1
00:00:25,760 --> 00:00:27,130
Maria, vertel eens over jullie
gezin van vroeger, rond de oorlog?

2
00:00:27,130 --> 00:00:36,329
Voor de oorlog? Onze moeder kwam uit
Swolgen en die is getrouwd met onze vader.

3
00:00:36,330 --> 00:00:40,820
Hij was weduwnaar en bleef zitten met
vijf kleine kinderen. Ik was de oudste.

4
00:00:40,820 --> 00:00:45,140
Dus ik werd hartstikke
verwend. Dat is gewoon.

5
00:00:45,320 --> 00:00:52,260
Toen kwam onze Riek daarna, na anderhalf of
twee jaren. En toen was ik kennelijk jaloers.

6
00:00:52,260 --> 00:00:58,440
Ik ben toen naar grootmoeder en grootvader in
Swolgen gegaan. Dat was ome Lei en tante Trui.

7
00:00:58,660 --> 00:01:03,718
Daar ben ik hartstikke verwend. Dat is
gewoon. Daar ben ik heel veel geweest.

8
00:01:03,718 --> 00:01:05,470
Daarna ben ik toch
weer naar huis gegaan.

9
00:01:05,470 --> 00:01:15,370
Dat moest. In 1938, toen moest ik naar oom
Pierre, die woonde in Swolgen, net voor de kerk.

10
00:01:15,930 --> 00:01:18,710
Hij moest in dienst.
Tante Toos was bang.

11
00:01:19,420 --> 00:01:25,290
Zij had daar een drogisterij en toen ben
ik daar als kind van 9 jaren gaan wonen.

12
00:01:25,290 --> 00:01:30,060
Ik ging met de Swolgense
meisjes te voet naar de

13
00:01:30,060 --> 00:01:33,250
school in Tienray en ’s
avonds om vier uur weer terug.

14
00:01:33,250 --> 00:01:38,360
En tussen de middag ging ik naar huis.
Dat heb ik toen altijd heel graag gedaan.

15
00:01:38,360 --> 00:01:43,120
Toen is de oorlog uitgebroken. Op
die dag was ons moeder in Eindhoven.

16
00:01:43,860 --> 00:01:48,640
Die is toen met de motor van oom
Albert teruggekomen. Tot bij De Lind.

17
00:01:48,640 --> 00:01:53,790
Toen heeft een van de mensen van De
Lind ons moeder over de bomen geholpen.

18
00:01:53,790 --> 00:01:54,970
Die bomen lagen allemaal over de
weg. Ze is toch naar huis gekomen.

19
00:01:54,970 --> 00:01:59,980
Waar wij allemaal heel blij mee waren

20
00:02:01,050 --> 00:02:04,650
Wat had je vader voor een bedrijf?

21
00:02:04,650 --> 00:02:14,113
Een schoenwinkel en schoenmakerij. Wij hadden in
OirIo, Meerlo, Wanssum en Blitterswijck klanten.

22
00:02:14,113 --> 00:02:16,550
In Wanssum zelfs heel veel klanten.

23
00:02:16,850 --> 00:02:18,930
En een groot gezin,
met hoeveel kinderen?

24
00:02:18,930 --> 00:02:25,750
Mijn vader had er naderhand negen. We waren
met vijf en daar kwamen er nog vier bij.

25
00:02:25,750 --> 00:02:29,950
Waren ze bij jullie thuis streng?

26
00:02:29,950 --> 00:02:35,420
Ja. Onze vader was behoorlijk
streng en enorm katholiek.

27
00:02:35,810 --> 00:02:44,030
’s Zondags moesten we drie keer naar
de kerk. Dat was toen. Dat was echt wel.

28
00:02:44,030 --> 00:02:51,490
Onze moeder was de goedheid zelf. Vader
was wel rechtvaardig, maar streng.

29
00:02:52,710 --> 00:02:58,880
Hij had ook veel voor andere mensen
over. Hij was echt een verenigingsmens.

30
00:03:01,200 --> 00:03:06,390
Ik had vaak de indruk dat
heel veel inwoners van Tienray

31
00:03:06,390 --> 00:03:09,870
van de goedheid van mijn
ouders geprofiteerd hebben.

32
00:03:09,870 --> 00:03:17,150
En zeker van onze moeder. Ik zal geen namen
noemen die daar echt misbruik van gemaakt hebben.

33
00:03:17,150 --> 00:03:24,730
Toen de oorlog uitbrak, werd daar
thuis met de kinderen over gesproken?

34
00:03:24,730 --> 00:03:30,070
Ja, wij werden allemaal uit bed
gehaald toen de oorlog uitbrak.

35
00:03:30,070 --> 00:03:33,160
En wij stonden met vader te
kijken naar de vliegtuigen.

36
00:03:34,290 --> 00:03:41,070
Onze vader zei altijd, hij had dat al
eerder gezegd, de oorlog breekt uit.

37
00:03:41,070 --> 00:03:45,940
De Duitsers vallen hier binnen. En van
die kant heeft hij ook gelijk gehad.

38
00:03:45,940 --> 00:03:48,310
Hij zei tegen onze moeder,
je gaat zo vaak naar

39
00:03:48,310 --> 00:03:51,346
Eindhoven dat ik dadelijk
alleen met de kinderen zit.

40
00:03:51,347 --> 00:03:56,190
En zo was het. Onze Jan was in
dienst, die lag op de Grebbeberg.

41
00:03:56,210 --> 00:04:01,400
Wat hij meegemaakt heeft, heeft hij nooit
verteld. Nooit iets over de oorlog verteld.

42
00:04:02,450 --> 00:04:09,520
Toen ze met een Jodenkind kwamen was onze
Jan ook thuis. Dat was ook een onderduiker.

43
00:04:09,540 --> 00:04:12,370
Hoe oud was jij in de oorlog?

