1
00:00:08,010 --> 00:00:14,160
Nou ja voor de oorlog of
voor in de oorlog, we hebben

2
00:00:14,160 --> 00:00:24,600
de hele oorlog meegemaakt hè
in 1940, het bombardement.

3
00:00:28,540 --> 00:00:35,160
En eh ja, in de beginjaren
viel het wel mee, ’41

4
00:00:35,160 --> 00:00:44,560
was geleidelijk aan was het
wat minder, minder eten.

5
00:00:44,560 --> 00:00:50,940
En in die tijd was er ontstellend
veel verraad, ongelooflijk.

6
00:00:52,250 --> 00:00:58,950
Maar ik heb er wel eens over nagedacht, er
waren twee dingen in die tijd belangrijk:

7
00:01:00,770 --> 00:01:11,380
dat was ten eerste eh “hoe kom ik
aan voedsel?” en ten tweede was “hoe

8
00:01:11,380 --> 00:01:17,950
overleef ik?”. En vooral dat
laatste vind ik erg belangrijk: “hoe

9
00:01:17,950 --> 00:01:23,239
overleef ik?”, dat betekent dus dat er
geen tijd is voor sociale contacten.

10
00:01:23,239 --> 00:01:30,740
Tegenwoordig kunnen we zeggen in
2012: “ik ga naar die leuke oom of

11
00:01:30,740 --> 00:01:36,530
tante die ik 6 maanden niet gezien
heb”. Maar dat was toen helemaal niet.

12
00:01:36,530 --> 00:01:40,550
Het interesseerde je allemaal niet, je
moest.., je moest door, je moest zien dat

13
00:01:40,550 --> 00:01:46,870
je die oorlog overleefde en je wist helemaal
niet wanneer die oorlog zou eindigen.

14
00:01:50,000 --> 00:01:51,359
En dat is ook één van de redenen
waarom bijvoorbeeld dat verhaal niet

15
00:01:51,360 --> 00:01:59,380
opgaat dat al die Nederlanders wegkeken
toen die Joden werden vervolgd.

16
00:02:01,880 --> 00:02:05,774
Want ik heb ze een
beetje nagekeken, dat.

17
00:02:05,775 --> 00:02:15,680
Er woonden in eh.., in Nederland niet meer,
ik schat zo ongeveer toen 3 Joden per 100…

18
00:02:17,070 --> 00:02:21,540
…misschien weet je niks hè, alles wat je
ervaart, dat neem je aan, ik weet nu wel dat het

19
00:02:22,130 --> 00:02:31,960
Paaszaterdag was en als goede Katholiek
natuurlijk, dan mocht je als kind niet snoepen.

20
00:02:33,130 --> 00:02:35,639
Maar als om 12 uur die
Paasklokken gaan luiden, dan mocht

21
00:02:36,750 --> 00:02:40,640
je helemaal weer snoepen,
jongens, want Pasen kwam eraan.

22
00:02:43,080 --> 00:02:46,690
En ik weet nog wel dat mijn broertje
op de stoel stond, want we hadden

23
00:02:46,690 --> 00:02:55,180
een plakje worst op het brood, kun
je nagaan, hoeveel armoe we hadden.

24
00:02:55,180 --> 00:02:59,530
Bovendien was het zo dat je had twee soorten armen:
je had de armen, want er waren natuurlijk geen

25
00:02:59,530 --> 00:03:03,221
sociale wetten, minimaal, er
was alleen maar een armenwet.

26
00:03:03,221 --> 00:03:11,090
En daar vielen wij niet onder, want dan moest je
ook nog een beetje in dienst zijn of in dienst

27
00:03:11,090 --> 00:03:13,010
geweest zijn, mijn vader
was gewoon vrij.., een

28
00:03:13,010 --> 00:03:21,070
vrij man en zoals het
tegenwoordig een ZZP’er noemen.

29
00:03:21,070 --> 00:03:24,400
En ja…

30
00:03:24,400 --> 00:03:29,030
En u werkte zelf al?

31
00:03:29,030 --> 00:03:30,110
Hij werkte, maar…

32
00:03:30,110 --> 00:03:31,100
Maar u?

33
00:03:32,660 --> 00:03:34,033
Nou, ik ben pas gaan werken in 1939.

34
00:03:34,033 --> 00:03:45,680
En eh, nou, daar had ik het wel
naar mijn zin ja, want een heel

35
00:03:45,680 --> 00:03:49,060
ander leven dan op school zitten
hè. Nee, ik vond het wel prima.

36
00:03:49,060 --> 00:03:55,289
Maar ja, nou zoals bij het Katholieke
Dagblad, de Maasbode, en die

37
00:03:55,290 --> 00:03:59,990
Maasbode, die liep niet in de rij
zoals dat behoort bij de Duitsers.

38
00:03:59,990 --> 00:04:08,300
In tegenstelling tot de Telegraaf, dat was de
krant die lekker collaboreerde met de Duitsers.

39
00:04:09,230 --> 00:04:11,544
Dat willen ze momenteel niet horen,
maar zo was het echt hoor, want

40
00:04:11,544 --> 00:04:16,720
ze gaven alle berichten door die
die Duitsers wel gezind waren.

41
00:04:16,720 --> 00:04:24,870
En wat de heren niet, dat lieten ze
buiten de krant, maar de Maasbode,

42
00:04:24,870 --> 00:04:28,846
die legde zich wel beperkingen
op, maar dat vonden ze blijkbaar

43
00:04:28,846 --> 00:04:33,766
niet voldoende en toen werden we
op februari ’41 werden we verboden.

44
00:04:33,767 --> 00:04:34,478
Nou ja, toen zat ik zonder werk.

45
00:04:36,790 --> 00:04:46,930
Maar we kregen weer toentertijd, er waren
die Roomse verbanden, die Katholieke

46
00:04:46,930 --> 00:04:51,620
verbanden, want de Maasbode was
Katholiek en dan had je ook nog een

47
00:04:51,620 --> 00:04:58,200
inkoopvereniging, dat was één van de
grootste in Nederland, dat was Sint Bonus.

48
00:04:59,180 --> 00:04:59,820
En toen ben ik

49
00:04:59,820 --> 00:05:03,090
eh daar aangenomen.

50
00:05:04,330 --> 00:05:12,750
En daar hadden ze geen werk bij Sint Bonus
was wel bespaard gebleven in de oorlog.

51
00:05:12,751 --> 00:05:16,940
Het pand zat op de
Walenburgerweg, hoek Statenweg.

52
00:05:17,150 --> 00:05:25,980
Het was een mooi pand, heel modern voor zijn tijd,
heel groot. Van een zekere architect uit Haarlem.

53
00:05:28,130 --> 00:05:35,970
En omdat het pand nou bespaard is gebleven, en
Rotterdam was verwoest met het bombardement, moesten

54
00:05:35,970 --> 00:05:44,500
al die mensen die.., ja, die verwoest, die.., die
elders onderdak vonden, die moesten dan proberen

55
00:05:44,500 --> 00:05:49,948
natuurlijk om weer op gang te komen en toen werd
er in het leven geroepen de Textielstichting.

56
00:05:51,260 --> 00:05:59,870
En toen ben ik als jongetje tewerkgesteld bij
die Textielstichting. En daar was volop werk.

57
00:05:59,870 --> 00:06:01,970
Het bevel dat kwam voor de Razzia?

58
00:06:01,970 --> 00:06:02,750
Voor…?

59
00:06:02,750 --> 00:06:07,010
Het bevel, hoe hoorde u
dat u eh mee moest komen?

60
00:06:07,010 --> 00:06:13,000
Ja, ik loop, u kunt beginnen.

61
00:06:13,000 --> 00:06:24,000
Ja, dat bevel eh, ik kan het niet meer precies
herinneren, maar ik weet wel dat heel de

62
00:06:24,000 --> 00:06:35,680
straat was afgezet en er werd gebeld en we
kregen een Duitse soldaat, we kregen dat bevel in

63
00:06:35,680 --> 00:06:43,920
handen gestopt en je moest gewoon met wat spullen
en voor een paar dagen wat eten meenemen.

