26,880 Tot ik weggelopen ben. 299 00:28:26,880 --> 00:28:34,010 Ik had het prima. Want wat bleek nou? 300 00:28:34,150 --> 00:28:35,580 Die boekhouder, wat ik al zei, die ons gehaald heeft, daar ging ik 301 00:28:35,581 --> 00:28:37,850 al vlot Frans mee praten want ik merkte dat hij ook Frans sprak. 302 00:28:37,850 --> 00:28:39,510 Wat bleek nou? Dat was helemaal geen Duitser. 303 00:28:39,510 --> 00:28:49,340 Ja, volgens de Duitse wet was het een Duitser schijnbaar, maar hij zegt ‘Ik ben een Fransman, want 304 00:28:49,340 --> 00:28:55,540 ik ben in Frankrijk geboren.’ Hij zegt ‘Mijn vader en moeder zijn wel Duitsers, die zijn na de eerste 305 00:28:55,540 --> 00:29:03,452 wereldoorlog, zijn ze naar Frankrijk gevlucht en ze zijn daar gaan wonen in Bordeaux.’Hij zegt ‘Daar 306 00:29:03,452 --> 00:29:09,650 ben ik geboren, dus ik ben helemaal geen Duitser’. Nou, gelijk was dat boerenjongens met mekaar. 307 00:29:09,650 --> 00:29:13,974 Dankzij hem kon ik in die wagon van die chef, daar stond 308 00:29:13,975 --> 00:29:15,722 ook een radio, kon ik naar de Engelse zender luisteren. 309 00:29:15,722 --> 00:29:21,140 Als die mof weg was, dan ging ik de Engelse zender aanzetten 310 00:29:21,140 --> 00:29:25,280 en dan ging hij buitenstaan met een stuk ijzer in zijn handen. 311 00:29:25,280 --> 00:29:28,445 Hij zegt ‘Als hij eraan komt dan sla ik tegen die wagon aan want dan kun 312 00:29:28,445 --> 00:29:31,340 jij die radio afzetten.’ Nou, ik weet nog goed dat de Amerikanen bij 313 00:29:31,340 --> 00:29:36,700 de maag over de grens waren, want ik hoorde dat achter elkaar, hahaha. 314 00:29:36,700 --> 00:29:37,549 Dus dat ging allemaal prima. 315 00:29:37,549 --> 00:29:43,660 Nou ja, in die slaapkamer had hij allemaal kasten, had allemaal tabaksbladeren, tabakswaren. 316 00:29:43,660 --> 00:29:47,130 Ik rookte niet maar die heb ik wel gepikt. 317 00:29:47,130 --> 00:29:49,310 Die heb ik aan die jongens gegeven zodat die lekker kunnen roken. Kreeg ik op mijn kop. 318 00:29:49,310 --> 00:29:53,070 ‘Ja waarom heb je…?’ Ik zeg ‘ik moet toch de wagon schoonhouden? 319 00:29:53,070 --> 00:29:59,840 Al die vieze bladen liggen erop.’ Hij zegt ‘Dat zijn tabaksbladeren.’ Ik zeg ‘Dat weet ik niet. 320 00:29:59,840 --> 00:30:00,590 Ik rook niet. 321 00:30:00,590 --> 00:30:03,660 Ik denk, ik zal het netjes opruimen.’ Maar ja, ik kon er geen 322 00:30:03,660 --> 00:30:07,160 want die jongens hadden al die bladeren opgerookt, hahaha. 323 00:30:08,370 --> 00:30:11,660 Maar weet je, wat gebeurde er? En dat heb ik niet expres gedaan hoor. 324 00:30:11,660 --> 00:30:15,070 Dan moest ik die verwarmingsbak schoonhouden en daaronder 325 00:30:15,070 --> 00:30:18,152 waren allemaal kastjes hè? En dan kom je bij die wasbak. 326 00:30:18,153 --> 00:30:22,588 En dan had ik… Je had ook een kraan en dat was wel leuk, 327 00:30:22,589 --> 00:30:24,772 maar dan moest je wel aangesloten zijn op een waterleiding. 328 00:30:24,772 --> 00:30:26,030 En dat gold ook voor die douchewagon die we hadden. 329 00:30:26,030 --> 00:30:26,557 Ja, daar kon je in douchen en zo, maar je moest wel aangesloten zijn op een waterleiding. 330 00:30:26,557 --> 00:30:34,460 Nou, wij waren nooit aangesloten want waar wij kwamen daar was de boel 331 00:30:34,460 --> 00:30:37,773 gebombardeerd en daar was geen waterleiding en ook geen elektriciteit hoor. 332 00:30:37,773 --> 00:30:38,860 Want we hadden wel elektrisch licht maar er brandde nooit wat, 333 00:30:38,860 --> 00:30:50,879 want dan moest je wel aangesloten zijn op de elektriciteit. 334 00:30:50,880 --> 00:30:56,070 Nou, je stond altijd op een plek waar de boel gebombardeerd was. 335 00:30:56,070 --> 00:30:56,960 Nou, wat gebeurt er? 336 00:30:56,960 --> 00:31:01,480 Ik sta die wasbak schoon te maken, had ik zo’n emaille kan met water want dan 337 00:31:01,480 --> 00:31:07,260 nam ik gewoon water in een kan, dat gingen we ergens halen, schiet die kan uit 338 00:31:07,260 --> 00:31:11,512 mijn handen vandaan, die valt in die wasbak, die hele bodem uit die wasbak. 339 00:31:11,512 --> 00:31:16,700 Ik keek zo in dat kastje eronder. Helemaal aan scherven dat ding. 340 00:31:16,700 --> 00:31:19,657 Nou, mens wat ging hij tekeer tegen me. 341 00:31:19,657 --> 00:31:23,457 Ik zeg ja, daar kan ik ook niets aan doen, ik heb het niet expres gedaan. 342 00:31:23,458 --> 00:31:27,339 Nou, er was nog een Duitser, die jongen had ze zeker niet allemaal op een rijtje volgens mij. 343 00:31:27,340 --> 00:31:35,590 Die liep ook altijd daar te helpen en te rommelen bij die Bauzug. Die heette Erwin. Erwin. 344 00:31:35,590 --> 00:31:41,910 Hij zegt Erwin moet maar een nieuwe wasbak gaan zoeken in de 345 00:31:41,910 --> 00:31:46,860 gebombardeerde huizen en die zetten jullie er dan maar in. 346 00:31:46,860 --> 00:31:51,259 Nou ja, dan moest ik Erwin maar zover krijgen dat hij in die gebombardeerde huizen ging zoeken, 347 00:31:51,259 --> 00:31:51,780 nou ik naar Erwin toe, ik zeg ‘Erwin, jij moet van de Führer zo’n wasbak gaan halen…gaan zoeken’. 348 00:31:51,780 --> 00:32:02,650 Nou ja die is inderdaad met een wasbak terug… Daar was hij niet eens blij mee want er stond 349 00:32:02,650 --> 00:32:08,550 in feite de doodstraf op als je wat pikte uit huizen die gebombardeerd waren, maar goed. 350 00:32:08,670 --> 00:32:10,394 En dan hebben we dat ding er toch in gemaakt, maar ja die was 351 00:32:10,394 --> 00:32:13,340 veel te klein dus langs de kanten keek ik nog in die kastjes. 352 00:32:13,340 --> 00:32:14,920 Maar ja het was opgelost, klaar. Hahaha. 353 00:32:16,700 --> 00:32:22,790 Nou ja, het is zo dat we gingen met die trein, toen waren die Amerikanen 354 00:32:22,790 --> 00:32:31,520 kort erbij, wat gebeurt er; ik was dus calefactor, die jongens gingen 355 00:32:31,600 --> 00:32:34,862 iedere dag werken aan de spoorbaan ergens en ik was bij die trein. 356 00:32:37,500 --> 00:32:44,730 Op een gegeven moment, ik weet nog goed waren die Amerikanen kort bij, toen zijn 357 00:32:44,730 --> 00:32:53,660 die jongens allemaal er vandoor gegaan, op een moment dat ik me stond te wassen. 358 00:32:53,660 --> 00:32:56,549 Toen hadden we weer water of wat dan ook, maar je kon ook 359 00:32:56,550 --> 00:33:01,280 water halen, moet ik erbij zeggen, in van die melkbussen enzo. 360 00:33:01,940 --> 00:33:06,310 En ik heb me staan wassen, stond ik schijnbaar in mijn nakie of zo in die waswagon. 361 00:33:06,310 --> 00:33:09,969 ik kom terug zijn al die jongens weg, zeg. Was ik alleen nog. 362 00:33:09,970 --> 00:33:10,550 ‘Ja’, ik denk: ‘allemachtig, wat moet ik nou doen?’ Nou ja, ik moet erbij zeggen, ik 363 00:33:10,551 --> 00:33:20,450 had het niet zo slecht, want ja ik kwam toch wel aan mijn trekken wat eten betreft. 