1
00:00:07,880 --> 00:00:14,080
Ik.., ik wou vragen of u kunt beginnen met
vertellen eh hoe uw leven er uitzag zo vlak

2
00:00:14,080 --> 00:00:18,690
voor de Razzia en misschien kunt u daarin
verwerken hoe u in Rotterdam terecht kwam?

3
00:00:20,140 --> 00:00:22,990
Ja, die geschiedenis, mijn
geschiedenis heeft eigenlijk

4
00:00:22,990 --> 00:00:27,610
een voor.., een voorgeschiedenis
en die begint in Tiel.

5
00:00:28,230 --> 00:00:36,450
We schrijven juli 1944 en ik heb toen in dat
jaar Eindexamen gedaan voor de HBS, geslaagd

6
00:00:37,320 --> 00:00:43,650
en ja, dan vraag je je natuurlijk af “wat
moet er nu verder gebeuren?”. Hè, het land

7
00:00:43,650 --> 00:00:49,270
lag eigenlijk plat, het was eh de gevolgen
van de oorlog, die waren overal merkbaar.

8
00:00:49,690 --> 00:00:53,710
Eh, er was nog geloof ik wel een
mogelijkheid om naar de universiteit te

9
00:00:53,710 --> 00:00:59,350
gaan, maar mijn ouders waren niet zo
bemiddeld dat ze dat ook konden betalen.

10
00:01:00,030 --> 00:01:06,310
Maar er was nog een andere omstandigheid die
het.., die het de vreugde van het geslaagde

11
00:01:06,310 --> 00:01:12,570
examen verpestte en dat was namelijk de
order van de Duitsers die toen ons land bezet

12
00:01:13,420 --> 00:01:19,640
hadden dat alle mannen van op een bepaalde
leeftijd moesten in de Arbeidsdienst, spottend

13
00:01:19,640 --> 00:01:24,060
werd dat toen genoemd van “Coenraad en de
Arbeidsdienst”. Maar er was één mogelijkheid

14
00:01:24,060 --> 00:01:28,170
om eron- deruit te komen en dat was als
je een technische opleiding ging volgen.

15
00:01:28,800 --> 00:01:33,210
Nou, ik, die HBS waar ik dus eh op
geweest ben en geslaagd ben, die

16
00:01:33,210 --> 00:01:37,800
stond in Tiel en in Tiel was geen
middelbaar technische onderwijs.

17
00:01:38,360 --> 00:01:44,790
En toen hebben mijn ouders in samenspraak met
familie in Rotterdam besloten dat ik dan maar naar

18
00:01:44,790 --> 00:01:49,200
Rotterdam moest, want in Rotterdam had je natuurlijk
wel een MTS: middelbare technische school.

19
00:01:49,230 --> 00:01:54,739
Dus in september 1944 stond ik
op de dijk in Tiel, ze zullen

20
00:01:54,740 --> 00:01:59,750
zeggen “wat moet je daar nou doen?”,
op de boot te wachten die van

21
00:01:59,750 --> 00:02:06,840
Nijmegen naar Rotterdam ging. Het treinverkeer
lag toen misschien al plat of was heel moeilijk.

22
00:02:07,380 --> 00:02:10,520
Maar er was wel een bootverbinding
voor de Rederij Van der Schuit.

23
00:02:10,830 --> 00:02:17,490
En die voer van Rotterdam via Tiel, Dordrecht,
van Nijmegen, Tiel, Dordrecht, Rotterdam.

24
00:02:18,130 --> 00:02:19,810
Nou, en daar ging ik dus.

25
00:02:19,830 --> 00:02:24,209
En ik zou later bleek door alle
oorlogsomstandigheden ook in Tiel dat

26
00:02:24,210 --> 00:02:28,340
ik mijn ouders dus na afloop van die
periode een jaar niet gezien heb.

27
00:02:28,340 --> 00:02:30,872
En mijn broer en mijn
zuster ook niet.., ook niet.

28
00:02:30,872 --> 00:02:37,221
Nou, ik kwam in Rotterdam en eh toen zou
ik dus ben ik even naar de middelbare school

29
00:02:37,222 --> 00:02:41,201
ge- weest om me in te schrijven hè als
formaliteit, maar ik ben er nooit geweest.

30
00:02:41,202 --> 00:02:43,770
Ik heb nooit geen onderwijs
gevolgd daar op school.

31
00:02:43,770 --> 00:02:51,260
De familie waar in huis was, die hebben.., die
hebben een leraar georganiseerd, het was een

32
00:02:51,260 --> 00:02:57,430
kennis van hun, een leraar bij op het middelbare
onderwijs die Boekhoudlessen gaf en Eco- nomie.

33
00:02:58,020 --> 00:03:00,210
En die woonde op de
’s-Gravendijkwal en daar mocht

34
00:03:00,210 --> 00:03:00,683
ik naartoe.

35
00:03:00,684 --> 00:03:04,990
En daar heb ik dus de.., ben ik dus
begonnen eigenlijk met de eerste

36
00:03:04,990 --> 00:03:08,910
studie die ik gevolgd heb, dat
is het Praktijkdiploma Boekhouden.

37
00:03:10,170 --> 00:03:12,430
En dat ging heel goed verder.

38
00:03:12,660 --> 00:03:19,040
Maar toen werd het 10 november en toen
maakten we de brievenbus beneden open,

39
00:03:19,040 --> 00:03:24,550
het was een pand met twee etages, dus
onder lagen de brievenbussen, daar lag een

40
00:03:24,550 --> 00:03:31,284
uitnodiging in van de Ordscommandant of
zoiets, of één of andere functionaris.

41
00:03:31,285 --> 00:03:38,880
Eh, dat ik mij eh direct moest melden,
het was in opdracht voor alle mannen

42
00:03:38,880 --> 00:03:44,270
tussen 17 en 40 jaar, met dat ik
me moest mel- den en ik moest eten

43
00:03:44,270 --> 00:03:49,467
meenemen voor 1 dag en regenkleding,
dat stond er ook nog op herinner ik me.

44
00:03:49,468 --> 00:03:54,180
Het afschrift van die brief zit
in dat boek van.., van Bart Sijs.

45
00:03:56,130 --> 00:04:00,270
En toen kwam…, en toen stond ook
een flink dreigement stond er ook

46
00:04:00,270 --> 00:04:03,460
nog in, namelijk als je daar niet aan
voldoet…, zou voldoen en ze zouden

47
00:04:03,460 --> 00:04:10,870
je dus eh, eh aantreffen, de mensen die
onder…, die zich dus verstopt hadden,

48
00:04:10,870 --> 00:04:15,440
die onderdak hadden gege- ven, dan
kregen die een flinke bestraffing.

49
00:04:16,420 --> 00:04:30,950
En toen stond ik dus voor een hele moeilijke
keu- “moet ik hier ergens me gaan verstoppen” wat

50
00:04:30,950 --> 00:04:39,230
op zichzelf nog wel mogelijk was geweest, “of
moet ik maar gewoon meegaan en.., en de mensen

51
00:04:39,230 --> 00:04:45,125
die mij onderdak hadden geboden niet in gevaar
brengen?”. Nou, ik heb voor het laatste gekozen.

52
00:04:45,980 --> 00:04:53,850
Dat kwam ook al hierdoor: die Duitsers waren
toen druk bezig dus om al die mannen die ze…, die

53
00:04:54,370 --> 00:05:00,160
zich op straat gemeld hadden te formeren tot groep-
jes en daarbij gingen ze eh schroomden ze niet

54
00:05:00,160 --> 00:05:04,050
om met het bajonet op het geweer
de huizen binnen te dringen.

55
00:05:04,050 --> 00:05:06,550
Dat huis van die fami-
lie, dat lag tegenover een

56
00:05:06,550 --> 00:05:11,110
straat, de Velzingstraat, die
uitkwam op de Beukelsdijk.

