1
00:00:07,710 --> 00:00:56,030
Nou, zuster Geertrude dan gaan we beginnen.
We beginnen maar weer van vooraf aan.

2
00:00:56,030 --> 00:01:00,980
Kunt u ons vertellen waar
en wanneer u bent geboren?

3
00:01:03,790 --> 00:01:13,150
Ik ben geboren in Eindhoven,
de tweede februari 1916, op de

4
00:01:13,150 --> 00:01:17,070
Keizersgracht dus middenin de stad
ik was echt een echte Eindhovenaar.

5
00:01:18,240 --> 00:01:24,990
Want achter de Overweg was het Woensel en andere
kant was straat. Dus daar ben ik echt geboren.

6
00:01:25,810 --> 00:01:28,700
En wat was uw
meisjesnaam, hoe heette u?

7
00:01:28,700 --> 00:01:31,470
Ik heette gewoon
Johanna, maar het was Jo.

8
00:01:31,470 --> 00:01:34,029
En uw volle naam met achternaam erbij?

9
00:01:34,030 --> 00:01:36,950
Johanna Cornelia van de Leur.

10
00:01:38,480 --> 00:01:43,800
En eh… kunt u wat vertellen over
het gezin waar u in opgroeide?

11
00:01:44,490 --> 00:01:48,460
Dat was heel erg gezellig waren met
vijf kinderen en ik was de middelste.

12
00:01:48,460 --> 00:01:52,400
Dus ik had twee jongens boven mij
en eentje daaronder en dan nog

13
00:01:52,400 --> 00:01:55,460
een zusje maar die jongens hebben
me daar nog goed geplaagd altijd.

14
00:01:55,460 --> 00:01:58,880
In het begin kon ik daar
niet zo goed tegen, maar

15
00:01:58,880 --> 00:02:01,170
naderhand plaagde ik ze
voortaan net zo hard terug.

16
00:02:01,170 --> 00:02:05,050
Ik heb echt een heel gezellige
jeugd gehad, ook… wij

17
00:02:05,050 --> 00:02:08,110
hadden oma bij ons in huis,
de moeder van mijn vader.

18
00:02:08,630 --> 00:02:14,100
Zeventien jaar is die bij ons in huis geweest
en toen is ze gestorven, toen was ik tien jaar.

19
00:02:14,770 --> 00:02:18,490
En het was iedere dag, ze
heeft een jaar bij ons in bed

20
00:02:18,490 --> 00:02:21,870
gelegen was iedere dag: Truus
is de school nog niet uit?

21
00:02:21,870 --> 00:02:26,960
Want Truus was mijn moeder. En dan zei ze:
jawel, maar dat kind dat moet nog huiswerk maken.

22
00:02:26,960 --> 00:02:32,820
Ja maar, ik zeg niks als ze daar maar zit,
hè dus dan werd gewezen naar die tafel.

23
00:02:32,820 --> 00:02:35,910
Nou dan was school uit en dan zei
moeder: oma heeft naar jou gevraagd.

24
00:02:36,020 --> 00:02:39,560
Ah mam ik ga wel naar boven, ik
met mijn boekentas de trappen op

25
00:02:39,690 --> 00:02:44,070
en dan zegt ze, eerst kusje geven
hè nou, nou huiswerk maken kindje.

26
00:02:44,070 --> 00:02:44,710
Ja oma.

27
00:02:44,710 --> 00:02:47,650
En als ik dan klaar was
met huiswerk dan moest ik

28
00:02:47,650 --> 00:02:51,420
voorlezen, uit een boek,
en dat was een jongensboek.

29
00:02:51,420 --> 00:02:54,850
Dat boek heet Joop ik weet
het nog zo goed allemaal.

30
00:02:54,850 --> 00:03:01,275
En toen had ik twee bladzijden gelezen
en dan ging oma zo en dan was ze in slaap.

31
00:03:01,510 --> 00:03:05,620
En ik heel zachtjes naar beneden en
dan zei moeder: slaapt oma? Ja mama.