64
00:06:45,020 --> 00:06:47,050
Toen moest je buiten
de deur gaan staan.

65
00:06:48,870 --> 00:06:52,790
Nou ja, en toen hebben we netjes,
ja, dan sta je thuis met je

66
00:06:52,790 --> 00:06:56,709
ouders te praten “wat doen we?”.
Maar ja, ik had nog twee broers en

67
00:06:56,710 --> 00:07:05,850
waar moet je nou onderduiken? Dat
was.., dat was onmogelijk, ja.

68
00:07:05,850 --> 00:07:11,534
Tenminste, in dit huis hier, dat…
Terwijl dat bevel zo was dat je

69
00:07:11,535 --> 00:07:17,218
als je niet meewerkte, dan kreeg
je er flink van langs natuurlijk.

70
00:07:17,219 --> 00:07:26,020
Eh, ja, we hebben netjes buiten
gestaan met wat handbagage. Nou…

71
00:07:27,210 --> 00:07:27,760
Wat had u bij u, weet u dat nog?

72
00:07:27,760 --> 00:07:27,950
Hè?

73
00:07:27,950 --> 00:07:30,680
Sorry. Weet u nog wat
u bij u had gestoken?

74
00:07:30,680 --> 00:07:32,430
Nou, niet veel.

75
00:07:32,600 --> 00:07:37,900
Niet veel, want we hadden wel eens meer
opdracht gekregen, het gebeurde dus wel

76
00:07:37,900 --> 00:07:44,330
meerdere malen, maar dan op een eh.., op
een laten we zeggen op een andere manier,

77
00:07:44,850 --> 00:07:52,990
dan kreeg je berichtgeving dat je moest
je 1 week melden of beschikbaar zijn

78
00:07:52,990 --> 00:08:01,310
voor de Duitsers, want je had bij de
Nieuwe Waterweg had je het eiland De Beer

79
00:08:01,310 --> 00:08:03,750
en het eiland De Beer,
dat was een natuureiland.

80
00:08:04,160 --> 00:08:09,180
Maar die Duitsers gingen
daar vanwege de angst voor

81
00:08:09,180 --> 00:08:13,240
invasie van de Engelsen
gingen ze daar bunkers bouwen.

82
00:08:14,190 --> 00:08:19,750
En toen kregen wij de opdracht om
gewoon 14 dagen daar ons te melden.

83
00:08:21,230 --> 00:08:24,154
Je kreeg er nog voor betaald
ook nog, je kreeg eten.

84
00:08:26,220 --> 00:08:30,020
En dan iedere dag op en neer met
de trein naar Hoek van Holland.

85
00:08:32,940 --> 00:08:36,169
En daar moesten wij, we
moesten plaggen en je weet wel

86
00:08:36,170 --> 00:08:40,770
wat een plag is, dat is een
stuk gras.., een stuk gras.

87
00:08:40,770 --> 00:08:47,550
En die plaggen, die moesten eerst
gesneden worden en daarna moesten we, ik

88
00:08:47,550 --> 00:08:54,140
liep met een kruiwagen en met die plag
op die kruiwagen wat heel zwaar was

89
00:08:54,640 --> 00:09:01,406
gingen we naar die bunker toe en daar
werden die plaggen op die bunker gelegd.

90
00:09:01,406 --> 00:09:03,110
Want die Engelsen mochten
dan niks zien hè.

91
00:09:05,670 --> 00:09:10,840
Nou, dus we waren al wat gewend en ik denk
“nou ja, het zal deze keer ook wel iets zijn

92
00:09:12,510 --> 00:09:21,338
hè wat alleen een beetje putten graven”,
de soldaat stond achter voor de deur en zo.

93
00:09:21,338 --> 00:09:22,750
Ja, ja jongens, dat was natuurlijk wel
wat harder aanpoten dan we gewend waren.

94
00:09:22,750 --> 00:09:32,698
Maar ja, toen eh ja, zijn we bij mekaar
gegroepeerd waarschijnlijk, ik weet

95
00:09:32,699 --> 00:09:38,045
niet meer precies, maar.., maar dan
moest je dus in rijen lopen en dan zijn

96
00:09:38,045 --> 00:09:42,289
we in rijen doorgelopen naar het
Belastingkantoor op de Puntengaalstraat.

97
00:09:42,290 --> 00:09:52,640
En nou ja, daar hebben we verder heel de
dag gezeten en gehangen, en gelegen en…

98
00:09:52,640 --> 00:09:58,290
En tegen de avond, toen kwam heel de boel
in beweging en dan moesten we gaan ordenen

99
00:09:58,290 --> 00:10:05,640
in rijen en dan zijn we bepakt en
bezakt zijn we in rijen gaan lopen.

100
00:10:05,640 --> 00:10:11,100
We wisten niet waar naartoe, maar ja,
gewoon lopend zijn we naar Delft gegaan.

101
00:10:12,180 --> 00:10:20,190
Over de Rijksweg en nou, dat
weet ik nog wel, we kwamen in

102
00:10:20,190 --> 00:10:24,560
Delft aan en eh toen bleek het
te zijn bij de Calvé Fabrieken.

103
00:10:27,060 --> 00:10:36,410
En daar hebben we wat eten gehad en ja, en
daarvandaan, want het was natuurlijk laat in de..,

104
00:10:36,410 --> 00:10:40,380
in de.., in de avond zijn we in naar het station
Lijnbaan of Calvé, het ligt niet vlakbij het

105
00:10:40,381 --> 00:10:45,910
spoor geloof ik, maar toen moesten we naar het
spoor toe, toen zijn we naar het spoor gelopen.

106
00:10:45,910 --> 00:11:03,168
En daar zijn we in veewagens ondergebracht
en nou ja, het was wat hè, in die veewagens.

107
00:11:03,169 --> 00:11:03,280
Een mannetje of 40.

108
00:11:03,280 --> 00:11:11,520
Nou was het bij mij zo: ik.., ja, ieder
mens is anders, ik was toen een jaar of 20

109
00:11:12,010 --> 00:11:18,820
en ik zag het als een groot avontuur hè.
Bovendien was het oorlog en als kind was ik

110
00:11:18,820 --> 00:11:22,590
voor de oorlog nooit verder geweest dan
Hoek van Holland, een dagje, een dagje

111
00:11:22,590 --> 00:11:30,060
Scheveningen of… We waren verders zo arm als
wat en… En nou zat ik ineens in een trein!

112
00:11:30,240 --> 00:11:36,260
Ik denk “jongens, waar zal
het naartoe gaan?”. Ja.

113
00:11:36,260 --> 00:11:40,920
Ik heb iets in me van reisavontuur,
ik wilde de wereld zien, dat heb ik

114
00:11:40,920 --> 00:11:45,329
ook gedaan ook, ik ben overal geweest,
alle continenten ben ik af geweest!

115
00:11:45,330 --> 00:11:52,493
Van Azië tot Hawaï en de andere kant,
Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Australië, Japan.

116
00:11:52,494 --> 00:11:57,598
Dus het reisavontuur zat er wel
in en dat bepaalde blijkbaar

117
00:11:57,598 --> 00:12:00,870
dat ik het helemaal niet erg
vond dat ik in die wagens zat.

118
00:12:01,450 --> 00:12:10,950
Maar er zaten in die veewagens ook mannen, ja,
getrouwd hè, want het was een oproep tot 40, 45 jaar.

119
00:12:11,610 --> 00:12:15,416
Ja, die zaten te janken en “wat
zal er met mijn vrouw gebeuren?”,

120
00:12:15,417 --> 00:12:21,010
“wat zal er met mijn kinderen
gebeuren?”. Dat had ik niet.

