1 00:00:00,000 --> 00:00:05,740 Wilt u uw naam noemen en uw geboorteplaats. 2 00:00:05,740 --> 00:00:07,690 Ik ben geboren in Sorong. 3 00:00:07,690 --> 00:00:12,282 Mijn naam is Hendrika Paulina Tahapary, maar ik ben getrouwd met Latuely 4 00:00:12,283 --> 00:00:22,850 Van daaruit toen mijn vader met pensioen ging hij was commandant bij 5 00:00:22,850 --> 00:00:31,050 de politie dus toen hij met pensioen ging, gingen we terug naar Ambon. 6 00:00:32,880 --> 00:00:37,490 Eenmaal op Ambon, bleven we daar en gingen we naar school. 7 00:00:37,490 --> 00:00:43,882 We bleven daar tot we allemaal wat groter waren en in 1941 ben ik 8 00:00:44,050 --> 00:00:49,140 met mijn man getrouwd En toen zijn we naar Indonesië vertrokken. 9 00:00:49,140 --> 00:00:58,250 En in Indonesië werden wij in het oorlogsjaar geïnterneerd. 10 00:00:58,250 --> 00:01:08,790 Dus tijdens de oorlog tegen Japan werden we geïnterneerd in 11 00:01:08,790 --> 00:01:09,480 Wacht u even, mevrouw. 12 00:01:09,480 --> 00:01:09,542 Ja 13 00:01:09,543 --> 00:01:12,239 U vertelde net waar u geboren bent. Als u nu terugdenkt aan de tijd dat u nog kind was 14 00:01:12,240 --> 00:01:12,390 Ja 15 00:01:12,390 --> 00:01:16,860 Het leven in Sorong, hoe zag dat er uit? 16 00:01:16,860 --> 00:01:17,938 In Sorong gingen wij op school. 17 00:01:17,938 --> 00:01:20,720 We gingen in Sorong allemaal naar school, we waren allemaal in Sorong 18 00:01:20,720 --> 00:01:21,790 En als u aan die schooltijd terugdenkt 19 00:01:21,790 --> 00:01:33,830 We gingen in Sorong op school. 20 00:01:34,020 --> 00:01:41,340 De naam ben ik vergeten, maar onze onderwijzer, hij kwam 21 00:01:41,340 --> 00:01:44,333 uit Leiwakabessy, dat was onze onderwijzer in Sorong. 22 00:01:44,334 --> 00:01:44,526 Hij was het hoofd van de school. 23 00:01:50,640 --> 00:01:53,180 En wat leerde u dagelijks? 24 00:01:53,180 --> 00:01:57,440 Wij leerden dagelijks in Sorong schrijven, 25 00:01:57,440 --> 00:02:05,948 we leerden lezen, we leerden aardrijkskunde en als de koningin jarig 26 00:02:05,949 --> 00:02:08,630 was, dan moesten ook wij in Sorong Wilhelmus van Nassaue zingen 27 00:02:08,630 --> 00:02:09,940 Dat was Koningin Wilhelmina? 28 00:02:09,940 --> 00:02:11,120 Wat zeg je? 29 00:02:12,530 --> 00:02:21,050 Dat was toentertijd Wilhelmina? 30 00:02:21,050 --> 00:02:44,093 Als we voor de Koningin moesten zingen ik weet het niet meer, we waren nog maar kinderen 31 00:02:44,093 --> 00:02:57,666 Alleen onze meester zei dat we moesten repeteren want zij, die koningin, was de 32 00:02:57,666 --> 00:03:00,280 baas over ons, dus al zij jarig was moesten alle scholen Wilhelmus van Nassaue zingen 33 00:03:00,280 --> 00:03:00,770 In het Nederlands? 34 00:03:00,770 --> 00:03:01,211 Nee, dat leerden we niet 35 00:03:01,211 --> 00:03:01,910 Dus op school leerde u geen Nederlands 36 00:03:01,910 --> 00:03:03,483 Nee, alleen op Ambon bijvoorbeeld. Maar in plaatsen zoals waar wij woonden, nee. 37 00:03:03,484 --> 00:03:03,610 Daar leerden we in onze eigen taal. 38 00:03:03,610 --> 00:03:05,810 En als we het hebben over het gezinsleven 39 00:03:05,810 --> 00:03:05,838 Ja 40 00:03:05,838 --> 00:03:06,021 Met uw ouders 41 00:03:06,022 --> 00:03:06,050 Ja 42 00:03:06,050 --> 00:03:06,530 U ging iedere zondag naar de kerk? 43 00:03:06,720 --> 00:03:23,450 Toen met mijn ouders, we waren al terug naar Ambon, ik deed belijdenis in 1938 en 44 00:03:23,450 --> 00:03:26,580 toen ben ik zondagschoolonderwijzeres geworden, bestuurslid van de kerkelijke jongeren. 45 00:03:26,580 --> 00:03:28,070 Ik werkte voor de kerk, dus iedere week moesten we naar de kerk. 46 00:03:28,070 --> 00:03:30,850 En als u niet naar de kerk ging 47 00:03:30,850 --> 00:03:31,400 Hoe bedoel je? 48 00:03:32,260 --> 00:03:34,790 En als u niet naar de kerk ging 49 00:03:34,790 --> 00:03:36,360 Als wij niet naar de kerk gingen, ik ging in naar de kerk. 50 00:03:36,360 --> 00:03:43,270 Wij moesten naar de kerk want na de kerk gaf ik de kinderen 51 00:03:43,270 --> 00:03:46,360 zondagschoolles, dus na de kerk moesten we blijven. 52 00:03:46,360 --> 00:03:48,600 Dus godsdienst was belangrijk 53 00:03:48,600 --> 00:03:51,050 Ja. Wij waren Christelijk 54 00:03:51,050 --> 00:03:51,260 Christelijk? 55 00:03:51,260 --> 00:03:51,660 Ja 56 00:03:54,240 --> 00:03:56,739 Werd dat hoger geschat dan het moslimgeloof of niet? 57 00:03:56,740 --> 00:03:56,850 Nee, nee 58 00:03:56,850 --> 00:03:57,370 Niet dus 59 00:03:57,490 --> 00:04:02,220 Wij hielden ons alleen met het Christelijke bezig 60 00:04:02,220 --> 00:04:03,260 U bent dus met Latuely getrouwd 61 00:04:03,260 --> 00:04:03,450 Ja 62 00:04:03,450 --> 00:04:05,240 Wanneer heeft u uw man leren kennen? 63 00:04:05,240 --> 00:04:10,189 Wij leerden elkaar toen in 1940 kennen. 64 00:04:10,190 --> 00:04:47,410 Mijn man en zijn familie zijn van Magelang hij kwam 65 00:04:47,410 --> 00:04:49,643 naar Ambon vanwege de dreigende oorlog tegen Japan. 66 00:04:49,644 --> 00:04:51,060 Ik ben met mijn man in 1941 getrouwd. 67 00:04:51,060 --> 00:04:51,460 Dreigde er toen al oorlog met Japan? 68 00:04:51,460 --> 00:04:52,580 In 1941 was het nog geen oorlog, toch? 69 00:04:52,580 --> 00:04:53,028 Nee 70 00:04:53,029 --> 00:05:08,305 Goed, en toen in het jaar van de oorlog werden wij, de militairen, ik en mijn 71 00:05:08,306 --> 00:05:19,580 man, de Japanners brachten ons ter detentie naar wij werden in geïnterneerd. 72 00:05:19,580 --> 00:05:30,429 En de officier die ons geïnterneerd hield tot ze zich moesten overgeven was officier van Nippon 73 00:05:30,430 --> 00:05:36,150 Dus niet alleen uw man werd gevangen genomen, maar u ook 74 00:05:36,150 --> 00:05:36,850 We werden allemaal geïnterneerd 75 00:05:37,270 --> 00:05:39,880 Wij allemaal? Wie waren dat allemaal? 76 00:05:40,890 --> 00:05:40,990 Iedereen 77 00:05:40,990 --> 00:05:58,020 Wie waren dat allemaal? 