1
00:00:08,720 --> 00:00:16,250
dan wou ik u als eerste vragen of u uw leven kunt
omschrijven, hoe dat eruitzag voor de razzia.

2
00:00:16,910 --> 00:00:17,960
Tijdens de oorlog.

3
00:00:23,080 --> 00:00:34,730
Tijdens de oorlog. Ja. Ik was veertien jaar
toen de oorlog uitbrak. En ja, ik werkte toen al.

4
00:00:35,150 --> 00:00:48,220
Dus, ja, je pakte dat mee. Je was erg nieuwsgierig
in die tijd, naar wat er allemaal gebeurde.

5
00:00:48,220 --> 00:00:52,680
En je had er totaal geen idee van
wat er eigenlijk ging gebeuren.

6
00:00:52,680 --> 00:00:57,530
Nou had je natuurlijk in
Rotterdam-zuid, zag je al gauw die

7
00:00:57,530 --> 00:01:02,599
Duitsers lopen en ja, daar werden
scholen werden er ingenomen.

8
00:01:02,600 --> 00:01:08,980
Dus die kinderen moesten eruit.
Scholen werden bezet door hun.

9
00:01:09,620 --> 00:01:19,920
Ja, en ja, voor de rest, na verloop van
enkele dagen na het bombardement veertien mei.

10
00:01:20,500 --> 00:01:22,350
Zeg maar, vijftien of zestien mei.

11
00:01:22,350 --> 00:01:29,400
Ik werkte toen op het Maasstation, op de
Oost-Maaslaan. En toen moest ik alweer gaan werken.

12
00:01:29,530 --> 00:01:35,780
Dus dan fietste je door dat puin heen
overal en toen ging je alweer aan het werk.

13
00:01:35,830 --> 00:01:44,470
En dat is zo gezapig doorgegaan, het werken. Tot
op een gegeven moment de spoorwegen gingen staken.

14
00:01:44,470 --> 00:01:48,450
De beroemde staking van september.

15
00:01:50,100 --> 00:01:57,020
En ja, toen… Ondertussen, ja,
had ik haar leren kennen.

16
00:01:57,020 --> 00:02:06,010
Dus ja, daar sjouwde je dus
mee en dan bofte ik altijd

17
00:02:06,060 --> 00:02:11,130
omdat ik vroeger late dienst
had, had ik een Ausweis.

18
00:02:11,130 --> 00:02:16,570
En een Ausweis wil zeggen dat je
buiten spertijd op straat mocht.

19
00:02:17,090 --> 00:02:20,690
Dus ik ging rustig ’s
avonds bij haar op visite.

20
00:02:21,290 --> 00:02:29,160
Eén keer in de week was het toen maar, meer
mocht niet. En dan liep ik rustig naar huis.

21
00:02:29,350 --> 00:02:32,403
Tot het zere been ban mijn
moeder, want die was zo

22
00:02:32,403 --> 00:02:38,480
bang als de dood als ik
buiten spertijd op straat was.

23
00:02:39,730 --> 00:02:47,180
Maar ja, ik had een bewijs dus ik kon.

24
00:02:47,180 --> 00:02:50,740
kunt u wat vertellen over het
gezinsleven? Hoe het thuis was?

25
00:02:50,740 --> 00:02:56,064
Bij mij thuis? Nou, mij….
Ik had een broer en een zus.

26
00:02:57,520 --> 00:03:04,899
En mijn zusje was zeven jaar jonger dan ik, dus
die had helemaal geen idee van de hele oorlog.

27
00:03:04,900 --> 00:03:10,140
Maar mijn broer was vijf jaar ouder en
die was, toendertijd, net in dienst.

28
00:03:10,140 --> 00:03:20,800
Die was vijf mei…. Tien mei brak de oorlog uit
en vijf mei moest hij opkomen voor zijn nummer.

29
00:03:20,800 --> 00:03:22,769
En die was dus, maar ja die
had nog nooit een geweer

30
00:03:22,770 --> 00:03:25,880
in zijn handen gehad, want
zover waren ze nog niet.

31
00:03:26,340 --> 00:03:29,550
Dus die was…. Die is nadien
nog even krijgsgevangene

32
00:03:29,550 --> 00:03:32,323
geweest want daar hadden ze
toch niks aan, die was rekruut.

33
00:03:32,370 --> 00:03:37,430
Maar ons gezin bestond uit…
Mijn vader werkte aan de

34
00:03:37,430 --> 00:03:38,109
spoorwegen, dus die moest
ook gewoon aan het werk.

35
00:03:38,109 --> 00:03:44,210
Dus ja, dat was het zo’n beetje.

36
00:03:45,240 --> 00:03:51,620
Tijdens de oorlog hè, wat
waren uw aspiraties voor later?

37
00:03:52,760 --> 00:04:00,315
Aspiraties? Voor wat te gaan doen?
Oh, dat…. Ik had zoveel aspiraties.

38
00:04:00,315 --> 00:04:06,700
Want op de eerste plaats had ik een oom
in Indië, en ik had altijd gezegd, en

39
00:04:06,700 --> 00:04:11,610
die had dat ook gezegd: ‘Zodra de oorlog
voorbij is, kom maar naar hier, naar

40
00:04:11,610 --> 00:04:15,920
Indië toe.’ Dus, ja, maar daar is
natuurlijk niets van terechtgekomen, hahaha.

41
00:04:15,920 --> 00:04:20,800
Maar dat waren dus aspiraties.
En voor de rest, ja.

42
00:04:20,800 --> 00:04:27,820
Je droomde dat je wat zou, ja, je was toen
al wel bezig om verderop te gaan natuurlijk.

43
00:04:27,980 --> 00:04:37,070
Ik ben nadien, dat is direct na de oorlog
gebeurd, conducteur geworden, bij de spoorwegen.

44
00:04:37,070 --> 00:04:44,070
Dus ja, en dan trouw je en dan zijn
de aspiraties, die zijn vanzelf stil.

45
00:04:44,070 --> 00:04:48,860
Ik mag wel koffie
drinken tussendoor hè?

46
00:04:48,860 --> 00:04:51,949
Ja, hoor. Ik denk dat het een goed
moment is voor het volgende onderwerp.

47
00:04:51,950 --> 00:05:00,600
Interviewer S: ja, ja is goed. Kunt u ons vertellen
hoe u erachter kwam dat er een razzia was?

48
00:05:00,600 --> 00:05:06,900
Ik kreeg een pamfletje in de bus, hè. Er werden
pamfletjes eerst uitgedeeld, ’s morgens vroeg.

49
00:05:06,900 --> 00:05:13,370
En daar stond op dat iedereen
van zeventien tot…. Elke man

50
00:05:13,370 --> 00:05:17,010
tussen zeventien en vijfenveertig
jaar moest naar buiten komen.

51
00:05:17,080 --> 00:05:25,690
Moest buiten gaan staan, moest meenemen
een... even kijken… voor één dat eten.

52
00:05:25,690 --> 00:05:33,887
Brood, goeie schoenen, winterjas, winterkleding
en dan moest je buiten gaan staan.

53
00:05:34,210 --> 00:05:41,864
Voor de deur. En dan kwamen hun wel
langs en dan namen ze je wel mee.

54
00:05:41,865 --> 00:05:47,480
Dus zo kwam je erachter
wat er moest gebeuren.

55
00:05:48,180 --> 00:05:51,180
Kunt u vertellen wat er daarna
gebeurde? Hoe dat verder ging?

56
00:05:51,180 --> 00:05:54,220
Nou, we gingen toen lopen.

57
00:05:54,220 --> 00:06:00,890
Het werd steeds… de groep werd
steeds groter en toen je verder kwam,

58
00:06:02,000 --> 00:06:06,536
want ik zeg al, ik woonde tien
minuten lopen van het stadion vandaan.

59
00:06:06,536 --> 00:06:08,400
In de Westerbeekstraat was dat.

60
00:06:08,400 --> 00:06:15,451
Dat was de luchtbrug over, bij het stadion en de
eerste straat rechts, dat is de Westerbeekstraat.

61
00:06:15,451 --> 00:06:18,030
Dus daar woonden wij.

62
00:06:19,110 --> 00:06:26,031
We liepen dus die straat uit en dan
verder naar de andere brug, die je dan ook

63
00:06:26,120 --> 00:06:27,114
hebt, waar de tram dan overheen rijdt,
die brug, daar gingen we dan overheen.

64
00:06:27,114 --> 00:06:35,990
En dan gingen we zo naar het stadion. En
daar werden we op het veld gedeponeerd.

65
00:06:36,850 --> 00:06:44,390
En daar zag je overal, op de tribunes, zag
je overal militairen staan met geweren.

66
00:06:44,790 --> 00:06:47,900
En die hielden je in de gaten
dat je niet weg zou lopen.

67
00:06:48,700 --> 00:06:53,002
En daar hebben we dus
gebleven tot ’s avonds laat.

68
00:06:54,290 --> 00:06:59,040
En toen werden de veewagons op het station
gezet en toen konden we de veewagon in.

69
00:07:00,350 --> 00:07:06,680
En dat…. Zo’n veewagon, dat is
voor de koeien en de paarden.

70
00:07:07,600 --> 00:07:13,020
En daar heb je dus, dat noem
ik een ‘koehaak’. Dat is dus,

71
00:07:13,020 --> 00:07:16,267
als je de deuren dichttrekt,
dan sluit je hem helemaal af.

72
00:07:17,220 --> 00:07:19,693
Maar je kan hem ook een eindje
open laten staan en daar zit

73
00:07:19,694 --> 00:07:22,001
ook een haak en die kan je
van binnenuit nooit opendoen.

74
00:07:22,001 --> 00:07:24,720
En dan staat de deur
ongeveer zo’n endje open

75
00:07:24,890 --> 00:07:30,220
En die werd dus op de koehaak gezet. Toen wij
erin zaten, zo’n dertig, vijfendertig man.

76
00:07:31,860 --> 00:07:38,860
Ik denk vijfendertig…. Ja,
zeker. En daar moesten we in.

77
00:07:38,860 --> 00:07:43,720
Onder geleide, onder een haag van
militairen wandelde je zo naar het station.

78
00:07:43,720 --> 00:07:50,280
En zo de trein in en dan de koehaak erop.
En ja, dan zat je in die wagen. Je kon niks.

79
00:07:50,280 --> 00:07:54,820
Je kon niks drinken, je had
geen fluit bij je. Niks.

80
00:07:55,240 --> 00:08:04,400
Dus ja. En toen gingen we nadien
’s nachts gingen we rijden.