57
00:05:11,400 --> 00:05:14,790
En ik her- inner me nog heel goed, dat zijn
nog van die dingen die hebben blijkbaar zo’n

58
00:05:14,790 --> 00:05:21,430
indruk hebben op hebben gemaakt dat ik ze nou
nog kan reproduceren: ik zag ze zo met..,

59
00:05:21,430 --> 00:05:27,050
met.., met het ge- weer met de bajonet erop
gewoon d.., die woningen allemaal ingaan.

60
00:05:27,510 --> 00:05:34,740
Dus dat maakte natuur- lijk, ja, een.., een..,
dat gaf natuurlijk een hele angstig gevoel.

61
00:05:35,330 --> 00:05:41,430
En was voor mij eigenlijk reden temeer om
te zeggen “nou, ik.., ik ga gewoon mee”. Ook

62
00:05:41,430 --> 00:05:48,170
al omdat en dat was een hele slimmigheid van
die Duitsers, ze in dat papier wat in de bus

63
00:05:48,170 --> 00:05:54,790
gegooid is vermeldden dat je boterhammen mee
moest nemen voor 1 dag, ze suggereerden dus

64
00:05:54,790 --> 00:06:00,320
heel duidelijk “ach, het is…, we hebben een
aantal mensen nodig voor een klus, die duurt

65
00:06:00,320 --> 00:06:04,604
1 dag hè en dan ben je ’s avonds
weer terug”. Nou, dus daar ging

66
00:06:04,604 --> 00:06:09,470
ik met mijn oude regen- jas aan en
een pakje brood eh de straat op.

67
00:06:09,470 --> 00:06:13,070
En ondertussen waren er al ik
weet niet hoeveel mannen allemaal

68
00:06:13,070 --> 00:06:16,310
gecharterd, die stonden…, die
liepen allemaal door de Beukelsdijk.

69
00:06:16,850 --> 00:06:21,680
Eh, in groepen en er werd
geformeerd en met Duitse soldaten

70
00:06:21,680 --> 00:06:27,690
aan beide kanten ernaast en op
weg naar een verzamelplaats.

71
00:06:28,390 --> 00:06:32,120
Nou, ik weet niet of u met Rotterdam
bekend bent, maar wij gingen dus van de

72
00:06:32,120 --> 00:06:38,040
Beukelsdijk gingen we de Heemraadsingel
op, die hele Heemraadsingel uit en toen

73
00:06:38,040 --> 00:06:45,720
kwamen we bij een gebouw dat toen dus in
’44 in aanbouw was als Belastingkantoor.

74
00:06:46,130 --> 00:06:49,980
En de straat waar dat ge- bouw, dat moet
u zich voorstellen: dat was een geraamte

75
00:06:49,980 --> 00:06:55,400
van beton, er zat verder helemaal
niks in, geen ramen, geen deuren, niks.

76
00:06:55,400 --> 00:06:58,480
Dat tochtte als de ziekte, toen
had ik meteen al een flinke kou

77
00:06:58,480 --> 00:07:03,790
opgelopen, een neusverkoudheid
en mijn keel.., keel deed pijn.

78
00:07:03,790 --> 00:07:08,519
En dat gebouw, dat lag in de
straat, de Puntegaalstraat.

79
00:07:08,520 --> 00:07:16,702
En het was in.., in.., in een gebouw wat
dus uiteindelijk eh het Belastingkantoor zou

80
00:07:16,702 --> 00:07:21,620
worden en de Rotterdammers met hun gees-
tigheid zoals ze dat weer een andere naam hadden

81
00:07:21,620 --> 00:07:28,300
bedacht: de Rotterdammers noemden dat de “Pluk
Me Kaal-straat”, de Pluk Me Kaal-straat.

82
00:07:28,300 --> 00:07:34,300
Nou, die straat, die…, ja, dat lag
ongeveer bij de Parkhaven in Rotterdam.

83
00:07:34,700 --> 00:07:38,990
Eh, we werden dus daar weer verzameld
allemaal door die Duitsers en we moesten

84
00:07:38,990 --> 00:07:45,570
uren hebben we daar gestaan in die kou,
in die tocht door dat geraam- te heen.

85
00:07:46,140 --> 00:07:50,990
En toen dat klaar was, toen gingen we
weer verder marcheren de Maastunnel in.

86
00:07:50,990 --> 00:07:57,400
Die was toen op ’42 is ie geopend, in de
oorlogstijd. Dus de eerste tunnel van de Maas.

87
00:07:57,400 --> 00:07:59,500
En toen kwamen we in Rotterdam-Zuid.

88
00:08:00,040 --> 00:08:05,240
En van Rotterdam-Zuid gingen we de
hele Putselaan af, de Brielselaan

89
00:08:05,240 --> 00:08:08,601
af, dus helemaal dus eigenlijk van
het Westelijke gedeelte naar het

90
00:08:08,601 --> 00:08:12,450
Oostelijke gedeelte en toen kwamen
we bij het Feijenoord Station.

91
00:08:12,670 --> 00:08:19,240
En daar stonden de.., de.., de
goederentreinen, die stonden al klaar En

92
00:08:19,240 --> 00:08:24,500
dat waren die goederentreinen waar
we in ondergebracht waren, het waren

93
00:08:24,500 --> 00:08:29,985
precies diezelfde soort wagons waar
ze de Joden ook mee afgevoerd hebben.

94
00:08:29,985 --> 00:08:34,950
Van die veewagens met zo’n klein
rechthoekig luikje aan de bovenkant.

95
00:08:35,220 --> 00:08:42,078
Nou, en zo’n grote ijzeren haak die daar dan zo
omge- gooid werd, zo, klik, vast. Daar zaten we.

96
00:08:42,079 --> 00:08:49,666
Nou, en er werden natuurlijk veel
teveel mannen, veel teveel mannen werden

97
00:08:49,666 --> 00:08:55,307
er in die.., in die trein bij mekaar
gebracht, dat was verschrikkelijk gewoon.

98
00:08:55,930 --> 00:09:00,360
We konden daar nog wel zitten, maar
dat ging… En die trein, nou, die

99
00:09:00,360 --> 00:09:03,620
is dus toen ’s avonds
is ie weggereden.

100
00:09:03,840 --> 00:09:06,230
Ik weet niet meer precies
hoeveel dagen en hoe- veel

101
00:09:07,090 --> 00:09:08,595
nachten we erin gezeten
hebben, maar wel een paar.

102
00:09:08,596 --> 00:09:19,810
Een paar dagen en een paar nachten
hebben we erin gezeten. Moet je nagaan…

103
00:09:19,810 --> 00:09:26,320
Okay, kunt u de draad weer
oppakken dat u in de trein zit?

104
00:09:26,320 --> 00:09:32,640
Ja, in de trein zit hè, ja.

105
00:09:33,050 --> 00:09:38,230
Nou, die toestanden die in
die wagons, dat was natuurlijk

106
00:09:38,230 --> 00:09:41,450
afschuwelijk, want je moest al je
behoeften moest je.., moest je doen.

107
00:09:42,760 --> 00:09:49,480
Dan hadden ze daar iets op bedacht, dat was
iemand die dan een pannetje had eh meegenomen, ja,

108
00:09:49,480 --> 00:09:55,250
het is wel een onsmakelijk verhaal, en daar kon
je dan je behoefte doen op dat pannetje ergens

109
00:09:55,250 --> 00:09:59,830
in een hoek van.., van.., van de wagon die
daar- voor gereserveerd was en dat werd zo door

110
00:09:59,830 --> 00:10:07,720
die luikjes die daar boven in die veewagens,
wiep!, dat werd zo naar buiten gekieperd.

111
00:10:07,720 --> 00:10:10,486
Nou, hoeveel dagen en nachten
ik in die trein gezeten heb

112
00:10:10,487 --> 00:10:12,986
weet ik niet, maar het waren
er een stuk of 2, 3 wel.