121
00:12:21,370 --> 00:12:23,730
Ja, 20 hè, een jongetje
die op avontuur ging.

122
00:12:23,730 --> 00:12:29,660
En maar het was geen leukigheid hoor
om in die veewagen te zitten, want

123
00:12:30,890 --> 00:12:35,466
onderweg stopte die trein weliswaar,
maar hoe, dat wisten we echt niet.

124
00:12:35,466 --> 00:12:45,353
En die veewagens, ja, dat zijn ook natuurlijk
niet van die modernste karretjes die

125
00:12:45,354 --> 00:12:50,511
je… Die hebben van die houten latten en
die houten latten geven wel eens spleten

126
00:12:50,511 --> 00:12:56,630
hè. En we keken iedere keer door die
spleten en “jongens, weet jij waar we zijn?”

127
00:12:56,650 --> 00:13:03,959
en “weet jij waar we zijn?”. En de één
zei “ja, we zijn nu nog in Nederland”.

128
00:13:03,960 --> 00:13:04,730
Maar in ieder geval ik weet
wel dat we af en toe nog wel

129
00:13:04,730 --> 00:13:09,270
eens stopten, dan gingen
die luiken, die deuren open.

130
00:13:10,490 --> 00:13:16,639
En dan konden we een
plasje doen en zo en ja.

131
00:13:16,640 --> 00:13:21,420
Maar ja, nogmaals: er waren mannen bij
die getrouwd waren, met gezinnetjes

132
00:13:21,420 --> 00:13:26,540
en als die trein reed, ja, met angst
erbij moest je ook wel eens de

133
00:13:26,540 --> 00:13:28,192
behoefte doen hè, dus dat gebeurde
maar in een hoekje in de veewagen.

134
00:13:28,192 --> 00:13:42,780
Nou ja, dat ging voorbij hè. Toen
zijn we uitgekomen in.., in West-Falen.

135
00:13:45,240 --> 00:13:52,372
En toen we zijn ondergebracht in West-Falen
in een dorp, dat heette Wahrendorf,

136
00:13:52,372 --> 00:14:00,280
en in Wahrendorf hadden ze een school
vrijgemaakt, een hele grote school met een

137
00:14:00,280 --> 00:14:06,823
voorplein, ik weet het nog wel. En dat voorplein
hadden ze helemaal volgegooid met stro.

138
00:14:06,823 --> 00:14:14,781
En dan kregen wij ook zakken en dan
zeiden ze “als je nou die zakken

139
00:14:14,782 --> 00:14:20,270
volmaakt met die stro, dan ga je maar
met die zak naar boven toe naar één

140
00:14:20,270 --> 00:14:27,130
van die klassen” en je werd gegroepeerd,
in die klaslokalen ondergebracht.

141
00:14:27,200 --> 00:14:32,981
En ja, dat was het bed hè. Ik meen
nog een klein zakje erbij als kussen.

142
00:14:32,982 --> 00:14:46,559
Ja, het was even wennen hè. Stro hè, dat op
stro slapen, dat… Maar dat.., ja, dat… Dan

143
00:14:46,559 --> 00:14:51,676
hadden we het voordeel dat heel de leiding
was in handen van een meneertje, een Duitser

144
00:14:51,676 --> 00:14:58,280
van de spoorwegen, en die noemden wij, die
heette de Lagerführer, en de Lagerführer, die

145
00:14:58,280 --> 00:15:06,390
bepaalde. En we moesten ons iedere
morgen moesten we ons natuurlijk melden.

146
00:15:06,390 --> 00:15:10,512
Wakker worden en hup aan het werk.

147
00:15:10,513 --> 00:15:15,240
Maar ja, er waren ook jongens die, ja, je
hebt allerlei soorten erbij, die denken “ik ga

148
00:15:15,240 --> 00:15:20,787
lekker vandaag ziek worden” en zo en dan was
het de taak van de Lagerführer om zo’n jongen

149
00:15:20,787 --> 00:15:31,900
weer aan het werk te krijgen.Ik weet ook nog wel
in de school hadden we een soort eh hospitaaltje

150
00:15:33,220 --> 00:15:40,790
en ja, je neemt gauw wat Duitse woorden over,
dus iedereen sprak daar van de Sanitätor.

151
00:15:40,790 --> 00:15:41,967
De Sanitätor was de man die dan zo’n
medicijnenkamertje beheerste en zo.

152
00:15:41,968 --> 00:15:55,847
Ik heb er ook nog een keer in gelegen en
dat, toen had ik koorts en maar het is

153
00:15:55,847 --> 00:16:00,240
allemaal goed afgelopen.Maar we moesten nog
werken, eh we waren.., ja, we waren dus

154
00:16:00,240 --> 00:16:04,920
deel van de.., van de Eisenbahn hè, het
was het heette toen “Eisenbahn” wat

155
00:16:05,040 --> 00:16:14,750
tegenwoordig “Deutsche Bundesbahn” is hè.
Nou ja, en er werd veel gebombardeerd

156
00:16:15,500 --> 00:16:24,280
en ja, die sporen, ja, dat moest doorgaan
hè, die oorlogsindustrie moest doorgaan.

157
00:16:25,090 --> 00:16:29,260
En het Leger moest bevoorraad worden
en verplaatst worden, dus je kreeg

158
00:16:29,260 --> 00:16:36,330
van die grote kreten op de muren als
müssen rollen”. En nog meer van die

159
00:16:36,330 --> 00:16:42,247
mooie… Die waren er sterk in hoor,
die Duitsers, in die.., in die leuzen.

160
00:16:42,247 --> 00:16:50,610
Bijvoorbeeld “lieber tot als schlab”: “liever
dood als slaaf”. En daar bedoelden ze mee

161
00:16:50,610 --> 00:16:54,203
“slaaf van die Russen” natuurlijk hè, want ze
waren als de dood van die Russen, die Duitsers.

162
00:16:54,203 --> 00:16:57,460
Die werden afgeschilderd als, ja,

163
00:16:57,460 --> 00:17:05,360
beesten gewoon, dat
was verschrikkelijk.

164
00:17:05,360 --> 00:17:10,460
Maar ja, dan moesten wij dan die..., dat noemden
wij “bielzen”, ik weet niet, die onderleggers

165
00:17:10,460 --> 00:17:18,452
op die sporen, die houten dingen, toen moesten
wij gewoon bielzen sjouwen naar een bepaald

166
00:17:18,453 --> 00:17:23,830
oord en… En dat in Münster was genoeg te
doen, af en toe voor een aantal dagen, maar

167
00:17:23,830 --> 00:17:28,700
als het dan weer het werk klaar was, dan
moesten we weer dan gingen we via het spoor,

168
00:17:28,700 --> 00:17:36,190
dan gingen we naar een andere plaats en zo
daarheen, en weet ik allemaal wat, Osnabrück.

169
00:17:38,100 --> 00:17:40,240
Moest u daar naartoe
lopen of hoe ging dat?

170
00:17:40,240 --> 00:17:41,260
Met de trein.

171
00:17:41,260 --> 00:17:43,857
Nee, we waren gewoon, want ik
weet nog wel dat we kregen nog

172
00:17:43,857 --> 00:17:49,683
een kaartje dat we in dienst
waren van de.., van de Eisenbahn.

173
00:17:49,683 --> 00:17:55,200
En ik als ik het goed heb kregen
we nog een heel klein zakgeldje, een

174
00:17:55,200 --> 00:17:59,010
heel klein zakgeldje, met een strook
erbij, dat weet ik ook nog wel,

175
00:17:59,010 --> 00:18:02,499
dat we gewerkt hadden zogenaamd.

176
00:18:02,500 --> 00:18:09,530
En nou jongens, een toestel
kwam lager en lager, en speuren

177
00:18:09,530 --> 00:18:15,660
en speuren, en lager en lager,
en toen gaf ie een vol salvo.

