1
00:00:07,830 --> 00:01:51,190
Ehm… zuster Martha kunt u zich uit de
oorlogstijd nog bepaalde geuren herinneren?

2
00:01:52,560 --> 00:01:53,470
Nee.

3
00:01:54,470 --> 00:01:57,580
In het ziekenhuis in
Groningen? Bepaalde dingen?

4
00:01:57,580 --> 00:02:01,230
Ja kijk een ziekenhuis…
een ziekenhuislucht hè.

5
00:02:01,240 --> 00:02:02,050
Ja.

6
00:02:03,050 --> 00:02:07,650
Nee dat, dat kan ik eh… eh niet
bewust. Dat moet ik toch echt zeggen.

7
00:02:07,650 --> 00:02:14,100
En hoe was het voor u om eh, eh in het
ziekenhuis in Groningen, had je die

8
00:02:14,100 --> 00:02:19,160
afdeling met eh de Duitse soldaten
en daar heeft u ook voor gezorgd, hoe

9
00:02:19,160 --> 00:02:25,530
was dat voor u als Duitse van origine
om eh voor die mensen te zorgen?

10
00:02:26,910 --> 00:02:33,390
Ik was blij dat ik een mens, een mens kon
helpen, want die moesten toch ook maar.

11
00:02:33,390 --> 00:02:36,760
Men had mijn broer ‘ns
kunnen zijn, want mijn broer

12
00:02:36,760 --> 00:02:39,990
die was 27 en die is ook
gesneuveld in een oorlog.

13
00:02:39,990 --> 00:02:43,450
Dat had mijn broer kunnen zijn en
als die daar lag, zou ik dan niet

14
00:02:43,450 --> 00:02:47,860
blij geweest zijn als een als een
verpleegster mijn broer verzorgde?

15
00:02:48,230 --> 00:02:49,950
Dat is je medemens.

16
00:02:49,990 --> 00:02:56,110
En eh reageerden die Duitse soldaten
anders op u dan op een andere zuster?

17
00:02:56,410 --> 00:03:01,610
Nou niet dat… ieder, ieder ging zo
zijn gang hè. Ieder ging zo zijn gang.

18
00:03:01,750 --> 00:03:08,110
Kijk eh bijvoorbeeld… zuster eh
nu moet u het eten brengen aan de

19
00:03:08,110 --> 00:03:12,159
mensen hè. Nou je pakt het en je
gaat rond en daar werd… anderen die,

20
00:03:12,159 --> 00:03:16,160
die pakt ook en die gaat daar rond,
nou en we zijn klaar we gaan weer.

21
00:03:16,730 --> 00:03:23,780
En, ja… ik geloof meer, dat…
ik kreeg op het laatst het

22
00:03:23,780 --> 00:03:29,230
idee dat die verpleegsters
me toch… niet zo graag zagen.

23
00:03:30,160 --> 00:03:36,010
Zo’n idee kreeg ik, hè, omdat ze wisten dat ik
dat dat zo, ging zo rond hè, dat je Duitser was.

24
00:03:36,010 --> 00:03:45,010
Het ging zo rond hè. En eh dan was het zo eh… ja
zuster… d’r was ook zo’n stom ik weet het niet

25
00:03:45,010 --> 00:03:55,830
meer precies welke van… Hé zuster ik moet eh… ik
moet ik, stom ding, ik moet de koorts opnemen.

26
00:03:55,830 --> 00:03:59,690
Hoe moet ik dat doen? Ik zeg: kun
je dat niet als verpleegster?

27
00:03:59,690 --> 00:04:05,810
Nee, ik weet het niet meer zo precies. Oh kijk
eens dan moet je zus en zus en zus doen. Oh.

28
00:04:06,200 --> 00:04:12,230
Ik dacht: nou dat weet je drommels goed.
Allemaal vragen, hè. En maar vragen.

29
00:04:13,070 --> 00:04:21,000
En, en, en eh… ik heb van te voren had ik ook al
les gehad van, van een zie… want omdat ik in een

30
00:04:21,000 --> 00:04:28,110
bejaardenhuis ben geweest ehm ik ben in Gullepe
dat was een bejaardenhuis maar ik was portierster.

31
00:04:28,110 --> 00:04:32,317
Maar een beetje zo’n klein huis dan ben je, dan
ben je overal, dan ben je overal goed voor hè.

32
00:04:32,318 --> 00:04:40,500
Ik had bijvoorbeeld ook ehm, hoe moet ik dat zeggen,
een klein huis we waren met 24 zusters en één

33
00:04:40,500 --> 00:04:48,554
zuster die… en dat was toen gewoon gewoonte, we
gaan ’n één eh tien dagen in retraite hè. Ja dan

34
00:04:48,554 --> 00:04:53,260
ga je afgezonderd hè, dus dan moet je niks dan
ga je in eh, meestal gingen ze dan in een ander

35
00:04:53,260 --> 00:04:59,720
huis want anders zie je te veel en je bemoeit je
met alle dingen en dus ga je in een ander huis.

36
00:04:59,720 --> 00:05:06,590
Dus die gaat dan eh tien dagen in retraite.
Kun jij zolang op de mannenafdeling werken?

37
00:05:07,870 --> 00:05:12,850
Alle mensen ik was geloof ik, ik was geloof
ik wat was ik? Nee het eerste was: waken.

38
00:05:12,850 --> 00:05:18,860
Ik was net drie dagen, ik was net drie
dagen in Gullepe en dan kwam dus: ja

39
00:05:18,860 --> 00:05:23,650
zuster Martha we wilden u wat vragen,
ehm kun jij vannacht waken bij een man?

40
00:05:23,720 --> 00:05:30,523
Want die is heel erg, die zal wel gauw
doodgaan. En ehm, ja eh… vind je het erg?

41
00:05:30,523 --> 00:05:35,920
Ik zeg: nou luister eens ik heb nog nooit
gedaan, dat niet ik weet wel eh ja eh

42
00:05:35,920 --> 00:05:42,544
dat er gewaakt moet worden maar wat dat…
zich voor kan doen, dat weet ik dat dat,

43
00:05:42,544 --> 00:05:48,288
dat weet ik ook niet hè. En ehm, ja ik
zeg: maar ik kan het ik zal het wel doen.

44
00:05:48,390 --> 00:05:53,930
Zo ben ik dan ook weer eh… doorzetten
hè. Vooral als je jong bent ik, ik pakte

45
00:05:53,930 --> 00:05:58,520
alles dan tot, dat ze naderhand zeiden:
die Martha kun je voor alles gebruiken.

46
00:05:58,520 --> 00:06:06,310
En ehm, eh… in ehm de oorlogstijd
in eh in het huis in Roermond, ja?

47
00:06:07,080 --> 00:06:14,820
Eh, kunt u wat vertellen over
eh hoe dat, eh… het feit dat het

48
00:06:14,820 --> 00:06:19,210
oorlog was, of dat dat invloed
had op het leven in het klooster.

49
00:06:19,210 --> 00:06:24,270
Op de dagorde, op hoe vaak dat jullie bidden, op
dat soort dingen of dat dat invloed daarop had?

50
00:06:24,270 --> 00:06:24,410
Nee.

51
00:06:25,280 --> 00:06:27,250
Kunt u daar wat over vertellen?

52
00:06:27,250 --> 00:06:28,900
Alles bleef hetzelfde.

53
00:06:29,280 --> 00:06:35,100
Alles bleef hetzelfde wij moesten ’s morgens
om zes uur opstaan, we hadden om zeven uur een

54
00:06:35,100 --> 00:06:39,090
heilige mis en die ja dat hadden we nog dat
konden we allemaal, want Roermond dat was een

55
00:06:39,560 --> 00:06:44,910
eh… dat stikte van de priesters hè. Overal
waren leraren en die waren priesters omdat dan

56
00:06:44,910 --> 00:06:56,720
eh groot seminarium was, dat ook nog hè. En eh…
ehm… dus ik bedoel eh, nee ik ben het kwijt.

