1
00:00:07,820 --> 00:00:13,250
Ik ging ’s morgens naar mijn werk.
Ik werkte voor het GEB op Barendrecht.

2
00:00:14,130 --> 00:00:17,940
En ik was de eerste van het gezin die
met mijn fietsie, waar ik vrijwaring

3
00:00:17,940 --> 00:00:21,730
van in beslagname van had, want
ik werkte voor een NUTS-bedrijf.

4
00:00:21,730 --> 00:00:33,144
En ik kwam de deur uit en daar liepen een
stuk of tien Duitse soldaten heen en weer.

5
00:00:33,145 --> 00:00:37,980
Dus ik mocht mijn fietsje inleveren,
ondanks vrijwaring, en ik mocht bij

6
00:00:37,980 --> 00:00:42,466
ons aan de andere kant van de huizenkant,
dat was aan de kant van de weg

7
00:00:42,540 --> 00:00:47,190
hadden we een plantsoen met een hek
ervoor, daar mocht ik gaan staan.

8
00:00:47,190 --> 00:00:53,870
En iedereen die buiten kwam, lopend, want er
waren nog mensen die gingen naar het werk.

9
00:00:54,120 --> 00:00:58,040
Ik had nog werk, maar er waren
mensen die hadden al geen werk meer.

10
00:00:58,170 --> 00:01:00,424
Dus die kwamen zo vroeg niet,
om 07.00 u, naar buiten.

11
00:01:00,424 --> 00:01:05,840
Dan gingen ze overal aan de
huizen kloppen en iedere man

12
00:01:05,840 --> 00:01:09,570
tussen een zekere leeftijd
die werd naar buiten gehaald.

13
00:01:09,570 --> 00:01:11,030
Want, wat kregen we?

14
00:01:11,670 --> 00:01:14,620
We kregen allemaal een
papier dat we naar buiten

15
00:01:14,620 --> 00:01:19,190
konden voor een dag eten,
want we zouden gaan werken.

16
00:01:19,910 --> 00:01:21,600
Alleen die dag is wat uitgelopen.

17
00:01:21,600 --> 00:01:26,760
Maar, toen gingen ze bij al die huizen
kloppen en toen haalden ze al die jongens

18
00:01:26,760 --> 00:01:33,210
en de mannen van een zekere leeftijd,
vanaf 17 jaar, haalden ze naar buiten.

19
00:01:33,780 --> 00:01:40,340
En toen, om een uur of 10.00u denk
ik dat de hele club volwaardig was.

20
00:01:40,670 --> 00:01:43,880
Toen zijn wij naar
het stadion gebracht.

21
00:01:44,000 --> 00:01:48,700
..en toen naar/vanuit een verzamelpunt en toen
zijn wij gebracht naar het Feyenoordstadion.

22
00:01:49,320 --> 00:01:51,005
Daar zijn we haast
een halve dag geweest.

23
00:01:51,290 --> 00:01:56,750
En daar vandaan zijn we naar de Oranje
Bierbrouwerij gebracht. Oranjeboom.

24
00:01:57,170 --> 00:02:00,080
En daar zijn we in rijnaken gegaan.

25
00:02:01,210 --> 00:02:08,720
En dat is wat ik dan zelf meegemaakt heb,
ik denk Dirk ook want die was er ook bij,

26
00:02:09,300 --> 00:02:15,830
aan de weg en al onze vrienden die daar
woonden al onze jeugd; de jongens van Bijl,

27
00:02:15,830 --> 00:02:23,200
de jongens van Bodegom, Piet de Draak en
afijn, al die jongens van onze leeftijd,

28
00:02:23,200 --> 00:02:31,233
die zijn toen ook opgenomen en ook Del
Reu... Del Reu niet, die is vrij geweest.

29
00:02:31,233 --> 00:02:34,690
Die is niet mee gegaan.

30
00:02:34,690 --> 00:02:41,980
En die zijn daar naar de Oranjeboom, daar
ingescheept, zijn we naar Amsterdam gevaren.

31
00:02:42,600 --> 00:02:46,710
In Amsterdam zijn we weer
uitgeladen, naar ik weet niet waar

32
00:02:46,710 --> 00:02:48,570
we toen heen gebracht zijn maar
het was een hele grote hal.

33
00:02:48,570 --> 00:02:53,370
Grote opslagloods. Een opslagloods en
daar kregen we voor het eerst wat te eten.

34
00:02:53,950 --> 00:03:00,180
En dat bestond uit brood en de man een-achtste
Edammer kaasje. Ken je je nog herinneren? ja.

35
00:03:00,180 --> 00:03:04,639
Allemaal, een hele vracht Edammer kaasjes
en die werden allemaal in stukjes gesneden.

36
00:03:04,640 --> 00:03:06,670
Dus eerst in de helft, dan weer
in de helft en dan een part.

37
00:03:06,670 --> 00:03:10,200
Dat kwart weer in de helft en dan
kregen we allemaal zo’n stuk.

38
00:03:10,200 --> 00:03:13,313
Nou, ik at nooit geen kaas;
ik lust nog geen kaas... Nee.

39
00:03:13,370 --> 00:03:16,880
Maar dan ken je zien, dan
kijk je helemaal niet raar of

40
00:03:16,880 --> 00:03:19,990
je zes neuzen optrekt of negen
dat ken nou tegenwoordig...

41
00:03:19,990 --> 00:03:22,860
maar je had een volle maag.

42
00:03:22,970 --> 00:03:28,510
En daar vandaan zijn we weer
in rijnaken gegaan en zijn

43
00:03:28,510 --> 00:03:30,882
we naar de andere kant... Piet,
mag ik het even overnemen?

44
00:03:30,882 --> 00:03:37,640
Ja. Juist op het moment dat wij gevorderd
werden, moesten we allemaal naar buiten.

45
00:03:37,730 --> 00:03:51,523
Wat gingen de vrouwen zeggen? Waar is die?. Ja,
maar dat wilde ik niet vertellen Zo is een mens.

46
00:03:51,524 --> 00:03:57,510
Zo zijn wij ook, alleen een moeder beschermt
zijn kind. Die vrouwen vonden dat niet goed.

47
00:03:58,140 --> 00:03:59,889
Dat die kinderen wel,
en die anderen niet.

48
00:03:59,889 --> 00:04:03,080
Nou, ik vind het een
leuker verhaal, toen we in

49
00:04:03,080 --> 00:04:07,653
Wezep zaten, en onze oudste
broer dat was onze vader.

50
00:04:07,653 --> 00:04:12,633
Nico. Die deelde. Die deelde alles. We waren
toen met z’n drieën. Die was 2 jaar ouder als ik.

51
00:04:12,634 --> 00:04:15,590
Er werd brood gesneden, of als
er iets was, werd er gedeeld.

52
00:04:15,590 --> 00:04:18,540
En dan zei die: ‘Dat is van jou,
dat is van jou, dat is van jou’.

53
00:04:18,660 --> 00:04:28,909
We hadden ook 2 broers, en dan snee de ene
het brood en dan zei hij: ‘Draai je om’,

54
00:04:28,909 --> 00:04:31,688
sneed ie een boterham in het midden, dan
zei ie: ‘Van wie is deze halve boterham?’

55
00:04:31,700 --> 00:04:39,540
De jongens van Bodegom... Kijk en dat, maar
die kwamen ook uit een heel ander gezin.

56
00:04:39,880 --> 00:04:49,310
Die waren, die hadden, die moeder en vader
die waren van een betere komaf als dat wij

57
00:04:49,310 --> 00:04:55,140
kwamen van de brijpot: een pot en om de beurt
een scheppie om je volle maag te krijgen.

58
00:04:55,170 --> 00:05:01,810
Daar werd nog, kijk en dat typeert
dan de gezinssamenstelling, of niet

59
00:05:01,810 --> 00:05:07,430
alleen de gezinssamenstelling, maar
ook het niveau waar je vandaan komt.

60
00:05:10,110 --> 00:05:11,840
Dat was onze huismeester.

61
00:05:11,840 --> 00:05:19,210
Dat was onze huismeester, want die ene was inderdaad
toentertijd de jongste professor van Nederland.

62
00:05:19,210 --> 00:05:19,754
Ja, die kon goed leren.

63
00:05:19,754 --> 00:05:26,850
Kon goed leren, en dan zei die wij waren
natuurlijk die arbeidersklasse, dus

64
00:05:26,850 --> 00:05:31,800
wij konden wel zien te ritselen of wij
eten haalden, of dat we geen eten hadden,

65
00:05:31,800 --> 00:05:36,490
of dat we kolen hadden, of dat we de
elektriciteit met een draadje ergens

66
00:05:36,490 --> 00:05:40,720
vandaan geplukt buiten de meter om konden
stoken, dat we ’s avonds licht hadden.

67
00:05:40,720 --> 00:05:46,690
Want wij waren... we hadden een eerlijke
moeder, we hadden een lieve moeder.

68
00:05:46,720 --> 00:05:50,980
En als we wat hadden wat niet
wettelijk was, of dat ze dacht:

69
00:05:50,980 --> 00:05:56,440
hier zit een luchie aan,
kwamen wij de deur niet binnen.

70
00:05:56,440 --> 00:05:58,490
Maar wat ik ook nog even wilde
vertellen, Piet, dan ben je vergeten,

71
00:05:58,490 --> 00:06:04,520
in die rijnaken... We hebben toen
in het stadion... Ja, ik weet het...

72
00:06:05,730 --> 00:06:09,400
In het stadion zelf, daar stonden
al die mitrailleurs opgesteld.

73
00:06:09,400 --> 00:06:12,314
Want die massa, toen
we bij elkaar waren, was

74
00:06:12,315 --> 00:06:15,630
natuurlijk heel Zuid in dat
stadion... Een stadion vol.

75
00:06:15,760 --> 00:06:19,020
Die konden hun met een paar
soldaten natuurlijk nooit mannen.

76
00:06:19,370 --> 00:06:27,110
Dus al die mitrailleurs hadden ze al op de massa
gezet. En toen zijn we daar een nacht gebleven.

77
00:06:27,110 --> 00:06:29,860
De andere morgen zijn
we gaan lopen door de

78
00:06:29,860 --> 00:06:33,310
Oranjeboomstraat naar de kop
van... Daar lagen die lichters.

79
00:06:33,310 --> 00:06:36,540
Maar dat was erg, want
dat waren kolenlichters.

80
00:06:38,490 --> 00:06:42,950
We werden niet naar beneden..., nee,
ze mieterden je gewoon naar beneden.

81
00:06:43,110 --> 00:06:46,680
En je was zo zwart als roet, he? Het was
aardedonker. Maar er was wel een zwarte.

82
00:06:46,680 --> 00:06:54,370
Ja een, weet je het nog? Ja, dat was leuk. Ja!
Wij hadden al een neger aan boord! Voor de oorlog!

83
00:06:54,370 --> 00:06:59,410
En ik zal je vertellen, die aken, we
werden zo naar beneden gegooid en ja... wij

84
00:06:59,411 --> 00:07:03,930
wilden graag een beetje ruimte hebben,
zijn we achter dat gaas gaan zitten waar

85
00:07:03,930 --> 00:07:09,900
die bezems stonden en emmers... en laat
daar nou dat negertje in een emmer zitten.

86
00:07:09,900 --> 00:07:16,150
Dus het was donker, en ik voel zo. ‘Ikke
zit hier’. Ik dacht: wie heb ik nou?

87
00:07:20,200 --> 00:07:21,531
Dat was een negermanneke. Zwarte krullenkop. Die
was ook achter dat gaas gegaan. En van wie was die?

88
00:07:22,350 --> 00:07:24,661
Van de automaat. Ja, dat kan.
We hadden vroeger 1 negerman.

89
00:07:24,670 --> 00:07:30,220
We hadden, in de Beverstraat woonde een negertje
en die was van de automaat. En wie was dat?

90
00:07:30,370 --> 00:07:32,210
Peter Rodeboer. Peter Rodeboer.

91
00:07:32,210 --> 00:07:38,513
In zand, zeep en soda, verkocht hij ook,
petroleum, spiritus en al die dingen.

92
00:07:38,514 --> 00:07:42,180
Nog even over die.., daar
hebben we het nu nog even over.

93
00:07:42,580 --> 00:07:48,930
En we moesten in lichters, maar die hebben
geen motorkracht zelf, die worden gesleept.

94
00:07:48,930 --> 00:07:54,770
Dan gaat er een sleepbootje
en drie rijnaken erachter.

