1
00:00:35,750 --> 00:00:51,450
Meneer Soeters, u bent geboren in 1934.
Toen de oorlog uitbrak was u 6 jaar.

2
00:00:51,450 --> 00:01:03,550
Kunt u iets vertellen over de
eerste zes jaren van uw leven?

3
00:01:03,550 --> 00:01:11,660
Het eerste jaar zal ik maar even
vergeten, want daar weet ik niks van.

4
00:01:11,660 --> 00:01:16,980
Ik was het vierde kind van de familie.

5
00:01:16,980 --> 00:01:23,350
Mijn vader en moeder zijn in ‘30
getrouwd en in de maand dat ze vier jaar

6
00:01:23,350 --> 00:01:29,320
getrouwd waren, kwam ik, als vierde
kind, dus ze hadden het redelijk druk.

7
00:01:31,060 --> 00:01:35,310
Ik had boven me mijn oudste
broer en tussen de twee

8
00:01:35,310 --> 00:01:42,015
jongens zat een meisjestweeling:
Piet, Cor, Tini, Joost.

9
00:01:42,015 --> 00:01:49,170
Ik ben geboren in de Fabristraat, voor
degenen die daar bekend zijn: tussen

10
00:01:49,170 --> 00:01:53,900
de Van Beverenstraat en de
Westfrankelandsestraat, ongeveer halverwege.

11
00:01:53,900 --> 00:02:02,589
Daar was in die tijd een fietsenstalling,
van De Rooij, en daarboven ben ik geboren.

12
00:02:02,590 --> 00:02:09,130
Het werd een beetje vol in dat bovenhuis en
mijn ouders zijn toen vrij snel naar een huis

13
00:02:09,130 --> 00:02:19,410
recht ertegenover gegaan, op de begane grond, en
daar heb ik tot bijna mijn zesde jaar gewoond.

14
00:02:20,210 --> 00:02:21,219
In mei 1940 zijn we verhuisd.

15
00:02:21,220 --> 00:02:33,730
Ik heb de kleuterschool gehad in de Van
Beverenstraat, de Kiveva: Kinderen van een vader.

16
00:02:33,730 --> 00:02:38,270
Daar herinner ik mij niet zoveel van.
Wel dat ik op een klein fietsje ging.

17
00:02:38,690 --> 00:02:46,860
Ik mocht heen en terug, van de Kiveva naar
huis, en mocht hem stallen bij garage De Rooij.

18
00:02:48,070 --> 00:02:54,590
In die straat woonden nog
drie tantes en een opa.

19
00:02:56,610 --> 00:03:07,420
Het waren dus vier zussen die aan dezelfde kant
van de straat woonden. En ja, zo blijf je familie.

20
00:03:07,420 --> 00:03:15,160
Mijn grootvader is overleden begin 1940, dus hij
heeft het begin van de oorlog niet meer meegemaakt.

21
00:03:15,910 --> 00:03:18,360
Men zegt dat ik een
lievelingetje van hem was.

22
00:03:18,360 --> 00:03:22,971
Ik was in elk geval een naamgenoot,
hij heette dus ook Joost.

23
00:03:22,972 --> 00:03:29,590
Dat is wel zo ongeveer wat ik over mijn
eerste levensjaren te vertellen heb.

24
00:03:30,290 --> 00:03:33,010
Hoe hebt u het begin van
de oorlog meegemaakt?

25
00:03:33,650 --> 00:03:37,270
Niet, ik kan me daar
niks van herinneren.

26
00:03:37,270 --> 00:03:40,430
Zag u vliegtuigen overkomen?

27
00:03:40,430 --> 00:03:43,520
Dat zal wel, maar ik kan
mij dat niet herinneren.

28
00:03:43,520 --> 00:03:51,360
Ik kan me wel een ander evenement herinneren,
dat was het bombardement op Rotterdam-West.

29
00:03:52,260 --> 00:03:59,580
Dat was meen ik in 1943, toen zat ik op school,
maar toen waren we al verhuisd naar de Morsestraat.

30
00:04:01,120 --> 00:04:09,530
Dat was vlakbij ons, op Rotterdam-West, op het
Marconiplein, daarvan weet ik wel dat er enorme

31
00:04:09,530 --> 00:04:15,650
dreunen waren, want we zaten onder de banken
en toen het luchtalarm afgelopen was ben ik als

32
00:04:15,650 --> 00:04:22,770
de wiedeweerga de Franselaan doorgelopen naar het
Marconiplein en heb daar de boel zien branden.

33
00:04:23,050 --> 00:04:29,030
Dat bombardement is wel bewust in mijn herinnering
gebleven, maar het begin van de oorlog… nee.

34
00:04:29,030 --> 00:04:37,986
U bent al vrij vlug uitgezonden, naar een
jeugdherberg. Wanneer bent u uitgezonden?

35
00:04:37,986 --> 00:04:59,076
Voor zover ik me kan herinneren was dat in
1942, in februari, in Emst, gemeente Epe.

36
00:04:59,076 --> 00:05:02,010
Ik vond het daar heel koud. Sneeuw.

37
00:05:02,776 --> 00:05:06,474
De herinnering is niet van ‘Tjongejonge
wat heb je genoten’. Het was koud.

38
00:05:06,475 --> 00:05:10,057
Ik ben zes weken weggeweest,
blijkbaar moest ik aankomen.

39
00:05:10,723 --> 00:05:15,577
Dat was niet gek, want ik
stond te boek als iemand die zo

40
00:05:15,578 --> 00:05:19,725
mager was als een lat en die
overal tussendoor kon kruipen.

41
00:05:19,726 --> 00:05:22,119
Blijkbaar viel ik gauw in de prijzen.

42
00:05:22,120 --> 00:05:25,470
Hoe bent u er naartoe gegaan?

43
00:05:25,470 --> 00:05:26,960
Geen idee.

44
00:05:26,960 --> 00:05:28,530
En hoe bent u teruggekomen?

45
00:05:28,530 --> 00:05:33,950
Ook geen idee. Dat zal wel in groepsverband
geweest zijn. Ik denk per trein.

46
00:05:33,950 --> 00:05:39,040
Kunt u zich herinneren of er vriendjes
meegingen, uit de buurt of van school?

47
00:05:39,040 --> 00:05:44,130
Nee, ik kan me er
niets van herinneren.

48
00:05:44,130 --> 00:05:46,680
Naar welke lagere
school bent u gegaan?

49
00:05:46,680 --> 00:05:50,680
Op de Beatrix-chool, op
de Buijs Ballotsingel.

50
00:05:51,180 --> 00:05:53,359
U woonde toen al in de Morsestraat?

51
00:05:53,360 --> 00:05:55,920
Ja. Die school is van 1938.

52
00:05:55,920 --> 00:06:02,010
De naam zegt het al: ‘Prinses Beatrix’,
dus dat kon nog niet lang bestaan.

53
00:06:03,120 --> 00:06:07,360
Ik ging gelijk naar de eerste
klas en mijn broer ging meen

54
00:06:07,360 --> 00:06:10,330
ik naar de derde klas en mijn
zussen naar de tweede klas.

55
00:06:12,940 --> 00:06:18,680
Daar herinner ik mij wel, de school van meester
Lürman dat het een redelijke drilschool was.

56
00:06:18,680 --> 00:06:21,590
Er moest gestampt, geleerd worden.

57
00:06:21,590 --> 00:06:22,370
Was het een openbare school?

58
00:06:22,370 --> 00:06:23,067
Nee, hervormd.

59
00:06:23,067 --> 00:06:25,060
U bent van huis uit
Nederlands hervormd?

60
00:06:25,060 --> 00:06:25,680
Ja, dat klopt.

61
00:06:25,680 --> 00:06:32,950
Ging u al meteen naar de kerk?

62
00:06:36,280 --> 00:06:41,450
Nee, wij werden als kind zowel ’s morgens
als ’s middags naar een zondagschool

63
00:06:41,450 --> 00:06:47,010
gestuurd en dat ging met vrij veel
tegenzin, maar dat is blijkbaar kindeigen.

64
00:06:48,410 --> 00:06:53,380
Nog even over de jeugdherberg.

65
00:06:53,380 --> 00:06:55,770
Hoeveel kinderen zaten daar
en kunt zich nog een beetje

66
00:06:55,770 --> 00:06:58,330
de dagindeling herinneren
of de dagelijkse dingen?

67
00:06:58,330 --> 00:07:04,480
Nee, weinig. Ja, wandelingen. Grote
wandelingen door het bos, door de sneeuw.

68
00:07:04,660 --> 00:07:09,670
Vandaar dat die kou is gebleven. Ik
had geen vet op de botten, zeiden ze.

69
00:07:09,670 --> 00:07:13,760
En de kleding was daar
niet direct op berekend.

70
00:07:13,760 --> 00:07:21,160
Ik zal niet zeggen dat we het arm
hadden, we hadden het héél arm.

71
00:07:21,830 --> 00:07:23,360
Sneeuwpoppen maken, sneeuwgevechten?

72
00:07:23,360 --> 00:07:25,790
Dat zal er best bij geweest zijn.

73
00:07:25,790 --> 00:07:32,330
Nee, daar heb ik mij over verwonderd: ik
heb over dat nauwelijks herinneringen.

74
00:07:32,330 --> 00:07:39,240
Daarna kan ik mij enorm veel
herinneren, tot in details, maar

75
00:07:39,810 --> 00:07:43,250
dit… Ik weet dat ik er geweest
ben, maar daar houdt het mee op.

76
00:07:46,650 --> 00:07:49,170
De tweede uitzending,
waar ging u toen naartoe?

77
00:07:49,200 --> 00:07:56,220
De tweede uitzending ging naar
Groningen. Dat was in groepsverband.

78
00:07:58,140 --> 00:08:05,490
We zijn in ieder geval met de trein gegaan,
dat ging toen nog van Rotterdam Maasstation.

79
00:08:07,160 --> 00:08:14,340
Je moest er met de tram naartoe en daar vandaan
vertrokken de treinen naar Utrecht en verder.

80
00:08:16,070 --> 00:08:21,600
Ik kwam terecht bij
de notaris uit Ezinge.

81
00:08:21,600 --> 00:08:28,170
Ik herinner me dat ik op het station kwam
met mijn koffertjes hadden we niet een

82
00:08:28,170 --> 00:08:33,197
kartonnen doos met een mooi wit touwtje
er omheen, daar zaten je kleren in en dat

83
00:08:33,197 --> 00:08:38,510
een wat gezette vrouw zei: ‘Ben jij Joost
Soeters?’. Ja, ik was Joost Soeters.

84
00:08:38,510 --> 00:08:41,590
‘Nou, kom mee, want de bus vertrekt,
zeg maar dag’. Dus ik zwaaide

85
00:08:41,590 --> 00:08:46,840
naar mijn broer en mijn zussen
en ik werd in de bus gestopt.

86
00:08:46,840 --> 00:08:50,700
En zo kwam ik in Ezinge terecht.

87
00:08:51,570 --> 00:08:56,040
Die notaris en zijn vrouw hadden
twee kinderen, Maarten en Pieter.

88
00:08:56,040 --> 00:09:00,890
Maarten was exact een half jaar
jonger dan ik ik ben van 30 juni

89
00:09:00,890 --> 00:09:08,490
en hij is van 31 december en Pieter
was nog een jaar of twee jonger.

90
00:09:08,620 --> 00:09:13,420
Daar heb ik een maand of drie
gelogeerd en op school gezeten

91
00:09:13,420 --> 00:09:16,518
en ik had het idee dat ik
daar een fantastische tijd had.

92
00:09:16,519 --> 00:09:20,080
Ik had er ook een vriendje,
die ook in die uitzending

93
00:09:20,080 --> 00:09:24,460
zat: Bertus Koelman heette
die en die kwam uit Den Haag.

94
00:09:24,460 --> 00:09:29,460
Overigens heb ik daarna nooit meer met
hem gecorrespondeerd of wat dan ook.

95
00:09:29,460 --> 00:09:34,410
Alleen, dat vind ik typisch,
die naam blijft wel hangen.

96
00:09:35,190 --> 00:09:37,910
Ik weet ook precies waar
hij zat: bij de smid.

97
00:09:37,910 --> 00:09:41,400
Dat vond ik prachtig, want mijn
vader was ook smid geweest.

98
00:09:41,400 --> 00:09:46,370
Paarden werden daar beslagen, dus
ik hing daar nog wel eens rond.

99
00:09:46,370 --> 00:09:52,040
En voor de rest… ja, het is daar heel bijzonder
geweest. Ik zwierf daar vrij veel langs het Rijdiep.

100
00:09:54,720 --> 00:09:58,730
U bent daar naar school geweest?

101
00:09:58,730 --> 00:09:59,790
Ja.

102
00:09:59,790 --> 00:10:01,280
In welke periode bent u
daar naartoe uitgezonden?

103
00:10:01,280 --> 00:10:13,860
Dat was denk ik zo eind van de lente
mei, juni, juli, zo in die buurt.

104
00:10:14,200 --> 00:10:19,360
Aan de fotootjes te zien
die ik nog heb is het zomer.

105
00:10:20,900 --> 00:10:22,850
Op wat voor school zat u daar?

106
00:10:22,850 --> 00:10:28,919
Op de lagere school, het was een
openbare school, een drieklassige school.