364 00:33:20,450 --> 00:33:28,140 Ja, ik moest eten halen voor die Führer, dat was ook een karweitje voor mij. 365 00:33:28,560 --> 00:33:35,110 Voor die vent die als het ware… Laten we zeggen voor de chef van die trein. 366 00:33:35,610 --> 00:33:37,196 Als hij het nou niet genoeg naar zijn zin had dan moest dan moest ik weer 367 00:33:37,197 --> 00:33:40,900 eten gaan halen, dan kreeg ik weer een stuk vlees en van alles en nog wat. 368 00:33:40,900 --> 00:33:44,330 Nou ja, altijd kwam hij tekort, maar wat hij tekort 369 00:33:44,330 --> 00:33:45,505 kwam dat at ik zelf op natuurlijk, dat snap je wel. 370 00:33:45,505 --> 00:33:47,860 Dan ging ik naar mijn eigen wagon toe. 371 00:33:48,660 --> 00:33:57,460 Maar wat gebeurt er nou, dat die oorlog het eind naderde konden ze geen 372 00:33:57,460 --> 00:34:02,210 telefoonverbinding mee krijgen met de plaats waar ze als het ware 373 00:34:02,210 --> 00:34:06,609 opdracht kregen waar we met die trein heen moesten om rails te repareren. 374 00:34:06,610 --> 00:34:07,796 Want die telefoon werkte niet meer. Die Amerikanen waren al over de Rijn getrokken. 375 00:34:07,796 --> 00:34:14,940 Wat gebeurt er, kregen we een wagon erbij. 376 00:34:14,940 --> 00:34:21,260 En die wagon dat was een wagon met hele zendapparatuur, 377 00:34:21,260 --> 00:34:26,340 zoals die in een Zepppelin, zo’n luchtschip stond. 378 00:34:26,870 --> 00:34:33,850 Een heel aluminium geval stond erin, kon je mee zenden en ontvangen en er kwam ook een 379 00:34:33,850 --> 00:34:40,650 man bij, Duitser, die kon dus zenden en ontvangen, seinen en weet ik allemaal meer. 380 00:34:41,670 --> 00:34:47,423 En die deed dat. Wat gebeurt er? Ik kreeg opdracht, ik moest ook die wagons schoon gaan houden. 381 00:34:47,423 --> 00:34:51,690 Ik denk: ‘Nou, klaar ben ik’. Nou, heb ik mazzel aan gehad, 382 00:34:52,950 --> 00:35:00,097 want dat was dan weer een Duitser, wat geen Duitser was. 383 00:35:00,097 --> 00:35:03,110 Die man die woonde in Straatsburg. 384 00:35:03,370 --> 00:35:05,120 Hij zegt ‘Ik ben helemaal geen Duitser, ik ben Fransman, ik kon 385 00:35:05,121 --> 00:35:06,120 uit Straatsburg vandaan’. Nou, daar had ik weer mazzel aan. 386 00:35:06,120 --> 00:35:15,520 Die trein van ons stond in een tunnel, een spoorwegtunnel. 387 00:35:15,520 --> 00:35:19,440 Nou gewone tunnels met auto’s en zo die hebben allemaal verlichting, maar 388 00:35:20,640 --> 00:35:22,670 een spoorwegtunnel daar zitten echt geen lampen in, is allemaal pikdonker. 389 00:35:22,670 --> 00:35:26,740 Dus onze wagons die stonden altijd in het donker. 390 00:35:26,740 --> 00:35:31,929 Nou, ik heb de olielamp gepikt van mijn Führer, want ik wist 391 00:35:31,930 --> 00:35:37,910 precies wat er in die kasten stond want ik moest alles schoonhouden. 392 00:35:37,910 --> 00:35:44,950 Ik kreeg benzine, kreeg ik van die man die dus als het ware die zender moest bedienen, 393 00:35:45,060 --> 00:35:49,440 want ja die moest zelf elektriciteit draaien, anders kon hij niet zenden en ontvangen. 394 00:35:52,600 --> 00:35:53,115 Dus we hadden ook nog zo’n aggregaat, om zelf 395 00:35:53,510 --> 00:35:55,830 elektriciteit…maar dat moest wel werken op een benzinemotor. 396 00:35:55,830 --> 00:36:05,100 Nou, kreeg ik benzine van en wij hadden licht. En onze chef had geen licht, hahaha. 397 00:36:05,100 --> 00:36:05,810 Mensen, kinderen. 398 00:36:05,810 --> 00:36:17,152 Nou ja, kort en goed, we zijn dus van de ene plek naar de andere gereden… Ja, 399 00:36:17,152 --> 00:36:19,620 hoe heet dat plaatsje nou… Werdohl, Werdohl… Daar zijn we terecht gekomen. 400 00:36:19,620 --> 00:36:26,690 Was ook weer zo’n tunnel, daar zijn we in terechtgekomen en wat blijkt nou? 401 00:36:27,460 --> 00:36:35,820 Dat daar vlogen allemaal Amerikaanse vliegtuigen over en je hoorden 402 00:36:35,820 --> 00:36:38,303 allemaal granaten over je suizen, dus ik wist de Amerikanen zitten kortbij. 403 00:36:38,304 --> 00:36:38,990 Dat is voor elkaar. 404 00:36:38,990 --> 00:36:49,390 Ik denk ja maar nou moet ik… En de Nederlanders waren al weg want ja, ik was alleen overgebleven. 405 00:36:50,390 --> 00:36:57,122 Ik denk weet je wat, ik ga er ook vandoor hierzo. 406 00:36:57,122 --> 00:37:00,030 Maar wat gebeurt er nou, er waren ook een paar wagons met Polen. 407 00:37:01,630 --> 00:37:07,170 Komt een Pool…. Die hoefde ook niet aan de spoorbaan te werken 408 00:37:07,170 --> 00:37:10,990 maar die hadden allemaal klusjes, als het ware, in de trein. 409 00:37:10,990 --> 00:37:17,930 Die maakte schoenen en zo, schoenen repareren… Dat was een schoenmaker, geloof ik. 410 00:37:17,930 --> 00:37:20,546 Die komt naar mij toe, hij zegt aan de andere kant van de tunnel… Hij stond 411 00:37:20,546 --> 00:37:27,401 dus aan de ene kant, net in de tunnel, dus ja een bom daar boven op die 412 00:37:27,402 --> 00:37:31,040 berg, wij stonden in die tunnel, daar stond die trein zo veilig als wat. 413 00:37:31,040 --> 00:37:34,910 Maar nou stond aan de andere kant van die tunnel, stond 414 00:37:34,910 --> 00:37:35,826 ook een trein, maar die was met Duitse militairen. 415 00:37:35,826 --> 00:37:36,510 Komt die Pool naar me toe. 416 00:37:36,510 --> 00:37:45,605 Hij zegt ‘Die militairen zijn weg’. Hij zegt ‘Zullen wij daar zo die wapens kapot gaan 417 00:37:45,605 --> 00:37:51,865 maken, die er nog zijn?’ Ik zeg ‘Ja, achter elkaar, laten we dat doen, toen zijn we op een 418 00:37:54,280 --> 00:38:07,940 morgen vroeg, zijn we erheen gegaan, hebben we alle geweren kapot geslagen op de rails’. 419 00:38:07,940 --> 00:38:08,770 Nou, ik weet niet hoeveel geweren kapot geslagen. 420 00:38:08,770 --> 00:38:09,530 Ik heb nog een handgranaat gevonden, die heb ik bij die brug in het water gegooid. 421 00:38:09,530 --> 00:38:14,427 Er was ook een brugje vlakbij bij ons, want langs die spoorlijn liep ook nog een brug als 422 00:38:14,428 --> 00:38:22,890 het ware met water en daar liep die brug dan over en daar heb ik die handgranaat ingegooid. 423 00:38:22,890 --> 00:38:28,100 Al die geweren hebben we kapot gegooid, maar ja, ik denk nou moet ik weg want nou gaat het fout. 424 00:38:28,500 --> 00:38:30,790 En toen ben ik ’s morgens om een uur of zes, misschien 425 00:38:30,790 --> 00:38:33,729 wel vijf uur ben ik weggegaan en weet je met wie? 426 00:38:33,730 --> 00:38:43,760 Ik denk ja, nou ga ik weg, stel dat ik een zooitje Duitsers tegenkom, wat dan… Ik 427 00:38:43,760 --> 00:38:51,464 was altijd samen met Erwin aan de gang, die Duitse man die het niet helemaal bij 428 00:38:51,464 --> 00:38:56,300 elkaar had ik zeg Erwin, ik ga weg, ga je mee want er waren al Duitsers weg ook. 429 00:38:56,300 --> 00:39:02,310 Die waren ook al op de een of andere manier verdwenen. Hij zegt ja, ik ga ook met je mee. 430 00:39:02,310 --> 00:39:07,199 Dus ik denk nou als we dan Duitsers tegenkomen, dan zijn we gedekt en kom ik 431 00:39:07,199 --> 00:39:12,270 Amerikanen tegen dan ben ik helemaal goed gedekt want ik had natuurlijk ook mijn 432 00:39:12,270 --> 00:39:16,793 persoonsbewijs nog bij me, dat had ik in stukken gescheurd, ik had een stukje 433 00:39:16,794 --> 00:39:20,900 tussen mijn schoenen zitten, een stukje in mijn zak, ik heb nog wat stukken, heb ik. 434 00:39:20,900 --> 00:39:32,030 Het was dus zo dat, ja… Je zit dan in een vreemd land en ik had dus 435 00:39:32,030 --> 00:39:37,180 een persoonsbewijs, had iedereen trouwens dat moest en had ik in drie 436 00:39:37,180 --> 00:39:46,010 stukken gescheurd, dat was zo’n dingetje dat kon je in drieën vouwen. 