1 00:00:08,090 --> 00:00:14,040 Laten we beginnen met de vraag of u kunst omschrijven hoe het leven er uitzag en hoe 2 00:00:14,110 --> 00:00:18,749 uw leven er uitzag zo vlak voordat die Razzia er was, dus in de oorlog in Rotterdam? 3 00:00:18,750 --> 00:00:18,990 Ja. 4 00:00:18,991 --> 00:00:21,560 Kunt u daar iets over vertellen? 5 00:00:21,560 --> 00:00:28,930 Nou, we leefden eigenlijk redelijk ontspannen, want ja, we hadden dat bombardement achter 6 00:00:28,930 --> 00:00:33,140 de rug en dat was natuurlijk verschrikkelijk, we zijn gevlucht ook tijdens het bombardement. 7 00:00:33,370 --> 00:00:38,410 En nou ja, en toen met die 10 kinderen, ja, mijn broers, die.., ja, 8 00:00:38,410 --> 00:00:42,960 die doken onder, tenminste, de oudste en dat ging redelijk allemaal. 9 00:00:42,960 --> 00:00:45,250 Wat hij allemaal uitspookte, daar zijn we eigenlijk nooit zo achtergekomen, 10 00:00:45,250 --> 00:00:47,040 zeker als kind mocht je dat niet weten, maar hij was veel van huis. 11 00:00:48,390 --> 00:00:52,730 En maar en mijn vader, die had natuurlijk die.., die kolen 12 00:00:52,730 --> 00:00:57,320 besteld vaak en die gaat toch nog wat ruilhandel, toen zeker. 13 00:00:57,320 --> 00:01:05,360 En nou ja, dat ging allemaal redelijk aardig. We waren niet ziek en zo, en ja. 14 00:01:05,360 --> 00:01:10,480 En op den duur moesten we natuurlijk naar school lopen, nou, en hè, er reed geen tram meer. 15 00:01:10,480 --> 00:01:16,490 En ja, dat was toch wel een eind van.., van ons huis, het was 16 00:01:16,490 --> 00:01:20,770 echt in Kralingen, tegenover hè, het laatste gedeelte eigenlijk. 17 00:01:20,770 --> 00:01:24,740 En dat was toch wel een behoorlijk eindje lopen. 18 00:01:24,740 --> 00:01:28,470 Maar ja, dat werd gewoon eigenlijk hè, we gingen vroeger met de tram. 19 00:01:28,470 --> 00:01:34,220 En dan probeerden we wel eens op een paard en wagentje hè, maar in de Hongerwinter, nou, die.., 20 00:01:34,220 --> 00:01:38,400 die koetsier, die werd woedend, die sloeg met de zweep naar ons en die zei “het paard is al 21 00:01:38,400 --> 00:01:45,285 zó’n mager scharminkeltje” hè en eh nou, toen moesten we toch lopen, dat was natuurlijk logisch. 22 00:01:45,285 --> 00:01:49,490 Dan gingen we maar verder lopen. Ja. 23 00:01:49,490 --> 00:01:55,310 En eh totdat natuurlijk het benijpen…, het nijpender werd en we kregen ook veel 24 00:01:55,310 --> 00:02:00,140 altijd huiszoeking hoor, dat moet ik nog wel typisch, heel typisch was dat, voor radio 25 00:02:00,140 --> 00:02:01,905 en fietsen en dat soort gedoe. 26 00:02:01,905 --> 00:02:02,600 Maar ja, dan sliepen we, het was meestal ’s nachts, en 27 00:02:02,600 --> 00:02:07,424 we lagen toch wel te bibberen in bed hoor moet ik zeggen. 28 00:02:07,424 --> 00:02:11,870 Van die Duitsers met schijnwerpers onder je bed en al die flauwekul meer natuurlijk ja. 29 00:02:11,930 --> 00:02:16,150 Ja, dat was… En wij zaten natuurlijk ook in de richting van de 30 00:02:16,150 --> 00:02:21,862 vliegtuigen die overvlogen om in Duitsland de bommen te lozen hè. Ja. 31 00:02:21,863 --> 00:02:26,100 Ja, dat naarmate de oorlog.., de oorlog vorderde in de tijd werd er natuurlijk 32 00:02:26,100 --> 00:02:29,918 eh hè, je mocht niet naar de radio luisteren en die werden natuurlijk allemaal 33 00:02:30,170 --> 00:02:34,675 probeerden ze op te sporen en fietsen werden ingeleverd, en maar nou ja, dan deden 34 00:02:34,675 --> 00:02:39,547 ze huiszoekingen en dat vonden we als kinderen vonden we het doodeng natuurlijk. 35 00:02:39,547 --> 00:02:46,650 Dan werd er gebeld middenin de nacht en nou ja, mijn vader open en nou ja, dan 36 00:02:46,650 --> 00:02:50,740 werd het allemaal hè in Duitse commando’s en weet ik wat en dan moesten die hè 37 00:02:50,740 --> 00:02:55,500 allemaal onder de bedden van die kinderen en nou ja, dat was ook heel, heel naar hoor. 38 00:02:55,500 --> 00:03:00,840 Maar mijn vader en moeder keken, toen hadden we twee huizen verder een oma wonen 39 00:03:01,010 --> 00:03:05,210 en die had radio en daar gingen ze kijken weet je niet, ja, ja. 40 00:03:05,600 --> 00:03:10,528 En dat deden ze dan ook ’s avonds en wij hadden een huis met een plat dak, het waren er 41 00:03:10,528 --> 00:03:15,730 drie onder een kap eigenlijk, en nou, dan kon je van het ene huis over het platte dak en dan 42 00:03:15,730 --> 00:03:23,641 tegen de hè straatkant af in het donker en heel zachtjes lopen naar hè het derde huis, ja. 43 00:03:23,641 --> 00:03:29,670 En dan keken ze naar, ja, totdat we een keer, nou ja, wij.., wij verveelden 44 00:03:29,670 --> 00:03:32,800 ons dood natuurlijk ’s avonds, want je mocht niet naar buiten, je mocht niks. 45 00:03:32,940 --> 00:03:38,010 En want er was geen elektrisch licht meer, een olielampje werd het. 46 00:03:38,010 --> 00:03:44,550 Dus ja, we waren echt een beetje.., een beetje aan het gek doen en ja, die verduisteringsgordijnen 47 00:03:44,550 --> 00:03:50,240 en die we hadden van die grote stoelen met leeuwenkoppen weet je niet, die ouderwetse stoelen. 48 00:03:50,330 --> 00:03:55,739 En daar liepen we langs te hollen en toen schoof dat gordijn weg en toen werd er geschoten. 49 00:03:55,740 --> 00:03:58,250 En gericht op dat.., op dat olielampje. 50 00:03:58,250 --> 00:04:00,160 Nou, toen schrokken we ons natuurlijk ook weer te pletter hoor. 51 00:04:00,160 --> 00:04:03,930 Maar mijn ouders, die dachten van “jeetje, hè, er wordt geschoten, 52 00:04:03,930 --> 00:04:06,010 zeker een dronken Duitser”, want verder hoorden ze niks. 53 00:04:06,010 --> 00:04:08,234 En wij ook niet, want er werd niet meer gebeld of wat ook hoor. 54 00:04:08,234 --> 00:04:14,120 Het is gewoon… Nou ja, die kwamen toen toch maar eens kijken of we hè, mijn 55 00:04:14,120 --> 00:04:18,819 moeder toonde altijd nog vol trots eigenlijk dat we hadden een glas-in-loodraam 56 00:04:18,820 --> 00:04:21,970 erboven bij die ramen en daar was een stuk van het hout weg geschoten. 57 00:04:22,140 --> 00:04:26,590 En dat hadden ze dan maar provisorisch gerepareerd, maar het was nog duidelijk te zien. Ja. 58 00:04:26,590 --> 00:04:34,220 Maar zulke momenten allemaal hè, ja. Nee, dat was.., dat was moeilijk allemaal. Ja. 59 00:04:34,220 --> 00:04:37,350 Wij hadden natuurlijk een ouderwets groot gezin, natuurlijk, 60 00:04:37,350 --> 00:04:41,340 wij waren Katholiek en dat was dan hè standaard geloof ik. 61 00:04:41,340 --> 00:04:44,230 En we hadden zes jongens en vier meisjes. 62 00:04:44,770 --> 00:04:48,040 En de oudste was toen ik denk dat hij 15 was toen de 63 00:04:48,040 --> 00:04:52,780 oorlog begon, dan hè, en de jongste was 2 denk ik, ja. 64 00:04:53,210 --> 00:04:59,790 Ja. En dat was natuurlijk een ramp in met het bombardement, dat je hè, 65 00:04:59,790 --> 00:05:03,200 mijn moeder had dan wel heel handig met elektrische pannen met dikke 66 00:05:03,200 --> 00:05:06,980 bodems moesten wij op ons hoofd zetten toen vanwege de veiligheid. 67 00:05:06,980 --> 00:05:09,490 Nou, dat was helemaal niet zo gek met al dat glas natuurlijk. 