44
00:04:12,370 --> 00:04:17,540
Ik was twaalf toen de oorlog uitbrak.

45
00:04:17,540 --> 00:04:20,530
En toen ineens kwam er bij
jullie een Joods kindje?

46
00:04:20,530 --> 00:04:24,640
Ineens! Ineens! Onze vader
zat eigenlijk in het verzet.

47
00:04:24,640 --> 00:04:31,570
We mochten nooit in zijn jaszakken komen,
want daar zaten altijd illegale blaadjes in.

48
00:04:31,770 --> 00:04:39,170
Maar toen hebben wij Floortje gekregen.
Bij tante Toos was ook zo’n Jodenkind.

49
00:04:39,170 --> 00:04:46,550
Ik ging veel naar tante Toos en Hanna
van de Voort. Hoe ik dat heb ervaren?

50
00:04:46,550 --> 00:04:52,820
Ik vond het niet prettig. Het kind
kwam uit Amsterdam, dat wist niets.

51
00:04:52,940 --> 00:04:56,520
Ik stommerik, ik ging vertellen
over Jezus en dat die aan het

52
00:04:56,520 --> 00:05:04,312
kruis genageld was en dat die
rot Joden dat gedaan hadden.

53
00:05:04,313 --> 00:05:11,030
Maar zij nam eigenlijk wel revanche. Vroeger werd
de was op de bleek gelegd. En wat deed dat kind.

54
00:05:11,140 --> 00:05:21,610
Die liep daar overheen. Omdat ik dat verteld had.
Logisch van dat kind. Maar, wat moet ik zeggen.

55
00:05:21,690 --> 00:05:28,230
Ik moest thuis gewoon alles doen. Ik heb
er eigenlijk alleen maar werk mee gehad.

56
00:05:28,230 --> 00:05:31,790
Wisten jullie dat het
een Joods kindje was?

57
00:05:31,790 --> 00:05:36,380
Ik wel, maar de rest
niet. De rest niet.

58
00:05:36,380 --> 00:05:41,220
Wat zei je vader dan
tegen de andere kinderen?

59
00:05:41,220 --> 00:05:41,783
Over dat kind?

60
00:05:41,783 --> 00:05:46,230
Dat het een Joods kind was en dat het uit Amsterdam
kwam en dat ik het tegen niemand mocht zeggen.

61
00:05:46,610 --> 00:05:51,940
De rest wist niets, die dachten dat het
eigenlijk weet ik waar vandaan kwam.

62
00:05:51,940 --> 00:05:57,560
Maar Hanna van de Voort en Nico die hebben dat
kind gebracht. Maar Hanna kwam ook heel veel.

63
00:05:57,560 --> 00:06:02,250
Naderhand was er een Sonja en
Vera bij Hanna. Die kwamen ook.

64
00:06:02,250 --> 00:06:09,310
Die liepen bij ons thuis
eigenlijk in en uit.

65
00:06:09,310 --> 00:06:10,089
Toen die kinderen bij jullie
waren, deden ze toen met alles mee?

66
00:06:10,090 --> 00:06:14,510
Ze gingen mee naar school, gingen mee
naar de kerk en ze aten gewoon mee.

67
00:06:14,510 --> 00:06:20,589
Ik weet nog, dat is een mooi verhaal.
Ik weet niet hoe oud jij bent.

68
00:06:20,590 --> 00:06:31,830
Jij hebt de oorlog niet meegemaakt. Onze
vader had achter de winkel een grote kamer.

69
00:06:32,550 --> 00:06:38,060
Daar had onze vader de werkplaats en daar
stond een tafel. Daar aten wij ook aan.

70
00:06:38,060 --> 00:06:43,360
En toen kwam de moeder van
Wim door de winkel en zij werd

71
00:06:43,360 --> 00:06:47,420
kwaad omdat Wim gewoon aan tafel
zat en vis aan het eten was.

72
00:06:49,350 --> 00:06:54,590
Dat mocht hij schijnbaar niet hebben. En
toen zei onze vader; “Komt u daarvoor.

73
00:06:54,590 --> 00:07:00,730
Ik dacht dat je voor je zoon kwam.” “Dat doe ik
ook, maar ik kom hem niet halen voor september.

74
00:07:00,730 --> 00:07:06,330
Ik heb een nieuwe vriend en ik wil eerst
trouwen”, zei ze. Zoveel gaf zij om haar zoon.

75
00:07:06,330 --> 00:07:08,110
Ook geen fluit natuurlijk!

76
00:07:08,110 --> 00:07:09,600
De Joodse kinderen gingen mee

77
00:07:09,600 --> 00:07:14,790
Ze gingen gewoon mee naar de
kerk. Ze gingen mee naar het lof.

78
00:07:14,790 --> 00:07:18,374
Ze gingen mee naar het lof en ze
gingen mee naar de school. Te communie?

79
00:07:18,374 --> 00:07:20,900
Dat weet ik niet, maar ik geloof
het ook nog. Ze ging gewoon mee.

80
00:07:21,010 --> 00:07:29,000
Je gaf ze een kerkboek en een rozenkrans
en dan gewoon mee naar de kerk.

81
00:07:29,000 --> 00:07:36,110
Volgens Harry Dietz was Nahon daar het kwaadst over
dat de kinderen gewoon mee naar de kerk gingen.

82
00:07:36,110 --> 00:07:37,130
Maar waarom ook niet?

83
00:07:38,090 --> 00:07:42,570
Want als je deze kinderen anders zou
behandelen voelden ze zich toch ook anders!

84
00:07:42,570 --> 00:07:43,930
Wie is Nahon?

85
00:07:43,930 --> 00:07:44,872
De man die ons verraden heeft.