178
00:18:15,660 --> 00:18:16,726
En heel die vrachtwagen
in brand jongens.

179
00:18:16,727 --> 00:18:19,680
Nou ja, dat zal je natuurlijk een
zorg zijn geweest, maar ja, ik vond het

180
00:18:19,680 --> 00:18:23,719
wel iets bijzonders natuurlijk hè,
het was oorlog en er gebeurde wat.

181
00:18:23,720 --> 00:18:29,660
Maar verder had ik er geen bemoeienis mee,
dus ik heb mijn spulletje weer opgepakt, want

182
00:18:29,660 --> 00:18:33,690
ik had wel een zak meegekregen of weet ik wat,
een plunjezak zeg maar in dat klooster daar.

183
00:18:33,690 --> 00:18:43,529
En toen ben ik maar lopende weer
gaan kijken of er ergens een beetje

184
00:18:43,529 --> 00:18:46,099
in het platteland een boerderij was
waarin ik ’s nachts kon slapen.

185
00:18:46,099 --> 00:18:57,880
Nou ja, en bij een boer kreeg je wel te eten,
maar de meeste boeren, die zeiden “ga maar in die

186
00:18:57,880 --> 00:19:03,529
hooiberg liggen”. Dus ik bracht die nachten
door in die hooibergen en al lopende en lopende,

187
00:19:03,530 --> 00:19:05,080
en lopende en ik heb nog een
keer een fiets gekregen van ook

188
00:19:05,080 --> 00:19:08,750
waar ik ergens was en dat was
een fiets met houten banden.

189
00:19:09,340 --> 00:19:12,909
Nou, erg blij natuurlijk,
maar er was niet op de fietsen.

190
00:19:12,909 --> 00:19:17,850
Ja, houten banden jongens
over die weggetjes allemaal.

191
00:19:17,850 --> 00:19:20,670
Dus dat ding heb ik ook weggedaan, een
keer neergezet en “laat maar lopen, dan

192
00:19:20,670 --> 00:19:29,246
ga ik liever lopen, dan ben ik wat
rustiger”. Nou ja, en zo kwam ik in.., wanneer

193
00:19:29,246 --> 00:19:37,149
was het?, begin april kwam ik in Rotterdam
aan en ik wist niet wat ik zag en

194
00:19:37,150 --> 00:19:46,040
het was muisstil, geen mannetje te
bekennen, alleen wat vrouwen en kinderen.

195
00:19:49,060 --> 00:19:52,840
En wat me opviel was dat
er was geen enkele boom die

196
00:19:52,840 --> 00:19:57,160
boom was hè, want alle
takken waren eraf gehaald.

197
00:19:58,170 --> 00:20:00,200
Het was zo kaal allemaal,

198
00:20:00,200 --> 00:20:02,890
het waren gewoon boomstronken.

199
00:20:04,700 --> 00:20:09,070
En er waren stukken wegen,
die hadden ze opengebroken

200
00:20:09,070 --> 00:20:10,817
en op zoek naar asfalt en
zo wat lekker brandde thuis.

201
00:20:11,730 --> 00:20:20,490
Ja, toen kwam ik thuis en ja, pa en ma waren
natuurlijk erg blij hè. Je jongetje was

202
00:20:20,490 --> 00:20:31,950
weer terug en… Maar het was maart…, nee,
het was begin april en ja, na een paar

203
00:20:31,950 --> 00:20:33,550
dagen had ik het wel door hè, erg blij dat
je thuis bent, maar er was niks te eten.

204
00:20:33,550 --> 00:20:44,610
Want ja, je had een paar etensbonnen waren er,
maar… Maar toen waren we dan nog in alle ellende.

205
00:20:44,610 --> 00:20:49,971
Ik weet nog wel dat die kuren, ja, je bent een
beetje nog in je puberteit met je jaar of 20, 21.

206
00:20:49,971 --> 00:20:57,460
Toen heb ik nog ruzie gemaakt
met mijn vader en dat hij

207
00:20:57,460 --> 00:21:00,370
er geen moer aan deed dat
hij niet voor eten zorgde.

208
00:21:00,370 --> 00:21:03,018
Maar ja, de man had en geen
geld en geen werk, en hij

209
00:21:03,018 --> 00:21:03,283
zat een beetje te knoeien
op zijn zolder met kleding.

210
00:21:04,310 --> 00:21:10,726
En ja, wat moet je dan hè? Maar ja, wij
hadden toen gedacht eh “ja, dan gaan we

211
00:21:10,726 --> 00:21:15,900
er maar op uit hè”, als kerel zijnde hè,
met op de één of andere manier dat doen.

212
00:21:15,900 --> 00:21:27,050
Ik weet nog wel dat we op een bepaalde manier
nog al vragende kwamen we aan een zak met

213
00:21:27,050 --> 00:21:32,135
erwten en ik denk “nou jongens, dan zijn we
weer eventjes…”, en niet zo’n beetje hoor, het

214
00:21:32,135 --> 00:21:37,420
was nog een flinke laag, zo van een meter hoog,
een zaak van een meter hoog vol met erwten.

215
00:21:38,050 --> 00:21:42,354
Nou, mijn moeder blij, maar ja, je kon
niet stoken, je moest eh vuur hebben,

216
00:21:42,355 --> 00:21:47,370
maar toch nog een klein beetje, we
hadden een potkacheltje hier op de zolder

217
00:21:47,370 --> 00:21:54,060
staan en die potkachel af en toe, dan
gloeide die rood als er wat hout in zat.

218
00:21:54,060 --> 00:21:59,940
En wij sloopten ook alles wat
in de zolder zeg maar nog te

219
00:21:59,940 --> 00:22:03,670
slopen viel, dus alles, allemaal
tussendeuren en nog dingen meer.

220
00:22:03,670 --> 00:22:14,090
Maar wat bleek nou? Die erwten werden niet gaar.
Zeker niet te eten. Je zat op stenen te kauwen.

221
00:22:14,090 --> 00:22:25,420
Nou, zulke dingen overkom je dan hè, als je dan
nog wat hebt, dan heb je er ook nog niks aan.

222
00:22:25,420 --> 00:22:26,900
Maar ik weet nog wel dat mijn moeder zei
op die Bevrijding op 5 mei “het had niet 1

223
00:22:26,900 --> 00:22:37,830
dag later plaats moeten vinden, want dan
waren we er geweest”. De Bevrijding kwam

224
00:22:37,830 --> 00:22:43,562
gewoon zoals het moest zijn hè, op het eind
en voor ons was het net de juiste tijd.

225
00:22:43,563 --> 00:22:45,820
Ja, toen was alle leed geleden.

226
00:22:45,820 --> 00:22:53,416
Hoewel het nog niet alles was hoor,
want ik weet nog wel dat we het

227
00:22:53,417 --> 00:23:00,360
Rode Kruis, die ging hier in de
straat langs en die deelde kaken

228
00:23:00,360 --> 00:23:03,530
uit hè, maar ja, je moet één keer
natuurlijk in het Leger hè, het Leger.

229
00:23:03,530 --> 00:23:12,330
Als legerman moet je natuurlijk ook denken aan
duurzaamheid en je moet een tijdje meegaan.

230
00:23:12,990 --> 00:23:19,490
En maar ja, we waren natuurlijk geweldig,
we kregen kaken en maar ja, wat bleek nou?

231
00:23:19,490 --> 00:23:23,755
Dat heel de straat had last van zijn gebit
hoor, want die kinderen waren natuurlijk, dat

232
00:23:24,350 --> 00:23:26,905
was je niet gewend hè, het was kauwen op die
harde dingen en, maar ja, blijkbaar toch een

233
00:23:26,905 --> 00:23:32,794
beetje… Ik weet ook nog wel dat we volle
melk kregen een keer, nou, dat was wat hoor!

234
00:23:32,795 --> 00:23:42,280
We waren thuis en ik weet nog
wel, het was op een zaterdag en

235
00:23:42,280 --> 00:23:45,643
mijn moeder zou dan volle melk,
dan kregen we pap zou ze maken.

