1 00:00:07,870 --> 00:00:11,190 Mag ik vragen of u wat kunt vertellen over de tijd vlak 2 00:00:11,190 --> 00:00:15,560 voor de Razzia, hoe uw leven er uitzag, wat u zoal deed? 3 00:00:15,710 --> 00:00:22,570 Nou, ik woonde op Rotterdam-Zuid natuurlijk en je werkte. En wat verdiende je? 4 00:00:22,570 --> 00:00:30,441 4 gulden en een kwartje. En dan mocht ik 50 cent houden en de rest moest ik aan mijn moeder geven. 5 00:00:30,441 --> 00:00:30,701 Nou, daar ken je niks mee doen. 6 00:00:30,701 --> 00:00:36,070 Het is niet nou te vergelijken met wat nu allemaal was, ook de jeugd hè, dat is niet te vergelijken. 7 00:00:36,070 --> 00:00:43,350 Wij hebben geen jeugd gehad. Ik was pas zeg maar ik kwam uit de militaire dienst, toen was ik 26. 8 00:00:44,480 --> 00:00:49,190 Toen had ik nog geen cent verdiend. Ja, 1 gulden per dag, 3 jaar in Indonesië, tel uit je winst. 9 00:00:49,190 --> 00:00:53,490 Dus nou, en dan moet je een bestaan gaan opbou- wen. 10 00:00:53,490 --> 00:00:57,070 Maar laten we het nog even hebben over de tijd voor de Razzia. 11 00:00:59,050 --> 00:01:04,210 Ja, er was honger natuurlijk, maar mijn moeder had dan nog één voordeel: haar 12 00:01:04,210 --> 00:01:10,170 dochter, dat…, die hadden een groentewinkel bij mij op het hoekje van de straat. 13 00:01:10,170 --> 00:01:17,430 En die hadden altijd net ietsje meer als wij en die hadden ook adressen, want ik ben een keer 14 00:01:17,430 --> 00:01:22,786 meegegaan naar Dordrecht om wat dingen te halen, met de handkar lopen van Rotterdam naar Dordrecht. 15 00:01:22,786 --> 00:01:26,904 Dan komen onderweg komen de Tommies en dan werden we beschoten. Ja. 16 00:01:26,905 --> 00:01:31,140 Ook allemaal gebeurd hè. Ja, en allemaal overleefd. 17 00:01:31,570 --> 00:01:35,780 Ja, dat zijn allemaal nare dingen, dat.., dat vergeet je allemaal weer. 18 00:01:35,780 --> 00:01:39,040 Je vergeet het eigenlijk niet, maar daar sta je weer niet te lang bij stil. 19 00:01:39,420 --> 00:01:44,318 En dat is echt werkelijke honger, ik kan niet zeggen dat ik dat gehad heb. 20 00:01:44,318 --> 00:01:46,230 Nee, ik heb geen honger geleden. 21 00:01:46,810 --> 00:01:49,830 Kunt u vertellen hoe.., hoe die beschieting eh plaatsvond, 22 00:01:49,830 --> 00:01:52,940 hoe.., hoe.., hoe zag dat er uit, wat ervoer u? 23 00:01:53,350 --> 00:01:57,030 Nou, er kwamen…, wij liepen gewoon op een dijk met vier 24 00:01:57,030 --> 00:02:00,790 mensen, dus mijn neef en mijn oma was erbij, en nog iemand 25 00:02:00,940 --> 00:02:02,680 en een hond geloof ik ook nog en ik. 26 00:02:02,680 --> 00:02:06,930 En dan duwen achter die, want het was gewoon zo’n handkar natuurlijk, er zit geen 27 00:02:06,930 --> 00:02:11,400 motortje op, dus duwen, hele-maal naar Dordrecht, dat is toch ook pakweg 20 kilometer. 28 00:02:11,410 --> 00:02:13,510 En dan gingen we aardappels halen daar. 29 00:02:13,650 --> 00:02:17,510 Nou, en toen kwamen de vliegtuigen, of vliegtuigen, 30 00:02:17,510 --> 00:02:18,810 er kwam een vliegtuig en toen werden we beschoten. 31 00:02:18,810 --> 00:02:23,250 Ja, het eerste wat je doet is duiken bij…, we liepen over zo’n dijk, 32 00:02:23,250 --> 00:02:26,650 dus we gingen gelijk die dijk af, gewoon naar beneden aan de dijk. 33 00:02:26,650 --> 00:02:28,810 Ja, die beschieting was zo om, dat vliegtuig kwam 34 00:02:28,810 --> 00:02:29,860 over, die schoot en die vloog gelijk door natuurlijk. 35 00:02:29,860 --> 00:02:36,610 Maar voor hetzelfde geld hadden ze je geraakt en dan kan je het nooit meer navertellen. 36 00:02:36,610 --> 00:02:43,356 Dat is eh, ja, en dan de bombardementen in Rotterdam, dat heb ik natuurlijk…, dat heb ik eigenlijk 37 00:02:43,356 --> 00:02:47,237 niet meegemaakt, ik heb het wel gezien, maar ja, ik woonde op Rotterdam-Zuid en toen had je natuurlijk 38 00:02:47,470 --> 00:02:55,130 nog geen metro, je had nog geen eh.., geen eh tunnel, er was een brug, één keer in de week gingen 39 00:02:55,130 --> 00:03:00,240 we van huis uit naar de stad lopen om boodschappen te doen in de stad, want daar was een slager 40 00:03:00,240 --> 00:03:02,840 die was net 5 cent goedkoper als bij ons in de buurt. 41 00:03:02,840 --> 00:03:14,540 Zo ging dat dan hè. En eh ja, dus ja, het leven op zichzelf had je eigenlijk niet veel. 42 00:03:14,740 --> 00:03:21,990 Als jongeling helemaal niet, ja, ik ging in die tijd ging ik nog één keer in de week ‘s zaterdagsavonds 43 00:03:21,990 --> 00:03:28,337 of zondagsmiddags een beetje dansen in een gebouw in Rotterdam-Zuid, om het te leren en zo, ja. 44 00:03:28,338 --> 00:03:33,380 Maar dat was het eigenlijk wel. Ja, want je had geen geld ook om het op te maken. 45 00:03:33,460 --> 00:03:36,750 Je kon geen meisje uit.., uitnodigen om eens te zeggen van “joh, ga 46 00:03:36,750 --> 00:03:40,450 mee” of “neem eens wat van me”, dat had je allemaal niet natuurlijk. 47 00:03:41,070 --> 00:03:45,950 Mijn moeder, die had weer kennissen die bij mij in de buurt woonden en die had 48 00:03:45,950 --> 00:03:51,266 eh, nou, die was een beetje voorman aan de meelfabriek en toen ik van school 49 00:03:51,267 --> 00:03:55,780 kwam, had mijn moeder al gezorgd van “ja, je kan gaan werken op de meelfabriek”. 50 00:03:55,780 --> 00:04:00,090 Dus vrijdags kwam ik van school en ’s maandags ’s morgens kon ik gelijk naar de 51 00:04:00,090 --> 00:04:06,410 meelfabriek. Voor 48 uur in de week, 4 gulden en een kwartje. Kan je het je voorstellen? 52 00:04:06,410 --> 00:04:12,040 Dus dan heb je geen leven meer hè. Nee, absoluut niet. 53 00:04:12,040 --> 00:04:14,090 En ik wilde dat ook helemaal niet en ik kon goed 54 00:04:14,090 --> 00:04:16,480 leren, ik wilde ook leren, maar er was geen geld voor. 55 00:04:16,480 --> 00:04:19,570 Nee, dat was er niet. 56 00:04:19,570 --> 00:04:24,200 Dus dat is eh…, dat heeft me altijd zeer gedaan hoor en zeker als ik dat op latere 57 00:04:24,200 --> 00:04:31,410 leeftijd, vele ja-ren later dan, gaat vergelijken met de jeugd van mijn jeugd. 58 00:04:31,780 --> 00:04:37,090 Dan.., dan doet dat wel zeer. Ik heb mijn kansen wel laten liggen die er niet waren eigenlijk. 59 00:04:37,090 --> 00:04:44,609 Terwijl ik ze wel had kunnen benutten. En ik niet alleen, ook nog mijn zussen natuurlijk ja. Nou ja… 60 00:04:44,610 --> 00:04:49,140 Kunt u.., u heeft het woord “Meneba” nog niet genoemd, kunt u nog 61 00:04:49,140 --> 00:04:52,635 even vertellen wat voor soort fabriek dat was en de naam noemen? 