81
00:08:05,130 --> 00:08:11,140
En dat rijden, dat ging
via Utrecht met de trein.

82
00:08:11,570 --> 00:08:21,320
En dan waren we ’s morgens bij Lunetten, dat is
dan iets buiten Utrecht. Daar mochten we eruit.

83
00:08:21,450 --> 00:08:28,610
En dan konden we eventjes behoeften doen. Dus die
hele club die ging, maar weer militairen overal.

84
00:08:29,150 --> 00:08:32,400
Je had geen poot om op te
staan om te zeggen van… En toch

85
00:08:32,400 --> 00:08:35,850
waren erbij die de kans zagen
om uit de trein te springen.

86
00:08:36,620 --> 00:08:45,912
Maar ja, dat lukte maar een enkeling.
Maar ja we kregen daar niks.

87
00:08:45,912 --> 00:08:55,460
En toen de andere dag, dat was zeker een
dag nadien, toen kwamen we in Gronau aan.

88
00:08:55,460 --> 00:08:58,450
Net over de grens is dat.

89
00:08:58,510 --> 00:09:03,080
Gronau. En daar werden
we…. Mochten we eruit.

90
00:09:03,850 --> 00:09:07,912
Maar in die wagen zelf speelden zich
van allerlei taferelen af natuurlijk.

91
00:09:07,912 --> 00:09:13,159
Want ik was met mijn buurman boven, die
was getrouwd en die was ook nog thuis.

92
00:09:13,160 --> 00:09:19,636
En dan een buurjongen, waar ik altijd mee speelde
vroeger en waar we dus ook nog contact mee hadden.

93
00:09:19,636 --> 00:09:25,720
En we hadden gezegd met z’n drieen: ‘Denk
erom, we blijven Rücksichtslos bij elkaar.

94
00:09:26,410 --> 00:09:29,890
We laten ons niet splitsen,
we blijven bij elkaar.’

95
00:09:29,890 --> 00:09:38,020
Dus dat ging allemaal, maar als
je daar in die trein zat ook, ja.

96
00:09:38,220 --> 00:09:41,009
Je behoeften doen dat ging in een
schaaltje en dan gooide je het ook maar

97
00:09:41,010 --> 00:09:45,540
in dat schaaltje en ja dan gooide je
de inhoud van dat schaaltje buiten.

98
00:09:45,540 --> 00:09:46,770
Ja, dat soort dingen.

99
00:09:46,770 --> 00:09:51,261
Als je wilde drinken, het regende gelukkig,
Dan hing je dat schaaltje maar een

100
00:09:51,261 --> 00:10:01,790
beetje uit het raam zodat er een beetje
water in liep en dan dronk je dus wat.

101
00:10:04,080 --> 00:10:04,320
Maar…

102
00:10:04,320 --> 00:10:09,800
Laten we heel even stoppen.

103
00:10:09,800 --> 00:10:15,420
Mevrouw Bergs Heb je de
kinderen verteld, want die

104
00:10:15,420 --> 00:10:19,680
wilden persé weten van Papa,
wat is er nou gebeurd.

105
00:10:19,680 --> 00:10:23,590
Nou ja, toen kwam dat allemaal los.

106
00:10:23,590 --> 00:10:26,830
ja hoor.

107
00:10:26,830 --> 00:10:52,570
U mag vertellen wat u wilt. Dat betekent ook
dat u verder kunt kiezen wat u wilt vertellen.

108
00:10:52,570 --> 00:10:54,650
ja, we gaan gewoon verder.

109
00:10:54,650 --> 00:11:14,290
Oké. Interviewer S.: Even
kijken, waar waren we gebleven?

110
00:11:14,290 --> 00:11:18,950
Dat u de grens passeerde
en in Gronau aankwam. Ja.

111
00:11:19,510 --> 00:11:25,210
Daar moesten we… gingen we dus uit de
trein en gingen in een Lager, in een oud

112
00:11:25,210 --> 00:11:30,290
schoolgebouw geloof ik, werden we ondergebracht
en daar waren allemaal bedden, op de grond.

113
00:11:30,290 --> 00:11:38,890
Matrassen, daar zouden we dus overnachten,
maar zover kwam het niet, want op dat moment

114
00:11:39,230 --> 00:11:46,680
ging één van die gelaarsde jongens ging op de
tafel staan en die ging ons even toespreken.

115
00:11:46,920 --> 00:11:54,910
Dat we ons persoonsbewijs dus moesten inleveren.
Dat was al een gegeven, dus je was alles kwijt.

116
00:11:55,300 --> 00:11:59,460
En daarbij moesten de gehuwden
die moesten aan die kant

117
00:11:59,460 --> 00:12:38,600
gaan staan en de ongehuwden
aan die kant Dus, nou….

118
00:12:38,600 --> 00:12:47,980
Nou, en dat was dus, en
we gingen daar weer in.

119
00:12:48,370 --> 00:12:53,530
Toen we daar eenmaal inzaten ging
weer die deur dicht. Weer op de haak.

120
00:12:54,060 --> 00:13:01,350
En toen zijn we gaan rijden en we wisten
niet waarheen. Dat werd ons niet gezegd ook.

121
00:13:01,540 --> 00:13:12,750
Uiteindelijk kwam in na enkele dagen in Rogau
terecht. Rogau, en dat ligt onder Dresden.

122
00:13:12,920 --> 00:13:14,740
In Obersilezië.

123
00:13:24,860 --> 00:13:31,130
Als we het over de oorlog hebben en ze
vragen daarnaar…. Dan zeggen ze: ‘Joh,

124
00:13:31,130 --> 00:13:36,350
pap’, of de kleinkinderen, ja, ik heb
kleinkinderen ook van in de dertig.

125
00:13:36,360 --> 00:13:37,429
mevrouw Bergs die
weten het ook allemaal.

126
00:13:37,430 --> 00:13:40,030
En die vragen daar ook naar.

127
00:13:40,160 --> 00:13:42,607
En dan krijg ik het ook
voor mijn kiezen, dus of je

128
00:13:42,607 --> 00:13:46,520
nou over veertien dagen
terugkomt of over een maand.

129
00:13:46,520 --> 00:13:51,540
Het maakt niet uit. Het is… het
gaat me toch steeds teveel worden.

130
00:13:51,540 --> 00:13:55,699
mevrouw Bergs Ja, dat
komt omdat, je hebt al die

131
00:13:55,699 --> 00:13:56,793
tijd dat je thuis was…. Er
werd niet over gesproken.

132
00:13:56,793 --> 00:14:10,770
Door niemand. Er was nergens met de mensen
die… Nou ja, laten we maar verder gaan.

133
00:14:10,770 --> 00:14:14,670
Ik vind het wel fijn dat u het vertelt.
U hoeft zich ook niet te generen.

134
00:14:14,670 --> 00:14:15,599
U bent een jongen van negentien.

135
00:14:15,600 --> 00:14:31,721
Dat maakt ook enorm veel uit, dat
is wel een leeftijd waarop je

136
00:14:31,722 --> 00:14:32,286
gewoon wat minder stevig in het
zadel staat dan later verderop.

137
00:14:32,400 --> 00:14:35,030
En ik vind het ook wel iets
moois hebben dat we ook het

138
00:14:35,030 --> 00:14:38,410
verhaal van een negentienjarige
jongen horen, als het ware.

139
00:14:38,410 --> 00:14:39,980
En zo zie ik het ook.

140
00:14:39,980 --> 00:14:50,290
Ik neem geen blad voor de…. Ik neem nooit
geen blad voor mijn mond en dat kreeg

141
00:14:50,290 --> 00:14:55,617
ik…. Ik keek wel uit wat ik zeg natuurlijk,
maar in Duitsland ook tegen die Duitsers.

142
00:14:55,617 --> 00:14:59,700
Ik hield mijn mond niet dicht. En als
iets me niet beviel, ja, dan zei ik dat.

143
00:14:59,700 --> 00:15:07,720
En dat kostte natuurlijk af en toe een
paar oplazers. Maar goed, gaan we verder?

144
00:15:07,720 --> 00:15:13,970
Ja. We waren in Rogau.

145
00:15:13,970 --> 00:15:14,470
In Rogau.

146
00:15:14,470 --> 00:15:18,900
Daar kwamen we toch terecht,
en we stapten daaruit en dat

147
00:15:18,900 --> 00:15:23,200
was natuurlijk voor ons, want
in Rotterdam lag geen sneeuw.

148
00:15:23,240 --> 00:15:27,690
En daar lag er een meter sneeuw. En het
vroor bijna veertien, vijftien graden.

149
00:15:28,130 --> 00:15:37,560
En wij kwamen daar in en toen moesten
we lopend, naar een oud kasteel.

150
00:15:37,560 --> 00:16:18,450
Een slot, Schloß hè. Daar was geen
verwarming, er was geen water, er was niks.

151
00:16:18,450 --> 00:16:28,978
Maar goed, en dan kregen we… Wij zouden dus
opgeleid worden… Dat heette Hilfsuch en het

152
00:16:28,978 --> 00:16:36,130
was de bedoeling dat we, vandaar die beetje
militaire opleiding, dat wij dus na de

153
00:16:36,130 --> 00:16:42,010
bombardementen, als er steden gebombardeerd
waren in Duitsland moesten wij geen puinruimen.

154
00:16:42,010 --> 00:16:43,960
Daar waren anderen voor.

155
00:16:44,210 --> 00:16:51,750
Daar namen ze wel Polen
voor of Russen of wat dan

156
00:16:51,920 --> 00:16:56,280
ook, maar wij moesten dus de
mensen van alles voorzien.

157
00:16:56,280 --> 00:17:01,210
us ik… Op een gegeven moment toen we
daar na een week of zes die opleiding

158
00:17:01,210 --> 00:17:08,150
klaar hadden, of vier…. Een week
of vier, ja, gingen we op transport.

159
00:17:08,290 --> 00:17:15,350
En toen werden we ondergebracht
in scholen. In… vlak daarbij ook.

160
00:17:16,350 --> 00:17:19,400
En in de tijd dat Dresden,
dat grote bombardement van

161
00:17:19,400 --> 00:17:23,530
Dresden, dat heb ik dus van
nabij een beetje meegemaakt.

162
00:17:23,630 --> 00:17:27,930
Wij moesten daarheen en daar
was ik van de kledingafdeling.

163
00:17:28,230 --> 00:17:33,980
Maar je had van die hele grote auto’s. Je
ziet het nog weleens als je ernaast staat.