78 00:05:58,020 --> 00:05:59,170 Tot en met mijn kind, in gevangenschap geboren in april 1942. Mijn kind is in gevangenschap geboren 79 00:05:59,170 --> 00:06:04,029 Toen u kennis maakte met uw man, was hij toen al bij het KNIL? 80 00:06:04,030 --> 00:06:04,367 Waarbij, zeg je? 81 00:06:04,368 --> 00:06:04,620 Bij het KNIL 82 00:06:04,621 --> 00:06:06,914 Hij was inderdaad bij het KNIL. Hij zat in Magelang, 3e compagnie. 83 00:06:06,915 --> 00:06:07,300 Hij werd overgeplaatst naar Ambon. Hij tekende in april 1936 84 00:06:07,300 --> 00:06:11,770 Heeft u er bewust voor gekozen met een militair te trouwen? 85 00:06:11,770 --> 00:06:16,550 Ik wou ook dolgraag Java zien 86 00:06:16,550 --> 00:06:24,150 O, u wou Java zien Maar toen uw man tekende voor het KNIL, toch? 87 00:06:24,150 --> 00:06:24,580 Ja 88 00:06:24,580 --> 00:06:26,360 Wat werd hem beloofd? 89 00:06:26,360 --> 00:06:27,010 Waar bedoel je? 90 00:06:27,010 --> 00:06:30,120 Als men voor het KNIL tekende, wat voor beloftes deden de Hollanders dan? 91 00:06:30,120 --> 00:06:33,560 Kijk als je 92 00:06:33,560 --> 00:06:35,031 Hij kreeg soldij 93 00:06:35,032 --> 00:06:42,382 Wij kregen soldij, wij van het KNIL kregen iedere maand soldij dat was de KNIL-soldij 94 00:06:42,850 --> 00:06:52,260 Als u terugdenkt, uw man was bij het KNIL 95 00:06:54,200 --> 00:06:54,800 Ja 96 00:06:54,800 --> 00:07:22,200 Andere mannen niet en als mensen bij het KNIL zaten, hoe werd daar tegenaan gekeken? 97 00:07:22,200 --> 00:08:28,260 Ja, we wisten alleen maar dat ze soldaten waren. Mijn man was maar korporaal in het leger 98 00:08:28,260 --> 00:08:30,270 Wacht u even Er is wat veel geluid 99 00:08:30,270 --> 00:08:31,090 Wat zeg je? 100 00:08:32,680 --> 00:08:35,360 Er is te veel geluid 101 00:08:35,360 --> 00:08:41,360 Er is niets aan de hand 102 00:08:41,360 --> 00:08:42,520 We kunnen niet werken met al dat geluid 103 00:08:42,520 --> 00:08:42,660 Ja 104 00:08:42,660 --> 00:08:45,840 Nog één keer, mevrouw. Ten tijde van de Jap 105 00:08:45,840 --> 00:08:46,090 Ja 106 00:08:46,880 --> 00:08:47,150 De Japanners kwamen in maart '42 107 00:08:47,150 --> 00:08:47,222 '42 108 00:08:47,222 --> 00:08:47,800 Waar was u toentertijd?? 109 00:08:47,800 --> 00:08:50,050 Toen de Japanners binnenvielen in maart '42 waren wij, Ambon. 110 00:08:50,050 --> 00:08:53,700 De Japanners kwamen, mijn man en de zijnen raakten in gevecht met de Japanners, 111 00:08:53,700 --> 00:08:54,814 ze kwamen niet meer terug, de Japanners wonnen, wij werden geïnterneerd. 112 00:08:54,815 --> 00:08:55,890 Dus we werden door de Japanners geïnterneerd 113 00:08:55,890 --> 00:08:58,516 Ze pakten ons op en brachten ons naar Eenmaal in om 7 uur 's avonds, werden 114 00:08:58,517 --> 00:09:01,930 wij opgewacht door degene die ons gevangen zou houden, officier van Nippon. 115 00:09:01,930 --> 00:09:16,570 Wij werden 4 jaar gevangen gehouden om pas daarna huiswaarts te keren naar Ambon. 116 00:09:16,570 --> 00:09:18,930 Vanaf Ambon, daar bleven we niet lang, vertrokken we naar 117 00:09:18,930 --> 00:09:24,180 Indonesië, Soerabaja en van daaruit gingen we naar Holland. 118 00:09:24,180 --> 00:09:37,854 In Soerabaja kregen we de opdracht naar Holland te gaan. We kwamen in Holland in het jaar 1951 119 00:09:37,950 --> 00:09:38,110 Ja 120 00:09:38,110 --> 00:09:38,680 Wij gingen 121 00:09:38,680 --> 00:09:50,420 En er was geen mogelijkheid om ervoor te kiezen over te gaan naar de TNI? 122 00:09:50,420 --> 00:09:56,420 Die mogelijkheid was er. Wie naar de APRIS over wilde gaan kon in Indonesië blijven. 123 00:09:56,420 --> 00:09:58,911 Maar wij voelden niets voor de APRIS, daardoor moesten we uit Indonesië weg. 124 00:09:59,000 --> 00:10:00,790 Wacht u even. APRIS? 125 00:10:01,880 --> 00:10:03,650 Dat was het Indonesische leger 126 00:10:03,650 --> 00:10:07,680 Angkatan Perang Indonesia Serikat? 127 00:10:07,870 --> 00:10:12,364 Ja. En wie niet naar de APRIS wilde, hun leger, van Indonesië, die werd naar Holland gestuurd. 128 00:10:12,365 --> 00:10:15,312 Dus kwamen wij in Holland in 1951. Wij kwamen hier aan in Holland in 1951 met het schip de Skaubryn. 129 00:10:15,313 --> 00:10:15,937 Eenmaal in Holland gingen we naar Schattenberg, barak 84. 130 00:10:15,937 --> 00:10:17,442 Ze stelden voor dat mijn man barakcommandant zou worden, maar toen 131 00:10:17,443 --> 00:10:23,730 we daar aankwamen Er was geen woonkamer, er was geen plek om te eten. 132 00:10:23,730 --> 00:10:30,539 Er was geen, er was wel een raam, maar we kregen geen gordijnen. 133 00:10:30,540 --> 00:10:32,600 We kregen maar één bed. 134 00:10:32,600 --> 00:10:40,250 Dat ene bed was voor mij, voor mijn man en voor mijn kind, dat al 7 jaar oud was. 135 00:10:40,250 --> 00:10:43,820 We kregen zakgeld, voor een kind 2 gulden. Wij, man en vrouw ieder 3 gulden. Dus per week 8 gulden. 136 00:10:43,820 --> 00:10:54,190 Met die 8 gulden moesten wij zeep kopen, ervan naar de kerk gaan, met de bus mee. 137 00:10:54,190 --> 00:10:59,110 Naar Apeldoorn, eh, Assen. Alles van dat geld. 138 00:10:59,110 --> 00:11:01,170 Toen we vertrokken van Soerabaja brachten we geen spullen mee, 139 00:11:01,170 --> 00:11:06,017 want de opdracht was naar Nederland te gaan voor maar 6 maanden. 140 00:11:06,018 --> 00:11:10,439 Dus na die 6 maanden moesten we terug naar Indonesië. Dus wij brachten helemaal geen spullen mee. 141 00:11:10,440 --> 00:11:11,710 Wij dachten gewoon, we gaan naar Holland, daarna keren we 142 00:11:11,710 --> 00:11:13,890 terug naar Indonesië en dan zouden we spullen gaan kopen. 143 00:11:13,890 --> 00:11:22,540 En mijn man en de zijnen, voor ze in Soerabaja aan boord gingen, kregen in de kazerne de opdracht. 