32
00:03:05,620 --> 00:03:06,970
Nou dan ga maar gauw buitenspelen.

33
00:03:06,970 --> 00:03:11,340
Dus ’s avonds had ik mijn huiswerk al
klaar maar je moet niet denken dat ik dan

34
00:03:11,340 --> 00:03:14,951
maar met mijn handjes over elkaar moest
zitten nee dan moest ik sokken leren breien

35
00:03:14,952 --> 00:03:20,230
(ze lacht) en kousen dus dat heb ik ook…
want toen droeg iedereen gebreide kousen.

36
00:03:20,230 --> 00:03:25,770
Dus ik heb zo wat eh… eigenlijk want ik
heb van oma eigenlijk het breien geleerd,

37
00:03:25,990 --> 00:03:29,970
hè, en dan heeft mijn moeder dan gezegd:
nou kun jij ook wel mee sokken breien.

38
00:03:29,970 --> 00:03:34,240
Dus ik maar mee sokken breien, dan
moet een naadje erin, een draadje

39
00:03:34,240 --> 00:03:37,940
en dan zoveel toeren breien en dan
mocht ik wel in de boek gaan lezen.

40
00:03:38,330 --> 00:03:42,310
En dan ’s zaterdags dan was het
altijd oftewel kienen oftewel

41
00:03:42,310 --> 00:03:47,970
ganzenborden of iets dergelijks
en dan deed oma zelfs ook nog mee.

42
00:03:48,080 --> 00:03:50,430
En dan moest, want ze moest
ook pinda’s winnen want

43
00:03:50,430 --> 00:03:53,660
er was altijd een grote zak
versgebrande pinda’s bij.

44
00:03:53,670 --> 00:03:58,079
En nou dat was heel gezellig. En,
zo was die week zo bij ons om hè.

45
00:03:58,080 --> 00:03:59,429
Wat deed uw vader?

46
00:03:59,429 --> 00:04:05,200
Mijn vader was ambtenaar de secretarie,
in eh… bij het Centraal Woningbeheer.

47
00:04:06,060 --> 00:04:11,020
En eh, wanneer en waardoor wist
u dat u zuster wilde worden?

48
00:04:11,020 --> 00:04:16,590
Dat was al héél vroeg. Denk dat
ik een jaar of tien, elf was.

49
00:04:16,590 --> 00:04:20,950
Gisteren is eh… pater Damiaan
heilig verklaard en ik

50
00:04:20,950 --> 00:04:24,270
had dus dat leven van hem
gelezen van eh… de melaatsen.

51
00:04:24,270 --> 00:04:26,210
Ik wilde ook naar de melaatsen.

52
00:04:26,240 --> 00:04:32,330
Maar, toen moest ik wel zuster worden eerst
hè. Dus, toen heb ik wel gezegd, tegen mijn

53
00:04:32,330 --> 00:04:36,170
ouders dat ik zuster wilde worden maar ja
ik moest toch wachten tot ik twintig was.

54
00:04:36,350 --> 00:04:40,020
Eerder mocht ik toch niet gaan en ik
ben ze er nog steeds dankbaar voor,

55
00:04:40,020 --> 00:04:44,570
want als je zo erg jong bent dan weet
je echt namelijk niet wat je doet.

56
00:04:44,570 --> 00:04:46,050
En toen wist ik het wel.

57
00:04:46,050 --> 00:04:46,540
En hoe oud was u?

58
00:04:46,540 --> 00:04:51,405
Twintig. En bijna eenentwintig.

59
00:04:49,800 --> 00:04:49,902
[De vraag van de interviewer is niet
verstaanbaar omdat deze wordt gesteld

60
00:04:49,903 --> 00:04:50,003
op het moment dat de geïnterviewde nog
met haar laatste antwoord bezig is.

61
00:04:50,004 --> 00:04:50,076
Waarschijnlijk wil de
interviewer weten wanneer de

62
00:04:50,077 --> 00:04:50,108
geïnterviewde voor het eerst
wist dat ze zuster wilde worden.]