437 00:39:46,010 --> 00:39:46,180 Ik dacht drie of vier. 438 00:39:46,180 --> 00:39:50,470 Nou ja, maar het zit er niet bij maar had ik een stuk tussen mijn schoenen 439 00:39:50,470 --> 00:39:57,110 gedaan en een stuk in mijn zak gedaan, en een stuk misschien in een andere zak, 440 00:39:57,340 --> 00:40:01,510 ik denk als ze me in beslag nemen, dat ik in ieder geval te allen tijde kan 441 00:40:01,510 --> 00:40:07,860 bewijzen bij die Amerikanen dat ik een Nederlander ben en dat ik geen Duitser ben. 442 00:40:07,860 --> 00:40:14,054 Nou ja in ieder geval ik ben dus met Erwin ben ik op sjouw gegaan ‘s morgens een 443 00:40:14,350 --> 00:40:20,930 uur of zes, een uur of vijf, ik denk ja ik moet wel weg want al die geweren hadden 444 00:40:20,930 --> 00:40:23,340 we kapot geslagen en zo en ik denk ja als dat uitkomt dan is mijn eind in zicht. 445 00:40:23,340 --> 00:40:35,910 Dus wij lopen, langs die spoorlijn, ja dat is allemaal over die bielzen 446 00:40:35,910 --> 00:40:37,190 heen, biels voor biels, alleen maar lopen, lopen, lopen en ja hoor, op 447 00:40:39,120 --> 00:40:42,665 een gegeven moment zagen we in de verte twee personen aan komen lopen. 448 00:40:42,665 --> 00:40:46,520 Nou ja, ik hield mijn hart vast, ik denk ik hoop niet 449 00:40:46,520 --> 00:40:51,240 dat het Duitsers zijn, want ja dan ben ik nog nergens. 450 00:40:51,880 --> 00:40:56,704 Laten het nou twee Amerikanen zijn. Dat waren de eerste twee Amerikanen. 451 00:40:56,705 --> 00:41:01,970 Die had het geweer in de handen. Ik ernaar toe. 452 00:41:22,410 --> 00:41:56,360 Ik kwam die Amerikanen tegen, die twee Amerikanen. 453 00:41:56,360 --> 00:42:13,887 Nou ja, daar was ik zo gelukkig mee, ik heb ze bedankt tot en met en ik heb verteld dat ik Nederlander 454 00:42:13,887 --> 00:42:19,170 was, ze wisten niet wat Nederland was, ik vertelde van Queen Wilhelmina en inderdaad dat was 455 00:42:19,170 --> 00:42:24,940 geen probleem, toen wisten ze gelijk van: ‘Oh, dat zit wel goed’. Ik heb gevraagd hoe ik moest 456 00:42:24,940 --> 00:42:40,777 lopen dan, naar die Amerikaanse commandant, kreeg ik ook de weg toegewezen welke ik moest volgen. 457 00:42:40,778 --> 00:42:43,269 Nou, misschien na een uurtje lopen was ik daar ook weer en toen kwam ik terecht in Augustenthal. 458 00:42:43,270 --> 00:42:45,660 Augustenthal. Daar zat de Amerikaanse commandant. 459 00:42:45,660 --> 00:42:53,060 Daar ben ik gekomen en gevraagd om onderdak want ik had natuurlijk 460 00:42:53,060 --> 00:42:56,841 helemaal geen onderdak meer, ik liep te zwerven in feite. 461 00:42:56,841 --> 00:42:59,270 Hij zegt ‘vind jij het erg om op een kamer te zijn met Italianen?’ 462 00:43:01,040 --> 00:43:02,360 Ik zeg nee, dat vind ik niet zo erg. 463 00:43:02,360 --> 00:43:06,835 Ik heb een foto van dat gebouw waar ik in…oh, maar 464 00:43:06,835 --> 00:43:10,830 die zit er niet bij maar zal ik straks wel laten zien. 465 00:43:11,610 --> 00:43:19,249 En hij heeft me er naartoe gebracht en ik heb met die Italianen… Dat was bovenin een 466 00:43:19,249 --> 00:43:23,350 fabriek, laat ik het zo zeggen, was een fabriek en bovenin was één grote ruimte, er 467 00:43:23,350 --> 00:43:30,460 zaten zo’n kleine honderd Russen en Russinnen en daar was een Russische ingenieur de 468 00:43:30,460 --> 00:43:36,174 leider van, daar hadden de Amerikanen hem als leidend figuur aangegeven voor die Russen. 469 00:43:36,174 --> 00:43:41,120 Daar moest ik ook mij aan onderwerpen, aan de regels 470 00:43:41,120 --> 00:43:44,699 van die man en die vijf Italianen moesten dat ook. 471 00:43:44,700 --> 00:43:49,720 Wij hadden dus allemaal maar te doen wat er gezegd werd. 472 00:43:50,190 --> 00:43:57,500 Nou, ik was er nog één kamertje, dat ene kamertje daar zat een 473 00:43:57,500 --> 00:44:02,020 oude Duitse vrouw in met een kleindochter en een kleinzoon. 474 00:44:02,720 --> 00:44:06,010 Kleindochter van ik denk zo’n jaar of zeventien, achttien. 475 00:44:06,010 --> 00:44:09,520 En een kleinzoon die zal wat ouder geweest zijn, die was 476 00:44:09,520 --> 00:44:12,175 gehandicapt, die zat in een rolstoel en die was schoenmaker. 477 00:44:14,650 --> 00:44:18,703 Ik heb daar zo wat weken, een week of drie, vier doorgebracht met die 478 00:44:18,704 --> 00:44:24,018 Italianen en ik heb… Nou ja, het is de mooiste tijd van mijn leven geweest. 479 00:44:24,019 --> 00:44:29,984 Ik heb geen moeite gehad met die Italianen wat spreken betreft want één Italiaan, het waren 480 00:44:29,984 --> 00:44:36,500 er een stuk of vijf, een van hen woonde op de grens van Italië met Frankrijk, die sprak 481 00:44:36,500 --> 00:44:42,330 vloeiend Frans en één van die Italianen was met een Française getrouwd en woonde in Milaan. 482 00:44:42,960 --> 00:44:50,210 Nou en zelf sprak ik vrij goed Frans dus ik heb daar eigenlijk nooit één cent moeite mee gehad. 483 00:44:50,210 --> 00:44:53,330 Nou ja ik heb daar dus al die weken gewoon Nederlands 484 00:44:53,330 --> 00:44:57,235 kunnen spreken want ik was enige Nederlander daar. 485 00:44:57,235 --> 00:45:00,680 Ik heb daar met Russen en Russinnen omgegaan. 486 00:45:00,680 --> 00:45:05,140 Zulke mensen ik heb daar niets, geen vuiligheid meegemaakt of wat dan ook, 487 00:45:05,140 --> 00:45:10,850 want die Russische ingenieur die daar de leiding had, nou ja die had de boel 488 00:45:10,850 --> 00:45:15,654 daar voor honderd procent had hij in handen en was heel netjes en keurig. 489 00:45:15,654 --> 00:45:22,050 Ja, dat is werkelijk uit de kunst geweest. Daar ben ik goed verzorgd. 490 00:45:22,050 --> 00:45:29,783 We kregen van de Amerikanen volop eten, sinaasappels, dat was helemaal iets aparts en 491 00:45:29,783 --> 00:45:35,840 ja, we kwamen niets aan eten of wat dan ook tekort en… ik had dus geen schoenen meer. 492 00:45:35,840 --> 00:45:39,420 Ik kreeg van die Amerikanen nieuwe schoenen. 493 00:45:39,420 --> 00:45:42,445 Ja, dat hadden ze zeker ergens uit die huizen vandaan, dat weet ik ook niet. 494 00:45:42,446 --> 00:45:47,760 Ik kreeg een paar nieuwe officierslaarzen, gloednieuwe, allemaal precies mijn maat. 495 00:45:48,040 --> 00:45:55,837 Ik kreeg nog een paar laarzen, dat waren hele… Ja, van dat met wol. 496 00:45:55,837 --> 00:45:59,640 Dat gebruikten ze zeker in Rusland of zo, dat was allemaal net wol, heel dik spul, dat heb 497 00:45:59,640 --> 00:46:05,210 ik later gegeven aan iemand in Friesland, een boer die ons geholpen heeft in de oorlog. 