95
00:07:54,770 --> 00:08:00,070
Maar Del Reu zegt, want: ‘Ja potverdikkeme,
die vent die ken niet sturen’.

96
00:08:00,070 --> 00:08:01,916
Dat was Del Reu niet. Tuurlijk, Del Reu, kom nou,
die heb toch bij Bart zijn vader... Ja, toch wel.

97
00:08:01,916 --> 00:08:05,860
Ja, die Del Reu woont/woonde hier nog... Want
ik heb er later nog veel mee te maken gehad.

98
00:08:05,860 --> 00:08:13,530
Toen heb ik met hem geprobeerd
voedsel te stelen in het kamp.

99
00:08:13,530 --> 00:08:17,950
Nee, ik bedoel, het gaat erom,
het was ook een bijdehante vent.

100
00:08:17,950 --> 00:08:19,570
Hij zei ‘Die vent ken niet
sturen’, want iedere keer

101
00:08:19,570 --> 00:08:24,050
sloegen we met dat schip dan
daar tegen, en dan daar tegen.

102
00:08:24,050 --> 00:08:26,100
Joh, dat was een verschrikking gewoon.

103
00:08:26,100 --> 00:08:29,370
Hij zegt ‘Ik ga naar boven, dan gaat ik
dat stuur overnemen’. Dat vond ik mooi.

104
00:08:29,370 --> 00:08:36,739
En zo zijn we toen naar... En ik ben nog een keertje
eruit geweest. Bij de plas ben ik eruit gegaan.

105
00:08:36,740 --> 00:08:41,790
Toen haalde ik je/gelijk weer naar binnen.
He? Maar toen ben ik toch terug gegaan.

106
00:08:41,790 --> 00:08:45,170
En toen zijn we naar Amsterdam
gevaren, en toen zijn

107
00:08:45,170 --> 00:08:49,800
we niet in lichters, maar
kustvaarders overgedaan.

108
00:08:49,800 --> 00:08:55,818
Want dat was raar water... Dorstten we niet
aan. En toen zijn we daar naar Kampen gegaan.

109
00:08:55,819 --> 00:09:00,070
En van Kampen gaan lopen. Toen
zijn we gaan lopen naar Wezep.

110
00:09:00,070 --> 00:09:05,700
En toen zijn we in Wezep gekommen.
Daar zijn we een dag of tien geweest.

111
00:09:05,700 --> 00:09:12,160
En dan hadden we geluk: want we hadden al
gauw in de gaten dat die barakken, aan de

112
00:09:12,160 --> 00:09:17,860
kop was een officiershuis, en we hadden al
gauw in de gaten.. dat je daar moest zijn.

113
00:09:17,860 --> 00:09:21,342
Want weet je wat het is, ik heb het meegemaakt,
daar gaat het niet om, als je nou met

114
00:09:21,342 --> 00:09:27,580
zijn allen in het stro legt, en daar waren
oudere mensen bij, dan gaan ze plassen.

115
00:09:27,580 --> 00:09:30,466
Ik denk: ‘Wat hoor ik nou verdorie vlak naast mijn
hoofd?’ Tafel op zijn kant, tegen de tafel aan.

116
00:09:30,467 --> 00:09:36,980
Zo... Nee, maar ik bedoel maar, er zijn
details die echt niet leuk meer waren.

117
00:09:36,980 --> 00:09:39,000
Maar wij waren jong en voortvarend.

118
00:09:39,000 --> 00:09:45,550
Wij hadden toen heel die woning van die
Duitsers... Voor onszelf ingericht.

119
00:09:45,550 --> 00:09:49,250
Hadden we nog een kachel naar boven gesleept. Nog
een kachel naar boven gesleept, zo’n tegelkachel.

120
00:09:49,250 --> 00:09:53,390
Gemetselde Duitse kachel,
wij slepen die trap op. Man!

121
00:09:53,390 --> 00:09:54,760
En die zullen wel gekeken hebben, toen toen we
weggingen, lagen er nog kolen en wat ik ook gedaan,

122
00:09:54,761 --> 00:10:01,880
op het zand, weet ie ook, om voor eten te zorgen,
want je kreeg daar ook natuurlijk niet veel.

123
00:10:01,880 --> 00:10:08,610
En dan kwam er tegen de avond, kwam er
dan van de boerenmensen... Gaarkeuken.

124
00:10:08,610 --> 00:10:11,460
een paard en wagen met eten in gamellen,
zeg maar een soort melkbussen.

125
00:10:11,460 --> 00:10:20,330
En die Del Reu was ook nogal een
snubbeke, hij zegt ‘Die moeten we hebben,

126
00:10:20,330 --> 00:10:24,240
hoor’. Ik zeg ‘Ja, die motten we hebben’.
En we mochten amper uit het huis.

127
00:10:24,240 --> 00:10:30,949
Wij om het hoekje gaan staan en toen kwam die
paard en wagen het terrein op en wij vlogen

128
00:10:30,950 --> 00:10:35,659
samen naar de achterkant, pakten zo’n bus met
eten, hup om het hoekkie en gelijk naar binnen.

129
00:10:35,660 --> 00:10:42,250
Die avond was het feest. Toen hebben ze gegeten...
We waren een mannetje of 15 bij elkaar gebleven.

130
00:10:42,250 --> 00:10:47,750
Bij elkaar gebleven, en
we zorgden voor elkaar.

131
00:10:47,750 --> 00:10:52,290
Ja, ik zeg dat was Del
Reu niet, maar het tweede,

132
00:10:52,290 --> 00:10:54,910
toen we naar Duitsland
getransporteerd, was het Moret.

133
00:10:54,910 --> 00:10:58,860
Moret, ja dat was... En die zei
‘Trekhonden, ik zorg voor jullie’.

134
00:10:58,860 --> 00:11:07,649
Toen we die man werkte toen bij
De DUW, Dienst Uitvoering Werken.

135
00:11:07,649 --> 00:11:11,210
Hij zegt ‘Ik ben gewend om mensen
de baas...’, hij zegt ‘Jullie

136
00:11:11,210 --> 00:11:15,400
zijn trekhonden en je luistert naar
mij’. We waren allemaal jongens.

137
00:11:15,400 --> 00:11:19,400
Maar hij was in onze ogen al
getrouwd. Hij had overmacht.

138
00:11:19,400 --> 00:11:24,470
Kijk, en nu zegt een snotneus tegen een
man: ‘Ik heb niks met jou te maken’. Maar

139
00:11:25,100 --> 00:11:30,170
we zijn in de kindertijd grootgebracht...
‘Ik neem je mee, en ik breng je terug’

140
00:11:30,170 --> 00:11:34,742
Toen kwam er een Kuchwagen en wij wouden graag
brood hebben. Dan moest je naast elkaar gaan staan.

141
00:11:34,742 --> 00:11:41,147
Zo’n rijtje, allemaal op
een rijtje, brood aangeven.

142
00:11:41,148 --> 00:11:44,500
Dan stond er een Duitser bij
de wagen en een Duitser bij

143
00:11:44,500 --> 00:11:47,532
de kantine… En dan moest je
zo dat brood aan mekaar geven.

144
00:11:48,820 --> 00:11:49,843
En ik zag dat, ik schoot er
gelijk tussenin, en ik had

145
00:11:50,010 --> 00:11:56,350
zo’n en die jongens hadden
het geen eens in de gaten.

146
00:11:56,350 --> 00:12:02,320
En ik was aan de beurt: brood en hup! We hadden
samen dus gelijk weer een brood ’s avonds.

147
00:12:02,320 --> 00:12:05,960
En dat was allemaal… Je moest
proberen in het leven te blijven.

148
00:12:05,960 --> 00:12:11,210
Deze helft is voor jou. He? Ja, ja.
Of het een grote was of een kleine.

149
00:12:11,210 --> 00:12:14,667
Maar ook in het kamp
moest je zorgen dat je…

150
00:12:14,668 --> 00:12:16,270
Maar...het erge was: er
ontsnapten nog wel eens jongens.

151
00:12:16,270 --> 00:12:16,462
Mannen.

152
00:12:16,800 --> 00:12:23,060
En op een gegeven moment:
allemaal in een kring, 3

153
00:12:23,060 --> 00:12:26,250
mannetjes aangewezen, even
afleren: Pang!, pang, pang!

154
00:12:26,250 --> 00:12:31,940
Dood. Hoe vertel ik het mijn kinderen? Die
denken dat wij fantaseren. Maar dat is niet waar.

155
00:12:31,940 --> 00:12:38,290
En er waren er gelijk een hele hoop die de
lust ontnomen was om de kuiten te nemen.

156
00:12:38,290 --> 00:12:46,020
En het is niet altijd kommer en kwel
geweest, maar dat waren dan, dat had

157
00:12:46,020 --> 00:12:50,356
je natuurlijk… Het was oorlog en wij
hadden aan het begin van de oorlog, toen

158
00:12:50,357 --> 00:12:55,070
wij de brug over gingen dingen gezien
die je eigenlijk niet kon bevatten.

159
00:12:55,070 --> 00:12:58,620
Want je had het nooit gezien. Ja, we
hadden wel eens een dood visje gezien.

160
00:12:58,620 --> 00:13:01,900
En een dood katje,
of een dood muissie.

161
00:13:02,030 --> 00:13:07,325
Maar mensen als reclamepoppen op straat
leggen, dat had je nog nooit meegemaakt.

162
00:13:07,325 --> 00:13:13,219
Dat je dat mee zou maken, en dat was in Wezep
toen ze die mensen doodschoten, zo maar even eruit

163
00:13:13,220 --> 00:13:19,147
halen… Ja dat was… Ja, je probeerde te ontsnappen,
en dat deden ze ’s avonds bijvoorbeeld als het

164
00:13:19,147 --> 00:13:26,560
donker was, schoten ze een vuurpijl met een
parapluutje, en dan was dat hele terrein verlicht.

165
00:13:26,560 --> 00:13:32,920
Eromheen ook verlicht. Ja, en dan was het
pop-pop-pop-pop-pop. Dan schoten ze ook op je.

166
00:13:32,920 --> 00:13:33,638
Ik moet nog vertellen van die ene
worst, dat vond ik ook mooi. Oh ja.

167
00:13:33,638 --> 00:13:39,520
Er liep een Duitser met een oog. Dat
was een gevangenisbewaarder geworden.

168
00:13:39,690 --> 00:13:41,980
En als hij maar kon schieten,
dat vond hij prachtig.

169
00:13:42,110 --> 00:13:47,230
Op een gegeven moment, met 2 vreemde jongens
hoor, moesten we een huis schoon gaan maken.

170
00:13:47,230 --> 00:13:51,120
Maar ik kwam in die keuken, daar hingen
me toch een worst, jongen! Zo’n dikke.

171
00:13:51,120 --> 00:13:55,800
Ik denk: ‘Die is voor mij! ’Maar ja, ik zeg dat
niet tegen die andere jongen, die kon ik niet.

172
00:13:55,800 --> 00:14:00,280
Het eerste wat ik deed, een beetje
mee poetsen, een beetje rommelen,

173
00:14:00,720 --> 00:14:02,830
en die mof was weggegaan… Ik
gauw die worsten mee, hup, weg!

174
00:14:02,830 --> 00:14:06,030
Hadden we weer met die jongens
’s avonds allemaal een stuk worst.

175
00:14:06,030 --> 00:14:09,024
Maar ja, kijk, als je die dingen
niet deed, dan had je ook niks.

176
00:14:09,025 --> 00:14:15,020
Dat zijn geen heldendaden, maar dat
is de manier om in leven te blijven.

177
00:14:15,020 --> 00:14:18,370
Maar in kamp Wezep kregen
we 1x per dag eten. Ja.

178
00:14:18,370 --> 00:14:23,640
er zijn daar ook een hoop jongens ontsnapt
al, he?: van Kampen naar Wezep. Ja.

179
00:14:23,800 --> 00:14:29,221
En daar vandaan zijn we met een passagierstrein,
gedeeltelijk, en een gedeeltelijk goederentrein.

180
00:14:29,320 --> 00:14:32,580
Wij hadden dan het geluk: wij
zaten in een passagierstrein,

181
00:14:32,580 --> 00:14:35,620
dat was nog zo’n oude
trein met van die coupés.

182
00:14:35,620 --> 00:14:40,370
En dan kon je hier vier houten bankjes en daar vier
houten bankjes, maar die zaten in de trein hoor.

183
00:14:40,370 --> 00:14:45,340
En daar boven dan voor de koffertjes
op te leggen, zo’n bagagerekkie.