164
00:17:34,050 --> 00:17:39,450
Zulke grote wielen was dat Net zo groot
als ik, van die grote transportauto’s.

165
00:17:39,450 --> 00:17:45,570
Maar dat was echt, waar het dat
aangaat, was het echt verzorgd!

166
00:17:45,860 --> 00:17:50,330
Een keuken zat erin, een volledige keuken. Een
grote keuken met gamels waarin gekookt werd.

167
00:17:50,330 --> 00:17:53,220
En zo zat ik bij de afdeling kleding.

168
00:17:53,710 --> 00:17:57,889
En ook, dan klapten ze die zijwanden
open en als je dat ziet op die markten

169
00:17:57,890 --> 00:18:01,370
dan denk je bij jezelf: ‘verrek, dat
heb ik al meegemaakt in Duitsland.’ Want

170
00:18:01,370 --> 00:18:06,020
dan klapten ze die zijwanden open en
dan was het gewoon één grote winkel.

171
00:18:06,350 --> 00:18:09,380
En daar moest ik kleding
sorteren en kleding uitdelen

172
00:18:09,380 --> 00:18:13,160
want de mensen die gebombardeerd
waren die hadden niets.

173
00:18:13,700 --> 00:18:16,490
Die liepen daar dikwijls
in hun nachthemd, kwamen ze

174
00:18:16,490 --> 00:18:21,340
naar de wagen voor kleding
en dat moesten wij uitdelen.

175
00:18:21,340 --> 00:18:27,285
Dus pal daarna, zeg maar zodra er
gebombardeerd was, gingen ze puinruimen

176
00:18:27,286 --> 00:18:31,310
en wij kwamen zeg, een dag daarna,
stonden wij er weer met zo’n colonne dan.

177
00:18:31,750 --> 00:18:36,270
Zeg met een colonne van een man of dertig
stonden wijd aar die dingen uit te delen.

178
00:18:36,270 --> 00:18:42,180
Op het laatst werden wij
getransporteerd… over de facetten

179
00:18:42,180 --> 00:18:46,670
van die opleiding, daar praat
ik maar liever niet over.

180
00:18:46,670 --> 00:18:50,730
Maar nadien werden we getransporteerd
naar Noord-Duitsland weer.

181
00:18:50,730 --> 00:19:09,580
Dus toen kwam ik vlakbij
Lippstadt, in… Lippstadt, eens

182
00:19:09,580 --> 00:19:13,770
even kijken want ik heb het
één en ander opgeschreven.

183
00:19:13,770 --> 00:19:15,566
Even kijken. En dat was in Watersloh.

184
00:19:15,567 --> 00:19:22,620
En daar werden we toen gestationeerd in een oude
middelbare school, die in beslag genomen was.

185
00:19:22,810 --> 00:19:26,920
En daar heb ik dus tot aan het eind
van de oorlog heb ik daar gezeten.

186
00:19:26,920 --> 00:19:31,150
En dan rukten we daar vandaan
uit. Maar voor de rest.

187
00:19:31,150 --> 00:19:35,740
Toen dat eenmaal… toen ik daar
ingedeeld zat had ik een prima leven.

188
00:19:35,740 --> 00:19:41,800
Want ik wist niet niets van de Hongerwinter
hier, daar heb ik natuurlijk niets van meegepakt.

189
00:19:42,140 --> 00:19:53,210
En ik had daar alles want wij werden daar
ontzettend goed verzorgd. En, tot en met verzorgd.

190
00:19:56,240 --> 00:20:02,220
En ja, daar, dat moet ik zeggen, daar was van
alles, maar als bijvoorbeeld…ik weet wel daar

191
00:20:02,220 --> 00:20:09,610
was bij Halteren, daar had je een groot
rangeerterrein, dat was toen gebombardeerd, er was

192
00:20:09,610 --> 00:20:13,627
een vee trein gebombardeerd en daar liepen de
varkens die liepen daar over dat dinges heen,

193
00:20:14,670 --> 00:20:21,000
nou die werd door… door de kok werd ie gepakt
en die werden geslacht en wij aten heerlijke

194
00:20:21,000 --> 00:20:27,964
karbonade, ik bedoel maar, terwijl er hier een
hongersnood was, en wij merkte daar niks van,

195
00:20:27,964 --> 00:20:31,379
en wij kregen ten en met, want wij moesten
goed gevoed worden, want mij moesten daar ook…

196
00:20:31,380 --> 00:20:34,930
k had toen zelfs weer rijst,
nou dat had ik in jaren niet

197
00:20:34,930 --> 00:20:39,996
gezien, maar rijst was…waar ze
het vandaan haalden weet ik niet.

198
00:20:39,996 --> 00:20:45,334
Maar die kleding waar we erin zaten, dat
was het mooiste, dat kon je zien waar ze

199
00:20:45,334 --> 00:20:51,320
het allemaal vandaan hadden, daar zaten de
etiketjes van C&A, de prijsjes die zaten

200
00:20:51,320 --> 00:20:59,700
er nog aan en uit Parijs vandaan en overal
vandaan en dat sorteerden wij dus, ja.

201
00:21:00,370 --> 00:21:02,530
Want dat was dus tot en met.

202
00:21:02,530 --> 00:21:07,520
Maar ja, inderdaad zeg ik, die
opleiding daar, ja die was natuurlijk…

203
00:21:07,520 --> 00:21:13,050
mijn vrouw zei het net al, ik
pikte het dus niet zo, dus als hun

204
00:21:13,050 --> 00:21:16,170
zeiden linksaf, dan zei ik: ‘Ja
de groeten’, en ging ik rechtsaf.

205
00:21:16,170 --> 00:21:20,190
Ja, en dan was het weer raak.

206
00:21:20,190 --> 00:21:28,890
Want degene die dat opleiding gaf, dat
was een gewezen vliegenier, en die was

207
00:21:28,890 --> 00:21:35,600
afgekeurd voor Nervenkrank, dus voor de
zenuwen, en die gaf nu daar de opleiding.

208
00:21:36,300 --> 00:21:42,690
En… ik weet wel, ik herinner me nog dat
die vroegen mij waar ik vandaan kwam.

209
00:21:42,690 --> 00:21:46,415
Want dat wisten ze niet hè? Mensen
daar ook, die in dat dorp, want het

210
00:21:46,520 --> 00:21:51,460
was een heel klein dorp, die wisten
totaal geen niet van de oorlog af.

211
00:21:51,460 --> 00:21:55,909
Als ze een vliegtuig zagen keken
ze naar boven en zeiden ze

212
00:21:55,909 --> 00:21:58,230
‘verrek een vliegtuig’. Want die
mensen wisten helemaal niets.

213
00:21:58,710 --> 00:22:01,410
Maar toen vroeg hij aan
mij waar ik vandaan kwam.

214
00:22:01,410 --> 00:22:13,500
Toen zeg ik ‘Rotterdam’ ‘Mmm’, zegt ie,
‘Rotterdam, habe ik bombardiert’. Ja, zulke

215
00:22:13,500 --> 00:22:22,510
figuren liepen daar rond die daar dus… even…
maar we waren toen met tien Nederlanders,

216
00:22:22,510 --> 00:22:29,680
en… twintig Belgen, vormden wij dat die
groep om daar die mensen te helpen.

217
00:22:30,440 --> 00:22:35,730
Maar ja, van de tien Nederlands weet ik
wel, dat er nog één buurjongen nog bij,

218
00:22:36,470 --> 00:22:43,130
en dan voor de rest was er uit Enschede
vandaan, uit Hengelo vandaan weet ik wel,

219
00:22:43,130 --> 00:22:48,280
en daar…en daar heb ik toen een beetje
contact mee gekregen, want anderen ja die…die

220
00:22:48,280 --> 00:22:55,896
vloeiden dus langzaam weg want die die
of… die beduvelden de kruit een beetje.

221
00:22:55,896 --> 00:22:56,965
En dan ja…

222
00:22:57,650 --> 00:23:07,370
Maar ik wil zeggen je… nadat ik eenmaal… daar
bij zat… maar je wilde weg, je wilde naar huis.

223
00:23:07,370 --> 00:23:11,010
En je hebt, ik weet niet hoeveel
gelegenheid…’je moet naar huis

224
00:23:11,010 --> 00:23:15,130
schrijven’, zeiden ze dan, ja naar
huis schrijven…maar ze hebben nooit

225
00:23:15,130 --> 00:23:19,820
wat ontvangen, bij mij thuis ook
niet, nooit één brief ontvangen.

226
00:23:20,240 --> 00:23:22,733
Je kon schrijven wat je wilde
wat het ging toch niet weg.

227
00:23:22,733 --> 00:23:24,350
Ik denk dat ze het zo
gelijk… weg werd gewerkt.

228
00:23:24,350 --> 00:23:36,180
Ja, dat was ook zo’n beetje…ja,
dan de afloop…had ik de leiding

229
00:23:36,180 --> 00:23:41,708
daar die van zo’n Hilfsuch groep
die…dat was van Duitsers natuurlijk.

230
00:23:41,708 --> 00:23:48,290
Daar waren altijd…in die groep waren
zo’n…zeker een Duitser of acht, negen

231
00:23:48,290 --> 00:23:53,013
die daar de leiding hadden, die je
dan ook bewaakten natuurlijk gelijk

232
00:23:53,013 --> 00:23:59,190
hè. Enne, maar er was er één bij dat
was een hele hoge Gestabstallmeister.

233
00:23:59,190 --> 00:24:07,210
Dat is dan ongeveer net als een kolonel
hier in het leger en daar kon ik verrekte

234
00:24:07,210 --> 00:24:09,959
goed mee opschieten want ik zat bij die
kleding en dan kwam hij af en toe is

235
00:24:09,960 --> 00:24:14,930
kleding en dan wilde hij zelf wat want
dat ging hij naar de vrouwtjes toe en

236
00:24:14,930 --> 00:24:20,460
dan hij wat kleding mee natuurlijk
hè…en…maar daar kon ik ook goed mee overweg.

237
00:24:20,460 --> 00:24:30,486
Je kon niet zien wie
het was? Dat is jammer.

238
00:24:30,486 --> 00:24:40,330
Maar dat dat weet ik wel dat… en toen was het
al aan het rommelen…ik heb het nou over…begin

239
00:24:40,330 --> 00:24:45,750
april was het al aan het rommelen natuurlijk,
en we hoorden wel dat ze in een tang

240
00:24:45,750 --> 00:24:53,400
zaten, hè. Die geallieerde troepen rukten dus
langzaam op, en toen op een gegeven moment

241
00:24:53,400 --> 00:24:59,090
kregen wij het bevel, we moesten dus…over
een paar dagen zouden we vertrekken daar.