62 00:04:52,450 --> 00:04:55,560 Ja, dat was de meelfabriek en dat was op de Brielselaan, 63 00:04:55,560 --> 00:05:00,560 vlakbij de vuilverbranding, en die heette toen de 64 00:05:00,560 --> 00:05:01,190 Meneba. 65 00:05:01,360 --> 00:05:04,660 Maar toen ik kwam werken dacht ik niet dat de naam Meneba 66 00:05:04,660 --> 00:05:07,240 er al was, ik dacht dat het toen nog gewoon Meelfabriek was. 67 00:05:07,240 --> 00:05:11,240 Maar de…, die naam Meneba, die is in een wat latere tijd gekomen. 68 00:05:11,240 --> 00:05:16,880 De Meelfabrieken, de Nederlandse Bakkerijen, die hebben een fusie besloten toen hè. Ja. 69 00:05:19,090 --> 00:05:27,070 Nou, en toen ik eenmaal eh de kans kreeg dan om nou ja, de kans niet, we kwamen 70 00:05:27,070 --> 00:05:30,670 met thuis weg helemaal natuurlijk, dus na de oorlog, toen ben ik dan nog een 71 00:05:30,670 --> 00:05:34,960 jaar teruggegaan, maar ja, dan heb je een heel ander leven gehad, in Duitsland 72 00:05:34,960 --> 00:05:38,860 gezeten en militaire dienst kwam natuur- lijk, dus dan ga je daar ook weer in. 73 00:05:39,060 --> 00:05:41,170 Dat zou een jaar worden, het werd 3 jaar. 74 00:05:41,220 --> 00:05:45,490 Dus met de opleiding mee ook weer bijna 4 jaar, ik ben al die jaren van mijn 75 00:05:45,490 --> 00:05:50,560 jeugd ben ik kwijtgeraakt, zeg maar ik kwam…, ik was 26 jaar toen ik terugkwam 76 00:05:50,560 --> 00:05:55,230 uit Indië. Maar dan heb je 0,0, dan heb je nog niks gehad, dan heb je ook niet 77 00:05:55,230 --> 00:05:58,699 genoten, je hebt geen plezier gehad, je hebt niks kunnen kopen, je hebt geen geld. 78 00:05:58,700 --> 00:06:03,090 En wat krijg je dan? Dan ga je verkering zoeken. 79 00:06:03,230 --> 00:06:10,460 Dat was op een vrijdagmiddag, ongeveer rond 4 uur, en wij wisten al dat ze kwamen, want ze 80 00:06:10,460 --> 00:06:15,290 waren heel de middag al in de andere buurt in de straten, dus ze komen steeds dichterbij. 81 00:06:15,290 --> 00:06:20,400 Ja, en op een gegeven moment komen er drie Duitsers, gewoon de gang 82 00:06:20,400 --> 00:06:26,320 in met de geweren in aanslag, ja, en Henkie was de klos natuurlijk. 83 00:06:26,320 --> 00:06:31,933 Dus nou, en ik had allemaal gauw, gauw kleding had je praktisch niet 84 00:06:31,933 --> 00:06:36,180 aan, ja, je had geen koffertje bij je om mee te nemen van dit kleding 85 00:06:36,180 --> 00:06:39,520 voor morgen en dit voor overmorgen, nee, je moest gelijk mee. 86 00:06:39,960 --> 00:06:44,428 Nou, en ik had dan, ik had ook geen goede schoenen, ik had gewoon klompschoenen aan. 87 00:06:44,428 --> 00:06:46,870 En dat was een verschrikking, ik heb later heb ik 88 00:06:46,870 --> 00:06:49,635 echt in Duitsland mijn hielen erop kapot gelo- pen. 89 00:06:49,635 --> 00:06:54,710 Ik moest elke dag moest ik toen ik eenmaal daar in Duitsland was naar 90 00:06:54,710 --> 00:07:00,290 de kust lopen, aan het strand op die heipalen heien en die Duitsers, die 91 00:07:00,290 --> 00:07:01,750 Ja, we gaan weer…? 92 00:07:01,950 --> 00:07:02,549 Oh, gingen we weer te hard? 93 00:07:02,550 --> 00:07:04,870 Ja, ja, ja, ja. Even kijken hoor. 94 00:07:04,870 --> 00:07:13,400 Nnn, nee, want ze kwamen bij u boven vertelde u en u moest gelijk meekomen? 95 00:07:13,800 --> 00:07:15,020 En wat gebeurde er daarna? 96 00:07:15,020 --> 00:07:15,077 Ja. 97 00:07:15,077 --> 00:07:19,965 Nou, en toen moesten we naar het stadion lopen hè. En dus dan loop je in 98 00:07:19,966 --> 00:07:24,470 het stadion en dat was een toch wel bij mekaar een kleine omweg ook, via 99 00:07:25,250 --> 00:07:30,100 de laan, de Prinsenlaan naar het stadion, toch 3 kwartier ongeveer lopen. 100 00:07:30,260 --> 00:07:37,690 En achter mij reed een hele grote Duitse tank. Nou, ik had het bijna in mijn broek gedaan hoor! 101 00:07:38,090 --> 00:07:40,510 Want ja, je had nog niks meegemaakt en dan gebeurt dat. 102 00:07:40,510 --> 00:07:41,680 En je weet niet wat er ging gebeuren natuurlijk. 103 00:07:41,680 --> 00:07:47,340 Dan moest je naar… En het was koud, 5 november was het, het was zo koud. 104 00:07:47,590 --> 00:07:51,690 En ja, toen kwamen we het Feijenoord Stadion binnen met nog, ja, een hele hoop 105 00:07:51,690 --> 00:07:54,960 andere jongens uit de straat, en zeven jongens uit de straat die ik dan wel een 106 00:07:54,960 --> 00:08:00,010 beetje, sommige kende ik goed en die andere wat minder, maar met die zeven jongens 107 00:08:00,010 --> 00:08:01,310 zijn we in het begin een beetje opgetrokken. 108 00:08:01,310 --> 00:08:06,560 We hebben een hele nacht op het…, op een toilet gezeten, met zijn zevenen op 109 00:08:06,560 --> 00:08:12,070 een toilet, omdat dat nog een klein beetje beschutting bracht tegen die kou. 110 00:08:12,070 --> 00:08:17,200 Tot de volgende morgen, 10 uur, half 11, toen kwamen de Duitsers en toen 111 00:08:17,200 --> 00:08:21,990 moesten we mee en dat ging net zoals vrijdags van huis naar het stadion, 112 00:08:21,990 --> 00:08:27,410 van het stadion naar de Stieltjeskade en daar lagen allemaal Rijnaken. 113 00:08:27,850 --> 00:08:34,340 En toen kwamen we bij die Rijnaken en dat waren drie rui- men in zo’n Rijnaak en 114 00:08:34,340 --> 00:08:41,080 daar werden we met 100 mensen in zo’n Rijnaak gestopt, in één, dus bijna 150 bij 115 00:08:41,080 --> 00:08:48,216 mekaar en dan zouden we, dat zouden we, we gingen ook via het IJsselmeer naar Kampen. 116 00:08:48,217 --> 00:08:55,689 En dat hebt 3 nachten…, nou, 2 nachten en 3 dagen geduurd om er te komen. 117 00:08:55,690 --> 00:08:58,060 Vertelt u eens iets over die reis? 118 00:08:58,060 --> 00:09:00,080 Eh, die reis, dat was een verschrikking 119 00:09:38,700 --> 00:09:42,530 Later na de oorlog heb ik hem in het theater wel nog een keer gezien. 120 00:09:42,530 --> 00:09:44,700 Maar goed, die man, die zat er ook in en die man, die 121 00:09:44,700 --> 00:09:48,020 had hele lange zwarte bakkenbaarden en zo, heel zwart. 122 00:09:48,020 --> 00:09:51,360 En zijn ogen heel diep en dan heel gitzwart haar. 123 00:09:51,360 --> 00:09:55,670 Je was eigenlijk een beetje bang als hij..., als je naar hem keek. 124 00:09:55,670 --> 00:10:00,260 En dat verhaal van mijn broer was ik toen nooit vergeten, want vroeger 125 00:10:00,260 --> 00:10:05,470 liepen ze zaterdags altijd op de Bourgondse Vliet, dat was zo jongens en meisjes bij mekaar kwamen. 