57
00:06:56,720 --> 00:06:59,620
Mijn vraag was of dat het
leven in het klooster…

58
00:06:59,620 --> 00:07:00,160
O ja!

59
00:07:00,160 --> 00:07:01,490
veranderde door de oorlog?

60
00:07:01,750 --> 00:07:02,050
Nee.

61
00:07:02,050 --> 00:07:03,970
Dus de dagorde en het bidden
[zuster Martha: nee] en…

62
00:07:03,970 --> 00:07:08,880
Nee, nee, nee. We hielden zoveel mogelijk
alles hetzelfde zoals het geweest is.

63
00:07:08,880 --> 00:07:12,180
Zo laat opstaan, zo laat
heilige mis, zo laat ontbijt.

64
00:07:12,180 --> 00:07:17,340
En toen was het nog, was eh… toen dat er
nog school was, hè, moesten zusters naar de

65
00:07:17,340 --> 00:07:22,230
buitenschool dus de straat over om, om daar
hè. En op het laatst was er geen school

66
00:07:22,230 --> 00:07:26,110
meer, werd er geen les meer gegeven hè. En
dan bleven ze thuis, dus dan helemaal niet.

67
00:07:26,110 --> 00:07:32,690
Maar eh als het dan weer twaalf uur was, twaalf
uur aan tafel, dat je te eten krijgt nou ja… een

68
00:07:32,690 --> 00:07:34,990
beetje watersoep dat kreeg
je dan weleens maar het

69
00:07:34,990 --> 00:07:37,813
was twaalf uur moest gegeten
worden (ze lacht). Zo.

70
00:07:38,580 --> 00:07:42,530
En de ene keer meer de andere keer minder
en eh een andere keer was het ook wel weer

71
00:07:42,530 --> 00:07:48,474
eh… dan hadden we zakken aardappels
gebracht dan werden, werd eh… klein ge…(…)

72
00:07:48,475 --> 00:07:59,016
geraspt, eh en d’r werden pannenkoeken van
gemaakt, aardappelpannenkoeken van gebakken.

73
00:07:59,017 --> 00:08:00,030
Nou maar die waren lekker!

74
00:08:00,030 --> 00:08:06,670
En dan wat zout erop. Ooh… dat
was dan weelde, was dan weelde.

75
00:08:06,670 --> 00:08:11,370
En dan gewoon: aardappels met, ja we
hadden dan wel… zo hier en daar kregen we

76
00:08:11,370 --> 00:08:16,780
ook nog wel wat van de mensen zo, ehm
een beetje vet of boter ja boter, ja wat

77
00:08:16,780 --> 00:08:19,213
is boter, margarine, echte boter heb ik
niet veel… niet veel gegeten in de oorlog.

78
00:08:20,570 --> 00:08:25,580
En na de oorlog ook niet zoveel,
echte boter eten we bijna niet.

79
00:08:25,990 --> 00:08:30,540
Nee we hebben eh, ja die is, die
is voor, meer voor bejaarde mensen.

80
00:08:30,830 --> 00:08:37,352
Als je altijd goeie boter eet, goeie boter neemt
dan eh, dat is te vet voor ons laat het zo zeggen.

81
00:08:37,352 --> 00:08:37,570
Ja.

82
00:08:37,570 --> 00:08:43,820
Maar eh… was ook nog zoiets
dat ik wou zeggen maar ik

83
00:08:43,820 --> 00:08:46,170
ben het nou in ene keer (ze
lacht) in ene keer kwijt.

84
00:08:46,170 --> 00:08:52,310
Heeft u, heeft u in die oorlogstijd meer gebeden,
werd er vaker gebeden met de zusters samen of…

85
00:08:52,940 --> 00:08:59,380
Met de zusters samen, niet. Met
ze samen niet, maar wel alleen.

86
00:09:00,510 --> 00:09:05,850
Want mijn familie die zat in Duitsland. En
die hebben een brandbom op het huis gehad.

87
00:09:05,850 --> 00:09:11,040
Vader zag dat aankomen en die ging gauw naar
buiten eh naar boven en die ging eh, ging blussen.

88
00:09:11,040 --> 00:09:16,110
Dus zo in het huis konden blijven hè. En,
en van die nicht is het hele huis, die

89
00:09:16,110 --> 00:09:20,410
heeft een, een granaat in huis gekregen
is helemaal tegen de grond gegaan dus wij

90
00:09:20,410 --> 00:09:29,000
hadden geluk dat ons huis nog eh… ja…
behouden is gebleven hè. Dat eh dat wel.

91
00:09:29,000 --> 00:09:36,240
Maar, dat je meer bid, alleen hè als
je alleen bent, en dat je meer denkt

92
00:09:36,240 --> 00:09:40,240
aan je twee broers die in de oorlog
zijn en dat je meer denkt aan thuis.

93
00:09:40,720 --> 00:09:42,900
Eh dat, dat is, dat is een feit.

94
00:09:42,900 --> 00:09:48,820
En dat je geen echt, geen echte contact
mág hebben, want je mag, je mag… de

95
00:09:48,820 --> 00:09:54,330
brieven werden am Zollwegen Überzeugung
am Zollam… nee, hoe stond het daar?

96
00:09:54,330 --> 00:10:00,240
Wegen der Krisen Überzeugung am Zollamt
geöffnet. Zo kreeg ik altijd een brief.

97
00:10:00,240 --> 00:10:01,770
Ja, heen of terug.

98
00:10:01,770 --> 00:10:05,940
Of ie van Duitsland komt, of dat ie
van Duitsland terug ging: am Zollamt,

99
00:10:05,940 --> 00:10:11,120
de grens, hè, daar werden de brieven
gelezen of daar iets in stond van

100
00:10:11,120 --> 00:10:17,841
geld, daar ging het… Wegen der
Krisen, wegen der Krisen, dat was het.

101
00:10:17,842 --> 00:10:18,168
Wegen der Krisen am Zollamt geöffnet.

102
00:10:18,168 --> 00:10:27,490
Nou dat was, ze hoefden me niks te eh, niks te,
niks te… maar eh… En was is mijn vader, die was toen,

103
00:10:27,920 --> 00:10:32,626
die, die was toen ziek en toen schreven ze: je
vader is bediend, vader is bediend en is erg ziek.

104
00:10:32,626 --> 00:10:37,020
Ik zeg: ja ik kan niet komen mijn pas
is niet klaar en hoe moet ik komen

105
00:10:37,020 --> 00:10:41,500
ik heb geen pas ik heb geen, geen
geld om te reizen ik durfde ook

106
00:10:41,500 --> 00:10:47,640
eigenlijk niet hè. Ik dacht nou ja God
d’r zijn er zoveel die moeten gaan.

107
00:10:48,310 --> 00:10:54,120
En eh doe maar wat wat goed is,
doe maar… Het kan me niks meer

108
00:10:54,121 --> 00:10:57,524
schelen hè, zo heb ik dat gezegd
nou ja Lieve Heer doe het maar.

109
00:10:57,524 --> 00:10:59,645
Hè, al zou ik vader gegaan
zijn dat ik hem niet meer heb

110
00:10:59,646 --> 00:11:03,540
mogen zien, dan zou ik gezegd
hebben: d’r zijn d’r zoveel.

111
00:11:03,940 --> 00:11:06,220
Die, die een huisvader moeten missen.

112
00:11:06,220 --> 00:11:13,920
En wij, vader was al oud, hè, en eh die heeft,
wij hebben hem zolang mogen houden, hè, daar

113
00:11:13,920 --> 00:11:21,880
ben je toch ook wel weer dankbaar voor dat je
hem zolang hebt mogen houden hè. En eh… nou ja

114
00:11:21,880 --> 00:11:27,990
en toen naderhand, toen was het na de oorlog,
ja ’t was al na de oorlog, toen kwam een keer

115
00:11:27,990 --> 00:11:33,640
bezoek van ons bestuur en die wilden eens kijken,
ja, na de oorlog hoe zo maken jullie het?