144 00:11:22,540 --> 00:11:31,816 Ze moesten hun compagnieuitrusting aantrekken en toen ze daar 145 00:11:31,816 --> 00:11:44,280 stonden kwam die sergeant van het leger om ze te commanderen. 146 00:11:44,280 --> 00:11:44,581 En toen ze daar stonden, gaf hij het commando 'Geef acht'. Ze moesten dat opvolgen. 147 00:11:44,581 --> 00:12:02,540 'Op de plaats rust'. 'Ingerukt, mars'. En toen klommen ze allemaal in de auto's. 148 00:12:02,540 --> 00:12:21,830 Zo zijn wij hier gekomen. Maar ja, geen 6 maanden. Hoeveel jaar zitten we hier al? 149 00:12:30,850 --> 00:12:40,480 En toen we vandaar vertrokken hadden we een militaire status en eenmaal hier werden we arbeiders. 150 00:12:40,480 --> 00:12:44,100 We werkten op de aardappelvelden, we werkten in de fabriek. 151 00:12:45,200 --> 00:12:52,310 En daar kregen we de opdracht en er zou geregeld 152 00:12:52,310 --> 00:12:58,380 worden dat we pensioen, dat we wachtgeld zouden krijgen. 153 00:12:58,380 --> 00:12:59,694 Maar wij hebben ook het één en ander geregeld. Mijn man tekende in 1936, in april. 3e compagnie. 154 00:12:59,694 --> 00:13:03,220 Wij hebben ook helemaal niets gekregen, alleen interneringsvergoeding. 155 00:13:03,220 --> 00:13:08,510 Dus we hebben zelf pensioen geregeld. 156 00:13:10,700 --> 00:13:18,740 Die die zei dat mijn man en andere militairen al ontslag 157 00:13:18,740 --> 00:13:19,392 hadden gekregen in 1950, terwijl wij in 1951 hier waren. 158 00:13:22,920 --> 00:13:30,920 Het bewijs heb ik meegenomen als je dat zien wilt 159 00:13:30,920 --> 00:13:36,360 Kunt u die naam nog eens noemen? Wie zei dat? 160 00:13:36,360 --> 00:13:44,080 Ik heb zijn brief meegenomen. Die kan ik je geven, zodat je het kunt zien. 161 00:13:44,080 --> 00:13:44,870 Dus toen wij hier kwamen, was hij daar ook tegen. 162 00:13:44,870 --> 00:13:45,186 Achteraf gezien 163 00:13:45,186 --> 00:13:47,020 Uw man was soldaat, hij kreeg die opdracht. U volgde gewoon wat uw man als bevel kreeg? 164 00:13:48,330 --> 00:13:49,060 Ja ja ja 165 00:13:49,060 --> 00:13:59,460 En als het aan u zelf had gelegen? Als u zelf een beslissing had kunnen nemen? 166 00:13:59,460 --> 00:14:17,080 Ja, hij gaf Dus toen ik besloot het één en ander te regelen, was hij 167 00:14:17,080 --> 00:14:21,030 het die mij het bewijs gaf dat mijn man al in 1950 ontslagen was. 168 00:14:21,031 --> 00:14:22,585 Maar daar was ik het niet mee eens, want wij kwamen in 1951 in Holland. 169 00:14:22,585 --> 00:14:24,400 En ik heb daar het bewijs voor. Als je het bewijs wilt zien, dan zal ik dat geven. 170 00:14:24,400 --> 00:14:41,590 Maar wat ik u vragen wil. Het was uw man die de opdracht kreeg: naar Holland. 171 00:14:41,590 --> 00:14:42,610 Ja ja ja 172 00:14:42,610 --> 00:14:45,250 Dus, vanzelfsprekend ging u daarin mee. 173 00:14:45,250 --> 00:14:46,989 Ja, dat moest natuurlijk, want ik was met hem getrouwd 174 00:14:46,990 --> 00:14:47,350 Dat moest. Maar als u zelf had mogen kiezen, wat had u willen kiezen? 175 00:14:47,350 --> 00:14:49,400 Wat vandaag de dag betreft? 176 00:14:49,400 --> 00:14:51,230 Nee, als u terugdenkt aan die tijd 177 00:14:51,230 --> 00:14:51,494 Als ik daaraan terugdenk: wij wilden niet overgaan naar de 178 00:14:51,494 --> 00:14:52,742 APRIS, want mijn man had al tegen de Indonesiërs gevochten. 179 00:14:52,743 --> 00:14:54,616 Dus we waren bang, we wilden naar Holland. 180 00:14:55,240 --> 00:14:57,888 We waren bang dat de Indonesiërs dat zouden vergelden, daarom vroegen we naar Holland te mogen gaan. 181 00:14:57,889 --> 00:15:01,350 Maar doordat we hierheen kwamen konden we helemaal geen spullen 182 00:15:01,350 --> 00:15:03,484 meenemen, omdat onze opdracht maar voor 6 maanden gold. 183 00:15:03,485 --> 00:15:04,696 Na die 6 maanden moesten we weer terug naar Indonesië Dus we 184 00:15:04,697 --> 00:15:05,910 konden geen spullen meenemen, maar wij vonden dat wel goed. 185 00:15:05,910 --> 00:15:14,840 Als we hier zouden werken konden we hier spullen kopen en meenemen naar Indonesië. 186 00:15:14,840 --> 00:15:20,200 Maar vanaf die zogenaamde 6 maanden tot nu toe en ook toen we in het kamp waren 187 00:15:20,201 --> 00:15:24,320 was er geen officier die uitleg gaf over 'A' of 'B'. Dat gebeurde helemaal niet. 188 00:15:26,560 --> 00:15:26,597 We werden gewoon hieraan overgeleverd. 189 00:15:26,597 --> 00:15:26,669 En daardoor hebben mijn man en de anderen tot aan hun dood aardappels gerooid. 190 00:15:26,670 --> 00:15:27,150 In de fabriek gewerkt. 191 00:15:27,150 --> 00:15:29,170 En als u terugdenkt aan die 8 gulden zakgeld die u per week kreeg. 192 00:15:29,170 --> 00:15:30,530 Wat moest u er allemaal van betalen? Als u kleding nodig had 193 00:15:30,530 --> 00:15:34,790 Nee, dat kregen we. We kregen bonnen, één keer per jaar. Al het eten kregen we gratis. 194 00:15:34,790 --> 00:15:35,450 We kregen alles 195 00:15:35,450 --> 00:15:36,460 Van wie kreeg u dat? 196 00:15:36,460 --> 00:15:37,119 Dat kregen we van CAZ 197 00:15:37,120 --> 00:15:37,428 CAZ? 198 00:15:37,428 --> 00:15:37,659 CAZ 199 00:15:37,659 --> 00:15:41,154 Als ik het goed begrijp heeft uw man ook uit angst niet 200 00:15:41,155 --> 00:15:46,060 voor de TNI getekend, is hij niet bij de APRIS gegaan 201 00:15:46,060 --> 00:15:48,100 Nee, hij heeft zich nergens anders bij aangesloten, hij is 202 00:15:48,100 --> 00:15:49,770 uit trouw KNIL-militair gebleven, totdat hij naar Holland kwam 203 00:15:49,770 --> 00:15:53,430 En toen de opdracht kwam naar Nederland te vertrekken, toen ging u ervan uit dat u slechts zes 204 00:15:53,430 --> 00:15:56,396 Zes maanden 205 00:15:56,396 --> 00:15:57,861 Zo luidde de opdracht immers doordat de opdracht maar 206 00:15:57,861 --> 00:16:04,395 voor zes maanden gold namen we helemaal niets mee. 207 00:16:04,396 --> 00:16:15,441 Wij dachten dat het om zes maanden ging en dus wilden wij hier spullen kopen 208 00:16:15,441 --> 00:16:18,149 en meenemen naar Indonesië. Onze spullen in Indonesië namen we niet mee. 209 00:16:18,149 --> 00:16:49,743 We kregen hier een bed, maar geen klamboe. We kregen een huis, dat net zo open lag als dit hier. 210 00:16:49,743 --> 00:17:01,396 We sliepen en we aten in één en dezelfde ruimte, zichtbaar voor iedereen. 