126 00:10:05,470 --> 00:10:10,298 En toen liepen ze aan de ene kant mijn broer met die man aan de ene kant van de Vliet en 127 00:10:10,299 --> 00:10:15,470 aan de andere kant liepen twee meisjes en die hadden wat tegen mekaar gezegd over zijn haar. 128 00:10:15,690 --> 00:10:17,679 En toen zei hij tegen mijn broer “moet je eens opletten, dan moet je eens naar die meiden 129 00:10:17,680 --> 00:10:22,740 aan de overkant kijken”, hij zegt “let op, nou komen ze naar ons toe”. Dus mijn broer 130 00:10:22,740 --> 00:10:28,080 kijken, hij ziet die meiden oversteken, die meiden, die komen vlak voor ons staan en hij 131 00:10:28,080 --> 00:10:32,180 zegt “dames, als je weer eens wat van mijn haar zegt, dat is echt hoor, dat is geen pruik!”. 132 00:10:32,780 --> 00:10:38,850 Ja, dat is niet te geloven hè. Ja, die had.., die had eh, ja, bepaalde dingen hè. Ik heb 133 00:10:38,850 --> 00:10:42,930 hem later na de oorlog heb ik hem in het Colloseum Theater gezien, dat was toen op Zuid, 134 00:10:42,930 --> 00:10:49,260 dat is er nu ook niet meer, eh heb ik hem ook hypnose zien brengen bij diverse mensen ook. 135 00:10:49,260 --> 00:10:51,932 Laten we even bij de reis blijven, wat gebeurde er met hem en de reis? 136 00:10:52,140 --> 00:10:59,910 Ja, dus we waren in Kampen aangekomen en ja, toen was het natuurlijk wachten tot we naar 137 00:10:59,910 --> 00:11:00,740 Duitsland moesten. 138 00:11:00,740 --> 00:11:06,641 Alleen dus hij… Oh ja, en toen was de Lagerführer, dat noemden wij de “Lagerführer” of 139 00:11:06,641 --> 00:11:11,259 in ieder geval zo’n Duitser ook, en toen had hij, die goochelaar dan, want dat was van 140 00:11:11,260 --> 00:11:16,039 een hypnotiseur was het, “nou, één sigaretje”. En wat deed hij met dat ene siga- retje? 141 00:11:16,040 --> 00:11:19,160 Hij ging naar de Duitser toe met die ene sigaret, hij haalde 142 00:11:19,160 --> 00:11:21,950 die sigaret uit zijn oren, uit zijn neus, uit zijn ogen. 143 00:11:21,950 --> 00:11:28,110 Ze hebben hem la minute afgekeurd. Die moest niet mee naar Duits- land. Dat is echt gebeurd hoor. 144 00:11:28,110 --> 00:11:30,580 Jan van.., hij heette, zijn naam heette Jan van der 145 00:11:30,580 --> 00:11:34,800 Grind en zijn ar- tiestennaam was Professor Murray. 146 00:11:37,320 --> 00:11:42,040 En hij had een broer, die.., die was eh.., die was heel 147 00:11:42,040 --> 00:11:46,370 ern- stig ziek en hij zou die broer kunnen genezen. 148 00:11:46,440 --> 00:11:52,240 Met zijn gaven. Maar hij had niet de zekerheid of hij er zelf iets van over zou houden. 149 00:11:52,240 --> 00:11:53,580 Dat was het wrange punt. 150 00:11:53,580 --> 00:11:57,130 Dat is wat ik dan nog alle- maal weet van vroeger, hoewel 151 00:11:57,130 --> 00:11:59,860 ik hem persoonlijk dan eigenlijk niet gekend heb hè. 152 00:11:59,860 --> 00:12:03,870 Ik heb die verhalen van mijn broer en dan persoonlijk heb ik hem dan in dat ruim 153 00:12:04,120 --> 00:12:07,920 gezien, maar daar blijft het dan ook bij hè. In Amsterdam zijn wij niet geweest 154 00:12:07,920 --> 00:12:11,560 hè, wij gingen gewoon het IJsselmeer op en we hebben dan heel langzaam gevaren, 155 00:12:11,560 --> 00:12:15,720 we hebben zo nog een tijd stilgelegen op het IJsselmeer omdat er waarschijnlijk in 156 00:12:15,720 --> 00:12:19,370 de kazerne in Kampen weer geen plaats was hoe dan ook, dat weet je allemaal niet. 157 00:12:19,370 --> 00:12:21,730 Je wordt…, er wordt helemaal niets verteld natuurlijk, 158 00:12:21,800 --> 00:12:23,920 je bent maar een.., een nummertje en daar blijft het bij. 159 00:12:23,920 --> 00:12:29,300 Nou ja, goed, na 3 dagen kwamen we eindelijk in Kampen aan, daar was een kazerne, een oude militaire 160 00:12:29,300 --> 00:12:34,700 kazerne en daar werden we dan ingelegd en daar moesten we wachten op ver- voer naar Duitsland. 161 00:12:35,030 --> 00:12:40,602 Nou, en na 6, 7 dagen kwam er dan vervoer en dan kwamen de treinen, en dan werd je in 162 00:12:40,603 --> 00:12:47,080 die coupés geduwd en op iedere treeplank stond een Duitser met zijn geweer in aanslag. 163 00:12:47,080 --> 00:12:51,910 En het is gebeurd in Groningen, de Provincie Groningen, dat er nog een paar men- 164 00:12:51,910 --> 00:12:56,517 sen, een paar althans, iemand eruit gesprongen is en die hebben ze doodgeschoten. 165 00:12:56,517 --> 00:12:59,589 Dat was.., was levensgevaarlijk om dat te doen. 166 00:12:59,590 --> 00:13:03,030 En zodra we over de grens waren, ging die bewaking van de trein weg. 167 00:13:03,230 --> 00:13:05,470 Kunt u nog iets vertellen over het leven in Kampen, 168 00:13:05,470 --> 00:13:08,039 hoe.., hoe.., hoe heeft u die dagen daar doorgebracht? 169 00:13:08,050 --> 00:13:13,220 Nou, wat zal ik zeggen? Eh, we kregen wel eten en drinken. 170 00:13:13,340 --> 00:13:18,420 En eh een klein beetje proviso- risch kon je je nog wassen. 171 00:13:19,150 --> 00:13:22,250 Dat werd alleen maar erger naarmate we in Duitsland waren. 172 00:13:22,250 --> 00:13:25,350 Maar voor de rest had je ook niets te beleven. 173 00:13:27,260 --> 00:13:34,380 Nee, dat was eh.., dat was het laten we maar zeggen, het werd erger voor ons, dit was het begin. 174 00:13:35,380 --> 00:13:44,307 En toen ik eenmaal in Duitsland kwam, ja, dat was echt een ellende. 150 man in een school. 175 00:13:47,130 --> 00:13:52,080 Nou, en dus gingen we dan naar.., en naar Duitsland en ja, en waar kom je dan terecht? 176 00:13:52,080 --> 00:13:56,220 En toen zijn we in Duitsland kwamen we uiteindelijk in 177 00:13:56,220 --> 00:14:00,490 Wilhelmshaven terecht, dat ligt een beetje aan de Oostzee. 178 00:14:00,620 --> 00:14:24,540 En ja, en toen moesten we de volgende dag naar het Arbeidsbureau. 179 00:14:25,440 --> 00:14:32,570 En toen hebben wij met zeven jongens uit mijn straat waarvan er één jongen, die was een voetballer 180 00:14:32,570 --> 00:14:38,073 bij CVV, die heette Stok of zijn broer was er geloof ik ook nog bij, en die was timmerman. 181 00:14:38,074 --> 00:14:41,280 En toen hadden we besloten dat we allemaal naar het 182 00:14:41,280 --> 00:14:44,700 Arbeidsbureau gingen en we werden ingeschreven als timmerman. 183 00:14:44,700 --> 00:14:47,009 Ik had nog nooit een hamer en een spijker in mijn handen gehad! 184 00:14:48,800 --> 00:14:52,440 En toen zouden we dan daar naartoe gaan. Nou, en wat gebeurde? 