116
00:11:33,640 --> 00:11:39,871
En toen zei een van die oversten: is jouw
vader niet bediend? Ik zeg: ja, geweest.

117
00:11:39,872 --> 00:11:43,790
En, en hoe is het daarmee? Ik zeg:
nou hij is weer beter geworden.

118
00:11:43,880 --> 00:11:45,240
Hij is weer, hij is weer beter
geworden hij maakt het weer goed.

119
00:11:45,240 --> 00:11:49,140
Oh je bent niet thuis geweest hè? Nee.

120
00:11:49,140 --> 00:11:56,390
Je mag alsnog naar huis, want je vader is bediend
geweest en je kon niet wegens omstandigheden.

121
00:11:56,390 --> 00:11:59,310
Je mag alsnog, naar huis.

122
00:11:59,310 --> 00:12:05,180
Dus ik heb eh, ehm, ja… toen
heb ik er werk van gemaakt.

123
00:12:05,200 --> 00:12:11,330
Als Duitse moest ik zorgen dat ik een Duitse
pas kreeg, toen nog hè, direct na de oorlog.

124
00:12:11,330 --> 00:12:16,975
Toen ben ik naar Maastricht geweest en
zegt ie: ach maar zuster we hadden het wel

125
00:12:16,975 --> 00:12:26,770
kunnen sturen maar ja wat was er toentertijd
eh… in elk geval ehm, ehm ja mijn pas

126
00:12:26,770 --> 00:12:32,880
werd klaargemaakt en ik had toen geschreven:
nou ik ben bezig m’n eh m’n pas in orde

127
00:12:32,880 --> 00:12:37,873
te maken en als hij klaar is kom ik, jullie
zien wel wanneer ik verschijn want dat weet

128
00:12:37,873 --> 00:12:43,542
ik ook allemaal niet zo precies hè. Nou en
mijn pas was klaar ik dacht nou eh ik ga.

129
00:12:43,542 --> 00:12:51,490
Hè, en was het, was het bij die gelegenheid,
ja, en toen hadden ze toch, hadden

130
00:12:51,490 --> 00:12:58,760
we toch ehm… Duits geld kunnen krijgen
van ondergrondsen, hè, ondergrondsen.

131
00:12:58,760 --> 00:13:03,337
En die kreeg ik om in Duitsland
mijn reis verder te betalen want hier

132
00:13:03,338 --> 00:13:08,230
kon ik alleen maar tot de grens, hè.
Ik dacht ja wat, wat, wat doe ik?

133
00:13:09,100 --> 00:13:13,325
Ik dacht eh, tja, toen zei ik, d’r was
één, één heer was dat, zuster maar u zegt

134
00:13:13,420 --> 00:13:18,230
niet dat u het van mij hebt hè want anders
hang ik, hè. Ik zeg: ik zeg het niet.

135
00:13:18,740 --> 00:13:20,273
Nou ik zeg de een, tientje, ja.

136
00:13:20,273 --> 00:13:29,187
Eén tientje daar, één tientje… weet ik het waar,
nou en we kwamen bij de grens. Heb ik geld bij me?

137
00:13:29,188 --> 00:13:31,110
Zegt ze: nee. Hoe komt u dan verder?

138
00:13:31,110 --> 00:13:35,370
Ik zeg: tot de grens is het betaald
en aan de grens komen ze me halen.

139
00:13:36,030 --> 00:13:40,830
Ik zeg: dat mag… in oorlog liegen
mag, mag wel (ze lacht). Dus dan komen

140
00:13:40,830 --> 00:13:42,621
ze me halen ze kwam helemaal… ze
wist helemaal niet dat ik zou komen.

141
00:13:42,621 --> 00:13:48,090
Ik zeg: nou en aan de grens
komen ze me halen. Oh, oh.

142
00:13:48,090 --> 00:13:55,100
Nou en d’r waren twee, of
twee dames… voelen ze voelden.

143
00:13:55,370 --> 00:14:00,180
Ze voelden niks of ze wilden niks voelen maar ik
had er een tientje en die had ik ook een tientje.

144
00:14:00,350 --> 00:14:03,680
Ik dacht nou ja, om te zeggen
kleed je helemaal naakt, nou

145
00:14:03,680 --> 00:14:06,700
dat is wel een beetje veel maar
in elk geval: ik mocht gaan.

146
00:14:06,860 --> 00:14:13,800
Ik mocht gaan hè. Nou en ik kwam tegen een uur of
vier uur geloof ik zoiets was ik er was ik thuis.

147
00:14:14,280 --> 00:14:22,250
En ik belde op. En vader staat met z’n
zondagse pak aan. Ik zeg: hé vader!

148
00:14:22,250 --> 00:14:26,270
Ja ik heb, ik heb de hele dag
zo’n idee gehad dat je vandaag zou

149
00:14:26,270 --> 00:14:31,460
komen, toen heb ik maar mijn zondagse
pak aangetrokken (ze lacht). Ja.

150
00:14:31,460 --> 00:14:35,422
En op de terugweg was het niet, was ze
niet meer zo erg, toen waren ze niet meer

151
00:14:35,650 --> 00:14:40,680
zo eh, ik mocht geloof ik maar twee of drie
dagen mocht ik toen toch thuis blijven.

152
00:14:40,680 --> 00:14:44,890
Ik vond het toch wel fijn want al die tijd,
al die vier jaar, heb ik niemand gezien.

153
00:14:45,050 --> 00:14:47,620
Dat, ja eh, dat kon, kon gewoon niet.

154
00:14:47,620 --> 00:14:51,309
Zelfs die mensen die hier in Nederland
wonen die hebben, hebben ze,

155
00:14:51,310 --> 00:14:56,500
hebben ze ja eh niet kunnen spreken
zal ik maar zeggen, niet kunnen zien.

156
00:14:56,970 --> 00:15:02,810
En die hebben ook eh, ja,
ook heel veel moeten missen.

157
00:15:04,730 --> 00:15:07,710
Even stoppen zuster…

158
00:15:36,650 --> 00:15:43,550
Zuster Martha, ehm, werd er door
andere zusters eh ook op een bepaalde

159
00:15:43,550 --> 00:15:47,980
manier op gereageerd op het feit dat
u Duits was, door uw medezusters?

160
00:15:47,980 --> 00:15:48,680
Merkte u dat?

161
00:15:48,680 --> 00:15:52,310
Nou nee niet zoveel. Nee.

162
00:15:52,810 --> 00:15:56,390
Als ze wilden roddelen dan
deden ze het… zullen ze het

163
00:15:56,390 --> 00:16:00,350
wel achter m’n rug hebben
gedaan maar niet persoonlijk.

164
00:16:00,470 --> 00:16:08,230
Nee, en kijk eens eh dat ze d’r over
zouden roddelen is eigenlijk heel gewoon

165
00:16:08,230 --> 00:16:11,820
het is je land het is je, je dat kun
je, dat kun je toch niet goed vinden.

166
00:16:11,820 --> 00:16:18,995
Het is toch heel gewoon dat je d’r over
praat? Maar, niet waar ik d’r bij ben.

167
00:16:18,995 --> 00:16:20,012
Niet, niet eh niet… nee.

168
00:16:20,012 --> 00:16:25,470
Dat moet ik echt zeggen eh daar zijn ze toch
wel… eh ja wat je zo hier en daar toch wel opving

169
00:16:25,470 --> 00:16:33,540
hè, eh… dat deed je pijn, dat is zo, maar ehm
ik kan niet zeggen dat ze expres bij me kwamen

170
00:16:33,540 --> 00:16:41,374
om, om, om je te zeggen: hè moffen hè, die moffen
hè. Nou wel, als ze aan het praten waren dat

171
00:16:41,374 --> 00:16:47,075
ze zeggen: ah maar die moffen dan… Alleen dat,
dat scheldwoord moffen, dat deed me al pijn.