63
00:04:50,110 --> 00:04:52,100
Dat was een jaar of tien.

64
00:04:53,020 --> 00:04:57,503
Ik heb altijd gezegd, ik heb met de
moedermelk de… mijn roeping ingedronken.

65
00:04:57,570 --> 00:05:06,210
Mijn o… eh tante, de zus van mijn vader was in Den
Bosch in het weeshuis, en eh… die was ook zuster.

66
00:05:06,680 --> 00:05:10,740
En die had twaalfeneenhalfjarig
feest en toen werd er

67
00:05:10,740 --> 00:05:13,730
opgebeld, dat mocht ze vieren
maar dan moest iedereen komen.

68
00:05:13,730 --> 00:05:15,890
Zei ze, Truus je ook komen
zei ze. Dan kan ik niet.

69
00:05:15,890 --> 00:05:18,766
Ik heb hier een kindje van
zes weken en die voed ik zelf.

70
00:05:18,766 --> 00:05:21,450
Zegt ze: we hebben hier wiegjes
genoeg breng ze maar mee.

71
00:05:21,450 --> 00:05:26,590
Dus zodoende heb ik daar, met de
moedermelk zeg ik altijd, de roeping

72
00:05:26,590 --> 00:05:30,600
ingedronken (ze lacht). En daar hebben
ze nou nog steeds pret om als ik dat zeg.

73
00:05:30,630 --> 00:05:37,910
Maar eh, ik heb eigenlijk altijd al gezegd. Met
een kindsheidsoptocht was, was ik zuster hoor.

74
00:05:38,030 --> 00:05:41,956
Dan wilde ik alleen maar zuster zijn dus
eh… en dan was ik weer zuster met de…

75
00:05:41,956 --> 00:05:46,018
voor de kindjes, met de zwarte kindjes erbij
die kleintjes die zwart gemaakt waren.

76
00:05:46,018 --> 00:05:52,550
Maar dat was heel erg gezellig altijd. Ben ook
nog ooit Chinese keizerin geweest, op een paard.

77
00:05:52,550 --> 00:05:54,798
Dan had ik toch schrik gehad,
ik moest op een paard zitten

78
00:05:54,798 --> 00:05:57,750
en ik was zo bang (ze lacht).
Maar dan was ik al ouder.

79
00:05:57,750 --> 00:06:00,930
Maar toen moesten ze iemand
hebben die lange haren had en die

80
00:06:00,930 --> 00:06:04,910
ze dan ook nog eh, als Chinees,
helemaal konden beschminken.

81
00:06:05,350 --> 00:06:07,270
Dus, dat heb ik toen ook nog gehad.

82
00:06:07,270 --> 00:06:12,640
Maar door omstandigheden omdat ik toen in het
klooster een hersenvliesontsteking gehad heb,

83
00:06:12,640 --> 00:06:18,150
werd mij geweigerd om naar de missie te gaan,
want dat zei de dokter ook van eh… daar kun

84
00:06:18,150 --> 00:06:22,400
jij niet tegen, tegen die hitte want dan blijf
je hoofdpijn houden en dat klopt dan ook wel.

85
00:06:22,400 --> 00:06:24,420
Ik kan echt niet tegen hitte.

86
00:06:24,710 --> 00:06:28,830
Maar nou ik dat allemaal weet dan kan je zelf
die die dingen wel een beetje… maar toen, maar

87
00:06:28,830 --> 00:06:33,910
toen als jong meisje, of jong meisje ik was…
dertig toen ik de hersenvliesontsteking gehad heb.

88
00:06:33,910 --> 00:06:40,220
En ik zou daarna, na de eeuwige professie naar
het klooster gaan en… of naar de missie gaan.

89
00:06:40,420 --> 00:06:45,840
Dat is niet doorgegaan. Hier was
missie genoeg. En nog steeds missie.

90
00:06:48,020 --> 00:06:52,180
En… u bent dus op uw
twintigste, in 1936 ingetreden…

91
00:06:52,180 --> 00:06:55,730
Ja, ik was toen bijna eenentwintig
het scheelde maar drie maanden.