185 00:14:52,440 --> 00:14:56,690 We zouden dan een paar dagen later daar moeten gaan beginnen. 186 00:14:56,740 --> 00:15:00,170 En toen kwam er ineens iemand en die zei “jongens, 187 00:15:00,220 --> 00:15:05,250 we kunnen veel dichter naar Nederland gaan, we kunnen in de buurt van Lockwart te- recht, dat 188 00:15:05,250 --> 00:15:10,890 is een Duitse Lockwart en daar moet je aan het strand werken en daar h.., en daar heien ze 189 00:15:10,890 --> 00:15:17,770 heipalen in het strand en dan is het de bedoeling dat jullie die heipalen, de putten graven 190 00:15:17,770 --> 00:15:23,970 en de heien, de palen erin, en dan komen de Duitsers later en die zetten op die palen mijnen, 191 00:15:24,230 --> 00:15:30,170 dat als de Engelsen met de schepen komen, dat ze dan eventueel een invasie zouden hebben, 192 00:15:30,170 --> 00:15:35,350 dat ze dan tegen die dingen aanlopen”. Dus dat hebben we een.., een aantal maanden gedaan. 193 00:15:35,370 --> 00:15:38,670 Maar: wij lagen niet vlak aan het strand, we moesten 194 00:15:38,670 --> 00:15:43,540 elke dag in een soort schoolgebouw 7 8 kilometer lopen. 195 00:15:44,190 --> 00:15:50,122 En ik had van die klompschoenen aan, dat was al een ramp, ’s morgens heen, ’s avonds terug. 196 00:15:50,170 --> 00:15:53,184 En na verloop van een paar dagen had ik zulke gaten in mijn hielen! 197 00:15:53,185 --> 00:15:56,800 En dan hoefde je het niet te presteren om een week, 198 00:15:56,800 --> 00:15:59,960 nee hoor, 1 dag hoogstens mocht je thuis blijven en 199 00:15:59,960 --> 00:16:05,491 de volgende dag “los, drauB!”. Zo ging dat hè. En dan liep je weer. 200 00:16:05,491 --> 00:16:11,500 Nou ja ,dat is echt…Nou, en dan.., en dan lagen we in die school en dat was echt een verschrikking. 201 00:16:12,030 --> 00:16:18,530 Je komt die school binnen, dan heb je een schooldeur, dan heb je de ene trap naar boven, dan 202 00:16:18,530 --> 00:16:26,390 heb je een klein plateau zo, en dan heb je links heb je een klaslokaal en rechts een klaslokaal. 203 00:16:26,900 --> 00:16:33,110 En in allebei die klaslokalen lag zowel links als rechts lag stro op de grond. 204 00:16:33,400 --> 00:16:37,900 En daar moest je maar een plekje in zoeken. En toiletten waren er niet. 205 00:16:38,140 --> 00:16:39,762 En wat deden ze nou op dat plateau? 206 00:16:39,880 --> 00:16:42,670 Als je die trap op komt zo, daar hadden ze ’s avonds van die 207 00:16:42,670 --> 00:16:45,990 grote tonnen neergezet en daar moest je maar je behoefte in doen. 208 00:16:45,990 --> 00:16:50,290 En als ’s morgens vroeg die Lagerführer kwam, dan die deur opendeed van die 209 00:16:50,290 --> 00:16:53,880 school, dan kwam al die rotzooi die trap af, daar werd hij dan mee verwelkomd! 210 00:16:53,880 --> 00:17:00,040 Dat vonden wij niet erg natuurlijk, maar.., maar afschuwelijk. En wat wij ook kregen natuurlijk 211 00:17:23,180 --> 00:17:28,530 Ja, maar ja, dan zie je weer dat een mens veel kan hebben. Ik heb het allemaal overleefd. 212 00:17:28,690 --> 00:17:34,740 Ik kan het nu nog navertellen op 76 jaren, dat is onvoorstelbaar hè. Ja. 213 00:17:34,740 --> 00:17:37,070 En ik weet het gelukkig nog, ook dat nog. 214 00:17:37,070 --> 00:17:39,564 Sommige mensen die helaas die weten het niet dan niet meer. 215 00:17:39,670 --> 00:17:44,640 Dat is ook erg, maar als je…, die zijn er natuurlijk wel, uiteraard ja. 216 00:17:46,650 --> 00:17:53,230 Maar dat schoolgebouw, dat was echt een…, ja, en eten natuurlijk hè, dat was maar heel provisorisch. 217 00:17:54,190 --> 00:17:54,500 Ja. 218 00:17:54,500 --> 00:17:57,280 Wat.., wat.., wat kreeg u zoal voor eten? 219 00:17:57,280 --> 00:18:00,100 Dat zou ik echt niet meer precies weten. Meer, ik weet al 220 00:18:00,100 --> 00:18:05,060 meer soep hè, wij hadden altijd soepen. “Wassersupen”, dat zeiden wij altijd ja. 221 00:18:05,120 --> 00:18:07,802 Maar iets van aardappelen of dergelijk, dat kregen we er ook 222 00:18:07,950 --> 00:18:11,370 niet bij hoor, maar het was soep, daar gooiden ze je mee gek. 223 00:18:11,370 --> 00:18:13,550 Maar ja, dat kraanwater, dat liep wel natuurlijk. 224 00:18:14,860 --> 00:18:19,810 Liep u ook gevaar daar, werd u.., werd u op een gegeven ogenblik ook gebombardeerd? 225 00:18:19,810 --> 00:18:23,790 Nee, niet waar wij toen gezeten hebben, dat werd niet gebombardeerd, nee. 226 00:18:23,790 --> 00:18:26,709 Dat was wel in Wilhelmshaven, daarom gingen we daar ook weg hè. 227 00:18:26,710 --> 00:18:30,070 Kunt u daar iets over vertellen over dit bombarderen in Wilhelmshaven? 228 00:18:30,070 --> 00:18:36,340 Nou, dat heb ik zelf niet meegemaakt, dat was net gebeurd toen wij uit de trein stapten. 229 00:18:37,150 --> 00:18:39,210 En maar dat was wel heftig hoor. 230 00:18:40,000 --> 00:18:42,997 Dat.., dat is later in Dresden is dat ook zo gebeurd hè. Dat ligt 231 00:18:43,340 --> 00:18:49,240 de andere kant op, maar moet ook zo verschrikkelijk geweest zijn ja. 232 00:18:49,240 --> 00:18:54,710 Maar wij kregen het natuurlijk als broekjes uit Nederland al behoorlijk 233 00:18:54,710 --> 00:18:58,940 voor onze kiezen toen we die grote bom- trechters zagen natuurlijk hè. Ja. 234 00:18:58,940 --> 00:18:59,590 Maar waar 235 00:18:59,590 --> 00:19:03,320 we toen later zaten aan dat strand, dat had ik net gezegd, die palen heien, de 236 00:19:03,320 --> 00:19:09,980 omgeving daar, dat.., dat was, ja, niet zo gevaarlijk voor bombardementen of zo. 237 00:19:09,980 --> 00:19:11,510 Nee, dat hebben we dan als het ware niet ervaren. Nee. 238 00:19:11,510 --> 00:19:16,056 En hoe lang was u daar bij dat strand? 239 00:19:16,400 --> 00:19:19,180 Eh, ongeveer, nou, ik ben 9 maanden in Duitsland 240 00:19:19,180 --> 00:19:22,340 geweest, 8 en een halve maand dat ik daar geweest ben. 241 00:19:22,470 --> 00:19:30,220 Maar ja, ja, nou komt er een tijd dat was natuurlijk, we hadden toen ook na.., toen we daar uit 242 00:19:30,220 --> 00:19:37,240 die school kwamen hebben we een.., een soort barak gehad, een houten ba- rak, het zag er keurig 243 00:19:37,240 --> 00:19:43,030 netjes uit ook en daar was een Rotterdamse tramconducteur en die man, die was een beetje kamerwacht 244 00:19:43,030 --> 00:19:48,400 hè, want toen ik opgepakt werd had ik drie Rotterdamse tram- chauffeurs erbij ook, conducteurs. 245 00:19:48,400 --> 00:19:52,110 En eentje ervan, die was.., die was dan een beetje kamer- wacht. 