172
00:16:47,075 --> 00:16:52,130
Dan denk ik: ja, wat kan ik er
aan doen wat ik, ik, ik moet het

173
00:16:52,130 --> 00:16:57,450
alleen maar dragen, maar ik, ik kan
het, ik kan het niet verhelpen hè.

174
00:16:57,450 --> 00:17:02,640
En eh, zei u daar wat van tegen de
andere zusters, kon u daar over praten?

175
00:17:03,500 --> 00:17:09,540
Echt over praten heb ik nooit gedaan, dat
kon ik niet. Wat moet ik erover praten?

176
00:17:10,010 --> 00:17:12,856
Hè? Wat moet ik erover praten als
ze dan zeggen: hoe is het thuis?

177
00:17:12,856 --> 00:17:18,780
Dan zeg ik: ik weet het niet, want ze mogen niks
schrijven ze moeten altijd schrijven: het is goed.

178
00:17:19,540 --> 00:17:25,910
Hè, dat… je kon niet eerlijk schrijven alles
wat, alles wat of ik schreef, dat moest

179
00:17:25,910 --> 00:17:32,140
ik zo opschrijven eh ja ik maak het nog
goed ik denk veel aan jullie en eh hier, hier

180
00:17:32,140 --> 00:17:38,020
is het wel best om uit te houden en… dat
wordt aan de grens door de Duitsers gelezen.

181
00:17:38,380 --> 00:17:41,990
Want als ik teveel zei dan kon ik ook nog
in het concentratiekamp gaan want ik moest

182
00:17:41,990 --> 00:17:46,820
zelf ook zo voorzichtig zijn met, met, met
wat ik doe of wat ik zeg of wat ik schrijf.

183
00:17:47,810 --> 00:17:54,260
Ze zullen mij niet niet aange...geven.
Als ik zoiets gezegd zou hebben.

184
00:17:54,300 --> 00:18:04,790
Maar eh ik bedoel eh… eh nee, nee dat eh echt
eh, persoonlijk, persoonlijk tegen mij? Nee.

185
00:18:04,790 --> 00:18:10,040
En eh bent u in die oorlogstijd
bent u eh vaak bang geweest?

186
00:18:12,860 --> 00:18:14,680
Nou, niet zo veel.

187
00:18:14,680 --> 00:18:17,210
Kunt u daar wat meer over
vertellen hoe dat voor u was?

188
00:18:17,210 --> 00:18:21,360
Ja, maar luister ‘ns eh bang
ben ik niet zozeer geweest,

189
00:18:21,790 --> 00:18:27,540
dat er zoveel mensen moesten…
moesten eh, sterven, waarom?

190
00:18:27,540 --> 00:18:29,510
Omdat mijn land het deed.

191
00:18:29,510 --> 00:18:34,550
En als ik nou getroffen wordt door
een granaat en ik moet ook gaan, dan

192
00:18:34,550 --> 00:18:40,790
ben ik een van de velen die, die voor
het land sterven laat ik zo zeggen.

193
00:18:40,790 --> 00:18:46,510
Ja, dat dat deed ik toch niet voor het land
sterven, dat, dat… want eh ik er helemaal niet op eh

194
00:18:46,510 --> 00:18:54,070
kijk ‘ns, dat is eh… Als het je eigen, ja hoe moet
ik het zeggen, voor je land het is je land en je,

195
00:18:54,070 --> 00:19:04,450
je voelt mee maar eh… ja eh… je kunt niet voor
iemand sterven voor iets waar je niet achter staat.

196
00:19:04,450 --> 00:19:06,650
Ik stond er niet achter die oorlog.

197
00:19:06,650 --> 00:19:11,080
Dus ik heb het altijd al was
ik tegen hè. Hoe kan ik nou

198
00:19:11,250 --> 00:19:14,580
eh zeggen nou ik vind het zo
jammer dat Duitsland verliest?

199
00:19:14,580 --> 00:19:19,780
Kon ik, dat kon ik toch niet zeggen? Want je
zag toch die ellende wat ze, wat ze uithaalden?

200
00:19:19,890 --> 00:19:29,070
Dat ze die miljoenen, die, die eh Joden
vergasten en, en dat ze eh ja… hè.

201
00:19:29,070 --> 00:19:33,910
Dat, dat daar kun je… dat is toch
verkeerd dan kun je toch niet goed zeggen?

202
00:19:34,060 --> 00:19:36,080
U, u woonde in een klooster.

203
00:19:36,080 --> 00:19:43,430
Eh hoeveel merkte u in het klooster
hoeveel hoorde u van wat er eh buiten

204
00:19:43,430 --> 00:19:48,040
in Roermond gebeurde of wat er elders
in Nederland of in Duitsland gebeurde?

205
00:19:48,040 --> 00:19:51,850
Hoe kreeg u nieuws of hoe…
kunt u daar wat over vertellen?

206
00:19:51,850 --> 00:19:55,000
Ja hadden we krant of
hadden we niet krant?

207
00:19:55,000 --> 00:19:58,790
Ik geloof dat het nog in de tijd
was dat we nog niet een kranten

208
00:19:58,790 --> 00:20:02,110
mochten lezen omdat d’r allemaal van
die lelijke dingen d’r in stonden,

209
00:20:02,110 --> 00:20:06,710
hè. En je moest het geweten van
de zusters een beetje sussen, hè?

210
00:20:06,780 --> 00:20:10,974
Want iedereen was ook niet even ontwikkeld
om het in te zien, om het te begrijpen

211
00:20:11,090 --> 00:20:15,270
wat er aan de hand is hè. Dan zeggen
ze: nou doe de kranten, doe die maar

212
00:20:15,270 --> 00:20:19,260
weg da’s toch maar, ’t is toch allemaal
wordt gecensureerd door de Duitsers.

213
00:20:19,360 --> 00:20:22,030
En da’s… echt waar kan
het toch nooit zijn.

214
00:20:22,200 --> 00:20:27,180
Hè. Dat, dat zat eracht… dat zat erachter,
dus je miste het eigenlijk niet zozeer.

215
00:20:27,180 --> 00:20:31,240
Alles wat je zo opving: o heb je
dat gehoord, heb je dat gehoord?

216
00:20:31,240 --> 00:20:34,882
En dat hoor… dat hoorde je,
hè. Dat hoorde je van, van

217
00:20:34,930 --> 00:20:39,260
mond tot mond, wat, wat eh
wat er zo buiten gebeurde.

218
00:20:40,380 --> 00:20:41,920
Maar eh…

219
00:20:41,920 --> 00:20:49,370
Hoorde u, want u was portier, eh hoorde eh… kreeg
u meer informatie van wat er buiten gebeurde?

220
00:20:50,460 --> 00:20:53,080
Dat durfden ze toch niet,
dat, dat durfden ze toch niet.

221
00:20:53,080 --> 00:20:59,210
Ze zouden tegen mij toch niet iets, iets
verteld hebben wat tegen de Duitsers is.

222
00:20:59,210 --> 00:21:05,090
Dat doe je, uit piëteit doe je dat
dan niet want die persoon is een

223
00:21:05,090 --> 00:21:09,290
Duitser en als je de lelijke dingen
aan vertelt dan doe je iemand pijn.

224
00:21:09,290 --> 00:21:16,760
Hè, dat is, dat is toch heel logisch. En om
dat te vermijden, vertel je het gewoon niet.

225
00:21:16,980 --> 00:21:18,025
Dus dan weet je het ook niet.

226
00:21:19,200 --> 00:21:22,920
Maar als je dan zoiets
opving, dat en dat, d’r werd

227
00:21:22,920 --> 00:21:26,150
toch wel over gepraat, nou,
nou dan ving ik het wel op.

228
00:21:26,580 --> 00:21:31,110
Ja, ik dacht: och is het alweer zo
ver? Ach gut hebben ze weer dat gedaan?