184
00:14:45,610 --> 00:14:50,430
Nou, en toen zijn we daar, met veel
onderbrekingen, zijn we tot Enschede gekomen.

185
00:14:50,430 --> 00:14:58,100
En dat was, we kwamen aan op de dag,
en daar is Dirk uit het portierraampie,

186
00:14:58,340 --> 00:15:02,160
want toen kregen we allemaal… Er
liepen mensies rond… Nee, het was zo.

187
00:15:02,160 --> 00:15:05,623
Ik dacht: Hoe moet het nou met mijn vader?
Die was ook zo bang als een vogeltje.

188
00:15:05,624 --> 00:15:05,890
Want m’n vader was: ‘Ohhhh’.
Ja, die was wat ouder.

189
00:15:05,891 --> 00:15:17,730
Misschien dat je dan een andere leeftijd...
Ik wilde met alle geweld, de dwang naar huis.

190
00:15:17,730 --> 00:15:22,130
Ik denk: ‘Hoe moet het met Jaap? Hoe moet het
met moeder? Die hebben geen eten. En m’n zus?

191
00:15:22,130 --> 00:15:23,100
Ik moet terug’.

192
00:15:23,100 --> 00:15:32,380
Piet, toen we daar in die trein zaten, toen zag
ik Woutje fietsen. Die jongen van de Wielenlaan.

193
00:15:32,380 --> 00:15:36,330
Ik denk: ‘Potverdikkeme, die gozer die is al
weg! Dan ga ik ook’, want ik wou wel naar huis.

194
00:15:36,330 --> 00:15:44,700
Dus ik zei ‘Ik ga ook’. Want er waren mensen
uit Enschede, die kwamen allemaal eten brengen

195
00:15:44,700 --> 00:15:52,120
en zeep en En op iedere trein stond er een
Duitser voor als je met je kop uit het raam: pang!

196
00:15:52,120 --> 00:15:58,000
Maar nu waren er twee naar mekaar
gegaan, bij die mensen en ik denk:

197
00:15:58,000 --> 00:16:01,045
‘Dat is m’n kans!’ Want toen sprong
ik gelijk; ik heb m’n battle dressie

198
00:16:01,300 --> 00:16:05,430
uitgedaan, petje opgedaan en:
hup, ik sprong gelijk in het grind.

199
00:16:05,430 --> 00:16:11,524
En zo lieverlee tussen die mensen in. Maar ja,
toen stond er nog een heel stuk grond, he Piet?

200
00:16:11,524 --> 00:16:13,520
De dijk af. Een talud naar beneden.

201
00:16:13,520 --> 00:16:21,800
En er waren ook allemaal, van die spoormannen
hadden daar ook allemaal een tuintje.

202
00:16:22,070 --> 00:16:25,550
Maar toen maakte ik een fout.

203
00:16:25,810 --> 00:16:29,240
Ik was de dijk af en toen
begon ik hard te draven.

204
00:16:29,240 --> 00:16:32,514
Ik heb het niet gezien, maar
Nico zei later: ‘Je hebt mazzel

205
00:16:32,515 --> 00:16:39,172
gehad’, want die mof lag aan en die
meiden die douwden iedere keer.

206
00:16:39,172 --> 00:16:39,643
Ik heb dat niet gezien. Nee, natuurlijk niet.
Je hebt geen ogen in je rug. Nee daarom.

207
00:16:39,870 --> 00:16:42,090
Maar het was daar goed georganiseerd.

208
00:16:42,100 --> 00:16:46,089
Ik moest door die tuintjes heen en
dan had je een brede sloot, daar

209
00:16:46,090 --> 00:16:50,880
sprong ik overheen en dan had je
Holland, dat was een textielfabriek.

210
00:16:50,880 --> 00:16:58,150
En dan stond er in de poort van
de fabriek, stond er iemand.

211
00:16:58,151 --> 00:17:01,614
Hij zei ‘Mee, kom op’. Hij wou gelijk al 25,-
gulden geven Ik zei: ‘Wat mot ik met geld,

212
00:17:01,615 --> 00:17:04,820
ik ben blij dat ik vrij ben?!’. Hij zei
‘Dat heb je nodig’. En dwars door de fabriek

213
00:17:04,820 --> 00:17:11,659
en dan stond er aan het eind van de fabriek
stond er al een man met een fiets klaar.

214
00:17:12,420 --> 00:17:16,290
Daar most je achterop. En die reed met
een noodgang door die polders heen, Piet.

215
00:17:16,290 --> 00:17:20,870
En toen kwam ik daar bij een oud vrouwtje
terecht en daar heb ik 3 nachten geslapen.

216
00:17:20,870 --> 00:17:27,400
En ik kreeg daar lekker eten. Want dat
mensje was groots dat er iemand in huis was.

217
00:17:27,400 --> 00:17:31,630
Kreeg ik dekbedden, daar had ik nog
nooit onder geslapen, wij hebben

218
00:17:31,630 --> 00:17:34,902
dekens, maar die lui hebben allemaal
van die bedden met veren erin.

219
00:17:34,902 --> 00:17:36,900
Dat was een hartstikke leuk vrouwtje.

220
00:17:36,900 --> 00:17:42,236
En toen kregen we de order: Nou moet
je vertrekken, maar alles in je hoofd.

221
00:17:42,237 --> 00:17:47,380
Er werd niks opgeschreven. Waarom niet?
Dan kan je zien hoe gevaarlijk dat was.

222
00:17:47,560 --> 00:17:53,140
Dan moest je van de ene boerderij, of van het ene
plaatsje naar het andere lopen zonder bewijzen.

223
00:17:53,140 --> 00:17:57,696
Nou gaat ik vertellen, dat is niet te geloven.
Als ik het vertel, word ik er nog naar van.

224
00:17:57,697 --> 00:18:03,957
Ik was met een Rotterdamse jongen erbij
en we liepen op een pad langs een weg.

225
00:18:03,958 --> 00:18:09,760
We moesten naar Voorthuizen. En
in ieder geval, wat kwam er aan?

226
00:18:09,840 --> 00:18:14,478
Bleek achteraf een Hollander, dat wist ik niet.
Hij zei ‘Rennen, rennen!’, zegt ie tegen mij.

227
00:18:14,479 --> 00:18:14,572
Ik zeg ‘Rennen?

228
00:18:14,573 --> 00:18:17,860
Dat wil die graag, dan schiet ie je kapot’. Ik wist
nog niet eens dat ie... En ik ging naar hem toe.

229
00:18:17,860 --> 00:18:23,700
Hij zei ‘Ja, dan ben je helemaal
de klos’. Ik zei ‘Waarom?’ En ik

230
00:18:23,700 --> 00:18:32,640
zei gewoon, dat was maar een
geluk, ‘Wat ik nou zo dom vind, he?

231
00:18:32,640 --> 00:18:35,620
Nou zijn we nou nog pakken en
weer naar Duitsland brengen?

232
00:18:35,620 --> 00:18:40,380
Je moest je schamen.’ Ik snap gewoon niet dat
hij het nam, hoor. Want ik wist helemaal niet.

233
00:18:41,120 --> 00:18:48,630
Ik zeg ‘Moet je eens luisteren’, we hebben allebei
een mooi pak bruin brood met spek en worst, want

234
00:18:48,630 --> 00:18:54,970
we werden goed verzorgd om van de ene naar de andere
te lopen, ik zeg ‘Als we dat nou eens zo doen.

235
00:18:54,970 --> 00:19:00,830
Jij krijgt dat van ons en je hebt ons niet gezien’.
Ik zeg ‘Dan heb je toch een mooie deal gemaakt?

236
00:19:01,140 --> 00:19:04,136
Want wat je nou van plan bent, om ons
weer.. Dat helpt toch helemaal niks?

237
00:19:04,137 --> 00:19:05,668
Het is toch een verloren zaak.’ Nou en toen
zei hij: ‘Dan moet je eens goed luisteren.

238
00:19:05,669 --> 00:19:14,290
Dan met je nou een eindje
van de weg af gaan lopen.

239
00:19:14,530 --> 00:19:21,785
Want een kilometer verder komt er straks
weer een.Want heel die weg was bewaakt.

240
00:19:21,786 --> 00:19:26,550
Ik had puur geluk dat ik een
goeie had die er mee instemde.

241
00:19:26,550 --> 00:19:32,620
Dus zodoende waren wij daar weer vrij
bij. En toen zijn we verder gaan lopen. Ja.

242
00:19:32,620 --> 00:19:38,880
Maar bij iedere boerderij waar we kwamen, deden
ze het niet meer. Want wat deden die Duitsers?

243
00:19:38,880 --> 00:19:43,190
Als ze de onderduikers daar pakten,
staken ze de boerderij in brand.

244
00:19:43,190 --> 00:19:45,590
Dus die mensen dorsten dat niet meer.

245
00:19:45,590 --> 00:19:53,966
Nou, dat is een hele geschiedenis geworden. Want
je was wel in de vrijheid, maar ik most naar huis.

246
00:19:53,966 --> 00:19:57,070
En dat geloof je dan niet
hoe brutaal je wordt.

247
00:19:57,330 --> 00:20:00,640
Op een gegeven moment kwam
ik in Voorthuizen terecht.

248
00:20:00,640 --> 00:20:10,530
Daar was die mevrouw, die had 3 hoge officieren
in d’r villa. En nog nam ze ons saampies op.

249
00:20:10,530 --> 00:20:16,035
Maar we moesten wel samen in de verwarmingskelder
blijven. We mochten op de dag niet boven komen.

250
00:20:16,035 --> 00:20:23,550
En dan moesten we wel voor haar hout
zagen. En dan kwam ze wel eten brengen.

251
00:20:23,550 --> 00:20:28,435
Maar vond ik ook heel dapper van
haar. Want als dat ontdekt was.

252
00:20:29,320 --> 00:20:32,080
Maar het was daar ook een
hele goeie organisatie.

253
00:20:32,080 --> 00:20:38,030
Want overal waar je kwam, werd je
meteen geholpen voor het volgende adres.

254
00:20:38,090 --> 00:20:42,950
Maar, nou moesten wij op een gegeven moment verder.
En toen kwamen we op de IJsseldijk terecht.

255
00:20:42,950 --> 00:20:48,550
Oh, wacht even. Ik vergeet een heel
ding. We moesten over de IJssel heen.

256
00:20:48,630 --> 00:20:55,960
Dat was gek: Het ene gedeelte
was al bevrijd en wij niet.

257
00:20:56,520 --> 00:21:00,259
Maar op die bruggen waren
allemaal die moffen nog.

258
00:21:00,260 --> 00:21:03,790
En nou was er de zoutfabriek
op Boekelo, daar had je

259
00:21:03,790 --> 00:21:09,530
zoutfabrieken, die had een vergunning
om dan over de brug te gaan.

260
00:21:09,780 --> 00:21:15,120
De ondergrondse zorgde, dat die...
Die vrachtwagens mochten dan

261
00:21:15,580 --> 00:21:20,650
zout, dat was toegestaan, over
de brug naar het bezette gebied.

262
00:21:21,170 --> 00:21:26,940
En dan zegt ie: ‘Dan moeten jullie onder
het zeil gaan’, en het regende toevallig.

263
00:21:27,480 --> 00:21:30,990
Want die man die wilde zijn leven
niet wagen, want die zegt wel

264
00:21:31,860 --> 00:21:37,270
‘Als jullie gepakt worden, dan
weet ik niks’. Dat is logisch.

265
00:21:37,720 --> 00:21:42,610
Maar laat het nou regenen en we moesten
stoppen. En ik hoorde die Duitser zeggen.

266
00:21:42,610 --> 00:21:49,130
Ja, het papier nakijken. ‘Fahren
Sie weiter’. Dat betekent: doorgaan!

267
00:21:49,220 --> 00:21:53,680
Nou, hij was niet het zeil wezen
oplichten. Maar het regende zo hard.

268
00:21:53,880 --> 00:21:59,820
En toen zijn we met die wagen toch een end
mee gegaan joh, tot het volgende adres.

269
00:22:00,170 --> 00:22:05,500
Tot aan Voorthuizen. Daar ben ik toen bij die
vrouw terecht gekommen, had ik overgeslagen.

270
00:22:05,500 --> 00:22:11,290
Maar toen van Voorthuizen, moest ik weer toch nog
verder naar Rotterdam. En dat was ook weer zoiets.