113
00:10:12,986 --> 00:10:17,420
Ik heb me er een heel goede voorstelling
kunnen maken en in kunnen leven in de

114
00:10:17,420 --> 00:10:26,500
verschrikkelijkheden en de eh.., ja, de moeilijke
toestand waarin de Joden zijn moeten hebben

115
00:10:26,500 --> 00:10:33,350
verkeren tijdens die tochten naar.., hoe heet
het?, naar.., naar de vernietigingskampen.

116
00:10:35,020 --> 00:10:41,380
Onderweg herinner ik me nog dat we eh, eh
hè er waren mensen, die gooiden briefjes

117
00:10:41,380 --> 00:10:48,980
door dat gat naar buiten toe en we hebben
ook nog wel, dat is ook een punt, hoe het

118
00:10:48,980 --> 00:10:54,380
precies gegaan is weet ik niet meer, maar
van buiten voedsel toegeworpen gekregen.

119
00:10:54,380 --> 00:11:00,370
Nou, nou, wij wisten na- tuurlijk omdat die
wagon gesloten was wisten we absoluut niet waar

120
00:11:00,370 --> 00:11:01,760
we naartoe gebracht werden.

121
00:11:01,760 --> 00:11:07,050
Maar achteraf weet ik wel, dat de reis
ging van Rotterdam naar Utrecht en van

122
00:11:07,050 --> 00:11:11,220
Utrecht naar het Oosten van het land, dus
over de Veluwe heen en door Overijssel.

123
00:11:11,220 --> 00:11:14,990
En bij eh Oldenzaal de grens over.

124
00:11:14,991 --> 00:11:25,674
En vandaar is de trein naar het Zuiden gegaan,
langs Keulen en toen kwamen we uit in de Eiffel.

125
00:11:25,674 --> 00:11:32,130
En de werkzaamheden die daar verricht moesten
worden, dat was het graven van tank- vallen.

126
00:11:32,800 --> 00:11:41,912
Want de situatie was al zo, dat de
Amerikanen stonden al op doorbreken daar hè,

127
00:11:41,913 --> 00:11:48,265
16 december zoals u weet was het
Ardennenoffensief, dat hebben we ook meegemaakt.

128
00:11:48,520 --> 00:11:55,210
Eh, toen in die plaats waar ik dus terecht..,
uiteindelijk terechtkwam, die plaats heet Kronenburg.

129
00:11:56,140 --> 00:12:00,770
Daar stonden dus
installaties eh opgesteld

130
00:12:00,770 --> 00:12:03,100
voor het afschieten van de V2.

131
00:12:03,740 --> 00:12:08,240
En ik herinner me nog dat toen die Duitsers
daarmee be- gonnen, dat die bevolking van dat

132
00:12:08,240 --> 00:12:15,100
dorp dus helemaal in extase kwam van “oh, die
V2, die V2!”, met andere woorden: “nou is het

133
00:12:15,100 --> 00:12:19,710
gebeurd, nou gaan we ze eens eventjes flink op
de kop geven!”. Nou, dat gebeurde natuurlijk

134
00:12:19,710 --> 00:12:26,730
helemaal niet hè. Nou, wij moesten daar die
dus tankvallen gra- ven, maar het graven van

135
00:12:26,730 --> 00:12:32,760
die eh loopgraven om die tanks tegen te
houden, daar kwam hele- maal niks van terecht.

136
00:12:33,010 --> 00:12:37,820
Want de lucht, die was helemaal gewoon bezwangerd
mag ik haast wel zeggen met vliegtuigen!

137
00:12:37,820 --> 00:12:42,860
De Spitzfeier, die was er, en
dat andere type jachtvliegtuig.

138
00:12:42,880 --> 00:12:47,630
Dus elke keer moesten we weer
schuilen in plaats van graven.

139
00:12:47,860 --> 00:12:53,870
En ik herinner me nog één scène waar ik eh..,
waar ik dan bijna nog aan onderdoor gegaan

140
00:12:53,870 --> 00:12:59,700
ben, toen stond ik op een brug, het was natuurlijk
een spectaculair.., spectaculair gezicht,

141
00:13:00,000 --> 00:13:09,040
die vliegtuigen die allemaal zo naar beneden doken
om, ja, gronddoelen aan te vallen, dat ik stond

142
00:13:09,040 --> 00:13:15,889
daar te kijken en de kogels vlogen je om de oren,
er was een kameraard of ook een.., ook een.., een

143
00:13:15,890 --> 00:13:24,160
Rotterdammer die tewerkgesteld was, die gaf me
een stomp en waardoor ik onderuit ging en op die

144
00:13:24,160 --> 00:13:33,610
brug, dat bruggetje waar ik stond te kijken,
neerkwam en hij heeft uiteindelijk mijn leven gered!

145
00:13:33,610 --> 00:13:34,750
Want eh als ik had blijven
staan, had ik vast.., had ik vast

146
00:13:34,750 --> 00:13:40,598
er- gens een kogel in mijn lijf
gehad, laat ik het zo zeggen ja.

147
00:13:40,599 --> 00:13:42,160
We werden ondergebracht
in het eh voormalig

148
00:13:42,160 --> 00:13:44,271
stationsgebouw van Kronenburg,
er reden geen treinen meer.

149
00:13:44,600 --> 00:13:50,140
De plaatsen die in de omgeving lagen en
waar ook Rotterdammers onderge- bracht

150
00:13:50,140 --> 00:13:54,250
zijn is bijvoorbeeld Blankenheim, in die
regio lag het, Blankenheim-Kronenburg.

151
00:13:54,250 --> 00:13:58,980
Vlak op de Duits/Belgische
grens in de Schnee Eiffel.

152
00:13:58,980 --> 00:14:05,750
Daar kwam er ook nog bij, het was een
temperatuur van zo’n 15 graden onder 0.

153
00:14:06,110 --> 00:14:10,096
Hè, het was echt een landklimaat daar.

154
00:14:10,097 --> 00:14:14,790
Nou, ik ging er helemaal onderdoor,
dat herinner ik me nog wel.

155
00:14:15,800 --> 00:14:21,320
Ja, je had geen schoon goed, je.., je..,
je liep alsmaar in natte schoenen en dan ook

156
00:14:21,320 --> 00:14:28,950
nog die verkoudheid die ik in de Punte-
gaalstraat in het gebouw opgelopen had, en toen

157
00:14:29,220 --> 00:14:33,500
ja, er zijn toch een hele hoop details verloren
gegaan, maar er is toen een arts geweest

158
00:14:33,500 --> 00:14:40,760
van het Leger gewoon, van de Wehrmacht,
een Wehrmachtsdokter, en die zag dat, want

159
00:14:40,760 --> 00:14:44,320
ik was ook nog één van de jongste in dat
groepje mannen dat daar ondergebracht was.

160
00:14:44,320 --> 00:14:48,090
Die zag dat ik daar niet tegen kon
en zag dat het ver- keerd ging.

161
00:14:48,090 --> 00:14:50,979
En die heeft toen.., ik geloof
niet eens dat ik er zelf om

162
00:14:51,100 --> 00:14:57,640
gevraagd heb, maar die heeft toen
ik een afkeuringspapier gestuurd.

163
00:14:57,640 --> 00:15:00,320
Maar ja, dan mag je dus
weg, dan mag je naar huis,

164
00:15:00,320 --> 00:15:04,670
hoe de toestand in Rotterdam was wist ik daar
natuurlijk helemaal niet, want er was geen post of zo.

165
00:15:06,130 --> 00:15:15,130
En eh ik ben toen op eigen
gelegenheid helemaal eh teruggegaan en

166
00:15:15,130 --> 00:15:19,470
dat is maar goed ook, want 1 week
of een paar weken later stootten

167
00:15:19,470 --> 00:15:23,230
de Amerikanen daar door en werd dat
plaatsje Kronenburg werd bevrijd.