229
00:21:31,110 --> 00:21:38,960
En die, eh die, die dat ze ineens ja hoe noem je
dat die eh, die eh, die nacht in Amsterdam dat

230
00:21:38,960 --> 00:21:45,900
ze alle Joden de eh… Ja als je dat ’s morgens
hoort dan zeg je nou eh, heb je dan nog hersens?

231
00:21:45,900 --> 00:21:52,370
Is, dat is toch niet meer normaal? Dat
kún je toch niet goedvinden? Ja en…

232
00:21:53,510 --> 00:21:59,730
Heeft u, heeft u tijdens de oorlog
ook te maken gehad met Joden?

233
00:21:59,730 --> 00:22:00,160
Eh nee.

234
00:22:00,160 --> 00:22:00,770
Nee.

235
00:22:01,820 --> 00:22:09,370
Want in… want ik ben in vijfen… in
vijfen…veertig, in ‘45 ben ik naar Roermond

236
00:22:09,370 --> 00:22:15,860
gekomen en ik ben tot ’55, bijna ’56,
bijna ’56, ben ik in Roermond geweest.

237
00:22:15,880 --> 00:22:24,820
En in die tussentijd was het hele vooroorlogs
gebeuren is gebeurd hè. En daarna ben ik eh, ja

238
00:22:24,820 --> 00:22:29,629
ik heb verschillende huizen gehad hoor, dat is
eh, dan is die ziek geworden en dan heeft die, dan

239
00:22:29,630 --> 00:22:33,900
heeft die het aan d’r benen die kan niet meer
zo goed lopen en dan is… om welke reden dan ook.

240
00:22:33,900 --> 00:22:38,609
Ik heb verschillende huizen
gehad hè. En eh één keer toen was

241
00:22:38,610 --> 00:22:42,920
ik ook in Gullepe oh dat was
ook Gullepe ja, was ook Gullepe.

242
00:22:43,470 --> 00:22:52,550
Ehm, het was een klein huis en dat is
wat ik vertelde, dat ehm, eh… dat die

243
00:22:52,550 --> 00:22:57,360
zuster van het washuis naar de missie
ging en dat ze dan geen wasvrouw

244
00:22:57,360 --> 00:23:03,090
konden krijgen en dat ik dan zor… dat
ik dan zei: dan doe ik, doe ik het wel.

245
00:23:03,090 --> 00:23:09,020
Maar daar was het zo de gewoonte,
Gullepe is niet zo groot hè, dorp, klein

246
00:23:09,020 --> 00:23:15,290
stadje Als d’r iemand overleden is,
dan riepen een zuster om af te leggen.

247
00:23:15,950 --> 00:23:22,530
Hè, en eh… nou ja het eerste wat ik eh, wat ik
dan met een overledene in aanraking kwam dat was

248
00:23:22,530 --> 00:23:29,030
dan, die oude man die overleden is en die was
die nacht ook overleden, hè, en dat is echt als

249
00:23:29,030 --> 00:23:35,810
ik dat denk da’s toch ook maar… drie deuren
verder, had zij een kamer want zij sliep en dan

250
00:23:35,810 --> 00:23:40,566
klopte ik even en dan kwam ze ook hè. Nou en ik
zeg: kom maar gauw ik denk dat het afgelopen is.

251
00:23:41,180 --> 00:23:50,460
Eh dat het gauw afgelopen zal zijn. Nou
ik eh, ehm ik kom terug: die was dood.

252
00:23:50,460 --> 00:23:51,590
Och… ik vond het zo erg.

253
00:23:51,590 --> 00:23:56,060
De eerste keer dat ik dan moest… bij
een stervende moest waken, dat hij

254
00:23:56,060 --> 00:24:01,730
zo door, uit mijn handen glipte hè.
En toen zegt ze: ehm, ach het is niet

255
00:24:02,200 --> 00:24:05,760
erg hoor… gisteren is zijn familie nog
geweest ze hebben afscheid genomen.

256
00:24:05,760 --> 00:24:11,570
En, die man had kanker hij was, had ‘em
helemaal doorgelegen, het is zo een verlossing

257
00:24:11,570 --> 00:24:16,180
uit z’n lijden dat ie eindelijk van het lijden
verlost is hè. En toen vond ik eigenlijk,

258
00:24:16,180 --> 00:24:22,108
ja dat, dat deed mij eigenlijk goed om dat
te horen dat ie uit z’n lijden verlost is

259
00:24:22,109 --> 00:24:26,750
want hij was van achter naar buiten, van
achter naar helemaal doorgelegen hè. En toen

260
00:24:26,750 --> 00:24:31,040
zegt ze: geef me de… kom maar hier zo, ik
heb je water, hier heb je… ga maar wassen.

261
00:24:32,140 --> 00:24:36,590
Hè? Voor de eerste keer moest ik een
dooie man, een dood mens aanpakken.

262
00:24:36,590 --> 00:24:38,920
En ik moest hem wassen,
ook weer zoiets.

263
00:24:38,920 --> 00:24:43,560
En de volgende keer was er een, een in
de stad in eh ja in het dorp was iemand

264
00:24:43,560 --> 00:24:47,459
overleden, hè, Martha kun jij meegaan
met die zuster met die verpleegster?

265
00:24:47,500 --> 00:24:54,420
Kun jij meegaan want er is iemand overleden.
Zeg ik: ja want eh… jij kunt het wel aan.

266
00:24:55,020 --> 00:25:01,320
Dus ik had voortaan het baantje, als er in het
dorp iemand overleden is, dat Martha moest helpen.

267
00:25:01,320 --> 00:25:04,380
En was dat later in Roermond ook
zo dat u dat soort dingen ook deed?

268
00:25:04,380 --> 00:25:10,080
Nee, nee, nee dat is Roermond dat is
weer, dat is weer eh… vóór dat is… ik ben

269
00:25:10,080 --> 00:25:15,840
eerst in Roermond geweest en nee, ben eerst
in Gullepe geweest ja en naderhand… ja.

270
00:25:16,340 --> 00:25:22,509
En dan en naderhand, maar nu was het zo,
Martha ehm d’r is iemand overleden eh ga maar.

271
00:25:22,510 --> 00:25:30,770
En die we waren bij het huis en die moeder
die staat daar voor de deur: En eh… en

272
00:25:30,770 --> 00:25:36,070
wij hebben nooit iets gehad en waarom doet
u dat nou en… En op z’n, op z’n Limburgs.

273
00:25:36,600 --> 00:25:40,040
Ik zeg: ja wat vertelt ze nou toch
allemaal, wat vertelt ze allemaal?

274
00:25:40,040 --> 00:25:41,680
En dan zegt ze: ja kom ‘ns
kijken kom ‘ns, kom ‘ns kijken.

275
00:25:41,680 --> 00:25:49,900
Ik zeg: nou ik veronderstel dat ik een
zieke, ziek iemand zou vinden hè. Hij doet

276
00:25:49,900 --> 00:25:53,589
het…dat la…het laken deed ik… ik dacht
wat is dat voor een geraamte op het laken?

277
00:25:53,589 --> 00:26:00,820
Doe dat laken open, had die jongen van achttien
jaar zich opgehangen. Blauwe tong eruit.

278
00:26:00,820 --> 00:26:10,661
(Ze zucht) En toen zei ik: zuster
dat moest je nooit meer doen.

279
00:26:10,662 --> 00:26:15,820
Ik zeg: dat moet je nooit meer doen, je moet
het mij nooit meer aandoen. Zeg het eerst.

280
00:26:15,820 --> 00:26:20,370
Zeg eerst wat je te zien krijgt. Ik zeg: dan
ben je erop voorbereid maar niet zo plotsklaps.

281
00:26:20,370 --> 00:26:20,789
Maar je hebt toch
gehoord wat we zeiden?

282
00:26:20,789 --> 00:26:27,190
Je hebt toch… ze hebben d’r toch over… Ik zeg:
jullie waren aan het Limburg kallen, dat verstond

283
00:26:27,190 --> 00:26:32,320
ik toch niet ik versta geen Limburgs toen tenminste,
toen, toen kon ik, toen verstond ik nog niks.