107
00:10:28,920 --> 00:10:32,340
Dat was ook wel weer
eens een belevenis.

108
00:10:33,990 --> 00:10:35,680
En was de notaris ook
Nederlands hervormd?

109
00:10:35,680 --> 00:10:40,809
Ik dacht het niet nee. Ik
dacht dat hij nergens aan deed.

110
00:10:40,810 --> 00:10:43,369
Bent u er nooit naar de kerk geweest?

111
00:10:43,370 --> 00:10:50,880
Nee, nee. Ze hadden wel een mooi zadeldak-kerkje,
herinner ik me, maar ik ben er nooit in geweest.

112
00:10:52,000 --> 00:10:57,680
Nee, godsdienst kwam eigenlijk nooit ter
sprake, bij geen van de uitzendingen.

113
00:11:00,440 --> 00:11:04,300
Wat deed u overdag?

114
00:11:04,300 --> 00:11:05,720
Spelen. En verwonderen.

115
00:11:05,720 --> 00:11:16,650
Moet u indenken, op dat moment
hadden we zeven, acht kinderen

116
00:11:17,100 --> 00:11:21,620
en we sliepen soms met drie
of vier personen op een kamer.

117
00:11:21,620 --> 00:11:23,900
U hebt het nu over thuis?

118
00:11:23,900 --> 00:11:27,580
Ja, ik heb het over thuis, maar
daar kreeg ik een kamertje alleen.

119
00:11:28,020 --> 00:11:34,900
Helemaal voor mezelf en de ramen gingen open en
dan keek je tegen bomen aan en je hoorde vogels.

120
00:11:35,170 --> 00:11:41,000
Ik hing uit het dakraam, alleen om te genieten
van ‘jonge, wat overkomt me hier?’ En wat

121
00:11:41,840 --> 00:11:48,750
ik heel erg leuk vond, achteraf vooral, was
dat het totaal anders was dan bij ons thuis.

122
00:11:48,750 --> 00:11:55,360
Er hing een belletje boven de tafel en als ze
daarop drukten, dan kwam er een dienstbode aan.

123
00:11:55,980 --> 00:12:03,460
Er was ook nog een werkster, die met grote
keek, en ze hadden kaas onder een kaasstolp.

124
00:12:03,460 --> 00:12:09,010
Nou, nog nooit vertoond. En een kaasschaaf,
dat apparaat kende ik ook niet.

125
00:12:09,010 --> 00:12:11,010
Nou, zulke dingen maakte je mee.

126
00:12:11,010 --> 00:12:16,310
En je moest met vork en mes leren
eten, dat heb ik daar dan geleerd.

127
00:12:16,310 --> 00:12:21,150
Ik vond het maar onzin, maar
ja, als het moet dan doe je dat.

128
00:12:21,150 --> 00:12:30,740
Dat was voor mij de verwondering, om van een
simpel arbeidersgezin in een hoger milieu te komen.

129
00:12:33,620 --> 00:12:37,180
Dat vond ik een enorme ervaring.

130
00:12:37,180 --> 00:12:41,080
Bent u nog van tevoren gekeurd
voordat u werd uitgezonden?

131
00:12:42,550 --> 00:12:45,859
Dat kan ik me bij die uitzending niet
herinneren. Nee, dat we gekeurd zijn, nee.

132
00:12:45,910 --> 00:12:49,368
Bent u achteraf nog bij
een schoolarts geweest?

133
00:12:49,368 --> 00:12:57,844
Ik denk het niet. Volgens mij
bestonden die mensen toen nog niet.

134
00:12:57,999 --> 00:13:02,371
Wel artsen natuurlijk, maar
specifieke schoolartsen nee.

135
00:13:02,372 --> 00:13:05,982
Het zal wel een arts van een
consultatiebureau geweest zijn die

136
00:13:06,285 --> 00:13:07,690
misschien gezegd heeft ‘Dat
jochie heeft het wel nodig’ of zo.

137
00:13:07,690 --> 00:13:12,600
En hoe ging de reis terug?

138
00:13:13,350 --> 00:13:20,670
Dat is zo goed als zeker ook de trein
geweest, in georganiseerd verband, denk ik.

139
00:13:20,670 --> 00:13:28,010
Hebt u de treinreis samen met
uw broer gemaakt, en uw zussen?

140
00:13:28,010 --> 00:13:33,580
Heen wel, terug kan ik mij
daar niets van herinneren. Nee.

141
00:13:33,580 --> 00:13:39,020
Het kan best zijn dat het bedoeld was voor
een maand en dat ik drie maanden gebleven

142
00:13:39,020 --> 00:13:43,155
ben en dat ik thuisgebracht ben of dat mijn
moeder of mijn vader me heeft opgehaald.

143
00:13:43,230 --> 00:13:45,728
Nee, het staat me niet meer bij. Blijkbaar
vond ik dat oninteressant om te herinneren.

144
00:13:47,510 --> 00:14:01,310
En u bent nog een derde keer
uitgezonden. Dat ging weer anders.

145
00:14:01,310 --> 00:14:02,200
Ja.

146
00:14:02,200 --> 00:14:08,719
Wat was de aanleiding om voor de
derde keer uitgezonden te worden?

147
00:14:08,720 --> 00:14:15,250
Nou, de derde keer was een initiatief van mijn
ouders, ik denk vooral van mijn moeder, die een soort

148
00:14:15,250 --> 00:14:35,130
voorgevoel had van ‘dit gaat helemaal mis’. Het
was mei, juni ’44 Groningen was ’43 en zij hebben

149
00:14:35,130 --> 00:14:40,040
een advertentie geplaatst in bleek
later de Leeuwarder Courant,

150
00:14:40,040 --> 00:14:45,830
waarin gezinnen gevraagd werd of
ze kinderen ze noemden daar de

151
00:14:45,830 --> 00:14:53,420
kinderen met geslacht en namen bij
een paar weken vakantie wilden geven.

152
00:14:53,690 --> 00:14:59,270
Volgens de advertentie waren
we verzwakt maar gezond.

153
00:15:00,810 --> 00:15:09,380
Daar zijn heel veel reacties op gekomen
en ze hebben daaruit een selectie gemaakt.

154
00:15:09,410 --> 00:15:17,610
We hebben contact gehad, telefonisch en schriftelijk,
en uiteindelijk hebben ze een keuze gemaakt.

155
00:15:18,130 --> 00:15:24,490
Ze hebben overigens alle brieven daarna
verbrand, want er waren brieven bij, heeft mijn

156
00:15:24,490 --> 00:15:30,280
moeder wel eens verteld, die, als er huiszoeking
gekomen zou zijn, niet zo prettig waren voor

157
00:15:30,280 --> 00:15:38,610
die mensen die onder andere zeiden van ‘als
je niet oranjegezind bent, dan hoef je niet te

158
00:15:38,610 --> 00:15:47,520
reageren’. Op een bepaald moment heeft mijn
moeder het was een niet-georganiseerde reis het

159
00:15:47,520 --> 00:15:59,110
hele stelletje opgepakt, per tram naar het
Maasstation en de trein genomen naar Leeuwarden.

160
00:15:59,600 --> 00:16:08,840
En daar waren de pleegouders opgetrommeld en die
kwamen ons ophalen vanaf het station Leeuwarden en

161
00:16:09,070 --> 00:16:24,730
zo ben ik met mijn oudste broer met de trein
doorgegaan naar Buitenpost en met de bus naar Kollum.

162
00:16:24,730 --> 00:16:30,880
En daar hebben wij beiden
gelogeerd bij de familie Nauta.

163
00:16:31,860 --> 00:16:40,130
Zij was weduwe en er was nog een dochter in
huis. Daar hebben we twee weken gelogeerd.

164
00:16:41,830 --> 00:16:50,017
Blijkbaar waren we nogal stads of anders dan ze
verwacht hadden en na twee weken was het genoeg.

165
00:16:50,018 --> 00:16:57,440
Toen is mijn broer naar Berlicum gegaan,
even bij een andere zus gelogeerd die

166
00:16:57,440 --> 00:17:10,420
daar zat, en ik ben terecht gekomen in
Folsgare, bij Sneek, bij een kruidenier.

167
00:17:11,540 --> 00:17:15,160
Later ben ik nog een poosje geweest
bij een andere kruidenier, in

168
00:17:15,800 --> 00:17:21,440
Leeuwarden, de familie Hummel, en
na een maand of drie weer naar huis

169
00:17:21,440 --> 00:17:27,000
gegaan, met de trein, want we moesten
in september weer naar school.

170
00:17:27,000 --> 00:17:31,090
U vertelt dat u bij de familie
Nauta bent geweest, maar

171
00:17:31,090 --> 00:17:36,240
dat u daar bent weggegaan
omdat wat anders verwachtten.

172
00:17:36,240 --> 00:17:42,480
U was te avontuurlijk, geloof ik?

173
00:17:42,480 --> 00:17:44,350
Ja. Kijk, ik heb het er natuurlijk
nooit met die mensen over gehad.

174
00:17:44,700 --> 00:17:49,000
Op een bepaald moment werd dat door
mijn ouders telefonisch geregeld en

175
00:17:49,000 --> 00:17:52,196
ik hoorde wel weer dat ik ergens
anders naartoe ging en dat deed je dan.

176
00:17:52,197 --> 00:17:58,340
Maar ik herinner me wel dat ik daar een
keer onder de brug aan het hangen was.

177
00:17:58,340 --> 00:18:02,340
Daar was een vaart
voor de deur, een brug.

178
00:18:02,340 --> 00:18:06,120
Je kunt er overheen lopen
en je kunt aan de onderste

179
00:18:06,120 --> 00:18:09,700
balk gaan hangen en dan handje
voor handje verder gaan.

180
00:18:09,700 --> 00:18:12,393
Dat is op zich niet zo
schokkend, maar als je niet kunt

181
00:18:12,430 --> 00:18:16,570
zwemmen, kan dat natuurlijk
fatale gevolgen hebben.

182
00:18:17,720 --> 00:18:20,020
Dat realiseerde ik me niet.

183
00:18:20,690 --> 00:18:26,840
Ik heb wel begrepen dat die mensen daarvan
geschrokken zijn, dat kan ik me ook wel weer indenken.

184
00:18:27,090 --> 00:18:31,510
Blijkbaar waren ze niet meer ingesteld
op twee opgroeiende jongens.

185
00:18:31,910 --> 00:18:41,180
Ik kan niet zeggen… nee, ik ben
daar niet echt een onberekenbare

186
00:18:41,180 --> 00:18:45,270
jongen geweest, maar ik was
wel een grote vrijbuiter.

187
00:18:45,460 --> 00:18:50,360
Dat werd door mijn ouders wel geslikt,
maar door anderen blijkbaar wat minder.

188
00:18:50,360 --> 00:18:57,210
Maar de advertentie was ook gesteld ‘wie kan ze
een paar weken onderdak geven?’, een vakantietje.

189
00:18:57,210 --> 00:19:04,080
Die paar weken waren voorbij en
volgens mij hebben ze opgelucht adem

190
00:19:04,080 --> 00:19:06,550
gehaald, zo van ‘die hebben we dan
tenminste weer netjes afgeleverd’.

191
00:19:06,550 --> 00:19:09,870
Bent u naar school geweest daar?

192
00:19:09,870 --> 00:19:20,630
Nee, in Kollum niet, in Leeuwarden niet, maar
in Folsgare wel. Dat was een tweemansschooltje.

193
00:19:21,210 --> 00:19:26,610
Folsgare was een dorpje van ik schat een
paar honderd inwoners, alles bij elkaar.

194
00:19:27,380 --> 00:19:29,780
Overigens, u vroeg over de kerk.

195
00:19:29,780 --> 00:19:42,300
Die mensen waren gereformeerd, in Folsgare,
de familie De Boer, de kruidenier.

196
00:19:42,300 --> 00:19:50,130
In Folsgare was er de hervormde kerk,
geen gereformeerde, die lag in een

197
00:19:50,370 --> 00:19:56,370
dorpje verder, ik dacht dat het Oostrum
heette, iets in die geest, en daar

198
00:19:56,370 --> 00:20:00,240
moesten we naartoe tippelen, wat
kilometers heen en wat kilometers terug.

199
00:20:00,240 --> 00:20:06,370
Ik herinner me alleen de wandelingen
daar naartoe, naar de kerk enzovoort.

200
00:20:06,370 --> 00:20:07,860
De kerkdienst vond ik nooit zo erg.

201
00:20:07,860 --> 00:20:14,756
Die bekeek ik wel, want dat kerkje kende ik nog
niet, dus ik zat daar te observeren en ach, op

202
00:20:14,757 --> 00:20:20,090
een bepaald moment met een paar pepermuntjes
werd je stilgehouden en dan ging je weer terug.

203
00:20:20,510 --> 00:20:22,620
En hoe vaak ging u naar de kerk?

204
00:20:22,620 --> 00:20:25,980
Dat was één keer, ik hoefde maar
één keer, één keer op zondag.

205
00:20:25,980 --> 00:20:30,910
Er was geen zondagsschool,
dus dat weer eens wat anders.

206
00:20:30,910 --> 00:20:34,499
En bidden voor het eten
en voor het slapen gaan?