242
00:24:59,090 --> 00:25:01,410
En dan zouden we
richting Berlijn gaan.

243
00:25:01,410 --> 00:25:09,490
Ik denk: ‘Nou, nooit van z’n leven
niet richting Berlijn.’ En eh…maar die

244
00:25:09,490 --> 00:25:16,930
leidinggever, die de leiding had, die had
een adresje daar, en daarom had hij ons

245
00:25:16,930 --> 00:25:22,720
in vertrouwen genomen met nog eentje, die
bij de voeding zat, dat was een Belg dan.

246
00:25:23,160 --> 00:25:28,430
En met z’n tweeën dan hadden wij daar eten
naartoe gebracht, kleding naartoe gebracht.

247
00:25:28,430 --> 00:25:36,400
Hei zei ‘En hier verdwijn ik.’ Toen,
op een gegeven moment hadden wij gezegd,

248
00:25:36,400 --> 00:25:40,150
met nog een paar Nederlanders, wij
hadden onszelf in de bossen, want het is

249
00:25:40,150 --> 00:25:44,890
daar een bossige omgeving, hadden we in
de bossen al het één en ander neergelegd.

250
00:25:44,890 --> 00:25:48,390
Kleding verstopt en eten verstopt.

251
00:25:49,030 --> 00:25:54,220
En toen op een gegeven moment hebben we
gezegd van: ‘We trekken er tussenuit.’

252
00:25:54,220 --> 00:25:57,480
Want we hoorden dat er nog twee
dagen nodig waren om te vertrekken.

253
00:25:58,060 --> 00:26:05,709
En ik weet, toen, want het was allemaal bewaakt,
dat we dus zeggen: ‘We nemen morgen de benen.’ Op

254
00:26:05,710 --> 00:26:14,190
een gegeven moment weet ik dat we weggingen en we
kropen onder een heg door om uit die omgeving te

255
00:26:14,190 --> 00:26:25,330
gaan en vlakbij stond er eentje met geweer tussen
zijn benen en die stond daar de wacht te houden.

256
00:26:25,330 --> 00:26:26,587
Dus die keek zo.

257
00:26:26,588 --> 00:26:29,450
En nou moet ik wel zeggen, dat
was er weer één, ik heb lang

258
00:26:29,450 --> 00:26:34,210
gezegd, er zijn geen goede Duitsers,
maar dat was dan een goeie.

259
00:26:34,210 --> 00:26:40,320
Die keek zo opzij en die zag ons zo
eronderuit kruipen en die maakte zo linksom en

260
00:26:40,320 --> 00:26:45,270
die stapte zo weg de andere kant op om ons
de gelegenheid te geven om te vluchten.

261
00:26:45,270 --> 00:26:49,030
Dus met z’n drieën zijn we gevlucht.

262
00:26:49,030 --> 00:26:52,775
En zijn de bossen ingegaan en
weten wel dat ongeveer na een dag

263
00:26:52,775 --> 00:26:57,300
of drie daar gebivakkeerd te
hebben ’s nachts in de bossen.

264
00:26:57,300 --> 00:27:01,192
En toen hoorden we dan dat de
geallieerden binnen waren en toen zijn

265
00:27:01,193 --> 00:27:06,050
we teruggegaan naar het dorp en
toen waren daar allemaal Amerikanen.

266
00:27:06,050 --> 00:27:11,180
Die liepen daar rond. En wie liep
daar midden tussen die Amerikanen?

267
00:27:11,180 --> 00:27:15,640
Diegene die de leiding had over ons. Die liep daar
midden tussen, die liep overal de weg te wijzen.

268
00:27:15,640 --> 00:27:20,610
Die liep overal te vertellen waar ze
moesten zijn. Waar ze alles konden vinden.

269
00:27:20,630 --> 00:27:26,380
Ja, en die werd gewoon geaccepteerd. Die
had zich dus volledig overgegeven. Ja.

270
00:27:27,570 --> 00:27:36,440
Maar toen moest ik naar huis. En hoe wilde ik
naar huis? Ja, zoveel mogelijk rotzooi meenemen.

271
00:27:36,440 --> 00:27:43,040
Dus kleding achterover gedrukt, kar
gehuurd…. Gejat. Want stelen konden wij ook.

272
00:27:43,040 --> 00:27:49,010
Dus wij een kar gehaald en
nou, alles op een kar geladen.

273
00:27:49,010 --> 00:27:56,910
En gezegd van: ‘Ja, maar niks ervan’. Die Amerikanen
zeiden van: ‘Nee, je moet in de ruimte, in

274
00:27:56,910 --> 00:28:02,250
het Lager dan weer blijven want dan wordt je
opgevangen en dan ga je op transport naar Nederland.’

275
00:28:02,250 --> 00:28:08,280
Maar dat wilden we niet, dat duurde ons te lang.
Dus wat gingen wij doen? Wij gingen lopen.

276
00:28:08,280 --> 00:28:15,190
Dus wandelen. Heb ik dik tweehonderd kilometer
gelopen. Dus, eer dat we aan de grens waren.

277
00:28:15,800 --> 00:28:18,897
Dus ja, dat was zo’n beetje het einde.

278
00:28:18,897 --> 00:28:25,390
En daar hebben we een dag of
wat over gedaan en toen kwamen

279
00:28:25,390 --> 00:28:32,300
we ongeveer 14 april, 12 of 13
april kwamen we de grens over.

280
00:28:34,390 --> 00:28:38,702
En daar ben ik dan bij één van die drie
vrienden die ik daar op had gedaan heb

281
00:28:38,703 --> 00:28:42,303
ik… die zijn ouders hadden een heel klein
keuterboerderijtje, zal ik maar zeggen.

282
00:28:42,303 --> 00:28:43,980
Een heel klein boerderijtje.

283
00:28:43,980 --> 00:28:47,690
En hij zei ‘Je hoeft niet in een Lager hoor,
kom maar naar mij.’ Toen ben ik daar nog

284
00:28:47,690 --> 00:28:55,040
een hele poos gebleven, tot na de bevrijding,
want deze kant was nog niet bevrijd.

285
00:28:56,200 --> 00:29:03,930
Dus ja. Maar het is dan natuurlijk weer
de kleingeestigheid van de Nederlanders…

286
00:29:04,420 --> 00:29:11,610
Ik kwam aan de grens met mijn kar. We
hadden een grote, grote handwagen hadden we.

287
00:29:11,610 --> 00:29:14,080
Met kleding en rotzooi hadden we bij.

288
00:29:14,080 --> 00:29:18,630
We kwamen bij de grens en toen zeiden ze daar,
de grensbewaking had je toen al, douane.

289
00:29:18,630 --> 00:29:24,900
En die zeiden. De wagen blijft hier.
En die moest daar blijven staan.

290
00:29:25,990 --> 00:29:29,340
Dus wij namen wat kleding mee
en liepen zonder dat weg.

291
00:29:30,600 --> 00:29:33,079
We zorgden dat we gemeld en
ingeschreven werden enzovoorts.

292
00:29:33,080 --> 00:29:36,130
En na een week, we hoorden
dus dat de Canadezen

293
00:29:36,130 --> 00:29:39,100
zaten daar want die hadden
daar dat gedeelte bevrijd.

294
00:29:39,480 --> 00:29:47,829
Dus wij naar Hengelo toe en daar zat het hoofd van
de Canadezen, dus wij daar de heel zaak verteld.

295
00:29:48,000 --> 00:29:51,293
En toen zeiden ze: ‘Oh, nee,
terug.’ Dus wij terug naar

296
00:29:51,293 --> 00:29:53,458
Hengelo, terug naar de grens
om die spullen te halen.

297
00:29:53,459 --> 00:29:57,080
Maar het was allemaal al weg,
het was allemaal al verdeeld.

298
00:29:57,080 --> 00:30:03,689
Iedereen had zijn portie meegenomen en er was
gewoon niks meer van over. Dus ja, ik had nog niks.

299
00:30:04,840 --> 00:30:08,889
Eén pak had ik meegenomen, daar
ben ik in getrouwd, hahaha.

300
00:30:10,330 --> 00:30:10,793
Echt waar?

301
00:30:10,794 --> 00:30:24,020
Dan moet ik haar toch maar even in beeld gaan
brengen denk ik En vertelt u eens over dat pak.

302
00:30:24,250 --> 00:30:27,510
Zag hij er goed uit?

303
00:30:27,510 --> 00:30:33,939
en het pak? Hoe zag
hij eruit in het pak?

304
00:30:33,940 --> 00:31:00,840
mevrouw Bergs: Ja, chique. Meneer Bergs: Het
hangt in de slaapkamer. Mevrouw Bergs: Ja.

305
00:31:00,940 --> 00:31:18,450
Vertelt u het eens?

306
00:31:26,320 --> 00:31:30,984
Maar goed we staan even een klein stapje over,
maar ik vond het wel even een leuk uitstapje.

307
00:31:30,985 --> 00:31:33,404
Die hele thuiskomst, zeg maar, daar moeten
we het natuurlijk ook nog even over hebben.

308
00:31:33,405 --> 00:31:33,619
Camera is inmiddels weer
gericht op meneer Bergs.

309
00:31:33,620 --> 00:31:40,000
Ja. Mijn thuiskomst, ja. Mijn
thuiskomst is natuurlijk frapperend.

310
00:31:40,000 --> 00:31:50,110
Mijn thuiskomst was… moet dat
ding niet…. Mijn thuiskomst was…

311
00:31:53,590 --> 00:31:59,800
Ik weet nog op een… in Amersfoort
heb ik nog een tijdje gezeten.

312
00:32:00,560 --> 00:32:02,390
Het concentratiekamp dan.

313
00:32:03,010 --> 00:32:05,520
Bij het terugkomen was het leeg
hoor, maar ik bedoel, maar ik bedoel,

314
00:32:05,520 --> 00:32:09,990
daar werden we ondergebracht als
terugkomenden, als repatriant.

315
00:32:10,020 --> 00:32:16,410
En daar zouden we dus met vrachtwagens naar Rotterdam
vervoerd worden. Dus dat zijn we ook gegaan.

316
00:32:16,410 --> 00:32:26,300
En ik kwam thuis. Ik stapte binnen en het
eerste wat ik vroeg was naar haar. Ja.

