1 00:00:24,150 --> 00:00:26,980 Mevrouw, hartelijk dank dat u ons wilt ontvangen. 2 00:00:26,980 --> 00:00:29,420 Allereerst wil ik u vragen uw naam en uw voornaam te zeggen. Wanneer en waar u bent geboren. 3 00:00:29,420 --> 00:00:31,570 Mijn naam is Angelina Sikteübun. 4 00:00:31,570 --> 00:00:35,660 Ik ben geboren op 20 februari 1931 in Waaur, op het eiland Kei Besar – Zuidoost Molukken. 5 00:00:35,660 --> 00:00:38,870 Heeft u broers en zusters? 6 00:00:38,870 --> 00:00:47,300 Ik was ongeveer vijf jaar oud toen mijn moeder overleed en 7 00:00:47,300 --> 00:00:52,040 mijn broertje stierf toen hij ongeveer twee jaar oud was. 8 00:00:52,040 --> 00:00:57,950 Ik was alleen met mijn vader. Ik ben in het dorp opgevoed door mijn grootouders van vaders kant. 9 00:00:57,950 --> 00:00:58,164 Wat was het beroep van uw vader? 10 00:00:58,164 --> 00:00:58,200 Mijn vader was tuinder. Dat was zijn dagelijks werk. 11 00:00:58,200 --> 00:00:58,662 Tuinder? Wat verbouwde uw vader zoal? 12 00:00:58,662 --> 00:00:59,060 Hij verbouwde zo het één en ander, zoals bijvoorbeeld [maakt zin niet af]. Zal ik je wat laten zien? 13 00:00:59,060 --> 00:00:59,606 Zoals u wilt. … 14 00:00:59,607 --> 00:01:00,241 Ik heb dit onlangs meegenomen van vakantie. 15 00:01:00,241 --> 00:01:00,850 Vertelt u eens wat dat allemaal is. 16 00:01:00,850 --> 00:01:04,660 Dit zijn rode pinda's uit de tuin, die zijn nog niet gaar. 17 00:01:04,660 --> 00:01:10,550 Dit zijn sojabonen, ook uit de tuin. Dit is een knolgewas … ook uit de tuin. En zoete aardappelen. 18 00:01:10,550 --> 00:01:14,230 Wacht u even, mevrouw. 19 00:01:14,230 --> 00:01:26,440 … Of u weer wilt gaan zitten en wilt u het nog een keer uitleggen? …. Wat is dit? 20 00:01:26,440 --> 00:01:27,780 Dit zijn rode pinda's uit de tuin. 21 00:01:27,780 --> 00:01:30,190 Dit zijn sojabonen, ook uit de tuin. 22 00:01:30,190 --> 00:01:31,160 Dit is een knolgewas, net zoiets als patatas. 23 00:01:31,160 --> 00:01:35,760 En er zijn nog meer producten die in de tuin verbouwd worden. 24 00:01:35,760 --> 00:01:42,020 Deze vruchten zijn van de kenariboom, die zijn door onze voorouders geplant. 25 00:01:42,020 --> 00:01:43,960 En we hebben ook maïs in de tuin. 26 00:01:43,960 --> 00:01:53,060 Dit is sago, het binnenste ervan, ook door onze ouders in de tuin geplant. 27 00:01:53,060 --> 00:01:55,380 En dit is [onverstaanbaar], in het Nederlands noem je dit tapioca. 28 00:01:55,380 --> 00:01:58,270 Op Kei aten we dat 's morgens dagelijks, in plaats van brood. 29 00:01:58,270 --> 00:02:03,410 De kinderen namen dat mee naar school, net zoals dit [laat iets in plastic zien]. 30 00:02:03,410 --> 00:02:05,690 Dit is ook een kenarinoot, het binnenste ervan. 31 00:02:05,690 --> 00:02:07,690 Dit is allemaal voedsel uit Waaur, hier leefden we van. 32 00:02:07,690 --> 00:02:09,250 Alleen wat het vlees betreft [maakt zin niet af] . 33 00:02:09,250 --> 00:02:25,840 We aten niet zoveel varkensvlees of kip, maar we aten dagelijks vis, daar op de Zuidoost-Molukken. 34 00:02:25,840 --> 00:02:31,750 En we dronken alleen koud water. We dronken geen warm water, want we dronken water uit de bron. 35 00:02:31,750 --> 00:02:37,890 Ja. En deze producten, werden die verkocht of? 36 00:02:37,890 --> 00:02:39,669 Er was niemand die het kocht, want iedereen had zijn eigen producten. 37 00:02:39,670 --> 00:02:40,930 We konden er toen geen geld voor krijgen. 38 00:02:40,930 --> 00:02:44,570 Het werd voor eigen consumptie verbouwd? 39 00:02:44,570 --> 00:02:46,180 Voor eigen consumptie. 40 00:02:46,180 --> 00:02:53,630 Het werk dat u vader deed, was dat ook het werk van uw grootvader? 41 00:02:53,630 --> 00:02:57,840 Ja, daar begon men al jong mee en onze mannen bleven dat werk dagelijks doen … Dat ging 42 00:02:57,840 --> 00:03:02,530 zo van vader op zoon totdat de godsdienst haar intrede deed, totdat er scholen kwamen. 43 00:03:02,530 --> 00:03:06,319 Toen maakte men kennis met geld van Europeanen, toen er vreemde mensen op Kei kwamen. 44 00:03:06,420 --> 00:03:08,290 Ja. En toen? 45 00:03:08,290 --> 00:03:10,170 Toen maakte men kennis met werk waarvoor men geld kreeg. 46 00:03:10,170 --> 00:03:13,240 Toen kon men producten verkopen. Dat was het gevolg. 47 00:03:13,240 --> 00:03:16,610 Het eten kon niet worden verkocht. 48 00:03:16,610 --> 00:03:22,720 Er was niemand die van het plaatselijke voedsel hield. 49 00:03:22,720 --> 00:03:26,780 De Hollanders niet, de Chinezen niet. 50 00:03:26,780 --> 00:03:36,706 Daarvan woonden er veel op Kei, maar ze aten dit 51 00:03:36,807 --> 00:03:40,599 voedsel niet, daardoor kon het niet verkocht worden. 52 00:03:40,700 --> 00:03:45,270 Dat kan pas vandaag de dag. … 53 00:03:45,270 --> 00:04:05,964 En als u zich herinnert dat u nog klein, nog jong was. 54 00:04:06,065 --> 00:04:29,420 Als u aan het dagelijks leven denkt. Kunt u daar over vertellen? 55 00:04:29,420 --> 00:04:39,410 Als klein kind ging ik mee het land op, ik liep daar rond en ik speelde gewoon. 56 00:04:39,410 --> 00:04:55,912 Pas toen er scholen kwamen ging ik naar school. De Nederlanders kwamen, de Missie. 57 00:04:56,013 --> 00:05:00,269 Wanneer kwamen er Nederlanders in het dorp? Welk jaar was dat? 58 00:05:00,370 --> 00:05:05,300 Ik zag net op deze foto dat ehm [onverstaanbaar] pastoor Willem Kamerbeek als eerste kwam. 59 00:05:05,300 --> 00:05:06,780 Die zie je daar zitten. Die kwam als eerste in Waaur. … 60 00:05:06,780 --> 00:05:10,900 Ik weet het ook niet. 61 00:05:10,900 --> 00:05:11,660 Vertelt u eens. 62 00:05:11,660 --> 00:05:25,010 Ik zie het alleen die foto, maar ik was er nog niet dus ik weet het niet. 63 00:05:25,010 --> 00:05:36,921 Toen ik groter was, was deze plek er nog. 64 00:05:37,022 --> 00:05:50,360 Wij noemen die plek [onverstaanbaar], dat betekent de plek waar de ouderen samenkomen. 65 00:05:50,360 --> 00:05:50,830 Zoals je dat ook hier ziet. 66 00:05:50,830 --> 00:05:51,600 De plaats voor adatceremonies? 67 00:05:51,600 --> 00:05:56,116 Ze zaten daar om met elkaar van gedachten te wisselen. 68 00:05:56,217 --> 00:06:02,540 Maar dit was toen de Nederlanders voor het eerst in het dorp kwamen? 69 00:06:02,540 --> 00:06:24,420 Ja, deze pastoor was er het eerst. Hij heette Wilhelmus Kamerbeek. Dat was in Waaur, dit is Waaur. 70 00:06:24,420 --> 00:06:27,090 En hoe oud was u toen? 71 00:06:27,090 --> 00:06:31,520 Ik was er nog niet. 72 00:06:31,520 --> 00:06:32,186 [ ] 73 00:06:32,186 --> 00:06:34,350 Dit zijn allemaal grootvaders. 74 00:06:34,350 --> 00:06:35,313 Grootvaders. 75 00:06:35,413 --> 00:06:38,670 Ik was nog niet geboren en mijn vader was toen nog jong, nog vrijgezel. 76 00:06:38,670 --> 00:06:43,590 Maar misschien was hij al getrouwd, dat weet ik niet. 77 00:06:43,590 --> 00:06:45,020 Het zal 1932, 1933 zijn geweest. 78 00:06:45,020 --> 00:06:54,860 Misschien was ik al geboren, dat zou kunnen. Dat weet ik niet precies. 79 00:06:54,860 --> 00:06:59,040 U was nog niet geboren of u was nog klein. 80 00:06:59,040 --> 00:06:59,990 Ja ja ja. 81 00:06:59,990 --> 00:07:12,840 Vertelt u eens wat meer over uw kindertijd. 82 00:07:12,840 --> 00:07:14,700 Toen ik nog een kind was. 83 00:07:14,700 --> 00:07:15,209 Het dagelijks leven. 84 00:07:15,209 --> 00:07:15,730 Het dagelijks leven, dat was eten en drinken. 85 00:07:15,730 --> 00:07:16,750 De volwassenen onderwezen ons. 86 00:07:16,750 --> 00:07:24,910 Ze verboden ons eten te nemen waar de olie van afdroop, te zoet of te zout te eten. 87 00:07:24,910 --> 00:07:26,200 Op een keer kreeg ik heftige buikpijn. 88 00:07:26,200 --> 00:07:33,600 Ik rende naar mijn grootmoeder en ik zei 'Oma, ik heb zo'n buikpijn'. 89 00:07:33,600 --> 00:07:35,120 Oma zei 'We hebben je toch gewaarschuwd geen vezelig eten te nemen? 90 00:07:35,120 --> 00:07:38,402 Geen olie-achtig eten, niet te zout, geen vet eten. 91 00:07:38,403 --> 00:07:44,250 Waarom ben je zo gulzig?' Mijn grootmoeder werd boos, ze nam in de tuin de bast van een mangoboom. 92 00:07:44,250 --> 00:07:46,870 Je weet wat dat is, een mangoboom? 93 00:07:46,870 --> 00:07:55,560 Ze nam daar de bast van, ze stampte en vijzelde dat. 94 00:07:55,560 --> 00:07:56,840 Ze gaf me dat te drinken. 95 00:07:56,840 --> 00:08:15,425 Ik dronk dat op, de pijn bleef, maar al snel moest ik ontlasten. 96 00:08:15,526 --> 00:08:17,350 Ze zei 'ik breng je'. 97 00:08:17,350 --> 00:08:23,220 Ze bracht me weg en ze zag wormen in mijn ontlasting. 98 00:08:23,220 --> 00:08:23,860 'Dat komt omdat je zo gulzig bent', zei ze. 99 00:08:23,860 --> 00:08:25,250 Mijn grootmoeder kon niet lezen of schrijven. 100 00:08:25,250 --> 00:08:29,040 Maar toch kon ze mij leren niet te zout te te eten. 101 00:08:29,040 --> 00:08:29,505 Te zoet of te vet. 102 00:08:29,506 --> 00:08:29,830 Daar verbaas ik me heel erg over, dat ze dat wisten want er was ook geen dokter in het dorp. 103 00:08:29,830 --> 00:08:30,250 Dat kregen ze geleerd van. 104 00:08:30,250 --> 00:08:30,734 [ ] 105 00:08:30,735 --> 00:08:30,940 Dat kregen ze natuurlijk van hun grootmoeders bijgebracht. 106 00:08:30,940 --> 00:08:31,920 Ja, onze grootmoeders wisten die dingen. 107 00:08:31,920 --> 00:08:32,488 [ ] 108 00:08:32,489 --> 00:08:33,470 Dat wisten ze gewoon. 109 00:08:33,470 --> 00:08:34,380 En toen [onverstaanbaar] zei ik. 110 00:08:34,380 --> 00:08:39,100 En toen na de oorlog, eh, daarna kwam de Tweede Wereldoorlog toen ik 111 00:08:39,100 --> 00:08:41,680 tien jaar oud was … [onverstaanbaar], ik was ongeveer tien jaar oud. 112 00:08:41,680 --> 00:08:41,935 Ja. 113 00:08:42,036 --> 00:08:43,090 Dat was tijdens de Japanners. 