246 00:19:52,110 --> 00:19:54,150 Maar ja, we hadden natuurlijk maar één kraantje. Dus. 247 00:19:54,150 --> 00:20:00,240 Het was ook natuurlijk, het was maar een kantine, een kleine kantine 248 00:20:00,240 --> 00:20:04,090 was dat, het was niet voor.., voor voetballers of zo, die na 249 00:20:04,090 --> 00:20:05,980 wedstrijden hun eigen konden douchen, dat was natuurlijk niet zo. 250 00:20:07,240 --> 00:20:14,570 Dus vandaar zo weinig water en zo weinig en dus ook ’s morgens vroeg als je je moest wassen, 251 00:20:14,570 --> 00:20:19,610 ja, dan moest je heel gauw zijn wilde je even gauw een klein beetje water over je gezicht halen. 252 00:20:19,910 --> 00:20:25,070 Dus daarom was het zo frappant toen die zaterdagmiddag, toen was bijna het einde van 253 00:20:25,070 --> 00:20:32,330 de oorlog, het was prachtig mooi weer, ja, en toen kwam ik als laatste, dus toen hadden 254 00:20:32,810 --> 00:20:36,940 die anderen waren al voor geweest, dus kun je nagaan: ’s morgens om 11 uur iedereen 255 00:20:36,940 --> 00:20:41,290 een beetje zijn eigen wachten om de beurt en ik was ’s middags om 4 uur de laatste. 256 00:20:41,410 --> 00:20:44,792 Nou, en toen kom ik buiten en toen zei ik “ja, hallo, jongens, waar moet ik nou 257 00:20:44,792 --> 00:20:49,660 zitten?”. “Nou, ga maar naast Katie zitten”. Ik heb het later dikwijls herhaald, 258 00:20:49,660 --> 00:20:54,010 want ik heb later.., ik zit op een Bowlingvereniging in Schiedam, ik heb later 259 00:20:54,010 --> 00:20:57,390 een andere Spaanse, hij heet ook Katie, en dan zeg ik altijd “Katie iemand anders 260 00:20:57,390 --> 00:21:01,200 Ja. Maar dat was, nou, het was een beetje komisch dan hè. 261 00:21:02,820 --> 00:21:11,780 Maar eh u moet nog even vertellen voor de camera wat er is gebeurd dan? 262 00:21:11,780 --> 00:21:17,690 D.., d.., nou, dus ik kwam uit die.., uit die kantine en toen zaten die jongens op het hekje en 263 00:21:17,690 --> 00:21:21,910 toen zei ik ja, hallo jongens, waar moet ik nou zitten?”. En toen zegt één van die jongens “nou, 264 00:21:21,910 --> 00:21:27,100 ga maar naast Katie zitten”. Nou, en Katie, die was een Duits meisje die daar in de buurt woonde, 265 00:21:27,100 --> 00:21:31,490 een mooi wit jurkje aan, ik kende ‘r verders helemaal niet, ik kende al die meisjes niet trouwens. 266 00:21:31,720 --> 00:21:37,450 En toen gaat ik dan naast Katie zitten en dan breekt het hekje. 267 00:21:37,520 --> 00:21:40,630 En dan gaan we met zijn allen, dus zeven jongens van ons en 268 00:21:40,930 --> 00:21:45,520 drie meisjes uit Duitsland zo met onze kop in de moddersloot! 269 00:21:45,660 --> 00:21:52,750 En dat was zo’n laag water en zo’n laag modder, en dat was een enorme stank. Een enorme stank. 270 00:21:53,090 --> 00:21:55,880 En nou ja, Katie liep hard naar huis, die woonde daar 271 00:21:56,710 --> 00:21:58,250 ergens, die had geen wit plekje meer op die jurk. 272 00:21:58,630 --> 00:21:59,990 En ja, wij moesten tot 273 00:21:59,990 --> 00:22:03,290 ’s nachts 1 uur zijn we bezig geweest provisorisch om het 274 00:22:03,290 --> 00:22:06,384 maar een klein beetje netjes en schoon te krijgen, ja. 275 00:22:06,384 --> 00:22:09,227 Ja, dat was echt eh, ja, achteraf heb ik er natuurlijk wel om 276 00:22:09,228 --> 00:22:10,080 gelachen, maar op zo’n moment is het, dan ga je door de grond hoor. 277 00:22:12,910 --> 00:22:14,730 Potvermije nou zeg. 278 00:22:16,490 --> 00:22:21,560 En eh dus toen was u uit die school naar een soort kantinegebouw, hoe is dat gegaan? 279 00:22:22,760 --> 00:22:28,050 Ja, dat was meer dat ze, het was dichterbij ook hè, dus ik denk haast dat 280 00:22:28,050 --> 00:22:33,570 het voor de Duitsers wat praktischer was dat ze niet elke morgen die bewaking 281 00:22:33,570 --> 00:22:37,740 moesten sturen naar die school om ons te begeleiden daar naartoe en terug. 282 00:22:38,610 --> 00:22:43,050 En ik vroeg ergens niet beter, want toen eh werden mijn benen een klein 283 00:22:43,050 --> 00:22:46,920 beetje beter, maar ik heb heel lang de littekens gehad hoor op mijn hie- len. 284 00:22:46,920 --> 00:22:54,085 Dat is, ja, allemaal… En temeer omdat ik ook eh van die.., van die nare schoenen had natuurlijk 285 00:22:54,085 --> 00:23:00,300 hè. En ook toen het einde van de oorlog was, toen werden wij bevrijd niet op 5 mei, maar op 6 mei 286 00:23:00,410 --> 00:23:03,800 en door de Canadezen. En ik had praktisch geen kleding. 287 00:23:03,800 --> 00:23:09,020 En toen kreeg ik van een Canadese Officier, een Kapitein, kreeg ik een heel uniform. 288 00:23:09,020 --> 00:23:12,820 Daar moest ik de sterren eraf halen, maar hij zegt “dan 289 00:23:12,820 --> 00:23:14,760 kan je toch netjes naar huis”. Dat is echt gebeurd. 290 00:23:14,760 --> 00:23:18,230 Dat was mooi hè, dat was heel mooi ja. 291 00:23:18,450 --> 00:23:21,930 Kunt u eens vertellen hoe die dag van de Bevrijding er uitzag? 292 00:23:21,930 --> 00:23:30,225 Nou, dat was 5 mei en wij.., ja, wij zaten te wachten dat ze kwamen. 293 00:23:30,225 --> 00:23:34,120 Maar ze kwamen niet hè. En de Lagerführer en de andere 294 00:23:34,120 --> 00:23:37,830 consorten, die hadden zich al teruggetrokken op hun pakkie- aan. 295 00:23:38,290 --> 00:23:43,340 En toen eenmaal de Canadezen op 6 mei kwamen, toen hebben ze eerst alles 296 00:23:43,340 --> 00:23:49,600 onderzocht en toen bleek dat de gebouwen waar de Lagerführer lag een hele hoop 297 00:23:49,600 --> 00:23:55,190 dingen die voor ons bestemd waren aan eten en drinken, dat ze dat allemaal 298 00:23:55,190 --> 00:24:00,160 achterover gedrukt hadden en toen hebt die Lagerführer, die hebt van sommige 299 00:24:00,160 --> 00:24:03,549 jongens, niet allemaal hoor, en ik moet eerlijk zeggen: ik ook niet, want dat kan 300 00:24:03,550 --> 00:24:08,550 ik niet, ik kan niet iemand zomaar in mekaar slaan, ook al hebt hij het verdiend hè. 301 00:24:08,550 --> 00:24:13,510 Maar het is echt gebeurd hoor, die hebt er wel een paar gekregen, die Lagerführer. 302 00:24:13,510 --> 00:24:18,490 “Nou, dan had je dat maar niet moeten doen!”. Ja. Maar dat zit niet in mijn karakter hè. Nee. 303 00:24:18,490 --> 00:24:23,540 Dat moet je kunnen. Maar het is begrijpelijk. Het is echt wel begrijpelijk. 