168
00:15:23,490 --> 00:15:26,020
Maar toen was ik al weg ondertussen.

169
00:15:26,020 --> 00:15:30,540
Hoe, met vrachtwagens van
het Leger eerst naar het

170
00:15:30,540 --> 00:15:36,920
Zuiden van eh Keulen, toen
helemaal door Keulen heen.

171
00:15:37,030 --> 00:15:44,059
En ik heb toen, dat herinner ik me ook nog, daar
heb ik later thuis nog allerlei eh, ja, hoe noem

172
00:15:44,060 --> 00:15:54,600
je dat?, verstoringen van gehad, eh dromen,
angstdromen, eh die stad lag in puin, dat hele Keulen.

173
00:15:54,600 --> 00:16:00,080
Alles was helemaal afge- brand. En ik herinner
me nog dat de mensen daar kleine vuurtjes

174
00:16:00,080 --> 00:16:04,910
stookten in zo’n afgebrand huis om zich
maar een klein beetje te kunnen verwarmen.

175
00:16:05,630 --> 00:16:10,707
Nou goed, van die tocht van Kronenburg
terug naar Rotterdam, daar heb

176
00:16:10,708 --> 00:16:13,260
ik weinig herinne- ringen meer aan,
heel weinig herinneringen meer aan.

177
00:16:13,260 --> 00:16:20,732
Het was een vreselijke tocht,
daar waar ik later dus wat ik al

178
00:16:20,732 --> 00:16:25,080
zei wat trauma’s aan overgehouden
heb, van die vreselijke beelden.

179
00:16:25,790 --> 00:16:33,030
Eh, en ik kwam begin februari
1945 op één of andere

180
00:16:33,030 --> 00:16:37,730
manier weer aan op het station
Delftse Poort Rotterdam.

181
00:16:37,730 --> 00:16:43,185
Eh, gisteren zijn we daar ook geweest, het
nieuwe station Rotterdam en ik zeg tegen

182
00:16:43,185 --> 00:16:50,170
die zeg ik: “als ik daar kom, dan krijg
ik altijd weer dat beeld van die aankomst

183
00:16:50,170 --> 00:16:54,210
op dat station Delftse Poort”. Moet je
nagaan: dat was op een zondagmorgen vroeg.

184
00:16:54,210 --> 00:16:59,670
Er was niemand. De treinen reden niet meer. Er was
helemaal niemand. Ik stond daar voor dat station,

185
00:16:59,670 --> 00:17:08,750
het stond er bovenop, dus “Rotterdam Delftse
Poort”. En van daaruit ben ik dus te voet

186
00:17:09,050 --> 00:17:14,430
teruggegaan naar die Essenburgstraat waar die
familie woonde waar ik toen ondergebracht werd.

187
00:17:14,880 --> 00:17:20,860
Nou, en daar, ja, opgevangen en..,
en toch weer hebben ze me kans

188
00:17:20,860 --> 00:17:25,300
gezien om daar toch weer een beetje
erbovenuit, erbovenop te komen.

189
00:17:25,380 --> 00:17:29,976
Maar het was natuurlijk toen wel februari
’45, het was toen wel Hongerwinter.

190
00:17:29,980 --> 00:17:37,880
Dus veel, erg veel eh gelegenheid
om te “recupereren” zeggen ze in

191
00:17:37,880 --> 00:17:42,150
België was er ook al niet, want je
had, er was gewoon onvoldoende voedsel.

192
00:17:43,930 --> 00:17:50,833
Nou, dat is eigenlijk in grote lijnen
het verhaal wat ik me ervan herinner.

193
00:17:50,833 --> 00:17:52,840
Ik heb toen, ja, in Nederland
natuurlijk nog niet bevrijd, je kon

194
00:17:52,840 --> 00:17:55,250
er helemaal niet.., je kon er
helemaal niet uit, ik was bovendien

195
00:17:55,250 --> 00:17:59,034
bang als ik de straat weer op zou
gaan dat ze me weer zouden pakken.

196
00:17:59,034 --> 00:18:00,310
Dus dat deed ik dan

197
00:18:00,310 --> 00:18:08,700
zo dat ik dan ’s avonds als het weer donker
werd, dan ging ik nog…, dan ging ik de straat

198
00:18:08,700 --> 00:18:13,820
op en dan liep ik daar in die wijk, die ligt
tussen de Beukelsdijk en de Essenburgsingel,

199
00:18:13,820 --> 00:18:19,470
dus een wijk met allemaal dunne, smalle
straten, dan liep ik daar toch om een klein

200
00:18:19,470 --> 00:18:23,320
beetje frisse lucht te krijgen liep ik daar
maar van de ene straat in de andere straat.

201
00:18:24,110 --> 00:18:32,260
Tot de Bevrijding. Eigenlijk zijn dat wel
de voornaamste feiten die ik meegemaakt heb.

202
00:18:32,260 --> 00:18:38,663
Kunt u nog wat meer vertellen over dat
stationsgebouw waar jullie in zaten?

203
00:18:38,540 --> 00:18:41,100
Ja, dat is een goede vraag.

204
00:18:41,100 --> 00:18:44,600
Want daar lagen we in het
stro, maar dat werd niet

205
00:18:44,600 --> 00:18:48,410
ververst, dus binnen de kortste
keren had ik hoofdluis.

206
00:18:49,080 --> 00:18:58,500
En bij het passeren van de grens in Oldenzaal,
bij de terugkeer dus, eh werd ik kaal

207
00:18:58,500 --> 00:19:01,140
geschoren en ontluisd.., ontluisd, dus ik
kwam schoon ontluisd in Rotterdam weer terug.

208
00:19:02,140 --> 00:19:03,140
Ja

209
00:19:04,440 --> 00:19:11,170
We hebben al die tijd moeten leven op
soepen en van dat harde Duitse brood.

210
00:19:11,390 --> 00:19:14,480
En soep, dat was
aardappelsoep of koolsoep.

211
00:19:14,800 --> 00:19:19,806
Dus je kunt wel nagaan dat je daar als jongeman
van 18, 19 jaar dus wel behoorlijk verzwakt was.

212
00:19:19,807 --> 00:19:20,459
Ik was behoorlijk verzwakt ervan.

213
00:19:20,460 --> 00:19:24,002
1 dag herinner ik me nog, dat op Eerste
Kerstdag, toen kregen we iets van warm eten.

214
00:19:24,170 --> 00:19:36,630
Toen hebben we…, dat is de enige dag in al die
tijd dat we fatsoenlijk eten hebben gehad. Ja.

215
00:19:36,630 --> 00:19:39,111
En hoe heeft u verder
Kerstmis gevierd?

216
00:19:39,111 --> 00:19:40,664
Dat weet ik niet meer. Echt,
dat weet ik niet meer.

217
00:19:40,665 --> 00:19:42,673
We waren blij natuurlijk dat we ook
eens een keer wat fatsoenlijk eten,

218
00:19:42,674 --> 00:19:47,870
waar je wat stevigheid aan had,
kregen op die dag, maar hoe we dat

219
00:19:47,870 --> 00:19:57,406
verder die Kerstdag doorgebracht
hebben, ik zou het echt niet meer weten.

220
00:19:57,406 --> 00:19:59,790
Nee. We hebben wel wat gegraven,
maar elke keer weer moet je

221
00:19:59,790 --> 00:20:03,320
daar weer weghollen om een
schuilplaats op te zoeken voor

222
00:20:03,320 --> 00:20:08,490
de.., de.., de Spitfires die
daar in de lucht rondzwierven.

223
00:20:09,810 --> 00:20:11,370
Het was hartstikke gevaarlijk.

224
00:20:13,040 --> 00:20:19,160
Van die groep mannen waar ik dus bij ondergebracht
was is er niemand gelukkig getroffen.