271
00:22:13,310 --> 00:22:17,830
Want Dolle Dinsdag viel erin. Heb je
wel eens gehoord van de Dolle Dinsdag?

272
00:22:18,090 --> 00:22:22,040
Toen waren al die Duitsers al
veel, en die petroleumboertjes

273
00:22:22,040 --> 00:22:24,900
noemden wij dat, dat waren
die mensen van Todt.

274
00:22:24,940 --> 00:22:31,682
Die werkten op de, al beschermde
bedrijven. Wachtmannetjes waren dat.

275
00:22:31,683 --> 00:22:36,743
Mensen die al een beetje afgekeurd waren voor de
dienst. Houten armpies. Houten armpies. Een oogie.

276
00:22:36,743 --> 00:22:44,150
Een oogie. En... Half pootje. Laat er nou zo’n
mannetje met z’n wagen komen over de Lekdijk.

277
00:22:44,150 --> 00:22:48,030
En daar hadden ze geen benzine,
maar van die houtbranders,

278
00:22:48,030 --> 00:22:51,680
want die auto’s werden
met houtgas gestookt.

279
00:22:51,680 --> 00:23:02,140
Dat was een karretje achter de auto en
daar zat ook een oud petroleum.. op.

280
00:23:02,140 --> 00:23:08,210
En diezelfde knul die bij me was, die
zei ‘Dat kan je toch niet vragen,

281
00:23:08,210 --> 00:23:09,740
dan worden we gelijk gearresteerd.’
‘Joh, jij moet niet lullen, ik

282
00:23:09,740 --> 00:23:16,700
zal lullen’. Dus: ‘Mochen wij
mitfahren?’ He, beetje in het Duits zo.

283
00:23:16,700 --> 00:23:22,890
‘Bestimmt’, zegt ie. ‘Wenn sie
die kachel...’ Hout er in douwen.

284
00:23:22,890 --> 00:23:28,110
Want hij moest iedere keer, dat oude ventje...
Houtgenerator. Het waren hout generatoren.

285
00:23:28,110 --> 00:23:32,010
Die auto’s reden op gas, houtgas.

286
00:23:32,010 --> 00:23:35,440
Dus ik moest om de zoveel
tijd uit die wagen springen,

287
00:23:35,440 --> 00:23:37,317
de kachel opstoken en het
was ook weer zo’n rotdag.

288
00:23:37,318 --> 00:23:43,240
Regenen jongen. En daar zijn
we mee tot in Gouda meegegaan.

289
00:23:43,240 --> 00:23:48,010
Dat was niet te geloven, wat
een mazzel dat wij nog hadden.

290
00:23:48,010 --> 00:23:52,910
Voor diezelfde cent was die vent: ‘Hee,
jij was ook...’ Maar Dolle Dinsdag was een

291
00:23:52,910 --> 00:23:57,711
rotzooitje, want die mensen dachten naar huis
te kunnen, maar ze mochten niet naar huis.

292
00:23:57,712 --> 00:23:59,970
Nee, mochten niet naar huis.
Ja dat is ook gebeurd.

293
00:23:59,970 --> 00:24:05,940
Wat dat betreft, een hoop dingen
meegemaakt en, ja, spelenderwijs kan ik

294
00:24:05,940 --> 00:24:12,410
niet zeggen, maar je moest wel iedere
keer van de nood een deugd maken.

295
00:24:12,480 --> 00:24:16,430
Iedere gelegenheid die
je kreeg, gebruikte ik.

296
00:24:16,430 --> 00:24:21,825
Vandaar dat ik ook vertelde dat ik gewoon naar
het petroleumboertje ging en ook onder zeil...

297
00:24:21,825 --> 00:24:26,960
Toen zijn we in Gouda terechtgekomen en daar
was het ook hartstikke goed georganiseerd.

298
00:24:26,960 --> 00:24:29,180
Want dat was Nederland, perfect.

299
00:24:29,490 --> 00:24:37,300
We stopten met dat gekke
wagentje en gelijk kwamen ze naar

300
00:24:37,300 --> 00:24:43,720
ons toen moesten we gaan lopen
van Gouda naar Kralingen.

301
00:24:43,720 --> 00:24:48,030
Want dan kwam je dicht bij Rotterdam.
Kralingen, ja dat is... Kralingse Bos.

302
00:24:48,030 --> 00:24:48,696
Wij zijn via het Kralingse
Bos binnen gekommen.

303
00:24:48,800 --> 00:24:54,780
Ja, en, ik ben gaan lopen en toen
zeiden ze: ‘Je moet niet over de

304
00:24:54,780 --> 00:24:58,118
bruggen gaan, want daar staan ze
te controleren, maar je moet met

305
00:24:58,118 --> 00:25:03,450
het pontje overvaren’. Want daar
had je het Heen en Weer nog varen.

306
00:25:03,450 --> 00:25:07,909
Ja en toen was ik gauw thuis. Maar daar
was het probleem niet mee opgelost.

307
00:25:07,910 --> 00:25:10,420
Want de HONGER was er natuurlijk nog.

308
00:25:10,540 --> 00:25:15,900
Want we hebben natuurlijk ontzettend lang moeten
wachten voordat die voedseltransporten kwamen.

309
00:25:15,900 --> 00:25:17,898
Maar als ik daar over ga beginnen,
ik weet niet of dat interessant

310
00:25:17,898 --> 00:25:21,220
is voor jullie, maar dat is
natuurlijk een heel verhaal.

311
00:25:21,220 --> 00:25:25,820
Want het ging, ja, je mocht
sowieso de bruggen niet

312
00:25:25,820 --> 00:25:29,060
over, want die waren altijd
nog tot het letst bezet.

313
00:25:29,060 --> 00:25:34,680
Piet, we waren al bevrijd, en de moffen moesten
gewoon de politietaken blijven vervullen.

314
00:25:34,860 --> 00:25:38,160
Ze stonden toch nog op de bruggen.
Dus je kon niet lekker over die brug.

315
00:25:38,160 --> 00:25:43,120
Want, voor die tijd, moest je ’s
nachts overvaren met een rietsnijder.

316
00:25:43,120 --> 00:25:45,244
Want, de Hoeksche Waard, dat is een
eiland dat is een ellendige tijd geweest.

317
00:25:45,245 --> 00:25:46,610
Dus u komt thuis en wat gebeurt er?
U vertelt dus over de thuiskomst.

318
00:25:46,770 --> 00:25:51,340
Nou ja, ik was het laatste
stuk van Gouda naar het pontje

319
00:25:51,340 --> 00:25:54,570
gelopen en daar vandaan lopend
van Kralingen naar huis.

320
00:25:54,570 --> 00:25:59,170
En m’n moeder die stond net zo raar te kijken:
‘Waar komt die vandaan? Oh jongen’, blij.

321
00:25:59,170 --> 00:26:03,890
‘En hoe is het met...?’ ‘Ja, we hebben geen
aardappelen meer’ -‘Nou, dan ga ik er morgen gelijk

322
00:26:03,890 --> 00:26:09,620
op uit.’ Maar dat was toch zo verschrikkelijk,
daar was geen groenteboer meer, er was niks meer.

323
00:26:09,920 --> 00:26:16,650
Ik zal je vertellen, dat geloof je niet, op de
Beijerlandselaan was er een winkeltje waar 2

324
00:26:16,650 --> 00:26:23,770
vrouwen, dat was een leuke, altijd hele goede
ijsboer geweest, en die verkochten zogenaamd ijsjes.

325
00:26:24,320 --> 00:26:31,280
Bluf heette dat. Lucht. Ja, bluf!
Eerlijk waar, het smaakte nergens naar.

326
00:26:31,280 --> 00:26:37,680
En er stonden rijen voor die deur. Als de mensen
maar wat hadden. En het was helemaal niks.

327
00:26:38,170 --> 00:26:41,440
Maar ja, ik ging elke
week de Hoeksche Waard in.

328
00:26:41,720 --> 00:26:45,180
En dat geluk had ik dan, dat
in sluis, dat is een kleine

329
00:26:45,180 --> 00:26:49,128
gemeente van Heersdam, daar
had je een rietsnijder zitten.

330
00:26:49,128 --> 00:26:55,700
En dat wij niet rookten. En dat wij
niet rookten. Ja. Het belangrijkste! Ja.

331
00:26:55,700 --> 00:27:03,080
Ik zal je vertellen, dat komt dan bij die
boeren. Want die boeren wouden alleen geen geld.

332
00:27:03,080 --> 00:27:08,322
Ook peuken. En wat m’n vader had gedaan, dat
wist ik niet. Oh nee, ohhhh. Dat wist ik niet.

333
00:27:08,323 --> 00:27:13,560
En maar goed... Dan ging je ’s avonds laat met
de donker naar ...sluis, daar kom je in een klein

334
00:27:13,560 --> 00:27:25,650
haventje aan en daar lag een grote rietsnijdersboot,
een platte boot, maar geroeid allemaal.

335
00:27:25,650 --> 00:27:31,590
En dan maakten we de oversteek. En dan moest je
wel proberen om bij die boeren wat te gaan ruilen.

336
00:27:31,590 --> 00:27:37,650
Maar het was aardedonker en soms waren er
vrouwen bij met een kinderwagen en toestanden.

337
00:27:37,770 --> 00:27:40,190
En dan kom je op een dijk
terecht, aan de overkant van

338
00:27:40,310 --> 00:27:44,010
de Maas, maar daar waren
ook die Duitsers allemaal.

339
00:27:44,010 --> 00:27:53,000
En we gingen per ongeluk
richting Puttershoek en daar

340
00:27:53,000 --> 00:27:58,560
hadden die moffen een hele
versperring gemaakt van beton.

341
00:27:58,820 --> 00:28:01,430
En daar kon je alleen maar
zo: met zigzaggen doorheen.

342
00:28:01,430 --> 00:28:03,900
Daar konden geen auto’s, geen
fietsen, niks doorheen. Alleen lopend.

343
00:28:03,900 --> 00:28:08,379
Maar mijn zwager en ik, wij
gingen lopen, ook met een

344
00:28:08,379 --> 00:28:11,250
fiets aan de hand, het was een
modderzooitje in het donker.

345
00:28:11,650 --> 00:28:19,020
En die, wil je geloven, het was mistig en
donker en al die aanhang, die mensen met die

346
00:28:19,020 --> 00:28:24,250
fietsies en die vrouwen en zo, ja het waren bijna
geen mannetjes meer, want die waren er niet.

347
00:28:24,870 --> 00:28:28,830
En ik zal je vertellen jongen, we gaan door
die versperring heen en we kommen bij het

348
00:28:28,830 --> 00:28:35,250
pontje, waar die aanlegt: ‘Werda, sinds sie
Verruckt?’ Ik schrok me de blaren, joh.

349
00:28:35,310 --> 00:28:40,230
Daar stond potverdikke een mof
en die zag gewoon een vuurbrander

350
00:28:40,230 --> 00:28:44,860
daar kwamen ineens zomaar een paar
gassies door die versperring heen.

351
00:28:45,820 --> 00:28:53,120
Hij stond te praten, maar... al
die... hij had gelijk 20 30 man.

352
00:28:53,180 --> 00:28:58,570
En dat was onze kans.Wij zijn op de fiets
gesprongen, en we hadden fietsen zonder banden, he.

353
00:28:58,570 --> 00:29:03,460
Gewoon alleen maar de velgen.
Rinktebinketepingpangpong.

354
00:29:03,460 --> 00:29:09,890
En ik weet nog, we gingen van de kade af met
kinderhoofdjes allemaal, dat ging met een noodgang

355
00:29:09,890 --> 00:29:13,320
naar beneden joh en fietsen, fietsen, fietsen om
zo ver mogelijk van die lui vandaan te kommen.

356
00:29:13,320 --> 00:29:19,294
En wat denk je? We rijden in een
schuur waar allemaal Duitsers zaten.

357
00:29:19,294 --> 00:29:21,650
Die was in beslag genomen,
Piet je gelooft het niet.

358
00:29:21,650 --> 00:29:24,365
We wisten niet hoe rap we
daar weer weg moesten kommen.

359
00:29:24,366 --> 00:29:28,809
Maar daar zijn we toen ook weer weggegaan en
toen zijn we proberen aardappelen te halen.

360
00:29:28,810 --> 00:29:33,062
En er gebeurde ook nog een keer, toen gingen
we aardappelen halen en ik weet niet of je

361
00:29:33,340 --> 00:29:38,900
het weet, maar een wintervoorraad aardappelen,
die werden vroeger altijd in kuilen gedaan.