68 00:05:09,660 --> 00:05:13,759 Maar ja, en toen werden die bommen zo dichtbij gegooid dat we, 69 00:05:13,760 --> 00:05:18,480 nou, dat huis, dat ging tekeer als hè, dat stond werkelijk zo. 70 00:05:18,510 --> 00:05:24,050 En nou, toen zijn we toch maar op de trap gaan zitten, mijn vader, die hield het allemaal hè, die 71 00:05:24,050 --> 00:05:29,040 liep voorop en dat er niemand kon ontsnappen, want je was allemaal een beetje in paniek toch ja. 72 00:05:29,040 --> 00:05:37,350 En nou, toen hebben we daar op die trap gezeten, vreselijk hè. En we hadden van “wat moeten we?” 73 00:05:37,350 --> 00:05:40,950 en ja, hè, je durfde niet meer naar boven, want er was een bom achter gevallen en schuin voor. 74 00:05:41,380 --> 00:05:44,990 En dat was.., dat was een ongelooflijke troep natuurlijk. 75 00:05:45,590 --> 00:05:48,270 En toen deed hij de deur open om eens te kijken hoe het was buiten 76 00:05:48,270 --> 00:05:52,220 en toen zag je al die mensen in een stofwolk vluchten en allemaal 77 00:05:52,220 --> 00:05:56,395 hè helemaal bestoft en nou ja, dan ga je vanzelf mee lopen denk ik. 78 00:05:56,395 --> 00:05:59,239 Maar er stond één fiets voor de deur van mijn vader, moet je nagaan, 79 00:05:59,240 --> 00:06:05,430 en eh nou ja, ik kan me nog heugen dat mijn.., mijn broer met die fiets wandelde en twee 80 00:06:05,430 --> 00:06:10,980 kinderen achterop en nou, zo zijn we eigenlijk naar het Kralingerhout gegaan, de Kralingse 81 00:06:10,980 --> 00:06:16,100 Bossen, en dat was niet ver weg, maar ondertussen kwamen die vliegtuigen heel laag 82 00:06:16,100 --> 00:06:20,090 over en, ja, of dat pesten was, dat weet ik niet, want ze gooiden niet meer met bommen. 83 00:06:20,090 --> 00:06:21,970 Maar ja, het was allemaal heel angstig. 84 00:06:21,970 --> 00:06:25,580 Toen moesten we weer op de grond van hè weet je niet, dan gingen de mensen 85 00:06:25,580 --> 00:06:29,220 op de grond liggen dat ze.., dat ze niet te zien waren van boven af. 86 00:06:29,370 --> 00:06:34,520 En we kwamen langs straten, die waarvan de huizen als een fakkel brandden, nou, het was allemaal ja. 87 00:06:34,850 --> 00:06:36,810 En toen hebben we een hele nacht in dat bos doorgebracht. 88 00:06:36,810 --> 00:06:41,100 Mijn moeder op een bankje, nou, en die kleintjes eronder of in ‘r armen, ik weet het niet. 89 00:06:41,100 --> 00:06:45,652 En ja, God, er werd gepraat en alles, want natuurlijk de mensen kenden elkaar toch ook wel. Ja. 90 00:06:45,652 --> 00:06:50,130 En toen is mijn oudste broer, die eh ik geloof en met mijn vader nog ’s 91 00:06:50,130 --> 00:06:54,168 avonds laat teruggegaan om te kijken hoe.., hoe de stand van zaken was. 92 00:06:54,169 --> 00:06:58,440 Nou ja, en die zeiden toen van “ja, het huis staat, maar al het glas was eruit en alles…”. 93 00:06:59,320 --> 00:07:04,808 Nou ja, en toen zijn we toch ’s morgens, ja, we konden niet in het bos blijven, je had geen 94 00:07:04,809 --> 00:07:08,436 eten en geen drinken, het was gelukkig goed weer, want we hadden niet eens een jas aan geloof ik. 95 00:07:08,436 --> 00:07:12,283 En zo naar huis gelopen en toen waren we net het bos uit 96 00:07:12,284 --> 00:07:15,500 en toen kwamen al zo die Duitsers marcheren, zingende. 97 00:07:15,500 --> 00:07:19,870 Nou, dat was vreselijk hoor. Ik weet nog wel dat mijn vader zo razend was toen ook hoor. 98 00:07:19,871 --> 00:07:23,792 Of er allemaal niks aan de hand was kwamen ze even aangemarcheerd en luid zingende of er 99 00:07:23,793 --> 00:07:28,409 hè… En die zei tegen ons “niet kijken!”, “niet kijken, doorlopen!”. Weet je niet, dat. 100 00:07:28,410 --> 00:07:29,375 Ja, die was woedend. 101 00:07:29,375 --> 00:07:35,610 Nou ja, en toen kwamen we thuis en toen was het één chaos van glas en wij woonden dan drie 102 00:07:35,610 --> 00:07:39,865 etages en de plakken aarde lagen boven in dat derde etage, moet je nagaan hoe een klap, ja. 103 00:07:39,866 --> 00:07:45,240 Nou ja, en toen zijn we geloof ik met zijn allen maar aan het werk gegaan. 104 00:07:45,240 --> 00:07:50,480 Mijn vader heeft er een aannemer bij gehaald hoe of we er wel in konden en veilig konden wonen. 105 00:07:50,880 --> 00:07:55,360 Maar ja, hoe het allemaal gebeurde, het is gebeurd, maar er werd er nog glas geleverd 106 00:07:55,360 --> 00:07:59,850 op de één of andere manier en ja, het was, nou ja, en toen ging het leven toen, 107 00:07:59,850 --> 00:08:07,500 ja, het was de oorlog natuurlijk hè. Ja. En eh nou ja, al die jaren, ja. Vreselijk. 108 00:08:07,500 --> 00:08:11,230 Kunt u zich dat moment nog herinneren dat die bommen vielen? 109 00:08:11,230 --> 00:08:15,090 Ja, dat kan ik…, ja, dat gesuis dat van die bommen, dat 110 00:08:15,690 --> 00:08:19,480 “huuuuu”, zo, ja, dat was heel angstig, ja, vreselijk. 111 00:08:19,690 --> 00:08:25,873 Maar wij hadden drie kamers achter elkaar bij een tussenkamer en daar stonden we dus allemaal 112 00:08:25,874 --> 00:08:28,059 met zijn allen dat je geen glastoestanden had, mijn vader was militair in de Eerste 113 00:08:28,059 --> 00:08:33,010 Wereldoorlog geweest, die had wel niet gevochten, maar die had er toch wel meer verstand van. 114 00:08:33,220 --> 00:08:40,570 Ja. En eh dus die zo hebben we dus glasvrij naar beneden kunnen komen toch. 115 00:08:40,570 --> 00:08:46,030 Want we zaten aan tafel te eten toen het eerste gedoe kwam. Tssj, ja. 116 00:08:46,030 --> 00:08:47,790 De gehaktballen en de sla stonden nog op tafel met 117 00:08:47,790 --> 00:08:51,865 allerlei glas toen we terugkwamen, ja, vreselijk ja. 118 00:08:51,865 --> 00:08:53,740 Nou, dat was een toestand hoor. 119 00:08:53,740 --> 00:08:57,120 Eer dat dat huis op orde was en dat je weer normaal kon 120 00:08:57,120 --> 00:08:59,650 slapen, nou ja, het was niet normaal meer hè wat die oorlog, 121 00:08:59,780 --> 00:09:01,409 nou ja, het was bezet land zo langzamerhand dan. Ja, vreselijk. 122 00:09:01,410 --> 00:09:03,920 U bent wel weer teruggegaan naar de woning, dezelfde woning? 123 00:09:03,920 --> 00:09:10,080 Ja, we zijn gebleven in dezelfde woning ja. 124 00:09:10,080 --> 00:09:14,100 En maar goed ook, want er waren natuurlijk ontzettend veel mensen die geen huis meer hadden 125 00:09:14,160 --> 00:09:18,810 en die gingen ook, dat merkten wij op school, dat er gewoon kinderen eh in Arnhem zaten en 126 00:09:18,810 --> 00:09:23,050 nou ja, toen werd Arnhem weer zo’n ontzettend oorlogsgebied en toen kwamen ze weer terug. 127 00:09:23,050 --> 00:09:26,817 Hè, en ja. Dat merkte je op school dan. 128 00:09:26,818 --> 00:09:30,910 Maar eer dat de scholen weer werkten, ja, dat.., dat kan ik me allemaal niet meer 129 00:09:30,910 --> 00:09:34,440 zo herinneren hoor, dat zal allemaal wel die.., die school van ons stond dan 130 00:09:34,440 --> 00:09:38,900 middenin het puin, die had ook geen glas en niks meer denk ik en ja, hoe dat 131 00:09:38,900 --> 00:09:42,646 allemaal.., allemaal, je begrijpt het nog niet hoe mensen allemaal weer.., weer gingen. 132 00:09:42,647 --> 00:09:46,280 Ik weet nog wel dat wij ook muurtjes omtrokken, ja, dat was dan een sport dan 133 00:09:46,280 --> 00:09:51,910 hè, van huizen die dan gesloopt werden en zo, dan stonden we wel eens te kijken 134 00:09:51,910 --> 00:09:57,830 en ja, we moesten toch wat natuurlijk met je tijd ook hè. De eerste dagen, ja. 135 00:09:57,830 --> 00:09:59,335 Kunt u nog even iets vertellen over die school, op 136 00:09:59,336 --> 00:10:02,500 wat voorschool u zat en op wat voor locatie die stond? 