86
00:07:44,872 --> 00:07:53,840
Die logeerde in die tijd in het huis waar
naderhand Hotel de Groene Lantaarn was.

87
00:07:53,840 --> 00:08:01,510
Daar woonde toen een Wijnhoven. Daar
was Nahon in de kost. Dus. Wat die was?

88
00:08:01,510 --> 00:08:03,060
Of dat ook een Jood was?

89
00:08:04,340 --> 00:08:06,800
Had die contact met de Duitsers?

90
00:08:06,960 --> 00:08:08,560
Schijnbaar wel.

91
00:08:08,560 --> 00:08:13,260
Ze speelden met jullie mee, de
Joodse kinderen bij jullie thuis?

92
00:08:13,260 --> 00:08:16,830
Ja, dat was gewoon.

93
00:08:17,500 --> 00:08:19,610
Ze waren plezierig.

94
00:08:19,610 --> 00:08:25,320
Ze deden alles gewoon mee.

95
00:08:25,410 --> 00:08:25,760
Ze werden niet voorgetrokken.

96
00:08:25,760 --> 00:08:31,079
Neen, dat deed onze vader niet. Onze moeder
kon dat nog wel eens doen, maar vader niet.

97
00:08:31,080 --> 00:08:32,656
Dit hoef je niet op te nemen.

98
00:08:32,657 --> 00:08:37,227
Vader lag te slapen met de mond
open en tegen Wim zeiden wij hij

99
00:08:37,270 --> 00:08:40,604
zei ome Jan en tante Gonda doe
maar suiker in de mond van vader.

100
00:08:40,830 --> 00:08:49,910
En kwaad dat vader werd. Wij durfden dat
niet, Wim wel. Dat zijn van die leuke dingen.

101
00:08:49,910 --> 00:08:51,850
Hij haalde net zo’n
kattenkwaad uit als jullie?

102
00:08:51,850 --> 00:08:58,330
Ja, ik wil maar zeggen. Ze werden niet
voorgetrokken en kregen ook niets extra´s.

103
00:08:58,330 --> 00:09:04,300
Ze deelden alles met ons, ook de kleren en alles,
want zij hadden niets. Die hadden echt niets.

104
00:09:05,210 --> 00:09:13,830
Wim had niets, maar Floortje had
ook niets. Dus ook het ondergoed.

105
00:09:13,830 --> 00:09:18,540
Ik was er als kind zijnde niet zo gelukkig
mee. Ik had er het meeste werk mee.

106
00:09:18,540 --> 00:09:26,390
Ik had er eigenlijk weer eentje bij. En toen
Wim kwam, vond ik het helemaal niet zo leuk.

107
00:09:26,790 --> 00:09:27,180
Waarom niet?

108
00:09:27,180 --> 00:09:31,900
Dat weet ik niet. We waren met vier
meisjes en toen kwam er een jongen bij.

109
00:09:35,500 --> 00:09:38,740
Was er bij jullie thuis wel
eens angst om verraden te worden?

110
00:09:38,740 --> 00:09:41,220
Jawel, er was altijd angst.
Onze vader was heel angstig.

111
00:09:42,430 --> 00:09:48,110
En we hebben dat gevoel ook heel lang gehad
na die tijd. Vader is altijd angstig geweest.

112
00:09:48,210 --> 00:09:56,040
Ook in de oorlog. Ook met die illegale blaadjes
die hij had. Hij was vaak weg ‘s avonds.

113
00:09:56,040 --> 00:10:00,290
Waarheen weet ik niet.
Maar ik denk ook zoiets.

114
00:10:01,640 --> 00:10:07,250
En met wie hij verder in het
verzet zat, dat weet ik niet.

115
00:10:07,250 --> 00:10:08,820
Praatte hij daar niet over?

116
00:10:08,820 --> 00:10:10,760
Nee, daar werd niet over gesproken.

117
00:10:10,760 --> 00:10:16,230
Het enige waarmee hij veel sprak dat
was vrouw Dietz en Hanna van de Voort.

118
00:10:16,230 --> 00:10:20,420
Dat waren de enige plaatsen
waar die van ons thuis kwamen.

119
00:10:20,420 --> 00:10:26,800
En bij oom Pierre, Dietz en bij Van de
Voort. Bij de buren kwam ons moeder nooit.

120
00:10:26,800 --> 00:10:37,150
Naderhand wel bij oude vrouw Meuffels van
de Edah. Maar verder kwam onze moeder niet.

121
00:10:37,150 --> 00:10:40,890
Is er weleens spanning bij
jullie thuis geweest in de oorlog?

122
00:10:40,890 --> 00:10:47,324
Ja. Onze Jan was ondergedoken. Toen de
bevrijding kwam, wisten ze niet waar hij zat.

123
00:10:47,324 --> 00:10:49,759
Waar mijn zus was, die non
was, wisten ze ook niet.

124
00:10:49,760 --> 00:10:53,660
Die is in 1942 in het klooster
gegaan, daar wisten ze ook niets van.

125
00:10:53,660 --> 00:10:59,730
Het waren toch twee kinderen van onze
vader waarvan hij niet wist waar ze waren.

126
00:10:59,730 --> 00:11:02,920
Heeft het lang geduurd
voordat ze terugkwamen?

127
00:11:02,920 --> 00:11:12,400
Onze Jan heeft toen een tandem gehuurd
bij ik zeg altijd, de smid van Swolgen.

128
00:11:12,400 --> 00:11:17,940
Ik ben er nu pas achter gekomen
dat dat een Brouwers is.

129
00:11:17,940 --> 00:11:24,470
Hij had toen een vriendin
uit Noordwijkerhout en die

130
00:11:24,470 --> 00:11:27,640
zijn toen met de tandem
naar Noordwijkerhout gegaan.

131
00:11:28,480 --> 00:11:31,900
Het was ondertussen mei
voordat die terugwaren.