498 00:46:05,210 --> 00:46:08,160 Die man was er de koning te rijk mee. Die heb ik aan Daniël gegeven. 499 00:46:08,161 --> 00:46:13,889 En nou ja, daar heb ik een fantastische tijd gehad. 500 00:46:14,000 --> 00:46:19,320 Ik heb ook nog een week heb ik staan tolken in Lüdenscheid op het stadhuis. 501 00:46:19,560 --> 00:46:21,850 Want er waren veel Russen en Russinnen en die hadden ook 502 00:46:21,850 --> 00:46:23,417 geen onderdak meer, en dan gingen ze daar in het stadhuis. 503 00:46:23,418 --> 00:46:23,945 Maar ja, daar op het stadhuis zaten de Amerikanen 504 00:46:25,360 --> 00:46:31,767 en die spraken ook geen Russisch en ook geen Duits. 505 00:46:32,800 --> 00:46:42,330 Nou, toen ging ik met een Russin, die woonde in Dnjeprpropetrovsk Een heel aardig, heel jong meisje 506 00:46:42,330 --> 00:46:47,819 die sprak héél goed Duits, die vertaalde het Russisch naar het Duits en ik het Duits naar het 507 00:46:47,820 --> 00:46:53,290 Engels en dan weer vanuit het Engels naar het Duits en dan zij vanuit het Duits naar het Russisch. 508 00:46:53,290 --> 00:46:56,750 We hebben heel wat Russen aan onderdak weten te helpen, Russen en Russinnen. 509 00:46:56,750 --> 00:46:59,184 Dat heb ik ook een weekje gedaan. 510 00:46:59,185 --> 00:47:04,050 Nou ja, kort en goed, verder hebben we ons leuk vermaakt met die Amerikanen en zo. 511 00:47:04,050 --> 00:47:07,310 Die kwamen ’s avonds bij ons dansen en nou ja, weet ik wat allemaal meer. 512 00:47:07,310 --> 00:47:09,454 Die Russinnen dansten zoals je dat ook wel op televisie ziet. Dus zo achterover. 513 00:47:09,455 --> 00:47:12,020 Je snapt niet hoe ze dat zo mooi kunnen. 514 00:47:12,580 --> 00:47:19,070 En zo hebben we ons daar weken vermaakt en op een goede dag komen die Italianen 515 00:47:19,070 --> 00:47:28,970 naar me toe en die zeiden dat… ‘Joh ik zal je wat vertellen, ik heb gehoord 516 00:47:28,970 --> 00:47:39,162 dat er een trein naar Nederland gaat.’ Hij zegt, dan en dan vertrekt hij. 517 00:47:39,230 --> 00:47:42,235 Hij zegt ‘Dan zou ik er maar naartoe gaan.’ Nou, toen ben 518 00:47:42,236 --> 00:47:43,456 ik er maar naartoe gegaan en ik kon achter elkaar mee. 519 00:47:43,630 --> 00:47:44,488 En zo ben ik in Nederland terechtgekomen. 520 00:47:44,488 --> 00:47:45,430 Maar ja, toen mochten we weer niet één, twee, drie 521 00:47:45,430 --> 00:47:48,830 naar Rotterdam, want in Rotterdam was er niets te eten. 522 00:47:48,830 --> 00:47:56,930 We zijn in Limburg aangekomen en van Limburg zijn we in Noord-Brabant, in Eindhoven terecht gekomen. 523 00:47:56,930 --> 00:48:04,200 En van Eindhoven ben ik gestuurd naar Waalre en daar 524 00:48:04,200 --> 00:48:07,890 ben ik bij broer en zus Van der Weert terechtgekomen. 525 00:48:09,640 --> 00:48:10,540 Van der Weert. 526 00:48:10,540 --> 00:48:19,080 En daar ben ik gebleven tot ik bericht kreeg dat ik naar…. Nou, ik was dus uit die trein 527 00:48:19,080 --> 00:48:25,050 gevlucht en toen zijn we lopend zijn we terechtgekomen via Wehrdol in Augustenthal. 528 00:48:25,050 --> 00:48:31,520 Dat is een klein plaatsje is dat. Ik heb daar ook wel foto’s van, die zal ik laten zien. 529 00:48:31,520 --> 00:48:36,660 En daar heb ik dus een paar weken doorgebracht met een stuk of vijf Italianen 530 00:48:36,660 --> 00:48:42,860 in die kamer boven of in die fabriek en dan waren er in die grote ruimte 531 00:48:42,860 --> 00:48:46,490 was er ook nog een fabriek en dan waren er een kleine honderd Russen en 532 00:48:46,490 --> 00:48:52,880 Russinnen die daar ook sliepen en de tijd doorbrachten en daar te eten kregen. 533 00:48:56,400 --> 00:49:01,790 Die Amerikanen zullen daar eten hebben gegeven. 534 00:49:01,790 --> 00:49:03,797 Nou, en die Italianen zullen erachter zijn gekomen dat die trein zou gaan. 535 00:49:03,798 --> 00:49:06,670 En toen ben ik onmiddellijk naar die trein gegaan. 536 00:49:06,670 --> 00:49:12,180 k had me helemaal klaargemaakt. Ik heb m’n boeltje bij elkaar gepakt en gedaan en ben weggegaan. 537 00:49:12,180 --> 00:49:15,567 Afscheid genomen van die Italianen, de één viel me om de nek. 538 00:49:15,568 --> 00:49:16,790 Dat is iets waar ik helemaal niet aan gewend ben van mannen. 539 00:49:16,790 --> 00:49:18,795 Maar bij Italianen schijnt dat normaal te zijn. 540 00:49:18,800 --> 00:49:30,620 En toen ben ik met die trein, en dat was ook weer, ja, geen personenwagons. Goederenwagons meer. 541 00:49:30,620 --> 00:49:33,929 Geen open bakken, het was gesloten. Maar het grootste deel heb ik op het dak van die trein gezeten. 542 00:49:33,929 --> 00:49:40,770 Een week lang. Dat was heel voorzichtig als we eronderdoor gingen. Onder een viaduct of zo. 543 00:49:40,770 --> 00:49:49,650 Niet klemrijden, hahaha. Dat is allemaal goed gegaan. Dat heeft een paar dagen geduurd. 544 00:49:49,650 --> 00:49:50,024 Want het was allemaal stukjes en stoppen. 545 00:49:50,025 --> 00:49:53,026 Ik heb ook nog een nacht in Duitsland in een bos geslapen toen. Dus dat herinner ik me ook nogD. 546 00:49:53,026 --> 00:49:53,729 Maar zo ben ik dus in Nederland terechtgekomen. 547 00:49:53,730 --> 00:49:59,960 En het eerste waar wij in Nederland verbleven was in een klooster. 548 00:50:00,750 --> 00:50:02,820 Nou weet ik niet meer hoe dat klooster heette. 549 00:50:02,820 --> 00:50:08,790 Het kan zijn dat het in…. Ja, heette het in Vlootdorp? Is daar een klooster? 550 00:50:08,790 --> 00:50:13,580 Is daar een klooster in Vlootdorp? Daar zijn wij terechtgekomen. 551 00:50:13,580 --> 00:50:18,629 Die mensen daar, die hebben hun eten laten staan en die hebben ons te eten gegeven. 552 00:50:18,629 --> 00:50:24,180 Dat vond ik zo fantastisch. Nou ja, toen zijn we van het ene plaatsje naar het andere getrokken. 553 00:50:24,180 --> 00:50:27,650 In Eindhoven terechtgekomen, maar wat ik zeg, we mochten dus niet 554 00:50:27,650 --> 00:50:33,370 naar Rotterdam omdat hier nog geen eten genoeg was in deze contreien. 555 00:50:33,370 --> 00:50:38,930 Hier was natuurlijk alles zonder eten geweest. Maandenlang, mensen barstten van de honger. 556 00:50:38,930 --> 00:50:52,910 Ze hadden hier wel eten gedropt. Met vliegtuigen. Uit Zweden vandaan geloof ik en zo. 557 00:50:52,910 --> 00:50:53,465 En toen heb ik daarvandaan de tijd door moeten brengen 558 00:50:53,466 --> 00:50:56,400 totdat ik weer naar Rotterdam terug mocht in Waalre. 559 00:50:56,400 --> 00:50:59,550 Bij een broer en een zus die woonden daar. 560 00:51:00,270 --> 00:51:03,720 Een man en een vrouw woonden daar wel, maar het was dus geen echtpaar. 