304 00:24:24,710 --> 00:24:28,550 Want die lui, die hebben je dan al die tijd hebben ze je als het enigszins 305 00:24:28,550 --> 00:24:33,060 kan onder de grond gedrukt hè en dan komen ze zelf in de narigheid 306 00:24:33,060 --> 00:24:37,440 te zitten en dan is lijden een last hè. En dan is lijden een last ja. 307 00:24:38,990 --> 00:24:42,290 Nou, en toen gingen we dan toen kwamen de Duitsers…, of de Canadezen, 308 00:24:42,290 --> 00:24:46,090 ja, maar wij mochten natuurlijk niet eerst naar huis hè. Dus we moesten 309 00:24:46,090 --> 00:24:52,100 eerst in quarantaine voor het ontsmetten van de luizen allemaal hè. Ja. 310 00:24:52,100 --> 00:24:56,700 Nou, als ik daar nog aan denk krijg ik nog jeuk hoor! 311 00:24:59,740 --> 00:25:04,830 waren jullie blij toen.., toen de Canadezen kwamen of hoe…? 312 00:25:04,830 --> 00:25:09,510 Blij, wat heet blij? Goh, nou, natuurlijk! We keken daar, het was nog mooi weer ook. 313 00:25:09,510 --> 00:25:15,155 Het zonnetje scheen en toen de eerste Canadees binnenkwam, goh, die man, die werd…, 314 00:25:15,155 --> 00:25:21,700 ik kon nog huilen hoor!, die werd als het ware de lucht in gegooid, zo blij waren we! 315 00:25:22,140 --> 00:25:22,470 Ja. 316 00:25:22,470 --> 00:25:27,929 Ja, maar toen zag je eindelijk een klein beetje, het was ook blauwe 317 00:25:27,930 --> 00:25:29,681 lucht die dag, maar toen zag je ook een klein beetje blauwe lucht. 318 00:25:29,681 --> 00:25:37,370 En het was voor mij helemaal frappant, 6 mei, want het was ook nog de verjaardag van mijn moeder. 319 00:25:43,360 --> 00:25:43,590 Ja. 320 00:25:43,590 --> 00:25:47,360 Ja, dat was, maar ja, dat is een stukje uit.., uit mijn jeugd 321 00:25:47,360 --> 00:25:51,020 wat.., wat je niet hoopt dat een ander dat ook mee moet maken. 322 00:25:51,140 --> 00:25:59,660 Nee, absoluut niet. Ik heb geen jeugd gehad. Nee hoor. Want ik zeg 323 00:25:59,660 --> 00:26:07,590 dan hebt eerst dus je hebt geen geld, nou, dan krijg je uiteindelijk verkering. Dan werk je allebei. 324 00:26:07,590 --> 00:26:10,857 En ja, de lonen lagen ook niet hoog natuurlijk. 325 00:26:10,858 --> 00:26:13,570 Nou, eer dat je dan een beetje geld bij mekaar hebt om je 326 00:26:13,570 --> 00:26:17,262 uitzet bij mekaar te krijgen, ja, maar dan moet je gaan wonen. 327 00:26:17,263 --> 00:26:21,400 Maar waar zo? Waar moet je nou gaan wonen? Er wa-ren geen huizen. 328 00:26:21,430 --> 00:26:26,830 We hebben het niet gevierd, want waar.., ja, waar moest je het mee vieren? Je had niets. 329 00:26:28,000 --> 00:26:30,400 We hadden helemaal 0,0, dus je kon het niet vieren. 330 00:26:30,400 --> 00:26:36,010 Alleen, je was blij dat die Canadezen er kwamen en je gaf die man een hand en een 331 00:26:36,010 --> 00:26:40,240 schouderklopje en sommige jongens.., ik rookte niet, maar sommige jongens kregen een sigaret, 332 00:26:40,240 --> 00:26:45,960 nou, dat was eh een Hel in de Hemel eigenlijk hè, dat vonden ze geweldig natuurlijk ja. 333 00:26:45,960 --> 00:26:50,510 En een stukje chocola, dat kreeg ik dan ook, want dat nam ik wel aan natuurlijk ja. Ja. 334 00:26:53,190 --> 00:26:56,810 Dat was eh.., ja, dat was voor ons was dat natuurlijk eh 335 00:26:56,810 --> 00:27:05,200 de punt van het hele verhaal van de Razzia tot.., 336 00:27:05,200 --> 00:27:08,200 tot.., tot het daar gebeurde dat die Canadezen kwamen. 337 00:27:08,200 --> 00:27:11,450 En u kreeg een eh.., een mooi…? Ja… 338 00:27:11,450 --> 00:27:12,150 Een uniform. 339 00:27:12,150 --> 00:27:17,260 Ja, maar de sterren moesten eraf hè. Ja, ik mocht niet als Kapitein natuurlijk naar 340 00:27:17,260 --> 00:27:22,050 Nederland gaan, dat… Nee, maar goed, maar het was mooi van die Kapitein dat hij dat zag. 341 00:27:22,740 --> 00:27:23,399 Ik had ook geen kleren. 342 00:27:23,400 --> 00:27:28,960 Maar ja, ik werd toen de Duitsers toen ze me thuis pakten, ze pakten me zo mee hè, “loss 343 00:27:29,110 --> 00:27:33,350 Mensch, drauB!”. Nou, en eh ik.., ik.., ik had al niet veel kleren en dat beetje wat ik 344 00:27:33,350 --> 00:27:37,530 nog had, dat was allemaal afgedragen, want dat moest ik van mijn broers allemaal dragen. 345 00:27:37,530 --> 00:27:41,930 Dat ging vroeger, ik was de jongste en ik had vier broers en vier zussen, dus 346 00:27:41,930 --> 00:27:44,991 van de andere broers moest ik de kleding altijd dragen hè, zo ging dat vroeger 347 00:27:44,992 --> 00:27:49,090 hè. Dat kan je je nou niet meer voor- stellen, maar vroeger was dat wel zo. 348 00:27:49,090 --> 00:27:51,710 En toen ging u…, gingen jullie in quarantaine? 349 00:27:51,710 --> 00:27:52,480 Ja. 350 00:27:53,130 --> 00:27:55,089 Ontluisd en eh, eh waar was dat? 351 00:27:55,090 --> 00:27:55,780 Dat was… 352 00:27:55,780 --> 00:28:00,230 Ja, ik zou even willen vragen: kunt u de gebeurtenissen beschrijven 353 00:28:00,610 --> 00:28:05,260 vanaf die Bevrijding eigenlijk, vanaf.., vanaf de quarantaine? 354 00:28:07,540 --> 00:28:13,400 Ja, nou ja, daar kan ik dan niet zoveel over vertellen, want wij moesten voordat we naar 355 00:28:13,990 --> 00:28:19,350 Ne- derland mochten werden we ondergebracht in een soort.., ja, een soort schoolgebouw 356 00:28:19,350 --> 00:28:26,040 ook en daar kwamen ze allemaal die mensen van die ontsmettingdienst om je kleding allemaal 357 00:28:26,160 --> 00:28:32,460 en.., en zieke mensen ook eruit halen en met het sneltransport weg te sturen en zo. 358 00:28:32,470 --> 00:28:36,590 Totdat iedereen eh, ik durf echt niet te zeggen hoe lang het precies geduurd 359 00:28:36,590 --> 00:28:40,790 hebt hoor, maar tot iedereen klaar, dan zover was dat we naar huis konden. 360 00:28:40,790 --> 00:28:44,430 En toen konden we dan naar Nederland teruggaan. Ja. 361 00:28:45,270 --> 00:28:50,770 Want u.., u ging toen terug naar Nederland, maar.., maar hoe.., hoe ging u terug naar Nederland? 362 00:28:50,770 --> 00:28:55,460 Ja, wij hebben vervoer gehad, maar dat.., want dat is mij een beetje ontgaan hoor. 363 00:28:55,770 --> 00:29:00,370 Ik weet eigenlijk niet, we zijn met of de Canadezen 364 00:29:00,370 --> 00:29:05,550 ervoor hebben gezorgd of zo, dat eerlijk gezegd weet ik dat niet. Nee. 365 00:29:05,550 --> 00:29:08,050 Dan zou ik moeten liegen en dat wil ik ook niet, nee. 366 00:29:08,050 --> 00:29:12,780 En weet u nog of u in een vrachtwagen ging of met de trein of.., of.., of lopend? 367 00:29:12,800 --> 00:29:18,530 Nee, het ligt me eigenlijk bij dat.., dat het nog in de trein was, want toen had 368 00:29:18,530 --> 00:29:22,623 je.., toen had je nog het Maasstation in Rotterdam, dat is ook allang niet meer. 369 00:29:22,623 --> 00:29:26,890 Het was in Rotterdam-Oost hè, daar bij de Maasbrug, bij de oude Maasbrug. 