362
00:29:38,900 --> 00:29:43,364
Die gingen van het land. Heb je dat wel
eens gehoord? Begrijpen jullie dat?

363
00:29:43,490 --> 00:29:47,662
En dan ging er stro overheen
en daar ging grond overheen.

364
00:29:47,663 --> 00:29:49,920
En dan moest je natuurlijk
wel om bij die aardappelen te

365
00:29:49,920 --> 00:29:53,770
komen, moest je het openmaken en
toen kon je een zakkie vullen.

366
00:29:53,770 --> 00:30:02,440
En we zaten, Evert en ik, aan de achterkant en toen
komt er ;’s nachts laat een paard en wagen aan.

367
00:30:02,441 --> 00:30:07,870
Ik denk: ‘Wat komt daar nou aan’. Waren het 2
Duitsers, die kwamen zelf van die aardappelen pikken.

368
00:30:07,870 --> 00:30:16,570
Waarom? Voor die meiden. Ook weer ruilhandel. Ja.
En toen hadden we ook allebei een mud aardappelen.

369
00:30:16,570 --> 00:30:23,360
En toen kwamen we de andere morgen
aan met de rietsnijder en het

370
00:30:23,360 --> 00:30:28,730
was een beetje licht geworden, nou
of het wolven waren die mensen.

371
00:30:29,370 --> 00:30:34,440
En Evert zegt ‘We snijden
een zak open en die strooien

372
00:30:34,440 --> 00:30:38,950
we helemaal langs de kant’.
En al die mensen doken er op.

373
00:30:38,950 --> 00:30:41,370
Echt waar. En toen konden
wij de kuiten nemen.

374
00:30:41,370 --> 00:30:47,990
Maar die man, die moest weg en ze
sprongen met fiets en al in het water.

375
00:30:47,990 --> 00:30:51,610
Ze wouden met alle geweld
mee naar de andere kant.

376
00:30:51,610 --> 00:30:54,931
Dat er niet een paar verdronken zijn,
want het stroomde hard daar zo hoor.

377
00:30:54,932 --> 00:30:56,770
Dat waren eigenlijk de voedseltochten.

378
00:30:56,770 --> 00:30:59,510
En dat heb eigenlijk al
die maanden, want toen die

379
00:30:59,510 --> 00:31:06,080
jongens terugkwamen, had
ik nog 2 mud aardappelen.

380
00:31:06,080 --> 00:31:06,717
Niet om op mijn borst te kloppen
hoor, dat zeg ik niet, 2 mud

381
00:31:06,717 --> 00:31:07,650
aardappelen lag er onderin... Maar
voordat wij opgepikt werden met die

382
00:31:07,650 --> 00:31:14,170
razzia waren we nog met Evert
Dubbeldam geweest... 15 mud aardappels.

383
00:31:14,170 --> 00:31:17,786
Ja, maar dat was toen op. Dus,
Evert had er 3 en wij hadden er 12.

384
00:31:17,787 --> 00:31:22,430
Ja maar Piet, dat was natuurlijk niet het moment
waar ik het nou over heb. Dat was daar ver voor.

385
00:31:22,430 --> 00:31:32,770
Nee, maar moeder had in november, had ze nog 12
mud aardappels in de nis. En toen ik er was niks.

386
00:31:32,770 --> 00:31:37,520
Moeder heb waarschijnlijk, zo was ze, ken
je Adriaan nog voor het horretje halen?

387
00:31:38,360 --> 00:31:41,740
Met dat gekke beentje? Ja. Ja,
m’n moeder gaf aan iedereen.

388
00:31:41,740 --> 00:31:42,823
En weet je nog dat opa elke avond kwam eten? Tuurlijk,
altijd. M’n opa mocht altijd mee kommen eten.

389
00:31:42,823 --> 00:31:45,769
En dat Jan ook niet zo’n held was?
Nee, maar... Jan helemaaaaal niet.

390
00:31:45,769 --> 00:31:47,710
Ik zal je vertellen, bij
de eerste de beste boeren

391
00:31:47,710 --> 00:31:55,221
ging die eten en we gingen
naar de put en wat zei Jan?

392
00:31:55,221 --> 00:31:56,460
Hij zei ‘Ik ga niet mee.

393
00:31:56,460 --> 00:32:00,630
Het is veel te gevaarlijk’. Maar Evert
en ik moesten de aardappelen gaan halen.

394
00:32:00,630 --> 00:32:05,799
Maar dat was al lang op hoor, Piet. Dan
heb ze andere mensies ook goed gedaan.

395
00:32:05,799 --> 00:32:08,759
En Plompe-Janussie boven dan?
Met z’n 15 kinderen. Ja, Plomp.

396
00:32:08,760 --> 00:32:16,880
Maar die was bij jou, met die vrouw bedoel
jij? Nee. Plomp die woonde boven ons.

397
00:32:16,880 --> 00:32:18,069
Ja, dat weet ik wel. We drijven een beetje af.
Ja, ha ha ha. Maar hij mist een gedeelte wat....

398
00:32:18,070 --> 00:32:20,777
Wat is het effect geweest van uw terugkomst? Ja,
nou, ik kwam met het pontje Kralingen, lopen terug.

399
00:32:20,777 --> 00:32:22,470
Kralingen ligt aande
overkant van de rivier.

400
00:32:22,470 --> 00:32:27,700
Daar zijn we dus kommen lopen naar
huis en toen was m’n moeder reuze blij.

401
00:32:27,700 --> 00:32:31,160
En vanaf die dag, gelukkig,
hebben we de hongerwinter

402
00:32:31,160 --> 00:32:34,650
daar natuurlijk voor m’n vader
en moeder kunnen zorgen.

403
00:32:34,650 --> 00:32:39,770
Want ik had een klein broertje en ik ben zat
graan gaan wezen halen en erwten en bonen.

404
00:32:39,960 --> 00:32:48,190
Ja, je was steeds bezig
alleen met een ding: eten.

405
00:32:48,190 --> 00:32:53,960
Als we dat toen niet hadden gehad, dan hadden
we het absoluut niet kunnen redden hoor.

406
00:32:53,960 --> 00:32:56,840
M’n vader zeker niet, want die
dorstte amper naar buiten te gaan.

407
00:32:57,110 --> 00:33:03,020
En wat we dan ook wel deden, m’n vader
althans, suikerbieten koken in de schuur.

408
00:33:03,910 --> 00:33:17,090
Daar was jij denk ik ook nog wel bij, he? Dat
bietenraspen en dan stoken. Suiker maken.

409
00:33:17,090 --> 00:33:19,320
Ja, roeren en, als je maar lang
genoeg blijft roeren dan verdampt dat

410
00:33:19,320 --> 00:33:21,310
en dan blijft er in die ketel, zo’n
ijzeren pot, wordt het heel taai.

411
00:33:21,450 --> 00:33:23,870
Nou, m’n moeder maakte
er van alles van.

412
00:33:23,870 --> 00:33:32,150
Kussentjes, ze deed het in de pap, ze maakte
er ook met Buismans koffie van en thee.

413
00:33:32,150 --> 00:33:39,110
M’n moeder maakte overal, van Buisman, de
ene keer was het thee. Jus. Jus, hoor je!

414
00:33:39,110 --> 00:33:45,290
Bij de aardappelen.
Je was zo vindingrijk.

415
00:33:45,310 --> 00:33:52,340
En wat m’n moeder ook bakte, eh.. broodkoeken
van aardappels. Aardappelenbrood.

416
00:33:52,340 --> 00:33:57,060
Het was, ja... Je vond alles
lekker, we konden het eten.

417
00:33:57,060 --> 00:34:01,430
Nou zeg ik nog een detail om aan te
geven hoeveel honger de mensen hadden.

418
00:34:02,950 --> 00:34:06,430
Een broer van mijn moeder die
kwam dan een keer per dag

419
00:34:06,430 --> 00:34:08,880
langs om te kijken of er
nog wat te snuffelen viel.

420
00:34:08,880 --> 00:34:12,040
Dan ging hij naar het
Rijnvaarthuis daar was hij ober.

421
00:34:12,040 --> 00:34:19,980
En dan hadden wij 1 kip en de aardappelen
die dan niet goed waren. Glazig heette dat.

422
00:34:19,980 --> 00:34:24,420
Blauwe plekken hadden of zo. En dat deden
we op het keukentafeltje voor de kip.

423
00:34:24,450 --> 00:34:28,860
Want die kip was belangrijk, want dan hadden
we allemaal een eitje aan het end van de week.

424
00:34:29,060 --> 00:34:35,950
Nou, en als ome Teun kwam, en dan kon ik
dat niet hebben, ik dacht: ‘Man gaat er toch

425
00:34:35,950 --> 00:34:40,570
op uit!’ En dan zegt ie: ‘Anna, mag ik die
aardappeltjes hebben?’ Ja natuurlijk Teun

426
00:34:40,570 --> 00:34:44,150
mag je die hebben’. Dan dacht ik: ‘Joh, waarom
ga je niet...’ En dan at ie het koud op!

427
00:34:44,150 --> 00:34:47,062
Ja, tuurlijk. Van de vorige dag.

428
00:34:47,062 --> 00:34:53,160
En dan was ie soms zo glazig, heb je wel eens
een glazen knikker gezien? Of een jubusje? Nee?

429
00:34:53,820 --> 00:35:00,220
Nou, daar ken je doorheen kijken.
Maar het was in de oorlog zo moeilijk.

430
00:35:00,220 --> 00:35:05,310
Heel de hongerwinter... Ik heb echt de mensen
dood op straat zien liggen op de Baanstraat.

431
00:35:05,310 --> 00:35:09,120
En dat wou ik proberen: m’n
moeder in het leven te houden.

432
00:35:09,750 --> 00:35:15,860
Nou, dan hebben we het in Moffrika goed
gehad. Hij heb het goed gehad. Met Nico, he?

433
00:35:15,900 --> 00:35:17,660
Bij de spoorwegen, he? Terug
bij broer R in Duitsland.

434
00:35:17,800 --> 00:35:24,070
Die Moret, die tegen ons vertelde dat
wij dus trekhonden waren, die en toen

435
00:35:24,070 --> 00:35:27,690
waren we op een gegeven moment, ’s
nachts reden ze niet verder, want toen

436
00:35:27,690 --> 00:35:33,020
waren ze bang dat die Diepvliegers het
vuur zouden zien van de stoomlocomotief.

437
00:35:33,020 --> 00:35:40,500
Dat ze dat zouden lek schieten. En toen kwamen
er van die befaamde petroleummannetjes bij.

438
00:35:40,500 --> 00:35:48,190
De soldaten liepen daar om die trein heen als
bewaking. En die zochten vaklui voor de spoorwegen.

439
00:35:48,710 --> 00:35:55,620
En die man die kon goed Duits en die zei
‘Hee, Ich habe dat’. Nou, die zei tegen ons:

440
00:35:55,620 --> 00:36:02,100
‘Moet je goed luisteren, ik noem jullie
naam en dan zeg ik gelijk je vak erbij’. Wat

441
00:36:02,370 --> 00:36:07,130
we waren nog, Piet Drakie, was 17 jaar en die
was de jongste bij ons, nou die jongen had

442
00:36:07,130 --> 00:36:12,260
helemaal geen vak, die was toen... Dus hij
had loodgieters nodig, hij had schrijnwerkers

443
00:36:12,260 --> 00:36:18,840
nodig -Bleiwerkers in het Duits schrijnwerkers,
elektriekers, en voor de telefoon.

444
00:36:19,630 --> 00:36:24,279
Dus hij ging het hele rijtje die hij bij zich had
ging hij afnoemen en wij allemaal die trein uit.

445
00:36:24,279 --> 00:36:25,023
En achter mekaar.

446
00:36:25,024 --> 00:36:25,860
En eh, dat petroleumboertje had een
papier bij hem, er waren een stuk

447
00:36:25,861 --> 00:36:31,380
of 4 petroleumboertjes, en dat gaf
hij aan die Duitser en die Duitser

448
00:36:31,380 --> 00:36:35,890
ging het invullen, want die moest
ons verantwoorden natuurlijk.

449
00:36:35,890 --> 00:36:42,900
Nou en wij gingen daar naar een... Het was,
waar we stonden, was een groot rangeerterrein.

450
00:36:42,900 --> 00:36:48,530
Daar gingen we af. Gingen we naar een
logement waar die machinisten die overnachtten.