137 00:10:02,500 --> 00:10:08,160 Ja, ik zat natuurlijk nog op de lagere school toen met het bombardement en toen ik denk in ’42 ben 138 00:10:08,160 --> 00:10:15,280 ik dan naar het Lucia gegaan en ja, dat was een.., eigenlijk een zijstraat van de Cool- singel. 139 00:10:15,280 --> 00:10:20,000 De Art van Esstraat, die bestaat nog hoor, de Art van Es, ja, en die school, 140 00:10:20,000 --> 00:10:24,589 die stond daar en daar was ook een.., een.., een klooster van de nonnen bij 141 00:10:24,589 --> 00:10:28,990 en er was een.., een opleiding voor onderwijzeressen bij en dat soort gedoe. 142 00:10:29,020 --> 00:10:29,750 Ja. 143 00:10:29,850 --> 00:10:32,370 Maar je kon nooit overblijven, dat was vroe- ger niet, dus je moest 144 00:10:32,370 --> 00:10:34,507 allemaal, dan ging je naar huis en dan kwam je dan om half 2 weer te- rug. 145 00:10:34,507 --> 00:10:41,199 En eh ja, toen dat eh hè er geen trams meer reden en zo, toen werd het allemaal veel 146 00:10:41,200 --> 00:10:45,160 moeilij- ker en wij hadden altijd gezegd van “ja, we wonen in Kralingen”, het was heel 147 00:10:45,160 --> 00:10:50,790 ver weg, want dat wist niemand daar haast hoor, en totdat er eindelijk een onderwijzeres 148 00:10:50,790 --> 00:10:54,720 kwam die daar ook bij ons in de buurt woonde en zei “jullie kunnen makkelijk op tijd 149 00:10:54,720 --> 00:10:58,720 weer terug zijn, dan loop je maar wat door”, maar dat hebben we toen moeten doen. 150 00:10:59,430 --> 00:11:02,640 Ja. We hadden niet veel zin, maar afijn. 151 00:11:02,930 --> 00:11:08,059 En die school, die stond.., die stond eh net in dat gebombardeerde gebied op een gegeven moment? 152 00:11:08,060 --> 00:11:09,430 Ja, die stond helemaal in puin, ja. 153 00:11:09,430 --> 00:11:15,430 En kunt u eens beschrijven hoe dat er eigenlijk uitzag en.., en.., en…? 154 00:11:15,430 --> 00:11:19,857 Ja, dat was heel typisch en toen werden er dan kan ik me ook, ja, dat was 155 00:11:19,858 --> 00:11:22,590 natuurlijk 2 jaar later na het bombardement dat ik naar die school ging. 156 00:11:22,660 --> 00:11:25,510 Dus toen was het puinzooitje was op- geruimd eigenlijk, 157 00:11:25,510 --> 00:11:29,430 maar het was een enorme rotzooi eigenlijk, een vlakte, ja. 158 00:11:29,430 --> 00:11:33,050 En het was heel typisch dat dat vrij grote gebouw toch 159 00:11:33,050 --> 00:11:35,783 helemaal onbeschadigd was, redelijk onbeschadigd dan. 160 00:11:35,784 --> 00:11:37,774 Net zoals het Stadshuis, dat was hè.., het was een rots op die Coolsingel nog steeds. 161 00:11:37,774 --> 00:11:40,720 Nu nog, het is nog erg mooi. Ja. 162 00:11:40,720 --> 00:11:47,540 Met de engel erop of niet? 163 00:11:47,540 --> 00:11:51,252 Een engel erop, op het Stadshuis of een…, ja, er 164 00:11:51,253 --> 00:11:52,190 staat een…, ja, het is een heel mooi Stads- huis, ja. 165 00:11:52,190 --> 00:12:05,930 Kunt u zich nog herinneren hè toen de Razzia was dat uw broer 166 00:12:05,990 --> 00:12:10,539 werd weggevoerd, kunt u die situatie omschrijven, beschrijven? 167 00:12:11,030 --> 00:12:15,370 Ja, nou ja, er gingen er geruchten, dat hoorde je dan ook dat er razzia’s 168 00:12:15,370 --> 00:12:21,485 te komen was en ja, je kon niet met eh we hadden geen onderduiktoestanden. 169 00:12:21,486 --> 00:12:27,350 Nou ja, we dachten, nou ja, ik denk dat mijn vader en moeder gedacht hebben “laten we het 170 00:12:27,350 --> 00:12:30,108 maar afwachten, we zullen het wel zien” hè en nou ja, er werd gebeld en dan komen ze met.., 171 00:12:30,108 --> 00:12:35,800 met een heel stel binnen en hè, ”Ausweiss bitte” en dat soort gedoe, voor de ouderen dan. 172 00:12:35,800 --> 00:12:40,780 Nou ja, mijn broer was natuurlijk al sowieso kwam ervoor in aanmerking, maar mijn vader niet meer. 173 00:12:41,030 --> 00:12:47,050 En dan die jongere broer ook eigenlijk en, maar die was wat kleiner van stuk en die zat 174 00:12:47,050 --> 00:12:52,440 tussen al die meisjes en al die hè, op de vensterbank een beetje zat of zoiets dergelijks. 175 00:12:52,440 --> 00:12:55,755 En een beetje ongeïnteresseerd naar buiten kijken, want zo’n type was het ook nog. 176 00:12:55,755 --> 00:13:02,340 En nou ja, hij moest dus mee en toen zei mijn moeder zachtjes tegen mijn vader “ja, 177 00:13:02,340 --> 00:13:05,107 hè”, en toen zei mijn vader “oh” en zoiets dergelijks hoor, die werd hè. En toen 178 00:13:05,107 --> 00:13:09,420 zei mijn moeder “ja, dan zijn ze misschien samen”, achteraf, en nou ja, dat 179 00:13:09,420 --> 00:13:15,820 samen, dat hè. Nou ja, hij werd dus weggevoerd en maar ja, ze moesten hun.., hun 180 00:13:15,820 --> 00:13:21,210 eetgerei meenemen en dat was hij vergeten natuurlijk hè met alle consternatie. 181 00:13:21,210 --> 00:13:25,590 Ja, “God”, zei mijn moeder natuurlijk ook, “dan kan hij niet eten als hij misschien 182 00:13:25,590 --> 00:13:31,458 wat te eten krijgt” en nou ja, dus ja, “God, zal ik het even brengen?” hè zei ik dan. 183 00:13:31,459 --> 00:13:36,470 Nou, en ik was heel lang en dun en dacht “voor mijn ouders kan ik dit best doen”, want 184 00:13:36,470 --> 00:13:42,947 hè, ze had En die Duitsers stonden natuurlijk op alle hoeken te kijken en nou, ik vond 185 00:13:42,947 --> 00:13:46,960 het doodeng, maar ik denk, ik wist waar ze naartoe gevoerd waren, het was een straat 186 00:13:46,960 --> 00:13:50,730 verder en dat was een winkelstraat en daar stond dat hele stel werd daar naar heen gedreven. 187 00:13:50,730 --> 00:13:53,630 En nou ja, toen zei ik tegen die Duitser van dat eetgerei en nou ja, toen, 188 00:13:56,030 --> 00:13:59,580 het was een jonge knul, die wees dan, toen ben ik maar gaan hollen daar, 189 00:14:00,370 --> 00:14:03,682 en toen kwam ik dus bij die hele groep en toen kwam mijn broer ook 190 00:14:03,682 --> 00:14:07,450 al en ik zei “doe dat toch niet, ga naar huis, schiet op!” en “ja, 191 00:14:07,450 --> 00:14:11,502 maar hè”. Nou ja, die was nog bezorgd of ik wel goed thuis zou komen. 192 00:14:11,502 --> 00:14:17,160 Ik zeg “nou ja” hè. Maar het ergste was eigenlijk nog dat hij die hele colonne, 193 00:14:17,390 --> 00:14:21,310 die jongens die dan in colonne moesten lopen, die kwamen langs ons huis lopen. 194 00:14:21,660 --> 00:14:26,250 Die werden zo afgevoerd naar richting Gouda en weet ik wat. Ja. 195 00:14:26,250 --> 00:14:31,430 De mensen stonden ook er nog bij en de ouders, en er zijn toen 196 00:14:31,430 --> 00:14:34,460 toch ook jongens weer ont- snapt op de één of andere manier. 197 00:14:34,460 --> 00:14:38,070 Maar dat is met hem niet gelukt, nee. 198 00:14:38,070 --> 00:14:42,793 Nou ja, en wat je ver- der heb niet gehoord, totdat hij weer opdook in hè dat je dacht 199 00:14:42,793 --> 00:14:47,919 van “God”, toen hoorde je dat verhaal dat hij dan uitgezocht werd in dat ze naar de 200 00:14:47,920 --> 00:14:52,330 Stadsschouwburg en ze hebben door wa- ter moeten lopen en daar dreven de koeien dood langs. 