370 00:29:26,890 --> 00:29:31,470 Daar had je vroeger een station van de Neder- landse Spoorwegen. Daar kwamen we aan. 371 00:29:31,470 --> 00:29:36,901 Dat weet ik nog wel. Ja. En vandaar moest je dan naar huis hè. Ja. 372 00:29:39,500 --> 00:29:43,120 Kunt u zich de thuiskomst nog.., nog herinneren? 373 00:29:44,380 --> 00:29:51,140 Nee. Dat kan ik wel uit mijn tijd van Indonesië, maar van Duitsland niet. Nee. 374 00:29:53,170 --> 00:29:56,100 Ook alweer door de omstandigheden, ik weet het niet. 375 00:29:56,100 --> 00:29:59,920 Van Indonesië wel, toen zat het huis vol met men- sen. 376 00:30:02,860 --> 00:30:06,681 Daar heb ik zelfs nog wat foto’s van ook hoor, maar van.., van.., ja, van die tijd 377 00:30:06,681 --> 00:30:10,223 van Duitsland had je ook geen foto’s allemaal hè, dat werd allemaal niet gedaan. 378 00:30:10,223 --> 00:30:10,401 Nee. 379 00:30:10,401 --> 00:30:16,220 En ik heb.., nee, ik heb nu laatst, dat is.., dat is de moderne 380 00:30:16,220 --> 00:30:20,800 tijd hè, ik zat als je zo klaar bent, dan laat je dat even zien. 381 00:30:20,800 --> 00:30:23,916 Ik kom nog wel eens in Almere en die mensen komen ook wel eens hier, dat is een 382 00:30:23,917 --> 00:30:27,840 oude buurvrouw van me geweest, en dan zijn ze wel eens hier en dan vragen ze 383 00:30:27,840 --> 00:30:32,290 allerlei foto’s, want ik ben in de loop de jaren toen het allemaal goed ging 384 00:30:34,100 --> 00:30:38,250 hè, dus in de ’70-er en ’80-er jaren ben ik in 24 landen van de wereld geweest! 385 00:30:38,250 --> 00:30:42,470 Dus ik heb een hele hoop dingen in de wereld gezien, met mijn vrouw samen ook. 386 00:30:44,330 --> 00:30:49,957 En eh dan vroegen ze wel eens foto’s, maar die.., die man van ‘r of dat is eigenlijk 387 00:30:49,957 --> 00:30:55,458 een vriend van ‘r, dat is een Amsterdammer, en die als hij dan die foto’s van mij zag, 388 00:30:55,459 --> 00:30:58,579 dan had hij zo’n klein apparaatje en dan maakte hij die foto’s, dan denk ik “nou ja, 389 00:30:58,580 --> 00:31:06,280 het zal wel”. Maar tot afgelopen Kerstmis, toen kom ik in Almere en iedereen 390 00:31:06,280 --> 00:31:09,160 krijgt een Kerstcadeautje en voor ome Henk lag er ook een Kerstcadeautje. 391 00:31:09,160 --> 00:31:12,900 Ik kreeg een prachtig fotoboek! 392 00:31:16,600 --> 00:31:20,770 Ja, en dan kom je uit de Razzia en dan moet je weer gaan werken 393 00:31:20,770 --> 00:31:24,250 en toen kwam ik weer ui-teraard op de meelfabriek terecht. 394 00:31:24,250 --> 00:31:28,210 Want ik had niets anders, dus ik moest daar naartoe. 395 00:31:28,880 --> 00:31:32,850 En doordat ik toen wat ouder was kreeg ik natuurlijk ander werk als dat 396 00:31:32,850 --> 00:31:37,290 ik als jochie heb gehad in dat zakkenmagazijn, dus toen kon ik op de hogere 397 00:31:37,290 --> 00:31:43,810 af…, naar hogerop de zolderetages komen en eh met wat andere apparatuur. 398 00:31:43,810 --> 00:31:45,190 Ik wilde het helemaal niet. 399 00:31:45,190 --> 00:31:47,660 Ik zat.., ik zat…, het zat me tot hier, maar ik moest, 400 00:31:47,660 --> 00:31:50,840 ik had geen… Maar toen ben ik daar nog een jaar geweest. 401 00:31:50,840 --> 00:31:54,710 Ik had zo’n collega, daar niet van, daar had ik zelfs 402 00:31:54,710 --> 00:31:57,460 in Indië nog contact mee, dat was hartstikke fijn. 403 00:31:57,460 --> 00:32:00,070 Maar ja, dat werk, dat zei me niets. 404 00:32:00,070 --> 00:32:05,090 Nou, totdat ik dan eh bij een ander bedrijf kon gaan werken. 405 00:32:05,430 --> 00:32:08,440 Helaas ging die man failliet en dat was ook weer een verhaal 406 00:32:08,440 --> 00:32:14,050 op zich, want ik had geen woning en ik kon nergens inwonen. 407 00:32:14,210 --> 00:32:18,690 En toen zei die man, die had woningen in de straat in Rotterdam. 408 00:32:19,190 --> 00:32:25,385 Hij zegt “joh”, hij zegt “mijn etageflat, daar woont een Indonesische advocate en die 409 00:32:25,385 --> 00:32:30,800 gaat 3 jaar naar Indonesië”, hij zegt “jij mag er komen wonen en op je eigen verantwoording”. 410 00:32:31,760 --> 00:32:37,654 Hij zegt “nou, als je dat wil doen” en toen ik uit de militaire dienst kwam, toen 411 00:32:37,655 --> 00:32:42,960 heb ik eens een keer van Prins Bernhard een schrijven gekregen: “als echt de nood aan 412 00:32:42,960 --> 00:32:50,250 de man was, kun je altijd je hoofd op zijn schouders leggen”. Dus wat is gebeurd? 413 00:32:50,250 --> 00:32:54,597 Toen, ik moest eruit van de Volkshuisvesting en ik stond op straat. 414 00:32:54,598 --> 00:32:56,780 Toen heb ik Prins Bernhard een brief geschreven. 415 00:32:56,780 --> 00:33:00,260 Binnen 3 weken kreeg ik een nieuwbouwwoning op Rotterdam-Zuid 416 00:33:00,260 --> 00:33:05,410 aangeboden. Echt gebeurd. Een driekamerwoning. Ja. 417 00:33:06,490 --> 00:33:08,520 Want ik moet Prins Bernhard altijd nageven: hij heeft zijn 418 00:33:08,520 --> 00:33:12,340 leven geleid, maar dat soort dingen deed hij altijd, ja. 419 00:33:12,340 --> 00:33:28,080 Absoluut. Eh, kijk, het was zo eh: ik kwam uit Duitsland en binnen een jaar was ik dienstplichtig. 420 00:33:28,850 --> 00:33:33,090 Dus toen werd ik opgeroepen voor de militaire dienst en dat zou voor een jaar, dus 421 00:33:33,090 --> 00:33:41,080 los van de maanden opleiding, eh 6, 7 maanden en nog 2, bijna 3 maanden in Engeland. 422 00:33:41,710 --> 00:33:47,720 En zouden we dan een jaar voor naar Indonesië moeten. Maar dat jaar, dat werd 3 jaar. 423 00:33:50,020 --> 00:33:55,440 Dus eh nou en zo- doende was ik pas 26 jaar toen ik terugkwam van alle 424 00:33:55,440 --> 00:33:59,880 ellende en toen eigenlijk mijn leven een klein beetje kon gaan opbouwen. 425 00:33:59,880 --> 00:34:04,560 Verkering zoeken, een huis zoeken, kortom: geld bij mekaar zien te rapen. 426 00:34:06,550 --> 00:34:10,930 Dat, in onze tijd is dat echt niet zo fijn geweest voor al die 427 00:34:10,930 --> 00:34:14,360 mensen, niet alleen voor mij, maar voor alle mensen van mijn leeftijd. 