132
00:11:32,780 --> 00:11:36,908
Telefoon was er niet dus het
was thuis echt wel spannend.

133
00:11:37,230 --> 00:11:45,320
Van twee wisten ze helemaal niets… En toen hebben
ze met de razzia onze Cor en onze Mart meegenomen.

134
00:11:45,320 --> 00:11:50,570
Cor was gehandicapt, die had vroeger
kinderverlamming gehad, die hebben ze ook meegenomen.

135
00:11:50,570 --> 00:11:57,950
Die heeft schijnbaar in Friesland of daar ergens
gezeten. Het was juli voordat hij terugkwam.

136
00:11:57,950 --> 00:12:05,120
Onze Mart was helemaal verzwakt. Die heeft lang
op bed gelegen omdat hij helemaal niets kon.

137
00:12:06,170 --> 00:12:11,360
Dus die waren opgehaald. Dat ze ook
een gehandicapte mee kunnen nemen!!

138
00:12:15,250 --> 00:12:18,290
Waarom hebben uw ouders
Joodse kinderen opgenomen?

139
00:12:19,690 --> 00:12:25,710
Ze hadden er medelijden mee.
Denk ik. Ons vader was gewoon zo.

140
00:12:25,710 --> 00:12:28,600
Had dat met zijn geloof te maken?

141
00:12:29,100 --> 00:12:29,600
Wablief?

142
00:12:29,600 --> 00:12:32,160
Had dat met zijn geloof te maken?

143
00:12:32,160 --> 00:12:34,068
Ik denk het. Hij wilde gewoon
goed zijn voor iedereen.

144
00:12:34,068 --> 00:12:40,490
Als je bij hem in de winkel kwam
en zei; “Van Geffen ik heb schoenen

145
00:12:40,490 --> 00:12:43,850
nodig maar kan het niet betalen”,
dan gaf hij de schoenen gewoon mee.

146
00:12:43,850 --> 00:12:50,590
Vader organiseerde naderhand
ook altijd reizen naar Banneux.

147
00:12:50,590 --> 00:12:56,260
Ook voor mensen die het niet
konden betalen deed hij dat. Dus.

148
00:12:57,230 --> 00:12:58,700
Denk dat het met zijn geloof
van vader te maken had.

149
00:12:58,700 --> 00:13:02,536
Hoelang zijn die kinderen bij
jullie geweest in totaal?

150
00:13:02,650 --> 00:13:05,090
Floortje dat weet ik niet.
Ik denk toch twee jaar.

151
00:13:05,090 --> 00:13:07,080
Toch twee jaar!

152
00:13:07,690 --> 00:13:12,400
En Wim toch wel ruim een jaar.

153
00:13:14,070 --> 00:13:22,170
Want die is toen in augustus gekomen –ja ook een
jaar- en gebleven tot het jaar daarna in september.

154
00:13:22,170 --> 00:13:24,740
Floortje weet ik niet precies
wanneer die gekomen is.

155
00:13:24,740 --> 00:13:28,664
Die was er voordat we het
goed en wel in de gaten hadden.

156
00:13:28,664 --> 00:13:33,680
Zij werd door Hanna gebracht, die
kwam uit Amsterdam, dat was gewoon.

157
00:13:33,680 --> 00:13:39,365
Jullie hadden Joodse kinderen in
Tienray, jullie hadden een schoenmakerij.

158
00:13:39,365 --> 00:13:47,720
Spraken de Tienrayse kinderen er nooit met
jullie over: “Hebben jullie onderduikers?”

159
00:13:47,720 --> 00:13:50,730
Neen, dat kwam niet
ter sprake bij ons.

160
00:13:50,850 --> 00:13:58,060
Onze vader zei gewoon die is van mijn zuster
uit Amsterdam of weet ik waar vandaan.

161
00:13:58,060 --> 00:13:59,690
Of Rotterdam?

162
00:13:59,690 --> 00:14:02,640
Of uit Rotterdam of uit
Amsterdam En naderhand van Wim

163
00:14:02,640 --> 00:14:06,502
zei hij, ja, die is van Dorn,
van onze Riek uit Eindhoven.

164
00:14:09,000 --> 00:14:15,680
Hij was ook Wim Dorn terwijl hij eigenlijk
Cohen heette. Maar die is niet opgehaald.

165
00:14:19,330 --> 00:14:23,300
Die zei gewoon ome Jan en
tante Gonda, tegen mijn ouders.

166
00:14:23,300 --> 00:14:26,464
Floortje niet, die zei eigenlijk
gewoon vader en moeder.

167
00:14:26,464 --> 00:14:35,600
Ik weet ook niet hoe oud Floortje was toen ze
kwam. Een jaar of acht denk ik, toen ze kwam.

168
00:14:37,220 --> 00:14:40,510
Was Floortje de Paauw haar eigen naam?

169
00:14:40,510 --> 00:14:48,920
Floortje de Paauw was haar eigen naam. Was ook
geen gekke naam. Floortje de Paauw. Cohen wel.

170
00:14:49,760 --> 00:14:56,490
Want Wim heette Cohen. Dat was een Joodse
naam. Maar dit was gewoon Floortje de Paauw.

171
00:14:56,720 --> 00:15:01,850
Ze ging ook gewoon naar school, die ging
mee naar school, die ging mee naar de kerk.

172
00:15:02,970 --> 00:15:13,680
Ik heb ze nog bidden geleerd. Ik denk nu ook wel
eens, nou ja. Ik was een meisje van vijftien.

173
00:15:13,680 --> 00:15:16,150
Ik sjouwde thuis altijd,
was altijd aan het werken.

174
00:15:16,150 --> 00:15:24,260
Die non van ons, Daatje, was
in het klooster sinds 1942.