211 00:17:01,396 --> 00:17:12,277 En toen we hier in Holland kwamen, was er geen officier die kwam 212 00:17:12,278 --> 00:17:13,684 om naar ons om te kijken en om ons opdracht te geven hoe of wat. 213 00:17:13,685 --> 00:17:15,409 Aan wie konden we iets vragen? 214 00:17:15,410 --> 00:17:19,070 We konden helemaal niets vragen, noodgedwongen zijn we tot op heden in deze situatie beland. 215 00:17:19,070 --> 00:17:26,940 Mijn man is gestorven, mijn kind is gestorven, dus ben ik nu alleen overgebleven. 216 00:17:26,940 --> 00:17:27,127 Even wachten, mevrouw. 217 00:17:27,128 --> 00:17:35,140 Toen u met het schip hierheen vertrok, toen u op het schip was, wat deed u toen dagelijks? 218 00:17:35,140 --> 00:17:38,167 Ach, op het schip aten we en zo, we deden verder niets. 219 00:17:40,370 --> 00:17:50,950 Ons schip was de Skaubryn, we deden daar niets en toen 220 00:17:50,950 --> 00:17:57,795 we hier aankwamen, werkten we ook niet voor een werkgever. 221 00:17:57,795 --> 00:18:01,570 We kregen alleen zakgeld, maar doordat dat geld niet voldoende 222 00:18:01,570 --> 00:18:02,530 was moesten we aardappels rooien, in de fabriek werken 223 00:18:02,530 --> 00:18:03,860 Als we nu eens teruggaan naar het schip 224 00:18:08,420 --> 00:18:10,320 Ja 225 00:18:10,320 --> 00:18:21,400 Op het schip, vijf weken. Wat deed u dagelijks, zat u te praten? 226 00:18:21,400 --> 00:18:24,999 Ja, op het schip zaten we te vertellen want het waren allemaal militaire mensen 227 00:18:25,000 --> 00:18:33,016 die daar zaten En we zijn hier in Holland tot op heden in deze situatie gebleven. 228 00:18:33,016 --> 00:18:35,828 Er waren mensen die de opdracht kregen onze pensioenen te regelen, maar hier kregen we 229 00:18:35,828 --> 00:18:41,680 van hen het bewijs dat we al in 1950 ontslagen waren, terwijl wij hier in 1951 kwamen. 230 00:18:41,680 --> 00:19:05,470 Dat bewijs van heb ik hier in mijn tas meegenomen. 231 00:19:05,470 --> 00:19:06,059 Mijn man en de anderen, mijn man heeft interneringsvergoeding 232 00:19:06,060 --> 00:19:06,184 ontvangen, betaald door vanaf 1950, eh 1957. 233 00:19:06,340 --> 00:19:32,470 Dat heeft hij toen gekregen, maar ik weet niet waarom ze vanaf 234 00:19:32,470 --> 00:19:33,309 2005 zijn vergoeding voor oorlogsslachtoffers gestopt hebben. 235 00:19:33,310 --> 00:19:35,730 Ze hebben mij de reden daarvoor niet verteld. 236 00:19:35,730 --> 00:19:39,170 En mijn kind is ook al geboren in 1942 tijdens de oorlog tegen Japan, 237 00:19:39,170 --> 00:19:42,035 maar om daarvoor iets te regelen, daar rammelt het aan alle kanten. 238 00:19:42,035 --> 00:19:43,360 Dat hebben we niet gekregen. 239 00:19:43,360 --> 00:19:44,713 Heeft u nog broers en zusters? 240 00:19:44,713 --> 00:19:45,241 We zijn hier met z'n tweeën gekomen, maar zij is al gestorven. De vrouw is dood, de man is ook dood. 241 00:19:45,242 --> 00:19:48,889 Hier in Nederland ben ik de enige overgeblevene. 242 00:19:48,890 --> 00:19:55,720 Er zijn heel veel Tahapary's, maar als je het hebt over één gemeenschappelijke vader en moeder 243 00:19:55,720 --> 00:20:03,980 Maar toen u in 1951 hierheen kwam, had je dus u en uw zuster. Uw kind 244 00:20:03,980 --> 00:20:08,820 Ja, die waren er mijn zus bedoel je. 245 00:20:10,320 --> 00:20:13,190 Toen we hier kwamen was mijn kind zeven jaar oud Ja, als 246 00:20:13,190 --> 00:20:15,580 je om een bewijs wil vragen van dat heb ik meegenomen. 247 00:20:15,580 --> 00:20:30,960 Dat hij tegen ons was. Dat wij al ontslagen waren in 1950, maar in 1951kwamen we in Holland. 248 00:20:30,960 --> 00:20:33,729 Nee, het is niet dat ik een bewijs nodig heb 249 00:20:33,730 --> 00:20:33,870 Ja 250 00:20:33,870 --> 00:20:37,119 Nee, wat ik graag wil weten. Nu heeft u al zoveel meegemaakt 251 00:20:37,120 --> 00:20:37,218 Ja ja ja 252 00:20:37,218 --> 00:20:37,550 Hoe voelt u zich daaronder? 253 00:20:37,550 --> 00:20:37,886 Wat het leven hier betreft? Ja, wat kun je eraan doen? 254 00:20:37,887 --> 00:20:39,970 Hoezeer je ook onder het leven gebukt gaat, je moet volhouden. 255 00:20:39,970 --> 00:20:42,509 Stel dat ik naar huis zou willen, naar het vaderland. 256 00:20:42,510 --> 00:20:51,930 Natuurlijk, maar mijn man en ik en ons kind zijn hierheen gekomen. 257 00:20:51,930 --> 00:20:56,550 En nou is hij er niet meer, zijn vader is er niet meer. 258 00:20:56,550 --> 00:21:11,790 Maar zijn vier kinderen zijn er wel en ze hebben allemaal goed werk gevonden. 259 00:21:11,790 --> 00:21:40,850 Dus als ik zou vertrekken en ze hier zou laten, dat zou triest zijn. 260 00:21:44,780 --> 00:21:58,220 Hen de rug toekeren, hen hier laten. 261 00:21:58,220 --> 00:22:01,580 Dus ik blijf het volhouden totdat ook ik door God hier in Nederland word weggeroepen. 262 00:22:01,580 --> 00:22:19,020 Om nou terug te keren naar Maluku en hen hier achter te laten, dat doe ik niet. 263 00:22:19,020 --> 00:22:21,700 Dat wil ik duidelijk gezegd hebben. 264 00:22:21,700 --> 00:22:22,730 Dat moet pijn doen 265 00:22:22,730 --> 00:22:23,960 Ja 266 00:22:23,960 --> 00:22:37,960 En als nou bijvoorbeeld uw kind, uw kleinkinderen, uw 267 00:22:37,960 --> 00:22:39,740 achterkleinkinderen met u samen terug willen naar Ambon? 268 00:22:39,740 --> 00:22:42,650 Nee, dat doen ze niet 269 00:22:42,650 --> 00:22:45,370 Maar stel dat 270 00:22:54,010 --> 00:22:56,219 Dat is moeilijk voor ze om terug te gaan naar Ambon. 