114 00:08:43,090 --> 00:08:52,610 Wacht u even, mevrouw. Voordat de Japanners kwamen. Toen zat u op school. 115 00:08:52,610 --> 00:08:53,650 Ja, ik zat op school. 116 00:08:53,650 --> 00:08:54,140 Ja. 117 00:08:54,140 --> 00:08:54,440 In ons dorp had je klas 1, klas 2 en klas 3. Na klas 3 ging je helemaal niet meer naar school. 118 00:08:54,440 --> 00:08:55,367 Waar ging u naar school? 119 00:08:55,367 --> 00:08:56,170 In het dorp zelf. 120 00:08:56,170 --> 00:09:01,690 In het dorp zelf. 121 00:09:01,690 --> 00:09:02,790 In Waaur. 122 00:09:02,790 --> 00:09:05,490 Gingen alle kinderen naar school? 123 00:09:05,490 --> 00:09:23,890 Alle kinderen gingen naar school. Wie geen zin had, die ging niet naar school. 124 00:09:23,890 --> 00:09:24,430 Dat hoefde niet? 125 00:09:24,430 --> 00:09:35,690 Nee, maar je kreeg dan op je kop van de pastoor. 126 00:09:35,690 --> 00:09:41,080 Er was in ons dorp een pastoor, dat was eerst Frans Munster 127 00:09:41,080 --> 00:09:44,220 uit Duitsland, daarna hadden we [onverstaanbaar] uit Deurne. 128 00:09:44,220 --> 00:09:52,260 Die woonden in mijn dorp. 129 00:09:52,260 --> 00:09:52,938 [ ] 130 00:09:52,938 --> 00:09:54,390 Die werden boos. 131 00:09:54,390 --> 00:10:04,880 Als kinderen niet naar school gingen dan kreeg er iemand de opdracht, die heette [onverstaanbaar], 132 00:10:04,880 --> 00:10:14,680 die ging de kinderen zoeken die geen zin hadden in school en die moest hij naar school brengen. 133 00:10:14,680 --> 00:10:19,330 Daar had je bossen en daar deden kinderen gewoon waar ze zin in hadden. 134 00:10:19,330 --> 00:10:26,710 Wat deden de kinderen zo dagelijks? 135 00:10:26,710 --> 00:10:34,700 Ze gingen de bossen in en zochten vruchten. 136 00:10:34,700 --> 00:10:35,270 Ze zochten kenarinoten, mangovruchten, ze joegen op allerlei vogeltjes om op te eten. 137 00:10:35,270 --> 00:10:36,380 Wat voor vogeltjes? 138 00:10:36,381 --> 00:10:38,360 Allerlei vogels, zoals, eh ja, hoe heetten ze? 139 00:10:38,360 --> 00:10:44,760 Allerlei vogels, zoals kaketoes – zo zeg je dat toch? 140 00:10:44,760 --> 00:10:55,280 – en vleermuizen, daar schoten ze met pijlen op. Die werden ook gegeten. 141 00:10:55,280 --> 00:10:55,890 Dat was gewoon? 142 00:10:55,890 --> 00:10:58,650 Ja, dat was gewoon. 143 00:10:58,650 --> 00:10:59,710 Dat was gewoon. 144 00:10:59,710 --> 00:11:01,000 En de volwassenen, als die varkensvlees wilden, dan gingen 145 00:11:01,000 --> 00:11:03,330 ze gewapend de bossen in en maakten ze jacht op bosvarkens. 146 00:11:03,330 --> 00:11:04,990 En als ze er één geschoten hadden, ook al waren ze met z'n tienen 147 00:11:04,990 --> 00:11:05,830 en was het maar een klein varken, dan kreeg iedereen toch een stuk. 148 00:11:05,830 --> 00:11:05,980 Dat laatste kun je onze gewoonten noemen. 149 00:11:05,980 --> 00:11:06,429 In ons dorp werd alleen de taal van Kei gesproken. 150 00:11:06,430 --> 00:11:06,830 Als kinderen naar school gingen, dan leerden ze Maleis spreken. De volwassenen spraken geen Maleis. 151 00:11:06,831 --> 00:11:07,320 Op school. 152 00:11:07,321 --> 00:11:07,817 [ ] 153 00:11:07,818 --> 00:11:08,290 Op school sprak men Maleis? 154 00:11:08,291 --> 00:11:08,720 Ja, wie op school zat leerde Maleis spreken. Dat leerde men op school. 155 00:11:08,720 --> 00:11:10,990 Men leerde schrijven en lezen. 156 00:11:10,990 --> 00:11:16,300 Men leerde op school schrijven en lezen. 157 00:11:16,300 --> 00:11:19,140 In het Maleis. 158 00:11:19,140 --> 00:11:20,080 In het Maleis. 159 00:11:20,080 --> 00:11:27,160 Men mocht geen plaatselijke taal meer spreken. 160 00:11:27,160 --> 00:11:27,710 Dat mocht wel. 161 00:11:27,710 --> 00:11:28,165 [ ] 162 00:11:28,165 --> 00:11:27,960 Als je thuis was, maar op school werd verboden. 163 00:11:27,960 --> 00:11:28,210 Dat was verboden. 164 00:11:28,210 --> 00:11:30,640 De plaatselijke taal te spreken. 165 00:11:30,640 --> 00:11:36,890 Maar buiten mocht je de eigen taal spreken met de grootvaders, 166 00:11:36,890 --> 00:11:37,510 de grootmoeders, de vrouwen die niet op school hadden gezeten. 167 00:11:37,510 --> 00:11:37,716 Maar nu, u herinnert zich nog dat u nog maar klein was. 168 00:11:37,716 --> 00:11:37,800 U zat op school en toen u aan de toekomst dacht, wat had u toen willen worden? 169 00:11:37,800 --> 00:11:38,188 Ja. 170 00:11:38,188 --> 00:11:38,130 In de toekomst. 171 00:11:38,130 --> 00:11:41,068 Daaraan dacht ik nog niet, want zo ver was ik nog niet. 172 00:11:41,069 --> 00:11:44,850 Ik dacht alleen aan naar school gaan en daarna thuis komen bij de ouderen. 173 00:11:44,850 --> 00:11:45,280 Alleen dat, verder dacht ik niet. 174 00:11:45,280 --> 00:11:47,154 Maar had u de wens om ook in de tuinen te werken of niet? 175 00:11:47,254 --> 00:11:48,790 Waar zeg je? 176 00:11:48,790 --> 00:11:48,930 In de tuinen. 177 00:11:48,930 --> 00:11:53,580 Ja, ik heb altijd gewerkt totdat we hierheen vertrokken. 178 00:11:53,580 --> 00:11:58,170 Als ik thuis kwam van school dan ging ik naar de tuinen om daar te werken. 179 00:11:58,170 --> 00:12:12,980 Ik zal je vertellen, ik ging op een keer met mijn 180 00:12:12,980 --> 00:12:14,970 vader naar het land, waar hij knollen ging oogsten. 181 00:12:14,970 --> 00:12:23,850 We hadden thuis niets gegeten en het liep al tegen het 182 00:12:23,951 --> 00:12:30,200 middaguur toen we daar waren en ik kreeg vreselijke honger. 183 00:12:30,200 --> 00:12:31,770 Ik zei [maakt zin niet af]. 184 00:12:31,770 --> 00:12:32,566 Ik noemde hem 'aya', ik noemde hem geen 'bapa', ik noemde hem 'aya'. Aya. 185 00:12:32,567 --> 00:12:33,590 Dat is streektaal, aya? 186 00:12:33,590 --> 00:12:33,968 [ ] 187 00:12:33,969 --> 00:12:33,740 Dat is streektaal? 188 00:12:33,740 --> 00:12:35,350 Nee, misschien is het ook Maleis. 189 00:12:35,350 --> 00:12:41,210 Maar ik noemde hem aya, dat is in elk geval streektaal. 190 00:12:41,210 --> 00:12:50,490 Ik noemde hem aya en bapa. 191 00:12:50,490 --> 00:12:50,570 In de streektaal heb je het ook over 'mam'. 192 00:12:50,570 --> 00:12:51,817 Vader noem je 'mam', moeder noem je 'nen'. 193 00:12:51,918 --> 00:12:53,225 Nen, mam. 194 00:12:53,326 --> 00:12:58,400 Dus ik zei 'ik heb echt honger' en vader liet mij even daar zo zitten. 195 00:12:58,400 --> 00:13:04,670 Ik zag dat er geen vuur was en vader ging een stuk bamboe, stevige bamboe, snijden. 196 00:13:04,670 --> 00:13:18,240 En hij wreef daar met een ander stuk overheen en ik zei in streektaal 'hé aya, er komt rook van af'. 197 00:13:18,240 --> 00:13:20,230 Er kwam al rook van af. 198 00:13:20,230 --> 00:13:23,890 Toen legde hij daar dor hout bovenop en het vuur ontbrandde. 199 00:13:23,890 --> 00:13:48,890 Hij nam zo'n keladiknol en hij wreef daar de aarde van af en hij liet de knol op het vuur vallen. 200 00:13:48,890 --> 00:13:53,800 En toen het gaar was, vroeg ik 'waar moet ik dat mee eten?' 'Wacht maar even'. 201 00:13:53,800 --> 00:13:58,190 Hij ging een rijpe kokosnoot halen, die uit de boom gevallen was en als het 202 00:13:58,190 --> 00:14:04,061 blad dan uitsteekt – wij noemen het binnenste [onverstaanbaar], wij van de 203 00:14:04,162 --> 00:14:13,347 Molukken kennen dat – hij kliefde de noot en er zat een beetje vette olie in. 204 00:14:13,448 --> 00:14:15,904 Dat nam hij en hij wreef de knol daarmee in. 205 00:14:16,005 --> 00:14:18,520 Hij zei 'dit moet je eten'. 206 00:14:18,520 --> 00:14:19,620 Ik at er van en ik vond het echt heel lekker. 207 00:14:19,620 --> 00:14:26,000 Ik had honger. 208 00:14:26,000 --> 00:14:29,940 Er was geen zout, er was geen vis, geen groente. 209 00:14:29,940 --> 00:14:30,360 Maar ik at van die knol en mijn honger was gestild. 210 00:14:30,360 --> 00:14:31,729 Toen vroeg ik 'wat gaan we drinken?'. 211 00:14:31,730 --> 00:14:33,420 Ik vroeg gewoon alles. 212 00:14:33,420 --> 00:14:33,860 Hij zei 'wacht maar'. 213 00:14:33,860 --> 00:14:41,380 Hij klom in een kokospalm en hij plukte een jonge 214 00:14:41,380 --> 00:14:44,159 kokosnoot, hij kliefde die en hij zei 'drink maar'. 215 00:14:44,260 --> 00:14:44,450 Toen dronk ik dat en, mijn God. 216 00:14:44,450 --> 00:14:48,060 Ik zei 'Vader, ik heb nu echt genoeg gehad. 217 00:14:48,060 --> 00:15:05,890 Hij sneed een stuk kokosschil af en hij gebruikte dat als lepel en hij 218 00:15:05,890 --> 00:15:11,990 schepte de kokos er uit, misschien heb je dat ook wel eens gegeten. 219 00:15:11,990 --> 00:15:12,220 Toen at ik dat en ik vond dat echt lekker. 220 00:15:12,220 --> 00:15:12,960 Dat kostte allemaal geen cent. 221 00:15:12,960 --> 00:15:16,800 Daardoor hadden we toentertijd geen zorgen, het voelde als geluk. 222 00:15:16,800 --> 00:15:26,490 Als we maar eten hadden. Dat was het enige wat ons bezighield. 223 00:15:26,490 --> 00:15:36,090 Ja. Dat was het enige wat u bezighield. Dus je kunt zeggen dat de Japanners zeer plotseling kwamen. 224 00:15:36,090 --> 00:15:36,220 Ja. 225 00:15:36,220 --> 00:15:42,740 Wanneer hoorde u dat de Japanners waren binnengevallen? 226 00:15:42,740 --> 00:16:16,460 Eh, in 1942 kwamen de Japanners aan land in de stad Tual op Kei Kecil. 227 00:16:16,460 --> 00:16:21,760 Ze kwamen toen op alle Kei – eilanden. In 1942. 228 00:16:21,760 --> 00:16:31,360 Maar hoe kwam men dat in het dorp te weten? Hoorde men berichten? 229 00:16:31,360 --> 00:16:38,000 We hadden toen al berichten ontvangen, want alle nonnen wilden terug naar Nederland. 230 00:16:38,000 --> 00:16:51,100 Ze droegen van die kappen. 231 00:16:51,100 --> 00:17:14,990 De pastoors waren bang, want de Nederlanders [maakt zin niet af]. 