175
00:15:24,260 --> 00:15:32,450
Ons moeder zat toch met die vier jongens en
vier meisjes, drie dan. Dan was ik de dupe.

176
00:15:32,450 --> 00:15:39,030
Thuis hebben ze een proces gekregen omdat
ik teveel thuis was van de achtste klas.

177
00:15:40,600 --> 00:15:45,410
Kun je dat niet zien dat ik de
achtste klas niet gedaan heb.

178
00:15:45,411 --> 00:15:52,200
Neen, ik wil maar zeggen, ik moest
gewoon werken. Ik vond dat ook niet erg.

179
00:15:52,200 --> 00:15:54,500
Jullie hadden op een zeker moment
twee Joodse kinderen in huis?

180
00:15:54,500 --> 00:16:07,670
Ja, maar die ene was al weg. Ja, want Floortje
hebben ze opgehaald 31 juli op 1 augustus 1944.

181
00:16:07,670 --> 00:16:17,190
Ik sliep toen boven. Wij werden wakker van de
herrie. Er was overal licht. Overal was licht aan.

182
00:16:17,430 --> 00:16:21,760
Toen zei ik: Wat zou er
eigenlijk aan de hand zijn?

183
00:16:22,510 --> 00:16:26,320
Die Duitser dat was een
Nederlander, een SS-er denk ik.

184
00:16:26,540 --> 00:16:32,770
Ik was nog boven maar onze Jan was er en onze
Mart was er. Dat was ook een onderduiker.

185
00:16:32,770 --> 00:16:36,240
Die gingen naar boven. Onze
Jan sloop naar beneden.

186
00:16:36,240 --> 00:16:43,190
En die is naderhand bij moeder uit
het raam gesprongen. Die was weg.

187
00:16:45,000 --> 00:16:51,770
Spreek ik te vlug? Hij was onderduiker en
die moest weg. Hij is naderhand ook gegaan.

188
00:16:51,770 --> 00:17:01,070
Hij is ook niet lang meer thuis geweest. Floortje
die lag beneden. En ons moeder lag in bed.

189
00:17:02,350 --> 00:17:06,650
Maar die durfde niet op te staan.
Want je had vroeger die opkamers.

190
00:17:06,660 --> 00:17:14,680
Vader had allemaal illegale blaadjes bij haar
in bed gelegd. Die durfde eigenlijk niets.

191
00:17:14,680 --> 00:17:18,190
En toen heb ik Floortje
moeten aankleden.

192
00:17:18,190 --> 00:17:27,940
En vader stond in de keuken met de hand omhoog en
er stond er eentje van de SS met een geweer erbij.

193
00:17:27,940 --> 00:17:29,240
En een ging mij achterna.

194
00:17:29,240 --> 00:17:37,510
Vader heeft nog het trouwboekje gepakt, want hij
zei dat ik dan die non was. Ja, die was toen non.

195
00:17:37,920 --> 00:17:40,580
Maar dat klopte niet met de leeftijd.

196
00:17:40,580 --> 00:17:49,340
Die heb ik aan moeten kleden, dat kind. Met
heel veel pijn. Ik heb haar nog geknuffeld.

197
00:17:50,020 --> 00:17:55,350
En toen zei ze: “Maria ik kom niet meer terug.”
En ik zei nog: “Jawel Floortje.” “Nee”, zei ze.

198
00:17:55,350 --> 00:17:59,859
Toen zei zo’n SS-er tegen mij; “Doe haar ook
maar een sjaal om.” Dat zal ik nooit vergeten.

199
00:17:59,860 --> 00:18:06,340
Ik zei nog: ”Daar kun jij haar mee
ophangen.” Ik was echt niet bang in die tijd.

200
00:18:06,340 --> 00:18:10,100
Maar ik stond er wel.

201
00:18:10,100 --> 00:18:14,980
Als kind van vijftien jaar. Dat
is toch wel een hele indruk.

202
00:18:16,020 --> 00:18:20,292
Onze vader stond in een hoek, en daar
stond ze ook zo. En onze moeder lag in bed.

203
00:18:21,300 --> 00:18:26,210
Die durfde niets, die kon niets.
Anders hadden ze dat ook nog ontdekt.

204
00:18:26,210 --> 00:18:33,210
Ja, onze moeder durfde niet op te staan.
Die had allemaal die blaadjes in bed liggen.

205
00:18:33,560 --> 00:18:40,840
Toen vader weg was kwam ze. Ik vond het wel
griezelig dat onze vader daar in de hoek stond.

206
00:18:42,950 --> 00:18:43,740
Met een geweer!

207
00:18:43,740 --> 00:18:49,530
Ik moest Floortje aankleden,
en toen zeiden ze doe er mee een

208
00:18:49,530 --> 00:18:50,173
sjaal, toen zei ik dan kunnen
jullie haar meteen ophangen.

209
00:18:50,173 --> 00:18:59,980
Bah! Jong was ik. Je wist niet wat
je zei. Maar je was wel agressief.

210
00:19:01,390 --> 00:19:08,720
En het is toch akelig als ze je vader meenemen
op een vrachtwagen. En toen oom Pierre ook nog.

211
00:19:09,040 --> 00:19:17,492
Broer van moeder. Die woonde schuin tegenover
ons. Ja, dat is toch echt niet leuk.

212
00:19:17,770 --> 00:19:21,260
Je moet er ook niet
teveel over nadenken,

213
00:19:21,260 --> 00:19:25,960
Zijn ze met de vrachtwagen afgevoerd?

214
00:19:25,960 --> 00:19:27,510
Gewoon in een vrachtwagen.

215
00:19:27,510 --> 00:19:34,970
En toevallig dat onze vader ‘s avonds daarvoor tegen
mij zei want thuis hadden we ook nog een radio.