271 00:22:56,219 --> 00:22:59,350 Ze hebben een Hollandse vriend, een Hollandse vriendin Ik wil ook 272 00:23:03,280 --> 00:23:08,840 niet naar huis en ze achterlaten omdat ze dankzij ons hier zijn. 273 00:23:08,840 --> 00:23:23,960 En als u nu terugdenkt. Nu blijft u noodgedwongen in Nederland 274 00:23:23,960 --> 00:23:24,670 Ja 275 00:23:25,340 --> 00:23:38,020 Vroeger, in de kampong waren wij van Maluku de ruggengraat van het Nederlandse gezag 276 00:23:38,020 --> 00:23:38,110 Ja, ja, ja 277 00:23:38,110 --> 00:23:38,470 Als u daaraan terugdenkt, hoe voelt dat? 278 00:23:38,730 --> 00:23:44,276 Als ik er nu op terug kijk, het landschap in de koloniale tijd, toen we 279 00:23:44,277 --> 00:23:47,250 geregeerd werden door de Nederlanders, toen zag ons land er beter uit, mooier. 280 00:23:47,250 --> 00:24:02,470 Toen was Nederland daar de baas. Maar als ik nu naar Nederland kijk, dan zie ik verschillen. 281 00:24:02,470 --> 00:24:03,560 Legt u dat eens uit. 282 00:24:04,280 --> 00:24:16,780 Ja, het verschil dat ik zie, het is niet zoals vroeger. We moeten nu overal voor betalen. 283 00:24:16,780 --> 00:24:28,534 Vroeger, toen we nog daar woonden maar hier moeten we alles betalen. 284 00:24:28,534 --> 00:24:28,991 Als de kinderen werken, is het goed. 285 00:24:28,992 --> 00:24:34,778 Als ze niet werken Maar met de zegen gods hebben we mijn vier kleinkinderen opgevoed. 286 00:24:34,779 --> 00:24:35,550 Vanaf hun schooltijd tot ze van school gingen en ambtenaar werden. 287 00:24:35,550 --> 00:24:45,550 Dus wij Dus ze hebben nu allemaal hun verantwoordelijkheid 288 00:24:45,550 --> 00:24:55,190 Maar als je dat vergelijkt met vroeger is het nu anders 289 00:24:55,190 --> 00:25:12,070 En als we nu inzien in welke situatie u zit, wat uw geschiedenis is en 290 00:25:12,071 --> 00:25:25,170 u denkt aan de Nederlanders, wat voelt u dan tegenover de Nederlanders? 291 00:25:25,170 --> 00:25:27,700 Vervloekt u ze? 292 00:25:27,700 --> 00:25:39,340 Kijk eens hier, onze buurman al 31 jaar op de Jasmijnstraat, maar het komt van ons af. 293 00:25:39,340 --> 00:26:00,007 Als wij in en uit willen lopen, als we samen willen komen, als we 294 00:26:00,007 --> 00:26:08,420 goed nabuurschap willen nastreven met hen, natuurlijk doen we dat. 295 00:26:11,480 --> 00:26:16,520 Ook al Ook al werken ze, zoals Hans, ze zijn van de politie. 296 00:26:16,520 --> 00:26:17,427 Maar als ze thuiskomen, dan bellen ze even aan. “Oma Pua, doet u open? 297 00:26:17,428 --> 00:26:20,310 Ik ben het, Hans.” Dan bespreken we van alles en nog wat. Dus wat nabuurschap betreft is alles goed. 298 00:26:20,310 --> 00:26:21,934 Niemand die wat tegen mij heeft. 299 00:26:21,934 --> 00:26:23,019 Hier in Nederland is mijn naam vanaf 1951 nooit bekend geworden bij de politie. 300 00:26:23,020 --> 00:26:23,347 Nooit dat ik werd weggeroepen vanwege onbetaalde rekeningen of omdat 301 00:26:23,348 --> 00:26:26,860 ik ruzie had met mensen, met landgenoten in Schattenberg ook niet. 302 00:26:27,860 --> 00:26:29,658 Dat is tot nu toe nooit gebeurd. Mijn naam is niet bekend bij de politie. 303 00:26:29,658 --> 00:26:31,330 Alleen onlangs toen ze mij opgelicht hadden Maar wat me 304 00:26:31,330 --> 00:26:32,920 zelf betreft, mijn naam is niet bekend bij de politie. 305 00:26:32,920 --> 00:26:34,200 Dus we kunnen stellen dat wij, Ambonezen, met Nederlanders kunnen samenleven. 306 00:26:34,200 --> 00:26:35,019 Dat kan ik niet namens ons allemaal zeggen, want anderen 307 00:26:35,020 --> 00:26:36,160 Maar wat u betreft 308 00:26:36,530 --> 00:26:38,122 Alleen wat mijzelf betreft. Of het nu om Nederlanders of om Turken gaat, met ons samenleven. 309 00:26:38,123 --> 00:26:40,840 Zij hebben hun vastentijd, dat weet je wel, de Turken. 310 00:26:40,840 --> 00:26:56,194 Maar als zij in de vastentijd zitten, zij zijn mijn buren, dan komen ze. “Oma, komt u bij ons eten. 311 00:26:56,240 --> 00:27:08,620 We zijn in de vasten.” En als ik daar binnenga, als je goed nabuurschap 312 00:27:08,940 --> 00:27:16,258 nastreeft met andere godsdiensten, moet je ook hun taal leren. 313 00:27:16,258 --> 00:27:17,545 Dus als ik daar samen met hen ben en ze gaan bidden, dan zeg ik ook 314 00:27:17,546 --> 00:27:19,770 “Allahoe Akbar”. Dan zeg ik ook “ilaha illallah”. Dat is goed nabuurschap. 315 00:27:19,770 --> 00:27:19,874 Je gaat ook mee met hun geloofsuiting. 316 00:27:19,875 --> 00:27:20,050 Dus als zij vasten, mijn Turkse buren, als ze mij uitnodigen en ik 317 00:27:20,050 --> 00:27:36,429 kom binnen dan roepen ze al “Allahoe Akbar.” Dan moet ik meedoen. 318 00:27:36,429 --> 00:27:43,550 “La ilaha illa.” Dan moet ik ook. 319 00:27:43,550 --> 00:27:52,500 Doordat ik zijn ze dat tot op heden niet vergeten. 320 00:27:52,500 --> 00:28:02,840 Als ik bij Nederlanders binnenkom en een beetje grapjes met ze 321 00:28:02,840 --> 00:28:09,040 maak, dan kom ik binnen en dan zing ik “In Holland staat een huis. 322 00:28:09,870 --> 00:28:11,165 In Holland staat een huis ja ja. Ik zing, ik zing hopsasa. In Holland staat een huis. 323 00:28:11,166 --> 00:28:11,681 U blijft, ik moet naar huis. Nou, die Nederlanders klappen voor mij. “Eten, eten, eten. 324 00:28:12,110 --> 00:28:17,360 Breng naar huis.” We leven dus vrij met elkaar. 325 00:28:17,360 --> 00:28:25,290 Dus wat u betreft hoeven we geen hekel te hebben aan Nederlanders. 326 00:28:25,290 --> 00:28:36,720 Wat zeg je? Nee, dat mag niet. 327 00:28:36,720 --> 00:28:42,141 Dat mag niet. Maar wat wij vaak zeggen: De Nederlanders hebben ons bedrogen. 328 00:28:42,142 --> 00:28:42,399 Vooral onze moeders en onze vaders. 329 00:28:42,400 --> 00:28:42,650 Ja 330 00:28:42,650 --> 00:28:44,420 Hoe kijkt u daar tegenaan? 331 00:28:44,420 --> 00:28:46,969 Dat hangt van ons af. Als wij met andere mensen samenleven, dan moeten we opletten wat we zeggen. 332 00:28:46,970 --> 00:28:56,710 Als je met deze of gene leeft en je strooit praatjes rond, dan krijg je uiteraard ruzie. 