561 00:51:04,280 --> 00:51:07,070 En daar heb ik dus die tijd doorgebracht. Ja, ik weet niet meer hoe lang hoor. 562 00:51:07,070 --> 00:51:12,620 En op die manier heb ik ook voor het eerst weer contact 563 00:51:13,100 --> 00:51:17,320 kunnen krijgen met mijn moeder en ja, de andere familieleden. 564 00:51:17,320 --> 00:51:21,150 Want het enige wat mocht… Ja telefoneren kon niet, want niemand had 565 00:51:21,330 --> 00:51:23,678 daar een telefoon en die verbinding was er schijnbaar ook niet. 566 00:51:23,678 --> 00:51:30,850 Je kon ook niet brieven schrijven, dat mocht allemaal ook niet. 567 00:51:30,850 --> 00:51:33,440 Het enige wat mocht dat was briefkaarten schrijven. 568 00:51:34,140 --> 00:51:38,710 Dat was natuurlijk één velletje en die briefkaart heb ik nog. 569 00:51:39,380 --> 00:52:11,500 En, nou ja, die heb ik geschreven en toen wist mijn moeder dat ik nog leefde. 570 00:52:11,500 --> 00:52:14,200 Die briefkaart, daar kreeg ik dus bericht op. 571 00:52:16,330 --> 00:52:24,210 Mijn vriend, ik had een vriend, Jan van Vliet, dat hij overleden was. 572 00:52:24,210 --> 00:52:25,545 Dat was in de oorlog, die hadden ze dus ook mee willen 573 00:52:25,545 --> 00:52:28,180 nemen, maar die was ondergedoken en heeft dat niet overleefd. 574 00:52:28,180 --> 00:52:33,014 En nou is de aardigheid daarvan, dat Jan van Vliet, nou 575 00:52:33,015 --> 00:52:38,877 heb ik pas zijn broer hier gehad, eer verleden week. 576 00:52:38,878 --> 00:52:42,950 Die wist niet waar Jan van Vliet aan overleden was, die wist niet wáár Jan van Vliet overleden was. 577 00:52:42,950 --> 00:52:52,090 Die wist, kort en goed, niets meer van zijn broer. En daar kon ik hem een heleboel over vertellen. 578 00:52:52,090 --> 00:53:04,800 En via een blad, dat ligt daar, en dat blad dat heet ‘De Oud Rotterdammer’, kennen jullie die? 579 00:53:04,800 --> 00:53:13,787 Daar stond in een artikel, waarin stond: ‘Wie weet wat er met Jan van Vliet gebeurd 580 00:53:13,787 --> 00:53:19,080 is?’. En Jan van Vliet…. Ik denk: ‘Ja, ‘Jan’, er kunnen duizenden ‘Jannen’ zijn. 581 00:53:19,080 --> 00:53:21,281 ‘Van Vliet’, er kunnen duizenden ‘Van Vlieten’ zijn. 582 00:53:21,282 --> 00:53:27,610 Ik heb het gelezen en er werd verwezen naar een zekere ‘Marius Schemers’ of zoiets. 583 00:53:27,610 --> 00:53:36,580 Leenheer moet het dan wezen. In de Moerkerkestraat en een zekere… nou ja, nog een naam. 584 00:53:38,330 --> 00:53:44,960 Die naam kende ik ook. Ik denk: ‘Nou, dat is Jan mijn vriend geweest. En daar had ik foto’s van. 585 00:53:44,960 --> 00:53:52,850 Nou, het is zo gegaan. Op een gegeven moment kregen we nader bericht dat we verder naar huis konden. 586 00:53:53,280 --> 00:53:55,292 Ik kon dat mijn moeder niet meedelen of wat dan ook. 587 00:53:55,293 --> 00:53:57,603 Want ja, wat ik zei, je kon niet opbellen, niets. 588 00:53:58,900 --> 00:54:03,630 Dus ik ben op de trein gestapt en naar huis gereden. 589 00:54:03,770 --> 00:54:05,680 En ik ben thuis aangekomen. 590 00:54:05,680 --> 00:54:09,190 Station… ik weet niet meer hoe ik nou gelopen heb…. Dat weet ik niet meer hoe ik dat gedaan heb. 591 00:54:09,190 --> 00:54:15,810 Ik weet nog wel dat ik belde beneden. 592 00:54:15,810 --> 00:54:21,227 We hadden een trekbel en mijn moeder woonde dus nog op de 593 00:54:21,280 --> 00:54:25,480 eerste verdieping in de Moerkerkestraat met een trap erboven. 594 00:54:25,920 --> 00:54:31,873 En als je dan belde dan kon ze boven met een touw de deur opentrekken en dan kon ze 595 00:54:31,873 --> 00:54:40,850 beneden kijken wie er stond en wie beneden stond kon dus kijken wie er boven stond. 596 00:54:40,850 --> 00:54:44,219 Dus ik belde, en de deur werd opengedaan en daar staat mijn moeder boven. ‘Marius, ben jij dat? 597 00:54:44,219 --> 00:54:47,710 Ze zijn gisteren komen vertellen, dat je vader 598 00:54:47,710 --> 00:54:51,998 overleden is.’ Dat was het eerste wat ze tegen me zei. 599 00:54:52,270 --> 00:54:59,880 Nou, en toen ben ik bovengekomen en ja, dan val je elkaar allemaal om de nek en zo. 600 00:54:59,880 --> 00:55:19,070 En broers en zo en ja dan gaan de verhalen beginnen. Dat was dus het moment dat ik weer thuis was. 601 00:55:19,070 --> 00:55:22,430 Dus ik kwam thuis en toen vertelde mijn moeder die dag ervoor dat… Ik dacht het Rode Kruis, 602 00:55:22,430 --> 00:55:31,000 maar het kan ook een Franse ploeg zijn geweest die in Duitsland, ja in Neuengamme, bij 603 00:55:31,000 --> 00:55:36,510 dat bos, daar is een bijkamp van Neuengamme waar mijn vader is overleden in een bijkamp. 604 00:55:37,310 --> 00:55:40,673 Is daar een Franse Ploeg aan het zoeken geweest en die hebben mijn vader gevonden. 605 00:55:40,950 --> 00:55:45,070 En aan de hand van zijn tatoeagenummer weten ze wie mijn vader 606 00:55:45,070 --> 00:55:50,720 is en ze hebben hem herbegraven bij Loenen onder Apeldoorn. 607 00:55:53,350 --> 00:55:54,980 En dat was het verhaal. 608 00:55:56,670 --> 00:55:59,691 Nou ja, mijn moeder dacht: ‘Daar komt niets meer van terecht.’ Want 609 00:55:59,691 --> 00:56:02,660 mijn moeder zag het helemaal niet meer zitten, want geen geld, niks. 610 00:56:03,040 --> 00:56:08,550 Nou ja, en dan hebben we nog een paar jaar hebben we in enorme armoede moeten leven. 611 00:56:08,550 --> 00:56:12,670 We kregen tachtig gulden om met z’n zevenen van te leven. 612 00:56:13,110 --> 00:56:14,951 Want wij konden niet bewijzen dat mijn vader had geweigerd om voor de Duitsers te gaan werken. 613 00:56:14,951 --> 00:56:22,030 Daar hadden we natuurlijk geen papieren van, geen bewijs van, niks. Dat is wel uitgekomen. 614 00:56:22,030 --> 00:56:27,070 Het schijnt, of dat waar is dat weet ik niet, zo geweest te zijn dat, waar 615 00:56:27,340 --> 00:56:31,630 mijn vader werkte… Dat was een bedrijf in Den Haag, bij Van den Stiggel. 616 00:56:31,630 --> 00:56:39,770 Dat was een zeilmaker, dat die daarzo in de oorlog een vrachtwagen, daar hadden ze… 617 00:56:40,760 --> 00:56:42,070 Je hebt van die vrachtwagens die hebben aan de zijkant hebben die van die zeilen hè? 618 00:56:42,070 --> 00:56:47,669 Laten we zeggen, een groentenwagen heb je en dan zitten er aan de zijkant van die 619 00:56:47,670 --> 00:56:53,210 zeilen die gaan omhoog en zo heb je ook militaire wagens met zeilen aan de zijkanten. 620 00:56:53,790 --> 00:57:00,330 En het schijnt zo geweest te zijn dat mijn vader zo’n Duitse militaire wagen die 621 00:57:00,330 --> 00:57:03,449 zeilen gemaakt hebben, maar die wist niet dat dat voor een militaire wagen was. 622 00:57:03,450 --> 00:57:05,500 En dat heeft hij kapot getrokken weer. 623 00:57:07,680 --> 00:57:14,240 En dat is de reden geweest volgens de verhalen, dat het 624 00:57:14,240 --> 00:57:17,092 bewijs is, dat hij weigerde te werken voor de Duitsers. 625 00:57:17,092 --> 00:57:26,010 En toen heeft mijn moeder dus pensioen gekregen, 1940-45. Stichting ’40- ’45. 626 00:57:27,550 --> 00:57:31,400 ik heb er ook nog een pluspunt aan overgehouden. 