216
00:19:35,090 --> 00:19:39,640
“Wil jij de radio tussen de boerenkool
zetten.” Dat heb ik ´s avonds gedaan.

217
00:19:40,250 --> 00:19:44,000
En we hadden naderhand een
radio in de schuilkelder,

218
00:19:44,000 --> 00:19:47,030
want Floortje moest
geregeld in de schuilkelder.

219
00:19:47,260 --> 00:19:51,880
Zij vond het raar dat daar
muziek was. Ja, daar was muziek.

220
00:19:51,910 --> 00:20:00,240
Onze vader ging er met vrouw Dietz elke
keer naar Radio Oranje luisteren. Ja.

221
00:20:00,240 --> 00:20:01,370
In de schuilkelder?

222
00:20:02,350 --> 00:20:04,299
Ja, in de schuilkelder.

223
00:20:04,300 --> 00:20:05,355
Bij jullie thuis?

224
00:20:05,356 --> 00:20:05,677
Bij ons thuis. Daarachter.
Wij hadden een grote tuin.

225
00:20:05,677 --> 00:20:12,660
En daar achter hadden ze twee schuilkelders
gebouwd. En tussen Dietz en ons was de haag open.

226
00:20:12,991 --> 00:20:20,692
Want vrouw Dietz kwam elke morgen. Dat waren twee
handen op een buik, vrouw Dietz en onze vader.

227
00:20:21,524 --> 00:20:23,490
Eigenlijk een goed mens,
zo moet ik het zeggen.

228
00:20:23,490 --> 00:20:25,570
En Floortje is weggegaan

229
00:20:25,570 --> 00:20:31,350
Floortje hebben ze toen opgehaald, vader hebben ze
meegenomen. Oom Pierre hebben ze toen meegenomen.

230
00:20:31,350 --> 00:20:43,590
Zijn er meer opgehaald. Bij Cruijsberg, Bartels
weet ik niet. Nee, hé. En dan Van Leest en Hanna.

231
00:20:44,640 --> 00:20:51,930
Onze vader is naderhand ook teruggekomen en toen
is hij ondergedoken bij, ik meen, Cox over de Beek.

232
00:20:51,930 --> 00:20:59,430
Een paar dagen. En toen was Hanna terug
En toen kregen wij Wim. Wim Cohen.

233
00:21:00,190 --> 00:21:06,780
Ons vader noemde hem Wim Dorn. Hij had een
zuster in Eindhoven die getrouwd was met een Dorn.

234
00:21:07,880 --> 00:21:17,280
Dat was Wim van tante Riek. Wim Dorn.
Die is toen ook geëvacueerd geweest.

235
00:21:19,110 --> 00:21:28,830
Die is bij ons thuis geweest tot september 1945.
Zijn moeder was niet vergast, zijn vader wel.

236
00:21:28,830 --> 00:21:34,680
Maar die moeder had ondertussen een nieuwe vriend
en wilde eerst trouwen voor ze Wim terugwilde.

237
00:21:34,680 --> 00:21:42,130
Dat was van Cohen uit Amsterdam,
die had een grote vitragefabriek.

238
00:21:42,590 --> 00:21:50,090
Maar wij hebben er nooit iets van
gezien. Dat geeft ook niets. Dus.

239
00:21:50,090 --> 00:21:51,240
Hoe is deze jongen vertrokken?

240
00:21:51,240 --> 00:21:54,830
Hoe die vertrokken is.
Met de stille trom.

241
00:21:54,830 --> 00:22:02,470
Die moeder heeft hem opgehaald en ik geloof dat
hij nog een keer thuis is geweest en verder niets.

242
00:22:03,220 --> 00:22:07,220
Verder niets. Dat vond ik
toch wel een beetje ondankbaar.

243
00:22:08,290 --> 00:22:12,863
En ook van die Cohens hebben we
eigenlijk nooit meer iets gehoord.

244
00:22:14,420 --> 00:22:22,900
Alleen voor een jaar of drie,
denk ik, geleden kreeg ik een

245
00:22:22,900 --> 00:22:26,530
telefoontje van een nichtje
of achternichtje van Floortje.

246
00:22:26,750 --> 00:22:34,320
En die wilde toen nog komen praten.

247
00:22:34,320 --> 00:22:38,390
Ik zeg toen tegen haar dat ik geregeld in Amsterdam
en Zaandam kom en dat ik wel wil aankomen.

248
00:22:38,390 --> 00:22:44,980
Maar dat hoefde niet. Ik zei
dan houd het bij deze op.

249
00:22:44,980 --> 00:22:48,870
Verder hebben wij er nooit meer iets van
gehoord. Ook geen erkenning. Niets! Niets!

250
00:22:48,870 --> 00:22:56,450
Floortje is met de razzia afgevoerd met die
andere kinderen. Waar is zij terecht gekomen.

251
00:22:56,450 --> 00:22:57,800
In Westerbork.

252
00:22:57,800 --> 00:22:58,460
In Westerbork?

253
00:22:58,960 --> 00:23:09,710
Toen zijn die helemaal vervoerd naar Dauchau
en Bergen-Belsen. Allemaal vergast. Allemaal.

254
00:23:09,710 --> 00:23:13,540
Allemaal vergast! Dat staat allemaal genoteerd
in Westerbork, allen die daar zijn geweest.

255
00:23:17,650 --> 00:23:19,650
Jij kende in Tienray nog
meer Joodse kinderen.

256
00:23:19,650 --> 00:23:23,530
Ja, bij Cruijsberg, en bij tante
Toos –dat was Pierre Nabben-

257
00:23:24,020 --> 00:23:27,575
Bartels had er eentje, dat
wisten wij, en bij Van Leest.

258
00:23:27,576 --> 00:23:30,760
Die hebben ze ook niet opgehaald.