284
00:26:32,320 --> 00:26:37,920
Naderhand ook nog niet ik heb dat echte Limburgse,
nou je leert wel wat ook want ik ben eh zeven

285
00:26:37,920 --> 00:26:42,790
jaar in Huize Nazareth geweest waar de kinderen
allemaal Limburgs praatten hè. Dus eh dat wel.

286
00:26:42,790 --> 00:26:45,490
Maar eh ik zeg: dat
moet je nooit meer doen.

287
00:26:45,490 --> 00:26:50,710
Als er iets is dan moet je, dan moet
je het van te voren zeggen, ja. En…

288
00:26:50,710 --> 00:26:56,560
Ik wil nog eerst eh terug naar de tijd
in eh Roermond, hè, dus dat was in Gulpen.

289
00:26:56,560 --> 00:27:01,660
Ehm, in die oorlogstijd,
hoorde u ook weleens iets

290
00:27:01,660 --> 00:27:04,159
van zusters in andere
huizen hoe het daarmee ging?

291
00:27:04,160 --> 00:27:11,086
Nou, niet veel ja je hoorde dat er een bom
gevallen is en dat er een paar zusters,

292
00:27:11,390 --> 00:27:20,400
ja dat eerste huis van mij… dat was het
schoolhuis in Venlo, het schoolhuis in

293
00:27:20,400 --> 00:27:28,250
Venlo nou daar ben ik vier jaar geweest
en toen werd ik verplaatst naar Gullepe.

294
00:27:30,200 --> 00:27:32,840
En ehm…

295
00:27:34,320 --> 00:27:39,510
Ehm, toen u in Roermond zat, hoorde u toen ook
weleens hoe dat het met de zusters in Venlo ging?

296
00:27:39,510 --> 00:27:47,850
En toen zijn ze, eh de… Venlo is
gebombardeerd en dertien zusters zijn dood.

297
00:27:48,300 --> 00:27:54,370
En ze zijn van te voren, dat, dat hebben
ze doorgeseind, hebben ze hier in Nederland

298
00:27:54,370 --> 00:28:03,240
geseind… eh de Belgen nee de Engelsen die
komen, zal ik maar zeggen, dinsdagochtend

299
00:28:03,240 --> 00:28:08,840
komen ze, eh jullie huis bombarderen
want ze zeggen dat er Duitsen in zitten.

300
00:28:08,930 --> 00:28:10,780
En toen zeggen ze: d’r
zitten geen Duitsen in.

301
00:28:10,780 --> 00:28:15,480
Ik zeg: moeder, ga weg want ze komen, ze
komen, ze komen je bombarderen de Engelsen

302
00:28:15,480 --> 00:28:18,920
komen bombarderen want ze zeggen de Engelsen
zitten er, de Duitsers zitten hierin.

303
00:28:18,920 --> 00:28:23,310
Nee onze Lieve Heer zal ons wel
beschermen. Dus ze bleven zitten.

304
00:28:23,310 --> 00:28:27,850
En de Engelsen kwamen en ze
bombardeerden het huis en dertien zusters

305
00:28:27,850 --> 00:28:31,520
waren dood en die zijn toen bij
ons in Huize Nazareth begraven.

306
00:28:32,500 --> 00:28:36,309
Het had niet gehoeven. Kijk, die
dingen die hoorde je naderhand.

307
00:28:36,310 --> 00:28:42,330
En ook, je hoorde naderhand ook dat in het
ziekenhuis in Eindhoven, daar was ook zo’n geval,

308
00:28:42,580 --> 00:28:47,328
dat er ook een granaat gevallen is en dat
er één of twee of drie zusters getroffen is.

309
00:28:47,329 --> 00:28:53,225
Ja maar zuster die, die, die, die dingen die
vliegen overal, dat moet je maar treffen hè. Maar

310
00:28:53,225 --> 00:29:00,740
dat van hè van Venlo, dat was niet nodig geweest
en heeft die, die eh dat ene meisje dat was

311
00:29:00,740 --> 00:29:07,030
een Venlose en de vader die was eh, journalist,
die kwam zijn dochter nog uit de puin halen.

312
00:29:07,040 --> 00:29:10,220
Die leefde toen nog, die
leefde die heeft het overleefd.

313
00:29:10,220 --> 00:29:15,003
Maar hij heeft zijn dochter wel uit het puin, eh
uitgehaald na die bombarderen, na het bombarderen.

314
00:29:15,003 --> 00:29:20,730
Want, dat, als, als en die overste…
onze Lieve Heer zal ons wel beschermen.

315
00:29:20,730 --> 00:29:27,000
Ja, ja, ja, dan heb je ook geen luchtalarm nodig
om te zeggen: mensen gaan jullie naar de kelder.

316
00:29:27,080 --> 00:29:28,970
Ja, ja het is toch zo.

317
00:29:28,970 --> 00:29:33,580
Kijk als je zo eh, eh onze Lieve Heer zal
ons wel beschermen, onze Lieve Heer wil ook…

318
00:29:33,580 --> 00:29:39,780
dat je de dingen gebruikt die je gegeven
worden, hè, die bestaan er ook niet voor niks.

319
00:29:41,490 --> 00:29:44,140
De sirene die gaat ook niet voor niks.

320
00:29:44,140 --> 00:29:48,270
De schuilkelders zijn er ook niet voor niks
die zijn allemaal om de mensen te beschermen.

321
00:29:49,160 --> 00:29:51,330
Hè, kijk en als ze dan zeggen:
onze Lieve Heer zal ons wel

322
00:29:51,330 --> 00:29:56,970
beschermen ja, ja… En wat konden
wij doen als, als… onderdaan?

323
00:29:57,390 --> 00:29:59,440
Doen wat de overste zegt.

324
00:30:00,470 --> 00:30:05,090
En hoe was de overste van uw huis, hoe was…
hoe was die overste onder de omstandigheden?

325
00:30:05,090 --> 00:30:05,367
Goed.

326
00:30:05,367 --> 00:30:07,640
Kunt u daar wat over
vertellen over haar?

327
00:30:07,640 --> 00:30:08,040
Nou daar kan ik eigenlijk niet…

328
00:30:08,040 --> 00:30:09,430
Hoe ze heette of…

329
00:30:09,430 --> 00:30:16,880
Nee dat kan ik eigenlijk niet veel vertellen maar
ik weet wel dat ze begrip had… voor mijn situatie.

330
00:30:16,900 --> 00:30:22,400
Daar had ze wel begrip voor hè. En dat
ook gezegd wordt: ja, o die zuster, die

331
00:30:22,400 --> 00:30:27,110
zuster die, die, die praat tegen, tegen
Martha, van eh, ja tegen de Duitsers

332
00:30:27,110 --> 00:30:30,574
dan hè, en die werd op het matje geroepen:
zeg is dat zo dat je dat… Maar ik

333
00:30:30,574 --> 00:30:36,000
zeg ja maar ik zeg, toen zeg ik… nee
dat is ook… dat heeft ze niet gedaan.

334
00:30:37,590 --> 00:30:43,200
die zal het wel, die zal wel,
gepraat hebben maar niet tegen mij.

335
00:30:43,450 --> 00:30:49,960
Hè, dus ze heeft mij geen pijn gedaan. Maar
dan wordt het weer doorgegeven, hè, wat niet.

336
00:30:49,960 --> 00:30:53,910
Maar die was erg maar ik bedoel dat
die overste direct erop af ging: dat,

337
00:30:53,910 --> 00:30:57,350
dat mag jij niet, jij mag Martha d’r
niet op aanspreken wat de Duitsers

338
00:30:57,350 --> 00:31:02,840
doen, dat is eh… zij is ook maar
hier eh, hè. Wat kan ik daaraan doen?

339
00:31:02,840 --> 00:31:06,910
Wat kon ik eraan doen?