207
00:20:34,500 --> 00:20:42,230
Ja, dat was er gewoon bij. Dat waren de
prevelgebedjes, zeg ik altijd… De rituelen, hè.

208
00:20:42,230 --> 00:20:47,890
En hoe hebt u de uitzending ervaren?

209
00:20:48,210 --> 00:20:49,500
Ook als prettig.

210
00:20:49,500 --> 00:20:54,130
Bij alle drie de adressen?

211
00:20:54,130 --> 00:20:59,540
Ja, alle drie hadden ze in ieder
geval geen kleine kinderen.

212
00:21:00,370 --> 00:21:09,810
Folsgare en Leeuwarden, dus de families
Hummel en De Boer, waren beide kinderloos.

213
00:21:10,170 --> 00:21:16,850
Nou ja, dan word je lekker vertroeteld, eigen
kamertje, je kon doen en laten wat je wilde,

214
00:21:16,850 --> 00:21:26,310
je zwierf wat rond.Ik hield wel van op pad
te zijn, paste me vrij goed aan, vond ik.

215
00:21:26,700 --> 00:21:29,690
Ik had nooit het idee dat
ik enige moeilijkheid had.

216
00:21:30,480 --> 00:21:33,170
Dat was wat anders dan dat
bovenhuisje in Schiedam.

217
00:21:33,840 --> 00:21:46,280
Waren er andere kinderen in
de buurt om mee op te trekken?

218
00:21:46,280 --> 00:21:46,430
Nee.

219
00:21:46,430 --> 00:21:55,320
Ja, je kwam wel buurjongens tegen
waar je mee omging, maar het zijn

220
00:21:55,320 --> 00:21:59,810
geen blijvende mensen geworden
waar je mee gecorrespondeerd hebt.

221
00:21:59,880 --> 00:22:02,010
Geen hartsvrienden
of wat dan ook, nee.

222
00:22:02,010 --> 00:22:11,320
En, ik zei al, in Volscharen was een
zus van me, één van de tweeling, Cor.

223
00:22:11,330 --> 00:22:15,990
Die kende ik wel, lang genoeg al.

224
00:22:15,990 --> 00:22:32,650
Hebt u ooit uw ouders horen praten over of
ze geld moesten betalen voor deze vakantie?

225
00:22:32,650 --> 00:22:40,360
Zover ik weet hebben ze nooit
aan iemand geld moeten geven.

226
00:22:40,360 --> 00:22:46,670
En stamkaarten en bonkaarten,
gingen die wel mee?

227
00:22:46,670 --> 00:22:51,352
Ja, ze gingen mee, maar de meeste mensen
zeiden ‘neem ze maar mee terug, want we

228
00:22:51,352 --> 00:22:58,890
hebben hier genoeg’. Dat weet ik in ieder
geval bij de volgende uitzending, daar werd

229
00:22:58,890 --> 00:23:03,130
heel duidelijk gezegd ‘neem ze maar mee terug,
ik hoop dat je er in het westen nog iets

230
00:23:03,130 --> 00:23:10,950
voor kan krijgen, maar hier is het niet
nodig’. Nee, het was liefdewerk oud papier.

231
00:23:11,820 --> 00:23:19,160
Geen geld. Het was voor mijn ouders al duur
genoeg om de kinderen weg te brengen per trein.

232
00:23:21,050 --> 00:23:24,660
Bij deze uitzending, die
georganiseerd was door uw

233
00:23:24,660 --> 00:23:27,750
ouders, hoeveel kinderen
zijn er toen uitgezonden?

234
00:23:27,750 --> 00:23:35,127
Van de acht kinderen die ze toen
hadden zijn er zes in Friesland geweest.

235
00:23:35,128 --> 00:23:39,380
Het is mij nog steeds een
vraag ik zal er nooit meer

236
00:23:39,380 --> 00:23:41,799
antwoord op krijgen waarom
er twee niet meegegaan zijn.

237
00:23:41,800 --> 00:23:42,430
Welke twee zijn niet meegegaan?

238
00:23:44,860 --> 00:23:55,170
Dat waren Tini en Hennie, dus één van de
tweeling en Hennie was toen één van de jongsten.

239
00:24:02,420 --> 00:24:06,698
Tini leeft niet meer, dus daar kan ik het
niet aan vragen, maar Hennie leeft nog.

240
00:24:06,699 --> 00:24:10,270
Ze zei: ‘Ik weet het niet, ik was
zes jaar, maar ik ben niet mee

241
00:24:10,270 --> 00:24:15,711
geweest en waarom weet ik niet’.
Er waren brieven genoeg, dacht ik.

242
00:24:15,711 --> 00:24:29,960
Het was trouwens een mooi moppie, dat kind, dus
dat was best in trek geweest… ja. Maar nee.

243
00:24:29,960 --> 00:24:30,910
Van de acht kinderen zijn er zes
uitgezonden. Dat is toch een groot aantal.

244
00:24:30,910 --> 00:24:35,519
U bent rond september 1944 weer
teruggegaan en weer naar school gegaan.

245
00:24:35,520 --> 00:24:37,360
Ja, want we moesten weer naar school.

246
00:24:37,360 --> 00:24:39,360
Naar de Beatrix-school?

247
00:24:39,360 --> 00:24:40,000
Naar de Beatrix-school.

248
00:24:40,000 --> 00:24:41,700
En kreeg u daar hele dagen onderwijs?

249
00:24:42,140 --> 00:24:51,380
In ‘44? Nou, volgens mij waren er
al een paar leraren weggevallen.

250
00:24:51,560 --> 00:24:53,752
Je hebt toen de grote
razzia in Schiedam gehad en

251
00:24:53,752 --> 00:24:57,670
volgens mij zaten daar ook
een paar onderwijzers bij.

252
00:24:57,670 --> 00:25:07,206
En naarmate het vorderde, gingen we sowieso
gedeeltelijk naar school omdat de kachel het niet deed.

253
00:25:07,206 --> 00:25:12,320
Er was centrale verwarming, maar
kolengestookt en die werden zeer schaars.

254
00:25:14,040 --> 00:25:21,750
Dus ik heb ik dat eerste
kwartaal van dat jaar ik denk de

255
00:25:21,750 --> 00:25:27,400
helft van de tijd op school
gezeten, maar dat is maar gokken.

256
00:25:28,150 --> 00:25:33,850
In ieder geval in november, begin
december was ik daar alweer verdwenen,

257
00:25:34,700 --> 00:25:40,670
want toen gingen mijn ouders een
andere tocht maken, althans mijn moeder.

258
00:25:40,670 --> 00:25:42,990
En toen kwamen we bij de
volgende uitzending terecht.

259
00:25:42,990 --> 00:25:47,300
Dat is een heel bijzondere toch
geweest, hè? Die was misschien

260
00:25:47,300 --> 00:25:52,220
niet leuk, maar in ieder geval
iets wat in uw geheugen is gegrift.

261
00:25:52,220 --> 00:25:59,560
Kunt u vertellen hoe
dat ging, die tocht?

262
00:25:59,560 --> 00:26:03,110
Jawel hoor. Mijn moeder had al een
paar keer hongertochten gemaakt.

263
00:26:03,200 --> 00:26:05,530
Trouwens, die hadden
wij als kind ook gehad.

264
00:26:05,530 --> 00:26:10,600
We werden met een kistenwagentje
richting Kethel gestuurd met een paar

265
00:26:10,600 --> 00:26:15,660
aardappelschillen en dan moest je proberen
daar een litertje melk voor te krijgen.

266
00:26:16,290 --> 00:26:21,520
Die liter melk werd of gelijk geconsumeerd of
werd op de schoorsteen gezet en iedereen moest

267
00:26:21,520 --> 00:26:24,260
schudden totdat je
uiteindelijk een soort boter

268
00:26:24,260 --> 00:26:27,680
kreeg en met een restantje
werd weer wat pap gemaakt.

269
00:26:27,680 --> 00:26:34,250
Of je ging de boeren langs om te proberen rode
kool te kopen of groene kool of winterwortels.

270
00:26:34,250 --> 00:26:40,060
Het liefst natuurlijk een klein zusje bij
je in de kistenwagen die je dan trainde om

271
00:26:40,060 --> 00:26:44,200
te gaan huilen of heel zielig te kijken, dat
wilde ook nog wel eens een keertje helpen.

272
00:26:45,150 --> 00:26:48,260
Maar mijn moeder ging verder,
het Westland in per fiets.

273
00:26:48,260 --> 00:26:51,718
Tot er op een bepaald moment
zoveel mensen daar gingen, dat het

274
00:26:51,718 --> 00:26:56,634
eigenlijk soms niet meer loonde en
toen heeft ze grotere tochten gemaakt.

275
00:26:56,635 --> 00:27:03,680
Ze is een paar keer op de fiets naar het noorden
geweest en ‘het noorden’ is bij ons voorbij Zwolle.

276
00:27:03,980 --> 00:27:08,715
In Friesland had ze dus kennissen
waar ze kon overnachten en intussen had

277
00:27:08,716 --> 00:27:15,940
ze op de tochten ook wat adressen
verzameld waar wij konden overnachten.

278
00:27:16,740 --> 00:27:24,280
Ze was een keer in Groningen geweest en dan kwam
ze dus met de fietstassen vol met etenswaren terug.

279
00:27:24,280 --> 00:27:27,494
Totdat dat weer op was,
want de monden waren vele.

280
00:27:27,494 --> 00:27:32,310
En toen besloot ze dat het
toch zo niet verder ging en dat

281
00:27:32,310 --> 00:27:35,660
ze maar kinderen naar het noorden
ging brengen op de heenreis.

282
00:27:35,660 --> 00:27:44,120
Op de eerste tocht die ze
maakte was dat met de vrouw van

283
00:27:44,120 --> 00:27:50,720
de groenteboer, groenteboer Den
Hartog van het Lorentzplein.

284
00:27:50,800 --> 00:27:56,540
Mijn oudste broer ging mee.

285
00:27:56,540 --> 00:28:05,540
Mijn oudste broer had zo’n tussenmaat
fiets ik denk dat hij dertien was en ik zat

286
00:28:05,540 --> 00:28:14,980
achterop de fiets bij mijn moeder, met de
benen in de fietstassen en daar zat stro in

287
00:28:14,980 --> 00:28:21,680
of hooi in ieder geval heb ik geen bevroren
tenen gekregen en mijn zus Hennie zat bij

288
00:28:21,680 --> 00:28:29,280
de buurvrouw, mevrouw Den Hartog, op de fiets,
idem dito met de benen in de fietstassen.

289
00:28:29,530 --> 00:28:38,170
Het was in ieder geval december 1944, ik
herinner me dat het heel erg koud was.

290
00:28:38,220 --> 00:28:41,140
Trouwens, dat zie ik ook voor me.

291
00:28:42,790 --> 00:28:48,850
De fietspaden, voor zover
er fietspaden waren, waren

292
00:28:48,850 --> 00:28:54,243
schoongemaakt en daar lag het
sneeuw aan weerskanten wat hoog.

293
00:28:54,244 --> 00:29:01,720
Het was soms moeilijk elkaar te
passeren. De fietsen waren vrij gammelig.

294
00:29:02,130 --> 00:29:08,600
Mijn moeder en de buurvrouw reden
wel op fietsen met luchtbanden,

295
00:29:08,600 --> 00:29:13,340
het was nog niet zo dat er
tuinslangen op zaten op houten banden.

296
00:29:13,370 --> 00:29:18,410
Met natuurlijk het risico dat de fiets
op een bepaald moment gevorderd werd.

297
00:29:19,950 --> 00:29:22,435
Ja, wat deed ik?

298
00:29:22,435 --> 00:29:25,570
Ik zat achterop de fiets bij
mijn moeder en ik keek tegen

299
00:29:25,571 --> 00:29:29,250
haar brede rug aan, voor mij was
die tenminste heel erg breed.

300
00:29:29,250 --> 00:29:35,900
Ik keek naar links en rechts en je observeerde
alleen maar en dan zie je een heleboel dingen.

301
00:29:35,900 --> 00:29:42,090
Je ziet andere mensen voorbij
trekken, je ziet ze terugkomen.

302
00:29:43,580 --> 00:29:53,661
Eén keer heb ik een soort handkar gezien, waar ja…
de voeten uitstaken. Dat bleek een lijk te zijn.

303
00:29:53,661 --> 00:29:59,590
Dan zei mijn moeder ‘daar moet je niet naar
kijken’, dus daar keek je dus juist naar.

304
00:29:59,660 --> 00:30:06,290
Zo zijn we de eerste dag het
was een afstand van zo’n zestig

305
00:30:06,290 --> 00:30:11,486
kilometer in Utrecht gekomen,
het was 56 tot zestig kilometer.

306
00:30:11,487 --> 00:30:19,460
Daar hebben we overnacht in een, volgens
mijn herinnering in een kerkgebouw.

307
00:30:19,690 --> 00:30:25,930
Het kan ook een bijgebouwtje geweest zijn van een
kerk, maar ik had echt het idee van een kerk.

308
00:30:25,930 --> 00:30:32,290
Daar was stro op de grond, ingericht
om die stroom, want het waren

309
00:30:32,840 --> 00:30:37,071
tientallen mensen, ik denk zelfs
honderden mensen die die tocht aan het

310
00:30:37,072 --> 00:30:45,220
maken waren, met karretjes achter
de fiets, handkarren, trekkarren.