236
00:23:45,644 --> 00:23:52,268
En eh het was in de middag, want
’s avonds was er weer geen..,

237
00:23:52,268 --> 00:23:56,480
geen gas en zo, dus het moest
’s middags moest je eten.

238
00:23:57,130 --> 00:24:02,740
En we hadden dan een bord pap en
dan volle melk ’s middags om 1 uur.

239
00:24:02,740 --> 00:24:07,005
Maar om half 2 zat ik op de WC,
want je lichaam, die kan het niet

240
00:24:07,005 --> 00:24:12,350
verdragen., omdat je 3, 4 jaar lang
alleen maar wat rommel gegeten hebt,

241
00:24:12,350 --> 00:24:18,650
dan zeker in Duitsland, koolsoep, het
was alsmaar kool en kool en kool.

242
00:24:18,650 --> 00:24:27,550
En je krijgt dan een keer zo plotseling volle
melk, dus dan je bent gewoon dat te dom om te

243
00:24:27,550 --> 00:24:33,711
begrijpen, maar nou begrijpt iedereen het: als
je ondervoed bent, dan moet je niet ineens iemand

244
00:24:33,711 --> 00:24:40,967
een bord boerenkool met worst voorzetten, maar
dat moet geleidelijk aan hè. Stuk voor stuk.

245
00:24:40,967 --> 00:24:45,720
En zo moet je het opbouwen. Maar ja, daar was
toen geen tijd voor. Je was blij dat je wat kreeg.

246
00:24:45,720 --> 00:24:54,380
Maar ja, dat was de oorlog hè.
Toen was de oorlog voorbij.

247
00:24:55,760 --> 00:24:59,860
Maar nou moet ik wel vertellen:
ik ben ook eh er zijn mensen,

248
00:24:59,860 --> 00:25:05,540
ik heb kennissen en vrienden die
ook van mijn leeftijd zijn en die

249
00:25:05,540 --> 00:25:11,440
zeggen “ja, maar die Rotmoffen,
ze hebben mijn leeftijd verziekt,

250
00:25:11,550 --> 00:25:17,018
ze hebben mijn jeugd verziekt”, en
dat gevoel heb ik helemaal niet!

251
00:25:17,019 --> 00:25:22,010
Ik heb het als een avontuur, maar ja, dat
komt natuurlijk vanwege mijn leeftijd

252
00:25:22,010 --> 00:25:29,640
van 20 jaar hè. En bovendien, die reislust
zat er bij mij in gewoon hè. Dat is

253
00:25:29,640 --> 00:25:35,570
niet, de reislust die ik later waargemaakt
heb, die zat er toen ook al in, dus in

254
00:25:35,570 --> 00:25:47,190
Duitsland “jongens, oh, ik was in Duitsland
geweest!”. Dus maar ja, het… Ik heb het

255
00:25:47,190 --> 00:25:49,268
als een groot avontuur gezien, maar ook
omdat het natuurlijk goed afgelopen is.

256
00:25:49,420 --> 00:25:54,765
Als je daar met een half been
terugkomt of zo, dan denk je er wel

257
00:25:54,765 --> 00:26:00,480
anders over, maar ik heb er verder
geen.., geen nadeel van gehad.

258
00:26:00,480 --> 00:26:07,439
Maar u zult ook wel momenten hebben gehad
dat u dacht van “nou, ik zie het even niet

259
00:26:07,440 --> 00:26:07,719
meer zitten”? Ja, nee, nou,
dat heb ik niet gehad nee.

260
00:26:07,720 --> 00:26:12,090
Daarom zeg ik al: er waren twee dingen
in het leven die bij mij speelden en ik

261
00:26:12,090 --> 00:26:18,650
denk ook bij andere mensen, want ik kan
alleen maar over mezelf praten: dat is A.

262
00:26:18,810 --> 00:26:24,215
je moet aan eten komen, hè, dat is punt 1 wat
belangrijk is in de heel de oorlog en punt 2:

263
00:26:24,216 --> 00:26:29,119
ik had altijd het gevoel: “ik moet overleven”,
“ik moet die oorlog overleven en wanneer die

264
00:26:29,120 --> 00:26:35,509
eindigt weet ik niet”. In ’41 zeiden ze “volgend
jaar is het Vrede”, maar dat was niet zo.

265
00:26:35,510 --> 00:26:39,324
En in ’42 zeiden ze “nou, van de winter
is het Vrede”, maar dat was niet zo.

266
00:26:39,324 --> 00:26:41,560
En dat ging in ’43 ook
zo en in ’44 ook, dus.

267
00:26:43,680 --> 00:26:51,820
Ja, je moet wel taai zijn
natuurlijk hè, dus ik…, maar

268
00:26:51,820 --> 00:26:52,302
ja, het is dan toch gelukt
en ik ben erdoorheen gekomen.

269
00:26:52,302 --> 00:26:58,960
Maar wat ik wel zeggen wil is: ik heb eh grote
interesse ook in die Tweede Wereldoorlog gehouden.

270
00:27:00,690 --> 00:27:08,110
En eh in tegenstelling tot veel
mensen, want die willen er niks meer

271
00:27:08,110 --> 00:27:09,000
van weten, maar ik vind het wel,
ja, het heeft mijn leven wel, het is

272
00:27:09,000 --> 00:27:10,049
als een rode draad door mijn leven
gegaan, het hele oorlogsgebeuren.

273
00:27:10,050 --> 00:27:18,280
Eh, ik heb me voor alle
facetten geïnteresseerd.

274
00:27:19,230 --> 00:27:26,205
Ik ben bijvoorbeeld omdat ik graag reisde ben
ik heb ik veel concentratiekampen bezocht,

275
00:27:26,206 --> 00:27:31,870
ik wilde het wel eens zien gewoon, want ik
ben iemand die: ik wil het goede zien in de

276
00:27:31,870 --> 00:27:35,987
wereld, maar ik wil ook het slechte zien in de
wereld hè. Je hebt van die mensen die zeggen

277
00:27:35,988 --> 00:27:39,874
“ja, je moet naar dat land niet gaan, want
het eten is slecht”, nou, dan gaan ze niet.

278
00:27:39,875 --> 00:27:44,750
Nou, ik ga juist naar dat land,
omdat ik wil ervaren dat het daar

279
00:27:44,750 --> 00:27:48,600
slecht eten en slechte accommodatie
is, en slechte hotels zijn, ja,

280
00:27:48,600 --> 00:27:55,066
het is een rotland hè. Maar een
kwestie van hoe je in mekaar steekt.

281
00:27:55,100 --> 00:28:00,220
Maar eh ja, ik heb al die

282
00:28:00,220 --> 00:28:01,947
concentratiekampen,
de meeste, bezocht.

283
00:28:01,948 --> 00:28:02,551
Ik heb Bergen-Belzen, dat ligt daar
onder Hamburg heb ik gekeken, ik ben

284
00:28:02,552 --> 00:28:12,906
in Dachou geweest, maar ja, er
staat niet veel meer hè, want die

285
00:28:13,640 --> 00:28:19,666
Amerikanen, die kwamen allemaal en die
waren als de dood voor ziektes e.d.

286
00:28:19,666 --> 00:28:19,774
Dus al die barakken werden verbrand.

287
00:28:19,775 --> 00:28:22,300
Maar die open vlaktes zie je nog wel
hoor en dat… En de fundamenten zie je

288
00:28:26,640 --> 00:28:31,630
ook nog wel, je kan een beetje met
fantasie kan je wel zeggen dat, ja, het

289
00:28:31,630 --> 00:28:36,640
zijn gewoon vele barakken in een rij,
tientallen achter mekaar vaak hoor.

290
00:28:36,930 --> 00:28:39,015
En dan links en rechts weer rijen
en daar zaten allemaal mensen in.