317
00:32:26,300 --> 00:32:32,820
Mijn moeder zei ‘Ja, maar je bent nou toch thuis?’
‘Ja, dat weet ik wel, maar waar is Rietje.’ Ja.

318
00:32:33,260 --> 00:32:37,900
Nou, toen is mijn vader,
is jou gaan halen hè? En zij

319
00:32:37,900 --> 00:32:41,330
woonde dus een kwartiertje
lopen bij ons vandaan.

320
00:32:41,350 --> 00:32:45,700
Dus mijn vader is haar gaan halen.
En zodoende was de zaak weer compleet.

321
00:32:45,720 --> 00:32:52,540
Maar die vond het vreemd dat ik eerst naar haar
vroeg dan dat ik blij was dat ik thuis was. Ja.

322
00:32:52,540 --> 00:33:02,510
Je bent dan eenmaal zover en…. Dat je daar…
Ja, je had een tijdje verkering gehad.

323
00:33:02,510 --> 00:33:13,950
En voor die tijd was het natuurlijk al… Je vroeg
daarstraks al iets over tijdens de oorlog, maar het

324
00:33:13,950 --> 00:33:23,040
is natuurlijk wel zo dat voordat de razzia er
was, was ik eerst al… moest ik in de arbeidsdienst.

325
00:33:24,040 --> 00:33:24,890
Daar ben ik ook nog in geweest.

326
00:33:25,010 --> 00:33:30,630
En toen nog een keer bovenin, dat
is ook nog een halfjaar, en dat

327
00:33:30,630 --> 00:33:34,870
was de arbeidsdienst dus daar kreeg
je een hele militaire opleiding.

328
00:33:34,870 --> 00:33:44,230
Nou, toen kwam ik in… wanneer kwam ik uit de
arbeidsdienst? Ik denk in mei of zoiets, juni.

329
00:33:44,830 --> 00:33:51,830
En toen moest ik de dienst in,
na spoorwegstaking in september.

330
00:33:52,110 --> 00:33:54,220
En toen gelijk daarachter
aan naar Duitsland toe.

331
00:33:54,220 --> 00:34:00,770
Dus ik was eigenlijk al meer dan een
jaar dat we elkaar weinig of niet zagen.

332
00:34:01,070 --> 00:34:15,170
En ook weinig thuis was, dus ja, dat
was natuurlijk ook tegen het zere been.

333
00:34:15,170 --> 00:34:19,644
Mag ik even vragen… Uw vader
ging uw vrouw ophalen.

334
00:34:19,644 --> 00:34:23,710
Dus kunt u daar voor mij eventjes iets over vertellen?
Hoe dat…. Één moment… Eén moment alstublieft.

335
00:34:23,710 --> 00:34:29,680
Nou, ik had, om even te zeggen,
een hele lieve schoonvader.

336
00:34:31,020 --> 00:34:38,900
Want ik had geen moeder meer en ik had
een heel andere vader als zijn vader was.

337
00:34:39,380 --> 00:34:47,920
Ik had een vader die… En wij moesten, ik
had drie zusjes, we waren met z’n drieen.

338
00:34:48,150 --> 00:34:52,500
En wij moesten de deur uit. Wij moesten
zien dat we ergens anders kwamen.

339
00:34:53,790 --> 00:35:02,210
Dus ik ben bij een broer die getrouwd was en
grote kinderen had, ben ik in huis geweest.

340
00:35:11,600 --> 00:35:16,980
Maar kunt u nog even zich proberen
te herinneren, op het moment…

341
00:35:16,980 --> 00:35:20,300
mevrouw Bergs: Ja! Dat ik hem zag?

342
00:35:20,300 --> 00:35:27,950
Nee, dat u de vader zag. Dat u
zijn vader zag en dat hij u meenam.

343
00:35:27,950 --> 00:35:29,910
mevrouw Bergs: Oh ja, die was zo blij.

344
00:35:29,910 --> 00:35:38,150
Die pakte me helemaal vast en ik pakte
hem want het was ook een vader voor mij.

345
00:35:38,150 --> 00:35:44,810
Dat was zo’n lieve man! Ja, dat was een
heel andere man dan mijn eigen vader.

346
00:35:45,130 --> 00:35:48,693
mevrouw Bergs: Ja, toen
ging ik naar zijn huis.

347
00:35:48,693 --> 00:35:55,275
En nou ja toen was het natuurlijk….
Toen liet je alles… dat was natuurlijk

348
00:35:55,276 --> 00:36:06,520
het allervoornaamste en het
allerliefste en jeetje…. Ja, toen waren

349
00:36:06,520 --> 00:36:10,840
we natuurlijk zo blij dat we elkaar
zagen en dat we mekaar weer zagen.

350
00:36:11,620 --> 00:36:14,420
Maar ja we waren allebei in ons eigen…

351
00:36:14,420 --> 00:36:32,530
Hoe heeft u het leven weer
opgepakt na thuiskomst?

352
00:36:32,530 --> 00:36:38,865
meneer Bergs: Ik kwam dus thuis in….
Begin juni pas hè? Mevrouw Bergs Ja.

353
00:36:38,865 --> 00:36:48,610
meneer Bergs: want… begin juni pas…
en ja… ik moest me eigen… direct

354
00:36:48,610 --> 00:36:54,718
gaan werken natuurlijk, dus me waar
weer gaan melden bij mijn baas.

355
00:36:54,718 --> 00:37:02,460
En, ik werkte dus al bij de spoorwegen. Ondertussen
was ik al wat geworden, ik was voorman daar.

356
00:37:02,460 --> 00:37:10,116
Dus ik… Dat heeft even geduurd
tot eind van het jaar en

357
00:37:10,116 --> 00:37:13,654
toen kreeg ik een oproep, want
de militaire dienst, die riep.

358
00:37:13,655 --> 00:37:16,500
Ik moest in de militaire dienst.

359
00:37:16,500 --> 00:37:21,250
Ze liepen achter natuurlijk want er waren zoveel
lichtingen in de oorlog die niet opgekomen waren.

360
00:37:21,250 --> 00:37:27,300
En ik had ook in de oorlog, met negentien jaar word
je opgeroepen, maar ik was toen al eenentwintig.

361
00:37:27,310 --> 00:37:32,201
En toen werd ik opgeroepen
voor de militaire dienst.

362
00:37:32,202 --> 00:37:41,450
En ja, dan ben je een halfjaar in dienst en dan
kreeg je dus te horen dat je naar Indië moest.

363
00:37:41,450 --> 00:37:50,120
Want ik was van de beruchte ‘Zeven december
divisie’, de E.M., en ik zou naar Indië gaan.

364
00:37:50,550 --> 00:38:01,560
Ik was motorordonnans. En,
dus, ik zou naar Indië gaan.

365
00:38:01,560 --> 00:38:07,720
En dat gebeurde het andere jaar in….
Vier, vijf, zes…. ’46 ja. ’46, Oktober.

366
00:38:07,720 --> 00:38:12,769
Dan gingen we met inschepingsverlof want
we gingen toen met de boot nog toendertijd.

367
00:38:12,770 --> 00:38:13,870
We gingen niet vliegen.

368
00:38:14,200 --> 00:38:18,740
En we zouden met de boot gaan
en je kreeg inschepingsverlof.

369
00:38:18,740 --> 00:38:21,080
Iedereen kreeg tien
dagen inschepingsverlof.

370
00:38:21,560 --> 00:38:31,689
Dus dat kreeg ik ook, alleen we waren met zes
ordonnansen en die waren speciaal daarvoor opgeleid.

371
00:38:31,690 --> 00:38:40,720
En die waren… Twee moesten
er vooraf als beginneling naar

372
00:38:40,720 --> 00:38:43,630
Indië en die gingen met het
vliegtuig naar Indië toe.

373
00:38:44,440 --> 00:38:45,640
En die waren uitgezocht.

374
00:38:45,640 --> 00:38:51,110
En die zouden dus een paar dagen eerder
vertrekken dan de anderen met de boot.

375
00:38:51,760 --> 00:38:54,168
Dus nou, en nou was ik reserve.

376
00:38:54,168 --> 00:38:57,179
Er waren er al twee die
waren uitgezocht en die, nou

377
00:38:57,179 --> 00:39:01,510
liever gezegd, die hadden zich
vrijwillig gemeld, die twee.

378
00:39:01,650 --> 00:39:07,790
En, maar die één had altijd gezegd:
‘Ze kunnen me wat. Ik duik onder.

379
00:39:07,790 --> 00:39:12,360
Ik ga van z’n leven niet naar
Indië toe!’ Dus wat gebeurt er?

380
00:39:12,650 --> 00:39:14,900
Wij waren dus ondertussen getrouwd.

381
00:39:14,900 --> 00:39:20,060
Want als we getrouwd waren dan kreeg
zij wat geld en je hebt net het

382
00:39:20,060 --> 00:39:23,509
verhaal verteld dat zij dus een
beetje een verschoppelingetje was.

383
00:39:25,420 --> 00:39:27,370
Ze ging van hot naar her.

384
00:39:27,520 --> 00:39:29,660
Dus we waren maar getrouwd
en we hadden een klein

385
00:39:29,660 --> 00:39:35,260
onderkomentje waar we konden
slapen en dan konden leven.

386
00:39:35,260 --> 00:39:40,115
Dus we waren goed en wel thuis
en ik was een dag of drie thuis

387
00:39:40,380 --> 00:39:43,700
en een telegram, want een telefoon
had je natuurlijk nog niet.

388
00:39:44,090 --> 00:39:45,100
Telegram.

389
00:39:45,260 --> 00:39:50,250
‘Direct melden bij de Johan van
Oldenbarneveldt-kazerne in Harderwijk.’

390
00:39:50,830 --> 00:39:54,510
Ik denk: ‘Nou.’ Ik heb roerend
afscheid genomen van iedereen.

391
00:39:54,610 --> 00:39:58,630
Want ik denk: ‘Nou, ik was
reserve-ordonnans.’ Dus ik denk:

392
00:39:58,630 --> 00:40:02,564
‘Die ene die heeft inderdaad
gezegd van: “Ik knijp er tussenuit.

393
00:40:02,565 --> 00:40:09,920
Ik ga niet naar Indie.” En
nou moet ik.’ Dus ik nam

394
00:40:09,920 --> 00:40:13,370
roerend afscheid en ik kom…
ik ga naar Harderwijk toe.

395
00:40:13,370 --> 00:40:16,979
En ik kom in Harderwijk. En ik kom bij
de wacht… Toen had je nog een wachtpost.