627 00:57:31,400 --> 00:57:37,880 Ik moest al vrij vlot na de oorlog gekeurd worden voor militaire dienst. 628 00:57:39,190 --> 00:57:48,871 En ik weet nog goed, ik had diploma’s. Mulo A, Mulo B, ik had hele goede cijfers. 629 00:57:48,871 --> 00:57:57,036 Ik had voor Mulo B, wiskunde was dat, had ik een tien want ik had mijn 630 00:57:57,037 --> 00:57:58,990 examinator ondersteboven gekletst, omdat ik het beter wist dan hij. 631 00:57:58,990 --> 00:58:07,980 En ik had nooit een tien gehad, maar die bijzitter, die zat erbij en dat was eigenlijk de oorzaak. 632 00:58:07,980 --> 00:58:15,010 Die zat te lachen dat ik hem ondersteboven praatte. Hij vroeg aan mij om iets te bewijzen. 633 00:58:15,010 --> 00:58:18,820 Ik zeg ‘wat wil je dan bewezen hebben?’ Iets met algebra. 634 00:58:19,300 --> 00:58:31,450 Ik zeg ‘Ik bewijs het zo.’ Toen zegt die ander: ‘Dat kan niet.’ Hij zegt ‘Als hij 635 00:58:31,450 --> 00:58:33,172 zegt dat dat kan, laat hem dan doen.’ Toen bewees ik het op die andere manier. 636 00:58:33,172 --> 00:58:33,534 Dus ja, daar kon hij nooit meer aan onderuit, daar kon hij…. Hahahaha. 637 00:58:33,740 --> 00:58:48,250 Ik zie dat mannetje nog staan. Ja, dus… Ik had hele goede cijfers, van Mulo A, Mulo B, HBS B. 638 00:58:48,400 --> 00:58:51,170 Dat HBS B dat heb ik gekregen. 639 00:58:51,200 --> 00:58:59,668 Ik heb daarzo nog mijn diploma inzitten via koninklijk besluit want dat jaar, ik zat in 640 00:58:59,669 --> 00:59:11,920 het hoogste jaar, konden ze niet meer iedereen examen laten doen want dan liep dat klem. 641 00:59:11,920 --> 00:59:15,390 Voor één of ander, ja, kolonel, ik heb geen verstand van militaire dingen. 642 00:59:15,480 --> 01:00:24,046 Ik zeg ‘Nou, moet ik dan naar Noord-Brabant? Ik zeg helemaal niet. Ik heb daar helemaal geen zin in. 643 01:00:24,046 --> 01:00:28,770 Ik heb andere dingen aan mijn hoofd.’ Ik vertelde hem dat ik thuis de boel moest regelen. 644 01:00:28,770 --> 01:00:31,794 Ik zeg ‘Mijn vader, die is gesneuveld.’ Ik zeg ‘We barstten van de armoede. 645 01:00:31,794 --> 01:00:35,710 We hebben tachtig gulden in de maand. Mijn moeder is even van leven. 646 01:00:35,710 --> 01:00:41,720 Mijn vader is gesneuveld.’ Ik zeg ‘We hebben niks man.’ Ik zeg ‘In de 647 01:00:41,720 --> 01:00:44,500 oorlog stond de koningin voor de Engelse zender te roepen dat je weigerde 648 01:00:44,500 --> 01:00:48,707 om wat de Duitsers te doen en na de oorlog zou er voor je gezorgd worden. 649 01:00:48,707 --> 01:00:53,800 Er wordt helemaal niks gezorgd!’ Ik zeg ‘En wil je dan hebben dat ik nou… Ik heb een vak 650 01:00:53,800 --> 01:00:59,940 gekozen voor opbouw’. Ik zeg ‘Weg- en waterbouw’… Civiel, afdeling civiel, dat is bouwkunde. 651 01:00:59,940 --> 01:01:03,340 Ik heb ook een eigen bureau gehad, beton en staalconstructies. 652 01:01:04,120 --> 01:01:10,140 En ik zeg ‘Die hele militaire dienst, interesseert me niks. 653 01:01:10,140 --> 01:01:17,960 Nou, heb ik, en dat is heel positief… Er zaten twee hoge, twee hele hoge mensen van het leger, 654 01:01:17,960 --> 01:01:25,050 waar ik dat gesprek mee had, zegt die ene tegen zei ‘Meneer Leenheer, ik kan uw situatie goed 655 01:01:25,050 --> 01:01:33,740 begrijpen.’ Hij zegt ‘Ik ga onmiddellijk een brief sturen naar de gemeente Rotterdam, dat ze u 656 01:01:33,740 --> 01:01:38,300 vrijstelling van dienst geven.’ Binnen een week had ik een brief dat ik niet in dienst hoefde. 657 01:01:38,300 --> 01:01:43,300 Dat heb ik altijd enorm gewaardeerd. Dus ik ben nooit in dienst geweest. 658 01:01:44,050 --> 01:01:48,807 Wel in geval van nood dat ze me op konden roepen, buitengewoon dienstplichtig was ik. 659 01:01:48,808 --> 01:01:56,840 Maar goed, dat vind ik logisch. Nou, en dat heb ik altijd enorm gewaardeerd. 660 01:01:56,840 --> 01:02:07,000 k ben in 1945 dus thuisgekomen. Toen ben ik… ik wilde wiskunde studeren. 661 01:02:07,000 --> 01:02:10,770 Dat was namelijk het vak waar ik goed in was. 662 01:02:10,770 --> 01:02:14,209 Maar dan moest ik naar Leiden en ik vertel nou juist dat ik, 663 01:02:14,209 --> 01:02:17,550 dat we zeggen en schrijven tachtig gulden in de maand hadden. 664 01:02:17,780 --> 01:02:24,960 Nou, probeer dan maar eens met zoveel geld een abonnement 665 01:02:24,960 --> 01:02:27,240 te nemen voor de trein naar Leiden heen en weer. 666 01:02:27,240 --> 01:02:30,218 Tegenwoordig krijg iedereen OV-vervoerkaart en al die toestanden al niet meer. 667 01:02:30,218 --> 01:02:37,420 Maar dat was er toen niet bij hoor. Dus wat moest ik? Ik had geen vak. Ik had een HBS B diploma. 668 01:02:37,420 --> 01:02:45,830 Maar dat HBS B diploma, is een diploma dat een opleiding voorgaat voor andere studies. 669 01:02:46,700 --> 01:02:49,630 Dus je hebt geen beroep dan. 670 01:02:49,980 --> 01:02:55,560 Dus ik denk: ‘Nou weet je wat…’ In Rotterdam had je dan wel de MTS, aan de G.J. De Jongweg. 671 01:02:55,560 --> 01:03:02,555 ‘Ik ga maar eens naar die MTS.’ Ik zag kans om dat heen en weer te lopen van Rotterdam zuid vandaan. 672 01:03:02,670 --> 01:03:05,386 Want de tram had ik ook geen geld voor om dat te betalen. 673 01:03:06,730 --> 01:03:12,480 En ik ben naar de G.J. De Jongweg geweest en heb een gesprek gevoerd. 674 01:03:14,730 --> 01:03:20,680 Ja, ja, ik wist geeneens wat voor vakken je daar kon studeren. Nou, wat bleek? 675 01:03:20,680 --> 01:03:33,390 Ze hadden weg- en waterbouwkunde, gewone bouwkunde, elektriciteit en ik geloof……. Ja, nog een vak. 676 01:03:33,390 --> 01:03:40,680 Ik weet het niet meer. Nou, toen heb ik genomen weg- en waterbouwkunde. Zomaar ergens, want ja. 677 01:03:41,800 --> 01:03:49,216 En er werd gezegd: ‘Met een HBS diploma mocht je in klas beginnen.’ Nou, maar dat was 678 01:03:49,216 --> 01:03:54,270 zo van: ‘Ja, maar eigenlijk kan dat niet want u heeft een diploma, daar heeft u geen 679 01:03:54,270 --> 01:03:58,160 examen voor gedaan.’ Ik zeg ‘Je kunt me nog meer vertellen, ik heb een diploma, dat is 680 01:03:58,160 --> 01:04:03,480 een HBS diploma met dezelfde rechten als een normaal diploma en ik wil in klas twee.’ 681 01:04:03,480 --> 01:04:08,380 Ja, daar konden ze niet tegenop, want dat was ook zo en toen mocht ik toch in klas twee. 682 01:04:08,380 --> 01:04:09,460 Dan moest ik zelf maar het risico nemen. 683 01:04:09,460 --> 01:04:14,740 Nou ja, dat risico heb ik genomen en ik ben voor klas twee geslaagd 684 01:04:14,740 --> 01:04:22,460 en ik ben doorgegaan en ik kreeg in klas drie mijn stageperiode. 685 01:04:22,920 --> 01:04:27,290 Stageperiode. Nou ja, dan moet je een baan zien te krijgen. 686 01:04:28,360 --> 01:04:36,034 In die periode ben ik gaan werken in Rotterdam en daar heeft iemand me geholpen. Een Franse lerares. 687 01:04:36,034 --> 01:04:40,046 Die heeft in de oorlog, waardoor ik ook zo vloeiend Frans sprak. 688 01:04:40,047 --> 01:04:41,789 Nou ja, vloeiend, maar ik sprak heel goed Frans. 