291
00:28:39,015 --> 00:28:48,150
En ja, ik ben ook geweest in Buchenwalt,
dat ligt ten Oosten van Berlijn

292
00:28:49,170 --> 00:28:55,780
en dat was toen Oost-Duitsland,
daar ben ik met de auto heen gegaan.

293
00:28:55,780 --> 00:29:00,250
Ja, en dan merk je dat het propaganda is en wat
mij opviel in…, ik ben ook in Auswitsch geweest,

294
00:29:00,550 --> 00:29:07,670
wat mij opviel in Auswitsch is dat
eh, ja, dan zat je dus onder de

295
00:29:07,670 --> 00:29:13,560
propaganda van het Oostblok hè. Ik
wilde gewoon de wereld zien, klaar.

296
00:29:13,560 --> 00:29:24,388
En eh nou, dat heeft me erg veel voldoening
gegeven. Ja, er zijn dingen bij die je niet vergeet.

297
00:29:24,388 --> 00:29:29,720
Ik weet nog wel dat behalve dat het je,
ik ben ook nog in Oostenrijk geweest, in

298
00:29:29,720 --> 00:29:33,750
Mauthausen, dat was wel één van de zwaarste
hoor, daar heb je die beroemde steengroeve

299
00:29:33,750 --> 00:29:40,750
hè. Daar is gewoon moet je zien als een hele
diepe kuil, grote kuilen, het is eigenlijk

300
00:29:40,750 --> 00:29:47,889
mijnen in de grond hè, en daar zijn trappen
en die trappen, dat.., dat..., ja, het

301
00:29:47,890 --> 00:29:54,285
zijn geen trappen, het is gewoon een beetje
uitgehouwen in.., in.., in de.., in de

302
00:29:54,285 --> 00:30:00,410
steen hè. Dus het liep ongemakkelijk en
al die treden en naar boven, dan moesten

303
00:30:00,410 --> 00:30:05,160
die Joden…, daar werden
Joden naartoe gestuurd.

304
00:30:05,160 --> 00:30:12,575
Die moesten daar de ene groep moest steen
losbikkelen daar, onderin die mijnen als het ware.

305
00:30:12,575 --> 00:30:19,960
En anderen moesten dat al sjouwend op hoe dan
ook met dozen of op de rug naar boven sjouwen.

306
00:30:20,900 --> 00:30:24,523
Nou ja, en dan op trappen wat
geen trappen zijn, want het

307
00:30:24,524 --> 00:30:27,420
was gewoon een beetje uitgehouwen
in de steen, naar boven.

308
00:30:27,420 --> 00:30:34,270
En dan kwamen ze boven en dan zit ik zo in
zo’n mijn hè, ik heb die trappen ook afgelopen

309
00:30:34,270 --> 00:30:41,190
hoor, maar ik denk wel eens “jongens, als
je dan hier, niet gevoed hè, slecht gevoed,

310
00:30:41,190 --> 00:30:47,062
je kreeg weinig eten en dan met loodzwaar
spul op je schouder naar boven moet om

311
00:30:47,062 --> 00:30:52,210
dat naar boven te brengen”, ja jongens, dat
die Joden hebben wat geleden daar hoor.

312
00:30:52,210 --> 00:30:58,310
En het gros heeft het dus niet
gehaald. Dat was gewoon onmenselijk.

313
00:30:58,310 --> 00:30:59,140
Hoe heeft u dat weer opgepakt?

314
00:30:59,140 --> 00:31:00,210
Oh, zo, mijn privé-leven?

315
00:31:00,210 --> 00:31:07,529
Nou ja, dan denken de mensen ook weer dat je
eh morgen weer naar je baas gaat en zo is het

316
00:31:07,530 --> 00:31:16,640
natuurlijk niet hè, dus ik heb wel eens gezegd
“je hebt…”…, ik heb de realiteit meegemaakt van de

317
00:31:16,640 --> 00:31:22,420
oorlogsjaren, ’40-’45, en er zijn er niet zo bar
veel mensen meer, maar wat gaat er nou gebeuren?

318
00:31:22,420 --> 00:31:29,840
Nou zijn er van die mensen van na
de oorlog die willen ook wel iets

319
00:31:29,840 --> 00:31:34,630
weten van de oorlog hè, die duiken die
archieven in en die gaan documenten

320
00:31:34,630 --> 00:31:38,813
nakijken en die gaan zich een beeld
vormen van hoe het geweest is.

321
00:31:38,814 --> 00:31:44,710
En dat lijkt er vaak niet op hè. Dus ik
zeg altijd maar: de geschiedenis heb ik

322
00:31:44,710 --> 00:31:51,040
meegemaakt, ’40-’45, en als ik zo de boeken
lees wordt de geschiedenis herschreven.

323
00:31:51,650 --> 00:31:56,386
Nou, dan eh dus toen kwam de
Bevrijding en dat heb ik ook

324
00:31:56,560 --> 00:32:00,230
gelezen, en dat de meeste
mensen denken “die Bevrijding

325
00:32:00,230 --> 00:32:06,170
is een feest van tegenwoordig” hè, “een
dagje de vlag uit en we hebben Bevrijding”,

326
00:32:06,360 --> 00:32:14,535
maar 5 jaar ellende, dat gaf zoveel
lucht, de Bevrijding, dat was zó intens.

327
00:32:14,535 --> 00:32:22,410
Dat heeft niet dagen geduurd, dat
heeft weken geduurd en zelfs maanden.

328
00:32:23,360 --> 00:32:28,471
En op allerlei gebied, want in het begin
was er niks natuurlijk en na het feesten van

329
00:32:30,380 --> 00:32:34,180
een paar weken, dat weet ik nog wel, dat
mijn ouders zeiden “joh, ga nou eens terug

330
00:32:34,180 --> 00:32:41,530
naar je baas” en ik ben naar mijn baas
teruggegaan en ja, die eh “leuk dat je terug

331
00:32:41,530 --> 00:32:47,370
bent zeg hé, Jan Piet is ook terug, en Kees
is ook al hier geweest, die is ook terug!”.

332
00:32:47,490 --> 00:32:51,540
Maar nee, want we hebben nog niks gehoord en
Jan is er nog niet, en al die dingen meer.

333
00:32:52,610 --> 00:32:56,430
En toen zeiden ze “ja, kom
volgende week maar weer eens

334
00:32:56,430 --> 00:32:59,890
terug en kom de week daarop
nog maar eens een keer terug”.

335
00:32:59,890 --> 00:33:06,790
Maar ja, de Directie ging natuurlijk wel weer
proberen de boel op poten te zetten en naargelang

336
00:33:06,790 --> 00:33:14,597
het geleidelijk aan in de loop van de maanden
verliep hadden ze weer wat werk voor je.

337
00:33:14,597 --> 00:33:17,650
Dan moest je weer iets doen wat helemaal niet
mijn werk was, maar wat aan de Opbouw leverde.

338
00:33:17,960 --> 00:33:28,670
Dus zo ben ik weer begonnen met mijn werk en ja,
dan… Het was niet een kwestie van even terugkomen

339
00:33:28,670 --> 00:33:34,260
uit Duitsland en bij een baas werken en.., en dan
weer gaan werken, dat.., dat kan niet, dat was

340
00:33:34,261 --> 00:33:41,620
er gewoon niet, je moest gewoon aftasten van “is
er wat werk?”, “ja, nee”. En geleidelijk aan is

341
00:33:41,620 --> 00:33:50,430
de boel wel op gang gekomen en ja, nou ja, verder
met alle beperkingen die er waren natuurlijk hè.

342
00:33:50,740 --> 00:33:54,880
En wat voor soort taken moest
u dan doen voor de Wederopbouw?

343
00:33:55,560 --> 00:34:00,660
Nou ja, het was eh de Textielstichting
nog steeds hè, want die voorziening,

344
00:34:00,400 --> 00:34:05,097
die.., die liep nog in de oorlog en
die is ook doorgezet na de oorlog.