396
00:40:16,980 --> 00:40:20,698
Die moest voor de kazerne staan
waar je je eigen netjes moest melden.

397
00:40:20,698 --> 00:40:23,780
Dus ik kom bij de wacht en die
zegt ‘Je moet je eigen melden

398
00:40:23,780 --> 00:40:29,810
bij de medische dienst.’ Dus
ik kom bij de medische dienst.

399
00:40:29,810 --> 00:40:33,800
Ik kom bij die dokter en die zegt
‘Jij mag helemaal niet met verlof,

400
00:40:34,250 --> 00:40:38,370
want je bent afgekeurd voor de tropen.’
Dus je mag niet naar Indië toe.

401
00:40:38,370 --> 00:40:44,390
Dus daarvoor kan je ook geen verlof hebben dus je
blijft hier nou.’ Dus ik kon daar gelijk blijven.

402
00:40:44,390 --> 00:40:48,670
Dus ik met veel moeite weer
een telegram gestuurd naar hun

403
00:40:48,670 --> 00:40:53,872
toe dat ik niet weg hoefde,
maar daar was ik ergens blij om.

404
00:40:53,872 --> 00:40:57,360
En toen ben ik… dat was in
oktober en toen ben ik in

405
00:40:57,360 --> 00:41:03,960
december…. Die militaire
arts had ik ontzettend mee.

406
00:41:04,600 --> 00:41:10,785
Hij zegt tegen zei ‘Wat doe jij? Werk jij
al?’ Ik zeg ‘Ja, werk bij de spoorwegen.

407
00:41:10,786 --> 00:41:12,890
Hij zegt ‘Nou, dan heb je daar geen
moeilijk….’ Hij zegt ‘Weet je wat we

408
00:41:12,890 --> 00:41:16,700
doen?’ Hij zegt ‘Ik zal een keuring
aanvragen, dan keuren we je helemaal af.’

409
00:41:16,700 --> 00:41:20,050
Hij zei ‘Dan kun je gelijk uit
dienst.’ Anders moest ik drie jaar

410
00:41:20,050 --> 00:41:25,230
in dienst blijven, net zolang als
die anderen in Indië zouden zijn.

411
00:41:25,230 --> 00:41:29,720
Dus nou, dat is gelukt, dus
ik ben met januari ben ik uit

412
00:41:29,940 --> 00:41:34,390
de dienst ontslagen en toen
kon ik gelijk aan het werk.

413
00:41:35,140 --> 00:41:37,579
En dat was dus eigenlijk een oppak.

414
00:41:37,580 --> 00:41:42,350
Maar ja, toen zaten we dus eigenlijk voor
het blok: we hadden niets, helemaal niets.

415
00:41:42,350 --> 00:41:47,050
We hadden een bed, vier
stoelen en een tafel.

416
00:41:47,510 --> 00:41:52,881
En een paar pannetjes. And that was all.
En toen stonden we gelijk voor het blok.

417
00:41:52,881 --> 00:41:54,490
Maar dat was nog niet het ergste.

418
00:41:54,490 --> 00:42:03,360
Want toen was je ook zo dicht bij mekaar gekropen
dat ze gelijk in verwachting was, dus. Haha.

419
00:42:03,360 --> 00:42:09,286
Dus, ja, dat was dus ook, dat kreeg je er allemaal
bij. Dus we hebben een zeer moeilijke tijd gehad.

420
00:42:09,286 --> 00:42:16,490
Maar die zijn we gelukkig helemaal kwijt.
Dus dat was de bemoeienissen na de oorlog.

421
00:42:25,070 --> 00:42:34,660
Ja, dat veranderde inderdaad en in
de beginperiode, vooral dat je dus,

422
00:42:36,250 --> 00:42:41,620
ja…. Wij zijn dus nadien, toen ging het
wat beter, toen hadden we kinderen.

423
00:42:41,620 --> 00:42:46,220
Toen zijn we naar Capelle aan
de IJssel verhuisd in ’61.

424
00:42:46,700 --> 00:42:54,640
Maar voor die tijd gingen we nogal eens een
keer naar de stad en dan gingen we naar….

425
00:42:54,640 --> 00:42:59,250
We zijn nou eenmaal
muziekliefhebbers en De Doelen had

426
00:42:59,250 --> 00:43:02,380
je toen nog niet, maar we
gingen wel naar de Schouwburg.

427
00:43:02,470 --> 00:43:07,243
En naar andere theaters en dan was
het altijd de bedoeling dat we dan

428
00:43:07,243 --> 00:43:12,830
met een paar vrienden gingen we dan
nadien gingen we dan ergens zitten

429
00:43:12,920 --> 00:43:17,360
om dan na de voorstelling even wat
te drinken en wat na te keuvelen.

430
00:43:17,360 --> 00:43:22,990
Dat hebben we een paar keer
gedaan, maar dat trok niet meer.

431
00:43:22,990 --> 00:43:27,840
Rotterdam was dermate veranderd dat je
zei van: ‘Dat is geen stad meer, het

432
00:43:27,840 --> 00:43:33,100
hart is eruit.’ En, dus, dat deden we
niet meer, we gingen gewoon bij elkaar

433
00:43:33,100 --> 00:43:38,229
gingen we dan wat nakeuvelen over de
voorstelling of wat je dan ook gehad had.

434
00:43:38,440 --> 00:43:50,840
Maar niet zo dat…. En vooral nadat ik het
grootste deel van de veranderingen heb meegemaakt.

435
00:43:51,150 --> 00:44:00,510
Want ik ben in ’72 ben ik verhuisd naar de Veluwe.
En daar hebben we dus dik twintig jaar gewoond.

436
00:44:00,850 --> 00:44:03,060
En dan kom je terug in Rotterdam.

437
00:44:03,470 --> 00:44:10,350
En dan zie je de stad veranderen en dan
denk je bij jezelf: ‘Nou.’ Ja, ik zeg

438
00:44:10,350 --> 00:44:14,090
altijd: ‘Voor mij had ik niet teruggehoeven
naar Rotterdam, maar mijn geliefde

439
00:44:14,090 --> 00:44:21,350
is een echte Rotterdamse dus die wilde
graag weer terug naar Rotterdam en…

440
00:44:22,180 --> 00:44:25,710
Maar ik voelde me als een vis
in het water op de Veluwe.

441
00:44:25,710 --> 00:44:31,640
Maar als je dán terugkomt in Rotterdam, ik weet
wel dat ik hier net woonde, we wonen hier nu bijna

442
00:44:31,640 --> 00:44:38,260
achttien jaar dat ik nou zeg ‘Nou, ik pak de
fiets, ik zal eens even een rondje gaan maken.’ Dat

443
00:44:38,260 --> 00:44:43,725
ik echt de weg gevraagd heb hoe ik hier weer
moest komen want ik kon de weg niet meer vinden.

444
00:44:43,726 --> 00:44:50,090
Zo erg was het. Dus ja. Maar dan was dit
natuurlijk allemaal verbouwd en bijgebouwd.

445
00:44:50,090 --> 00:44:55,610
Is er sprake van een trots op wat
Rotterdam weer geworden is, uiteindelijk?

446
00:44:55,610 --> 00:45:01,270
Nou, dat wel natuurlijk. Je zag alles, je zag die
opbouw natuurlijk, vooral in het hart van de stad.

447
00:45:01,270 --> 00:45:05,650
Je zag een nieuwe Bijenkorf komen.

448
00:45:05,650 --> 00:45:12,630
Ja zag een nieuwe C&A, dan praat ik over die grote
zaken, die zag je allemaal opnieuw opbouwen.

449
00:45:12,630 --> 00:45:15,090
Je zag de Coolsingel veranderen.

450
00:45:15,210 --> 00:45:18,190
Ik bedoel, want het enige
wat er nog stond was het

451
00:45:18,190 --> 00:45:21,510
stadhuis en het postkantoor
en de rest was allemaal weg.

452
00:45:21,510 --> 00:45:30,287
Dus ja. Dat alles dat zag je komen en weer gaan.
Dus inderdaad dat was iets fantastisch. Daarom.

453
00:45:31,000 --> 00:45:38,830
Maar, dan zeg ik… Maar de kwestie
is natuurlijk ook, mijn vrouw voelt

454
00:45:38,830 --> 00:45:43,530
dat waarschijnlijk harder aan,
beter aan…. Ik ben geen stadsmens.

455
00:45:43,530 --> 00:45:48,220
Voor mij hoeft een stad niet.
Ik ben liever buiten. En ja.

456
00:45:48,220 --> 00:45:55,085
mevrouw Bergs en de kinderen woonden
allemaal hier! En de kleinkinderen.

457
00:45:55,085 --> 00:45:55,900
Meneer Bergs: Om hier
weer terug te gaan. Ja.

458
00:45:55,900 --> 00:45:59,520
Mevrouw Bergs: En mijn dochter zei ‘Mama, ze
zijn hier hele mooie huizen aan het bouwen.’

459
00:45:59,520 --> 00:46:15,290
Nou, het is wel zo dat je op een
gegeven moment voor allerlei dingen,

460
00:46:15,290 --> 00:46:18,800
want je had natuurlijk een
burgerpakkie aan, en je liep daar.

461
00:46:18,800 --> 00:46:22,440
En ik herinner me wel dat
we met die kar, we waren

462
00:46:22,440 --> 00:46:27,673
dus met z’n drieën, die twee
broers en ik, zei de gek.

463
00:46:28,700 --> 00:46:35,270
En wij sjouwden daar met die dingen en dan
moesten we onderweg natuurlijk ergens slapen.

464
00:46:35,730 --> 00:46:39,860
En dan gingen we dus netjes,
zo waren wij opgevoed.

465
00:46:40,250 --> 00:46:44,770
Wij gingen dus bij een boer gingen we
vragen of we in de schuur mochten slapen.

466
00:46:44,850 --> 00:46:50,050
En daar waren erbij die zeiden: ‘Nee.’
En dan, op een gegeven moment bij de

467
00:46:50,050 --> 00:46:54,460
derde keer ‘nee’ dan zeiden we van:
‘nou, dan gaan we toch’, weet je niet.

468
00:46:54,460 --> 00:47:07,035
En… maar, ik weet wel dat we dus bij boeren
waren die tegen Pasen, dat we daar dus, want

469
00:47:07,035 --> 00:47:13,050
er was een hele groep, met Pasen weet ik wel
dat we daar kwamen en dat hij zei ‘Ga maar.’