451
00:36:48,530 --> 00:36:53,000
Die verder reden die gingen dan in het logement
slapen en die gingen de andere dag weer...

452
00:36:53,000 --> 00:36:57,600
Want daar had je natuurlijk grote trajecten in
plaats van Nederland, daar ben je in een uur

453
00:36:57,840 --> 00:37:02,470
tijd Nederland uit, maar daar in Duitsland reden
die naar het front, of ergens anderss naartoe.

454
00:37:02,470 --> 00:37:07,790
En we kwamen in dat Heim
aan; dat heette Heim, bij

455
00:37:07,790 --> 00:37:10,940
Ketwick an den Brugge was
dat bij Muhlheim, Speldorf.

456
00:37:11,090 --> 00:37:12,880
En daar werden we geloosd.

457
00:37:12,950 --> 00:37:18,330
En we kregen met z’n drieën, met
Wimpie Bijl, Nico en ik, kregen we bij

458
00:37:18,330 --> 00:37:21,810
die Belgische rangeerders, want je had
nog vrijwilligers die werkten daar.

459
00:37:21,810 --> 00:37:23,110
Dat waren meestal Belgen.

460
00:37:23,110 --> 00:37:28,530
Niet boos bedoeld, maar die mensen die
wilden daar... en die werden goed betaald.

461
00:37:29,410 --> 00:37:35,160
Dus wij kwamen daar en we waren nog
maar net binnen, drie mannen met

462
00:37:35,160 --> 00:37:37,980
een leren jas aan, met een grote
hoed op, van de Sicherheitsdienst.

463
00:37:37,980 --> 00:37:42,770
Want wat deden die Belgen nou?

464
00:37:42,770 --> 00:37:49,830
Die wagons werden over de rangeerheuvel heen
geduwd, want zo werden die treinen geformeerd.

465
00:37:50,240 --> 00:37:51,670
Die terreinen hebben we in Nederland ook,
Kijfhoek bijvoorbeeld, ook zo’n ding.

466
00:37:51,670 --> 00:37:55,690
Die moet daar heen, de
andere moet daar heen.

467
00:37:55,690 --> 00:37:59,710
En daar stond er wel eens op
die wagens ‘Sondern toedeling’.

468
00:37:59,710 --> 00:38:04,791
Dat was voor het front. Daar zaten sigaretten in,
of andere dingen. Maar wat deden die Belgen dan?

469
00:38:04,870 --> 00:38:09,113
Die lieten die wagen over de slof lopen, want
die dingen werden afgeremd met een slof en die

470
00:38:09,113 --> 00:38:14,080
knalden dan op elkaar, braken open, en dan
konden ze gemakkelijk bij die consumptie komen.

471
00:38:14,280 --> 00:38:15,890
En die namen dat mee.

472
00:38:16,340 --> 00:38:19,590
En dat was weer gebeurd en
die Sicherheitsdienst die kwam

473
00:38:19,590 --> 00:38:23,710
kijken of er soms bij die
gasten diefstal was gepleegd.

474
00:38:23,710 --> 00:38:26,846
Maar het waren hoge kamers,
waar hoge kasten in stonden.

475
00:38:26,846 --> 00:38:30,820
En die kasten begonnen zo hoog van de
vloer en daar onder was een loze ruimte.

476
00:38:30,820 --> 00:38:33,110
En dan kreeg je de vloer van de kamer.

477
00:38:33,110 --> 00:38:38,770
En die gasten hadden die vloer eruit gezaagd
van die kast en die vloer van die kamer

478
00:38:38,770 --> 00:38:44,540
zelf ook uitgezaagd, en dan kwam je tussen
het plafond, dat was zeker wel 70 cm hoog.

479
00:38:44,540 --> 00:38:47,040
En dat zat vol met contrabande.

480
00:38:47,040 --> 00:38:49,370
En daar hebben we dingen gezien dat we dachten:
‘Hoe is het toch mogelijk?’ We gingen ’s avonds

481
00:38:49,370 --> 00:38:58,230
eten en dan hadden ze ook een soort aardappel, en
we moesten voor onszelf zorgen als we daar waren.

482
00:38:58,460 --> 00:39:07,000
En eh, die Belgen kookten aardappels, en
er stonden blikkies jam onder in die ruimte.

483
00:39:07,000 --> 00:39:08,500
Pakten ze een blikje jam en die zaten
gekookte aardappels met jam te eten.

484
00:39:09,240 --> 00:39:13,930
Je moet er niet aan denken! Maar dat
heb je als je buiten Rotterdam komt, he?

485
00:39:13,930 --> 00:39:16,759
Daar leven ook andere mensen. Wisten
wij veel. We kwamen nooit verder.

486
00:39:16,760 --> 00:39:25,280
En de andere dag, nou, toen werden we verzameld
en toen kwam Herr Poppe. Wie was Herr Poppe?

487
00:39:25,280 --> 00:39:31,389
Herr Poppe was de baas van de huizen van
de spoorwegen. En die ging ons indelen.

488
00:39:31,390 --> 00:39:38,610
En m’n broer Nico en ik en Pieter Draak,
had die man tegen gezegd: ‘Jij bent

489
00:39:38,610 --> 00:39:43,360
ook loodgieter’. En wij moesten de
daken, die waren meestal geasfalteerd,

490
00:39:43,360 --> 00:39:45,709
moesten wij gaan repareren, want als er
werd geschoten, schoten er scherven in,

491
00:39:45,709 --> 00:39:51,730
maar er kwam ook wel eens een blindganger
van het afweergeschut naar beneden.

492
00:39:51,730 --> 00:39:55,820
Ploep! Door het dak. Dus moesten wij die
gaten gaan repareren. En hoe ging dat?

493
00:39:56,190 --> 00:40:04,890
Een lange stok, een mand, houtskooltjes
en wat asfalt. Een hamer en spijkertjes.

494
00:40:05,040 --> 00:40:10,910
En dan kregen we het adres op en dan gingen
we... Maar... als het luchtalarm was, geen vuur.

495
00:40:10,950 --> 00:40:16,635
Dus wij maakten ons vuurketeltje, er was hout
overal te vinden, want overal was het gebombardeerd.

496
00:40:16,636 --> 00:40:20,820
Aansteken, woehoe, woehoe, luchtalarm.
Emmer water: pfh, vuurtje uit.

497
00:40:22,180 --> 00:40:27,480
Nou, we kwamen soms een dag niet verder als vuurtje
aan, vuurtje uit. Vuurtje aan, vuurtje uit.

498
00:40:27,480 --> 00:40:34,752
Wat een drama, zeg! Drama’s. Maar toen ging het
vriezen en toen werden die asfaltdaken glad.

499
00:40:34,752 --> 00:40:40,540
Toen moesten we gaan meehelpen om bij
de wissels sloffen te gaan leggen.

500
00:40:40,540 --> 00:40:46,650
Er waren wel 3, 4 wissels naast mekaar.
En die gingen naar 1 of 2 sporen.

501
00:40:46,650 --> 00:40:53,440
En dan werden die wissels vanuit het
wisselhuis getrokken met een hendel en dat

502
00:40:53,440 --> 00:40:57,024
werkte dan: wissel over en de mensen
die daar wisselden, kregen nummers op.

503
00:40:57,024 --> 00:41:02,950
Maar als het vroor en het
sneeuwde, dan bevroren die wissels.

504
00:41:02,950 --> 00:41:07,145
En dan hadden ze van die lange schuiven... De wissels
vriezen nou nog. Ja nog, er is niks veranderd.

505
00:41:07,145 --> 00:41:13,340
Dan hadden we van die briketjes, dan
legden we van die briketjes in die stoof...

506
00:41:13,340 --> 00:41:17,850
...en dan weer het dekseltje erop
even de wissels, het glijmiddel

507
00:41:17,850 --> 00:41:20,930
waar ze overheen gleden, weer
olie op smeren en weer verder.

508
00:41:20,930 --> 00:41:23,760
Whuhuu luchtalarm: alles laten
staan, draven met z’n allen

509
00:41:23,760 --> 00:41:27,340
naar de schuilkelder, want dan
gingen ze weer bombarderen.

510
00:41:27,340 --> 00:41:31,660
En dan was je de hele nacht bezig
geweest, dan dacht je: nou ja, we hebben

511
00:41:31,660 --> 00:41:35,350
niet veel gedaan want dan stonden
de rails overeind, de wissels waren.

512
00:41:39,800 --> 00:41:40,700
En de telefoon deed het niet meer. En de
telefoon deed het niet meer. Ha, ha, ha.

513
00:41:40,700 --> 00:41:45,690
Maar, daar kregen we daar een opleiding in.
Maar dat ding, dat hoofdkantoor was in Duisburg.

514
00:41:45,900 --> 00:41:51,290
En wij hadden gewoon burgerbonnen, ook maandbonnen.
Dus we konden gewoon in de winkel kopen.

515
00:41:51,290 --> 00:41:55,838
Toen kregen we een moment, kreeg mijn
broer Nico een verzwering aan zijn pols.

516
00:41:56,070 --> 00:42:02,050
En toen dachten ze, logisch, die
mensen keken tegen ons an en die

517
00:42:02,050 --> 00:42:06,480
dachten dat wij onwillig waren, dus
die dachten: ‘He, die vent saboteert

518
00:42:06,590 --> 00:42:09,199
de boel’. Dus wat deden ze, die
pols, gingen ze in het gips zetten.

519
00:42:09,200 --> 00:42:10,960
En toen ging het helemaal ontsteken.

520
00:42:10,960 --> 00:42:14,649
Dus naar het hospitaal, eraf gehaald en
toen ging die, want hij werkte gewoon/nog

521
00:42:14,650 --> 00:42:19,430
altijd bij de spoorwegen, we kregen
een loonlijst, die was een meter lang.

522
00:42:20,470 --> 00:42:22,480
Krankekasse, Witruffe, weet
ik allemaal wat erop stond.

523
00:42:22,480 --> 00:42:23,980
En dan helemaal aan het eind
stond wat je dan overhield.

524
00:42:23,981 --> 00:42:30,150
Dus mijn broer Nico die
bleef daar in dat Heim.

525
00:42:30,700 --> 00:42:34,070
Maar ook daar moesten toen de
mensies in de rij gaan staan

526
00:42:34,130 --> 00:42:37,450
om groente te kopen, om brood
te kopen, om kaas te kopen.

527
00:42:37,450 --> 00:42:38,670
Werd ook steeds moeilijker.

528
00:42:39,920 --> 00:42:43,440
En mijn broer Nico, m’n broer kan
het beamen, was een hele fijne

529
00:42:43,440 --> 00:42:46,855
vent, en wij konden het niet laten,
wij praatten graag tegen mensen.

530
00:42:46,855 --> 00:42:50,000
Want tegen een boom kun je wel
praten, maar die zegt niks.

531
00:42:50,890 --> 00:42:54,660
En die kon al gauw in de rij gaan
staan bij die winkel, voor die mensies.

532
00:42:55,210 --> 00:43:02,490
Dus wij hadden altijd via die mensies, die ook
weer uit die buurt kwamen, kreeg je connecties.

533
00:43:02,490 --> 00:43:06,700
Waar wij met z’n dertienen
plezier van hadden.

534
00:43:06,700 --> 00:43:10,940
En op een gegeven moment moest Nico
weer gaan werken, maar kijk en dan

535
00:43:10,940 --> 00:43:15,560
had je het, op een gegeven moment
zaten wij in het Heim en kwam mijn

536
00:43:15,560 --> 00:43:19,930
broer Nico binnen en toen was er een
noodslachting geweest, op straat.

537
00:43:20,590 --> 00:43:25,145
Want, daar reden die Todt mannetjes met
paard en wagen, met paarden er voor

538
00:43:25,146 --> 00:43:31,080
want die waren aan het werk voor de
spoorwegen, of voor de militaire dienst.

539
00:43:31,450 --> 00:43:34,790
En dan bombardeerden die gasten
een paard. Boeb, paard dood.

540
00:43:34,790 --> 00:43:37,495
En dan werd er een slager gevorderd
en die hield op straat, in de winter,

541
00:43:37,495 --> 00:43:41,740
want het was winter hè, toen wij er
waren, want we waren er met de kerstdagen,

542
00:43:41,740 --> 00:43:45,340
wij zijn er een poosje geweest we
zijn niet heel de oorlog daar geweest.

543
00:43:45,340 --> 00:43:49,707
Ik denk vanaf april zo’n beetje.
Wij waren 7 april thuis. Ja.