259
00:23:31,450 --> 00:23:39,250
Van Cruijsberg, van oom Pierre en van ons,
die drie, die zijn eigenlijk opgehaald.

260
00:23:39,250 --> 00:23:39,850
Nooit meer teruggekomen?

261
00:23:39,850 --> 00:23:43,070
Nooit. Ook nooit iets
meer van gehoord.

262
00:23:43,070 --> 00:23:44,570
En van Cohen?

263
00:23:44,570 --> 00:23:46,330
En van Cohen ook niet.

264
00:23:46,330 --> 00:23:50,340
Ons Annie, die in Blerick
woont, die heeft nog eens

265
00:23:50,340 --> 00:23:54,880
ooit een keer Wim gebeld
en Wim is ook daar geweest.

266
00:23:57,330 --> 00:24:00,038
En die wilde, weet ik wat. Wij hebben gezegd,
sorry, het hoeft echt niet meer. Sorry.

267
00:24:00,990 --> 00:24:08,320
Ik heb dat afgesloten. Ik heb als kind
daar eigenlijk veel pijn over gehad.

268
00:24:08,320 --> 00:24:15,690
Onze vader was ondergedoken, de jongens waren
ondergedoken, ik was alleen met onze moeder

269
00:24:15,690 --> 00:24:22,610
en dan kwamen die Duitsers die zochten het
hele huis door, ze zeiden; “Wier suchen was.

270
00:24:22,610 --> 00:24:28,770
Maar wat ze zochten
wisten wij niet. Dus.

271
00:24:30,480 --> 00:24:38,310
Wij zijn toen naderhand geëvacueerd geweest
naar Broekhuizenvorst naar de Stokt.

272
00:24:39,930 --> 00:24:42,521
Toen zijn we bij een Geurts geweest en toen
naar een zuster van moeder gegaan in Horst.

273
00:24:44,050 --> 00:24:46,450
Toen we terug kwamen in
Tienray, toen Tienray bevrijd

274
00:24:46,450 --> 00:24:47,879
was, zat er een NSB-er in
ons huis uit Ysselsteyn.

275
00:24:47,879 --> 00:25:00,850
En toen was alles weg, alles. Alles.
Naderhand ben ik met rekeningen rondgegaan.

276
00:25:00,850 --> 00:25:03,220
Ik zal je vertellen dat het pijn deed.

277
00:25:03,220 --> 00:25:11,690
Ik zag ons fornuis van thuis, ik zag de bedsprei
die ik gehaakt had, ik zag de slaapkamermatjes.

278
00:25:11,690 --> 00:25:12,860
Bij andere mensen?

279
00:25:12,860 --> 00:25:15,400
Bij andere mensen in Tienray.

280
00:25:16,240 --> 00:25:20,488
Ja, en dan zei onze vader: “Houdt de
mond maar dicht het helpt toch niet.

281
00:25:20,489 --> 00:25:29,620
Je kunt niets bewijzen.” Maar het waren
wel onze spullen. Wat ik straks liet zien.

282
00:25:29,620 --> 00:25:35,870
Thuis, toen wij terug kwamen van de evacuatie
was er niets meer. Geen schoen, niets!

283
00:25:37,090 --> 00:25:45,390
Voor de bonnen moesten we naar Eindhoven. En dan
ging ik met onze vader met de fiets naar Eindhoven.

284
00:25:45,500 --> 00:25:50,550
En dan kregen we vijf bonnen.
Ja. En dan gingen we weer terug.

285
00:25:50,550 --> 00:25:58,160
En dan na veertien dagen weer vijf
bonnen. Naderhand kwam De Hark. Ja.

286
00:25:58,330 --> 00:26:05,570
Maar die daar bovenaan stonden
die hadden wel de mooiste spullen.

287
00:26:05,570 --> 00:26:11,530
Ik weet nog dat wij thuis zo’n diepe borden kregen.
Weet je wel. Ik weet niet of die er nu nog zijn.

288
00:26:11,531 --> 00:26:18,130
Van die hotelspullen zo dik.
Je had platte en diepe borden.

289
00:26:18,130 --> 00:26:22,290
Wij hadden bij ons thuis
direct na de bevrijding een

290
00:26:22,290 --> 00:26:26,930
cementen vloer in de keuken en
in de woonkamer laten leggen.

291
00:26:26,930 --> 00:26:28,680
En daar kokosmatten op.

292
00:26:28,950 --> 00:26:32,110
En toen zei moeder op een zeker
moment; ”Ik ben die borden zo

293
00:26:32,110 --> 00:26:36,490
moe.” Ik zeg: “Ben jij die moe?”
Ik wou dat ze maar kapot waren.

294
00:26:36,490 --> 00:26:44,209
En ik stond op en liet ze
alle twaalf kapot vallen.

295
00:26:44,210 --> 00:26:46,320
En daar kwam onze vader
aan en moeder die lachte.

296
00:26:46,620 --> 00:26:50,674
Wat gebeurt hier: ik heb ze laten
vallen, onze moeder was ze moe.

297
00:26:50,674 --> 00:27:07,510
Ik weet niet meer of hij kwaad
werd. Maar ze waren wel weg.

298
00:27:07,510 --> 00:27:08,679
Uw ouders, vader en moeder,
hebben ontzettend veel gedaan?

299
00:27:08,680 --> 00:27:08,784
Dat hebben ze zeker.

300
00:27:08,784 --> 00:27:09,060
Zonder dat er veel over is
gezegd door andere mensen?

301
00:27:09,060 --> 00:27:14,020
Daar is nooit iets over gezegd. Dat zal
Lien Bartels ook wel verteld hebben.

302
00:27:14,020 --> 00:27:23,910
Ik weet niet of Bartels meegenomen
is. Nee. Geloof het niet.

303
00:27:23,910 --> 00:27:30,930
Ze waren na de oorlog verdrietig
dat niemand dat heeft gewaardeerd?