232 00:17:14,990 --> 00:17:36,540 De Nederlanders waren de vijand van de Japanners. 233 00:17:36,540 --> 00:17:45,080 Dus de nonnen moesten weg, ze verzamelden zich in het internaat 234 00:17:45,080 --> 00:17:48,270 om met z'n allen terug te gaan naar waar ze vandaan kwamen. 235 00:17:48,270 --> 00:17:50,760 Maar dat was te laat, de Japanners waren er al. 236 00:17:50,760 --> 00:17:52,240 De Japanners waren er. 237 00:17:52,240 --> 00:18:01,460 Toen hoorden we, we hoorden eerst dat ze al op Ambon aan land gegaan waren. 238 00:18:01,460 --> 00:18:02,120 De berichten werden doorgegeven. 239 00:18:02,120 --> 00:18:06,531 Mensen van Kei waren al naar Ambon gevlucht, eh, van Ambon naar Kei. 240 00:18:06,632 --> 00:18:07,920 Zo hebben we het gehoord. 241 00:18:07,920 --> 00:18:10,250 'De oorlog tegen Japan is begonnen', zo zeiden we dat. 242 00:18:10,250 --> 00:18:18,500 Dus de Japanners waren daar aan land gegaan. 243 00:18:18,500 --> 00:18:22,960 Ze waren nog niet op Kei Besar, ze bleven daar nog. 244 00:18:22,960 --> 00:18:25,640 Maar niet lang daarna hoorden we dat de Japanners een 245 00:18:25,640 --> 00:18:29,656 bisschop en een aantal pastoors gedood hadden in Tualin. 246 00:18:29,656 --> 00:18:33,359 Langur, dat heette Langur, daar was een missiepost. 247 00:18:33,460 --> 00:18:39,600 Ze hebben daar iedereen gedood. 248 00:18:39,600 --> 00:18:44,360 Dus de anderen, die op andere eilanden verbleven zoals Kei Besar, die werden 249 00:18:44,360 --> 00:19:01,090 bijeengebracht en ze werden naar Kei Kecil gebracht en toen verder weggevoerd. 250 00:19:01,090 --> 00:19:06,490 Misschien naar Ambon, dat kwamen we niet meer te weten. Dat gebeurde er toen. 251 00:19:06,490 --> 00:19:10,250 Hoe oud was u toen? 252 00:19:10,250 --> 00:19:10,220 Eh, ik denk een jaar of elf. 253 00:19:10,220 --> 00:19:10,455 Elf jaar toch? 254 00:19:10,455 --> 00:19:10,841 Ja ja. 255 00:19:10,841 --> 00:19:11,170 Elf jaar. 256 00:19:11,171 --> 00:19:11,500 Elf jaar. 257 00:19:11,501 --> 00:19:11,150 U bent van 1931, de Japanners kwamen in 1942. 258 00:19:11,150 --> 00:19:15,230 En toentertijd, toen de Japanners kwamen, waar was uw vader toen? 259 00:19:15,230 --> 00:19:25,970 We waren toen nog bij elkaar in het dorp. 260 00:19:25,970 --> 00:19:31,940 Was uw broertje er ook? 261 00:19:31,940 --> 00:19:32,440 O nee. 262 00:19:32,440 --> 00:19:51,060 Toen de Japanners kwamen werkte mijn vader al in Dobo, op het eiland Aru. 263 00:19:51,060 --> 00:19:53,410 Ken je het eiland Aru? 264 00:19:53,410 --> 00:20:01,120 Dat is ook Zuidoost-Molukken. Daar is hij heen gegaan, ik bleef bij mijn opa en oma. 265 00:20:01,120 --> 00:20:08,390 Waardoor kwam het dat uw vader daarheen ging? 266 00:20:08,390 --> 00:20:11,330 Hij ging om het geld bij Chinezen werken. 267 00:20:11,330 --> 00:20:16,000 Hij ging daarvoor naar Dobo. Ik weet het ook niet zo goed, alleen dat hij ging werken. 268 00:20:16,000 --> 00:20:17,160 En u bleef achter bij uw opa en oma. 269 00:20:17,160 --> 00:20:19,100 Bij opa en oma en bij mijn tantes. 270 00:20:19,100 --> 00:20:20,170 Tantes? Er waren veel tantes? 271 00:20:20,170 --> 00:20:22,000 Ja, er waren drie tantes en van vaderszijde waren er negen familieleden. 272 00:20:22,000 --> 00:20:23,520 Ze zorgden allemaal goed voor mij, ik was tenslotte weeskind. 273 00:20:23,520 --> 00:20:24,140 … En wat herinnert u zich nog meer uit de tijd van de Japanse bezetting? 274 00:20:24,140 --> 00:20:25,820 Ten tijde van de Japanners. 275 00:20:25,820 --> 00:20:27,330 De Japanners kwamen en er was een internationaal bondgenootschap. 276 00:20:27,330 --> 00:20:30,210 Engeland, Amerika, Nederland, India, Australië, die werkten samen. 277 00:20:30,210 --> 00:20:45,130 Ze stuurden een vliegtuig om de Japanners te bombarderen en te beschieten vlakbij de Kei – eilanden. 278 00:20:45,130 --> 00:20:48,104 Gelukkig werden er maar een paar mensen door de 279 00:20:48,205 --> 00:20:51,440 beschieting getroffen, maar de bommen troffen geen doel. 280 00:20:51,440 --> 00:20:58,060 Op dat moment had Japan ons al bezet. 281 00:20:58,060 --> 00:21:00,350 De Japanners [maakt zin niet af]. 282 00:21:00,350 --> 00:21:09,895 Daarna hield de strijd op, de Japanners ondervonden geen tegenstand meer en 283 00:21:09,996 --> 00:21:17,670 toen werden alle eilanden door de Japanners bezet en ze kwamen dus ook in Waaur. 284 00:21:17,670 --> 00:21:20,650 En in Waaur werkten alle volwassenen op het land, waar ze deze producten verbouwden [wijst 285 00:21:20,650 --> 00:21:25,530 naar de producten die ze eerder voor de camera had laten zien en die nu buiten beeld zijn]. 286 00:21:25,530 --> 00:21:27,210 Die werden naar de stad gebracht om de Japanners voedsel te verstrekken. 287 00:21:27,210 --> 00:21:31,140 Mensen van Ambon en mensen van Kei, die verbouwden allemaal dit voedsel. 288 00:21:31,140 --> 00:21:39,449 En de Japanners brachten de vrouwen ook hun weeftechniek bij, maar er was geen garen. 289 00:21:39,450 --> 00:21:42,500 Dus van de vezels van ananasbladeren werd er garen gesponnen en ze leerden 290 00:21:42,500 --> 00:21:43,750 de mannen hoe ze zeep moesten maken uit de stam van oude kokospalmen. 291 00:21:43,750 --> 00:21:46,080 Zo leerden ze zeep te koken. 292 00:21:46,080 --> 00:21:51,310 En wij, kinderen, ik zat toen in de derde klas, leerden Japans spreken. 293 00:21:51,310 --> 00:21:54,010 De Japanners lieten ons hun taal leren, ze leerden ons dansen en zo nog meer dingen. 294 00:21:54,010 --> 00:21:54,720 Maar wij waren verbaasd. 295 00:21:54,720 --> 00:21:56,720 Dus u leerde Japans, kunt u een voorbeeld geven? 296 00:21:56,720 --> 00:21:57,319 Eh, het Japans. 297 00:21:57,319 --> 00:21:58,230 Het verbaasde ons dat ook onze volwassenen dat konden spreken. 298 00:21:58,230 --> 00:22:02,840 We hoorden 'arigatoo gozaimas', hartelijk dank. 299 00:22:02,840 --> 00:22:08,640 'Djoto', dat is goed. 300 00:22:08,640 --> 00:22:10,240 'Djoto nai', dat is niet goed. 301 00:22:10,240 --> 00:22:13,831 'Sayonara', ik ga. 302 00:22:13,932 --> 00:22:15,710 Dat leerden de Japanners ons. 303 00:22:15,710 --> 00:22:22,660 Dat we moesten zeggen 'één', dan zeg je 'ichi, ni, san, shi, go, roku, shichi, hachi, ku, ju'. 304 00:22:22,660 --> 00:22:24,880 Dat is tot tien tellen. En dan 'juichi, juni', en zo verder omhoog. 305 00:22:24,880 --> 00:22:26,100 Dat kreeg u geleerd van de Japanners. 306 00:22:26,100 --> 00:22:26,340 De Japanners leerden ons dat. 307 00:22:26,340 --> 00:22:27,470 Met welk doel? 308 00:22:27,470 --> 00:22:36,130 We leerden dat omdat, zoals dat heet, zij de oorlog hadden gewonnen. 309 00:22:36,130 --> 00:22:36,602 Waarschijnlijk daarom. 310 00:22:36,603 --> 00:22:37,010 Daarom leerden ze ons dat, zodat iedereen hun taal kende, hun vaardigheden. 311 00:22:37,010 --> 00:22:39,170 Ze leerden ons dat allemaal tijdens de oorlog. 312 00:22:39,170 --> 00:22:40,547 Drie jaar duurde dat. 313 00:22:40,548 --> 00:22:45,060 Als er een feest was, dan wist ik hoe ik dansen moest, want dat hadden de Japanners ons geleerd. 314 00:22:45,060 --> 00:22:46,140 Als ik ging dansen, dan kreeg ik geld, kreeg ik sarongstoffen. 315 00:22:46,140 --> 00:22:47,360 Mijn god, tijdens de Japanners heb ik echt heel veel geld gekregen, doordat ik dat kon. 316 00:22:47,360 --> 00:22:48,040 Dus totdat [ maakt zin niet af]. 317 00:22:48,040 --> 00:22:52,460 De Japanners leerden ons van alles en nog wat en iedereen was gewoon tevreden. 318 00:22:52,460 --> 00:22:57,480 Wij wisten dat de Japanners hadden gewonnen, dat de Nederlanders hadden verloren. 319 00:22:57,480 --> 00:22:59,660 Dus wij dachten daar verder niet over na. En toen. 320 00:22:59,660 --> 00:23:00,710 Maar in het dorp voelde men geen vijandschap tegenover de Japanners? 321 00:23:00,710 --> 00:23:03,230 Er waren geen vijanden, iedereen was bang. 322 00:23:03,230 --> 00:23:04,110 Iedereen was bang? 323 00:23:04,110 --> 00:23:07,720 Iedereen was bang voor de Japanners, want als je iets 324 00:23:07,720 --> 00:23:09,290 verkeerds deed dan sneden ze je steevast de strot door. 325 00:23:09,290 --> 00:23:09,650 Dan was je dood. 326 00:23:09,650 --> 00:23:11,767 Als iemand bijvoorbeeld vertelde dat je een Japanse vlag bewaarde, 327 00:23:11,868 --> 00:23:15,490 dan werd je door de Japanners opgehaald en werd je in de zee gesmeten. 328 00:23:15,490 --> 00:23:17,960 Ze bonden stenen aan je vast en je werd in zee gesmeten. Zo ging dat. Daardoor waren mensen steeds. 329 00:23:17,960 --> 00:23:18,280 Bang. Zo ging dat. 330 00:23:18,280 --> 00:23:18,820 Dat is iets wat gebeurd is? 331 00:23:18,820 --> 00:23:20,490 Ja, ja, ja. Dat is gebeurd. 332 00:23:20,490 --> 00:23:21,700 In het dorp? 333 00:23:21,700 --> 00:23:23,150 In het dorp. 334 00:23:23,150 --> 00:23:23,590 Dat heeft u gezien? 335 00:23:23,590 --> 00:23:25,110 Ja, maar in ons dorp niet. Dat ging alleen om andere mensen. 336 00:23:25,110 --> 00:23:25,620 Alleen andere mensen? 337 00:23:25,620 --> 00:23:29,750 In ons dorp is er niemand door de Japanners gedood. 338 00:23:29,750 --> 00:23:47,160 In een ander dorp was er ruzie tussen de één en de ander en als de Japanners je 339 00:23:47,160 --> 00:23:50,570 doodden, dan schoten ze je niet neer maar ze bonden een grote steen aan je vast. 340 00:23:50,570 --> 00:23:51,549 Aan je been, of zoiets. 341 00:23:51,549 --> 00:23:53,320 Ze wierpen je in de zee, je kon niet bovenkomen, je was dood. 342 00:23:53,320 --> 00:24:04,760 Daardoor was iedereen toen te bang om zich tegen de Japanners te verzetten. 343 00:24:04,760 --> 00:24:08,070 Wat de Japanners ook zeiden, we moesten gehoorzamen. Dus we gehoorzaamden maar. 344 00:24:08,070 --> 00:24:08,111 Wat zeiden ze bijvoorbeeld? 