201 00:14:52,330 --> 00:14:57,810 En het was helemaal afschuwelijk. En het was natuurlijk winter toen hè, november, ja. 202 00:14:57,810 --> 00:15:00,160 En toen moesten…, zijn ze in de schouwburg terechtgekomen 203 00:15:00,160 --> 00:15:03,030 en nou ja, daar waren natuurlijk ook ontsnappingen, het was natuurlijk 204 00:15:03,030 --> 00:15:06,180 een hele rotzooi kan je wel zeggen met al die jonge jongens. 205 00:15:06,730 --> 00:15:11,590 En toen eh hebben…, ze werden op het toneel gezet, het was een mooie 206 00:15:11,590 --> 00:15:14,840 jongen om te zien en misschien nog wel meer hoor, meer jongens. 207 00:15:14,910 --> 00:15:18,810 En als er dan weer een ontsnappingspoging was, dan werden 208 00:15:18,810 --> 00:15:20,989 zij eruit gehaald en dan werden ze gefusilleerd of wat ook. 209 00:15:20,989 --> 00:15:26,710 Nou ja, en toen kwam er gelukkig voor ons het verhaal van mijn moeder en 210 00:15:26,710 --> 00:15:32,620 die zei “je moet zeggen dat je naar de WC moet” en nou ja, en toen eh zij 211 00:15:32,620 --> 00:15:35,910 dan even weg, zo langs me gelopen en dat even zo pss, pss, weet je niet. 212 00:15:35,910 --> 00:15:41,130 En nou, toen is hij kennelijk daar op die WC terechtge- komen en toen had ze al gezegd 213 00:15:41,130 --> 00:15:44,467 “er is een WC-raampje en daar moet je doorheen”. En het was een klein raampje denk ik. 214 00:15:44,630 --> 00:15:48,970 En nou, die was nog lenig en al en die werd er opgevangen 215 00:15:48,970 --> 00:15:53,301 in zo’n straatje misschien ook weer, weet ik veel. 216 00:15:53,301 --> 00:15:53,594 En die hebben hem eh kunnen laten onderdui- ken. 217 00:15:53,595 --> 00:15:56,180 En toen heeft hij daar een paar dagen gezeten en het was natuurlijk 218 00:15:56,180 --> 00:15:59,540 tegen Utrecht of waar hij zat, ik weet het niet precies meer hoor. 219 00:15:59,540 --> 00:15:59,790 Maar 220 00:15:59,790 --> 00:16:04,823 het was een chaos. En toen is hij weer gelopen, toen is hij weer naar huis gekomen. 221 00:16:04,823 --> 00:16:09,826 Toen stond hij op een gegeven moment, ja, wij waren er niet, wij zaten op school en toen was 222 00:16:09,826 --> 00:16:20,278 hij bij die oma, daar hebben ze hem ondergebracht, want daar die kreeg geen razzia’s, want ze 223 00:16:20,279 --> 00:16:20,774 had geen kind noch kraai, ze had alleen nog een oude.., een oudere zus van mijn moeder in huis. 224 00:16:20,774 --> 00:16:23,370 En zo…, maar ja, daar vond hij natuurlijk helemaal niks aan, dus die kwam overdag weer 225 00:16:23,370 --> 00:16:28,900 terug en hij zei “ja, het is wel goed hoor, ik.., ik…” hè. En die is gewoon thuisgebleven 226 00:16:28,900 --> 00:16:33,959 en die ging gewoon weer melk halen ’s morgens en die was een beetje een ijskonijn hoor. 227 00:16:33,960 --> 00:16:37,950 Maar die heeft toch wel de oorlog zo overleefd kennelijk ja. Ja. 228 00:16:39,120 --> 00:16:42,940 Kunt u nog één keer duidelijk uitleggen dat dus alleen de 229 00:16:42,940 --> 00:16:45,910 oudste broer meeging, maar de jongste broer toch kon blijven? 230 00:16:45,910 --> 00:16:50,921 Ja, ze hebben.., ze hebben duidelijk niet ingeschat dat hij die leeftijd had, 231 00:16:50,921 --> 00:16:54,760 hij was hè dat zei ik al een beetje klein van stuk, niet zo groot en hij zat 232 00:16:54,760 --> 00:16:59,530 meer tussen die meisjes en die vond dan een beetje, deed alsof hij hè, ja. 233 00:16:59,530 --> 00:17:00,240 Dus 234 00:17:00,240 --> 00:17:04,260 ja, ze waren er natuurlijk heel blij mee, want je weet nooit, want er 235 00:17:04,260 --> 00:17:07,000 zijn er toch een hele- boel niet meer teruggekomen hoor van dat, ja. 236 00:17:07,000 --> 00:17:11,490 Nee, dat was een grote ramp. Ja. 237 00:17:11,490 --> 00:17:16,415 U vertelde net al een beetje hoe dat toen uw oudste broer weg was hoe dat.., 238 00:17:16,415 --> 00:17:20,804 hoe jullie dat thuis bespraken, maar kunt u daar…, weet u daar nog iets van? 239 00:17:20,950 --> 00:17:22,895 Ja, mijn vader was toch ook nog op pad geweest om hem te gaan zoeken. 240 00:17:22,895 --> 00:17:25,260 En maar ja, waar moest je zoeken? 241 00:17:25,260 --> 00:17:27,060 Maar mijn moeder was vreselijk ongerust, dat kan je je voorstellen. 242 00:17:27,060 --> 00:17:32,570 En je hoorde helemaal niets hè. Je had geen berichtgeving of wat ook. 243 00:17:32,790 --> 00:17:37,270 En die is wel op die plaats aangekomen, maar toen eh wist niemand natuurlijk waar hij was. 244 00:17:38,580 --> 00:17:42,757 En nou ja, toen is hij toch weer teruggekomen en nou ja, toen.., toen was mijn broer 245 00:17:42,850 --> 00:17:47,140 toch al redelijk onderweg naar huis, of hij was al thuis, dat weet ik niet precies meer. 246 00:17:47,170 --> 00:17:47,840 Ja. 247 00:17:48,190 --> 00:17:56,800 En dat was natuurlijk wel, we zijn ook ongeschonden zo met al die kinderen de oorlog doorgekomen. 248 00:17:59,520 --> 00:18:03,210 Dat was natuurlijk ook wel wonderlijk, ja. Ja. 249 00:18:03,210 --> 00:18:03,539 Want uw broer is ondergedoken toen hij terugkwam in Rotterdam? 250 00:18:03,540 --> 00:18:07,980 Nou, daar had hij niet veel zin in en hij is gewoon bij ons thuisgekomen. 251 00:18:07,980 --> 00:18:12,680 Eerst bij zijn…, bij oma en maar ja, God, wat moet hij daar hè? Ja. 252 00:18:12,930 --> 00:18:17,870 En ik weet ook niet, en hij rommelde overdag, hij ging weg en je hoefde niet 253 00:18:17,870 --> 00:18:22,210 te vragen waar hij naartoe ging, het was allemaal soms denk je “die.., die 254 00:18:22,210 --> 00:18:25,980 rommelde ook wat hoor, of in de Ondergrondse of wat ook”, dat weet ik niet. 255 00:18:25,980 --> 00:18:30,790 Dat kwam natuurlijk allemaal niet ter sprake vanwege al die kindertjes die hè. 256 00:18:31,200 --> 00:18:35,254 Want ze mochten het niet vertellen dat hij bij oma zat en al die toestanden meer. 257 00:18:35,254 --> 00:18:39,819 Ja. Nee, maar die dacht “ik ga mooi weer naar huis en het is wel goed”. Ja. 258 00:18:40,750 --> 00:18:46,200 Maar hij heeft toch.., toch zijn gezicht niet al teveel op straat laten zien mag ik aannemen? 259 00:18:46,200 --> 00:18:49,450 Ja, dan ging hij ’s morgens vroeg ging hij eh later op 260 00:18:49,450 --> 00:18:52,575 bij de boer melk halen, want dat was niet zo ver lopen. 261 00:18:52,575 --> 00:18:59,150 Hè, want je had zo Kapelle dan en nou, en dan kwam hij met zo met die.., met die kannen teruglopen. 262 00:18:59,150 --> 00:18:59,800 Ja. 263 00:18:59,800 --> 00:19:03,490 En dat deed hij ’s morgens vroeg. En dat is hem allemaal gelukt ja. Ja. 264 00:19:03,490 --> 00:19:04,504 Toen sliepen de Duitsers nog denk ik, ik weet het niet. 265 00:19:05,070 --> 00:19:09,569 Die hadden wel andere zorgen aan hun hoofd toen. Ja. 266 00:19:09,570 --> 00:19:17,430 Zeg, en kunt u eh zich die Hongerwinter nog herinneren en.., 267 00:19:17,430 --> 00:19:21,620 en.., en wat.., wat.., wat herinnert u zich aan honger en…? 