689 01:04:41,790 --> 01:04:46,014 Dat was een Franse lerares,die bracht ons, toen mijn dader in het 690 01:04:46,330 --> 01:04:51,674 concentratiekamp zat, bonnetjes en zo en ik dacht nog wel wat geld ook. 691 01:04:51,674 --> 01:04:54,680 Ik weet niet precies hoe dat zat. Ze was van de ondergrondse. 692 01:04:54,680 --> 01:05:01,950 En die heeft gezorgd, via de burgemeester, dat vlakbij mijn huis, dat ik stage mocht lopen. 693 01:05:01,950 --> 01:05:08,280 Dat was in de haven van de Maashaven, de kademuur af laten springen, 694 01:05:08,280 --> 01:05:12,550 daar heb ik in een caisson gewerkt, caisson dat is onderwaterwerk. 695 01:05:13,080 --> 01:05:16,090 Automatisch ben je gebonden aan de caissonwet dan. 696 01:05:16,170 --> 01:05:23,570 ‘Caissonwet’ houdt in dat je ook doorgelicht moet worden regelmatig omdat je onder hoge druk werkt. 697 01:05:23,570 --> 01:05:30,670 Toen bleek dat ik TBC had wat ook in feite al vastgesteld was toen ik uit 698 01:05:30,670 --> 01:05:35,320 Duitsland kwam, aan de hand van medische controles, maar ik dacht altijd 699 01:05:35,320 --> 01:05:37,372 van: ‘Ik voel me goed dus ik vind het best verder’, maar ik had toch TBC. 700 01:05:37,373 --> 01:05:42,950 Toen moest ik gaan kuren, heb ik eerst een jaar gekuurd. 701 01:05:42,950 --> 01:05:49,150 Toen ben ik weer verder gegaan met mijn stage, weer op dezelfde plaats. 702 01:05:49,150 --> 01:05:55,150 Van het stagelopen vandaan ben ik mijn laatste jaar gaan doen. 703 01:05:55,150 --> 01:06:00,470 ik geslaagd voor…toen kreeg ik het jaar waar alle normale eisen weer gesteld 704 01:06:00,470 --> 01:06:06,750 worden, want ik viel onder een klas die soepeler was omdat het na de oorlog was. 705 01:06:06,750 --> 01:06:14,120 Maar ja ik kreeg gewoon de eisen van de normale… Nou ja, doordat ik ziek was geweest. 706 01:06:14,410 --> 01:06:18,113 Maar goed toen ben ik ook weer geslaagd en toen ben ik gaan solliciteren, eerst 707 01:06:18,114 --> 01:06:22,730 bij de Shell maar dat hield in dan moest ik waarschijnlijk naar Nieuw-Guinea. 708 01:06:23,010 --> 01:06:25,493 Nou, dat kon niet omdat, ik kon mijn moeder niet in de steek laten met zes kinderen. 709 01:06:25,600 --> 01:06:31,171 Ik moest de leiding hebben. 710 01:06:31,172 --> 01:06:36,880 Toen ben ik gaan solliciteren in Amsterdam maar daar bleek…kon ook direct aangenomen 711 01:06:36,880 --> 01:06:42,080 worden net als bij de Shell, maar ik moest dan in Amsterdam gaan wonen want ik 712 01:06:42,080 --> 01:06:48,670 was niet getrouwd of wat ook en de eis werd gesteld dat iedereen die niet getrouwd 713 01:06:48,670 --> 01:06:51,483 was die moest in Amsterdam wonen wilde hij bij de gemeente aangenomen worden. 714 01:06:51,483 --> 01:06:56,952 Nou ja, ik zeg ‘Dat doe ik niet, want ik zit met mijn…’ 715 01:06:56,952 --> 01:06:59,020 en dan vertelde ik het weer, dat ik thuis de leiding had. 716 01:07:00,010 --> 01:07:00,880 Nou dat moest dan besproken worden bij de gemeente. 717 01:07:00,880 --> 01:07:18,090 Nou ja dat duurde weken en weken, toen ben ik naar het, hoe heet het ook 718 01:07:18,090 --> 01:07:20,750 alweer, waar je een baantje op kan zoeken, arbeidsbureau geweest in Rotterdam. 719 01:07:20,750 --> 01:07:23,540 Daar ging ik vrijdags heen en kon ik ’s maandags 720 01:07:23,540 --> 01:07:27,970 gelijk beginnen bij…nou ja, waar jij werkte Bij Nijhof. 721 01:07:27,970 --> 01:07:34,030 Nijhof, en daar heb ik mijn vrouw leren kennen. Essenburgsingel. 722 01:07:36,060 --> 01:07:42,280 Nou en daar ben ik dus begonnen en heb ik maar een jaar gewerkt want daar leerde ik mijn vrouw 723 01:07:42,281 --> 01:07:48,851 kennen en dat is ook een heel verhaal maar ja, ik moet kort zijn dus dat zal ik maar niet zeggen. 724 01:07:48,851 --> 01:07:51,540 Toen ben ik daar vandaan gegaan want om daar nou 725 01:07:51,541 --> 01:07:53,760 allebei te blijven werken vonden we ook niet zo leuk. 726 01:07:53,760 --> 01:08:01,660 Mijn vrouw bleef daar en ik ben weer naar een andere baan gegaan. 727 01:08:01,660 --> 01:08:09,550 Naar…hoe heet dat ook al weer…in ieder geval… Nou ja, we zijn 728 01:08:11,020 --> 01:08:14,118 getrouwd en toen ben ik voor mezelf begonnen met twee oude collega’s. 729 01:08:14,119 --> 01:08:21,220 En twintig jaar geleden in 1990 dus dat is al tweeëntwintig jaar geleden is mijn been eraf gegaan. 730 01:08:23,800 --> 01:08:25,433 Toen kreeg ik een hartaanval en…nou ja het ging helemaal fout met mijn hart en 731 01:08:25,434 --> 01:08:31,420 toen moesten er vijf bypassen geplaatst worden, daar hebben ze aderen voor nodig 732 01:08:36,290 --> 01:08:37,616 en die aderen hebben ze gehaald van hier tot daar Maar het is niet al te best met 733 01:08:37,616 --> 01:08:45,760 de aderen in mijn benen, het gevolg is dat dit been is eraf gegaan en nou ja, na 734 01:08:45,760 --> 01:08:52,910 die tijd van 1990 af tot nu heb ik niet meer gewerkt en ik kan ook moeilijk lopen. 735 01:08:52,910 --> 01:08:58,547 Het was zo, ik werkte dus bij de Klebaver, zo heette die andere zaak. 736 01:08:58,548 --> 01:09:03,770 Daar heb ik vijf jaar ruim, zeg maar zes jaar gewerkt, dacht ik. Vijf of zes jaar. 737 01:09:05,100 --> 01:09:13,470 En ja ik ben iemand die dus door mijn hele levenswijze… Van 738 01:09:13,470 --> 01:09:16,480 mijn zestiende jaar heb ik alle beslissingen moeten nemen. 739 01:09:16,730 --> 01:09:19,610 Thuis… Ik moest overal, moest ik de…ik was overal verantwoordelijk voor. 740 01:09:19,610 --> 01:09:29,545 En dan had ik daar zo een bedrijf en nou was de ellende, het was ook een 741 01:09:29,545 --> 01:09:33,727 adviesbureau voor beton- en staalconstructies, die Klebaver en als er dan ellende 742 01:09:33,727 --> 01:09:38,530 was dan kwam de baas naar mij toe, die zegt ‘Joh, ga jij daar eens naartoe 743 01:09:38,530 --> 01:09:47,080 want ja ik kan zelf niet, ik moet dat en dat en als jij dat nou gaat bepraten. 744 01:09:47,080 --> 01:09:51,200 Bekijk het maar’. En nou ja het was ellende met de opdrachtgever omdat iets niet op tijd was en zo…. 745 01:09:51,360 --> 01:09:55,650 Nou ja, ik deed dat… Wat bleek nou? 746 01:09:55,650 --> 01:10:00,050 Ik kon de vuiligheid oplossen maar toen kwam ik erachter zat ie zelf zat ie 747 01:10:00,050 --> 01:10:06,670 vrolijk, zat hij in Scheveningen met andere mensen zaten ze feest te vieren. 748 01:10:06,670 --> 01:10:11,010 En ik kon de vuiligheid op gaan lossen. 749 01:10:11,010 --> 01:10:15,190 En dat is een paar keer gebeurd en toen kreeg ik zo de balen van dat werk. 750 01:10:15,190 --> 01:10:18,710 Ik denk: ‘Krijg de beres, ik ga voor mezelf beginnen, ik heb jou ook niet 751 01:10:18,710 --> 01:10:23,795 nodig’. Maar ja, toen was ik daar met nog iemand en nog andere twee en 752 01:10:23,796 --> 01:10:27,822 toen zijn we met ons drieën voor onszelf in Vlaardingen begonnen, hahaha. 