345 00:24:08,112 --> 00:24:08,561 [ ] 346 00:24:08,561 --> 00:24:08,296 Wat voor bevelen deelden ze bijvoorbeeld uit? 347 00:24:08,297 --> 00:24:08,270 Er was geen sprake van bevelen. 348 00:24:08,270 --> 00:24:08,730 Ja, toen ze voor het eerst binnenkwamen. 349 00:24:08,730 --> 00:24:09,910 Dat vergat ik daarnet te vertellen. 350 00:24:09,910 --> 00:24:35,230 Toen ze voor het eerst binnenkwamen lieten de Japanners de volwassenen aan het vliegveld werken. 351 00:24:35,230 --> 00:24:38,930 Dat was een lijdensweg toen de mannen dat werk moesten doen. 352 00:24:38,930 --> 00:24:48,250 Deden ze iets fout, dan sloegen de Japanners, ze schopten. 353 00:24:48,250 --> 00:24:52,550 Ze moesten werken, ze kregen geen eten. 354 00:24:52,550 --> 00:24:53,960 Ze aten voedsel dat al bedorven was, het kostte moeite om aan drinkwater te komen. 355 00:24:53,960 --> 00:24:58,922 En mijn man werkte als vijftienjarige toen ook. 356 00:24:58,923 --> 00:25:05,690 Hij moest op het eten passen en hij ging op een keer naar een blik 357 00:25:05,690 --> 00:25:10,410 zoeken om water in te bewaren, want er was niets om water in te doen. 358 00:25:10,410 --> 00:25:11,300 Het was daar helemaal droog. 359 00:25:11,300 --> 00:25:14,430 Hij liep over het strand en hij zag daar een langwerpig blik. 360 00:25:14,430 --> 00:25:19,610 Misschien zo lang, toen tilde hij dat op en hij wilde dat meenemen om het te splijten. 361 00:25:19,610 --> 00:25:21,130 Toen kwam er een Japanner in een auto op controle, ze voerden steeds controles uit. 362 00:25:21,130 --> 00:25:21,310 Die schreeuwde niet 'kuli, kuli', nee 'kura, kura' want 363 00:25:21,310 --> 00:25:22,700 de Japanners zeggen geen 'l', ze gebruiken alleen de 'r'. 364 00:25:22,700 --> 00:25:22,986 'Kura, kura' – wacht, wacht'. 365 00:25:22,987 --> 00:25:23,060 Dus mijn man wachtte en die Japanner tilde dat ding zo op. 366 00:25:23,060 --> 00:25:25,648 Hij zag dat het, zoals dat in het Nederlands heet, een tijdbom was. 367 00:25:25,648 --> 00:25:28,610 Hij trok het ding mijn man uit handen en gooide het de zee in en het ontplofte. 368 00:25:28,610 --> 00:25:34,710 Gelukkig maar, anders was hij met zijn vijftien jaar dood geweest. 369 00:25:34,710 --> 00:25:35,560 God zegent ons altijd, de zondaren. … 370 00:25:35,560 --> 00:25:36,017 [ ] 371 00:25:36,018 --> 00:25:35,770 Wat ik tenslotte wil vertellen, tot 1945, eh, tijdens 372 00:25:35,770 --> 00:25:36,770 de oorlog ging ik ook naar het vervolgonderwijs. 373 00:25:36,770 --> 00:25:39,230 We deden examen in de stad. 374 00:25:39,230 --> 00:25:41,060 Nou ja, geen stad maar een speciale plaats voor kinderen die geschikt 375 00:25:41,060 --> 00:25:42,350 waren om vervolgonderwijs te volgen en ik deed ook vervolgonderwijs. 376 00:25:42,350 --> 00:25:46,630 Ik zat op school en in 1945 hoorden we dat de atoombom op Hiroshima was geworpen. 377 00:25:46,630 --> 00:25:47,820 Dat hoorde u op school? 378 00:25:47,820 --> 00:25:49,510 Dat hoorden we op school want de Japanners waren er toen nog. 379 00:25:49,510 --> 00:25:51,340 Toen dat gebeurd was, zeiden ze dat we naar huis terug moesten 380 00:25:51,340 --> 00:25:51,440 want de Japanners zouden terugkeren naar hun vaderland. 381 00:25:51,440 --> 00:25:52,302 Dus ben ik teruggegaan naar mijn dorp. 382 00:25:52,302 --> 00:25:53,050 Verder weet ik niets meer. 383 00:25:53,050 --> 00:25:55,030 … Dat was tijdens de Japanners. 384 00:25:55,030 --> 00:25:59,260 … Na de Japanse bezetting, in 1946, volgde ik weer vervolgonderwijs. 385 00:25:59,260 --> 00:26:05,480 We gingen toen op het internaat op school, bij de nonnen. 386 00:26:05,480 --> 00:26:11,751 De Nederlandse zusters hadden het internaat gereserveerd voor onderwijs aan katholieke kinderen. 387 00:26:11,852 --> 00:26:21,140 Katholieken gingen op het internaat naar school. 388 00:26:21,140 --> 00:26:22,700 Daardoor ging ik – niet alle kinderen, een paar maar – daar naar school. 389 00:26:22,700 --> 00:26:23,870 … Daar zat ik op school vanaf 1946. … 390 00:26:23,870 --> 00:26:25,560 Op Kei Besar waren er alleen katholieken? 391 00:26:25,560 --> 00:26:25,740 Er waren drie godsdiensten. 392 00:26:25,740 --> 00:26:26,066 Drie godsdiensten. 393 00:26:26,067 --> 00:26:26,220 Katholiek, protestants, islamitisch. 394 00:26:26,220 --> 00:26:26,860 En men ging goed met elkaar om? 395 00:26:26,860 --> 00:26:28,180 De één leefde goed met de ander, want we deelden één taal. We lééfden daardoor samen. 396 00:26:28,180 --> 00:26:28,918 Eén taal, één traditie. 397 00:26:28,919 --> 00:26:29,958 Eén traditie, ja. Hetzelfde eten, hetzelfde drinken. 398 00:26:29,958 --> 00:26:31,080 Dat was 1945 … wanneer, in welk jaar leerde u uw man kennen? 399 00:26:31,080 --> 00:26:31,570 Mijn man tekende als ex-KNIL-militair [moet zijn: 'KNIL-militair'] in 1947. 400 00:26:31,570 --> 00:26:33,230 Hij zat eerst op Ambon, toen in Cimahi, in Bandoeng en toen maakte Westerling 401 00:26:33,230 --> 00:26:42,140 zijn oorlogsplannen en wie bij de Speciale Troepen wilde, die kon blijven. 402 00:26:42,140 --> 00:26:45,330 Wie niet wilde, die vertrok. 403 00:26:45,330 --> 00:26:50,450 Mijn man wilde niet bij de Speciale Troepen, dat vond hij te zwaar. 404 00:26:50,450 --> 00:26:53,790 Dus werd hij teruggestuurd naar Sulawesi en naar Borneo met zijn legerkameraden. 405 00:26:53,790 --> 00:27:15,810 Dat waren Ambonezen, Menadonezen en nog vele anderen. 406 00:27:15,810 --> 00:27:19,100 Mijn man bleef daar tot 1949. 407 00:27:19,100 --> 00:27:19,610 In 1949 wilde hij trouwen en daarvoor ging hij naar Kei. 408 00:27:19,610 --> 00:27:28,210 Hij ging naar Kei, hij hield van mooie meisjes maar zijn ouders wilden dat niet. 409 00:27:28,210 --> 00:27:36,040 Hij mocht niet trouwen met iemand die te ver van de familie afstond. 410 00:27:36,040 --> 00:28:01,300 En terwijl ik nog op school zat, zeiden zijn ouders 411 00:28:01,300 --> 00:28:07,310 dat ze mij wilden vragen of ik met hem kon trouwen. 412 00:28:07,310 --> 00:28:16,700 Ik zei 'het is niet dat ik niet wil, maar ik wil nog graag naar school'. 413 00:28:16,801 --> 00:29:03,200 Ik was mijn school aan het afmaken, ik deed al examen. 414 00:29:03,200 --> 00:29:08,320 Ik was bezig mijn school af te maken toen mijn man kwam. 415 00:29:08,320 --> 00:29:08,940 Hoe oud was u toen? 416 00:29:08,940 --> 00:29:09,404 [ ] 417 00:29:09,404 --> 00:29:09,796 Achttien. 418 00:29:09,796 --> 00:29:10,104 Ja. Al achttien. 419 00:29:10,105 --> 00:29:10,497 Achttien. 420 00:29:10,497 --> 00:29:10,400 Dus noodgedwongen, mij verzetten kon niet want wij 421 00:29:10,400 --> 00:29:13,400 moeten de voorouderlijke tradities van Kei volgen. 422 00:29:13,400 --> 00:29:17,999 Als de ouders zeggen dat je moet trouwen, dan trouw je. 423 00:29:18,100 --> 00:29:29,090 Wij waren bang dat als we niet zouden willen, dat ze ons bijvoorbeeld zouden vervloeken. 424 00:29:29,090 --> 00:29:41,900 Dat is nog volgens de aloude tradities, daarom blijven we volgen wat de ouders ons vertellen. 425 00:29:41,900 --> 00:29:42,080 Zodoende zijn we met elkaar getrouwd. 426 00:29:42,080 --> 00:29:57,290 De één verlangde niet naar de ander, we hadden nog nooit met elkaar 427 00:29:57,290 --> 00:30:03,430 gesproken, maar omdat de ouders dat van ons wilden hebben we maar toegestemd. 428 00:30:03,430 --> 00:30:12,520 Dus de ouders hebben dat geregeld. 429 00:30:12,520 --> 00:30:12,730 Ja. 430 00:30:12,730 --> 00:30:14,370 Naar de traditie. 431 00:30:14,370 --> 00:30:24,970 Ja, ja. Volgens de tradities van Kei. 432 00:30:24,970 --> 00:30:25,970 Wacht u even. 433 00:30:25,970 --> 00:30:39,420 Als uw man u niet gekozen had, u was nog aan uw vervolgopleiding bezig. 434 00:30:39,420 --> 00:30:40,830 Hoe had u uw leven eigenlijk willen inrichten? 435 00:30:40,830 --> 00:30:47,720 Ik had verder willen leren. 436 00:30:47,720 --> 00:30:48,320 Verder leren. 437 00:30:48,320 --> 00:30:48,420 Ja. 438 00:30:48,420 --> 00:30:48,710 Zodat. 439 00:30:48,710 --> 00:30:53,240 Ik wilde onderwijzeres worden of opgeleid worden om in het ziekenhuis te werken. 440 00:30:53,240 --> 00:30:54,020 Dat hing van onszelf af. 441 00:30:54,020 --> 00:30:56,240 We konden kiezen, want we hadden geleerd in het ziekenhuis te helpen, we leerden koken. 442 00:30:56,240 --> 00:30:58,295 Als je de school verliet, kon je kiezen om onderwijzeres te worden of om wat dan ook te worden. 443 00:30:58,396 --> 00:31:00,450 Op die manier. 444 00:31:00,450 --> 00:31:00,930 Dus we waren al blij. 445 00:31:00,930 --> 00:31:05,720 Toen ik terugkeerde in het dorp wachtte ik op een oproep, als 446 00:31:05,720 --> 00:31:05,707 ik [onverstaanbaar], als ik werd opgeroepen zou ik teruggaan. 447 00:31:05,708 --> 00:31:05,830 Ik kreeg inderdaad [onverstaanbaar], maar ja. 448 00:31:05,830 --> 00:31:08,450 Het is het menselijk lot dat je moet volgen. 449 00:31:08,450 --> 00:31:11,840 Daarom zijn we op 14 december 1949 getrouwd in Waaur – Kei Besar. 450 00:31:11,840 --> 00:31:22,400 En toentertijd, toen u trouwde, was Nederland in oorlog met Indonesië. 451 00:31:22,400 --> 00:31:24,520 O ja, ja, ja, ja. 452 00:31:24,520 --> 00:31:24,810 Wat heeft u toen allemaal ervaren? 453 00:31:24,911 --> 00:31:36,960 Toen hadden we op Kei nog niet echt weet van de moeilijkheden tussen Nederland en Indonesië. 454 00:31:36,960 --> 00:31:42,730 Ik wist er nog niets van. 455 00:31:42,730 --> 00:31:52,760 Mijn man wist dat wel, mijn man had al strijd geleverd tegen Indonesische soldaten. 456 00:31:52,760 --> 00:31:53,690 Hij was al op patrouille geweest naar verschillende plaatsen. 