268 00:19:21,620 --> 00:19:25,276 Nou ja, we hadden natuurlijk om te beginnen geloof ik helemaal geen gas en toestanden meer. 269 00:19:25,277 --> 00:19:29,900 Dus we hadden zo’n.., zo’n houtkacheltje staan en dat stookten we dan nog. 270 00:19:30,100 --> 00:19:35,592 En nou ja, mijn broer had dan nog de moed om.., om de boer op te gaan en daar wat te rommelen en 271 00:19:35,592 --> 00:19:41,033 hè. En die kwam dan met melk aan en dan werd er pap gekookt en eh maar ja, op het gegeven mo- 272 00:19:41,033 --> 00:19:44,609 ment was dat ook niet meer, dan kon je dat niet meer doen en hij kon ook niet meer weg ken- nelijk. 273 00:19:44,609 --> 00:19:47,990 En nou ja, we hebben toen toch mijn vader had nog wel 274 00:19:47,990 --> 00:19:50,287 wat ruiltoestanden met een zakje ko- len en weet ik wat. 275 00:19:50,288 --> 00:19:54,610 En als we dan wat hadden, dan kwam er ook een meisje uit de buurt eten, een klein 276 00:19:54,610 --> 00:19:58,500 kind wat een beetje ondervoed en zo was, en een nichtje en dat soort gedoe allemaal. 277 00:19:58,500 --> 00:19:59,860 Ja. Maar ja, op een 278 00:19:59,860 --> 00:20:01,710 gegeven moment hadden wij toch ook niks meer, toen hadden we ook 279 00:20:01,710 --> 00:20:06,810 tulpenbollen en zo en ja, het was.., het was gewoon niet prettig. 280 00:20:06,810 --> 00:20:11,407 Nee. Maar dat heeft gelukkig niet zo heel lang geduurd voor ons, deze, ja, hongernoodtoestand. 281 00:20:11,407 --> 00:20:17,856 Maar je zag het wel om je heen en je hoorde het natuurlijk en eh ja, mijn vader hielp 282 00:20:17,857 --> 00:20:22,540 wel waar hij kon, maar ja, het werd ook allemaal schaars, er was niks meer eigenlijk. 283 00:20:22,540 --> 00:20:25,760 Ja, ik heb het nooit begrepen hoe achteraf hoe die mensen allemaal geleefd hebben hoor. 284 00:20:25,760 --> 00:20:28,420 Qua geld ook en qua hè. Dat snap je niet hoor. 285 00:20:28,420 --> 00:20:34,910 Ja, en moeder had veel contacten, het was een sociale vrouw en die.., die hoorde en zag alles 286 00:20:35,260 --> 00:20:40,120 en die hielp hier en daar, en nou, zo kwam ze dus met die onderwijzeres en die.., ja, die.., die 287 00:20:40,120 --> 00:20:43,659 kon waarschijnlijk ook helemaal niet meer rondkomen qua geld en ja, en het was een leuke vrouw. 288 00:20:43,660 --> 00:20:49,625 Ja, en dan kregen we een beetje huiswerk op en dat soort gedoe. Ja. 289 00:20:49,626 --> 00:20:54,570 En zeker de.., de.., de jongens die het dan nodig hadden op de één of andere manier. Ja. 290 00:20:59,780 --> 00:21:00,109 En eh even kijken hoor, 291 00:21:00,110 --> 00:21:01,980 want u vertelde net ook… Nou vraag ik iets, ik had net iets in mijn hoofd om te vragen. 292 00:21:04,390 --> 00:21:14,320 Mmm, ja, dat uw vader.., uw vader, die.., die zat dus in de kolen, hoe.., hoe ging het in 293 00:21:14,320 --> 00:21:20,470 zijn werk die ruilhandel, wat…? Nou ja, dat.., dat…, je had de auto’s met kolen rede niet 294 00:21:20,470 --> 00:21:25,420 meer en dan hadden ze geloof ik de laatste paar zakjes, dan had je van die zakjes hè met 295 00:21:25,420 --> 00:21:31,481 die kolen en ik zie het nog voor me: dat is ook een karretje met een paardje ervoor en dat 296 00:21:31,482 --> 00:21:38,640 beestje, dat het was heel koud toen, de Hon- gerwinter was ook nog erg koud, en nou ja, 297 00:21:38,640 --> 00:21:43,480 toen moesten wij dat paardje helpen hè, duwen en dat ie weer verder kon lopen en die.., 298 00:21:43,480 --> 00:21:46,420 die zakjes eraf halen en dat, nou, ik geloof dat het mis- schien vijf zakjes waren of zo. 299 00:21:48,170 --> 00:21:55,100 Maar dan kon een beetje… Nou, mijn tweede broer dus, die ja? Ja. 300 00:21:55,110 --> 00:22:00,360 Die eh niet.., niet afgevoerd was, die.., die had een…, ja, aanleg voor tuinieren 301 00:22:00,360 --> 00:22:05,340 en weet ik wat, die is later ook tuinarchitect geworden en die hadden we een volkstuintje, meer 302 00:22:05,340 --> 00:22:10,930 naar de aan de rand nog van Kralingen, en daar had hij dan ook konijnen zitten, maar ja, een.., 303 00:22:10,930 --> 00:22:14,535 een…, en die konijnen konden daar niet blijven zitten, want die werden gestolen natuur- lijk. 304 00:22:14,535 --> 00:22:18,060 Dus die kwamen op dat platte dak te zitten bij ons met hè en we hadden 305 00:22:18,060 --> 00:22:22,480 ook daar nog een bok staan, die.., ja, die.., die…, ja, helemaal te gek. 306 00:22:22,480 --> 00:22:29,280 En maar die brak wel eens los en dan ’s nachts liefst en dan holde ie over.., over die drie da- ken 307 00:22:29,280 --> 00:22:32,909 en denkt “nou kan ik mijn gang gaan!”, maar dat was natuurlijk ontzettend…, dat ging helemaal niet. 308 00:22:32,910 --> 00:22:37,493 En toen moest mijn broer uit bed komen en ze hadden hem de naam Tikkie gegeven, dan riep hij “Tikkie, 309 00:22:37,493 --> 00:22:39,790 Tikkie, Tikkie!”, zo aan hè, die was te lui dat hij dus helemaal naar boven over het dak ging. 310 00:22:39,790 --> 00:22:44,970 En toen kwam dat beest. En dan kon hij ‘m weer pakken en vastzetten. 311 00:22:45,160 --> 00:22:47,530 Maar ja, God, die is toen ook geslacht in die Hongerwinter, 312 00:22:47,530 --> 00:22:50,280 in de badkamer, wij vonden het allemaal doodeng. 313 00:22:50,280 --> 00:22:55,690 Maar nou ja, dat hebben we toen gegeten en ja God, toen hadden we mijn oma op 314 00:22:55,690 --> 00:22:57,630 visite die dan ook kwam eten en de kinderen daar ook, je wist…, mijn moeder wist 315 00:22:57,630 --> 00:23:01,990 dat die echt honger hadden. 316 00:23:02,070 --> 00:23:03,771 En toen zat er zo’n kindje aan tafel, dus wij zaten met natuur- 317 00:23:03,771 --> 00:23:06,790 lijk heel veel mensen, zo met 14, 15 mensen aan zo’n tafel. 318 00:23:06,790 --> 00:23:08,674 Ik geloof dat het Kerstmis was of zoiets dergelijks. 319 00:23:08,840 --> 00:23:14,010 En toen gingen we dat tafellaken opvouwen en toen zat dat kindje zat aan de kop van de 320 00:23:14,010 --> 00:23:18,597 tafel zo bij ons hè en toen zaten er allemaal bloedvlekken op en toen had dat kindje met 321 00:23:18,598 --> 00:23:22,402 een mes per ongeluk gesneden in de vinger, maar het niet durven zeggen en die zat dan met 322 00:23:22,402 --> 00:23:26,498 dat tafel- laken natuurlijk, niet wetende dat, ja, en dan vonden ze het heel zielig en nou, 323 00:23:26,499 --> 00:23:30,900 toen zeiden “niks aan de hand hoor”, hè. Het kind het vingertje verbonden en weet ik wat. 324 00:23:30,900 --> 00:23:36,810 Nou ja, en zo hadden we toch nog.., nog wel wat te eten totdat dat 325 00:23:36,810 --> 00:23:42,350 natuurlijk ook op was, hè, de konijnen waren geslacht, alles was opgegeten. 326 00:23:42,350 --> 00:23:48,370 Ja. En u was niet in tranen en tuiten om.., om de bok? Wat zeg je? 327 00:23:48,370 --> 00:23:52,650 Om de bok, dat ie geslacht werd in die badkamer, het was niet zo dat u buiten stond 328 00:23:52,650 --> 00:23:55,549 te huilen…? Ja nou, wij waren allemaal helemaal, wij zijn geloof ik weggegaan of 329 00:23:55,550 --> 00:24:03,370 iets dergelijks, want die slager, die kwam eraan en nou ja, vreselijk eigenlijk. 330 00:24:03,370 --> 00:24:04,578 Hè. Nou, die konijntjes ook natuurlijk, ja. 331 00:24:04,579 --> 00:24:07,050 Maar ja, aan de andere kant hebben we toch nog wel, 332 00:24:07,050 --> 00:24:09,252 daar zijn we mee in leven gebleven natuurlijk toch ook. 333 00:24:09,253 --> 00:24:17,540 Ja. Het was niet een lievelingshuisdier van u? Nee. 334 00:24:17,540 --> 00:24:21,520 Nee, dat was eh… Een geweldig beeld: die bok… Nou, ik dacht… Nou, dan 335 00:24:21,520 --> 00:24:24,430 moet je nagaan: die zette zich af en dat gaf een enorme herrie op dat 336 00:24:24,430 --> 00:24:29,212 grind hè. En die sjeesde dan van het ene dak naar het andere, ja. 337 00:24:29,212 --> 00:24:31,420 Nee, dat was gek. Want die ontsnapte? 