333 00:28:56,710 --> 00:29:02,850 Maar als je met andere mensen leeft en je ziet bepaalde 334 00:29:02,851 --> 00:29:03,700 dingen, je zwijgt daarover, dan zullen ze je waarderen. 335 00:29:03,700 --> 00:29:10,340 Waar of niet? Ze geven om je. Wat mij betreft mag je dat niet ontkennen. 336 00:29:11,560 --> 00:29:21,670 Zo nu en dan komen er kinderen, die komen met mij samenzingen en als ze naar 337 00:29:21,670 --> 00:29:41,580 huis gaan, dan “Hé, deze voor jou.” Het hangt er vanaf hoe wij zelf leven. 338 00:29:41,580 --> 00:29:47,460 Als wij niet opletten in het leven, niet tot een eenheid komen Hier, 339 00:29:47,600 --> 00:29:58,340 in deze woonwijk, heb ik nooit ruzie gehad met mijn landgenoten. 340 00:29:58,340 --> 00:29:59,979 Of je het nou hebt over Schattenberg of nog nooit. 341 00:29:59,980 --> 00:30:02,580 als ze Gods Woord niet begrijpen, dan leg je ze dat uit, 342 00:30:02,580 --> 00:30:10,890 want jij bent vertrouwd met Gods Woord, dus dat geef je aan ze door. 343 00:30:19,330 --> 00:30:21,290 Dus als we samenleven met Nederlanders of met Turken of met wie dan ook Neem nou hun 344 00:30:21,290 --> 00:30:28,593 gebeden, we gaan naar huis en we slaan het op in ons hoofd en thuis gaan we zelf in gebed. 345 00:30:28,594 --> 00:30:29,105 Als je binnenkomt dan zie je ze al van verre Neem nou de Pinkstergemeente. 346 00:30:29,105 --> 00:30:33,910 Heel vaak staan we lijnrecht tegenover elkaar, begrijp je? Maar ik niet. 347 00:30:34,570 --> 00:30:39,071 Als die persoon komt en zegt “Tante Pua” Ze noemt ons allemaal 'tante' Als ik bij de Pinkstergemeente 348 00:30:39,071 --> 00:30:44,477 binnenga, die, eh, die persoon, als die mij ziet binnenkomen, ze is een meisje Haurissa. 349 00:30:44,478 --> 00:30:49,440 Als ze me ziet, zegt ze “Kom binnen” Ze staan daar allemaal en ze klappen in de handen. 350 00:30:49,440 --> 00:30:52,645 “Ik zing Hallelujah, Jezus komt.” Wat wil je dan nog? Dat komt door onze levenswijze. 351 00:30:52,645 --> 00:30:53,769 Als je je leven niet op orde krijgt, dan Zelfs binnen het 352 00:30:53,770 --> 00:30:55,127 gezin kun je ruzie krijgen, als je je leven niet op orde hebt. 353 00:30:55,128 --> 00:30:57,060 Dus als ik bij de Pinkstergemeente kom en ze zingen daar, ik ben ook een Kijk eens 354 00:30:57,060 --> 00:31:04,670 hier, als ik geen zou zijn, dan zou jij hier komen en dan ben ik er niet voor je. 355 00:31:04,670 --> 00:31:04,901 Dat komt gewoon door de manier waarop we zelf leven. 356 00:31:04,902 --> 00:31:05,673 Als wij zo leven, dan wordt het moeilijk om met andere mensen te leven. 357 00:31:06,100 --> 00:31:11,590 Maar zo hebben we het nooit gedaan. Zelfs nu nog wil iedereen wel bij mij komen. 358 00:31:11,590 --> 00:31:11,780 Maar als je zelf verkeerd leeft, dan kun je logischerwijs niet met andere mensen leven. 359 00:31:11,780 --> 00:31:12,759 Nog even, mevrouw. U en uw man vertrokken in 1951 hierheen 360 00:31:12,760 --> 00:31:12,859 Ja 361 00:31:12,859 --> 00:31:16,979 U werd door de Nederlanders heel veel beloofd, maar achteraf gezien werd u bedrogen 362 00:31:16,980 --> 00:31:17,014 Ja inderdaad. 363 00:31:17,015 --> 00:31:22,490 Achteraf kregen we hier een zakgeld, maar toen we nog bij het leger waren kwamen we niets te kort 364 00:31:22,490 --> 00:31:38,420 Maar als je je achteraf realiseert dat we door de Nederlanders bedrogen zijn, hoe voelt dat dan? 365 00:31:38,420 --> 00:31:48,470 Ja, daar kunnen we niets meer over zeggen. 366 00:31:48,470 --> 00:31:57,800 Wij zelf, kijk eens hier, als wij in andermans land komen, dan moeten we zelf een houding vinden. 367 00:31:57,800 --> 00:32:11,660 Als wij een verkeerde levenshouding aannemen, dan is het logisch Zelfs man en vrouw, dat kun je 368 00:32:12,130 --> 00:32:14,440 hier in Holland zien, als je een verkeerde levenshouding hebt dan loopt het op een scheiding uit. 369 00:32:14,440 --> 00:32:24,322 Maar als je je leven goed inricht, met je gezin, met je buren, met mensen 370 00:32:24,322 --> 00:32:26,730 uit andere landen, dan zul je altijd tot op heden dat hangt van ons zelf af. 371 00:32:26,730 --> 00:32:26,854 Als wij met andere mensen willen leven dan moeten we goed oppassen. 372 00:32:26,854 --> 00:32:27,610 Als ik met jou leef, maar het blijft beperkt tot woorden en diep in 373 00:32:27,610 --> 00:32:29,440 mijn hart rammelt het, dan krijg je natuurlijk geen stabiele relatie 374 00:32:29,440 --> 00:32:31,550 Wacht u even, ik wil nog wat weten over uw leven in het kamp toen u hier in Nederland kwam. 375 00:32:31,550 --> 00:32:33,580 Kunt u vertellen over uw leven toen u in Schattenberg woonde? 376 00:32:33,580 --> 00:32:35,109 In Schattenberg leefden we, woonden we in een barak. 377 00:32:35,110 --> 00:32:35,547 Er was één badkamer voor alle bewoners, één eh voor ons allemaal. 378 00:32:35,548 --> 00:32:44,490 Maar tot en met het moment dat ik daar vertrok was er nooit ruzie, 379 00:32:44,490 --> 00:32:54,520 dat de politie kwam of dat er mensen aan de deur ruzie kwamen maken. 380 00:32:58,690 --> 00:33:00,030 Het is tot op heden goed gegaan We moeten bewust leven. 381 00:33:00,030 --> 00:33:04,220 Zeker als je op mijn hoge leeftijd bent, moet je daar goed op letten. 382 00:33:04,220 --> 00:33:04,533 Het hangt helemaal van ons zelf af. 383 00:33:04,534 --> 00:33:05,300 Als wij een verkeerde levenshouding hebben, natuurlijk dat we 384 00:33:06,320 --> 00:33:07,440 dan Maar mij is dat nooit gebeurd Geen gedoe met de politie. 385 00:33:07,440 --> 00:33:12,962 Mijn naam is daar nooit gevallen, ook niet die van mijn man of van mijn kind. 386 00:33:12,962 --> 00:33:25,890 Omdat we er altijd goed op gelet hebben. 387 00:33:25,890 --> 00:33:33,140 Maar als je het hebt over Ik heb die brief van meegenomen, 388 00:33:33,140 --> 00:33:40,960 waarin hij zegt dat we in 1950 al Maar nee, hij bedriegt de boel 389 00:33:40,960 --> 00:33:48,732 Maar nu we hier zijn gekomen hebben we een geschenk gekregen van de koningin. 