428 00:34:14,530 --> 00:34:17,973 Je had niet geleerd, er was ook geen mogelijkheid hoor. 429 00:34:17,973 --> 00:34:22,940 We hadden negen kinderen thuis, er moest eten op tafel komen. Ja, ja toch? 430 00:34:22,940 --> 00:34:29,470 Dus elk dubbeltje wat binnenkwam, dat was graag werd dat dan… Maar ik zeg 431 00:34:29,470 --> 00:34:33,620 nogmaals: met mijn vader, mijn vader was geen kwade man, maar ik had het niet 432 00:34:33,790 --> 00:34:37,240 met hem, hij heeft mij ook helemaal niets geleerd in het leven, totaal niet. 433 00:34:37,440 --> 00:34:41,346 En mijn tweede moeder, ja, los van of ze me iets geleerd 434 00:34:41,410 --> 00:34:43,660 hebt, maar voor mijzelf was het mens hartstikke goed. 435 00:34:43,660 --> 00:34:46,770 Een schat van een mens geweest, ja. 436 00:34:48,190 --> 00:34:54,760 En die had zelf ook al drie kinderen, maar toen later uit dat geslacht wat mensen voor mijn moeder 437 00:34:54,760 --> 00:35:00,060 hebben gemaakt kwam ook naar voren dat zij ook nog drie andere kinderen had gehad waarvan een 438 00:35:00,060 --> 00:35:05,340 tweeling en die waren omgekomen toen ze 12 jaar waren, ja, daar wist ik allemaal niets van. 439 00:35:06,740 --> 00:35:10,650 Ja, dat krijg je dan hè. Dat is de tegenwoordige tijd is zoveel mogelijk wat er toen niet 440 00:35:10,650 --> 00:35:16,940 mogelijk was hè. Onvoorstelbaar hè. Ja, mijn vrouw was 73 toen ze kwam te overlijden. 441 00:35:16,940 --> 00:35:18,030 Ja. 442 00:35:18,030 --> 00:35:24,010 En ze was eind in de 50 toen het al met kanker kwam aan ‘r borst en toen 443 00:35:24,010 --> 00:35:28,750 Alzheimer kwam, nou, dat is 10 jaar in een verpleeghuis geweest, 10 jaar. 444 00:35:28,750 --> 00:35:35,924 Ik ben bijna elke dag geweest. En ze lag lopen, hier bijna 15 kilometer van- daan. 445 00:35:35,924 --> 00:35:44,470 En ik ging haast elke dag lopen! Ja, wat heb je gedaan? 446 00:35:44,470 --> 00:35:50,880 Kijk: qua leven als je bijvoorbeeld dat vergelijkt bij nu, is dat niet te vergelijken. 447 00:35:50,880 --> 00:35:55,090 De jeugd hebt zo veel tegenwoordig en dat hadden wij niet, 448 00:35:55,090 --> 00:35:57,543 wij waren niets, we hadden niets gewend, we hadden geen geld. 449 00:35:58,170 --> 00:36:00,240 Wij konden niet ergens naar een 450 00:36:00,240 --> 00:36:05,140 kroeg gaan om een borreltje te drinken of een biertje te drinken. Dat was er allemaal niet bij. 451 00:36:05,580 --> 00:36:11,990 En als je de jeugd hebt van nu, als die dat zou gebeuren, nou, dan zou het veel en veel erger gaan. 452 00:36:11,990 --> 00:36:17,590 Dus ja, je.., je ging weer heel gauw in je oude patroon kwam je terecht. 453 00:36:18,130 --> 00:36:24,430 Want rijkdom was er natuurlijk nog niet, toen, toen je terugkwam ook niet. 454 00:36:26,400 --> 00:36:30,800 Maar wat heeft het met u gedaan, die Razzia, die ervaring van weggevoerd worden 455 00:36:30,800 --> 00:36:36,330 en met een tank achter je worden…? Ja, nou, ik.., nou, laat ik het zo zeggen: ik.., 456 00:36:36,330 --> 00:36:40,270 ik vond het destijds wel een verschrikking vooral dat ik die.., die.., die grote 457 00:36:40,270 --> 00:36:44,140 tank achter me reed op de Brielselaan, ik vergeet ‘m mijn levens- dagen niet. 458 00:36:44,420 --> 00:36:50,330 Ik heb het optreden in het Colloseum Theater gezien en ik zat ongeveer zeg.., 459 00:36:50,330 --> 00:36:56,750 zeg 6de of 7de rij en ik.., ik kende hem zover dat ik natuurlijk wist dat het 460 00:36:56,750 --> 00:37:00,140 een broer…, dat het een vriend van mijn broer geweest was vroeger, want ze 461 00:37:00,140 --> 00:37:04,190 gingen ook met mekaar dansen. Maar dat wist ik toen eigenlijk allemaal niet hoor. 462 00:37:04,190 --> 00:37:09,260 Maar doordat ik hem toen met die Razzia had meegemaakt en die naam in 463 00:37:09,260 --> 00:37:13,560 mijn gedachte zat en toen hij toen op ging treden in het Colloseum na de 464 00:37:13,560 --> 00:37:16,680 oor-log, toen denk ik: “dan ga ik een keer kijken” en dat heb ik gedaan. 465 00:37:16,680 --> 00:37:20,530 Nou, en toen zag ik hem ook al de dingen die zo’n hypnotiseur 466 00:37:20,530 --> 00:37:24,370 tegenwoordig doet, allemaal sigaretten uit je hoofd ha-len en pakjes uit 467 00:37:24,370 --> 00:37:28,870 je zak halen, en dingen uit je tas halen, dat je zogenaamd niet ziet. 468 00:37:28,870 --> 00:37:30,667 En dat gebeurt toch, het is allemaal vingervlugheid. 469 00:37:30,668 --> 00:37:34,190 Ja, dat heb ik natuurlijk wel gezien van hem en dat vond ik dan wel leuk. 470 00:37:34,190 --> 00:37:36,580 Maar ik heb hem toen daar in die zaal niet gesproken hoor. 471 00:37:36,580 --> 00:37:41,488 Maar die man, die was, hij was zo, die ogen, die lagen zó diep in die 472 00:37:41,489 --> 00:37:46,350 kas, en hij was echt helemaal git en gitzwart en een heel mager gezicht. 473 00:37:46,350 --> 00:37:52,020 En bakkebaarden had hij dan tot hier. Ja. Het was een beetje een griezel om te zien hè. Ja. 474 00:37:53,550 --> 00:38:00,210 Hij heette van zijn eigen heette hij Jan van der Grind en zijn optreden, dat was Professor Murray. 475 00:38:00,460 --> 00:38:01,710 Dat ben ik nooit vergeten. 476 00:38:01,710 --> 00:38:09,890 Hè. Nou, toen ik uit die trein kwam, toen dan zag je gelijk aan de omgeving 477 00:38:09,890 --> 00:38:14,770 dat daar iets ergs was gebeurd en dat waren allemaal hele grote bomtrechters. 478 00:38:14,770 --> 00:38:21,800 En toen zijn we naar een soort, ja, ook een baraksoort geweest ook en daar 479 00:38:21,800 --> 00:38:26,440 werden we dan ondergebracht en vanaf die plaats zouden we dan moesten we naar 480 00:38:26,440 --> 00:38:30,670 de Arbeidsbeurs en vanaf die plaats zijn we de volgende dag met zijn zevenen 481 00:38:30,670 --> 00:38:35,450 naar de Arbeidsbeurs gegaan en ons daar laten inschrijven als timmerman. 482 00:38:36,010 --> 00:38:39,410 Maar toen u naar die Arbeidsbeurs ging, toen liep u ook door die stad? 483 00:38:39,410 --> 00:38:39,860 Ja. 484 00:38:42,310 --> 00:38:43,309 En wat zag u toen? 485 00:38:43,310 --> 00:38:46,070 Eh, nou, ik.., ik denk dat die Arbeidsbeurs vrij dichtbij daar was 486 00:38:46,070 --> 00:38:51,520 waar wij waren, want ja, wat zal ik zeggen?, Wilhelmshaven was een.., 487 00:38:51,520 --> 00:38:59,680 een hele ongezellige stad, grauw en ja, het was al- lemaal niet leuk en 488 00:38:59,680 --> 00:39:02,260 en dan die ellende was pas allemaal gebeurd, die 489 00:39:02,260 --> 00:39:04,190 mensen, daar heb je ook natuurlijk geen contact mee. 490 00:39:04,190 --> 00:39:09,140 Nee, dat.., dat is me wel altijd bij.., bijgebleven dat dat zo 491 00:39:09,140 --> 00:39:12,458 indruk op me maakte, maar dat.., dat was het ook wel eigenlijk, ja. 492 00:39:12,458 --> 00:39:12,999 EINDE TEKST.