544
00:43:49,707 --> 00:43:54,750
Maar m’n broer Nico, die kwam terug met een
stuk been met vlees eraan. Op z’n schouder.

545
00:43:54,750 --> 00:43:57,852
Het was haast in de diepvries. En die
Belgen die keken met zulke kokkers.

546
00:43:57,853 --> 00:44:03,730
Die dachten: ‘Ja, wat heb die nou gedaan?’
Ha, ha, ha. Dus hadden we paardenvlees.

547
00:44:04,990 --> 00:44:08,620
Het was denk ik eind maart,
want we hebben toen ook op het

548
00:44:08,620 --> 00:44:15,310
rangeerterrein moeten werken met
wissels vernieuwen en rails leggen.

549
00:44:15,590 --> 00:44:19,979
En mijn broer Nico die was toen nog
in de ongevallen wet, want op het

550
00:44:19,980 --> 00:44:23,780
laatste moment werd hij dan weer
gezond verklaar door die mensen.

551
00:44:24,640 --> 00:44:32,570
Die Belgen hadden het ook goed, want die leenden
van de Duitsers alles bij elkaar wat eetbaar was.

552
00:44:32,570 --> 00:44:34,930
En daar hadden wij het vrij goed mee.

553
00:44:35,330 --> 00:44:40,270
Maar toen kwamen die Engelsen een
beetje dichterbij en die gingen met dat

554
00:44:40,270 --> 00:44:48,120
lange afstand geschut daar die brug
proberen te schieten, want wij lagen daar,

555
00:44:48,120 --> 00:44:53,380
dat heette An de Bruge, heette dat
Heim waar we in zaten, heette ook zo.

556
00:44:54,090 --> 00:44:59,300
En die probeerden dat ding te schieten en
toen kwam er een keer hevig geruis en gedruis

557
00:45:00,050 --> 00:45:04,050
en toen hadden ze een mooie douche in de
kelder en toen stond er, echt waar Dirk,

558
00:45:04,050 --> 00:45:14,365
zo’n kneiter van dat lange afstand geschut,
als blindganger gelukkig, in de vloer.

559
00:45:14,366 --> 00:45:14,570
Jonge, jonge, jonge.

560
00:45:14,571 --> 00:45:17,340
Toen zegt Nico: ‘We gaan
naar huis’. Nou hadden we het

561
00:45:17,340 --> 00:45:21,200
geluk, wij hadden een Ausweis
om door heel de Ruhr te reizen.

562
00:45:21,200 --> 00:45:28,870
Omdat we van de spoorwegen waren en we waren
kabelleuter. En we hadden spoorwegkleding.

563
00:45:29,660 --> 00:45:35,550
Want toen we dat uitgereikt kregen, zaten er
allemaal kraaien op, he. Met een hakenkruissie.

564
00:45:35,650 --> 00:45:38,508
Maar daar hadden ze ook een soort Hema,
dus we zaten de andere dag allemaal

565
00:45:39,610 --> 00:45:43,680
te knippen aan die kraaien en er allemaal
gewoon zwarte knopen aan te naaien.

566
00:45:45,820 --> 00:45:49,290
Dus toen zijn wij en die Belgen
zeiden: ‘Gaan jullie naar huis?

567
00:45:49,290 --> 00:45:52,258
Jongens dan moet je sigaretten meenemen’.
Hup, in de voorraad kelder en we

568
00:45:52,258 --> 00:45:54,380
hadden een koffertje bij ons, daar
gingen allemaal pakjes sigaretten in.

569
00:45:54,380 --> 00:46:02,697
En, ‘Ja, onderweg moet je toch worst hebben?’.
Hup, worsten. En ik had nog m’n r bij me.

570
00:46:02,698 --> 00:46:06,770
Weet je nog, m’n vader maakte altijd
knijverzakken. Weet je wat dat is?

571
00:46:06,770 --> 00:46:14,840
Je hebt een ...zak, daar zit je dagelijks brood in
en om dat nou, dat was maar een linnen dingetje.

572
00:46:14,840 --> 00:46:21,840
Maar om dat nou droog te houden, had je een
knijverzak. En die knijverzak dat was getaand linnen.

573
00:46:22,130 --> 00:46:27,370
Dus ik kwam de deur uit met m’n fiets en m’n
knijverzakkie op m’n nek en ik kwam niet verder.

574
00:46:27,370 --> 00:46:30,981
Dus ik had dat knijverzakkie niet weggegooid,
in Duitsland ook nog steeds meegesjouwd.

575
00:46:30,981 --> 00:46:36,529
Dus toen gingen we naar huis en
daar kochten we, voor het laatst

576
00:46:36,530 --> 00:46:40,820
nog even onze bonnen inleveren,
ook nog vier van die zure Kuchen.

577
00:46:40,820 --> 00:46:45,330
Weet je nog, van dat zure, Duitse brood.
Die bleven lang goed! Verschrikkelijk.

578
00:46:46,040 --> 00:47:00,190
En omdat we een Ausweis hadden, konden we met
elke trein mee die daar als die reed reed.

579
00:47:00,190 --> 00:47:01,922
Maar dat was een ramp, want 10 kilometen rijden,
Angerief; luchtalarm, HUP, allemaal eruit.

580
00:47:01,923 --> 00:47:05,820
Want toen moesten we een keer, moesten
we... We moesten altijd in even

581
00:47:05,820 --> 00:47:09,820
tussendoor we moesten altijd in
Duisburg onze distributiebonnen halen.

582
00:47:10,070 --> 00:47:12,100
En toen stonden we in Muhlheim,
stonden we op de trein,

583
00:47:12,180 --> 00:47:14,979
daar waren we gekomen met
iedere keer overstappen.

584
00:47:14,980 --> 00:47:17,000
En wat kwam er aan?

585
00:47:17,000 --> 00:47:26,030
Een locomotief met twee goederenwagens, met
8 petroleumboertjes met 14 strepelingen.

586
00:47:26,030 --> 00:47:32,080
Wat waren nou strepelingen?
Politieke gevangenen. Wit-zwart.

587
00:47:32,080 --> 00:47:36,400
Heb je die mannetjes wel eens gezien met
die lange kinnen Nou, zulke mannetjes.

588
00:47:36,400 --> 00:47:45,136
En die gingen dan op de rails blindgangers uitgraven
en dan kregen ze strafkorting. Linke soep, zeg.

589
00:47:45,137 --> 00:47:47,250
Dus wij ook erin en rijen, rijen.

590
00:47:47,250 --> 00:47:49,870
Maar we waren er al een beetje op
getraind op die goederenwagens, dan gingen

591
00:47:49,870 --> 00:47:55,070
we bij de open deur zitten, op het
randje en dan kijken of die dingen niet

592
00:47:55,070 --> 00:48:00,358
kwamen, want in die tijd hadden die
Engelsen al van die jagers die ver in

593
00:48:00,359 --> 00:48:04,920
Duitsland konden komen en daar een poosje
ronddarren en dan gingen ze weer terug.

594
00:48:05,180 --> 00:48:07,040
En op een gegeven moment, ja hoor.

595
00:48:07,330 --> 00:48:11,800
En hij kwam naar beneden en hij
schoot nog niet, hij Whuuuu!, omhoog.

596
00:48:11,800 --> 00:48:15,230
En hij draaide om en
hij kwam naar beneden.

597
00:48:15,550 --> 00:48:17,940
En die machinist had het
gelukkig al in de gaten, die

598
00:48:17,940 --> 00:48:19,890
denkt: ‘We motten wegwezen’.
Die ging al zachtjes rijden.

599
00:48:19,890 --> 00:48:23,460
En Nico en ik sprongen
van die wagen af.

600
00:48:23,920 --> 00:48:31,590
Maar hij raakte gedeeltelijk de locomotief en
gedeeltelijk de eerste wagen achter de locomotief.

601
00:48:31,920 --> 00:48:36,290
Nou, en daar zaten dan wat jongens
in en ook wat petroleumboertjes.

602
00:48:36,290 --> 00:48:40,910
Er waren een stuk of drie van die petroleumboertjes
dood en een paar van die jongens waren gewond.

603
00:48:41,080 --> 00:48:43,390
En er was er een bij, die was er
ook uitgesprongen, en daar kwamen

604
00:48:43,390 --> 00:48:50,340
we mee in gesprek want er was nergens
wat te zien op de grote laan.

605
00:48:50,930 --> 00:48:57,843
Ja, maar hij kon natuurlijk niet, hij wilde wel
weg, maar in dat strepenpakkie kom je dus nergens.

606
00:48:57,843 --> 00:49:02,630
M’n broer trok zijn lange jas
uit, ik m’n ketelpak uitgetrokken.

607
00:49:02,630 --> 00:49:05,820
Hij, HUP, die nare
dingen uitgetrokken.

608
00:49:05,820 --> 00:49:11,400
Alleen, daar konden we niks aan doen, wij hadden
onze schoenen aan, maar hij had Holzschuhe.

609
00:49:11,400 --> 00:49:15,940
Dat waren houten zolen
met een leren bekapping.

610
00:49:15,940 --> 00:49:20,747
Dat hadden de mensen in het kamp waarschijnlijk
gedragen. En toen is hij weggegaan.

611
00:49:20,810 --> 00:49:26,770
We hebben er nooit meer wat van gehoord. Ik
hoop dat die man daar baat bij gehad heeft.

612
00:49:26,770 --> 00:49:28,370
Maar dat was even tussendoor.

613
00:49:28,370 --> 00:49:35,690
De laatste, ik denk dat het de laatste
bonnen zijn geweest die we gehaald

614
00:49:35,690 --> 00:49:36,477
hebben, en toen gingen we met die
treintjes iedere keer eentje verder.

615
00:49:36,477 --> 00:49:41,290
Eentje verder. En toen kwamen we in
Gronau aan. Dat ligt tegenover Enschede.

616
00:49:42,210 --> 00:49:45,520
En daar moesten wij natuurlijk,
we hadden die spullen

617
00:49:45,520 --> 00:49:57,210
bij ons, en... Wimpie
Bijl was met ons meegegaan.

618
00:49:57,210 --> 00:50:04,070
Piet de Draak is naderhand gesneuveld.
Nee toch? Ja toch. Nee, Arie Brakenboer.

619
00:50:04,070 --> 00:50:08,880
Ik wou zeggen... Arie Brakenboer. Ook
enigst kind. Dat moet je dan treffen he?

620
00:50:08,880 --> 00:50:11,480
Ja, mijn moeder kon er
ook geen een missen.

621
00:50:11,480 --> 00:50:21,676
En daar kwamen we een man tegen en die zegt
‘Willen jullie naar de andere kant?’ ‘Ja we

622
00:50:21,677 --> 00:50:32,440
willen... We zijn op weg naar huis”. Hij zegt
‘Nou, dan moet je om zes uur daar wezen, op de

623
00:50:32,440 --> 00:50:38,084
hoek daar”. Hij zegt “En dan breng ik je daar
heen en dan moet je wachten tot het donker is,

624
00:50:38,110 --> 00:50:41,421
want er lopen militairen en dan moet je door
de beek heen, want er loopt een beek”. Hij zegt

625
00:50:41,422 --> 00:50:47,990
ja dat was zo mooi... Dan moet je even
uitleggen, want het ene gedeelte was al bevrijd...

626
00:50:47,990 --> 00:50:58,220
Was dat stuk ook nog niet bevrijd? Waren de moffen
er ook nog? Yep. Maar dat was voor die tijd nog.

627
00:50:58,220 --> 00:50:59,959
Maar dat was allemaal van de ondergrondse,
dat wisten wij niet. Ja, ja.

628
00:50:59,960 --> 00:51:05,683
En die bracht ons naar de bosrand en
die zegt “Als je nou dat ding overgaat,

629
00:51:05,683 --> 00:51:06,710
trek je je schoenen uit, je stroopt je
broekspijpen op”. Hij zegt ‘En alles

630
00:51:06,710 --> 00:51:13,240
houdt je boven je hoofd dan blijft het
droog”. En het was verdorie maart, zeg.

631
00:51:13,240 --> 00:51:20,700
En wij deden dat, daar langs die bosrand
gelegen en we hoorden ijzerbeslagen zolen.

632
00:51:21,130 --> 00:51:22,170
En die gingen voorbij.