753 01:10:27,822 --> 01:10:32,380 En toen zijn we precies zo’n bureau ook voor beton- en staalconstructies 754 01:10:32,410 --> 01:10:35,600 en zijn wij hier zo allemaal gebouwen uit gaan rekenen. 755 01:10:35,600 --> 01:10:41,190 Wij kregen veel opdrachten van de gemeente hierzo, we kregen 756 01:10:41,190 --> 01:10:44,418 opdrachten van Rijksgebouwendienst uit Den Haag vandaan. 757 01:10:44,610 --> 01:10:52,710 We kregen opdrachten van de Sin West in Hoek van Holland, dat is nou de DSM is dat, kort en goed ja. 758 01:10:52,710 --> 01:10:56,860 En dan van normale mensen, allemaal toestanden, mensen die hun huis verbouwden. 759 01:10:56,860 --> 01:11:04,310 Of iemand die, ja, iemand die maar wat ging bouwen dan kwamen ze bij ons 760 01:11:04,310 --> 01:11:08,590 en dat rekenden wij uit en wij vertelden hoe dat moest gebeuren, klaar. 761 01:11:08,650 --> 01:11:12,552 En we maakten de tekeningen en de berekeningen ervoor en de besprekingen die 762 01:11:12,552 --> 01:11:19,190 voerden we, we gingen mee voor de vergunningen en zo naar Bouw- en woningtoezicht. 763 01:11:19,430 --> 01:11:21,910 We zochten bij Bouw- en woningtoezicht in het archief 764 01:11:21,910 --> 01:11:24,609 dingen op die we nodig hadden en zo ging dat door. 765 01:11:24,610 --> 01:11:26,750 Ik wil u graag nog even specifiek horen zeggen dat u dat 766 01:11:26,750 --> 01:11:32,550 eigen bedrijf bent om ook bij die wederopbouw actief te zijn. 767 01:11:32,550 --> 01:11:33,520 Ja, dat speelde ook een rol. 768 01:11:33,520 --> 01:11:40,953 Nou ja het eigen bedrijf ik heb dat vak gekozen voor de wederopbouw van Nederland. 769 01:11:40,954 --> 01:11:43,050 Daar komt het eigenlijk op neer. 770 01:11:43,050 --> 01:11:50,230 En omdat ik in Duitsland bij die spoorwegen gewerkt had, gedwongen, 771 01:11:51,200 --> 01:11:54,650 heb ik automatisch, laten we zeggen in een tijd van tien minuten 772 01:11:54,650 --> 01:11:59,510 moesten we beslissen toen bij de HTS, MTS was het toen, aan de G.J. 773 01:11:59,510 --> 01:12:18,480 de Jonghweg, welk vak ik koos. 774 01:12:18,900 --> 01:12:43,220 maar kunt u mij even vertellen wat ik daar zie? 775 01:12:43,220 --> 01:12:44,900 Wat u hier ziet? 776 01:12:44,900 --> 01:12:49,710 Nou dat is dus de… Dat noemen ze het Kromme-Hang, dat 777 01:12:49,710 --> 01:12:54,280 is een deel van de Schulpweg, om het Vaaltje heen. 778 01:12:54,280 --> 01:13:01,060 Het Vaaltje dat is een plas, de Wielerwaal en daarom heen had 779 01:13:01,060 --> 01:13:06,650 je dan als het ware een rond stuk en dat was de Wielerwaal. 780 01:13:13,370 --> 01:15:12,160 En de voorkant van dat paspoort, dat is ook wel… Had u gezegd met dat hakenkruis. 781 01:15:12,160 --> 01:15:21,780 Oh jawel, ik kan wel een brief voorlezen, even wachten, moet ik even kijken. 782 01:15:21,780 --> 01:15:26,770 Even zoeken… Die brief die geschreven is de tweede 783 01:15:26,770 --> 01:15:31,330 dag nadat wij meegenomen zijn en met die Razzia’s. 784 01:15:31,330 --> 01:15:42,010 Die is geschreven op 11 november 1944. ‘Beste allemaal, tot nog toe is alles okee. 785 01:15:42,190 --> 01:15:48,390 We hebben de nacht doorgebracht op een kolenaak en zien op het ogenblik zo zwart als negers. 786 01:15:48,780 --> 01:15:56,600 Het kolenhok was er nog best bij’. Dan bedoel ik dat wat ik gemaakt had om weg te kruipen. 787 01:15:56,600 --> 01:16:01,580 ‘Ik weet nog niet waar de reis heen is. We vermoeden van voorlopig Utrecht. 788 01:16:02,670 --> 01:16:03,236 Wij weten één ding en dat is wie overwint. 789 01:16:03,390 --> 01:16:04,494 Nu, duizendmaal de groeten van aan Mama, Joop, Rinus, Arie, 790 01:16:04,494 --> 01:16:04,964 Ditje en Pietje’. Dat zijn dus mijn broertjes en mijn zus. 791 01:16:04,965 --> 01:16:06,848 ‘Vele kussen, je zoon en broer Marius. 792 01:16:06,849 --> 01:16:09,677 Ook de groeten aan Papa als het kan’. Want die zat in het concentratiekamp. 793 01:16:09,677 --> 01:16:10,911 ‘aan Mej…’ Nou, nou heb ik hem voorgelezen. Hier heb je dus een fotokopie van hè, van deze. 794 01:16:10,912 --> 01:16:11,450 Nou ja, dit is gewoon een brief die ik geschreven heb in Duitsland. 795 01:16:11,450 --> 01:16:13,330 En die heb ik geschreven op 15 december 1944, en ja 796 01:16:13,330 --> 01:16:13,893 wat erin staat weet ik ook niet uit mijn hoofd meer. 797 01:16:13,893 --> 01:16:15,135 Zal ik het dan voor moeten lezen. 798 01:16:15,136 --> 01:16:16,639 Dat is een brief die heb ik geschreven… Ja, gewoon aan mijn moeder als het ware. 799 01:16:16,640 --> 01:16:18,212 mevrouw Leenman: want je vader was er niet meer toen, hè? ‘Keulen-Mülheim, 15 december 1944. 800 01:16:18,213 --> 01:16:21,014 Beste allemaal, ik ben vandaag voor de eerste maal in de gelegenheid jullie een brief te 801 01:16:21,015 --> 01:16:21,479 schrijven.’ Ik ga het wel allemaal mooi vertellen, want het is allemaal één grote leugen die brief. 802 01:16:21,480 --> 01:16:22,630 Maar het ging er mij om dat mijn moeder wist dat ik nog leefde. ‘Ik maak het uitstekend. 803 01:16:22,630 --> 01:16:25,067 Wij, ik en Arie bedoel ik, werken aan de spoorwegen.’Dat is dus die oom van me. 804 01:16:25,067 --> 01:16:25,552 ‘Ik zit nu bij zeer goed Duitse soldaten, die ons vanavond heerlijk te ten hebben gegeven. 805 01:16:25,553 --> 01:16:26,560 Ik slaap in een trein die bestemd is voor spoorwegarbeiders. 806 01:16:26,560 --> 01:16:30,610 Doe allen die ik ken de groeten van mij. 807 01:16:30,760 --> 01:16:32,621 Vergeet niet de Franse lerares.’ Daar heb je de Franse lerares weer. 808 01:16:32,621 --> 01:16:37,072 ‘Ik heb al een vriend hier, een Fransman uit Parijs. 809 01:16:37,072 --> 01:16:51,040 Blijf opgewekt en maak je over mij niet bezorgd. Ik sla mij er, met Gods’ hulp, altijd wel doorheen. 810 01:16:51,040 --> 01:16:57,570 Dit deed ik thuis ook nog op bed, waar je niks vanaf wist.’ 811 01:16:57,570 --> 01:17:14,071 ‘Nu eindig ik maar weer. De hartelijke groeten van mij en duizenden zoenen. 812 01:17:14,072 --> 01:19:23,530 Dag mama, Joop, Rinus, Arie, Ditje en Piet. Tot ziens. Ik ben een optimist. 813 01:19:23,530 --> 01:19:27,050 Nog hoogstens een halfjaartje en dan bij ik bij jullie. 814 01:19:27,050 --> 01:19:28,314 Dag, tot ziens.’ En dan staat hier nog een stukje. 815 01:19:28,314 --> 01:19:39,550 ‘Vandaag heb ik me zo dik gegeten als ik in Holland niet genoemd ben…..’ Wat staat er nou? 816 01:19:39,550 --> 01:19:41,100 ‘Niet gewend ben. 817 01:19:41,100 --> 01:19:48,540 Vanuit Rotterdam met Kolenboot naar Amsterdam, daar gegeten, met dezelfde boor naar Kampen. 818 01:19:48,540 --> 01:19:59,600 Naar Zwolle gelopen. Vanuit Zwolle met veewagon naar Wuppertal. Hier in Durchgangslager. 819 01:19:59,740 --> 01:20:05,260 Waar oom Dirk gebleven is, weet ik niet. In Wuppertal is hij weggegaan omdat hij metselaar was. 820 01:20:05,260 --> 01:20:54,000 Nu ben ik in Keulen Mulheim, mijn adres staat achterop deze brief.’