390 00:33:48,732 --> 00:33:52,580 Vroeger was dat tweeduizend, maar nu krijgen we negenhonderd, maar dat is doorlopend. 391 00:33:52,580 --> 00:33:53,190 Dat krijgen we steeds. 392 00:33:53,190 --> 00:33:58,110 Wat is dat, die negenhonderd? 393 00:33:58,110 --> 00:34:13,440 Dat is het cadeau dat we van de koningin krijgen. Dat krijgen we iedere maand maart. 394 00:34:13,440 --> 00:34:14,300 Iedere keer negenhonderd euro 395 00:34:14,300 --> 00:34:15,160 Ieder Ieder jaar? 396 00:34:15,160 --> 00:34:20,530 Ieder jaar krijgen we dat. Tot op heden. Dat krijgen we. 397 00:34:21,300 --> 00:34:22,160 En als u daaraan denkt, dan voelt u zich dankbaar? 398 00:34:22,160 --> 00:34:22,350 Ja 399 00:34:22,350 --> 00:34:23,800 Wie bent u dan dankbaar? 400 00:34:23,800 --> 00:34:38,649 Je hebt het over dat cadeau van de koningin? 401 00:34:38,650 --> 00:34:39,087 Ja 402 00:34:39,087 --> 00:34:57,728 Ja, als wij hier een beetje grapjes aan het maken zijn, als hier een verjaardag is dan zingen we. 403 00:35:00,495 --> 00:35:07,290 We zingen voor de grap, niet eh 404 00:35:07,290 --> 00:35:17,030 Maar de koningin geniet nog steeds respect? 405 00:35:17,030 --> 00:35:17,570 Wie bedoel je? 406 00:35:17,570 --> 00:35:19,810 Wordt zij nog steeds gerespecteerd? 407 00:35:19,810 --> 00:35:28,038 Ja, natuurlijk, want toen wij van Ambon weggingen gingen we niet over naar 408 00:35:28,039 --> 00:35:35,800 Indonesië. We bleven onder het koloniale regime, dus zij is nog steeds onze koningin. 409 00:35:35,800 --> 00:35:54,500 En toen we hier pas waren kregen we periodiek tweeduizend Hollands geld en 410 00:35:54,500 --> 00:35:57,410 nu we de euro hebben geeft de koningin ons nog steeds negenhonderd euro. 411 00:35:57,410 --> 00:36:03,880 Mijn man is er niet meer, maar ik krijg het nog steeds. 412 00:36:03,880 --> 00:36:04,422 Hartelijk dank, mevrouw Hoe voelt u zich nou? 413 00:36:04,423 --> 00:36:05,169 Nou ja, jij bent nu gekomen, je bent En hoe is het nu met onze 414 00:36:05,170 --> 00:36:05,760 Wat bedoelt u? 415 00:36:05,760 --> 00:36:06,750 Wat je meegenomen hebt, toch? 416 00:36:06,750 --> 00:36:06,940 Ik begrijp het niet. 417 00:36:06,940 --> 00:36:17,049 Waarover we nu gesproken hebben, toch? Dat is echt waar, ik houd je niet voor de gek. Het is waar. 418 00:36:17,050 --> 00:36:20,110 Ik ging er niet vanuit dat u mij voor de gek hield. 419 00:36:20,110 --> 00:36:28,980 Nee We zijn hier al lang. Vanaf ...veertig, eh, '51 420 00:36:28,980 --> 00:36:29,350 Voor ons, als ouderen, wij denken er nog aan. 421 00:36:29,350 --> 00:36:32,070 Maar als je kijkt naar onze kinderen, die denken niet meer aan het vaderland. 422 00:36:32,070 --> 00:36:32,670 Als je het over onze kinderen hebt 423 00:36:32,670 --> 00:36:33,262 Die denken niet meer aan het vaderland? 424 00:36:33,270 --> 00:36:34,990 Nee, niet meer 425 00:36:34,990 --> 00:36:39,530 U heeft dus het idee dat de kinderen niet meer aan het vaderland denken? 426 00:36:39,530 --> 00:36:51,572 Als je nu kijkt, als je nu wilt kijken naar hun behoeftes en je ziet dat ze als man en vrouw 427 00:36:51,572 --> 00:37:12,209 steun bij elkaar vinden, dan is het net alsof ze denken: 'ach, laten we maar hier blijven. 428 00:37:12,210 --> 00:37:15,717 En hoe denkt u daarover? 429 00:37:15,717 --> 00:37:15,969 Ja, kijk. Ik ben alleen en de kinderen zijn hier. 430 00:37:15,970 --> 00:37:32,538 Als ik terug wil, dan zit ik daar met de kinderen van mijn oudere broers en zussen. 431 00:37:32,539 --> 00:37:48,160 Dan denk ik toch met verdriet aan hen hier. Dus, nou ja, het is beter als ik hier blijf. 432 00:37:48,160 --> 00:37:50,270 Maar stel je voor dat de Nederlanders maatregelen treffen, dit is hun land. 433 00:37:50,270 --> 00:38:07,799 Als er maatregelen getroffen worden waardoor we naar huis moeten gaan, dan moet dat. 434 00:38:07,799 --> 00:38:08,400 Maar als de Nederlanders ten aanzien van ons geen maatregelen treffen, dan blijven we maar. 435 00:38:08,401 --> 00:38:08,470 Waar of niet? 436 00:38:08,470 --> 00:38:09,961 Dus u gaat er vanuit dat het mogelijk is dat de Nederlanders 437 00:38:09,961 --> 00:38:13,970 er ooit voor zullen zorgen dat we naar huis kunnen? 438 00:38:13,970 --> 00:38:15,886 Dat geeft helemaal niet. Als de Nederlanders ervoor zorgen dat wij naar huis moeten, dan moet dat. 439 00:38:15,886 --> 00:38:21,890 Het moet, het is hun land. De Nederlanders hebben het recht ons te laten gaan of ons hier te houden. 440 00:38:21,890 --> 00:38:26,370 Dus als de Nederlanders de opdracht geven dat we naar huis moeten, dan moet dat. 441 00:38:26,370 --> 00:38:26,551 Wij mogen ons daar niet tegen verzetten, want het is hun land. 442 00:38:26,552 --> 00:38:28,170 Daar hebben zij het recht toe, want het is hun land. 443 00:38:28,170 --> 00:38:28,430 Dus, met andere woorden, als de Nederlanders ons wegjagen, dan hebben we maar te gehoorzamen. Daar hebben zij het recht toe, want het is hun land. 444 00:38:28,430 --> 00:38:31,710 Dus, met andere woorden, als de Nederlanders ons wegjagen, dan hebben we maar te gehoorzamen. 445 00:38:31,710 --> 00:38:33,662 Ja, hoezo? Ons wegjagen, hun land verlaten. Ja toch? Dat bedoel je toch? 446 00:38:33,663 --> 00:38:38,770 Tja, als ze ons verjagen zodat we terugkeren naar ons eigen land, wat kunnen we daar tegen doen? 447 00:38:38,770 --> 00:38:45,480 Als wij niet kunnen Wij wachten gewoon. Als ze zeggen dat we weg moeten, dan gaan we. 448 00:38:47,700 --> 00:38:52,959 Als ze zeggen, als ze dat niet zeggen, dan blijven we. 449 00:38:52,960 --> 00:38:53,100 We kunnen ons daar niet tegen verzetten, het is hun land. 450 00:38:53,100 --> 00:38:56,929 Als u terugdenkt aan het schip. Hoe heette het schip ook alweer? 451 00:38:56,930 --> 00:38:57,108 Skaubryn. 