340
00:31:06,910 --> 00:31:13,630
En toen de oorlog afgelopen was, toen zei ik
eh… nee ik eh, wat, wat allemaal, wat Duitsland

341
00:31:13,630 --> 00:31:20,650
allemaal gedaan heb en, en die oneerlijkheid
en het bedriegen en eh, dat, dat is mijn land

342
00:31:20,650 --> 00:31:28,330
niet, ik ben zo heel anders ik ben… eh… ik… En
ik ben vanaf dertien jaar ben ik al in Nederland,

343
00:31:28,330 --> 00:31:34,290
ik ben vernederlandst, ik ben op school geweest
ik ben, eh… ik ben zolang in het klooster…

344
00:31:34,290 --> 00:31:42,000
altijd in met… Dus ik ben vernederlandst, hè.
Kijk dat je dat… geweest bent, ja dat heb ik

345
00:31:42,000 --> 00:31:50,460
van… dat, dat ben je zo, dat ben je zo geboren
hè ik was d’r wel bij (ze lacht) maar eh, ja…

346
00:31:50,460 --> 00:31:55,860
Maar ik bedoel daar, daar, daar kun je niks
aan doen maar, hoe denk je d’r naderhand over?

347
00:31:55,860 --> 00:31:59,010
En nu denk ik: wat Duitsland
heeft gedaan is verkeerd geweest.

348
00:31:59,010 --> 00:32:02,940
Dat is ten ene male verkeerd
geweest, hè. Maar dat het

349
00:32:02,940 --> 00:32:07,440
mijn oorspronkelijke land
is geweest, dat is een feit.

350
00:32:07,440 --> 00:32:10,290
Dat, dat is nou eenmaal zo.
Dat moet je aanvaarden.

351
00:32:10,290 --> 00:32:15,810
Maar ik ben blij dat ik Nederlander ben
geworden en dat ik nu met alles gewoon met,

352
00:32:15,810 --> 00:32:21,850
met verkiezingen en met vergaderingen en
eh… ik ken de taal en ik ben hier ook nog

353
00:32:21,850 --> 00:32:25,281
op school geweest dus ik heb nog die taal
ook een beetje goed, goed kunnen lezen.

354
00:32:25,320 --> 00:32:29,190
En nou ik zou je niet graag hier dat,
dat van mij kunnen laten lezen hoeveel

355
00:32:29,190 --> 00:32:33,908
fouten dat erin zitten, maar (ze lacht),
maar ik bedoel… ik, ik kan het wel

356
00:32:33,940 --> 00:32:37,980
lezen, hè, maar ik zou het niet graag
echt een deskundige, zo’n briefje kunnen

357
00:32:37,980 --> 00:32:41,832
lezen, zegt ie: nou, nou, nou, nou, nou
hè, hoeveel klassen heeft ze gehad?

358
00:32:41,832 --> 00:32:49,110
(ze lacht) Hè? Hè dan ja dan schrijf je klein en
dan is er weer een haakje teveel en eh zoiets.

359
00:32:49,110 --> 00:32:57,670
Maar eh, maar ik ben zo en nu ben ik
zo lang in het klooster en, nou ja… ik…

360
00:32:57,670 --> 00:33:03,029
Hoe was ehm, de sfeer onderling met uw medezusters
in Roermond hoe was die sfeer onderling?

361
00:33:03,030 --> 00:33:03,490
Goed.

362
00:33:03,490 --> 00:33:05,806
Kunt u daar wat over
vertellen, hoe het was samen?

363
00:33:05,980 --> 00:33:11,100
Ja, ja maar luister daar kan ik niet veel
over vertellen, we waren allemaal gespannen hè.

364
00:33:11,280 --> 00:33:18,440
Iedereen, iedereen had laten we zeggen één
had familie wonen in, in eh… hoe moet ik het

365
00:33:18,440 --> 00:33:23,830
zeggen, in Limburg, de andere had ze wonen in
eh, familie wonen in Groningen, bijvoorbeeld.

366
00:33:23,830 --> 00:33:28,050
Ja, en… welke familie
moet je nou vertellen?

367
00:33:28,190 --> 00:33:33,570
Daar is wat en daar is wat, hè, want ze
zaten, Duitsers zaten eigenlijk overal.

368
00:33:34,150 --> 00:33:36,800
En praatte je daarover met elkaar?

369
00:33:37,270 --> 00:33:46,789
De zusters misschien wel. Maar ik niet. Wat moet
ik daarover praten? Wat moet ik d’r over praten?

370
00:33:46,790 --> 00:33:52,100
Ik wist van Duitsland niks meer,
juist wat zo gespannen is, wat die

371
00:33:52,100 --> 00:33:57,911
spanning bracht, hè, van eh… dat,
dat, dat krijg… kreeg je niet mee.

372
00:33:57,912 --> 00:34:00,560
Dat kreeg je niet mee van Duitsland.

373
00:34:04,580 --> 00:34:09,500
Hè dus daarom het is eh, van mij werden ze
niet veel wijzer want ik wist zelf niks.

374
00:34:09,500 --> 00:34:11,370
Ze mochten toch niks schrijven.

375
00:34:11,720 --> 00:34:18,840
Maar eh, kon u met de andere zusters praten
over hun zorgen over wat zij beleefden?

376
00:34:18,840 --> 00:34:20,520
Kon u met hen praten?

377
00:34:21,340 --> 00:34:25,650
Nou, daar ben ik veel te gesloten
voor. Dat, dat kon ik niet.

378
00:34:26,520 --> 00:34:31,410
Dat, dat, dat kon ik niet en dan… dan
mijn leed nog geven aan een andere

379
00:34:31,410 --> 00:34:36,410
terwijl de anderen ook eh laten we
het zeggen, van die boerderij helemaal

380
00:34:36,410 --> 00:34:42,110
afgebrand is, hè. Ja wat, wat moet ik,
wat moet ik zo’n mens nou troosten?

381
00:34:42,860 --> 00:34:48,990
Hè, en de Duitsers hebben het
gedaan. Wat moet je dan zeggen?

382
00:34:48,990 --> 00:34:55,950
Ach wat erg, sterkte hoor, da’s het enigste wat
je dan kan zeggen, sterkte hoor. ’t Is erg.

383
00:34:55,950 --> 00:35:02,132
Maar echt troosten, woorden, je hebt
geen woorden voor zoiets, dan moet

384
00:35:02,132 --> 00:35:07,590
je zoveel, moet je zoveel verwerken
eh van eh, ja al wat er gebeurd is.

385
00:35:07,590 --> 00:35:13,360
Je ziet dat het verkeerd is, je keurt
het ook niet goed, je moet het dragen.

386
00:35:13,660 --> 00:35:21,620
En je bidden eh… hoe heet dat tegenwoordig,
niet klagen maar dragen en bidden om kracht.

387
00:35:21,930 --> 00:35:23,560
Dat heb ik menig keer gedaan.

388
00:35:23,560 --> 00:35:29,040
[De interviewer overlegt ondertussen met
iemand] Dat heb ik menig keer gedaan.

389
00:35:29,170 --> 00:35:36,330
Niet klagen maar dragen en bidden om kracht.
Anders was ik er niet zo uit de strijd uitgekomen.

390
00:35:37,480 --> 00:35:41,710
En waar had u kracht voor nodig
kunt u dat wat meer vertellen?

391
00:35:41,710 --> 00:35:47,360
Mijn kracht is de Heer, mijn
kracht is mijn geloof hè.

392
00:35:47,360 --> 00:35:51,760
Maar kunt u wat vertellen van waar u die
kracht voor nodig had, wat moeilijk voor u was?

393
00:35:56,680 --> 00:36:05,080
Alleen dat al, dat mijn land, dat mijn
land het doet. En mijn land dat ben ik, hè.

394
00:36:05,300 --> 00:36:08,380
En dat die dan zoiets doet,
hoe kun je het zoiets doen.

395
00:36:08,380 --> 00:36:15,530
Je ziet dat en zoveel mensenlevens en zoveel,
eh… ouders en zoveel Joden die vergast worden.