338 00:24:32,200 --> 00:24:35,220 Nee, hij kon niet ontsnappen, want het was op het platte dak van 3 hoog. 339 00:24:35,220 --> 00:24:41,478 En dan dat waren drie onder één kap en dat had zo’n.., zo’n…, ja, dat kon je eigenlijk op en neer 340 00:24:41,479 --> 00:24:45,489 lopen, waar mijn ouders dus ook naar eh.., naar de moeder van mijn moeder gingen, ja, ’s avonds. 341 00:24:45,489 --> 00:24:51,131 Ja. Nee, daar hadden ze gelukkig nog een.., een uitloopje aan. 342 00:24:51,131 --> 00:24:56,380 Ja, en voor.., voor die oma, die zus van mijn moeder was natuurlijk ook erg gezellig. Ja. 343 00:24:56,380 --> 00:25:02,080 En hoe was het leven op die school eigenlijk, heeft u nog lang les gehad op die middelbare school? 344 00:25:02,080 --> 00:25:05,620 Ja, tot.., tot.., tot aan…, we hebben nog met jassen aan in die koude winter op school 345 00:25:05,620 --> 00:25:12,173 gezeten hoor, want ja, hè, je.., je moest eigenlijk wel, het zal dan nog wel Leerplicht…, 346 00:25:12,173 --> 00:25:15,495 nou, ik weet niet of we Leerplicht hadden, maar wij moesten het toch maar belopen denk ik. 347 00:25:15,495 --> 00:25:15,780 Ja. 348 00:25:15,780 --> 00:25:17,405 En die.., die broers, die gingen niet naar school, want die konden niet…, die moesten onderduiken. 349 00:25:17,406 --> 00:25:24,160 Maar de rest, de meisjes, die.., die liepen dan wel. Ja. 350 00:25:24,160 --> 00:25:26,223 En dan kre…, dan namen we wat brood mee of iets…, nee, we gingen kwamen altijd 351 00:25:26,223 --> 00:25:30,670 weer teruggelopen, te bezopen natuurlijk, want dat kostte je helemaal veel energie. 352 00:25:30,670 --> 00:25:37,060 Maar dat.., dat eh al die.., die school, die was altijd tussen de middag gesloten. Ja. 353 00:25:37,640 --> 00:25:39,700 Dat is tegenwoordig wel natuurlijk wel heel wat anders, ja. 354 00:25:39,700 --> 00:25:45,110 En hoe was het leven zeg maar onder de nonnen op die school? 355 00:25:45,110 --> 00:25:51,380 Nou, de nonnen konden ook erg vervelend zijn. Maar nee hoor, dat onderwijs was erg goed, ja. 356 00:25:51,380 --> 00:25:56,220 Maar als je.., als je…, nou ja, dat was wederkerig: als je een non had 357 00:25:56,220 --> 00:26:00,470 waar je echt dat je dacht “nou…”, die vond jou niet aardig, dus dan hè. 358 00:26:00,760 --> 00:26:01,930 Dan klikte dat niet zo. 359 00:26:01,930 --> 00:26:06,730 Maar verder er waren ook leken bij hoor, het waren niet alleen nonnen, dus nee, het ging wel goed. 360 00:26:06,730 --> 00:26:12,220 Ja. Het onderwijs was daar prima. Ja, de religieuzen ga- ven toch altijd erg goed les. 361 00:26:12,220 --> 00:26:17,748 Die hadden natuurlijk ook wel de sport om hè de hele dag les te geven en dan weer naar het klooster. 362 00:26:17,749 --> 00:26:21,880 Ik denk dat ze het toch wel erg leuk vonden met al dat onderwijs geven. 363 00:26:22,930 --> 00:26:28,341 Nou, de berichtgeving was er zo, dat de bevrijders waren in aantocht en toen eh, ja, dat was toch 364 00:26:28,470 --> 00:26:34,160 allemaal chaotisch en nou ja, toen werd het dan dinsdag en dat heette dan zo later natuur- lijk 365 00:26:34,160 --> 00:26:40,750 de Dolle Dinsdag, want iedereen zei “ze komen eraan!”, “ze komen eraan!” en nou, hè, en iedereen 366 00:26:40,750 --> 00:26:45,360 was al buiten en mijn vader had de vlag al uit en nou, toen kwam er ineens een.., een.., een 367 00:26:45,360 --> 00:26:49,970 jonge knul op de fiets en die riep “Duitsers komen eraan!”, “Duisters komen eraan, weg.., 368 00:26:49,970 --> 00:26:55,590 wegwezen!”. Nou, en iedereen dook in die tuinen en hè, en toen kwamen die Duitsers al met motoren 369 00:26:55,590 --> 00:27:01,670 en nou, die schoten links en rechts op wat ze zagen en toen was dat was echt heel gevaarlijk toen. 370 00:27:01,670 --> 00:27:04,223 Nou ja, en toen heeft het toch nog 2 dagen geduurd 371 00:27:04,224 --> 00:27:07,535 geloof ik hoor, voordat de echte Bevrij- ding kwam. 372 00:27:07,536 --> 00:27:11,230 Nou ja, toen eh dat was prachtig moet ik zeggen! 373 00:27:11,230 --> 00:27:16,640 Ik ben ook, nou, ik was toen toch wel 15 jaar hè, iedereen reed maar mee op die.., op die 374 00:27:16,760 --> 00:27:21,350 jeeps en alles en ik achterop zo’n motor, nou ja, en dat was denk ik een knul die de boel moest 375 00:27:21,350 --> 00:27:25,813 verkennen en voorop reed, nou, die ging met een rotvaart ging hij direct over de Maasbrug. 376 00:27:25,814 --> 00:27:31,050 Ik denk “ik moet eraf hoor, want ik moet weer teruglopen”, nou, hè. En nou, 377 00:27:31,050 --> 00:27:36,102 “stop”, nou, ik kon eraf, dus en toen kon ik hele- maal terug gaan lopen. 378 00:27:36,103 --> 00:27:39,194 Maar het was allemaal ontzettend feest, ja. 379 00:27:39,195 --> 00:27:44,920 Nou ja, en toen kwam het geval van mijn oudste zus was natuurlijk ook 20 of 19 en die had al die 380 00:27:44,920 --> 00:27:50,350 jaren al thuis gezeten en die dacht “nou, leuk hoor”, hè, “nou wordt het pas weer echt leuk!”. 381 00:27:50,350 --> 00:27:55,350 En toen lagen de Engelsen, de militairen, la- gen in het Rozenburger Bos, dat was eigenlijk schuin 382 00:27:55,350 --> 00:28:00,070 achter als je de laan uitloopt, dan had- den we daar dat bos en dat was een… En daar hadden ze 383 00:28:00,070 --> 00:28:02,260 een tentenkamp natuurlijk en ze deelden chocola en sigaretten uit, dat was allemaal prach- tig. 384 00:28:02,260 --> 00:28:11,770 En nou ja, mijn vader had het al wel eens bekeken en die zei “er gaat hier niemand vanavond 385 00:28:11,770 --> 00:28:16,136 de deur uit, jullie blijven mooi thuis”, want overdag, dat kon hij allemaal nou niet meer 386 00:28:16,136 --> 00:28:21,220 bijbenen, maar nou ja, en zo zijn we veilig er toch wel doorheen gekomen denk ik, ja. 387 00:28:21,490 --> 00:28:26,508 En die Engelsen, die.., ja, die verveelden zich rot, ja, het was allemaal 388 00:28:26,509 --> 00:28:29,373 leuk en dan gingen ze weer verder en dan kwamen de volgende weer, ja. 389 00:28:29,373 --> 00:28:35,340 Dus je zus had.., had wel graag even in het tentenkamp gekeken? Hm? 390 00:28:35,340 --> 00:28:40,070 Uw zuster had wel graag even in dat tentenkamp gekeken? Nou, dat weet ik niet. 391 00:28:40,070 --> 00:28:43,960 Maar wij liepen daarnaar toe en je kreeg ook wat chocola en ja, je weet allemaal niet wat er zou 392 00:28:43,960 --> 00:28:49,710 gebeuren, want ik was natuurlijk nog veel jonger, maar hè. Dat.., dat praatje ging natuurlijk al. 393 00:28:49,710 --> 00:28:52,470 Mijn vader was ook helemaal niet gek, want hè, nou. 394 00:28:52,470 --> 00:28:59,539 Het was een.., een behoorlijke man die toch wel veel van de wereld wist. Ja. 395 00:28:59,540 --> 00:29:07,210 Vindt u het erg om even expliciet te zeggen waar zijn angst uit bestond en…? Oh, 396 00:29:07,210 --> 00:29:11,410 nou, zijn angst was denk ik dat.., dat hij een zwanger kind, dochter zou krijgen 397 00:29:11,410 --> 00:29:15,930 denk ik toch, op de één of andere manier, dat weet je nooit hè. Dat zeg ik dan nu. 398 00:29:15,930 --> 00:29:18,360 Toen drong het niet zo erg tot me door geloof ik, maar nee. 399 00:29:18,550 --> 00:29:25,510 Maar die had zes dochters, dus die moest er toen erg hè op letten. 