633
00:51:22,170 --> 00:51:27,410
Hij zegt ‘En dan tel je tot 100 en als
die man ver genoeg is, want dan gaat hij

634
00:51:27,410 --> 00:51:31,808
de bosrand om en dan ga je de weilanden
door, de beek door en dan zie je in de

635
00:51:31,980 --> 00:51:36,550
verte een heel klein geel lampie, dat is
een boerderij en dan moet je maar verder

636
00:51:36,550 --> 00:51:44,180
zien”. Nou, ja, het was niet tot zover
Dirk, het was tot zover En koud, koud!

637
00:51:44,180 --> 00:51:47,961
M’n hart zat boven mijn hoofd.
Gutduppes nog aan toe zeg.

638
00:51:47,961 --> 00:51:51,360
En toen waren we er uit
geklauterd, er was prikkeldraad

639
00:51:51,360 --> 00:51:57,508
omheen, en toen kwam er van
de andere kant een man aan.

640
00:51:57,509 --> 00:51:57,700
Wij dachten: “Nou zijn we de klos”.

641
00:51:57,700 --> 00:52:03,430
Maar die was ergens anders de beek over
gestuurd, maar die moest ook naar die boerderij.

642
00:52:03,430 --> 00:52:06,116
En dat was mooi. Dat was
net een indianenkamp.

643
00:52:06,540 --> 00:52:11,630
Een groot kampvuur op de
allemaal mannetjes en vrouwtjes

644
00:52:11,630 --> 00:52:13,110
waren druk aan het wringeren,
alle kleren uittrekken.

645
00:52:13,110 --> 00:52:15,435
Piet, toch was het nog bezet door de moffen en
toch? Ja. Die zijn wel brutaal geweest, zeg.

646
00:52:15,435 --> 00:52:21,930
Ja maar... Maar die mensen, Dirk... Ja,
ok. Ja ik heb ook een keer zo gehad.

647
00:52:21,931 --> 00:52:24,370
Dat was een boerderij waar we sliepen.
Die mensen namen een hoop risico.

648
00:52:24,370 --> 00:52:32,840
daar zijn we een nacht gebleven en
toen mochten we een briefje lezen.

649
00:52:32,840 --> 00:52:36,810
Goed onthouden, dat is
25 kilometer plusminus.

650
00:52:36,810 --> 00:52:41,590
Nou, en hup, wij erheen
gewandeld, we kwamen daar,

651
00:52:41,590 --> 00:52:44,670
mochten we slapen, kregen
we eten, in de hooiberg.

652
00:52:44,670 --> 00:52:47,190
Het was helemaal goed geregeld.

653
00:52:47,350 --> 00:52:54,470
Maar we kwamen bij één boerderij, dat was net voor
Olst, en die stuurde ons weg. Heb ik ook gehad.

654
00:52:54,470 --> 00:53:00,840
Hij zegt ‘Nee, ze zijn geweest, ik
moet zeker een maand wachten”. Dus die

655
00:53:00,840 --> 00:53:03,900
hadden ze waarschijnlijk dan verraden
of zo, maar daar waren ze geweest.

656
00:53:03,900 --> 00:53:11,850
En hij had gelukkig niet zulke mensen als
wij. En toen zijn we zo tot aan Olst gekomen.

657
00:53:11,850 --> 00:53:17,640
Net einde maart, toen zijn we gaan
wandelen en we waren 7 april thuis.

658
00:53:18,970 --> 00:53:24,900
En we woonden zo langs de spoorbaan,
die huizen. En we kwamen binnen.

659
00:53:25,630 --> 00:53:29,820
Ja, natuurlijk dezelfde ontmoeting
als bij Dirk. Iedereen blij.

660
00:53:30,080 --> 00:53:34,630
Maar we waren moe, we
waren moe als een bezetene.

661
00:53:34,630 --> 00:53:41,800
Dus... En m’n zus Ans was thuis en ik had
blaren onder m’n voeten. Verschrikkelijk.

662
00:53:41,800 --> 00:53:45,356
En ik was op de grond gaan liggen
met m’n beentjes op de stoel en Ans

663
00:53:45,357 --> 00:53:49,300
ging me behandelen of mishandelen, ik
weet niet, maar het was niet prettig.

664
00:53:49,300 --> 00:53:56,650
Blaren knippen. Ohhh. En we
hadden die Kuchen meegebracht.

665
00:53:56,940 --> 00:54:00,840
En weet je wat ik zo lekker vond
van die dingen, en we hadden ook

666
00:54:00,840 --> 00:54:06,490
boter meegebracht: van dat brood,
boter erop en dik basterdsuiker.

667
00:54:06,490 --> 00:54:11,440
Of kristalsuiker. Een
gebakkie. Als een gebakkie.

668
00:54:11,940 --> 00:54:14,428
Maar ja, moeder kennende,
er waren er niet veel van

669
00:54:14,429 --> 00:54:16,950
over, want ze had ze geloof
ik allemaal weggegeven.

670
00:54:16,950 --> 00:54:26,330
Ja, we hadden een moeder, nou ja, die was
goud waard. Ja, en ik was een beetje verbolgen.

671
00:54:26,330 --> 00:54:29,480
Ik was een beetje boos.
Verdorie nog aan toe.

672
00:54:29,480 --> 00:54:34,002
Maar dat vergeet je gauw, je bent blij
dat je thuisbent. En met die worst ook.

673
00:54:34,002 --> 00:54:40,399
Nou en toen zijn we aan de vishandel
begonnen. Alles inundatiegebied.

674
00:54:40,400 --> 00:54:43,430
Heel die polders hier, die werden allemaal...
En zo ben ik weer thuis gekommen.

675
00:54:43,640 --> 00:54:45,600
Maar het was 400 kilometer.

676
00:54:45,600 --> 00:54:50,520
En we liepen elke dag 40 kilometer
langs de kilometerpaaltjes die toen

677
00:54:50,520 --> 00:54:56,150
langs de rijkswegen stonden, dan wel
of het bos in, vooral in de provincies

678
00:54:56,150 --> 00:55:01,380
waar veel bos was, door de bospaden,
maar wel rekening houden met de weg.

679
00:55:01,380 --> 00:55:07,500
En dan had je paaltjes die stonden om
de kilometer en die waren genummerd.

680
00:55:07,500 --> 00:55:12,440
Dus je kon altijd zeggen: “Ik heb
zoveel...” En dan zei Wim: “Ik ken

681
00:55:12,440 --> 00:55:14,890
niet meer hoor”. En dan zei Nico:
“Nee, nog 4 kilometer want daar moeten

682
00:55:14,890 --> 00:55:26,510
we toch wezen waar we zijn”. Want als
het kon sloegen we een adres over.

683
00:55:26,510 --> 00:55:30,670
Hee, dan was je gauwer thuis. Ja. Dat was normaal.
Daar zou je nou toch niet meer aan beginnen?

684
00:55:30,670 --> 00:55:35,160
Maar we hadden het geluk dat wij het
in Duitsland goed gehad hadden. Ja.

685
00:55:35,160 --> 00:55:38,950
Want er waren ook honderden
mensen en duizenden mensen die

686
00:55:39,140 --> 00:55:44,100
in kampen geleefd hebben, die
het miserabel gehad hebben.

687
00:55:44,100 --> 00:55:48,610
Ja maar Piet, bij ons vielen ze op de Beijerlandselaan
dood voor je neer. Dat geloof je toch niet.

688
00:55:49,390 --> 00:55:50,476
En dan was ik nijdig op die lui.

689
00:55:50,477 --> 00:55:52,580
Dan denk ik: ‘Waarom ga je er dan
niet gewoon op uit?’ Schijtebroeken!

690
00:55:52,580 --> 00:55:58,626
Ja sorry dat ik het zo zeg, maar jonger ben je
ook niet zo bang, mijn vader dorstte ook niet.

691
00:55:58,626 --> 00:56:03,605
Ja, m’n vader deed het ook niet. En Jan, Jan was
6 jaar ouder als wij en die deed het ook niet.

692
00:56:03,605 --> 00:56:06,041
We gingen toch aardappelen halen
en dan ging die bij de boer eten

693
00:56:06,042 --> 00:56:09,320
en Evert en ik moesten de aardappelen
gaan halen, hij bleef zitten.

694
00:56:09,320 --> 00:56:16,369
Ja, maar hij ging van de gedachte uit:
“Wie voor me werkt... is m’n knecht”.

695
00:56:16,370 --> 00:56:27,110
Hoe kom je aan je harmonicaatje? Ik wou altijd
graag... Ja, dat is leuk, er was niks te krijgen.

696
00:56:27,300 --> 00:56:33,040
Ik was een beetje muzikaal, ging vereniging.
Maar er was, in een winkeltje werd alles geruild.

697
00:56:33,050 --> 00:56:37,329
Alles werd in de winkels gezet en
nu was er een keer een moment dan

698
00:56:37,329 --> 00:56:40,830
stond er een mooi, klein accordeonnetje
en dat wou ik wel graag hebben.

699
00:56:40,830 --> 00:56:46,180
Maar, te ruilen voor een kinderwagen. En die heb
ik niet. Het was allemaal ruilhandel natuurlijk.

700
00:56:46,180 --> 00:56:53,330
M’n buurvrouw boven, die had pas een
baby gehad en die moest die kar kwijt.

701
00:56:53,330 --> 00:56:57,310
Ik denk: ‘Hee’. Hoe heette die ook
alweer? Plomp. Nee. Hulskamp. Nee, nee.

702
00:56:57,310 --> 00:57:01,360
Maar in ieder geval, de
buurvrouw boven, twee hoog.

703
00:57:01,360 --> 00:57:09,067
Ik zeg ‘Joh, wat jij doet, als jij ik die
kinderwagen krijg, krijg je van mij een mud

704
00:57:09,068 --> 00:57:13,480
aardappels.’ “Jaaah, dat doe ik natuurlijk!”.
Want, ja, de laatste hongerwinter zeg.

705
00:57:13,480 --> 00:57:16,309
En ik, gerolen, en ik met m’n kinderwagen
naar dat winkeltje. Die vrouw gebeld.

706
00:57:16,309 --> 00:57:27,380
Ja, dat is voor mekaar. Ik
naar huis. Ik heb hem nou nog.

707
00:57:27,380 --> 00:57:30,819
Jaaaa, elke zondagmorgen
was het feest bij ons.

708
00:57:30,820 --> 00:57:34,710
Zondag ’s morgens met mijn vader
en moeder, een groot/het hele gezin,

709
00:57:34,710 --> 00:57:40,260
gegeten... Maar ik vertelde je, m’n
vader was altijd.... Vader in de stoel.

710
00:57:40,260 --> 00:57:41,900
Kloppen... Ja, hartstikke leuk joh.

711
00:57:42,020 --> 00:57:43,794
Kijk, ik heb hem nooit meer
gezien. Als die het nog doet.

712
00:57:43,794 --> 00:57:52,870
“En m’n tante Veronica, die speelt harmonica”.
Ik ken het niet meer hoor Dirk, Piet.

713
00:57:52,870 --> 00:57:59,550
Ik zou het gewoon weer op moeten halen. En
toen kon ik het aardig hoor. Dat is gek, he.

714
00:57:59,550 --> 00:58:06,700
Ik ken alle instrumenten een beetje bespelen.
Ik weet niet eens meer waar de bassen zitten.

715
00:58:06,700 --> 00:58:35,910
Maar daar hebben we zoveel plezier van gehad.
Elke zondagmorgen bij m’n vader en moeder thuis.

716
00:58:35,910 --> 00:58:54,130
Hee, er komt nog muziek uit. Je hebt hem
op z’n kop. Of nee, je doet je riempies aan.

717
00:58:54,130 --> 00:59:12,090
Ja, je moet er niet te veel
van verwachten, er komt nog

718
00:59:12,090 --> 00:59:22,450
geluid uit, maar ik voel dat
de bassen het niet meer doen.

719
00:59:22,450 --> 00:59:22,860
wat ben je toch mooi. A-hoy.

720
00:59:22,861 --> 00:59:29,630
a-hoy, a-hoy, wat was dat meisje mooi wat was dat
meisje mooi Ik heb boven nog zo’n grote staan.

721
00:59:29,630 --> 00:59:43,600
Maar ik heb het jaren, toen mijn vrouw ziek
geworden was, heb ik er niet meer naar omgekeken.

722
00:59:44,870 --> 00:59:52,270
En ik zal je vertellen, daar
heb ik wat muziek mee gemaakt!

723
00:59:52,270 --> 01:00:01,500
Je hoort: ik voel het nog wel aan, maar hij is
lek aan een kant en de bas... Ik voelde al in 1 x.

724
01:00:01,500 --> 01:00:09,380
Hij is niet goed.