396
00:36:16,310 --> 00:36:19,200
En dat doet mijn land, doet dat.

397
00:36:19,280 --> 00:36:28,780
Joh je spuugt ervan dat kan ik, oh dat kan ik… hè.
Wat moet je daarvan zeggen? Mijn land doet dat.

398
00:36:28,980 --> 00:36:30,250
En dat keur je af.

399
00:36:30,250 --> 00:36:34,530
Maar het gebeurt en je ziet
het met open ogen en je

400
00:36:34,530 --> 00:36:38,382
moet het dan… Je kunt het
niet ontkennen want het is zo.

401
00:36:38,382 --> 00:36:43,930
Ja en waar haal je de
kracht vandaan, m’n gebed.

402
00:36:43,930 --> 00:36:48,600
De Heer heeft mij geholpen en zo werd
ook gezegd: God geeft kracht naar

403
00:36:48,600 --> 00:36:54,860
kruis, Hij laat je wel veel doormaken,
veel dragen, maar nooit teveel.

404
00:36:55,310 --> 00:37:00,610
Precies altijd dat je het net kunt
dragen. En ik heb het kunnen dragen.

405
00:37:02,070 --> 00:37:05,262
Ik heb ook wel gebeden ook
dat ik sterk mag zijn om het,

406
00:37:05,263 --> 00:37:10,030
om heelhuids en ongeschonden
weer tevoorschijn mocht komen.

407
00:37:11,530 --> 00:37:19,142
En ik heb ook geen eh… ja… in Duitsland
heb ik… één, één, twee nichten heb ik.

408
00:37:19,143 --> 00:37:23,150
Nee één nicht, heb ik nog wonen in
Duits… Ik heb, omdat ik te vroeg uit

409
00:37:23,150 --> 00:37:26,380
Duitsland werd wegge…, dus ik ken
die nichten en neven allemaal niet.

410
00:37:26,380 --> 00:37:32,540
Wat ik heb, dat is een broer en een zus,
die Annie en die Theo, die zijn hier in

411
00:37:32,540 --> 00:37:39,030
Nederland getrouwd en die hebben alle twee
ge… eh… een gezin gehad van vier kinderen.

412
00:37:39,230 --> 00:37:42,900
De ene drie meisjes en één
jongen en de andere, eh wat

413
00:37:42,900 --> 00:37:46,346
heeft die, eh twee jongens,
twee jongens en twee meisjes.

414
00:37:46,550 --> 00:37:54,170
Nou, en dat zijn nou de familie die ik heb, van
mijn echte, omdat ze hier in Nederland zijn geweest.

415
00:37:55,260 --> 00:38:03,780
Ja, en voor de rest… En, en, en ook hun
zijn… eh wij, wij zijn gewoon vernederlandst.

416
00:38:03,830 --> 00:38:10,190
Die kinderen zijn hier geboren en, en getogen
en, en opgevoed die zijn… eh al twee zijn

417
00:38:10,190 --> 00:38:16,360
onderwijzeres geworden de één is bij de water- en
wegenbouw was ingenieur en, eh ze maken het goed.

418
00:38:16,360 --> 00:38:20,430
Wij zijn alle… opa’s
en oma’s hoor, ja.

419
00:38:20,430 --> 00:38:38,300
Ehm… [De interviewer overlegt met
iemand] Ehm, u zei net dat het eh voor

420
00:38:38,300 --> 00:38:43,870
u eh zo moeilijk was wat, om te zien
wat uw land deed, hè, dat u daar…

421
00:38:44,120 --> 00:38:44,450
Ja.

422
00:38:44,450 --> 00:38:45,711
dat u daar heel veel moeite mee had.

423
00:38:45,711 --> 00:38:52,620
Eh, waren er mensen waar u daarmee over
kon praten of was u daar alleen mee?

424
00:38:52,620 --> 00:38:54,450
Kunt u daar iets over vertellen?

425
00:38:54,480 --> 00:39:01,060
Daar was ik alleen mee. Kon ik niet over
praten. Met wie, kon… moest ik praten?

426
00:39:01,060 --> 00:39:05,600
Ik was alleen, Duitse,
tussen alle Nederlanders.

427
00:39:05,750 --> 00:39:11,370
En je zag wat Duitsland deed, hè, dat
ze de, de Joden en, en vergassen en,

428
00:39:11,370 --> 00:39:15,860
en als je geen ja zei dan oh dan kreeg
je de kogel en, en, en dat allemaal.

429
00:39:16,730 --> 00:39:22,330
Eh, met wie moet je daar praten
met wie moet je dat… Alleen

430
00:39:22,330 --> 00:39:26,947
zwijgen, en bidden Lieve Heer,
geef me kracht om het te dragen.

431
00:39:28,460 --> 00:39:32,540
Want dat is te erg, dat is als
je dat nadenkt dan, dan is zoiets

432
00:39:32,540 --> 00:39:38,680
eigenlijk te erg, dat kun je niet…
En vooral eh… weet je omdat je

433
00:39:38,680 --> 00:39:42,710
eigen land het doet dat kun je niet…
een ander voelt dat niet zo aan.

434
00:39:43,340 --> 00:39:50,600
Ik kan wel zeggen wat is dat erg, dat dat
gebeurt maar ik geloof… omdat ik Duitse

435
00:39:50,600 --> 00:39:57,120
was, mijn persoon als Duitse voelt dat
anders aan, dan jullie hier Nederlander.

436
00:39:57,430 --> 00:40:04,829
Jullie zeggen: jullie dit, jullie dat, jullie
dat, hè. En ik zeg: mijn land heeft dat gedaan.

437
00:40:04,830 --> 00:40:08,970
Ik, mijn land. Niet
ik, maar mijn land.

438
00:40:08,970 --> 00:40:12,530
Hetzelfde bloed wat er stroomt, dat
Duitse bloed wat in mijn aderen stroomt.

439
00:40:12,530 --> 00:40:17,180
Ik heb, dat, dat is dichter…
dichterbij kun je bijna zeggen.

440
00:40:17,180 --> 00:40:24,470
Dichterbij, hè. En daar kun je eigenlijk
niet over praten dan, bidden en zwijgen.

441
00:40:24,470 --> 00:40:27,640
Heeft u daar later ook niet met,
met anderen nog over kunnen praten?

442
00:40:27,640 --> 00:40:35,240
Nee, nee, nee. Ik had wel de, wel, wel, wel… ehm,
ja, die zeg maar aangeboden hadden om te praten.

443
00:40:35,260 --> 00:40:37,307
Maar ik ben eigenlijk
geen mens om te praten.

444
00:40:37,308 --> 00:40:44,860
En vooral voor deze gevoelige
dingen, eh… dan, dan… nee.

445
00:40:44,860 --> 00:40:47,386
Dan zeg ik: ach Lieve Heer,
ge hebt altijd voor me

446
00:40:47,387 --> 00:40:51,370
gezorgd, gezorgd voor mijn
laatste levensjaren ook nog.

447
00:40:51,370 --> 00:40:53,420
Het is goed zo wat we ge gedaan hebt.

448
00:40:53,420 --> 00:41:00,050
Ook die jaren die door moesten worstelen, ik
ben d’r doorgekomen met de kracht van God.

449
00:41:00,330 --> 00:41:02,930
Want alleen kun je…
alleen is het zwaar.

450
00:41:02,960 --> 00:41:03,411
Is, is uw… [De interviewer
krijgt te horen dat de tape op is]

451
00:41:03,411 --> 00:41:03,530
Heel even want ik heb nog een
belangrijke vraag (ze lacht).

452
00:41:03,530 --> 00:41:11,129
O ja? Als het maar niet te,
te bela… niet te zwaar is.

453
00:41:11,129 --> 00:41:24,920
Ha, nee, nee da’s niet te zwaar. Vind het ook mooi,
hoe dat u het zegt. Ik kan het me goed indenk…