400 00:29:27,180 --> 00:29:34,470 Ja, je kan erom lachen, maar het is zo, hè. Hoe heeft u verder die Bevrijdingsfeesten doorgemaakt? 401 00:29:34,470 --> 00:29:38,593 Nou, we hebben toen eh, ja God, de.., de haren afknippen van die.., 402 00:29:38,593 --> 00:29:43,301 van die meisjes die met die Duitsers ge…, dat was vreselijk hoor ook. 403 00:29:43,302 --> 00:29:43,584 Ja. 404 00:29:43,585 --> 00:29:47,130 Die mensen stonden te joelen en nou ja, je hebt die verhalen wel gehoord en 405 00:29:47,130 --> 00:29:52,120 toen werden die hoofden kaalgeknipt of geschoren en dan met één of andere 406 00:29:52,120 --> 00:29:58,029 verf of weet ik veel, een kruis op gezet of ja, dat was heel triest toch, ja. 407 00:29:58,030 --> 00:30:00,590 Maar dat dansen op straat 408 00:30:00,590 --> 00:30:03,770 en ja, we hebben ons toen wel goed geamuseerd, dat weet ik wel. 409 00:30:03,770 --> 00:30:11,420 Het was echt leuk, allemaal hè. De mensen liepen allemaal te hossen en te doen, de Polonaise en ja. 410 00:30:12,020 --> 00:30:13,370 Nee, dat was een groot feest. 411 00:30:13,371 --> 00:30:17,590 Nou ja, en toen.., toen hadden we het Zweedse wittebrood geloof ik al gekre- gen. 412 00:30:17,930 --> 00:30:20,340 Ja, nou, dat was ook een geweldig iets hoor moet ik zeggen. 413 00:30:20,340 --> 00:30:24,820 We hebben toen ook gekeken, want we hadden natuurlijk het Kralingse Bos, daar 414 00:30:24,820 --> 00:30:32,780 werd die rommel uitgegooid en die…, nou ja, als je wat vond, dan mocht je 415 00:30:32,780 --> 00:30:34,938 dat…, moest je dat inleve- ren, maar een reep chocola was natuurlijk nooit weg. 416 00:30:34,938 --> 00:30:38,750 Maar dat werd allemaal erg gecontro- leerd hoor toen, ja. 417 00:30:38,750 --> 00:30:42,799 En nou ja, dan gingen ze die bakkers toch hoe ze het allemaal gedaan heb- ben weet ik niet, maar 418 00:30:42,800 --> 00:30:46,540 in ieder geval kwamen er broden dus en maar ja, mijn moeder was zo handig, die heeft op ieder 419 00:30:46,540 --> 00:30:51,520 bord één of twee boterhammen gelegd en een stukje boter erbij, dat was er dan ook, dat niet die 420 00:30:51,520 --> 00:30:56,250 jongens weet ik wat alles maar opaten voor die kleintjes, snap je, als je met tien kinderen zit? 421 00:30:56,250 --> 00:31:00,750 Nou, het was als, ik zeg het al, met die kinderen nou, het was ontzettend mjammie. 422 00:31:00,890 --> 00:31:05,434 Het was lekkerder dan een gebakje nu kun je wel zeggen! Ja, we hebben er wel van geno- ten. 423 00:31:05,435 --> 00:31:08,410 Nou ja, lieverlee denk ik dan toch dat eten toen 424 00:31:08,410 --> 00:31:12,760 aangevoerd werd en dat het wat soepeler allemaal ging. 425 00:31:12,990 --> 00:31:13,720 Ja. 426 00:31:13,740 --> 00:31:17,099 En heeft u die…, dat kaalscheren zeg maar, heeft u dat 427 00:31:17,100 --> 00:31:20,003 ook gezien aan den lijve en waar vond dat plaats dan? 428 00:31:20,300 --> 00:31:23,730 Nou, dat was op de Korte Kade, meer de richting van het bos en daar waren er 429 00:31:23,730 --> 00:31:27,781 waarschijnlijk wat van die vrouwtjes die daar met die Duitsers geheuld hadden, en 430 00:31:28,150 --> 00:31:33,210 ja, die werden hun huizen uitgesleept en allemaal veel gejoel, ja, wel sneu, ja. 431 00:31:34,240 --> 00:31:40,710 Maar ja, als kind stonden wij daar ook te kijken en te doen, ja, hè. Ja. Nee, dat was triest. Ja. 432 00:31:42,020 --> 00:31:49,220 En eh, ja, kijk mensen die daar natuurlijk vreselijke schade in de 433 00:31:49,220 --> 00:31:52,950 oorlog opgelopen hadden, misschien lichamelijk ook, of een zoon misten, 434 00:31:53,020 --> 00:31:56,509 ja, die.., die waren woedend, dat kan je je voorstellen hè. Ja. 435 00:31:56,510 --> 00:32:00,320 Nee, maar mijn ouders, die.., 436 00:32:00,320 --> 00:32:03,390 die deden daar niet…, die gingen ook niet kijken en doen hoor, dat nee. 437 00:32:03,390 --> 00:32:11,710 En over dat.., dat Zweedse wittebrood, dat werd dus als meel gebracht? 438 00:32:11,710 --> 00:32:16,652 Ja, die werden in zakken uitgegooid en dan.., ja, dan werd het op een kar 439 00:32:16,653 --> 00:32:20,024 geladen en, ja, dat was toch wel een redelijke organisatie kennelijk hoor, ja. 440 00:32:20,024 --> 00:32:27,050 Maar ja, dat heeft echt wel veel mensen gered toch van dat ze wat te eten hadden nou eindelijk, ja. 441 00:32:28,950 --> 00:32:31,810 Nou, het eerste jaar na de oorlog, toen hadden we nou ja we kregen 442 00:32:31,810 --> 00:32:34,610 dat diploma, ik zat dus in de examenklas, dat kregen we dus. 443 00:32:35,390 --> 00:32:41,698 En toen ben ik voor apothekersassistente gegaan op de Goudsesingel, een noodgebouw was dat. 444 00:32:41,698 --> 00:32:46,210 Daar was ik leerling. En ik verdiende natuurlijk he- lemaal geen cent. 445 00:32:46,210 --> 00:32:55,230 En toen ben ik eh, dat was een echtpaar, zij.., zij had een apotheek in de Goudsesingel en 446 00:32:55,230 --> 00:33:00,209 hij had in Schiebroek en toen hadden ze toch een tekort aan assistentes en toen ben ik daar 447 00:33:00,210 --> 00:33:00,900 gekomen. 448 00:33:01,330 --> 00:33:04,066 En het was erg leuk moet ik zeggen, het was allemaal jonge meiden en het was, ja, dat 449 00:33:04,250 --> 00:33:10,489 was na de oorlog hè, het was allemaal meer gevoelig voor lol en dat soort denk ik toch. 450 00:33:10,489 --> 00:33:15,242 Hè, waar we toen om lachten zouden de kinderen nou helemaal niet meer om lachen denk ik. Ja. 451 00:33:16,260 --> 00:33:17,289 Nee, het was leuk. 452 00:33:17,289 --> 00:33:23,590 Nou ja, toen heb ik mijn man in een jeugdreis hè, toen gingen we met de bus 453 00:33:23,850 --> 00:33:31,449 naar Oostenrijk en hij kwam met zijn broer uit Amsterdam en nou, zodoende hè. Ja. 454 00:33:31,450 --> 00:33:33,746 Het was leuk. 455 00:33:33,746 --> 00:33:42,155 Maar die.., die hele reis, die 24 uur reden we met zo’n bus, nou, we hoefden niks niet, en over die 456 00:33:42,155 --> 00:33:44,973 brug- gen die kapot waren, er moest heel langzaam gereden worden, hè, je ging dan door Duitsland. 457 00:33:44,974 --> 00:33:50,698 En dat kon je ook allemaal zien en ja. Maar ja, Oostenrijk was natuurlijk een prachtig land ook, ja. 458 00:33:50,698 --> 00:33:52,670 Nee, dat was allemaal leuk. 459 00:33:52,670 --> 00:33:56,167 Maar ja, dat was in ’53, maar toen was het toch nog in Duitsland 460 00:33:56,168 --> 00:34:04,910 eh hè, in de opbouw van de bruggen en weet ik wat, ja. 461 00:34:04,910 --> 00:34:05,380 En heeft u ook in Rotterdam de Wederopbouw meegemaakt? 462 00:34:05,380 --> 00:34:08,580 Ja, ja. Want eh… 463 00:34:08,580 --> 00:34:10,130 Heeft u de stad zien veranderen? 464 00:34:10,130 --> 00:34:16,240 Ja. Toen zijn ze echt begonnen met.., met de Wederopbouw toch. 465 00:34:16,540 --> 00:34:21,638 En ik weet nog wel dat mijn vader ging vaak kijken, dat toen eerst de metro aangelegd werd hè, ja. 466 00:34:21,638 --> 00:34:27,980 Dat was helemaal ge- weldig. Want toen hadden ze de ruimte natuurlijk en ja. 467 00:34:28,160 --> 00:34:34,830 Nee, dat was, je zag het ook opknap- pen dan. Maar eer dat het zo ver was joh, dat was ongelooflijk. 