311
00:30:45,220 --> 00:30:56,790
Het was één grote stoet ellende
die ik daar zag gebeuren.

312
00:30:58,160 --> 00:31:03,420
Hebt u ook gegeten onderweg?

313
00:31:03,420 --> 00:31:04,050
Ik denk het wel, ja.

314
00:31:04,050 --> 00:31:05,270
Hebt u eten meegenomen?

315
00:31:06,270 --> 00:31:13,880
Ik denk dat wij tijd nodig
hadden om in dorpjes uiteraard

316
00:31:13,880 --> 00:31:17,780
waren er geen snelwegen wat
inkopen te doen, brood te kopen.

317
00:31:17,780 --> 00:31:21,800
Ze zullen best wel
wat meegenomen hebben.

318
00:31:24,020 --> 00:31:29,840
Ik weet zeker dat we gegeten hebben, maar
hoe ze eraan gekomen is, ik weet het niet.

319
00:31:29,470 --> 00:31:33,870
U weet ook niet meer
wat u gegeten hebt?

320
00:31:33,500 --> 00:31:41,340
Nee, maar nu komen we op een heel ander
punt terecht: wat at je in de oorlog?

321
00:31:41,340 --> 00:31:46,598
Wat ik mij herinner en dat kan niet
anders geweest zijn is dat voordat

322
00:31:47,480 --> 00:31:51,400
ik die tocht begon want ik ben pas
weer na de bevrijding teruggekomen

323
00:31:52,210 --> 00:31:57,800
is dat mijn ouders een stuk
brood hadden en dat werd gemeten.

324
00:31:57,950 --> 00:32:03,890
Ik zie mijn vader nog zitten en hij zegt ‘denk erom
dat er niemand met zijn vingers aan komt’ en hij

325
00:32:03,890 --> 00:32:09,485
mat bijvoorbeeld dat er nog twintig centimeter
op zat en als het eten was, kreeg je één boterham.

326
00:32:10,550 --> 00:32:15,590
Mijn moeder was een meesteres in
het smeren van boter, want als ze de

327
00:32:15,600 --> 00:32:21,130
boterhammen gesmeerd had, was de
boterpot voller dan vóór ze ging smeren.

328
00:32:21,600 --> 00:32:25,220
De broodkruimels die ze eraf smeerde
kwamen namelijk in de boterpot terecht.

329
00:32:25,220 --> 00:32:35,410
Dus je was al blij nou ja blij, je was
gewend dat je een droge boterham kreeg.

330
00:32:36,150 --> 00:32:42,170
Je vroeg niet of je kaas kreeg
of worst, dat zal er ook wel eens

331
00:32:42,170 --> 00:32:50,090
geweest zijn, of jam of iets van
bietensiroop, van de suikerbieten.

332
00:32:50,090 --> 00:32:59,320
Als je ze te pakken kreeg, dan maakte ze een soort
siroopstroop, een soort suiker en dat was het.

333
00:32:59,320 --> 00:33:03,850
Dus ik denk dat wij dit ook
zo’n beetje hebben gegeten.

334
00:33:03,850 --> 00:33:10,160
Dus u hebt geslapen in de
kerk. Kreeg u daar ontbijt?

335
00:33:10,160 --> 00:33:13,180
Ja, volgens mij kreeg je van tevoren,
voor je wegging, wat te eten daar.

336
00:33:13,180 --> 00:33:16,476
Toen zijn jullie weer op weg gegaan?

337
00:33:16,477 --> 00:33:25,135
Ja en toen zei mijn moeder ‘ik ga toch
eens even kijken bij Amersfoort of er nog

338
00:33:25,135 --> 00:33:34,506
treinen rijden’. Want soms reden er treinen
en daar herinner ik me dat toen we op het

339
00:33:34,506 --> 00:33:39,928
station Amersfoort waren, althans op het
stationsplein, dat er een aanval kwam met

340
00:33:40,686 --> 00:33:46,306
eh… dat moeten natuurlijk Engelse vliegtuigen
geweest zijn, die daar gingen schieten.

341
00:33:46,306 --> 00:33:53,129
Dat vond ik reuze interessant, maar ik werd nogal
vrij snel de schuilkelders in gesleurd, van ‘lopen,

342
00:33:53,130 --> 00:33:59,322
lopen, lopen!’ en dat vond ik iets minder interessant
want dan zie je niks, je hoorde alleen wat.

343
00:33:59,886 --> 00:34:04,596
Ik realiseer me nu en dat lijkt
een soort grootspraak maar je

344
00:34:04,597 --> 00:34:08,097
had als kind gewoon niet het idee
dat je ook geraakt kon worden.

345
00:34:09,661 --> 00:34:16,824
Het was… ik heb het eigenlijk beleefd als een
soort spannende film, ik had het niet koud, het

346
00:34:16,824 --> 00:34:26,317
wás wel koud, ja het gezicht, maar mijn lijf
was niet koud en mijn voeten waren niet koud.

347
00:34:26,317 --> 00:34:33,015
Je was op weg en er reden
geen treinen, dus er werd

348
00:34:33,015 --> 00:34:41,314
weer gefietst en toen zijn
we in Ermelo aangekomen.

349
00:34:42,120 --> 00:34:46,507
Daar hebben we, was ook weer een
soort organisatie die dat regelde.

350
00:34:47,362 --> 00:34:53,923
Volgens mij was het van een kerkelijke
organisatie, die het zal wel weer in een kerk

351
00:34:53,924 --> 00:35:05,630
geweest zijn maar idem dito op matrassen of
met stromatrassen, daar hebben we geslapen.

352
00:35:06,250 --> 00:35:11,440
Ik moet wel zeggen dat voor we
in Ermelo kwamen, kwamen we door

353
00:35:11,440 --> 00:35:19,930
Putten en daar heb ik twee
gefusilleerde mensen zien liggen.

354
00:35:21,040 --> 00:35:24,394
Mijn moeder zegt: ‘Joost, naar rechts
kijken’, dus Joost keek naar links.

355
00:35:24,830 --> 00:35:28,300
Het was bij een spoorwegovergang,
ik zou het haast kunnen uittekenen,

356
00:35:28,300 --> 00:35:36,710
en daar lagen op de grond
twee bleek later ondergrondsen.

357
00:35:37,490 --> 00:35:42,640
Het waren jongens in een overall, dat kon ik
wel zien en er stond een bord boven ‘ik ben een

358
00:35:42,640 --> 00:35:52,610
terrorist’, bij beiden, dus twee borden, en
er stond een Duitser op wacht, met een geweer.

359
00:35:53,070 --> 00:35:58,660
Nou schrok in daar niet van, want die zag je
dagelijks, die zag je ook door Schiedam marcheren.

360
00:35:59,990 --> 00:36:00,238
Ik dacht… nee, dat vind ik niet leuk.

361
00:36:00,239 --> 00:36:13,570
Nou, die heb ik daar zien liggen en dat
registreer je, dat je dan dode mensen ziet liggen.

362
00:36:14,480 --> 00:36:19,790
Die andere dode die ik gezien had, stak alleen
nog maar de voeten uit, dat laken als een

363
00:36:19,790 --> 00:36:24,910
soort dekzeil, die werd mee naar huis
genomen, die hoefde dan niet in de diepvries,

364
00:36:24,910 --> 00:36:29,140
want het bleef toch vriezen, die liet je
gewoon ’s nachts buiten staan, zei ik dan maar.

365
00:36:30,760 --> 00:36:34,410
Maar intussen, mijn oudste
broer deed datzelfde ritje.

366
00:36:34,410 --> 00:36:38,830
Die was wel 13, dus die heeft
het ook allemaal gezien.

367
00:36:38,830 --> 00:36:43,690
Toen kreeg hij op dat fietspad
daarna, toen we weer op weg waren

368
00:36:43,690 --> 00:36:49,523
naar Zwolle, een aanrijding, althans
een klein botsinkje met iemand.

369
00:36:49,523 --> 00:36:55,320
Toen kreeg hij een zak eh… er
zal rogge of tarwe in gezeten

370
00:36:55,320 --> 00:37:00,870
hebben, over hem heen en toen
voelde hij zich even niet lekker.

371
00:37:00,870 --> 00:37:05,460
Maar, zei mijn moeder ‘kom jôh, je moet
opschieten, want je verspert het fietspad’, dus

372
00:37:05,460 --> 00:37:15,230
er werd verder gefietst en toen kwamen we in
Harderwijk terecht en daar werd op een locatie,

373
00:37:15,230 --> 00:37:22,150
dat was bij de Fino-fabriek toen heette
die ‘Fino’, volgens mij is die later de

374
00:37:22,150 --> 00:37:29,380
‘California’ geworden, het zal wel weer zo’n
fusie geweest zijn en daar werd soep uitgedeeld.

375
00:37:31,640 --> 00:37:37,620
Daar gingen we in de rij staan en toen
bezweek mijn broer, in die zin: hij viel

376
00:37:37,620 --> 00:37:44,930
flauw, maar hij had dus net dat ongeluk
gehad en wachtte in de kou en dat was

377
00:37:44,930 --> 00:37:50,160
hét moment voor mijn moeder om met de
buurvrouw hem naar binnen te dragen en

378
00:37:50,160 --> 00:37:54,930
zei ‘Joost en Hennie, kom mee’. We kregen
voorrang en we konden zo naar binnen.

379
00:37:54,930 --> 00:37:59,480
We kregen nog zelfs extra soep, dus
dankzij Piet hoefden we niet zo

380
00:37:59,480 --> 00:38:02,590
lang te wachten, dus ‘Piet, val
voortaan maar flauw’, was het mopje.

381
00:38:02,590 --> 00:38:16,850
Na de soep zijn we weer verder gefietst
en zijn we in Zwolle aangekomen.

382
00:38:16,850 --> 00:38:23,340
En in Zwolle zouden we overnachten bij
een van de kennissen van mijn moeder die

383
00:38:23,340 --> 00:38:31,100
ze al op de heenweg had gehad en die woonde,
zo herinner ik me, in de Diezestraat.

384
00:38:31,100 --> 00:38:39,290
Ik was al van plan van plan om in bed gestopt
te worden, totdat iemand kwam die zei ‘er is een

385
00:38:39,290 --> 00:38:46,800
vrachtauto die rijdt naar Groningen en je mag
mee.’ Dus het hele spulletje werd weer opgepakt.

386
00:38:46,800 --> 00:38:54,310
Fietsen werden in de vrachtauto geladen,
mevrouw De Hartog, mijn moeder, Piet en ik ook

387
00:38:54,310 --> 00:38:59,810
in de laadbak, maar dan is het op een bepaald
moment was het in de oorlog Sperr-tijd.

388
00:38:59,840 --> 00:39:08,660
Je mocht na een bepaalde tijd niet
meer op straat zijn en mijn moeder wist

389
00:39:08,660 --> 00:39:14,127
in de buurt van Beilen, had ze ook zo’n
overnachtadres, bij boer Vredeveld.

390
00:39:14,127 --> 00:39:18,540
Toen we daar in de buurt waren heeft
ze op de achterruit staan bonken

391
00:39:18,540 --> 00:39:23,800
van ‘stoppen maar’. We zaten niet
zo bar ver van de boerderij vandaan.

392
00:39:23,800 --> 00:39:27,970
Ondanks de donkerte had ze dat
redelijk kunnen inschatten.

393
00:39:29,050 --> 00:39:34,050
En we zijn met z’n vijven bij boer
Vredeveld op en avond binnengevallen.

394
00:39:36,210 --> 00:39:48,410
En toen bleek dat mijn moeder intussen
een aantal tenen bevroren had en

395
00:39:48,410 --> 00:39:51,750
toen zei broer Vredeveld zoiets als
‘dat moet niet meer doorgaan naar

396
00:39:51,750 --> 00:39:59,090
Groningen, ga morgen maar eens naar
dominee De Ridder, dan komt het wel goed’.

397
00:39:59,320 --> 00:40:03,553
Dus de volgende morgen is mijn moeder
naar dominee De Ridder gefietst,

398
00:40:03,553 --> 00:40:09,070
dat is ten zuiden van Beilen,
ik denk één tot twee kilometer.

399
00:40:10,230 --> 00:40:16,050
Na kort overleg zei dominee De Ridder:
‘Dat jochie’, en dat jochie was

400
00:40:16,050 --> 00:40:21,160
ik, ‘die kan wel bij mij blijven’
en voor Piet mijn broer had hij

401
00:40:21,160 --> 00:40:27,180
onderdak geregeld bij de overbuurman,
dat was bij de familie Hadders.

402
00:40:28,450 --> 00:40:33,430
Hij was directeur van de Boerenleenbank
in Beilen, de Bisschopsstraat.

403
00:40:33,450 --> 00:40:40,155
En dat meisje, dat was Hennie, dat
mocht wel bij boer Vredeveld blijven.

404
00:40:40,155 --> 00:40:45,510
Mijn moeder heeft toen nog een aantal
dagen gelogeerd bij boer Vredeveld,

405
00:40:45,510 --> 00:40:50,400
waar dan dagelijks de verpleegkundige
kwam om haar tenen in te smeren.