304
00:27:30,930 --> 00:27:36,860
Nooit, nooit, nooit, nooit! Dat
heeft vader altijd heel erg gevonden.

305
00:27:39,370 --> 00:27:46,410
Het schijnt dat van Floortje haar kant weinigen
nog in leven zijn, van Wim zijn kant wel. Ja.

306
00:27:47,300 --> 00:27:52,200
En dat waren toentertijd
Joden die veel geld hadden.

307
00:27:52,300 --> 00:27:58,900
En wij hadden thuis niets meer, geen
vitrage of iets meer. Niets. Helemaal niets.

308
00:27:58,900 --> 00:28:06,830
Ze waren weinig dankbaar. En Hanna van de Voort
kon daar verder ook niets mee. Ze kwam veel.

309
00:28:12,060 --> 00:28:14,810
En Hanna kwam, en
Mien kwam en Catharine.

310
00:28:15,030 --> 00:28:20,100
Ze kwamen allemaal bij ons thuis, die van Van de
Voort, maar die konden daar verder ook niets mee.

311
00:28:21,870 --> 00:28:24,830
Maar ik zeg wel eens dat het wel gek is
dat ze bij Dietz niemand opgehaald hebben.

312
00:28:24,830 --> 00:28:30,100
Dat was man, vrouw en
dochter, een heel gezin.

313
00:28:33,720 --> 00:28:37,619
En je vader kon het
goed met vrouw Dietz?

314
00:28:37,620 --> 00:28:37,957
Och god ja,

315
00:28:37,958 --> 00:28:40,660
Moet voor je ouders ook pijnlijk zijn geweest
dat ze nooit dankbaarheid hebben gekregen?

316
00:28:40,660 --> 00:28:45,170
Helemaal niets, dat hebben ze ook
vaak gezegd, hebben ze vaak gezegd.

317
00:28:45,170 --> 00:28:50,570
Vader zei: “Ik heb toch mijn leven en het hele
gezin in de weegschaal gelegd voor die twee

318
00:28:50,570 --> 00:28:58,270
kinderen.” Want ik wist wel dat bij Lei Nabben
in Swolgen, die hebben er ook een gehad.

319
00:28:59,580 --> 00:29:04,640
Heel lang. Dat wist ik goed dat het
een Joods kindje was, een mooi kindje.

320
00:29:06,320 --> 00:29:10,388
Maar die zijn toen naar Israël gegaan. Wim
schijnt ook naar Israël te zijn gegaan.

321
00:29:10,388 --> 00:29:12,060
Maar dat weet ik niet.

322
00:29:12,060 --> 00:29:20,310
Hebben jullie er na de oorlog nog wel
eens over gehad met je vader en moeder?

323
00:29:20,310 --> 00:29:22,475
Ja, dan zei onze vader
ook. “Zie je nu wel.

324
00:29:22,476 --> 00:29:27,449
We hebben ons leven in de
weegschaal gelegd maar nog geen

325
00:29:27,450 --> 00:29:33,650
dank-je-wel gekregen.” Nu zeg
ik ook niet dat dat moet.

326
00:29:34,320 --> 00:29:34,790
Maar...

327
00:29:38,630 --> 00:29:41,540
Hebben jullie na de oorlog met je broers
en zussen vaak gesproken over die tijd?.

328
00:29:41,540 --> 00:29:47,530
Nou ik moet zeggen. Ik niet. De oorlog was
voorbij in 1945. Onze Jan is toen terug gekomen.

329
00:29:47,530 --> 00:29:52,440
Onze Jan, de enige waar ik eigenlijk
heel veel gekomen ben in Zaandam.

330
00:29:53,470 --> 00:29:55,680
Nadien in Amsterdam en
eerst in Mierlo-Hout.

331
00:29:58,850 --> 00:30:00,870
Sprak je er dan met Jan over?

332
00:30:00,870 --> 00:30:05,830
Hij was de oudste van het eerste
huwelijk. Dat ging gewoon goed.

333
00:30:05,830 --> 00:30:09,460
Sprak je wel eens met Jan
na de oorlog daarover?

334
00:30:09,460 --> 00:30:20,610
Onze Jan sprak er niet over. Ik heb hem wel eens
gevraagd over de Grebbeberg. Hij zei er niets van.

335
00:30:20,610 --> 00:30:25,850
Helemaal niets. Hij was toen wel
in huis toen ze Floortje ophaalden.

336
00:30:25,850 --> 00:30:30,584
Twee of drie dagen daarna heeft
hij de tandem gehuurd in Swolgen.

337
00:30:30,585 --> 00:30:40,413
Daar hebben ze in Swolgen geluk mee gehad want
die tandem hebben ze weer terug gekregen in 1945.

338
00:30:40,413 --> 00:30:43,360
Maar er werd thuis nooit over gesproken.
Alleen die Wim is nog een keer thuis geweest.

339
00:30:43,360 --> 00:30:46,490
Ik geloof dat ze thuis toen
veertig jaar getrouwd waren.

340
00:30:46,940 --> 00:30:51,515
Maar verder hebben we er nooit meer
iets van gezien. Ook niet van die moeder.

341
00:30:51,515 --> 00:30:58,550
Die heeft die jongen toen opgehaald. Af!
Niets, helemaal niets. Nooit geen dank je wel.

342
00:30:58,550 --> 00:31:01,420
Je hebt er ook geen
fotomateriaal meer van?

343
00:31:01,420 --> 00:31:08,100
Neen, niks. En als ik het gehad zou hebben had
ik het wel weggedaan. Daar ben ik heel handig in.

344
00:31:08,990 --> 00:31:10,890
Het is voor u een gesloten boek?

345
00:31:10,890 --> 00:31:12,530
Af, af.