470
00:47:13,050 --> 00:47:18,000
En dan op een gegeven moment dat hij zei
‘Morgenochtend zorg ik voor eieren.’ En

471
00:47:18,000 --> 00:47:21,510
met een hele emmer met eieren kwam hij
aanzakken en ik weet niet hoeveel eieren ik

472
00:47:21,510 --> 00:47:26,630
toen gegeten hen, maar die hebben we zo
op een vuurtje gezet en allemaal gekookt.

473
00:47:26,630 --> 00:47:29,230
Maar dat waren dus allemaal
van die kleine dingen.

474
00:47:29,340 --> 00:47:33,620
En, maar er waren ook boeren die
weigerden pertinent om je te helpen.

475
00:47:33,620 --> 00:47:37,550
Die dachten dat wij dus
drosten van het leger waren.

476
00:47:37,550 --> 00:47:43,610
En dat was natuurlijk, als je die onderdak
gaf dan was je natuurlijk strafbaar.

477
00:47:43,610 --> 00:47:47,420
Toen op een gegeven moment kwamen we
één keer en ik weet nog dat was net half

478
00:47:47,420 --> 00:47:55,021
in…. Toen liepen we daar en toen kwam
er net een pelotonnetje met Duitsers.

479
00:47:55,022 --> 00:48:03,454
Er was er één dan bij, dat was een sergeant
of een… en die waren nog volledig bewapend.

480
00:48:03,780 --> 00:48:09,800
En dat waren een stuk of vijf,
zes man, en dat waren allemaal…

481
00:48:09,800 --> 00:48:14,790
nou als, ze ouder waren als
zeventien jaar, dan waren ze oud.

482
00:48:15,430 --> 00:48:19,411
En die hielden ons aan en wij
zeiden dan dat we Hollanders,

483
00:48:19,650 --> 00:48:22,360
Nederlanders waren en dat
we op weg waren naar huis.

484
00:48:22,480 --> 00:48:30,850
En toen zegt hij, ja, toen zei één
zo’n snotneus, die zegt ‘Oh ja, soll

485
00:48:30,850 --> 00:48:36,380
ich hinlegen?’ Want, die dacht dat wij
dus deserteurs waren van het leger.

486
00:48:36,380 --> 00:48:38,526
‘Dat zijn deserteurs’, zegt hij.

487
00:48:38,526 --> 00:48:44,070
In het Duits zegt hij: ‘Soll ich hinlegen?’,
dus: ‘zal ik ze neerschieten?’. Ja.

488
00:48:44,070 --> 00:48:50,270
Waarop die oudere zei, dat was er al eentje dik
veertig, die zei ‘Nee, nee. Kom we gaan verder.’

489
00:48:51,380 --> 00:48:56,252
Op dat moment, dat is ook een kritiek
momentje geweest, dat we met z’n

490
00:48:56,252 --> 00:49:00,532
drieën daar stonden zonder iets en dat
ze dachten dat we deserteurs waren.

491
00:49:00,532 --> 00:49:03,710
En dat ze dus zo dachten.

492
00:49:03,710 --> 00:49:07,906
Dat zo’n snotneus, zestien, zeventien
jaar, ouder was hij vast niet, die

493
00:49:07,906 --> 00:49:15,220
zei ‘Soll ich hinlegen?’ Maar ik… Dat
zijn dan de momenten dat je…. En ja,

494
00:49:15,220 --> 00:49:20,670
voor de rest, overal waar we kwamen,
werden we dus echt gezellig ontvangen.

495
00:49:20,670 --> 00:49:24,438
We sliepen ergens in het stro
of in de schuur of wat dan ook.

496
00:49:24,438 --> 00:49:29,470
Eén keer hebben we zelfs in, op een boerderij,
kregen we alledrie een bed, weet je niet.

497
00:49:29,470 --> 00:49:33,170
Mochten we in de logeerkamer. Maar
dat zijn allemaal van die…. Ja.

498
00:49:33,170 --> 00:49:38,555
En ja, dan kom je bij de grens
en dan kom je bij je bij je

499
00:49:38,555 --> 00:49:41,640
eigen Nederlanders, Hollanders
toe en dan overkom je dat.

500
00:49:42,130 --> 00:49:44,080
En dat heeft me jaren
dwarsgezeten hoor.

501
00:49:44,080 --> 00:49:50,670
Dat bij die gewone Nederlanders
dat die dan alles van je afpakten.

502
00:49:51,320 --> 00:49:57,077
Maar ik ben wel teruggeweest naar die
commandant van het Canadese leger, maar

503
00:49:57,077 --> 00:50:02,560
die zegt ‘Nou, daar kan ik niks aan doen,
dat valt buiten mijn… proporties.’ Ja.

504
00:50:02,561 --> 00:50:13,572
Maar alles waren we kwijt. En hun
speelden er mooi weer van. Dus.

505
00:50:13,572 --> 00:50:16,510
Maar we hebben nog ongeveer,
hoelang hebben we erover gelopen?

506
00:50:16,510 --> 00:50:41,010
Ik dacht een dag of tien, tien, veertien hebben
we erover gedaan. Om die kilometers af te leggen.

507
00:50:41,010 --> 00:50:44,050
Kunt u omschrijven hoe zo’n
verwoeste stad eruit ziet?

508
00:50:44,320 --> 00:50:50,250
Ja, hoe ziet dat eruit?
Ik heb zoveel gezien.

509
00:50:50,250 --> 00:50:56,660
Ik heb nadien, toen ik dan nog in Duitsland
zat, niet alleen Dresden gezien, maar

510
00:50:56,660 --> 00:50:59,889
ik heb ook Lippstadt gezien, daar zaten
we ook niet ver vandaan, in Watersloh.

511
00:50:59,890 --> 00:51:02,440
Dat is vlakbij Lippstadt.

512
00:51:02,440 --> 00:51:08,930
Ook Lippe-Biesterveld, weet je, die is
daar ook, daar waar Bernhard geboren is.

513
00:51:08,930 --> 00:51:13,056
Dat is daar vlakbij, maar Lippstadt
is daar ook gebombardeerd.

514
00:51:13,190 --> 00:51:16,030
Dat is toendertijd gebombardeerd,
want daar gooiden ze… Natuurlijk kun je

515
00:51:16,030 --> 00:51:23,300
wel zeggen van: ‘Het waren onze
geallieerden, het waren onze broeders.’

516
00:51:23,380 --> 00:51:28,920
Maar met fosforbommen en dan… Fosforbommen
dat is een verschrikkelijk iets.

517
00:51:29,120 --> 00:51:33,080
Want dat brand direct, dat zijn
brandbommen dus, die gaan branden.

518
00:51:33,080 --> 00:51:41,078
Maar als je… als iemand dus daarvoor besproeid
werd laat ik maar zeggen, met dat fosfor, dan

519
00:51:41,079 --> 00:51:46,890
sprong je in het water, maar dan kwam je er
weer uit en dan ging het direct weer branden.

520
00:51:47,320 --> 00:51:51,650
Dat is fosfor. En dat is
een verschrikkelijk iets.

521
00:51:51,650 --> 00:51:55,610
Ik heb dat niet meegemaakt, gezien,
maar ik heb wel de resultaten gezien.

522
00:51:55,610 --> 00:52:00,020
Dus als je dan…. En dat geldt
hetzelfde voor, net als Keulen en Aken.

523
00:52:00,020 --> 00:52:04,000
Dat is een… Lippstadt, zat
ik dus vlakbij en een dagvof

524
00:52:04,001 --> 00:52:08,155
twee na het bombardement
kwamen we dus in Lippstadt.

525
00:52:08,155 --> 00:52:11,390
Toen kwamen we er al. Dus ja,
dat is troosteloos zo’n stad.

526
00:52:11,390 --> 00:52:17,090
Je ziet mensen lopen met, letterlijk,
met hun ziel onder de arm.

527
00:52:17,090 --> 00:52:24,620
Nou, die hebben niks of die zijn alles kwijt
of wat dan ook. Het is een troosteloze aanblik.

528
00:52:24,620 --> 00:52:31,280
Als je dat weleens ziet wat voor verwoestingen
aangaan. Dat is dan de natuur, die dat doet.

529
00:52:31,280 --> 00:52:32,669
Die zoiets verwoest. Net als in Japan.

530
00:52:32,670 --> 00:52:38,210
En je ziet dat dan allemaal en dan denk je
bij jezelf: ‘Ja, zulke dingen heb ik ook

531
00:52:38,210 --> 00:52:43,438
gezien.’ En dan gaat het om een bombardement
of dit door mensenhanden gedaan en dat

532
00:52:43,438 --> 00:52:47,630
is natuurlijk een verschrikking en of het
nou in de ene kant of de andere kant is.

533
00:52:48,140 --> 00:52:53,250
Je moet natuurlijk altijd zielsmedelijden
hebben met de mensen die het overkomt.

534
00:52:53,250 --> 00:52:59,080
Ook al zijn het je vijanden,
want kijk in dat Lippstadt ook,

535
00:52:59,080 --> 00:53:02,712
die vrouwen en die kinderen
kunnen daar ook niks aan doen.

536
00:53:02,770 --> 00:53:09,460
En die liepen daar ook,
rotzooi naar te zoeken.

537
00:53:09,460 --> 00:53:15,210
Dat zie je dan op de televisie hier, als je
dan die restanten ziet van die natuurrampen.

538
00:53:15,210 --> 00:53:24,850
En dat ze dan lopen te zoeken. En dan
denk je: ‘Ja, dat was daar ook zo.’

539
00:53:24,850 --> 00:53:31,660
Mag ik u eens vragen, u moet zelf
maar weten of u ‘m wilt beantwoorden.

540
00:53:31,660 --> 00:53:35,820
U heeft het pas vrij laat
aan uw kinderen verteld.

541
00:53:36,180 --> 00:53:42,430
Wat heeft het met u gedaan zeg maar, de razzia
en hoe heeft u het in uw leven meegedragen?

542
00:53:42,430 --> 00:53:44,450
En waarom heeft u het zo laat verteld?

543
00:53:45,410 --> 00:53:53,410
Hard geworden. Voor jezelf.
Ook hard voor een ander.

544
00:53:53,410 --> 00:53:58,950
Kijk, je bent emotioneel als je het
daarover hebt, maar anders ben je keihard.

545
00:53:58,950 --> 00:54:13,680
Je kan bijvoorbeeld…. Kijk, ik had een baan
waar je dus ook conducteurs moest begeleiden.