406
00:40:50,400 --> 00:40:53,750
Toen zei ze, op een bepaald moment
kwam ze afscheid nemen ‘ik ga

407
00:40:53,750 --> 00:40:56,382
naar huis, want ik wil voor de kerst
thuis zijn’, dat herinner ik me.

408
00:40:58,170 --> 00:41:03,960
En toen is ze weer vertrokken
met de fiets en de vrouw

409
00:41:03,960 --> 00:41:10,210
van de groenteboer, alleen
volgeladen met etenswaren.

410
00:41:13,530 --> 00:41:17,810
En zo is het gekomen dat ik in
Drente ben gekomen, bij dominee

411
00:41:17,810 --> 00:41:22,470
De Ridder, en daar ben ik
ongeveer een half jaar geweest.

412
00:41:23,110 --> 00:41:30,070
Niet naar school geweest, voor zover je het toch
weer gaat vragen, en ik hoefde niet naar de kerk.

413
00:41:30,070 --> 00:41:32,870
Hij was voorganger van de
protestantenbond, hij was

414
00:41:32,870 --> 00:41:39,880
niet een échte dominee, hij
was er vrij vrijzinnig is.

415
00:41:39,880 --> 00:41:41,080
Je mocht kiezen?

416
00:41:41,080 --> 00:41:49,860
Nou ja, het was mijn keuze, ik hoefde
niet. Een half jaar, heerlijke tijd gehad.

417
00:41:50,130 --> 00:41:52,870
Ongelooflijk, vrijheid blijheid.

418
00:41:53,430 --> 00:42:01,110
Spelen op de Beilerstroom,
bootje varen, oorlogje voeren,

419
00:42:01,110 --> 00:42:04,910
vlakbij het kamp Westerbork,
wat wilt u nog meer?

420
00:42:07,760 --> 00:42:08,760
Waren er kinderen?

421
00:42:08,760 --> 00:42:09,620
Nee.

422
00:42:09,860 --> 00:42:11,900
Hij was kinderloos.

423
00:42:11,900 --> 00:42:19,710
Zij waren kinderloos, alleen mijn broer
zat bij een gezin met vier kinderen en

424
00:42:19,710 --> 00:42:27,186
daar speelde ik ook heel vaak, We hadden
natuurlijk direct een club:’Jajokobrapie’

425
00:42:27,187 --> 00:42:34,594
Jan, Joost, Koos, Bram, Piet die van
alles deden, maar niet naar school gaan.

426
00:42:34,594 --> 00:42:37,480
Want de school was
gevorderd door de Duitsers.

427
00:42:38,930 --> 00:42:41,449
Kreeg u geen andere
manier van onderwijs?

428
00:42:41,900 --> 00:42:43,680
Nee, nee, nee.

429
00:42:43,680 --> 00:42:52,509
De Prinses Beatrix-school was op
dat moment het laatste wat ik gehad

430
00:42:52,509 --> 00:43:03,340
had, dat semester, en de rest van de
vijfde klas heb ik dus niet gehad.

431
00:43:03,340 --> 00:43:06,599
En u was de hele dag
aan het spelen dus?

432
00:43:06,600 --> 00:43:06,725
Ja.

433
00:43:06,725 --> 00:43:07,560
Aan het zwerven, of…

434
00:43:07,560 --> 00:43:10,239
Ja, dat waren wel vrienden
ja, en mijn broer erbij.

435
00:43:10,240 --> 00:43:21,230
Hoe was het bij meneer De Ridder? Hebt
u daar ook met mes en vork gegeten?

436
00:43:21,230 --> 00:43:24,227
Jazeker, ja nee, dat moest wel.

437
00:43:24,228 --> 00:43:32,610
Nu was het zo dat meneer De Ridder had
een vrouw die wat apart was, er werd

438
00:43:32,610 --> 00:43:38,700
gezegd wat levensschuw, dus die verbleef
meestal in haar boudoir, slaapkamer,

439
00:43:39,920 --> 00:43:48,290
maar ze hadden ook nog in huis een zus
van haar, ook kinderloos overigens.

440
00:43:49,890 --> 00:43:55,680
Haar man was commissaris van
politie in Groningen, maar

441
00:43:55,680 --> 00:44:04,110
die was gijzelaar en zij was
bij haar zus ingetrokken.

442
00:44:05,070 --> 00:44:09,367
Zij verzorgde mij eigenlijk, zij
zorgde dat ik op tijd mijn oren waste

443
00:44:09,490 --> 00:44:16,720
en me soms in de teil stopte, dat
ik at, inderdaad met mes en vork.

444
00:44:16,720 --> 00:44:25,800
Ja, dus die heeft me daar eigenlijk opgevoed.
Dat was ‘tante Corrie’, zoals dat heette.

445
00:44:25,800 --> 00:44:35,180
Later heb ik haar nog een paar keer opgezocht,
het was een mooi huis in Midden-Limburg, in Arcen.

446
00:44:36,940 --> 00:44:40,908
En voor de rest ja, het
was er best wel goed.

447
00:44:40,908 --> 00:44:46,926
Een groot huis, een pastorie, een eigen
kamer, wel last soms van muizen en zo.

448
00:44:46,926 --> 00:44:50,610
Dan had ik een belletje gekregen,
ze zeiden ‘als je er last van heb,

449
00:44:50,610 --> 00:44:57,640
dan bel je en dan zijn ze weg’. Ze
hadden nog meer mensen in huis, hoor.

450
00:44:57,640 --> 00:45:04,586
Hij hielp vrij veel mensen, hij stond als
degene bekend die een heleboel mensen hielp en

451
00:45:04,587 --> 00:45:09,390
ik verdenk hem er ook van dat hij een onderduiker
had, maar dat kan ik niet meer bewijzen.

452
00:45:09,390 --> 00:45:16,270
Het was namelijk zo dat Beilen had een grote
stichting, Beileroord, een psychiatrische

453
00:45:16,270 --> 00:45:22,200
inrichting, die door de Duitsers was
gevorderd en dat was een lazaret geworden.

454
00:45:22,810 --> 00:45:29,330
De zware gevallen waren ondergebracht
in andere inrichtingen en de lichtere

455
00:45:29,330 --> 00:45:34,862
gevallen tussen aanhalingstekens die
werden ondergebracht bij de mensen in huis.

456
00:45:34,862 --> 00:45:44,438
Dus had hij een huisknecht, die heette
Simon van Laar, maar de vraag was er waren

457
00:45:44,438 --> 00:45:50,600
er meer blijkbaar die ondergedoken
waren onder het etiket van ‘ik hoor in

458
00:45:50,600 --> 00:45:53,919
Beileroord terecht en ik mag hier wonen’
en een bewijs hadden dat ze daar hoorden.

459
00:45:56,200 --> 00:46:02,760
Aan het einde van de oorlog,
dat was dus in april,

460
00:46:03,790 --> 00:46:07,020
moesten we het huis uit, het
hele straatje werd gevorderd.

461
00:46:07,020 --> 00:46:13,288
De Bisschopsstraat was een heel kleine,
doodlopende straat waarin dus dominee

462
00:46:13,288 --> 00:46:24,450
De Ridder woonde en er woonden ook nog
de dominee van de hervormde kerk, de

463
00:46:24,450 --> 00:46:31,020
directeur van de Boerenleenbank, een
hoofdonderwijzer, een notaris en op de

464
00:46:31,020 --> 00:46:36,722
hoek de loodgieter Blom, daar had ik
ook een vriendje waar ik mee speelde.

465
00:46:37,180 --> 00:46:39,160
Al die huizen werden gevorderd.

466
00:46:39,160 --> 00:46:45,850
De mensen moesten eruit, want het was een
soort tussenstop voor terugtrekkende Duitsers.

467
00:46:47,180 --> 00:46:50,970
Wat ik mij herinner want ik kon het natuurlijk
niet laten om er van tijd tot tijd naartoe

468
00:46:50,970 --> 00:46:59,980
te gaan op een bepaald moment heb ik daar
Seyss Inquart gezien, die daar mank liep.

469
00:46:59,980 --> 00:47:04,894
Dus de rijkscommissaris die daar kwam inspecteren
met een hele lijfwacht om zich heen, wat ik

470
00:47:04,895 --> 00:47:14,470
machtig interessant vond om te zien, maar ik mocht
het straatje niet meer in en dat was afgelopen.

471
00:47:14,180 --> 00:47:18,900
Toen ben ik tijdelijk
ondergebracht bij de meubelmaker.

472
00:47:19,210 --> 00:47:25,799
Er was een meubelmagazijn ook, die had
een toonzaal met bedden en toen heb ik een

473
00:47:25,800 --> 00:47:34,020
tijdje in de toonzaal boven geslapen,
op een van de bedden, maar dat vonden ze

474
00:47:34,020 --> 00:47:38,720
toch niet zo’n goed idee, dat dat jochie
alleen blijkbaar tussen al die bedden

475
00:47:38,720 --> 00:47:44,320
en kasten sliep en toen ben ik ondergebracht
bij Schneider aan de Molenstraat.

476
00:47:44,870 --> 00:47:59,210
Dat was een kleine boer en dat was het huis waar
ik bevrijd werd nu zitten we halverwege april 1945.

477
00:48:00,430 --> 00:48:09,790
Die hadden ook zo’n cliënt van
Beileroord, dat kon je dus echt wel zien.

478
00:48:09,790 --> 00:48:13,160
Die zat alleen maar te zitten
op een bankje buiten, ja.

479
00:48:13,500 --> 00:48:20,930
U vertelde mij een vorige keer dat u
altijd bent opgetrokken met kinderen.

480
00:48:20,930 --> 00:48:29,590
Ja, Simon diende daar als huisknecht, dus we hadden
een dienstbode, een werkster en een huisknecht.

481
00:48:29,590 --> 00:48:34,830
Die huisknecht zorgde onder andere voor
het hout dat gehakt moest worden, want

482
00:48:34,830 --> 00:48:40,320
ze hadden open haarden, dat de turf
binnengebracht werd, dat de tuin onderhouden

483
00:48:40,320 --> 00:48:50,270
werd en dat hij in ieder geval met de
hond uitging, want ze hadden twee honden.

484
00:48:50,270 --> 00:48:55,700
Hij had een hond die heette
Prins, een soort jachthond.

485
00:48:57,100 --> 00:49:03,090
Ik durf er vergif op in te nemen dat hij
was vernoemd naar Prins Bernhard, dat was

486
00:49:03,090 --> 00:49:09,560
bleek later een vriend van hem, en zij
had een klein keffertje dat heette Tommie.

487
00:49:09,560 --> 00:49:15,330
Ik durf haast wel zeker te zeggen dat dat
naar de Engelsen vernoemd is, als een

488
00:49:15,330 --> 00:49:21,796
soort kleine demonstratie van hun
geaardheid, dat ze tegen de Duitsers waren.

489
00:49:21,796 --> 00:49:29,536
Ja, daar trok ik mee op. Dan gingen we
ratten vangen in de schuur en in de tuin.

490
00:49:31,300 --> 00:49:35,950
Soms denk ik ’ja, hij komt toch van
Beileroord’ want ik zei hem nog zo’n

491
00:49:35,950 --> 00:49:39,830
rat pakken en aan zijn staart
slingeren en bij de notaris in de tuin

492
00:49:39,830 --> 00:49:47,160
gooien en dan zei hij ‘zo, die zijn
we kwijt’. Ja, daar trok ik mee op.

493
00:49:48,430 --> 00:49:53,870
Althans, die vond mij blijkbaar wel aardig.
‘Kom jochie, ik zal je ‘ns effe wat leren’.

494
00:49:53,870 --> 00:49:59,100
Er was best wel veel personeel
eigenlijk in dat huis.

495
00:49:59,100 --> 00:50:03,030
Had u zelf ook nog taken of
klusjes die u werden opgedragen?

496
00:50:02,500 --> 00:50:05,470
Nee, ja ik poetste
wel eens de schoenen.

497
00:50:05,470 --> 00:50:08,250
Dat had mijn moeder gezegd:
‘Hij kan goed schoenen poetsen,

498
00:50:08,250 --> 00:50:12,870
dat doet-ie thuis ook’. Maar
verder had ik geen taken.

499
00:50:12,870 --> 00:50:17,350
Nou ja, veel personeel… de
werkster die kwam pakweg,

500
00:50:17,350 --> 00:50:21,500
Fannie heette die ofzo,
één keer in de week of zo.

501
00:50:21,780 --> 00:50:26,630
En hij was daar in huis als
een soort huisknecht en soms

502
00:50:26,630 --> 00:50:29,950
was er ook nog een dienstbode
die ook nog iets kwam doen.

503
00:50:30,940 --> 00:50:35,710
Het was niet fulltime personeel. Dat was wel
bij de notaris, daar was de dienstbode fulltime.

504
00:50:35,710 --> 00:50:52,520
U zegt dat u op een bepaald moment naar de
meubelwinkel bent gegaan. Wanneer was dat?

505
00:50:53,150 --> 00:50:55,707
De juiste datum… het zal
eind februari geweest zijn.

506
00:50:55,707 --> 00:51:02,690
Ik heb er niet lang gezeten, pakweg een paar
dagen en toen naar Schneider in de Molenstraat.