452 00:38:57,108 --> 00:38:58,100 Skaubryn, Skaubryn. Waarvandaan bent u vertrokken? 453 00:38:58,100 --> 00:38:58,980 Soerabaja, Tanjoeng Perak. 454 00:38:58,980 --> 00:39:11,110 Het schip vertrok van Soerabaja of? 455 00:39:11,110 --> 00:39:17,040 Het schip. 456 00:39:17,040 --> 00:39:17,210 Het schip vertrok van Soerabaja? 457 00:39:17,210 --> 00:39:17,479 Van Soerabaja, naar Holland. 458 00:39:17,479 --> 00:39:17,710 En toen ging u aan boord 459 00:39:17,710 --> 00:39:35,920 We gingen toch allemaal aan boord? 460 00:39:35,920 --> 00:39:50,810 Aan boord werd alles geregeld: het eten, slaapplaatsen, wasgelegenheid. Alles goed geregeld. 461 00:39:50,810 --> 00:39:51,850 Wat mij betreft waren er geen bezwaren. Alles was goed. 462 00:39:51,850 --> 00:39:59,350 En de kinderen? Wat deden die dagelijks? 463 00:39:59,350 --> 00:39:59,992 Op het schip bedoel je? 464 00:40:01,630 --> 00:40:08,830 Op het schip. 465 00:40:08,830 --> 00:40:20,172 Mijn kind was toen op het schip pas zeven jaar oud. Dus we hielden hem steeds aan de hand vast. 466 00:40:20,620 --> 00:40:26,589 We lieten hem niet alleen ergens heen gaan, nee. 467 00:40:26,590 --> 00:40:36,390 Konden de kinderen niet spelen op het schip? 468 00:40:36,390 --> 00:40:38,560 Nee, nee, nee. Niet dat dat niet mocht op het schip, maar de moeders waren bang om ze vrij te laten. 469 00:40:38,560 --> 00:40:42,290 Waar zij zaten, daar zaten ook de kinderen. 470 00:40:46,790 --> 00:40:47,209 Bang dat de kinderen zouden vallen, een ongeluk zouden krijgen? 471 00:40:47,210 --> 00:40:48,800 Ja, inderdaad, daar waren ze bang voor. Zo was het. 472 00:40:48,800 --> 00:41:07,559 En toen het schip vertrok, hoe was het weer? 473 00:41:07,560 --> 00:41:17,250 Ja, mooi. Toen we hier kwamen was het zomer, geen winter. 474 00:41:17,250 --> 00:41:51,800 Vanaf dat we uit Indonesië vertrokken totdat we hier kwamen, waren er helemaal geen moeilijkheden. 475 00:41:51,800 --> 00:41:59,900 Dat was er niet 476 00:41:59,900 --> 00:42:04,020 Alles was goed tot aan onze komst hier 477 00:42:04,080 --> 00:42:10,860 Het waaide niet op zee? 478 00:42:10,860 --> 00:42:11,710 Nee, nee, nee. 479 00:42:11,710 --> 00:42:26,910 En wat kreeg u te eten? 480 00:42:26,910 --> 00:42:35,180 We kregen eten aan boord. 's Morgens kregen we brood, als het kregen we rijst, kregen we soep. 481 00:42:35,180 --> 00:42:37,610 Dat kregen we te eten. 482 00:42:37,610 --> 00:42:49,270 Het waren niet de vrouwen die kookten? 483 00:42:49,270 --> 00:43:06,010 Nee, nee, nee. We kregen het van het schip. 484 00:43:06,010 --> 00:43:14,130 En wat de slaapgelegenheid betreft? Waar sliep men? 485 00:43:14,130 --> 00:43:15,140 De bedden waren ook goed, dat kregen we ook. Iedereen had een eigen vertrek. 486 00:43:15,140 --> 00:43:15,547 Ieder gezin één vertrek? 487 00:43:15,547 --> 00:43:15,836 Ja, ieder een eigen vertrek. 488 00:43:15,837 --> 00:43:16,658 Maar als er twee, drie kinderen waren, kregen ze natuurlijk twee vertrekken. 489 00:43:16,658 --> 00:43:17,820 Maar wij hadden één vertrek. 490 00:43:17,820 --> 00:43:26,970 Heeft u moeten huilen aan boord? 491 00:43:26,970 --> 00:43:30,050 Toen wij inderdaad, 492 00:43:30,050 --> 00:43:52,610 toen we uit Indonesië weggingen, natuurlijk, toen wij Als je het zo zegt, nee. 493 00:43:52,610 --> 00:44:00,920 Want het was ons land niet meer, weet je wel. 494 00:44:02,610 --> 00:44:24,110 Maar toen we van Ambon weggingen en naar Indonesië gingen, natuurlijk. 495 00:44:24,110 --> 00:44:26,880 Maar toen we vanuit Indonesië hierheen gingen, niet 496 00:44:27,600 --> 00:44:50,340 meer want ik had mijn kind en mijn man aan mijn zijde. 497 00:44:50,340 --> 00:45:05,370 En denkend aan onze ouders hebben we gebeden en het overgelaten. 498 00:45:05,370 --> 00:45:11,802 Maar toen we van Indonesië hierheen gingen hebben we niet 499 00:45:11,802 --> 00:45:12,080 om onze ouders gehuild, want ze hebben ons niet weggebracht. 500 00:45:12,080 --> 00:45:12,160 Het kon niet meer 501 00:45:12,160 --> 00:45:17,610 Het kon niet, wat kon niet meer? Wat wilde u nu zeggen, mevrouw? Als we even teruggaan. 502 00:45:17,610 --> 00:45:38,270 U vertrok van Soerabaja naar Nederland, heeft u er toen om moeten huilen? 503 00:45:38,270 --> 00:45:46,310 Wat dat aangaat 504 00:45:46,310 --> 00:45:55,700 Op het schip 505 00:45:55,700 --> 00:45:56,290 Nee, toen wij 506 00:45:56,290 --> 00:45:59,840 Ik zal je vertellen, toen wij van Ambon naar Soerabaja vertrokken hebben 507 00:45:59,841 --> 00:46:05,880 we natuurlijk gehuild want de hele familie bracht ons naar het schip. 508 00:46:05,880 --> 00:46:14,270 Maar toen we vanuit Indonesië hierheen gingen, niet meer. 509 00:46:14,270 --> 00:46:15,870 En we wilden ook Nederland zien dus we verheugden ons er op. 510 00:46:15,870 --> 00:46:18,070 O, u verheugde zich er op? 511 00:46:18,070 --> 00:46:27,580 We verheugden ons er op. We hadden Nederland nog nooit gezien 512 00:46:27,580 --> 00:46:27,910 Nog nooit 513 00:46:27,910 --> 00:46:37,929 Dus toen we die opdracht voor zes maanden kregen, toen waren we daar blij mee. 514 00:46:37,930 --> 00:46:39,780 We zouden meemaken hoe het er in Nederland uitziet. Dus gehuild werd er niet. 515 00:46:40,790 --> 00:46:41,440 O, u zag het als een soort uitje? 516 00:46:41,440 --> 00:46:41,730 Wat zeg je? 517 00:46:41,730 --> 00:46:46,610 U zag het als een uitje? 518 00:46:46,610 --> 00:47:30,980 Ja, zeker toen we hier aankwamen. We wilden de winkels zien. 519 00:47:33,360 --> 00:47:38,850 Ook al gingen we daar binnen en spraken we Nederlands met handen en voeten, we spraken het gewoon. 520 00:47:38,850 --> 00:47:44,280 Gewoon om wat te winkelen. Dus toen we vanuit Soerabaja hierheen kwamen, nee. 521 00:47:46,650 --> 00:47:49,790 We waren blij Nederland te kunnen zien. 522 00:47:49,790 --> 00:47:51,850 Goed mevrouw. Hartelijk dank.