546
00:54:14,630 --> 00:54:17,660
De laatste jaren dat
ik in Amersfoort zat.

547
00:54:18,040 --> 00:54:23,920
Maar daar gebeurde nogal eens dat
er iemand voor de trein sprong en

548
00:54:24,350 --> 00:54:27,260
in Ermelo hebben wij gewoond en
daar had je dan ook een stichting.

549
00:54:27,530 --> 00:54:33,980
Een psychriatrische inrichting. Er waren nogal
eens mensen die een eind aan hun leven maakten.

550
00:54:33,980 --> 00:54:37,920
En met dergelijke akkefietjes
werd ik opgetrommeld, want ik had

551
00:54:37,920 --> 00:54:41,771
dan dag en nacht bereikbaarheid
eens in de drie weken een week.

552
00:54:41,771 --> 00:54:44,812
En dan werd ik opgetrommeld,
maar net eender als wat

553
00:54:44,812 --> 00:54:49,070
je daar dan zag liggen, ja,
dat deed mij nooit wat.

554
00:54:49,070 --> 00:54:53,520
Ik had daar gewoon… Dat bedoel ik,
daar ben je zo hard in geworden.

555
00:54:53,520 --> 00:54:55,913
Dat zeiden mijn collega’s weleens die ik dan hier…
Die zeiden dan van: ‘Heb je daar dan geen last

556
00:54:55,914 --> 00:55:03,590
van?’ Ik zei ‘Nee, daar heb ik geen last van.’
Ik kwam thuis en dan, ja, dan nam ik een pilsje.

557
00:55:03,590 --> 00:55:09,610
Toendertijd, nu niet meer, ik drink
niet meer maar… ik was het was het kwijt.

558
00:55:10,200 --> 00:55:17,200
En ja, dat zijn dingen… En misschien ook wel dat
de kinderen een zeiden: ‘Mijn vader is hard.’

559
00:55:17,210 --> 00:55:26,694
In sommige dingen waas ik hard in. En ja, ik
weet wel dat, mijn vader is vroeg gestorven.

560
00:55:26,695 --> 00:55:30,810
Die kreeg een hartinfarct, vandaag
de dag zou dit een fluitje van een

561
00:55:30,810 --> 00:55:37,239
cent zijn maar die was twee-en-zestig
jaar dat hij dus gestorven is.

562
00:55:37,239 --> 00:55:38,974
Mijn moeder kwam me halen.

563
00:55:38,975 --> 00:55:43,200
Ik woonde, wij woonden recht tegenover
mijn moeder en die kwam ’s nachts

564
00:55:43,200 --> 00:55:48,830
kloppen van, of roepen van: ‘Kom
eens effe gauw want pa is niet goed.’

565
00:55:48,830 --> 00:55:50,420
Maar hoe kwam dat dan?

566
00:55:56,920 --> 00:56:06,740
Ja, door de hardheid wat je hebt meegemaakt. Als
ik daar was ook, als ik op mijn donder kreeg.

567
00:56:07,980 --> 00:56:10,210
Je had er gewoon maling aan.

568
00:56:10,350 --> 00:56:16,500
Ik bedoel, ik wist wel vooraf dat ik
een pak slaag zou krijgen als ik dat

569
00:56:19,640 --> 00:56:26,660
zou doen of laten maar dat…dat zijn
dingen dat je dus zegt van misschien had

570
00:56:26,660 --> 00:56:33,760
ik wat…, rare uitdrukking, wat tederder
moeten zijn, voor sommige dingen.

571
00:56:51,850 --> 00:57:04,240
Dus de één die, bij wijze van spreken, die dan
verkeerde dingen deed…nou je krijgt je ontslag,

572
00:57:04,280 --> 00:57:08,180
en dat vroeg ik dan aan, ik kon het zelf
natuurlijk niet, maar dat moet je dan aanvragen.

573
00:57:08,180 --> 00:57:14,590
‘Ja, moet dat dan?’, ‘Ja, dat moet.’ Klaar.
Punt uit. Maak er geen punt van. Dus dat zegt…

574
00:57:14,590 --> 00:57:19,260
U zegt, door de oorlog, door de
razzia ben ik harder geworden,

575
00:57:19,330 --> 00:57:23,970
maar u raakt wel ontroerd als u
bepaalde episodes…hoe komt dat dan?

576
00:57:23,970 --> 00:57:24,471
Ja, dat weet ik niet.

577
00:57:24,472 --> 00:57:36,320
Dat is iets… omdat dat je… de herinneringen,
die je dan hebt, en dat je dat dan deels

578
00:57:36,320 --> 00:57:46,210
misschien weer in je gevoel meemaakt, dat je
de… omdat je dan op dat moment je eigen inhoudt.

579
00:57:46,210 --> 00:57:51,260
Kijk, als ik net als toen ik
daar in dat Rognau zat dat je

580
00:57:51,260 --> 00:57:56,520
die opleiding zogenaamd kreeg,
dat ging ook met slag of stoot.

581
00:57:56,520 --> 00:58:03,050
Dat je bij wijze van spreken…kijk je had toen
nog bepaalde dingen niet, dus als wij dan

582
00:58:03,050 --> 00:58:08,410
ergens kwamen gingen we bijvoorbeeld een
brood jatten bij de bakker en op een gegeven

583
00:58:08,410 --> 00:58:13,310
moment kwamen ze daar achter en dan zeiden
ze: ‘Nou je word erschossen’, weet je niet?

584
00:58:13,310 --> 00:58:16,780
Zeiden ze dan. Ja, dan dreigden ze
daarmee. Dat deden ze natuurlijk niet.

585
00:58:16,780 --> 00:58:22,030
Maar als dat nu bovenkomt dan zeg je
ja dat zijn momenten dat je zegt van…

586
00:58:22,100 --> 00:58:32,810
dan sta je toch wel heel even… hoe
kom je erbij om dat dan toch te doen?

587
00:58:32,810 --> 00:58:34,960
En ja en je deed dat.

588
00:58:34,960 --> 00:58:40,280
En je wist van tevoren dat je
er een paar…flink pak slaag van

589
00:58:40,280 --> 00:58:46,990
zou krijgen, en nou ja goed, dan…
maar dat wachtte je gewoon af.

590
00:58:48,330 --> 00:58:51,050
Dat… ja.

591
00:58:51,050 --> 00:58:56,660
En dan even vooral de vraag: waarom heeft u
het eigenlijk zo laat aan uw kinderen verteld?

592
00:58:56,660 --> 00:59:01,820
Ja, omdat ze er niet naar vroegen.

593
00:59:01,820 --> 00:59:09,590
Als ze er naar vragen dan… maar, het
begin… kijk, ik ga niet uit mijzelf

594
00:59:09,590 --> 00:59:13,256
zeggen van kom ik breng jou naar bed,
ik zal je even een verhaaltje vertellen.

595
00:59:13,256 --> 00:59:14,954
Ik bedoel, dat deed je niet.

596
00:59:15,060 --> 00:59:23,173
Maar als dan de kinderen op school… op school
hoorden over de oorlog en dat ze lessen kregen

597
00:59:23,173 --> 00:59:29,560
over de oorlog en wat er allemaal gebeurd was,
dat ze thuiskwamen en dat ze zeiden ‘pa…heb

598
00:59:29,560 --> 00:59:37,530
je dit en heb je dat’, en over die razzia, ja
en dan komt natuurlijk…dan ga je pas vertellen.

599
00:59:37,530 --> 00:59:52,350
Dus ja… het is ja… het is gelukkig voorbij. We
hebben nou een goed leven. Nou, goed… hahaha.

600
00:59:52,350 --> 01:00:07,647
Maar denk erom, alles zit niet mee hè? Want
wij hadden dus…toen…dat pak dat was de tas en

601
01:00:07,830 --> 01:00:14,680
die jurk heeft zij ook weer van een vriendin
op de kop getikt, maar de kwestie was dat op

602
01:00:14,680 --> 01:00:22,660
de dag dat wij trouwden, toen dachten we:
‘Nou de auto die komt, maar er kwam geen auto.

603
01:00:23,040 --> 01:00:28,780
En toen ging mijn vader naar de
telefooncel, en die zou even gaan bellen

604
01:00:28,780 --> 01:00:31,770
waar die auto bleef, toen zeiden ze:
‘Nee die komt volgende week pas.’

605
01:00:31,770 --> 01:00:36,920
En die week daarop kwam inderdaad
die trouwauto, maar voor die tijd

606
01:00:36,920 --> 01:00:41,590
kwam er een trouwauto, een gewone
taxi, maar geen versierde auto.

607
01:00:41,980 --> 01:00:48,140
Dat heb ik nou echt gejat in Duitsland,
want ik zat bij die kledingafdeling,

608
01:00:48,140 --> 01:00:54,080
dus wij… ik had wel drie, vier kostuums
meegenomen, en die heb ik dus meegenomen,

609
01:00:54,080 --> 01:01:00,290
maar ééntje hadden we er dus zelf
aangehad en meegenomen daarvandaan, maar de

610
01:01:00,290 --> 01:01:03,720
rest, die andere kostuums hebben ze
allemaal aan de grens achterover gedrukt.

611
01:01:03,720 --> 01:01:05,690
Dus die hebben ze daar gehouden.

612
01:01:05,910 --> 01:01:18,440
Maar dat was dan nog ééntje dan die we dus nog
hadden kunnen redden. Ja? Dat was onze trouwdag.

613
01:01:18,440 --> 01:01:24,240
En daar was natuurlijk eventjes
naar de kerk, want wij trouwden

614
01:01:24,680 --> 01:01:31,200
twee keer hè? Eén keer voor de
wet, en dan nadien voor de kerk.

615
01:01:31,880 --> 01:01:38,210
En dat was dus de
trouwfoto van de kerk.

616
01:01:38,210 --> 01:01:46,560
mevrouw Bergs: Ik kan hier nog wel een
verhaaltje van vertellen, want we moesten

617
01:01:46,560 --> 01:01:53,350
even in de pastorie blijven staan hè,
en dat bleef maar zo, dat bleef maar zo.

618
01:01:53,350 --> 01:02:03,250
En toen komt er een pater naar me toe, die
zegt ‘Jjongedame, wanneer komt de bruid nou?

619
01:02:06,940 --> 01:02:17,840
Ik zeg dat ben ik. O, zegt hij, ik dacht
dat je het bruidsmeisje was Ja dat was mooi.

620
01:02:17,940 --> 01:02:21,320
Nou ja toen mochten we de kerk in.