507
00:51:03,180 --> 00:51:13,392
Daar ben ik bevrijd, ik meen dat we de juiste datum
is mij niet meer bekend 14 april bevrijd zijn.

508
00:51:13,392 --> 00:51:15,230
Dat was dus wat eerder dan
in het westen van het land.

509
00:51:15,230 --> 00:51:22,280
Dus het zou ook begin
maart geweest kunnen zijn.

510
00:51:22,280 --> 00:51:26,630
Hoe ging die bevrijding?

511
00:51:26,630 --> 00:51:29,580
De bevrijding was vrij snel gebeurd.

512
00:51:29,580 --> 00:51:37,590
Op een bepaald moment werden we de kelder in
gedirigeerd, ‘ze komen!’, dat hoorde je aan het geluid.

513
00:51:37,590 --> 00:51:43,400
Nou, je accepteert dan blijkbaar dat
er iets gaat gebeuren en op een bepaald

514
00:51:43,400 --> 00:51:47,480
moment durfde iemand door het raampje
te kijken en toen zagen ze een Engelse

515
00:51:47,480 --> 00:51:55,180
brandcarrier, een klein lichtgepantserd
voertuigje dat er was en toen was het bevrijd.

516
00:51:55,180 --> 00:51:59,860
‘Ja, maar voorzichtig, je mag nog niet naar
buiten, want er kan nog van alles’. Je hoorde wat

517
00:51:59,860 --> 00:52:04,650
schoten, maar ik heb
begrepen dat slag om Beilen,

518
00:52:04,650 --> 00:52:07,880
voor zover je dat kan noemen,
vrij snel gebeurd is.

519
00:52:09,380 --> 00:52:19,260
Er waren uiteindelijk zover ik weet maar twee
gesneuvelde soldaten, althans vlakbij de brug over

520
00:52:20,510 --> 00:52:27,620
het Linthorst-Homankanaal was er even tijdelijk
een begraafplaatsje en daar stonden twee kruisen.

521
00:52:27,700 --> 00:52:41,430
Ik kwam dat tegen als ik weer naar Smalbroek
ging, waar mijn zusje zat, ten zuiden van Beilen.

522
00:52:41,430 --> 00:52:46,799
U zat dus bij boer Schneider.
Welke samenstelling had dat gezin?

523
00:52:46,800 --> 00:52:57,331
Geen idee, Ja, een wat oudere dochter,
herinner ik me en een zoon, maar het was

524
00:52:57,923 --> 00:53:04,042
alsof ik er even ben wezen logeren, er
even tijdelijk geweest ben, want op het

525
00:53:04,042 --> 00:53:08,138
moment dat we bevrijd waren ging iedereen
van de Bisschopsstraat gewoon weer terug.

526
00:53:08,317 --> 00:53:09,619
De huizen waren onaangeroerd.

527
00:53:09,620 --> 00:53:14,120
Dus u bent ook weer teruggegaan
naar de Bisschopsstraat?

528
00:53:14,120 --> 00:53:18,150
Ja en daar heb ik zo
tot juni nog gelogeerd.

529
00:53:18,410 --> 00:53:24,920
Daarvan weet ik de terugtocht
wel, want er kwam weer een lift.

530
00:53:25,570 --> 00:53:29,790
Had u trouwens contact
nog met uw ouders? Brieven

531
00:53:29,790 --> 00:53:31,070
Nee, er was geen contact.

532
00:53:31,070 --> 00:53:38,210
In de eerste plaats hadden mijn ouders geen
telefoon, dat deden ze via een zaak of zo.

533
00:53:38,210 --> 00:53:41,304
De posterijen waren niet eh…
en ze schreven geen brieven.

534
00:53:41,305 --> 00:53:41,919
Ik wist niet hoe het
er allemaal uitzag daar.

535
00:53:41,920 --> 00:53:43,990
Na de bevrijding hebt u geen brief meer
gehad of hebt u zelf niet geschreven?

536
00:53:43,990 --> 00:53:55,120
Nee, ik dacht het niet, nee.
We waren niet zo schrijverig.

537
00:53:55,120 --> 00:54:00,740
Nee, ‘we zien wel’. Het adagium
was: geen bericht is goed bericht.

538
00:54:03,050 --> 00:54:08,630
Ja, je leefde op een
andere manier dan nu.

539
00:54:08,630 --> 00:54:20,520
Want als ik me realiseer in ’45 ben ik elf,
nou toen kon ik meerijden met een vrachtauto.

540
00:54:20,890 --> 00:54:25,660
Dat gebeurde veel meer in die tijd,
hè. Er waren ook bepaalde punten

541
00:54:25,660 --> 00:54:30,330
waar je geloost werd en dan probeerde
je weer een andere te krijgen.

542
00:54:30,330 --> 00:54:36,703
Ik kon meerijden naar Zwolle en toen had ik
weer vrij snel… waarschijnlijk hadden ze aan

543
00:54:36,704 --> 00:54:42,130
de chauffeur gevraagd ‘wil je zorgen dat dat
jochie richting Utrecht, Rotterdam komt’.

544
00:54:43,270 --> 00:54:45,020
U ging als enige mee?

545
00:54:45,020 --> 00:54:45,820
Ja.

546
00:54:46,320 --> 00:54:50,678
Ja. Ik had op een bepaald
moment zin om naar huis te gaan.

547
00:54:50,678 --> 00:54:54,610
Ik zei ‘ik wil wel naar huis’. ‘Nou, dan
zullen we eens even wat voor je regelen’.

548
00:54:56,080 --> 00:55:00,910
Ik herinner me dat ik één of twee keer nog
overgestapt ben op andere vrachtauto’s.

549
00:55:00,910 --> 00:55:07,260
Tot het station CS in Rotterdam, dat
heette toen nog steeds Delftse Poort,

550
00:55:07,260 --> 00:55:14,990
en daar vandaan ben ik naar Schiedam
gelopen, maar dat vond ik ook niet erg.

551
00:55:15,050 --> 00:55:24,610
Toen kwam ik thuis en zei mijn moeder ‘Gôh,
je had beter kunnen blijven, want er is

552
00:55:24,610 --> 00:55:32,750
hier nog niks te eten’. Ik zat met moeder
zo onderaan de trap en ik zag weer een dikke

553
00:55:32,750 --> 00:55:36,769
buik en dacht ‘nou nou nou, er komt nog wat’.
Dat bleek later weer een tweeling te zijn.

554
00:55:36,769 --> 00:55:46,180
Toen ben ik een paar dagen thuis geweest en
toen ben ik weer zo met vrachtauto’s teruggegaan.

555
00:55:46,180 --> 00:55:50,890
Ik denk dat je dat nu niet
meer doet als 11-jarige jongen,

556
00:55:51,130 --> 00:55:55,710
even van Schiedam richting
Leeuwarden of Groningen liften.

557
00:55:55,710 --> 00:56:00,410
Ondanks dat het oorlog geweest
was en er een zeker geweld was

558
00:56:00,410 --> 00:56:05,880
en beschietingen, was het toch
redelijk veilig voor kinderen.

559
00:56:05,880 --> 00:56:12,873
Plus ik had een soort instinct ontwikkeld denk
ik van een vrijheid blijheid, ‘ik kom er wel’

560
00:56:12,874 --> 00:56:20,492
en misschien was ik een beetje meelijwekkend
omdat ik een beetje vel over been was of zo.

561
00:56:20,492 --> 00:56:25,310
Ik heb me altijd heel prettig
gevoeld en ik vind zwerven wel leuk.

562
00:56:25,310 --> 00:56:29,080
Dus eind juni zat u weer thuis?

563
00:56:29,080 --> 00:56:33,526
Ik was weer even terug en
toen ben ik weer terug gegaan,

564
00:56:33,526 --> 00:56:35,340
want ik moest natuurlijk
in september naar school.

565
00:56:38,480 --> 00:56:43,862
Ik werd in de opleidingsklas gestopt en moest gedrild
worden en had natuurlijk ook wat in te halen.

566
00:56:43,862 --> 00:56:50,490
Ik had een half jaar niet op
school gezeten, dus… Blijkbaar

567
00:56:50,490 --> 00:56:54,080
had ik een redelijk verstand,
dus ik was er weer snel bij.

568
00:56:54,080 --> 00:56:58,150
Dus u ging in september
weer naar de Beatrix-school?

569
00:56:58,150 --> 00:57:05,520
Ja. Weinig op school gezeten. Koud,
geen kolen, ook na de oorlog niet, nee.

570
00:57:06,490 --> 00:57:15,979
En toen konden we ineens uitgezonden
worden. Dat werd de laatste uitzending.

571
00:57:15,980 --> 00:57:17,830
U bent toen wel gekeurd?

572
00:57:17,830 --> 00:57:19,550
Dat was wel een keuring, ja.

573
00:57:19,550 --> 00:57:20,220
Door wie bent u gekeurd?

574
00:57:20,220 --> 00:57:24,680
Dat weet ik niet. We
moesten bij een dokter zijn.

575
00:57:25,980 --> 00:57:31,523
Wie het organiseerde weet ik niet, maar er moest
een keuring zijn. Alleen de zwakken moesten erheen.

576
00:57:31,524 --> 00:57:38,490
Je moet je indenken dat ik een half jaar lang
in Drente had gezeten en goed gegeten had.

577
00:57:39,300 --> 00:57:45,830
De tweeling was thuisgebleven.
We werden met z’n drieën gekeurd.

578
00:57:46,800 --> 00:57:51,482
Eén van de tweeling was veel te gezond
en mij vonden ze maar een scharminkel.

579
00:57:51,940 --> 00:57:58,270
Ik werd met mijn zus Tini
goedgekeurd en Cor mocht niet mee.

580
00:57:58,980 --> 00:58:01,806
Dat vond Cor niet leuk,
maar goed, dat ging zo.

581
00:58:03,700 --> 00:58:15,160
En toen zijn we in Wakefield terecht gekomen. Met
de trein zijn we naar Hoek van Holland gegaan.

582
00:58:15,160 --> 00:58:23,450
De normale aanlegkade was de
Batavier, ik meen zelfs de Batavier 2

583
00:58:23,450 --> 00:58:27,710
als ik me niet vergis, maar het
was de lijndienst naar Engeland.

584
00:58:27,710 --> 00:58:37,620
En daar met de trein naar Wakefield. Het was
in de midlands, iets naar het noorden toe.

585
00:58:37,620 --> 00:58:45,590
Er was een kamp, waar wij bij zouden
moeten sterken, en we zouden er een paar

586
00:58:45,590 --> 00:58:52,850
Engelse woordjes leren en acclimatiseren
en dan bij een pleeggezin geplaatst worden.

587
00:58:53,830 --> 00:59:03,190
En toen was er wel contact met een brief, want
ik moest toelatingsexamen doen voor de HBS.

588
00:59:03,190 --> 00:59:07,580
Eén van de doelstellingen van mijn ouders
was wel ‘wij hebben vroeger nooit kunnen

589
00:59:07,580 --> 00:59:14,100
leren, mógen leren nog armer dán maar
onze kinderen zullen het wel goed hebben.

590
00:59:14,100 --> 00:59:21,540
De crisistijd enzovoort, ze waren in de jaren
dertig getrouwd en wat was een groter doel

591
00:59:21,540 --> 00:59:27,380
dan te beginnen op de HBS hè? Dat hadden ze
nooit moeten doen, maar dat is wat anders.

592
00:59:31,250 --> 00:59:38,094
Ik moest wat eerder terugkomen, want ik moest
mondeling doen. Het schriftelijk had ik al gedaan.

593
00:59:40,020 --> 00:59:43,800
Ik ben dus geslaagd en
zo op de HBS gekomen.

594
00:59:45,310 --> 00:59:52,110
Even terug naar de heenreis. U bent met
de Batavier heengegaan. Hoe was die reis?

595
00:59:55,320 --> 01:00:00,350
Weinig van gemerkt, want het was gewoon de
nachtdienst van Hoek van Holland naar Harwich.

596
01:00:00,350 --> 01:00:02,340
U hebt de hele nacht geslapen?

597
01:00:04,440 --> 01:00:10,110
Dat durf ik niet te zeggen,
maar je ziet niet veel en ik denk

598
01:00:10,110 --> 01:00:20,670
dat de kooien geen patrijspoorten
hadden en binnenkamers waren.

599
01:00:21,290 --> 01:00:24,420
Maar goed, het was een belevenis
op zo’n groot schip te komen.

600
01:00:24,750 --> 01:00:26,960
Was die reis in 1946?

601
01:00:27,460 --> 01:00:30,120
Dat was ‘46, ja.

602
01:00:31,620 --> 01:00:32,940
In welke maand?

603
01:00:32,940 --> 01:00:42,570
Ik denk dat ik in juli herexamen moest
doen. Mei/juni, zeg maar mei/juni.

604
01:00:45,510 --> 01:00:53,490
Ik ben niet bij een gastgezin gekomen, dus ik
denk dat ik na een week of vijf teruggegaan ben.

605
01:00:53,490 --> 01:00:58,920
Mei/juni, ja. Toen ben ik weer

606
01:00:58,920 --> 01:00:59,620
Hebt u nog herinneringen aan de reis? U bent in
Harwich aangekomen. Hoe ging de reis toen verder?

607
01:00:59,620 --> 01:00:59,740
Trein.