345
00:34:05,097 --> 00:34:16,070
En eh ja, dat eh…, daar zat wel eens wat
aan voor ons omdat wij natuurlijk als je bij

346
00:34:16,070 --> 00:34:23,800
een baas werkte, had je altijd voordeel
hè. Van de producten die een baas maakte.

347
00:34:23,800 --> 00:34:29,460
Nou, wij hadden textiel hadden we dus in
voorraad om uit te delen over Rotterdam.

348
00:34:30,660 --> 00:34:34,180
Maar ja, eh alles was op de bon
natuurlijk hè en je had het moeilijk,

349
00:34:34,180 --> 00:34:38,403
nogmaals: eten was erg belangrijk
ook na de oorlog natuurlijk.

350
00:34:38,404 --> 00:34:43,570
En ik weet nog wel dat ik een pak wol
kon kopen, een pak wol, breiwol, want

351
00:34:44,020 --> 00:34:47,110
de vrouwen, die kochten natuurlijk geen
confectie, dat was er allemaal niet.

352
00:34:48,260 --> 00:34:49,868
Die breiden, de vrouwen breiden
hè. Dat was nou eenmaal zo.

353
00:34:49,869 --> 00:34:58,380
En eh ik kon toen een pak wol kopen voor
10 Euro op de zaak. Nou jongens, maar ik..,

354
00:34:58,380 --> 00:35:05,770
ik ben ook een beetje zakenman geweest
na mijn pensionering, dus het zat

355
00:35:05,770 --> 00:35:17,300
er ook wel een klein beetje in dat ik
wist dat ik die pak wol kon verkopen.

356
00:35:17,880 --> 00:35:23,440
Daar kreeg ik, nou, voor 10 Euro
inkoop kreeg ik dan in de zwarthandel

357
00:35:23,440 --> 00:35:27,870
bij vrienden, want we zaten bij
een sportvereniging, kreeg ik bij

358
00:35:27,870 --> 00:35:32,446
vrienden kon ik, die gaven er 100
gulden voor, voor een pak wol!

359
00:35:32,447 --> 00:35:33,380
Het tienvoudige!

360
00:35:33,380 --> 00:35:38,693
En dan stak ik dat geld niet in mijn zak hoor,
maar ik ging daar dan weer mee de boer op met

361
00:35:38,694 --> 00:35:45,826
die.., met die 100 Euro om voor mijn moeder
boterbonnen te kopen natuurlijk en al die dingen meer.

362
00:35:45,826 --> 00:35:49,610
Dus het was een beetje sjoemelen
ook in de oorlog en na de oorlog.

363
00:35:51,980 --> 00:35:52,325
En nou, het zijn wel leuke ervaringen.

364
00:35:54,380 --> 00:35:59,160
Maar ja, het is.., het is allemaal
gelukt en geleidelijk aan, dan

365
00:35:59,160 --> 00:36:04,168
heet heeft nog enige tijd geduurd hoor
voor het normale leven weer op gang kwam.

366
00:36:04,169 --> 00:36:08,364
Dat heb ik ook meegemaakt en ik vond het
eigenlijk heel triest en dat beeld heb

367
00:36:08,364 --> 00:36:13,668
ik altijd bij me gehouden: ik als jongen
na de oorlog, vlak na de Bevrijding hè,

368
00:36:13,669 --> 00:36:23,080
de 5de en de 6de, dan of de 7de, met die
7de mei of zoiets, of op de Coolsingel,

369
00:36:23,080 --> 00:36:28,824
want als jongeling wil je natuurlijk alles
meemaken, je wil alles zien en.., en er

370
00:36:28,824 --> 00:36:34,067
was er één, een kerel, en dat was een
vrij jonge vent, die zat op een motorfiets.

371
00:36:34,067 --> 00:36:34,689
Nou, waar hij dat ding vandaan
haalt, dat mag Joost weten.

372
00:36:34,940 --> 00:36:38,391
Maar hij zat erop en hoe hij aan die benzine kwam
weet ik ook niet, misschien van die Geallieerden.

373
00:36:38,391 --> 00:36:42,189
Maar hij zat op die motorfiets en
aan het rijden, maar wat wil nou?

374
00:36:42,190 --> 00:36:48,977
Hij had natuurlijk al die jaren niet
gegeten, slechte fysieke conditie en

375
00:36:48,978 --> 00:36:52,377
hij had natuurlijk weer geen eh ervaring
op die motor, maar hij zat op zijn

376
00:36:52,377 --> 00:36:53,442
motortje en hij donderde er onderuit
op de Coolsingel met zijn motortje.

377
00:36:53,442 --> 00:36:55,080
En dan lag hij daar en dan
denk je “nou ja, de Bevrijding

378
00:36:55,080 --> 00:37:07,840
overleefd jongens, dan lig je daar op de
grond!”. Mensen erbij en dan is hij afgevoerd.

379
00:37:07,840 --> 00:37:12,510
Maar ja, het was.., het was een
beperkt leven na de oorlog, maar het

380
00:37:12,510 --> 00:37:18,077
gevoel van vrijheid, er was in de
oorlog verschrikkelijk veel verraad.

381
00:37:18,077 --> 00:37:21,270
Je buurman kon je niet
vertrouwen en je overbuurman

382
00:37:21,270 --> 00:37:25,690
kon je niet vertrouwen, en
ja, dat gebeurde allemaal.

383
00:37:25,690 --> 00:37:29,307
Maar geleidelijk aan pakten
we ons werk weer op en daar

384
00:37:29,307 --> 00:37:32,230
heb ik eigenlijk geen bijzondere
ervaringen meegemaakt.

385
00:37:33,350 --> 00:37:35,290
Blijkbaar zat ik goed
bij mijn baas en…

386
00:37:35,290 --> 00:37:40,930
Heeft u daar nog lang gewerkt of bent
u later ook nog elders gaan werken?

387
00:37:40,930 --> 00:37:45,680
Ik heb daar 44 jaar gezeten.

388
00:37:45,680 --> 00:37:50,650
En als kleine jongen, en iedere keer ja, ik was
grootgebracht van met twee woorden spreken,

389
00:37:50,651 --> 00:37:56,270
mond dicht houden en “de baas is de Heilige”
hè, “de baas is de baas”. Dus ze zeiden

390
00:37:56,270 --> 00:38:06,980
“ja, nou ja, dit jongetje doet zo zijn
werk goed en hij is zo netjes, en dan

391
00:38:06,980 --> 00:38:09,950
gaat hij naar een betere afdeling” en
toen kwam ik op een betere afdeling.

392
00:38:09,950 --> 00:38:19,690
En toen was er weer een andere afdeling en
daar was de positie van souschef kwam vrij,

393
00:38:19,690 --> 00:38:23,480
toen zeiden ze “weet je wat, ga jij maar souschef
worden daar”. Nou, toen werd ik souschef.

394
00:38:23,480 --> 00:38:28,530
Maar souschef werd niet betaald hè.
Maar ons bedrijf toen betaalde wel voor

395
00:38:28,530 --> 00:38:33,730
diploma’s, dus ik denk “nou, dan moet
ik…”, ik kreeg 10 gulden voor een diploma.

396
00:38:34,870 --> 00:38:40,640
Dus ik haalde mijn Stenodiploma, mijn
Machineschrijfdiploma, mijn Praktijkdiploma

397
00:38:40,640 --> 00:38:45,690
Duits, want eh ja, dat moet je ook hebben
natuurlijk met mijn Duitse ervaring.

398
00:38:46,180 --> 00:38:50,772
Ik haalde mijn Praktijkdiploma Engels, ik
haalde mijn Praktijkdiploma Boekhouden en

399
00:38:50,773 --> 00:38:54,116
toen stond ik op de afweging “ja jongens,
geleidelijk aan na een aantal jaar, wat moet

400
00:38:54,280 --> 00:39:01,440
je met je leven beginnen?”. Ik denk “nou,
twee kanten uit: of talen of boekhouden” hè.