225
00:20:19,420 --> 00:20:27,195
Maar voor mij als jonge jongen van 18 jaar
komend uit een provincieplaatsje, Tiel, was

226
00:20:27,195 --> 00:20:31,690
dat gewoon dat verblijf tussen die Rotterdammers
was gewoon compleet een ontgroening.

227
00:20:31,690 --> 00:20:38,780
Er werden allerlei woorden gebruikt in het
Rotterdams, die waar ik nog nooit van gehoord had.

228
00:20:38,780 --> 00:20:44,400
Ik herinner me nog wel bijvoorbeeld, die
lui waren ontzettend geestig, dat die

229
00:20:44,400 --> 00:20:50,470
lui, die dus toe- zicht hadden van die
Organization Totdt tot, die noemden ze

230
00:20:50,470 --> 00:20:55,506
de “Goudvinken”, want die hadden van die
geelachtige.., geelachtige pakken aan.

231
00:20:55,507 --> 00:20:59,730
Dat waren de Goudvinken. Maar er
moeten toch ook nog goede Duitsers

232
00:20:59,730 --> 00:21:02,040
geweest zijn, anders hadden ze mij
dat afkeuringsbewijs niet gegeven. Ja.

233
00:21:02,040 --> 00:21:07,560
Of er nog meer mensen afgevoerd…, of
op die manier weggekomen zijn weet

234
00:21:07,560 --> 00:21:11,416
ik niet, ik heb.., ik heb ook later
nooit meer moeite gedaan om eh, daar

235
00:21:11,416 --> 00:21:16,770
heb ik ook wel wat spijt van moet ik
zeggen, om in contact te komen met…

236
00:21:16,770 --> 00:21:19,150
Mensen waarmee in de
school en in het stations…?

237
00:21:19,150 --> 00:21:20,100
Ja, ja.

238
00:21:20,100 --> 00:21:23,530
Nou, ze hielpen mij wel
moet ik zeggen hoor, ze waren

239
00:21:23,530 --> 00:21:26,476
niet vervelend tegen mij,
dat helemaal niet nee.

240
00:21:26,477 --> 00:21:33,650
Maar ja, de sfeer was, ja, er
werd.., er werd toch nog wel

241
00:21:33,650 --> 00:21:39,250
wat eh lol getrapt hoor en
gelachen, ondanks alle ellende.

242
00:21:43,420 --> 00:21:43,630
Ja.

243
00:21:43,630 --> 00:21:50,130
En ik heb daardoor belangstelling gekregen voor,
ja, laten we zeggen het Rotterdamse dialect, alle

244
00:21:50,130 --> 00:21:55,354
typische woorden en die je ook terugvindt bijvoorbeeld
in de boeken van Willen van Diependaal, dat

245
00:21:55,354 --> 00:21:57,159
is ook echt een Rotterdamse
schrij- ver die… Maar

246
00:21:57,160 --> 00:22:00,600
het is, ja, ik zie het
zelf toch wel als een soort

247
00:22:00,600 --> 00:22:08,160
ontgroening, die periode. Het is niet zo lang
geweest, want 10 november tot 23 februari. Ja.

248
00:22:09,390 --> 00:22:14,360
Zeg, het is misschien heel moeilijk,
maar kunt u eh gewoon u beschrijft

249
00:22:14,360 --> 00:22:18,360
even hoe u door Keulen heen gaat en dat
u daar ook problemen mee heeft gehad?

250
00:22:19,360 --> 00:22:20,200
Ik weet alleen…

251
00:22:20,200 --> 00:22:22,330
Kunt u daar proberen dat beeld
eens naar boven te halen

252
00:22:22,330 --> 00:22:25,630
en te beschrijven wat u zag
en hoe het op u overkwam?

253
00:22:25,630 --> 00:22:30,510
Nou, het enige wat ik me ervan herinner is
dat ik met mee gelift ben op vrachtwagens

254
00:22:30,510 --> 00:22:37,916
die open waren van achteren en dat ik dus
eh een stad gezien heb die volledig in

255
00:22:37,917 --> 00:22:43,520
de.., in de puin- poeier lag, ook zo’n
term die ze daar gebruikten: de puinpoeier.

256
00:22:45,400 --> 00:22:50,310
En die mensen die daar in die huizen woonden,
dat die dan nog probeerden om dat nog

257
00:22:50,310 --> 00:22:54,791
eens een beetje leefbaar te houden hè, een
potje te koken op een vuurtje, dat wat ik

258
00:22:54,791 --> 00:23:03,780
herinner me ook dat die tocht dat het zo
in de nacht was, in de avond of in de nacht.

259
00:23:03,780 --> 00:23:06,613
Dat ik dan met die Schein, met daar papier kon
ik dus daardoor had ik dus eigenlijk vrij reizen.

260
00:23:06,630 --> 00:23:11,586
En ik weet ook niet meer precies
hoe ik nou van Oldenzaal, Oldenzaal

261
00:23:11,586 --> 00:23:15,593
werd ik dus ontluisd, en toen ben ik
toch nog wel met treinen, want dat

262
00:23:15,593 --> 00:23:19,240
kan niet anders geweest zijn, met
treinen nog naar Rotterdam gekomen.

263
00:23:20,360 --> 00:23:21,080
Ja.

264
00:23:22,350 --> 00:23:27,940
Maar hoe die andere mannen het gemaakt hebben,
of die dat zou ik nou zo graag willen weten hè, of

265
00:23:27,940 --> 00:23:36,120
die dus bevrijd zijn door de Amerikanen die
achtergebleven zijn en wanneer die thuisgekomen zijn.

266
00:23:45,220 --> 00:23:50,030
Aart den Dolaard, die heeft vanuit Londen de
wat schamperende opmerking heeft gemaakt, Vrij

267
00:23:50,030 --> 00:23:54,620
Nederland heeft eh ook niet onder stoelen of banken
gestoken dat ze dat gewoon eigenlijk een laffe

268
00:23:54,620 --> 00:24:01,150
kant vonden bij wijze van spreken, eh heeft u dat
indertijd te horen gekregen toen u terugkwam?

269
00:24:01,150 --> 00:24:01,660
Nee.

270
00:24:01,660 --> 00:24:02,070
Toen u terug was gekomen?

271
00:24:02,070 --> 00:24:03,280
Nee, helemaal niet.

272
00:24:03,280 --> 00:24:07,480
En.., en hoe.., hoe vindt u eigenlijk
die.., die.., die opstelling?

273
00:24:08,990 --> 00:24:13,710
Ja, het is natuurlijk typisch iets
zeggen door mensen die het zelf

274
00:24:13,710 --> 00:24:16,070
niet meegemaakt hebben, die..,
die.., die zich blijkbaar gewoon geen

275
00:24:16,070 --> 00:24:19,550
beeld, geen voorstelling kunnen
vormen hoe erg of dat geweest is.

276
00:24:19,550 --> 00:24:26,100
En dat die tactiek van de Duitsers, nou,
namelijk door eh het voor te stellen in die

277
00:24:26,100 --> 00:24:30,020
papieren van “nou ja, het is maar voor
korte tijd dat we wat extra mensen nodig

278
00:24:30,020 --> 00:24:34,630
hebben”, omdat de Duitse mannen waren allemaal
aan het Front, dus voor het gewone werk

279
00:24:34,630 --> 00:24:45,560
hadden ze dus buitenlanders nodig hè. Nou
ja, dat.., dat.., dat was ongeveer, je kan

280
00:24:45,560 --> 00:24:52,700
zeggen, ja, achteraf heb ik zelf ook wel
eens gedacht van: ja, ja, ik had toch ook wel

281
00:24:52,700 --> 00:25:00,090
in dat huis waar ik dus toen woonde, daar
was boven op zolder was een soort rek eh,

282
00:25:00,090 --> 00:25:05,220
een ruimte achter een houten rek en daar
had ik misschien als ik dat nou helemaal

283
00:25:05,220 --> 00:25:08,730
ge- wild had, had ik daar misschien
wel kunnen eh…, me kunnen verstoppen.