608
01:00:59,740 --> 01:01:03,360
Met de trein.

609
01:01:04,790 --> 01:01:08,100
Met de trein naar Wakefield.

610
01:01:08,200 --> 01:01:12,520
En ging uw zus ook met de trein?

611
01:01:12,520 --> 01:01:16,794
Ja, we zaten bij elkaar,
in dezelfde uitzending.

612
01:01:16,795 --> 01:01:23,650
Zij zat dus ook in hetzelfde kamp om
het zo maar te zeggen, met nissenhutten.

613
01:01:24,410 --> 01:01:30,410
Was er een jongens- en
een meisjesafdeling?

614
01:01:30,410 --> 01:01:30,733
In ieder geval jongens-
en meisjesslaapzalen.

615
01:01:30,733 --> 01:01:41,270
Ik denk dat er zo maar dat is gokken hoor tien
groepen waren en er twaalf op een slaapzaal

616
01:01:41,270 --> 01:01:47,360
lagen en het om zo’n 120 kinderen ging, maar
dat is een ruwe schatting, helemaal achteraf.

617
01:01:48,280 --> 01:01:53,120
En als dat de helft meisjes en de helft jongens
geweest zijn, dan zal het 60-60 geweest zijn.

618
01:01:54,400 --> 01:02:04,230
We kregen allemaal een naam, ik zat bij de Zwaluwen
en er werd een lied gecomponeerd: ‘Wij zijn de

619
01:02:04,230 --> 01:02:18,170
zwaluwen, vliegensvlug in het bed opmaken, eten,
voetballen en het eten van de kuch’, en zo verder.

620
01:02:18,170 --> 01:02:18,569
Waar dat ‘voetballen’
vandaan kwam, weet ik niet.

621
01:02:18,570 --> 01:02:20,890
Hebt u er gevoetbald?

622
01:02:21,330 --> 01:02:23,240
Er zal best wel gevoetbald zijn.

623
01:02:23,240 --> 01:02:32,350
Wat was de dagindeling in het kamp?

624
01:02:32,350 --> 01:02:40,700
De dagindeling van het kamp, eigenlijk, ik
weet het niet. Wat doe je? De boel verkennen.

625
01:02:40,700 --> 01:02:43,130
Er zal wel weer wandelen
bij geweest zijn.

626
01:02:43,130 --> 01:02:47,980
Je moest aansterken, hè, dus je zal
veel buitenlucht gehad moeten hebben.

627
01:02:48,100 --> 01:02:51,560
Ik denk wel dat er
partijtjes gevoetbald zijn.

628
01:02:53,430 --> 01:02:57,780
Werd er gerust na het middageten?

629
01:02:57,780 --> 01:03:00,480
Ja, je moest slapen.

630
01:03:00,480 --> 01:03:01,250
Hoe lang ongeveer?

631
01:03:01,250 --> 01:03:05,960
Dat zal wel van één tot drie geweest
zijn en slaap je niet dan rust je toch.

632
01:03:09,200 --> 01:03:12,930
En de vlag hijsen, kunt
u zich dat herinneren?

633
01:03:12,930 --> 01:03:13,163
Ja, vlag hijsen.

634
01:03:13,164 --> 01:03:13,470
Wanneer gebeurde dat?

635
01:03:13,470 --> 01:03:15,700
Dat was ’s morgens.

636
01:03:15,700 --> 01:03:21,990
De vlag lag al klaar, dus ik had een vaag idee
dat het clublied al klaar lag en dat iedereen

637
01:03:21,990 --> 01:03:27,110
die daar kwam van de Zwaluwen hetzelfde lied
kreeg en dezelfde vlag in top moest hijsen.

638
01:03:27,110 --> 01:03:34,620
Mijn zus zat bij Repelsteeltje. ‘Ik ben zo
blij dat ieder weet dat ik Repelsteeltje heet.

639
01:03:34,620 --> 01:03:39,729
We hijsen de vlag en we
zingen het lied en ook onze

640
01:03:39,730 --> 01:03:43,650
naam vergeten we niet’. Dat
liedje ken ik zelfs nog.

641
01:03:43,650 --> 01:03:47,960
Werd dat liedje ook gezongen op het
moment dat de vlag werd gehesen?

642
01:03:47,960 --> 01:03:50,260
Ja, ja dan werd er
een clublied gezongen.

643
01:03:50,260 --> 01:03:52,779
En dat was met alle honderd
kinderen bij elkaar?

644
01:03:52,780 --> 01:03:58,740
Ja, een soort parade hè, het was een soort
voorbereiding op de militaire dienst, zeg ik wel eens.

645
01:03:58,740 --> 01:04:06,900
Maar het ging allemaal speels hoor, het
ging niet van in de houding springen of zo.

646
01:04:06,900 --> 01:04:09,750
Het was opstaan, wassen, ontbijten…

647
01:04:09,750 --> 01:04:12,769
wassen, eten, vlag hijsen, dan zal
er iets gedaan zijn en misschien

648
01:04:12,770 --> 01:04:18,970
voetballen, dan slapen en dan een
wandeling maken en dan weer vroeg naar bed.

649
01:04:19,660 --> 01:04:23,790
Want het was een aansterkkamp,
voor verzwakte kinderen.

650
01:04:23,790 --> 01:04:24,189
En Engelse les kreeg u ook?

651
01:04:24,190 --> 01:04:28,009
Ik kan me niet herinneren, nee.

652
01:04:28,010 --> 01:04:30,390
Hebt u geen school of
onderwijs gekregen in het kamp?

653
01:04:30,780 --> 01:04:33,780
Ik dacht het niet, nee.

654
01:04:33,780 --> 01:04:42,610
Had u een eigen leider of leidster?

655
01:04:42,610 --> 01:04:51,000
Ja, we hadden één leider. Die sliep
ook op de zaal, achter een gordijn.

656
01:04:51,000 --> 01:04:58,210
Hoe oud was die ongeveer?

657
01:04:58,210 --> 01:05:02,002
Volgens mij was het een student en zat hij
wel in de twintig. Zo’n 24, 25 denk ik.

658
01:05:02,002 --> 01:05:06,519
Maar dat is een gok, het
kan ook 30 geweest zijn.

659
01:05:06,520 --> 01:05:09,550
Zijn naam kunt u zich
niet meer herinneren?

660
01:05:09,550 --> 01:05:13,490
Nee, achterop de foto staat zijn naam,
maar die kan ik niet meer ontcijferen, nee.

661
01:05:13,760 --> 01:05:17,650
En andere jongens, kunt u zich
daar nog de naam van herinneren?

662
01:05:18,050 --> 01:05:22,870
Nee, geen namen meer, nee. Ik wist wel
eentje uit Gouda en eentje uit Woerden.

663
01:05:22,870 --> 01:05:31,659
Het was niet allemaal uit Schiedam hoor.
Nee, ik ben weer vrij snel weer weggegaan.

664
01:05:31,659 --> 01:05:34,500
Dat vond ik op zich wel jammer.

665
01:05:34,650 --> 01:05:37,750
En hebt u nog excursies
gemaakt in de buurt?

666
01:05:38,550 --> 01:05:40,230
Kan ik me ook niet herinneren, nee.

667
01:05:40,230 --> 01:05:48,689
Een bezoek aan een
fabriek of een dorpje of…

668
01:05:48,690 --> 01:05:49,360
Nee. Nee, het is heel typisch.

669
01:05:49,360 --> 01:05:53,730
Dat Engeland, ik weet dat ik er geweest
ben en heb er nog wel wat beelden van,

670
01:05:53,770 --> 01:05:58,720
hoewel ik toen alweer een stuk ouder was
dan in Drente, maar dat is er helemaal

671
01:05:58,720 --> 01:06:02,960
ingegrift, en Groningen ook, daar kan
ik me ontzaglijk veel van herinneren.

672
01:06:03,810 --> 01:06:13,677
Maar dat. Ik kan me wel herinneren de terugtocht,
terug. Uiteraard de terugtocht is altijd terug.

673
01:06:13,677 --> 01:06:13,929
Jaja, dat gaat zo.

674
01:06:13,930 --> 01:06:18,440
Hoe ging de terugtocht?

675
01:06:18,440 --> 01:06:26,300
Dat was weer met de trein naar Harwich, dan de
boot, dat was de Prinses Beatrix we zitten toch

676
01:06:26,300 --> 01:06:34,640
weer in het Koningshuis hè, later heb ik nog op
de Mulo gezeten en dat was dan de Juliana-mulo

677
01:06:34,640 --> 01:06:40,796
en later zelfs de Irene-mulo en toen kwam ik
op de kweekschool terecht en toen zat ik op de

678
01:06:41,000 --> 01:06:43,539
Wilhelminaschool, dus ik
heb zo’n beetje het hele

679
01:06:43,539 --> 01:06:46,550
koningshuis gehad, maar
dat wist ik toen nog niet.

680
01:06:46,550 --> 01:06:55,670
Daar daar ging ik als passagier
mee, dus niet als grote groep.

681
01:06:55,670 --> 01:07:01,310
Daar herinner me wel dat ik heel vroeg op was
en dat ik op de voorplecht mocht gaan zitten.

682
01:07:01,860 --> 01:07:09,130
De hele Waterweg zag ik gaan en dan zo Rotterdam
in, ergens bij de Merwehaven zijn we aangemeerd.

683
01:07:09,130 --> 01:07:11,550
Die tocht kan ik me wel herinneren

684
01:07:11,550 --> 01:07:13,848
Wat herinnert u zich
van die tocht dan?

685
01:07:16,750 --> 01:07:19,910
Nou gewoon, dat hele beeld
weer in Nederland te zijn.

686
01:07:19,910 --> 01:07:30,030
Ik zag ik was vrij vroeg op ja gewoon,
de duinen, hè en dan denk je aan

687
01:07:30,030 --> 01:07:33,970
dat liedje over de blanke top der
duinen, dat was er wel ingeheid toen.

688
01:07:35,700 --> 01:07:38,020
U ging als een van de
weinigen terug natuurlijk…

689
01:07:38,020 --> 01:07:41,000
Ja, ik ging alleen terug,
ik ging alleen terug, ja.

690
01:07:41,000 --> 01:07:42,110
zonder begeleider?

691
01:07:42,170 --> 01:07:49,740
Ja, denk ik. Ze zullen me op de boot gezet hebben
en ze zullen mijn ouders gewaarschuwd hebben.

692
01:07:49,740 --> 01:07:51,350
Die zullen aan de kade gestaan hebben.

693
01:07:51,350 --> 01:07:53,130
Maar als ik had moeten lopen had
ik het ook niet erg gevonden,

694
01:07:53,130 --> 01:07:56,850
want het was niet ver van
de Merwehaven naar Schiedam.

695
01:07:56,850 --> 01:08:01,770
U bent overdag met de
boot gegaan deze keer?

696
01:08:01,770 --> 01:08:07,860
Ja, het was een dagboot,
nee het was ook wel een

697
01:08:09,460 --> 01:08:15,060
nachtboot, het was vroeg
licht laat ik het zo zeggen.

698
01:08:15,060 --> 01:08:19,444
Ik mocht als passagier daar naartoe,
dus ik was heel vroeg op, laten we

699
01:08:19,445 --> 01:08:24,290
zeggen dat ik op vier uur op was,
misschien half vijf, dus toen ben ik bij

700
01:08:24,290 --> 01:08:32,370
de voorplecht geweest en dan zie je
Nederland binnenkomen en de Waterweg.

701
01:08:32,370 --> 01:08:34,580
Nou, dat waren mijn uitzendingen.

702
01:08:34,580 --> 01:08:38,880
Hebt u in het kamp nog kleding
gekregen of andere spullen, schoenen?

703
01:08:42,140 --> 01:08:56,960
Het kan, is me niet bijgebleven. Ik maakte
me nooit druk over kleding, hoe ik eraan kwam.

704
01:08:56,960 --> 01:09:01,440
Ik had het of ik had het niet.
We waren met heel weinig tevreden.

705
01:09:01,440 --> 01:09:04,080
Dat moest wel, hoor en
dat was wel geleerd.

706
01:09:05,410 --> 01:09:15,850
Het is moeilijk in te denken, zo’n 75, 65 jaar
geleden hoe het toen was en hoe je nu leeft.

707
01:09:15,851 --> 01:09:17,520
Tjongejonge, wat een
wereld van verschil.

708
01:09:19,990 --> 01:09:27,120
In het kamp, was u toen met andere
Nederlands hervormde kinderen of was dat…

709
01:09:27,120 --> 01:09:27,177
Geen idee.

710
01:09:27,178 --> 01:09:27,340
Bent u naar de kerk geweest?

711
01:09:27,340 --> 01:09:29,020
Niet maar de kerk geweest.

712
01:09:29,020 --> 01:09:36,059
Kwam er een dominee naar het kamp?

713
01:09:36,060 --> 01:09:38,000
Nee, nee, nee. Ik heb al gezegd godsdienst
speelde wat ik mij herinner nauwelijks een rol.

714
01:09:38,000 --> 01:09:43,970
U hebt er in ieder geval geen
blijvende herinneringen aan?

715
01:09:44,080 --> 01:09:44,806
Nee, helemaal niet.