401
00:39:01,440 --> 00:39:07,869
Nou, talen, dat is, ja, ik denk “als ik
dadelijk ga reizen, dan ben ik blij dat,

402
00:39:07,870 --> 00:39:13,050
ja, in Frankrijk spreek je perfect Frans,
wat zal ik nou zitten knoeien met zo’n

403
00:39:13,050 --> 00:39:19,246
boekje van hè.., van Hoe Spreek Ik Frans?”.
Ik denk “ja, die talen, dat…”. Maar

404
00:39:19,247 --> 00:39:21,640
het zat er toen niet in dat ik een jaar
naar Frankrijk ging, want dat waren we thuis

405
00:39:21,640 --> 00:39:26,800
helemaal niet gewend, dat kindertjes
moesten thuis blijven, ook al waren ze 20.

406
00:39:26,800 --> 00:39:29,827
En hè, eigenlijk zorgden wij met
mijn broers voor mijn vader en mijn

407
00:39:29,828 --> 00:39:33,791
moeder hè, daar kwam het eigenlijk
op neer, want mijn vader was niet

408
00:39:33,791 --> 00:39:39,528
zo bar veel meer, hij had wel weer
wat werk, maar niet zo bar veel.

409
00:39:39,529 --> 00:39:46,330
En maar ja, zo kwam ik op een afdeling en
dan zeiden ze “weet je wat, er komt een plek

410
00:39:46,330 --> 00:39:55,237
vrij”, omdat ik Praktijk Boekhouden had, “er
komt een plek vrij op de Boekhoudafdeling”.

411
00:39:55,237 --> 00:39:55,502
Ja, dan wordt je dan bediende daar hè. En
dan komt er weer een plek vrij, want toen

412
00:39:55,503 --> 00:39:59,330
kwam de oorlog, toen kwam de Vrede op
gang en iedereen wilde meer verdienen hè,

413
00:39:59,330 --> 00:40:01,140
maar ons bedrijf betaalde haast niks.

414
00:40:01,140 --> 00:40:09,720
Het stond bekend in Rotterdam hoor: één
van de slechtst betalende bedrijven.

415
00:40:09,720 --> 00:40:13,160
En eh net zoals de Holland-Amerika
Lijn, dat was ook een kreet hè, en

416
00:40:13,160 --> 00:40:17,888
die hadden de kleur “groen-wit-groen,
hard werken, weinig poen”. Dat was

417
00:40:17,888 --> 00:40:22,872
de kreet van de Holland-Amerika Lijn,
van de jongens die daar werkten.

418
00:40:22,872 --> 00:40:25,877
En bij ons bedrijf was je souschef,
je kreeg geen cent meer dus, maar

419
00:40:26,110 --> 00:40:30,670
ja, je deed dat gewoon, je was gedwee
en je deed alles wat de baas zei.

420
00:40:32,240 --> 00:40:39,104
Nou ja, en dan geleidelijk aan doe je je
werk goed en je wordt ouder, en je gaat

421
00:40:39,104 --> 00:40:40,492
een eigen mening vormen en je gaat, ja,
er komt in contact met de Directie en dan

422
00:40:40,493 --> 00:40:48,870
kan je dan wel wat… Er waren geen sociale
voorzieningen en toen kwam.., toen kwam,

423
00:40:48,870 --> 00:40:55,290
ja, het bedrijf op het idee dat ze toch wel
verplichtingen hadden aan het personeel.

424
00:40:55,290 --> 00:41:01,880
En toen moesten er een pensioenfonds
opgericht worden, een bedrijfspensioenfonds.

425
00:41:03,950 --> 00:41:07,440
Kun je vertellen over het huis waar u
bent opgegroeid en waar u nog steeds woont?

426
00:41:07,440 --> 00:41:22,144
Nou, we zijn hier in eh.., ik meen in 1937 zijn
we komen wonen, vader, moeder en twee broers.

427
00:41:22,750 --> 00:41:32,030
Nou, en zo hebben we gezamenlijk
de oorlog meegemaakt en na de

428
00:41:32,030 --> 00:41:42,000
oorlog, dan ja, netjes eh de tijd
doorgebracht en rondgekeken en zo.

429
00:41:42,000 --> 00:41:45,128
Maar u bent er als
kind ook opgegroeid?

430
00:41:44,270 --> 00:41:56,854
Ja, ik ben hier als kind opgegroeid. En nou, niet
als kind, in 1937, toen was ik al een jaar of

431
00:41:58,640 --> 00:42:05,430
Maar al die tijd daarvoor, dan
hebben we in allerlei straten gewoond.

432
00:42:05,430 --> 00:42:09,400
Mijn vader was kleermaker,
en als kleermaker, dan

433
00:42:09,400 --> 00:42:12,360
heb je niet veel te doen
hè, hij was maatkleermaker.

434
00:42:13,120 --> 00:42:17,840
En dan hadden we weer, dan had hij met
veel moeite had hij een naaimachine,

435
00:42:17,840 --> 00:42:22,790
toen had hij een motortje versierd
ergens en het motortje van toen in

436
00:42:22,790 --> 00:42:28,030
de jaren ’30 maakte veel lawaai, dus
dan hadden de buren weer bezwaar.

437
00:42:28,030 --> 00:42:31,140
En de volgende keer had
de huisbaas bezwaar.

438
00:42:31,400 --> 00:42:35,500
Dus waar we gewoond hebben, nou, ik.., ik
weet het allemaal, in de Jachthuisstraat.

439
00:42:35,500 --> 00:42:43,170
Eh, eh, de Grote Visserijstraat,
de Beukelsdijk, de Leeuwenstraat.

440
00:42:43,170 --> 00:42:46,310
Maar in deze kamer heeft
uw vader dus gewerkt?

441
00:42:46,310 --> 00:42:51,980
En in die zolder was de werkkamer van
mijn vader en die had een potkacheltje

442
00:42:51,980 --> 00:43:00,470
staan en die potkachel, die…, ja, dat
het was natuurlijk voor de winter

443
00:43:00,470 --> 00:43:04,840
hè zag ie lekker rood, die dingen zagen rood
als van de warmte en als er een vuurtje in lag.

444
00:43:04,840 --> 00:43:13,650
En ik weet nog wel dat we daar aan die voorkant,
dus aan de straatkant, hadden we dus een

445
00:43:13,650 --> 00:43:22,410
kamertje en daar werden alle kolen voor een
heel jaar, voor een heel winterseizoen, besteld.

446
00:43:22,970 --> 00:43:30,820
En dan kwamen die.., die jongens met
die zakken over hun hoofd, allemaal van

447
00:43:30,820 --> 00:43:36,880
die zakken over het hoofd, die kolenzakken
droegen om het haar te beschermen

448
00:43:36,881 --> 00:43:41,400
en het gezicht voor een deel, maar ze
hadden allemaal zwarte gezichten bijna.

449
00:43:41,400 --> 00:43:45,059
En dan stortten ze die kolen daar in die kamer,
nou jongen, het was me een gruiszooi allemaal!

450
00:43:45,060 --> 00:43:52,177
Maar dan moesten wij iedere dag als jongen
werden we naar boven gestuurd en dan moesten we

451
00:43:52,178 --> 00:43:59,290
met een kolenemmertje moesten we daar boven hier
op die zolder die kolen uit die hoop scheppen

452
00:44:00,150 --> 00:44:07,140
en die eh werden dan beneden gebruikt
voor het stoken van de haard.

453
00:44:08,140 --> 00:44:10,692
Want die haard was beneden de
enige warmtebron natuurlijk hè. Het

454
00:44:10,860 --> 00:49:05,550
was ook de enige kamer die warm
was, de rest niet natuurlijk.

455
00:49:08,790 --> 00:49:09,510
EINDE TEKST.