457 00:31:53,690 --> 00:32:16,710 Mijn man wist er van, ik wist dat allemaal niet want ik zat nog op Kei, in Waaur. 458 00:32:16,710 --> 00:32:16,493 Wanneer heeft uw man bij het KNIL getekend? 459 00:32:16,493 --> 00:32:16,859 In 1947. 460 00:32:16,860 --> 00:32:17,260 In 47. 461 00:32:17,260 --> 00:32:16,860 En hij is teruggekomen om een vrouw te zoeken in 1949. 462 00:32:16,860 --> 00:32:22,460 Onze ouders hebben dat geregeld en toen we het beiden 463 00:32:22,460 --> 00:32:44,480 eens werden trouwden we op Kei voor de wet en voor de kerk. 464 00:32:44,480 --> 00:33:01,520 Toen zijn we met z'n tweeën naar Ambon vertrokken, daarna naar Makassar op Sulawesi. 465 00:33:01,520 --> 00:33:06,740 Mijn man zat daar op een kleine post in Torajagebied. 466 00:33:06,740 --> 00:33:09,050 Toen kregen we in augustus 1950 een brief van [onverstaanbaar], een formulier. 467 00:33:09,050 --> 00:33:21,562 Wilden we bij de APRIS of wilden we terug naar ons vaderland? En toen. 468 00:33:21,662 --> 00:33:23,200 Eenieder naar zijn eigen vaderland? 469 00:33:23,200 --> 00:33:23,718 [ ] 470 00:33:23,719 --> 00:33:24,440 Eenieder naar zijn eigen vaderland? 471 00:33:24,440 --> 00:33:26,000 Ja, al die militairen in geheel Indonesië. 472 00:33:26,000 --> 00:33:26,550 Mijn man zei toen 'we gaan naar huis', want zijn moeder was daar, ze leefde nog. 473 00:33:26,550 --> 00:33:36,430 Mijn vader Elias leefde nog, dus zeiden we allebei 'we gaan naar huis'. 474 00:33:36,430 --> 00:33:36,840 Toen zijn in augustus alle militairen van het ex-KNIL 475 00:33:36,840 --> 00:33:38,126 op Celebes, Sulawesi overgebracht naar Makassar. 476 00:33:38,126 --> 00:33:39,936 Eenmaal in Makassar werd door de legerleiding geregeld dat eerst alle Menadoneze 477 00:33:39,936 --> 00:33:41,960 ex-KNIL-militairen per schip teruggingen naar Menado, toen dat de Javaanse ex-KNIL-militairen 478 00:33:41,960 --> 00:33:48,720 teruggingen naar Java, dat de Timorese ex-KNIL-militairen teruggingen naar Timor. 479 00:33:48,720 --> 00:33:49,320 Alleen de Molukse ex-KNIL-militairen bleven in Makassar. 480 00:33:49,320 --> 00:33:49,770 Dat herinner ik me nog. 481 00:33:49,770 --> 00:33:56,140 En toen, niet lang daarna, brak er een hevig gevecht uit. 482 00:33:56,140 --> 00:34:10,900 De TNI viel de Molukse ex-KNIL-militairen in Makassar aan. Dat was echt een hevig gevecht, 483 00:34:10,900 --> 00:34:13,880 Wanneer was dat? Welk jaar was dat? 484 00:34:13,880 --> 00:34:18,530 Dat was in 1950, in augustus. De dag weet ik niet. 485 00:34:18,530 --> 00:34:21,550 In die tijd was de RMS al geproclameerd, toch? 486 00:34:21,550 --> 00:34:22,070 Eh, ja. 487 00:34:22,070 --> 00:34:23,110 Ja, dat was al in april. 488 00:34:23,110 --> 00:34:25,780 Maar dat kregen we toen niet te horen. 489 00:34:25,780 --> 00:34:31,370 Dat kreeg u niet te horen? 490 00:34:31,370 --> 00:34:36,730 Dat kregen we niet te horen, men hoorde niet zomaar allerlei berichten. 491 00:34:36,730 --> 00:34:37,460 In de kazernes, bij de compagnie hoorde men van alles maar men sprak daar niet altijd over. 492 00:34:37,460 --> 00:34:53,430 Dat wisten we dus niet. 493 00:34:53,430 --> 00:35:01,105 Gelukkig, na drie dagen, de militairen van het ex-KNIL waren al 494 00:35:01,206 --> 00:35:11,710 uitgeput, gelukkig lag er nog een Nederlands oorlogsschip op de Javazee. 495 00:35:11,710 --> 00:35:15,560 Ik heb dat zelf gehoord, ik was op weg eten te halen. 496 00:35:15,560 --> 00:35:26,210 Ik hoorde iemand telefoneren en zeggen 'Kortenaar, Kortenaar, 497 00:35:26,210 --> 00:35:28,770 we hebben steun nodig want er is hevige strijd in Makassar'. 498 00:35:28,770 --> 00:35:30,720 En die avond zagen we boven de Javazee, eh, vlakbij Makassar. 499 00:35:30,720 --> 00:35:39,230 Dus Indonesië viel het ex-KNIL aan in Makassar. 500 00:35:39,230 --> 00:35:39,630 In Makassar. 501 00:35:39,630 --> 00:35:40,040 Ja. 502 00:35:40,040 --> 00:35:40,440 Andere militairen. 503 00:35:40,440 --> 00:35:40,840 Dat waren uitsluitend Molukse mensen. 504 00:35:40,840 --> 00:35:44,220 Alleen Molukse mensen, want de Javanen, de Ambonezen. 505 00:35:44,220 --> 00:35:50,920 De Javanen waren al naar huis. 506 00:35:50,920 --> 00:35:51,930 De Javanen, de Menadonezen. 507 00:35:51,930 --> 00:36:00,590 De Timorezen waren al naar huis. 508 00:36:00,590 --> 00:36:07,260 De Timorezen waren al naar huis. 509 00:36:07,260 --> 00:36:07,650 Dat gebeurde er toen. 510 00:36:07,650 --> 00:36:18,710 Dat herinner ik me nog en gelukkig kregen we toen steun van de Kortenaar. 511 00:36:18,710 --> 00:36:21,477 's Nachts schoot de Kortenaar naar alle kanten granaten de lucht in. 512 00:36:21,578 --> 00:36:24,470 's Middags was het overal stil. 513 00:36:24,470 --> 00:36:29,800 Je hoorde geen auto's, je hoorde geen enkel geluid meer. 514 00:36:29,800 --> 00:36:35,470 Toen, drie dagen later, kregen we te horen 'breng je spullen in gereedheid voor vertrek naar Java'. 515 00:36:35,470 --> 00:36:36,420 We gingen naar Semarang. 516 00:36:36,420 --> 00:36:37,700 Er waren twee schepen. 517 00:36:37,700 --> 00:36:48,220 Het ene schip ging van Makassar naar Borneo – Kalimantan, Banjermasin. 518 00:36:48,220 --> 00:36:57,530 Dat haalde daar Molukse ex-KNIL-militairen op en bracht ze naar Semarang. 519 00:36:57,530 --> 00:37:03,300 Mijn man en ik gingen met het andere schip naar Surabaya, daar werden een paar 520 00:37:03,300 --> 00:37:08,836 ex-KNIL-gezinnen ontscheept die daar in Surabaya bleven en wij gingen door naar Semarang. 521 00:37:08,836 --> 00:37:11,520 Toen we in Semarang waren, werd mijn oudste kind daar geboren. 522 00:37:11,520 --> 00:37:12,330 Die werd op 13 september 1950 in Semarang geboren. 523 00:37:12,330 --> 00:37:21,390 Maar toen was er nog een moeilijkheid, want de mensen van Kei wilden niet mee met de Ambonezen 524 00:37:21,390 --> 00:37:22,060 want die wilden aan de strijd om de RMS deelnemen en daar hadden wij het moeilijk mee. 525 00:37:22,060 --> 00:37:26,480 Dus we moesten alleen naar huis, maar dat ging niet. 526 00:37:26,480 --> 00:37:33,410 We moesten naar hen luisteren, want de Ambonezen waren de baas. 527 00:37:33,410 --> 00:37:52,830 Dus wij volgden hen en uiteindelijk konden we niet naar huis en in 1951 528 00:37:52,830 --> 00:37:57,190 kregen we een schrijven 'zet op de koffers en de kisten als adres Holland'. 529 00:37:57,190 --> 00:38:07,050 Iedereen was verbaasd 'gaan we zo ver weg?' Dat is heel ver weg van het vaderland. 530 00:38:07,050 --> 00:38:13,520 Iedereen voelde erge spijt, maar we moesten de bevelen volgen. 531 00:38:13,520 --> 00:38:16,430 We zijn toen aan boord gegaan van De Grote Beer, een Nederlands schip. 532 00:38:16,430 --> 00:38:24,459 01:11:00 Van de haven van Semarang tot aan Amsterdam. Alle andere schepen. 533 00:38:24,460 --> 00:38:26,130 Op welke datum was dat? 534 00:38:26,130 --> 00:38:26,743 [ ] 535 00:38:26,844 --> 00:38:28,320 Op welke datum? 536 00:38:28,320 --> 00:38:28,660 Dat we daarvandaan vertrokken? 537 00:38:28,660 --> 00:38:30,372 Van daar. 538 00:38:30,473 --> 00:38:35,340 Dat ben ik vergeten. Ik weet alleen dat het 1951 was. 539 00:38:35,340 --> 00:38:35,909 De Grote Beer? 540 00:38:35,909 --> 00:38:36,740 Ik denk, ik denk, ik denk april, of zoiets, als ik mij niet vergis. 541 00:38:36,740 --> 00:38:38,380 Ik zorgde voor mijn kind. 542 00:38:38,380 --> 00:38:54,540 Ik was nog [maakt zin niet af] … toen zijn we aan boord gegaan van het zeeschip. 543 00:38:54,540 --> 00:39:12,390 Toen we in Port Said kwamen, waren we al drie weken weg van de haven Tanjung Priok. 544 00:39:12,390 --> 00:39:14,580 In Tanjung Priok hebben we nog meer mensen aan boord gekregen. 545 00:39:14,580 --> 00:39:22,460 Toen we op het Suezkanaal waren, Port Said, werd er geroepen 'kijk daar is de Rode Zee. 546 00:39:22,460 --> 00:39:23,610 Aan de rechterkant zie je de berg Sinaï'. 547 00:39:23,610 --> 00:39:24,180 Dat werd er geroepen. 548 00:39:24,180 --> 00:39:26,590 En wij 'Poe', daar hadden ze bij godsdienst over verteld. 549 00:39:26,590 --> 00:39:26,710 'Poe, daar aan die kant is de berg Sinaï'. 550 00:39:26,710 --> 00:39:32,710 Toen we daar gepasseerd waren, was er een meisje aan boord van het schip dat pokken kreeg. 551 00:39:32,710 --> 00:39:33,297 We waren toen al bij Gibraltar. 552 00:39:33,298 --> 00:39:33,860 Ken je dat, Gibraltar? 553 00:39:33,860 --> 00:39:38,400 We waren daar aangekomen en er werd gezegd 'We gaan terug naar Port Said, het Suezkanaal. 554 00:39:38,400 --> 00:39:40,820 Dat zieke meisje wordt van boord gehaald, dan wordt 555 00:39:40,820 --> 00:39:40,940 ze misschien door een Nederlands vliegtuig opgehaald. 556 00:39:40,940 --> 00:39:47,790 Toen zijn we van daar doorgevaren naar Nederland en het schip meerde 557 00:39:47,790 --> 00:40:01,620 af in de haven van Amsterdam, omdat er aan boord een ziekte heerste. 558 00:40:01,620 --> 00:40:08,520 Anders waren we allemaal in Rotterdam van boord gegaan, maar omdat 559 00:40:08,520 --> 00:40:19,570 er op de Grote Beer een ziekte heerste moest het schip daar blijven. 560 00:40:19,570 --> 00:40:24,480 Van daaruit werden we naar Amersfoort gebracht, ze 561 00:40:24,480 --> 00:40:37,599 noemden dat Kamp Waterloo, dat weet ik niet zo goed. 562 00:40:37,700 --> 00:40:44,376 Daar had je Waterloo, een militair kamp. 563 00:40:44,477 --> 00:40:57,260 01:13:00 Ik weet niet hoe het heette. Dat ben ik vergeten. 564 00:40:57,260 --> 00:40:59,390 In de buurt van Amersfoort? 565 00:40:59,390 --> 00:40:59,540 In Amersfoort. 566 00:40:59,540 --> 00:40:59,934 Amersfoort. 