716
01:09:44,806 --> 01:09:48,760
Het zou ook een beetje moeilijk zijn, of het
zou een Nederlandse dominee moeten zijn die

717
01:09:48,760 --> 01:09:52,153
meegegaan was, maar voor zo’n stelletje
kinderen dat doen ze dan ook nog niet natuurlijk.

718
01:09:52,153 --> 01:09:56,440
Of je zou een Presbyteriaanse moeten
hebben die in het Engels bezig was, maar…

719
01:09:56,440 --> 01:09:57,396
Toen kwam u weer thuis
en ging u naar de HBS.

720
01:09:57,410 --> 01:09:59,170
Ja.

721
01:10:01,610 --> 01:10:01,950
Toegelaten?

722
01:10:01,950 --> 01:10:02,390
Ja.

723
01:10:02,390 --> 01:10:07,040
En toen eraan begonnen, aan de HBS?

724
01:10:07,040 --> 01:10:24,460
Ja en wegens enorm succes is de eerste klas
geprolongeerd. Ik was er namelijk niet klaar voor.

725
01:10:24,460 --> 01:10:31,300
Het was vrij simpel: ik was
alleen maar gewend om alles

726
01:10:31,300 --> 01:10:34,570
wat ik leerde, daar deed ik
ontzaglijk weinig moeite voor.

727
01:10:34,570 --> 01:10:40,050
Het kwam binnen en ik had een geheugen
van hier tot Tokio, ik redde het wel.

728
01:10:40,050 --> 01:10:43,209
Ik vond het trouwens wel
leuk op school, vond het echt

729
01:10:43,210 --> 01:10:49,860
wel prettig om te leren, maar
ik heb nooit echt geleerd.

730
01:10:49,860 --> 01:10:55,910
Ineens moest je op de HBS gaan leren, je kreeg
huiswerk mee. Nou, dat was ik nooit gewend.

731
01:10:55,910 --> 01:11:01,030
Dus huiswerk, waar doe je dat?
In de kamer, in de slaapkamer?

732
01:11:01,030 --> 01:11:09,450
In de kamer, waar op dat moment al
11, 12, 13 mensen zijn, met mezelf

733
01:11:09,570 --> 01:11:15,690
erbij, 11 kinderen ertussen, in
een kamer van vier bij vijf, tafel

734
01:11:15,690 --> 01:11:20,087
in het midden, één lamp erboven,
moet je daar je huiswerk maken?

735
01:11:20,088 --> 01:11:22,908
Nee, je gaat in je slaapkamer,
maar daar sliepen er meer.

736
01:11:22,990 --> 01:11:27,430
Er was een heel klein
tafeltje en ’s winters was het

737
01:11:27,430 --> 01:11:30,563
stervenskoud en dan ga je
zitten leren en denk je: waarom?

738
01:11:31,300 --> 01:11:33,100
Dus ik leerde niet.

739
01:11:35,460 --> 01:11:39,160
Mijn eerste rapport was… ze
zeiden wel eens ‘Joost die houdt

740
01:11:39,160 --> 01:11:45,800
van 1,2,3’. Het was werkelijk
allemaal puur onvoldoende.

741
01:11:47,030 --> 01:11:55,420
Toen hebben ze me laten
testen en daar kwam uit dat ik

742
01:11:55,420 --> 01:12:01,750
intelligent genoeg was om de HBS
met goed gevolg te doorlopen.

743
01:12:03,130 --> 01:12:10,140
Mijn IQ zat iets op 139 of zo, maar
er stond ook een kanttekening bij dat

744
01:12:10,140 --> 01:12:15,770
ik niet geneigd was mezelf te
controleren en dat ik nogal gemakzuchtig

745
01:12:15,770 --> 01:12:20,080
was over het eindresultaat, want ik
maakte het en dan vond ik het goed.

746
01:12:23,070 --> 01:12:34,270
Zelf denk ik later dat de stap van een
arbeidersjongen direct naar een HBS zonder dat

747
01:12:34,270 --> 01:12:41,890
je achterban daarop ingesteld is en daar
de voorwaarden voor schept… Want op het

748
01:12:41,890 --> 01:12:45,890
moment dat ik een vreemd woord leerde en
ik gebruikte dat en dat was voor mij dan al

749
01:12:45,890 --> 01:12:51,780
gewoon geworden dan is het ‘doe maar gewoon,
je moet niet denken dat je iets meer bent

750
01:12:51,780 --> 01:13:00,740
dan de anderen, broers en zussen’. Ofwel
een bepaald maaiveld, kop erboven, hak af.

751
01:13:01,500 --> 01:13:09,111
Dat is niet bevorderlijk om even die
sprong naar een ander niveau te maken.

752
01:13:09,112 --> 01:13:18,280
Dus dat betekende dat ik
radicaal mislukte op de HBS.

753
01:13:18,280 --> 01:13:22,689
Op een bepaald moment, ik heb de eerste
klas overgedaan, toen ben ik overgegaan

754
01:13:22,690 --> 01:13:28,330
naar de tweede klas en toen kreeg
ik een voorrapport, dat was zeg maar

755
01:13:28,330 --> 01:13:34,710
september/oktober en daar stonden alleen
maar o’tjes en s’jes op van ‘onvoldoende’

756
01:13:34,710 --> 01:13:38,660
en ‘slecht’ of de z van ‘zwak’ en toen
heb ik zelf het initiatief genomen.

757
01:13:38,660 --> 01:13:42,630
Toen ik dat rapport had dacht ik ‘nou
nee, dit gaat helemaal mis, Joost’ en

758
01:13:42,630 --> 01:13:47,710
toen liep ik door de Oostsingel naar
huis, van de Overschiesestraat naar

759
01:13:47,980 --> 01:13:56,203
intussen de Belstraat waren we verhuisd
en toen heb ik me opgegeven bij de Mulo.

760
01:13:56,203 --> 01:14:03,730
Dat bleek intuïtief een heel goede zet geweest te
zijn, want op de Mulo zaten ze achter je vodden.

761
01:14:04,450 --> 01:14:08,080
En zo ben ik, heb ik
de Mulo gehaald, Mulo-B.

762
01:14:08,080 --> 01:14:16,640
Ik heb zelfs nog examen gedaan
voor de tweede klas van de

763
01:14:16,640 --> 01:14:19,694
kweekschool, omdat ik Mulo-B had,
en daar ben ik ook voor geslaagd.

764
01:14:19,694 --> 01:14:26,460
Ik wilde onderwijzer worden en zo ben
ik er via de kweekschool toch gekomen.

765
01:14:26,460 --> 01:14:27,700
Via de HBS lukte dat niet.

766
01:14:27,700 --> 01:14:29,659
Maar de HBS was te hoog gegrepen?

767
01:14:29,660 --> 01:14:34,770
Op dat moment wel, maar dat
waren meer maatschappelijke

768
01:14:34,770 --> 01:14:38,824
problemen van mezelf dan
intellectuele problemen.

769
01:14:38,824 --> 01:14:44,980
Dan kun je testen en ze kunnen zeggen ‘je hebt
intelligentie genoeg’, maar er zijn meer dingen.

770
01:14:46,490 --> 01:14:54,796
Ja, nou zijn we een heel stuk verder gekomen.
We hebben een aantal uitzendingen gehad.

771
01:14:54,796 --> 01:15:02,270
Hoe kijkt u nu op de uitzendingen terug?
Het is nu meer dan zestig jaar geleden.

772
01:15:02,270 --> 01:15:08,867
Heeft het een bepaalde rol gespeeld in de
rest van uw leven? Positief of een negatief?

773
01:15:08,940 --> 01:15:12,950
Ik kijk er altijd met
plezier op terug.

774
01:15:13,890 --> 01:15:19,860
Er zijn wat prettige en minder prettige,
alleen die in Emst is voor mij een beetje

775
01:15:19,860 --> 01:15:26,940
vreemd, die jeugdherberg die zes weken,
alleen maar het woord ‘koud’, dat zit bij me.

776
01:15:26,940 --> 01:15:27,899
Zo van: ik had het koud.

777
01:15:28,080 --> 01:15:34,600
Maar in Groningen, ik heb al gezegd de manier
waarop die mensen leefden, ook in Drente een

778
01:15:34,600 --> 01:15:43,500
half jaar lang bij toch iemand die heel hoog
geschoold was, je steekt er zoveel van op.

779
01:15:43,500 --> 01:15:48,380
Ik heb een heel stuk van
mijn opvoeding heb ik daar

780
01:15:48,380 --> 01:15:53,190
gekregen en ik vond het
ontzaglijk fijn om te krijgen.

781
01:15:53,190 --> 01:15:56,530
Ik heb me overal thuis gevoeld.

782
01:15:58,440 --> 01:16:09,230
Ik ben een beetje kosmopoliet geworden en ook
een stuk autonomie heb ik erdoor gekregen.

783
01:16:09,230 --> 01:16:18,060
Ik bepaalde zelf in feite wat ik
wilde. Ik ging en ik kwam er wel.

784
01:16:18,060 --> 01:16:21,720
Ik gíng van Drente naar huis en ik
ging van Drente weer terug in die

785
01:16:21,720 --> 01:16:28,210
tijd, dat was voor mij geen probleem,
want dat regelde ik wel even.

786
01:16:29,330 --> 01:16:31,960
Een stuk zelfstandigheid daardoor.

787
01:16:32,980 --> 01:16:37,940
Misschien had ik dat op een andere manier
ook wel gekregen, maar ik wijt dat toch

788
01:16:37,940 --> 01:16:45,070
heel wat aan de oorlogstijd, alles wat
je gezien hebt, wat je meegemaakt hebt, de

789
01:16:45,780 --> 01:16:53,759
armoede die je gekend hebt, die je vormt
en dan toch die zes maanden en een keertje

790
01:16:53,760 --> 01:16:58,940
drie maanden opgevoed worden in een familie,
waar je met mes en vork moest eten en

791
01:16:58,940 --> 01:17:05,070
dat je dacht ‘oh, er zijn ook nog andere
dingen’. Ik kijk er heel positief op terug.

792
01:17:05,071 --> 01:17:11,050
Ja. Vandaar ook dat ik hier zit. Anders
had ik niet eens gereageerd op de oproep.

793
01:17:11,050 --> 01:17:11,233
Nee, als u een negatieve…

794
01:17:11,233 --> 01:17:11,490
Nee, dan had ik gedacht ‘Ach…’, ja.

795
01:17:11,490 --> 01:17:17,280
U had gedacht van “”nou, het zijn vervelende
ervaringen, daar ga ik niet meer over praten”.

796
01:17:17,280 --> 01:17:23,590
Ik heb namelijk al mijn broers en zussen
die uitgezonden geweest zijn gezegd

797
01:17:23,590 --> 01:17:28,551
‘jôh, ik ga dat en dat doen, wat denk jij
ervan?’ Nou, de respons heb je gehad.

798
01:17:28,551 --> 01:17:33,220
Eigenlijk alleen maar één zus
uit Assen, die gebeld heeft…

799
01:17:36,410 --> 01:17:37,720
En Bettie. Bettie en Ria.

800
01:17:37,720 --> 01:17:43,220
Bettie na het laatste gesprek ja,
maar die viel eigenlijk erbuiten.

801
01:17:43,220 --> 01:17:46,760
Ja, het had gekund, ze is er
natuurlijk geweest hè, maar

802
01:17:46,760 --> 01:17:49,230
haar herinneringen zitten
eigenlijk van net na de oorlog.

803
01:17:49,230 --> 01:17:59,310
‘Ach’, zei Piet, ‘ja, als ze wil bellen’
ik weet niet of u gebeld hebt ‘ik ben

804
01:17:59,310 --> 01:18:02,770
toch maar heel weinig thuis en als ik
niet thuis ben kan ik de telefoon niet

805
01:18:02,770 --> 01:18:11,918
opnemen’. Maar het komt ook een beetje dat
ik geschiedenisfreak ben en ook nog wel

806
01:18:13,670 --> 01:18:18,810
wat in het Schiedamse archief zit te
rommelen om de stamboom verder uit te zoeken.

807
01:18:18,810 --> 01:18:19,370
Ik vond het een fijn gesprek.

808
01:18:23,770 --> 01:18:29,300
U hebt heel veel verteld, maar
misschien zegt u ‘ik wil eigenlijk

809
01:18:29,300 --> 01:18:32,122
nog graag iets vertellen, want
dat bent u vergeten te vragen’?

810
01:18:34,070 --> 01:18:36,880
Hoe kan ik nu weten wat u
bent vergeten te vragen?

811
01:18:36,880 --> 01:18:39,762
Nou, dat u zegt van ‘dit is nu een heel
belangrijke of typerende ervaring geweest

812
01:18:39,763 --> 01:18:45,850
tijdens een van mijn uitzendingen en daar
wil ik nog graag even iets over zeggen’.

813
01:18:45,850 --> 01:18:48,670
Ik denk wel dat het genoeg is, jawel.

814
01:18:48,670 --> 01:18:52,250
Ik vond het ook een heel leuk
gesprek en ik heb bewondering

815
01:18:52,250 --> 01:18:55,250
voor de cameraman dat hij al
die tijd niks gezegd heeft.

816
01:18:55,250 --> 01:19:03,094
Nou bedankt, dat was het dan.

817
01:19:03,095 --> 01:19:06,070
Dank u wel.