468 00:34:34,830 --> 00:34:35,790 Ja. 469 00:34:36,270 --> 00:34:41,010 Maar toen in ’53, toen wij trouwden…, was het of toen wij elkaar leerden kennen, toen hadden we de 470 00:34:41,010 --> 00:34:46,150 Lijnbaan al en het Winkelcentrum Rotterdam, dat was prachtig en toen was er van alles weer te koop. 471 00:34:46,150 --> 00:34:50,360 Ja. Maar eerst had je nog al die bonnen hè, dat kan ik me niet meer zo goed herinneren. 472 00:34:50,360 --> 00:34:54,270 Van eten kopen met een bon en weet ik wat, ja. 473 00:34:54,600 --> 00:34:59,670 En mijn man was er heel behendig in in de oorlog, want die was 1 jaar ouder dan ik ben en 474 00:34:59,930 --> 00:35:04,460 toen moest hij brood halen bij de bakker met bonnen, en hij praatte altijd met alles 475 00:35:04,460 --> 00:35:07,460 en iedereen en die.., nou, die had dan hele verhalen en dan kreeg hij brood en dan 476 00:35:07,610 --> 00:35:11,969 hield hij die bonnen in zijn zak en dat.., dat vergat hij dan te geven weet je 477 00:35:11,969 --> 00:35:18,360 niet, nou, dat was dan heel goed toentertijd hè. Dan hadden ze weer wat te eten. 478 00:35:18,360 --> 00:35:23,000 Die hadden ook net zo’n groot gezin als bij ons thuis, dus die konden er ook wat van. 479 00:35:23,000 --> 00:35:29,010 Heeft u zeg maar als Rotterdamse voelt u dan ook zeg maar die trots over die Wederopbouw? 480 00:35:29,010 --> 00:35:30,030 Jawel. 481 00:35:30,030 --> 00:35:34,090 Ja, ik vind eh, José hè, jij werkt wel eens met Rotterdammers José, die zegt “het is 482 00:35:34,090 --> 00:35:38,840 toch ander volk dan de Amsterdammers”. Nou, hij is puur Amsterdam en ik Rotterdam, ja. 483 00:35:38,840 --> 00:35:43,400 Daar werden de nodige grapjes over gemaakt toen hè, maar dat is toch wel aardig gegaan hè. 484 00:35:43,400 --> 00:35:50,450 Vertel over wat u denkt over het aanpakken en hoe dat komt? 485 00:35:50,450 --> 00:35:54,290 Nou ja, wij kwamen dus thuis na dat bombardement, dat was een ongelooflijke chaos, 486 00:35:54,290 --> 00:36:01,180 van boven tot onder lag het met glas en aarde, en de sla en wat we aan het eten waren, 487 00:36:01,180 --> 00:36:03,290 het was één grote puinhoop op tafel natuurlijk met de gehaktballen. 488 00:36:03,420 --> 00:36:06,560 En alles zat onder het glas en ik weet niet of je.., ik geloof dat we 489 00:36:06,560 --> 00:36:09,840 alles naar beneden hebben moeten gooien onder mijn vaders leiding in 490 00:36:09,840 --> 00:36:11,617 de tuinen en vandaar uit kon het van de begane grond weggesleept worden. 491 00:36:11,890 --> 00:36:17,400 Hoe het allemaal gebeurd is weet ik niet, maar toen werd het glas allemaal geplaatst en 492 00:36:18,420 --> 00:36:24,154 ja, het was gelukkig dat zei ik al in de zomer, want waren de tent uit natuurlijk, ja. 493 00:36:24,155 --> 00:36:27,740 Maar het is allemaal gebeurd. 494 00:36:28,670 --> 00:36:33,030 En nog even apart even: waar denkt u dat het idee van aanpakken bij Rotterdammers vandaan komt? 495 00:36:33,320 --> 00:36:34,040 Ja, dat weet ik niet. 496 00:36:34,040 --> 00:36:37,160 Ik denk soms door de oorlog dat we dachten van “dat vooruit, 497 00:36:37,160 --> 00:36:42,570 opschieten, doorlopen” eh hè, “niet zeuren, aan het werk!”. Ja. 498 00:36:42,710 --> 00:36:46,180 Want het huis moest eh.., moest op…, moest leefbaar gemaakt worden, de bedden 499 00:36:46,180 --> 00:36:49,790 lagen onder…, nou ja, het was een ongelooflijke toestand natuurlijk, ja. 500 00:36:50,120 --> 00:36:52,940 Nou, ik denk dat we dat of misschien zit het ook helemaal 501 00:36:52,940 --> 00:36:54,560 in de genen zouden we nu zeggen, denk je ook niet? 502 00:36:54,560 --> 00:37:01,639 …op u heeft gemaakt en hoe u dat heeft gevormd uiteindelijk? 503 00:37:01,850 --> 00:37:05,840 Nou, ik.., nou, ik ben er niet angstiger door geworden moet ik zeggen, want alhoewel 504 00:37:05,840 --> 00:37:10,310 ik toen we pas getrouwd waren, wij woonden in Amsterdam en bij Schiphol natuurlijk 505 00:37:10,310 --> 00:37:14,598 redelijk en toen kwamen die vliegtuigen toch laag over met een hoop herrie en 506 00:37:14,599 --> 00:37:17,470 dan zat ik wel rechtop in bed en ik denk “oh!” hè, dan schrok je wakker van ja. 507 00:37:17,470 --> 00:37:24,047 Maar verder heeft het eigenlijk niet echt sporen bij ons nagelaten, bij geen van allen dacht ik. 508 00:37:24,047 --> 00:37:24,492 Nee. 509 00:37:24,493 --> 00:37:26,510 En mijn vader en moeder zijn er ook redelijk eh, mijn moeder 510 00:37:26,510 --> 00:37:35,000 zeker, mijn vader was meer aangeslagen dacht ik toch, ja. 511 00:37:35,000 --> 00:37:36,297 Nee, maar ik bedoel: het kan ook zijn dat het positieve 512 00:37:36,630 --> 00:37:37,545 dingen achterlaat, dat je.., dat je.., dat je…? 513 00:37:37,490 --> 00:37:38,350 Nou ja, ja. 514 00:37:38,350 --> 00:37:44,420 Nou ja, dat je de dingen…, niet moet zeuren natuurlijk hè. Kijk: de psychologen tegenwoordig 515 00:37:44,420 --> 00:37:48,520 zeggen “we moeten toch eens even terug naar vroeger”, ja, dan hè, als je daar allemaal 516 00:37:48,520 --> 00:37:52,278 in bij stil gaat staan en induikt, dan zou er geen einde aan komen denk ik wel eens. 517 00:37:52,278 --> 00:37:52,310 Hm? 518 00:37:52,310 --> 00:37:55,770 Hoe de situatie was in dat bos dan? 519 00:37:55,770 --> 00:38:00,160 Oh, we kwamen dus in het bos aan en ja, je moest toch eigenlijk een bankje zoeken 520 00:38:00,160 --> 00:38:06,710 hè, want die kinderen waren nog 2, 3 jaar en die kleintjes, en we hadden verder.., 521 00:38:06,710 --> 00:38:10,370 verder niks geen eten meegenomen, niks, ik weet ook niet hoe we de hele nacht eh 522 00:38:10,370 --> 00:38:14,850 doorgebracht hebben, maar het was heel spannend, want je zag natuurlijk veel kennissen. 523 00:38:14,980 --> 00:38:21,150 Hè, het was toch een die dan ook gevlucht waren en ook huilen, en ook kleine kinderen 524 00:38:21,150 --> 00:38:24,790 en ik denk dat wij zijn gaan spelen of zo, ik weet het niet, die kleintjes zeker. 525 00:38:25,780 --> 00:38:29,960 En die grotere broers, die.., die zaten dan met de mensen van “ja, 526 00:38:29,960 --> 00:38:33,900 wat moeten we?”, “hoe?”. Mijn vader natuurlijk ook en nou ja, nou, 527 00:38:33,920 --> 00:38:37,043 dat geroep van die kinderen kwijt natuurlijk ook, dat gebeurde ook. 528 00:38:37,044 --> 00:38:39,930 Ze waren allemaal aan het hollen geweest toen op de vlucht. 529 00:38:40,530 --> 00:38:43,900 En nou ja, toen zijn ze toch groepsgewijs ook gaan kijken 530 00:38:43,900 --> 00:38:46,100 hoe of de huizen stonden en of ze terug konen toen later. 531 00:38:46,100 --> 00:38:47,330 Ja. 532 00:38:47,650 --> 00:38:52,730 En dat was toen zijn we ’s morgens vroeg toch om een uur of 10 naar huis 533 00:38:52,730 --> 00:38:57,470 gelopen en toen heb ik dat verhaal verteld dat die Duitsers al zingende op 534 00:38:57,470 --> 00:39:00,490 de Korte Kade liepen en dat mijn vader al woedend werd natuurlijk ervan hè. 535 00:39:00,490 --> 00:39:03,980 Ja, dat heeft u verteld.