567 00:40:59,935 --> 00:41:00,224 Ja, een militair kamp. 568 00:41:00,224 --> 00:41:00,150 We bleven daar drie weken en toen kregen we een nieuw bevel. 569 00:41:00,150 --> 00:41:01,890 Iedereen moest naar een kamp vertrekken. 570 00:41:01,890 --> 00:41:04,050 Dus een deel ging naar Vught, wij werden bij Vught ingedeeld. 571 00:41:04,050 --> 00:41:04,600 Eenmaal in Vught, drie maanden. 572 00:41:04,600 --> 00:41:05,230 Ja, drie maanden. 573 00:41:05,231 --> 00:41:06,330 Ik weet niet wat voor moeilijkheden er waren tussen mensen van Ambon en mensen 574 00:41:06,330 --> 00:41:16,940 van Kei, maar de mensen van Kei moesten gescheiden worden van de mensen van Ambon. 575 00:41:16,940 --> 00:41:26,210 We gingen naar een Joods kamp in de buurt van Westerbork, Pieterberg. 576 00:41:26,210 --> 00:41:27,060 Kamp Pieterberg in Westerbork, Drenthe. 577 00:41:27,060 --> 00:41:40,750 We bleven daar van 1951 tot 1955 en toen kregen we het bevel 578 00:41:40,750 --> 00:41:44,330 dat de katholieken naar Noord-Brabant moesten verhuizen. 579 00:41:44,330 --> 00:41:52,049 Dat werd allemaal verzorgd door het CAZ. 580 00:41:52,050 --> 00:41:54,490 Iedereen ging met de auto, alles was gratis. 581 00:41:54,490 --> 00:41:57,920 In die tijd kregen de volwassenen drie gulden, een kind twee gulden per week. 582 00:41:57,920 --> 00:42:00,230 Eten en drinken kwam allemaal van, eh. 583 00:42:00,230 --> 00:42:00,440 Iedereen? 584 00:42:00,440 --> 00:42:09,280 De gaarkeuken. 585 00:42:09,280 --> 00:42:09,580 Dus je had geen geld nodig. 586 00:42:09,580 --> 00:42:14,569 We woonden toen in [onverstaanbaar], in de buurt van [onverstaanbaar] en toen werd 587 00:42:14,670 --> 00:42:21,385 er gezegd dat alle mensen van Kei samengebracht moesten worden in Donzel, Nistelrode. 588 00:42:21,486 --> 00:42:26,770 Toen werd het 1964 en het CAZ zei 'Nu moeten jullie tussen de Nederlanders gaan wonen'. 589 00:42:26,770 --> 00:42:43,809 Dus zijn we verhuisd, naar buiten de wijk tussen de Nederlanders en we kwamen in Helmond terecht. 590 00:42:43,910 --> 00:42:49,770 En daar zijn we nu nog steeds. 591 00:42:49,770 --> 00:42:51,540 Maar laten we nu even teruggaan. 592 00:42:51,540 --> 00:42:52,803 1951, vanaf de hevige gevechten in Makassar. 593 00:42:52,804 --> 00:42:54,310 De TNI viel de Molukse ex-KNIL-militairen in Makassar aan. 594 00:42:54,310 --> 00:42:56,150 Was het daarom dat u en uw man naar Nederland moesten vertrekken? 595 00:42:56,150 --> 00:42:56,949 1951? 596 00:42:56,949 --> 00:43:00,380 Ja. Kon u niet voor een andere bestemming kiezen? 597 00:43:00,380 --> 00:43:08,440 Nee, we hadden alleen de bevelen op te volgen. 598 00:43:08,440 --> 00:43:17,870 We moesten allemaal naar Nederland. We gingen nergens anders meer heen. 599 00:43:17,870 --> 00:43:20,980 U ging nergens anders meer heen. 600 00:43:20,980 --> 00:43:21,530 Nee, want alle Nederlanders waren al teruggegaan, de 601 00:43:21,530 --> 00:43:23,850 Nederlandse militairen waren allemaal al naar huis. 602 00:43:23,850 --> 00:43:24,080 Nederland wilde Indonesië al loslaten, waarschijnlijk daardoor. 603 00:43:24,080 --> 00:43:26,040 Heeft (Indonesië) al in 1949 losgelaten. 604 00:43:26,040 --> 00:43:27,060 Ja, ja, ja. 605 00:43:27,060 --> 00:43:36,370 De KL-soldaten waren toen allemaal al teruggegaan en wij waren daar nog. 606 00:43:36,370 --> 00:43:48,430 Dus we moesten toen maar volgen wat de hoofden ons opdroegen. 607 00:43:48,430 --> 00:43:48,970 De hoofden? 608 00:43:48,970 --> 00:43:59,271 Zoals de sergeanten-majoor, die de baas waren over de compagnie. 609 00:43:59,372 --> 00:44:13,920 De mensen met de hogere militaire rangen, die beschikten over ons. 610 00:44:13,920 --> 00:44:14,570 Dus zijn we tot op dit moment in Nederland. 611 00:44:14,570 --> 00:44:16,170 En als u zich het dagelijkse leven op het schip herinnert? 612 00:44:16,170 --> 00:44:19,010 Waar? 613 00:44:19,110 --> 00:44:25,420 Op het schip, toen u vertrok naar. 614 00:44:25,521 --> 00:44:26,930 Hierheen vertrok? 615 00:44:26,930 --> 00:44:28,450 Op het schip? 616 00:44:28,450 --> 00:44:32,880 O, op het schip werkten mijn man en zijn collega's in de keuken. 617 00:44:32,880 --> 00:44:34,190 We kregen voldoende te eten. 618 00:44:34,190 --> 00:44:41,340 Voor de militairen werd altijd alles heel netjes geregeld. 619 00:44:41,340 --> 00:44:42,850 Eten, drinken, alles. 620 00:44:42,850 --> 00:44:48,740 Er waren doktoren aan boord, alles verliep goed op onze reis hierheen, naar Nederland. 621 00:44:48,740 --> 00:44:48,940 En wat deed u zo dagelijks? 622 00:44:48,940 --> 00:44:49,146 Op het schip? 623 00:44:49,146 --> 00:44:49,352 Op het schip. 624 00:44:49,352 --> 00:44:49,015 Drie weken, wij hadden niets te doen. 625 00:44:49,016 --> 00:44:49,199 Hoeveel weken? 626 00:44:49,200 --> 00:44:49,451 Drie weken. 627 00:44:49,451 --> 00:44:49,702 Drie weken. 628 00:44:49,702 --> 00:44:49,570 Drie weken tot in Port Said. 629 00:44:49,570 --> 00:44:51,130 Maar ik weet niet hoe lang tot in Nederland, misschien wel een maand. 630 00:44:51,130 --> 00:44:56,120 We kwamen in Nederland op 13 mei. 631 00:44:56,120 --> 00:44:56,246 Dus vanaf Port Said tot Nederland één maand. 632 00:44:56,247 --> 00:44:56,289 Nee, vanaf Indonesië tot aan Port Said was drie weken. 633 00:44:56,289 --> 00:44:56,763 Ja. 634 00:44:56,764 --> 00:44:56,670 Dus, vanaf Port Said hierheen, ongeveer, welke datum weet ik ook niet. 635 00:44:56,670 --> 00:44:59,770 Maar ik denk zo ongeveer 13 mei. 636 00:44:59,770 --> 00:45:01,931 13 mei. 637 00:45:02,032 --> 00:45:06,210 Dus ongeveer, ik weet het niet. 638 00:45:06,210 --> 00:45:12,970 Want we vierden de verjaardag van koningin Wilhelmina – dat was toch de vorstin van Nederland? 639 00:45:12,970 --> 00:45:13,183 – midden op zee. 30 april toch? 640 00:45:13,183 --> 00:45:13,600 30 april. 641 00:45:13,600 --> 00:45:16,200 Wij vierden dat midden op zee, toen we onderweg hierheen waren. 642 00:45:16,200 --> 00:45:16,465 Koningin Juliana? 643 00:45:16,466 --> 00:45:16,676 Ja, Koningin Juliana. 644 00:45:16,676 --> 00:45:16,638 Maar wat deed u dagelijks op het schip? 645 00:45:16,638 --> 00:45:16,655 Wij, vrouwen, deden helemaal niets. 646 00:45:16,655 --> 00:45:16,480 Het waren de mannen die heel hard moesten werken. 647 00:45:16,480 --> 00:45:18,800 Zij hadden keukencorvee, moesten de afwas doen, wat er maar te doen was. 648 00:45:18,800 --> 00:45:24,790 Ze moesten aan alles meewerken want er waren zoveel mensen. 649 00:45:24,790 --> 00:45:31,270 Ze moesten de afwas met de hand doen en dat was zwaar. 650 00:45:31,270 --> 00:45:34,720 De vrouwen zaten maar en pasten op de kinderen en praatten met elkaar. 651 00:45:34,821 --> 00:45:36,440 Het schip voer en wij waren bang om bovendeks te gaan vanwege de golven. 652 00:45:36,440 --> 00:45:39,540 Als de golven te hoog gingen, dan ging iedereen erbij liggen want anders werd je zeeziek. 653 00:45:39,540 --> 00:45:40,440 Ja. 654 00:45:40,440 --> 00:45:42,890 Dat maakte het wel moeilijk. 655 00:45:42,890 --> 00:45:47,760 Je kon alleen bij elkaar in de hut langsgaan. 656 00:45:47,760 --> 00:45:53,210 Wij deden geen werk, alleen de mannen moesten heel hard werken. Dat was het enige. ... 657 00:45:53,210 --> 00:46:00,400 Toentertijd – dat hoor je vaak – beloofde Nederland dat u hier 658 00:46:00,400 --> 00:46:08,330 maar zes maanden zou blijven en dat er daarna geregeld zou worden. 659 00:46:08,330 --> 00:46:08,690 Zes jaar 660 00:46:08,690 --> 00:46:09,353 [ ] 661 00:46:09,354 --> 00:46:11,490 Dan moesten we weer terug, ja. 662 00:46:11,490 --> 00:46:12,583 [ ] 663 00:46:12,583 --> 00:46:26,920 We waren hier al wat jaren en we kregen steeds eten uit de gaarkeuken. 664 00:46:26,920 --> 00:46:43,080 Toen kwam er weer een bevel. 665 00:46:43,080 --> 00:46:49,690 CAZ zei dat we rauw voedsel kregen en zelf moesten koken. 666 00:46:49,690 --> 00:46:51,720 We waren toen al in [onverstaanbaar]. 667 00:46:51,720 --> 00:46:52,852 1956, dus, eh, 1951. 668 00:46:52,852 --> 00:46:53,889 Ja, al vijf jaar. 669 00:46:53,889 --> 00:46:56,570 We kregen zelf etenswaren, we kregen het niet meer uit de gaarkeuken. 670 00:46:56,570 --> 00:47:01,550 We kregen een grote kachel, daar deden we steenkolen in om op te koken. 671 00:47:01,550 --> 00:47:07,620 Zo ging dat en pas toen we in Donzel waren kregen we butagas, toen begon alles al te veranderen. 672 00:47:07,620 --> 00:47:09,358 Alleen de stroom, daarvoor moesten we nog een penning inwerpen. 673 00:47:09,459 --> 00:47:14,190 De kampbeheerder gaf je een penning en als na een paar 674 00:47:14,190 --> 00:47:23,079 weken de stroom bijna op was, moest je die inwerpen. 675 00:47:23,180 --> 00:47:24,520 En we betaalden drie gulden huur per maand. 676 00:47:24,520 --> 00:47:40,689 Toen we in Donzel kwamen moesten we huur betalen, drie gulden per maand. 677 00:47:40,690 --> 00:48:03,090 En we kregen geen voedsel meer, want de mannen werkten toen al in de fabrieken. Dus wij. 678 00:48:03,090 --> 00:48:03,620 Dat was in 1957? 679 00:48:03,620 --> 00:48:05,100 Eh, ja. 680 00:48:05,100 --> 00:48:18,110 In 1957 kregen we dat niet meer want de mannen werkten al in de fabrieken. 681 00:48:18,110 --> 00:48:23,840 Nederland, eh, CAZ zei 'dat is allemaal afgelopen'. 682 00:48:23,840 --> 00:48:41,540 Laten we nog even teruggaan. U vertrok met het schip. De Grote Beer? 683 00:48:41,540 --> 00:48:42,810 Grote Beer? 684 00:48:42,810 --> 00:48:44,110 Grote Beer, ja. 685 00:48:44,110 --> 00:48:50,920 Ja. U vertrok per schip, het schip kwam aan in Amsterdam? 686 00:48:50,920 --> 00:48:53,390 Ja, het meerde af in Amsterdam. 