284
00:25:08,730 --> 00:25:11,430
Dat zou goed, dat zou
mogelijk geweest zijn.

285
00:25:11,870 --> 00:25:18,440
Maar ik wilde het die familie die zo nobel was
om mij in huis te nemen niet aandoen dat ik.., dat

286
00:25:18,440 --> 00:25:22,260
ik door hen.., dat door hen de hele boel daar
kort en klein geslagen zou worden, want dat waren

287
00:25:22,260 --> 00:25:27,096
de…, dat had ik toen wel goed aangevoeld, dat die
Moffen daartoe in staat waren om het te doen.

288
00:25:31,540 --> 00:25:38,840
Dus ja, het is, ja, als die mensen zeggen “ja, dat
is een beetje, je had eigenlijk niet mee moeten

289
00:25:38,840 --> 00:25:43,590
gaan, je ertegen moeten verzetten”, dat is makkelijk
gezegd als je het zelf niet meegemaakt hebt.

290
00:25:44,900 --> 00:25:48,590
Maar dit is, ze hadden alle toegangen
tot de stad hadden ze allemaal

291
00:25:48,590 --> 00:25:52,190
afgesloten, dus je kon.., je kon
werkelijk helemaal nergens heen.

292
00:25:52,620 --> 00:25:57,290
Er ging een enorme dreiging
vanuit, die angst inboezemde,

293
00:25:57,290 --> 00:26:00,490
van die soldaten met die.., met
die bajonetten op het geweer

294
00:26:00,490 --> 00:26:04,481
die er in de straat rondliepen en hier af..,
af en toe.., ze konden natuurlijk niet

295
00:26:04,481 --> 00:26:09,927
in alle hui- zen hè, maar af en toe zo een
huis binnen gingen om het te doorzoeken.

296
00:26:10,510 --> 00:26:16,968
En dat heeft bij mij eigenlijk dat beeld van
d…, in die straat, dat is Veelzichtstraat,

297
00:26:17,180 --> 00:26:22,640
die ligt tussen de Beukelsdijk en de
Essenburgstraat, dat beeld heeft mij zoveel

298
00:26:22,640 --> 00:26:27,300
angst ingeboezemd dat ik dacht “ja, ik
ga maar gewoon, vanavond ben ik toch weer

299
00:26:27,300 --> 00:26:36,060
terug, ik krijg boterhammetjes mee voor 1
dag”, nou, het was pokkenweer, werkelijk waar.

300
00:26:36,060 --> 00:26:40,886
Dat was verschrikkelijk,
regen en wind, en… Ja.

301
00:26:40,887 --> 00:26:44,910
En eh in Amsterdam is het mislukt en
in Den Haag is het ook mislukt. Waarom?

302
00:26:44,910 --> 00:26:52,640
Omdat toen.., toen al bekend was wat die Moffen
van plan waren, dus die hebben toen gezegd van

303
00:26:52,850 --> 00:26:54,810
“nou”, die hadden ook
veel meer tijd om.., om..,

304
00:26:55,850 --> 00:26:58,680
om weg te kruipen, om een
schuilplaats op te zoeken.

305
00:26:58,840 --> 00:27:01,310
In Rotterdam werden de
mensen gewoon overvallen.

306
00:27:02,500 --> 00:27:05,270
Ja, het was de eerste keer?

307
00:27:05,270 --> 00:27:05,530
Ja, het was de eerste keer.

308
00:27:05,530 --> 00:27:07,788
Zeg, en wat ik eigenlijk ook nog even voordat
ik het vergeet te vragen, u heeft zo’n

309
00:27:07,788 --> 00:27:12,960
hekel gehad aan die Duitsers, kunt u even
vertellen waar dat vandaan komt en hoe u daar

310
00:27:12,960 --> 00:27:14,130
vanaf bent gekomen?

311
00:27:14,490 --> 00:27:20,010
Ja, dit heeft natuurlijk…, deze
ervaringen hebben natuurlijk

312
00:27:20,010 --> 00:27:23,038
ook ertoe bijgedragen dat ik
een hekel had aan die Duitsers.

313
00:27:23,038 --> 00:27:27,873
Verder moet ik zeggen in die jaren
in Tiel, toen was ik dus puber, heb

314
00:27:29,330 --> 00:27:36,870
ik nooit echt veel eh.., veel eh
haat gehad of zo tegen de Duitsers.

315
00:27:37,800 --> 00:27:46,130
Maar ja, later natuurlijk wel. Ja, waar
komt dat vandaan? Dat weet ik niet.

316
00:27:46,130 --> 00:27:55,690
Op de eerste plaats door de ervaringen die ik
daar, alles wat ik daar meegemaakt heb natuurlijk.

317
00:27:55,690 --> 00:27:59,280
Maar in elk geval dat is gewoon
gesleten.., dat is gesleten

318
00:27:59,280 --> 00:28:04,100
natuurlijk hè. Gelukkig zijn er
ook de goede Duitsers geweest.

319
00:28:04,490 --> 00:28:05,230
Ja.

320
00:28:06,470 --> 00:28:10,080
En u bent ook weer teruggeweest,
naar.., naar Duitsland?

321
00:28:10,080 --> 00:28:15,240
Ik ben.., ja, ik ben een paar.., een paar
keer zelfs dat we er in de buurt zaten,

322
00:28:15,240 --> 00:28:19,890
mijn vrouw had dat al verteld, dat we in
Ruhrberg zaten, om die gebouwen nog eens te

323
00:28:19,890 --> 00:28:25,470
kijken, dat gebouw waar we dus eh ondergebracht
waren, het toenmalig stationsgebouw.

324
00:28:25,470 --> 00:28:31,276
En het gebouw herinner ik me nog waar we dus
gingen eten ’s avonds toen we terugkwamen. Ja.

325
00:28:31,380 --> 00:28:35,717
En hoe.., hoe was dat voor u?

326
00:28:35,717 --> 00:28:40,330
Nou, mag ik even terug naar die.., die
hekel aan die Duitsers, hoe.., hoe…?

327
00:28:40,580 --> 00:28:45,780
Nou, wij luisterden in de…, wat er ook
toe bijgedragen heeft, dat is natuurlijk

328
00:28:45,780 --> 00:28:50,500
dat we hadden in de bij mijn ouders
in Tiel hadden we een mogelijkheid

329
00:28:50,500 --> 00:28:59,870
om via de ultrakorte golf, weet u
wel, de.., de nieuwsberichten van eh..,

330
00:28:59,870 --> 00:29:04,270
van de BBC ervoor te
volgen. Ook Radio Oranje.

331
00:29:04,930 --> 00:29:10,910
Daar maakten we een sport van, want normaal
kon je die op de middengolf kun je Engeland

332
00:29:10,910 --> 00:29:16,380
eh, de Engelse zenders ontvangen hè, maar die
Duitsers, die stoorden dat verschrikkelijk.

333
00:29:16,600 --> 00:29:20,430
Dus je moest uitwijken naar de
UKW: de ultra kurtze Wellen.

334
00:29:20,430 --> 00:29:26,174
En daar waren een stuk of vier banden,
de 25 meter band herinner ik me

335
00:29:26,174 --> 00:29:31,520
nog, de 41 en de 49 meter band, waar
die berichten op uitgezonden werden.

336
00:29:31,520 --> 00:29:35,940
En die werden ook gestoord, maar
omdat dat dus ultrakorte golven

337
00:29:35,940 --> 00:29:40,080
zijn is dat veel moeilijker voor
de Duit- sers als de middengolf.

338
00:29:40,820 --> 00:29:44,850
En dan maakten we er een sport van om via
radio’s die dan ingeleverd moesten worden,

339
00:29:44,850 --> 00:29:51,460
dus die hadden we clandestien, om eh de band
op te zoeken die het beste te verstaan was.

340
00:29:51,730 --> 00:29:55,141
En daar hoorde je alle berichten, ook..,
ook hoe het met de oorlog ging en waar

341
00:29:55,142 --> 00:29:59,520
de Duitsers op de kop kregen of waar
ze.., waar ze.., waar ze… Ik heb heel,

342
00:29:59,520 --> 00:30:04,560
heel intensief kunnen volgen bijvoorbeeld
de strijd in Rusland en in Noord-Afrika.

343
00:30:05,120 --> 00:30:10,070
We hielden dan op kaarten bij van “oh nou,
in Cyrenaica zitten ze, oh, daar en daar gaat

344
00:30:10,070 --> 00:30:21,514
het zo door”. Dan op grens van Libië en Egypte,
op de kaart kon je het helemaal volgen.

345
00:30:21,515 --> 00:30:24,150
Ja, zo langzamerhand wordt het…, krijg
je dan een verschrikkelijke hekel aan

346
00:30:24,150 --> 00:30:29,830
de Duitsers natuurlijk en alles wat
er eh, het gekke is dat het oppakken

347
00:30:29,830 --> 00:30:32,463
van de Joden in Tiel, dat dat niet zo
gek veel indruk op me gemaakt heeft.

348
00:30:32,463 --> 00:30:39,340
Nee, maar ja goed, het was…,
ik was toen, ja, 13, 14 jaar.

349
00:30:39,340 --> 00:30:53,000
We hebben veel in.., in die tijd eh
suikerbieten gegeten en tulpenbollen.

350
00:30:53,530 --> 00:30:56,440
Maar er was een familielid,
die woonde in de.., in de

351
00:30:56,440 --> 00:30:59,350
Haarlemmermeerpolder, die stuurde
af en toe nog wel eens een pakje

352
00:31:00,080 --> 00:31:04,770
van dat voedsel natuurlijk.

353
00:31:04,770 --> 00:31:09,240
Totdat in op 5 mei, ja, de
witte broden uit de lucht

354
00:31:09,240 --> 00:31:11,820
vielen, de Zweedse witte
broden uit de lucht vielen.

355
00:31:12,310 --> 00:31:18,700
Ja. Maar ik heb daar toch ook wel honger
gehad hoor, toen ik alweer terug was. Ja.

356
00:31:18,700 --> 00:31:23,440
Nou, ik herinner me nog die..,
die.., dat herinner ik me nog heel

357
00:31:23,440 --> 00:31:27,073
goed, dus die suikerbieten en die
tulpenbollen die we gegeten hebben.

358
00:31:27,073 --> 00:31:32,220
Ik weet niet meer precies wanneer de troepen Rotter-
dam binnengetrokken zijn moet ik zeggen hoor,

359
00:31:32,220 --> 00:31:34,450
maar ja, je ging de straat
op en je stond aan de

360
00:31:36,000 --> 00:31:39,744
kant te wuiven naar die
luien, naar die Amerikanen.

361
00:31:39,744 --> 00:31:39,940
Ja.

362
00:31:39,941 --> 00:31:47,080
Oh ja, en wat ik me ook nog herinner
is dat we dus naar de Essenburgsingel

363
00:31:47,080 --> 00:31:52,960
liepen, eh, de Essenburgsingel grenst
aan de spoorbaan, en daar kon je die

364
00:31:52,960 --> 00:31:58,090
vlieg.., die.., die vliegtuigen al- lemaal
zien die allemaal het eten afgooiden.

365
00:31:59,930 --> 00:32:04,901
Maar dat wittebrood, wacht even,
dat is voor de Bevrijding geweest.

366
00:32:04,902 --> 00:32:07,069
Hè, dat was.., toen was
Nederland nog niet bevrijd.

367
00:32:07,070 --> 00:32:13,300
Wist u dat het een groot
misverstand is, dat wittebrood?

368
00:32:13,300 --> 00:32:14,390
Een misverstand?

369
00:32:14,390 --> 00:32:16,800
Ja, er is geen wittebrood
naar beneden gegooid.

370
00:32:16,800 --> 00:32:18,500
Ja, daar heb ik wel
iets van gehoord ja.

371
00:32:18,500 --> 00:32:18,600
Er is meel naar beneden gegooid.

372
00:32:18,600 --> 00:32:18,668
Oh.

373
00:32:18,669 --> 00:32:27,146
Maar ik weet wel dat er toen toch
wittebrood, dat die tante, mijn tante toen,

374
00:32:27,146 --> 00:32:31,170
dat die op één of andere manier met
wittebrood thuiskwam, hoe zit dat dan?

375
00:32:31,170 --> 00:32:39,040
Ik ben op een gegeven ogenblik
heb ik kon ik een eh..,

376
00:32:39,040 --> 00:32:42,770
een.., een baan krijgen
in de Gemeente Wateringen.

377
00:32:42,770 --> 00:32:44,879
U bent naar Tiel teruggegaan.

378
00:32:44,880 --> 00:32:47,050
Wacht eens even. Oh ja.
Nee, je hebt gelijk.

379
00:32:47,050 --> 00:32:50,472
Ik ben eerst.., eerst naar Tiel
teruggegaan ja, en daar heb ik eh

380
00:32:50,620 --> 00:32:54,740
mijn vader werkte bij de Gemeente
Tiel en die heeft toen een baantje

381
00:32:54,740 --> 00:32:59,130
voor me georganiseerd bij een
naburige gemeente, Waddenoyen, waar ik

382
00:32:59,130 --> 00:33:04,475
geholpen heb met het…, met de distributie,
het verspreiden van distributiebonnen.

383
00:33:04,475 --> 00:33:10,060
En op een gegeven ogenblik
kon ik weer terug naar

384
00:33:10,060 --> 00:33:18,560
Rotterdam, omdat ik een eh..,
eh… Nee, je moest in dienst.

385
00:33:18,560 --> 00:33:23,610
Ik moest eerst in dienst, ja. In ’47
ben ik gekeurd voor de militaire dienst.

386
00:33:23,820 --> 00:33:30,790
En vanwege alle eh ontberingen die
ik ondergegaan had, werd ik afgekeurd

387
00:33:30,790 --> 00:33:37,830
voor dienst in.., in Indië, maar goed-
gekeurd voor de dienst in Nederland.

388
00:33:37,830 --> 00:33:43,560
Daar heb ik 26 maanden heb ik
dus militaire dienst ver- vuld,

389
00:33:43,560 --> 00:33:47,030
in Nederland, in Den Haag op
een officierskledingmagazijn.

390
00:33:47,030 --> 00:33:54,310
Toen ik eh… En eh ik woonde
toen in Rotterdam, ja.

391
00:33:54,310 --> 00:34:00,000
Op een gegeven ogenblik kon
ik een baan krijgen bij de

392
00:34:00,000 --> 00:34:06,080
Gemeente Wateringen, dat ligt tegen Den
Haag aan, eh op de Gemeentesecretarie

393
00:34:06,150 --> 00:34:12,240
waar ik de verzoeken moest behandelen van
de tuinders die een verzoek indienden

394
00:34:12,240 --> 00:34:16,890
dat hun zoons niet in de militaire…,
vrijstelling kregen van de militaire dienst.

395
00:34:17,320 --> 00:34:21,190
Dat was mijn opdracht die
ik moest vervullen daar.

396
00:34:21,190 --> 00:34:22,990
Daar ben ik dus ook weer
een aantal jaren geweest.

397
00:34:24,340 --> 00:34:33,830
Toen ben ik overgegaan naar eh…, ben ik Rotterdam…,
heb ik Rotterdam verlaten en ben ik gegaan naar

398
00:34:33,830 --> 00:34:40,445
eh Baarn, de Gemeente Baarn, ook in de kost gegaan
ergens bij een familie in de Gemeente Baarn.