687 00:48:53,390 --> 00:48:59,490 Amsterdam. U ging in Amsterdam van boord en wat dacht u toen? 688 00:48:59,591 --> 00:49:09,160 Eh, we gingen van boord en er stonden al verpleegsters te wachten. 689 00:49:09,160 --> 00:49:15,320 Die namen de kleine kinderen mee en brachten ze naar een grote kantine. 690 00:49:15,320 --> 00:49:17,190 Ze hadden brood klaargezet, appels klaargezet, we waren verbaasd appels te zien. 691 00:49:17,190 --> 00:49:18,000 Nog nooit gezien? 692 00:49:18,000 --> 00:49:22,560 Die had ik in Indonesië nog nooit gezien. 693 00:49:22,560 --> 00:49:23,900 Zo'n grote heerlijke rode appel. 694 00:49:23,900 --> 00:49:31,030 Wat het eten betreft hebben ze ons toen heel goed ontvangen. 695 00:49:31,030 --> 00:49:35,620 Eenmaal aan land voelde ik me weer opgeknapt, voelde ik me 696 00:49:35,620 --> 00:49:46,910 weer goed, want op zee lagen we te ver onder de waterspiegel. 697 00:49:46,910 --> 00:49:47,090 En die golven. 698 00:49:47,090 --> 00:49:48,560 Mensen moesten overgeven, ik gelukkig niet. 699 00:49:48,560 --> 00:49:52,890 Moeilijk, ellendig als je met een zeeschip zo'n eind onderweg gaat. 700 00:49:52,890 --> 00:50:00,470 Maar we kregen het bevel daartoe en we moesten dat gewoon opvolgen. 701 00:50:00,470 --> 00:50:04,810 Ik zei tegen mijn man 'We zijn het vaderland kwijt. 702 00:50:04,810 --> 00:50:07,301 We zullen het nooit meer zien'. 703 00:50:07,402 --> 00:50:12,980 Toentertijd dachten we dat we nooit meer terug zouden kunnen naar Kei. 704 00:50:12,980 --> 00:50:14,260 Want het is ver hè? Van hieraf is het ver van [maakt zin niet af]. Dus we stonden machteloos. 705 00:50:14,260 --> 00:50:18,610 Hoe voelde dat, onderweg gaan per bus van Amsterdam naar Amersfoort. 706 00:50:18,610 --> 00:50:20,776 Ja. 707 00:50:20,877 --> 00:50:22,080 Een land dat geheel anders was dan. 708 00:50:22,080 --> 00:50:25,540 Ja, we keken om ons heen en we waren verwonderd. 709 00:50:25,540 --> 00:50:26,320 Verwonderd? 710 00:50:26,320 --> 00:50:26,674 [ ] 711 00:50:26,674 --> 00:50:26,350 U was verwonderd. 712 00:50:26,350 --> 00:50:27,541 Ja, want we zagen dat het hier heel erg anders was dan in Indonesië, dan in ons vaderland. 713 00:50:27,541 --> 00:50:28,310 We gingen met een grote, nette bus. 714 00:50:28,310 --> 00:50:28,745 Je kwam binnen en je kon gewoon zitten. 715 00:50:28,745 --> 00:50:29,163 We zagen dat zo en werkelijk [maakt zin niet af]. 716 00:50:29,163 --> 00:50:29,560 En toen we in Amersfoort kwamen lagen er al oude kleren klaar. 717 00:50:29,560 --> 00:50:30,282 Oude kleren van Nederlanders, die lagen al klaar. 718 00:50:30,282 --> 00:50:30,904 Iedereen mocht gaan passen. 719 00:50:30,905 --> 00:50:31,700 Ik koos een dikke jas, want we kwamen in mei en het was nog koud. 720 00:50:31,700 --> 00:50:32,040 Een beetje koud nog. 721 00:50:32,040 --> 00:50:32,700 Ik maakte mijn keuze, mijn oudste kind kreeg ook iets. 722 00:50:32,700 --> 00:50:34,630 Mijn man koos iets uit, iedereen koos iets uit. 723 00:50:34,630 --> 00:50:45,690 En verder zorgden ze ervoor dat we naar de film konden of iets anders deden in de kantine. 724 00:50:45,690 --> 00:51:00,170 Maar toen we er pas waren, wisten we niet dat Nederlanders met warm water douchten. 725 00:51:00,170 --> 00:51:00,680 Wij dachten 'O daar is koud water' en dus wasten we ons met koud water. 726 00:51:00,680 --> 00:51:01,590 Oei, dat was echt koud. 727 00:51:01,590 --> 00:51:02,070 Toen zei de commandant, die de leiding had over een aantal 728 00:51:02,070 --> 00:51:02,720 dinges, hij zei 'Jullie moeten je niet met koud water wassen. 729 00:51:02,720 --> 00:51:05,670 Ga dáárheen, daar is een speciale badkamer. 730 00:51:05,670 --> 00:51:09,379 Daar is warm water en koud water. 731 00:51:09,480 --> 00:51:13,420 Dat rode is warm, dat blauwe of hoe je dat noemt is koud'. 732 00:51:13,420 --> 00:51:22,540 We gingen erheen, we draaiden aan de kraan en het water kwam van daar boven. 733 00:51:22,540 --> 00:51:23,175 Dat was echt lekker. 734 00:51:23,176 --> 00:51:24,083 We voelden ons tevreden, dus we piekerden nergens meer over. 735 00:51:24,083 --> 00:51:25,160 We dachten op dat moment gewoon 'we blijven hier'. Verder dachten we niet meer, toch? 736 00:51:25,160 --> 00:51:32,270 Maar had u er toen al een vermoeden van dat u in Nederland oud zou worden? 737 00:51:32,270 --> 00:51:32,534 Ja, dat dachten we gewoon. 738 00:51:32,634 --> 00:51:35,710 We luisterden gewoon naar de regering. 739 00:51:35,710 --> 00:51:37,190 Nu heeft de regering ons losgelaten, CAZ heeft ons losgelaten. 740 00:51:37,190 --> 00:51:38,300 Wij leven nu op onszelf, toch? 741 00:51:38,300 --> 00:51:39,950 Zo is het gekomen. 742 00:51:39,950 --> 00:51:43,920 Maar ja, er zijn ook voorbeelden van mensen die zus of zo praten. Op vergaderingen en zo. 743 00:51:43,920 --> 00:51:44,772 Vanuit Amersfoort ging u naar? 744 00:51:44,772 --> 00:51:45,342 Vught. 745 00:51:45,342 --> 00:51:45,971 Naar Vught. 746 00:51:45,971 --> 00:51:46,517 [ ]. 747 00:51:46,518 --> 00:51:47,700 We werden verdeeld, een paar gingen er naar – wat is daar? 748 00:51:47,700 --> 00:51:48,770 – Gouda, eh, hoe heet dat? 749 00:51:48,770 --> 00:51:54,770 Naar Tiel en dichtbij Utrecht, die kant uit. 750 00:51:54,770 --> 00:52:00,260 Daar woonden Ambonezen en in [onverstaanbaar]. 751 00:52:00,260 --> 00:52:10,460 Dat kamp daar, ik weet de naam niet meer, daar gingen er een paar heen. 752 00:52:10,460 --> 00:52:11,050 We werden over verschillende plaatsen verdeeld. 753 00:52:11,050 --> 00:52:14,330 [Onverstaanbaar]. 754 00:52:14,431 --> 00:52:17,520 We kwamen in Vught en daar kregen we ook eten uit de gaarkeuken. 755 00:52:17,520 --> 00:52:17,900 We kregen drie gulden per week. 756 00:52:17,900 --> 00:52:20,530 Volwassenen drie, kinderen twee en wij drieën kregen dus acht gulden per week. 757 00:52:20,530 --> 00:52:24,160 Dat was genoeg, wij vonden dat genoeg want er was ook eten. 758 00:52:24,160 --> 00:52:24,640 Het eten. 759 00:52:24,640 --> 00:52:48,830 En we kregen. 760 00:52:48,830 --> 00:52:48,960 Bonnen. 761 00:52:48,960 --> 00:52:50,725 CAZ deelde bonnen uit. 762 00:52:50,826 --> 00:52:57,770 We kregen geen geld, maar bonnen om daarmee naar de winkel te gaan. 763 00:52:57,770 --> 00:53:00,750 Daar zochten we kleren uit tot het bedrag dat opgeschreven stond, twintig gulden. 764 00:53:00,750 --> 00:53:00,870 We namen kleren tot twintig gulden, of honderd gulden. 765 00:53:00,870 --> 00:53:01,700 We namen tot het bedrag dat op de bon stond. 766 00:53:01,700 --> 00:53:08,760 Meer mocht niet, dus we keken naar wat passend was en daarna gaven we de bon aan de winkelier. … 767 00:53:08,760 --> 00:53:15,010 Maar toen de Molukkers, de mensen van het KNIL, vanuit Indonesië naar 768 00:53:15,010 --> 00:53:15,950 Nederland vertrokken kregen ze de belofte 'Ooit mogen jullie naar huis terug'. 769 00:53:15,950 --> 00:53:17,710 Ja, dat hadden wij ook al gehoord. 770 00:53:17,710 --> 00:53:23,910 Maar we geloofden dat niet zo erg, domme mensen als wij waren. 771 00:53:23,910 --> 00:53:40,590 Wij wisten niet of we naar huis zouden gaan of niet en al dat geregel, dat 772 00:53:40,590 --> 00:53:40,920 vonden we moeilijk want alleen al met het zeeschip mee gaan was al moeilijk. 773 00:53:40,920 --> 00:53:44,630 We wachtten gewoon af wat de mensen deden die dat voor ons regelden. 774 00:53:44,630 --> 00:53:47,630 Zoals je dat hier noemt, het CAZ. 775 00:53:47,630 --> 00:53:50,910 We noemden dat het CAZ. Die regelden de komst van de Molukkers naar Nederland. Dat was alles. 776 00:53:50,910 --> 00:53:52,360 Heel vaak zeggen de oudere Molukkers 'Wij waren vroeger het gereedschap van de Nederlanders. 777 00:53:52,360 --> 00:53:57,820 Wij waren vroeger de ruggengraat van Nederland'. 778 00:53:57,820 --> 00:54:13,260 En wat kregen we ervoor terug? We kregen er nul voor terug. 779 00:54:13,260 --> 00:54:13,690 Ja, ja. 780 00:54:13,690 --> 00:54:18,940 We kregen er niets voor terug. 781 00:54:18,940 --> 00:54:19,350 Ja, ja. 782 00:54:19,350 --> 00:54:19,580 Hoe denkt u daarover? 783 00:54:19,580 --> 00:54:22,890 Dat is inderdaad zo. 784 00:54:22,890 --> 00:54:26,210 Ik praat niet over politiek, maar ik zeg wel dat de 785 00:54:26,210 --> 00:54:32,935 Nederlanders heel veel van onze oogsten hebben genomen. 786 00:54:33,036 --> 00:54:50,210 Van de kokosoogst op Kei maakten ze copra, maakten ze boter. 787 00:54:50,210 --> 00:55:03,370 Ze namen van de zeeproducten om er knopen of wat dan ook van te maken. 788 00:55:03,370 --> 00:55:06,450 Dat alles namen ze gewoon. 789 00:55:06,450 --> 00:55:06,588 We wisten niet of ze ervoor betaalden. 790 00:55:06,588 --> 00:55:06,860 Dat wisten we toen niet. 791 00:55:06,860 --> 00:55:08,310 De kokos werd door onze ouders gedroogd en naar de Chinezen gebracht, dat heet copra. 792 00:55:08,310 --> 00:55:18,000 De Chinezen wogen dat af en dan gaven ze geld aan onze grootvaders, onze vaders. 793 00:55:18,000 --> 00:55:22,580 De kokos werd naar de fabrieken gestuurd om er olie, boter of wat dan ook van te maken. 794 00:55:22,580 --> 00:55:31,196 Op Ambon gebeurde dat met de kruidnagels, met de rijstsoorten. 795 00:55:31,197 --> 00:55:31,870 Op Banda, overal. 796 00:55:31,870 --> 00:55:42,147 Dus wij, onze ouders, die ouder zijn dan ik en die er meer 797 00:55:42,248 --> 00:55:46,970 vanaf weten, die zeiden 'De Nederlanders benadelen ons. 798 00:55:46,970 --> 00:55:56,510 Ze nemen van de Molukse oogst, maar ze laten daar geen wettig bewijs 799 00:55:56,510 --> 00:55:58,000 van achter voor de Molukkers.' Dat hoorde ik de ouderen zeggen. 