399
00:34:40,445 --> 00:34:44,330
Daar moest ik de schoolgeldadministratie
opzetten en uitvoeren.

400
00:34:44,430 --> 00:34:50,218
Het schoolgeld..., de schoolgeldaanslagen die aan
de mensen gestuurd werden die moesten beta- len.

401
00:34:51,380 --> 00:35:00,600
En na Baarn ben ik…, heb ik gesolliciteerd
in Zwolle bij de Provincie Overijssel.

402
00:35:01,270 --> 00:35:07,180
En mijn taak was daar om de gemeentefinanciën
van de gemeenten in Overijssel te controleren.

403
00:35:07,180 --> 00:35:09,390
Het was een beetje
accountantachtige functie.

404
00:35:09,391 --> 00:35:14,730
En daar heb ik mijn vrouw leren kennen, want
die werkte daar in het ziekenhuis in Zwolle.

405
00:35:15,130 --> 00:35:19,620
Nou, van Zwolle het heeft 10 jaar geduurd, het
was een hele fijne tijd, het was een prachtige

406
00:35:19,620 --> 00:35:25,611
provincie en zeer sympathieke collega’s, maar
op een gegeven ogenblik begin je daar toch een

407
00:35:25,612 --> 00:35:30,740
beetje elke keer weer die boekhoudingen controleren,
toen ging ik naar wat anders sollicite- ren.

408
00:35:30,740 --> 00:35:35,310
Ik had al intussen een aantal diploma’s
gehaald, onder andere Middelbare Economie en

409
00:35:35,310 --> 00:35:40,552
Staatshuishoudkunde, en toen kwam ik in aanmerking
voor een adviesfunctie in de Gemeente Rotterdam.

410
00:35:40,552 --> 00:35:42,780
Toen zijn we niet in Rotterdam
gaan wonen, maar toen zijn

411
00:35:42,780 --> 00:35:47,030
we gaan wonen in Capelle a/d
IJssel op een.., op een flat.

412
00:35:47,960 --> 00:35:54,580
En eh hoewel ik daar een hele mooie baan had, ja,
als adviseur van de Gemeente.., van de Gemeente,

413
00:35:54,580 --> 00:35:59,680
de Wethouder voor Financiën, ging het met het
gezin toch niet zo goed, want die oudste jongen,

414
00:35:59,680 --> 00:36:00,740
die kon niet tegen.., tegen
het wonen op de flat en

415
00:36:00,740 --> 00:36:05,406
mijn vrouw, die had er
trouwens ook een hekel aan.

416
00:36:05,407 --> 00:36:11,450
Toen heb ik daar nog wel gesolliciteerd naar een
baan zal ik maar zeggen aan de…, niet op een flat,

417
00:36:11,450 --> 00:36:20,989
maar gewoon op de beganegrond, dat was in Krimpen
a/d IJssel dus toen zijn we van Capelle a/d IJssel

418
00:36:20,990 --> 00:36:21,635
naar Krimpen a/d IJssel verhuisd, maar dat heeft
maar een paar maanden geduurd, want toen ik kreeg…,

419
00:36:21,635 --> 00:36:27,190
toen kwam ik in aanmerking voor een andere
functie: Hoofd van de hele Financiële Administratie

420
00:36:27,480 --> 00:36:33,630
en ja, van voor de financiën en de administratie
van de Technische Hogeschool in.., in Eindhoven.

421
00:36:33,630 --> 00:36:39,030
En toen zijn we dus verhuisd van
Krimpen a/d IJssel naar Nuenen.

422
00:36:39,610 --> 00:36:43,990
En daar heb ik mijn carriè- re
afgemaakt, daar ben ik vanuit

423
00:36:43,990 --> 00:36:46,336
die functie bij die universiteit
ben ik toen gepensioneerd.

424
00:36:47,450 --> 00:36:47,680
En toen…

425
00:36:47,680 --> 00:36:48,820
Mag ik eens vragen: toen u in
Rotterdam ging werken eigenlijk hè…?

426
00:36:48,820 --> 00:36:51,850
Toen ik in Rotterdam ging werken?

427
00:36:51,850 --> 00:36:54,490
In welk jaar was dat?

428
00:36:54,490 --> 00:36:55,469
In 1965…, 1 januari 1966.

429
00:36:55,470 --> 00:36:59,040
En u zag natuurlijk dat
de stad heel erg veranderd

430
00:36:59,040 --> 00:36:59,740
was, hoe was het voor u om
terug te komen in Rotterdam?

431
00:36:59,930 --> 00:37:07,680
Nou, ik heb altijd iets met Rotterdam gehad en
ik weet, mijn vrouw, die zegt altijd van “als

432
00:37:07,680 --> 00:37:11,725
we in Rotterdam komen, dan loop je…, dan zit je
ineens vol energie en dan loop je twee keer zo

433
00:37:12,050 --> 00:37:19,640
hard als normaal!”. Nou, dat is dan wel een
tikkeltje overdreven hoor kan ik erbij vertellen.

434
00:37:19,640 --> 00:37:24,270
Maar ja, ik kende Rotterdam dus
vrij.., vrij goed ook wel, want zelfs

435
00:37:24,270 --> 00:37:29,380
voor de oorlog gingen we bij die
Zaanse familie logeren, als waar ik dus

436
00:37:29,380 --> 00:37:34,476
later…, waaruit ik later dus naar
Duitsland gegaan en getransporteerd ben.

437
00:37:36,650 --> 00:37:42,310
Dus ik vond.., ik vond het toch ergens wel
een uitdaging om.., ja, om zo’n mooie functie

438
00:37:42,310 --> 00:37:47,900
te kunnen vervullen als Adviseur van de Wethouder
van Financiën voor alle financiële zaken.

439
00:37:48,940 --> 00:37:55,300
Ja, en met het stratenplan en zo ben ik ook vrij
goed.., de hoofdlijnen vrij goed op de hoogte.

440
00:37:55,300 --> 00:38:01,199
Bent u ook eh vervuld van een zekere trots
over Rotterdam of is het dat nog niet zozeer?

441
00:38:01,200 --> 00:38:02,850
Een trots van Rotterdam?

442
00:38:04,900 --> 00:38:08,850
Ja, bent u trots op Rotterdam of
was u toen trots op Rotterdam?

443
00:38:08,850 --> 00:38:14,694
Ja, zeker, dat…, ja, die.., die werklust
en die nuchterheid van die mensen en

444
00:38:14,694 --> 00:38:17,720
als je daar…, gisteren zijn we.., zijn
we er ook weer geweest, als je dat ziet

445
00:38:17,720 --> 00:38:22,640
wat daar allemaal verrijst, ja, dan kun
je.., dan kun je niet anders als je

446
00:38:22,640 --> 00:38:28,090
Rotterdammer bent, maar dat ben ik dus
niet, best trots zijn op zo’n stad vind ik.

447
00:38:28,250 --> 00:38:29,060
Ja.

448
00:38:30,300 --> 00:38:34,000
Maar ik voel me geen…, u moet
dus niet denken dat ik me

449
00:38:34,000 --> 00:38:37,850
nou pur sang een Rotterdammer
voel hoor, dat is niet zo.

450
00:38:38,340 --> 00:38:39,060
Nee.

451
00:38:40,370 --> 00:38:45,090
Maar om zo een dag uit te gaan in
Rotterdam, een vaartochtje te maken,

452
00:38:45,090 --> 00:38:49,700
we zijn gisteren ook weer met de
metro geweest en met de bus geweest.

453
00:38:50,400 --> 00:38:55,650
Ja, dat vind ik.., dat vind ik heel fijn,
ja. Ik hoop het nog lang te kunnen doen.