800 00:55:58,000 --> 00:56:04,800 Ik weet ook niet hoe het verhaal is, ik hoorde alleen maar dingen. 801 00:56:04,800 --> 00:56:17,580 Maar in het leger hoorde ik dat de Molukse soldaten de lievelingen waren van de Nederlanders. 802 00:56:17,580 --> 00:56:28,610 Al die anderen, die [maakt zin niet af]. 803 00:56:28,610 --> 00:56:35,450 Het soldij van de Molukse soldaten was misschien ook hoger, of? 804 00:56:35,450 --> 00:56:41,910 Dat weet ik ook niet. Inderdaad hielden de Nederlanders. 805 00:56:41,910 --> 00:56:43,290 Hoger dan dat van de Javaanse soldaat? 806 00:56:43,290 --> 00:56:43,536 [ ] ? 807 00:56:43,536 --> 00:56:43,580 Hoger dan 808 00:56:43,580 --> 00:56:43,800 Ja, ja, ja. Misschien, ik hoorde. 809 00:56:43,800 --> 00:56:47,390 Of van de Timorezen? 810 00:56:47,390 --> 00:56:54,380 Ik weet het niet, ik hoorde alleen dingen. 811 00:56:54,380 --> 00:57:02,190 U hoorde dat alleen? 812 00:57:02,190 --> 00:57:02,789 [ ] 813 00:57:02,790 --> 00:57:04,120 Daar is geen bewijs voor? 814 00:57:04,120 --> 00:57:05,940 Daar heb ik nog geen bewijs van gezien, toch? 815 00:57:05,940 --> 00:57:06,746 [ ] 816 00:57:06,747 --> 00:57:09,190 Maar misschien wel. 817 00:57:09,191 --> 00:57:15,010 De Nederlanders waren inderdaad meer op de Molukkers 818 00:57:15,010 --> 00:57:28,830 gesteld dan op de Javaanse soldaten of op die anderen. 819 00:57:28,830 --> 00:57:33,439 Ze hadden echt waardering voor ons. 820 00:57:33,540 --> 00:57:55,060 En vandaar dat toen wij hier kwamen, ze alles goed geregeld hadden. 821 00:57:55,060 --> 00:57:55,260 Ze hebben overal goed voor gezorgd. Dat is gewoon hoe ik erover denk. 822 00:57:55,260 --> 00:57:57,107 En als u zich herinnert: u kwam voor het eerst in 823 00:57:57,108 --> 00:57:59,120 Nederland en de kinderen, u bracht kinderen ter wereld. 824 00:57:59,120 --> 00:58:01,000 Vindt u het niet spijtig dat u uw kinderen hier moet 825 00:58:01,000 --> 00:58:02,680 opvoeden, dat u ze niet in het vaderland kunt opvoeden? 826 00:58:02,680 --> 00:58:05,120 Tja, toen ik uit het vaderland vertrok was ik nog erg jong. 827 00:58:05,120 --> 00:58:09,940 Ik wist nog niet zo veel van een eigen gezinsleven. 828 00:58:09,940 --> 00:58:15,490 Ik was twintig toen ik in Nederland kwam en ik was negentien toen ik mijn oudste kind kreeg. 829 00:58:15,490 --> 00:58:16,540 En de anderen [maakt zin niet af]. 830 00:58:16,540 --> 00:58:17,607 Nu voedt ik ze alleen op [maakt zin niet af]. 831 00:58:17,607 --> 00:58:19,090 Hoe je kinderen op moet voeden leerde ik al op het internaat, kleine kinderen. 832 00:58:19,090 --> 00:58:20,290 Dus ik wist wel hoe ik voor dertien kinderen moet zorgen. 833 00:58:20,290 --> 00:58:20,831 [Onverstaanbaar] Vroeger, toen ze nog klein waren, als het 834 00:58:20,831 --> 00:58:21,370 eten op tafel stond dan baden we eerst voordat we aten. 835 00:58:21,370 --> 00:58:23,570 Want op het internaat ging het net zo. 836 00:58:23,570 --> 00:58:31,880 De nonnen, de zusters zeiden 'ga zitten en eerst bidden'. 837 00:58:31,880 --> 00:58:33,590 Dat was katholiek, hè? 838 00:58:33,590 --> 00:58:33,900 Dan pas gingen we eten, daardoor doen mijn kinderen dat allemaal ook zo. 839 00:58:33,900 --> 00:58:37,784 Maar het werd me te zwaar – ik woonde in de wijk, dichtbij Thomas [neef van mevrouw] – al die 840 00:58:37,885 --> 00:58:42,140 kinderen die kwamen spelen, die in en uit liepen en dingen kapot maakten, straks komt de politie. 841 00:58:42,140 --> 00:58:45,150 Ik zei toen tegen mijn man 'we gaan weg uit de wijk'. 842 00:58:45,150 --> 00:58:57,690 Niet dat ik niet met mijn landgenoten wil wonen, maar 843 00:58:57,690 --> 00:59:03,650 we gingen weg omwille van het leven van de kinderen. 844 00:59:03,650 --> 00:59:12,781 Zo zei ik dat. 845 00:59:12,882 --> 00:59:18,850 Zodat ze een diploma kunnen halen, genoeg voor het dagelijks leven. 846 00:59:18,850 --> 00:59:19,720 Dus ik leef hier naar mijn zin. 847 00:59:19,720 --> 00:59:35,212 Natuurlijk denk ik ook aan het vaderland, mijn man en ik zijn 848 00:59:35,313 --> 00:59:40,280 allebei in de kampong geboren dus daar denken we voortdurend aan. 849 00:59:40,280 --> 00:59:43,672 Tot vandaag de dag. 850 00:59:43,772 --> 00:59:58,350 We wonen nu hier, de kinderen zijn allemaal al volwassen. 851 00:59:58,350 --> 01:00:06,760 Ze zijn allemaal al getrouwd. 852 01:00:06,760 --> 01:00:11,690 Dus alleen mijn man en ik wonen nog in dit grote huis. 853 01:00:11,690 --> 01:00:14,210 Maar wij vergeten het vaderland niet. Ik ben al elf keer op vakantie naar het vaderland geweest. 854 01:00:14,210 --> 01:00:14,355 Elf keer? 855 01:00:14,355 --> 01:00:14,500 Elf keer. 856 01:00:14,500 --> 01:00:17,620 En u heeft de behoefte niet daar te blijven? 857 01:00:17,620 --> 01:00:18,000 Dat kan niet. 858 01:00:18,000 --> 01:00:19,430 Dat kan niet? 859 01:00:19,430 --> 01:00:23,300 Want mijn kinderen zijn hier en mijn vader is al gestorven. 860 01:00:23,300 --> 01:00:42,940 De oudere en de jongere broers en zussen van mijn man zijn ook al gestorven. 861 01:00:42,940 --> 01:00:48,520 Wij hebben daar geen broers en zussen meer, alleen 862 01:00:48,520 --> 01:00:59,110 verwanten die je in het Nederlands neven en nichten noemt. 863 01:00:59,110 --> 01:00:59,240 En uw broertje? 864 01:00:59,240 --> 01:00:59,621 Die is ook al overleden. 865 01:00:59,622 --> 01:01:00,038 Ook al overleden. 866 01:01:00,038 --> 01:01:00,400 Dus er is daar niemand meer. 867 01:01:00,400 --> 01:01:02,950 Ik zei 'We gaan daar kijken. 868 01:01:02,950 --> 01:01:04,896 We geven financiële steun'. 869 01:01:04,997 --> 01:01:05,980 We sturen steeds geld. 870 01:01:05,980 --> 01:01:12,670 De mensen daar kunnen het dak repareren, het schoolgeld van hun kinderen betalen. 871 01:01:12,670 --> 01:01:52,426 Tot nu toe doen we dat. 872 01:01:52,527 --> 01:01:54,720 Mijn kinderen en mijn kleinkinderen, allemaal zijn we als eens gegaan. 873 01:01:54,720 --> 01:01:55,080 Alle dertien kinderen zijn al eens naar Waaur gegaan. 874 01:01:55,080 --> 01:01:55,886 Ze betalen dat zelf. 875 01:01:55,886 --> 01:01:57,290 Zelf ben ik zeventien keer, mijn man negentien keer gegaan. 876 01:01:57,290 --> 01:02:00,281 Eh, negen keer. 877 01:02:00,282 --> 01:02:15,731 Dus, nou ja, het is genoeg. Als we daar zijn spreken we de taal van Kei. Ook hier in huis. 878 01:02:15,831 --> 01:02:18,800 U spreekt de taal van Kei nog? 879 01:02:18,800 --> 01:02:19,207 Ja, dat kan ik. 880 01:02:19,208 --> 01:02:19,443 Als je 'zitten' wil zeggen: '[streektaal]'. 881 01:02:19,443 --> 01:02:19,696 Als je ergens heen gaat: '[streektaal]'. 882 01:02:19,697 --> 01:02:20,000 '[streektaal]': 'het gaat goed'. 883 01:02:20,000 --> 01:02:20,230 '[streektaal]'. 884 01:02:20,230 --> 01:02:20,640 Tot op de dag van vandaag. 885 01:02:20,640 --> 01:02:21,362 Als je 'vader' wil zeggen: 'Mam'. 886 01:02:21,363 --> 01:02:22,065 Wil je 'moeder' zeggen: 'Nen'. 887 01:02:22,066 --> 01:02:22,660 Op die manier. 888 01:02:22,660 --> 01:02:22,950 Wil je 'broer' of 'zus' zeggen: 'An'. 889 01:02:22,950 --> 01:02:23,354 Dat spreek ik nog. 890 01:02:23,354 --> 01:02:23,742 Eten: '[streektaal]'. 891 01:02:23,742 --> 01:02:24,167 Op die manier. 892 01:02:24,168 --> 01:02:24,577 Dat is onze taal. 893 01:02:24,578 --> 01:02:24,833 De kinderen willen dat ook een beetje spreken. 894 01:02:24,834 --> 01:02:24,850 Het is jammer dat de kinderen geen Maleis kunnen schrijven, maar spreken kunnen ze het wel. 895 01:02:24,850 --> 01:02:40,530 Toen ze geboren werden spraken we Maleis met ze. 896 01:02:40,530 --> 01:02:49,636 In huis spreken ze Maleis met mij en mijn man. 897 01:02:49,737 --> 01:02:52,820 Dus toen ze daarheen gingen met vakantie, waren de mensen stomverbaasd. 898 01:02:52,820 --> 01:03:00,455 Ze zeiden 'Leren de kinderen in Nederland ook Maleis?' 'O, in Nederland 899 01:03:00,556 --> 01:03:09,028 wordt er op school geen Maleis gegeven aan Amboneze kinderen'. 900 01:03:09,129 --> 01:03:11,150 Ze zeiden 'Waarom niet?'. 901 01:03:11,150 --> 01:03:13,000 'Dat weet ik niet. 902 01:03:13,000 --> 01:03:18,060 In Nederland wordt er op school geen les in Maleis 903 01:03:18,060 --> 01:03:20,930 gegeven, daarom spreken wij Maleis met de kinderen'. 904 01:03:20,930 --> 01:03:21,446 'O? 905 01:03:21,446 --> 01:03:22,070 Krijgen ze thuis les?'. 906 01:03:22,070 --> 01:03:26,030 'Nee, wij spreken Maleis en zij begrijpen het'. 907 01:03:26,030 --> 01:03:29,950 Ze waren verbaasd en ik antwoordde 'De Nederlanders hebben geen scholen voor Molukse mensen. 908 01:03:29,950 --> 01:03:30,050 Vanwege de Nederlandse taal'. 909 01:03:30,050 --> 01:03:30,474 Verwarrend wel, hè? 910 01:03:30,474 --> 01:03:30,890 Waarom is dat zo, hè? 911 01:03:30,890 --> 01:03:31,230 Als ik daar over zit na te denken, tegenwoordig mogen 912 01:03:31,230 --> 01:03:32,660 mensen van allerlei culturen, allerlei talen dat behouden. 913 01:03:32,660 --> 01:03:33,860 Maar ik zeg tegen mijn gezin 'Ik heb het naar mijn zin, zo samen,' We houden van elkaar. 914 01:03:33,860 --> 01:03:34,925 Alle dertien kinderen hebben elkaar in het hart gesloten. 915 01:03:34,926 --> 01:03:35,624 Er zijn geen ruzies. 916 01:03:35,624 --> 01:03:36,620 Er zijn wel ruzies maar die worden weer bijgelegd. 917 01:03:36,620 --> 01:03:36,770 We zijn nu met bijna vijftig familieleden. 918 01:03:36,770 --> 01:03:40,311 Ik ben Angelina Sikteübun, mijn man is [onverstaanbaar] Sikteübun. 919 01:03:40,312 --> 01:03:44,130 Mijn vader heette ook Sikteübun, ik heet Angelina Sikteübun – Sikteübun. 920 01:03:44,130 --> 01:03:48,040 Mijn man werd op 26 mei 1927 geboren. Dit jaar is mijn man al 82 geworden.