92
00:06:55,960 --> 00:07:02,660
En eh… wat werd uw kloosternaam?

93
00:07:02,660 --> 00:07:04,750
Zuster Maria Geertrude, maar ze
zeggen altijd gewoon zuster Geertrude.

94
00:07:04,750 --> 00:07:13,059
En dat is de naam van mijn moeder. Had ik
gevraagd en die gekregen en die mocht ik hebben.

95
00:07:13,060 --> 00:07:18,140
Ehm… dus u heeft hier een officiaat
in Tilburg en postulaat gedaan.

96
00:07:18,140 --> 00:07:25,250
Ehm… toen de oorlog in 1940
uitbrak, eh… waar was u toen?

97
00:07:25,250 --> 00:07:26,230
In Venlo.

98
00:07:26,230 --> 00:07:30,030
Maar daar ben ik nadat ik een half
jaar vooropleiding heb gehad in

99
00:07:30,030 --> 00:07:33,260
het Moederhuis, en dan op en neer
gingen wij hier naar Elizabeth om

100
00:07:33,260 --> 00:07:39,140
te werken, ben ik daarna… naar
Venlo toegegaan dus dat was in ’38.

101
00:07:39,920 --> 00:07:45,380
En dus… was ik de tweedejaars,
derdejaars was ik, toen de oorlog uitbrak.

102
00:07:45,380 --> 00:07:46,740
Derdejaars van de verpleging.

103
00:07:47,310 --> 00:07:52,398
En eh… wat merkte u al van die dreiging van de
oorlog voor de tijd [zuster Geertrude begint

104
00:07:52,399 --> 00:07:53,520
al met haar antwoord, waardoor het einde van
de vraag van de interviewer onduidelijk is]

105
00:07:53,520 --> 00:07:58,320
Jawel eh… de de, we hebben dat heel goed
gemerkt van dat er, af en toe zagen wij dan toch

106
00:07:58,320 --> 00:08:03,040
nog wel eens Duitsers lopen maar dat was niet
zoveel maar wel, dat iedereen zei: ze zijn

107
00:08:03,040 --> 00:08:09,590
die bomen met dynamiet aan het laden van die
grote laan, die van eh Kleef afkwam naar Venlo.

108
00:08:09,640 --> 00:08:13,060
En die zouden ze dan zo
om moeten laten vallen.

109
00:08:13,470 --> 00:08:17,530
Maar dat hebben onze mensen zelf ook
gesaboteerd die hebben ze zo om laten vallen.

110
00:08:17,530 --> 00:08:22,340
Dus die hadden dynamiet aan de andere
kant maar wij merkten toen, eh… eerst

111
00:08:22,340 --> 00:08:25,940
was dan die mobilisatie en toen werden
die soldaten allemaal opgeroepen.

112
00:08:26,230 --> 00:08:30,550
En eh… nou toen merkten wij
heus wel dat er oorlog zou komen.

113
00:08:30,550 --> 00:08:34,370
En dat zeiden we ook wel tegen elkaar
maar ja daar werd niet zoveel over

114
00:08:34,370 --> 00:08:37,510
gesproken dat was in die tijd niet
want je had ook trouwens geen tijd.

115
00:08:37,510 --> 00:08:41,920
Je was altijd met de patiënten bezig,
maar toen middenin de nacht hoorden

116
00:08:41,920 --> 00:08:46,730
wij, die vliegtuigen overgaan en wij
hoorden ook allemaal die knallen.

117
00:08:46,880 --> 00:08:48,570
Wij wisten…

118
00:08:48,570 --> 00:08:48,810
En dat was de nacht…

119
00:08:48,810 --> 00:08:54,910
Dat was van 9 op 10 mei. Toen
eh… sprong om 4 uur de brug.

120
00:08:55,750 --> 00:08:59,780
En daar ging de trein,
met soldaten de Maas in.

121
00:09:00,050 --> 00:09:06,080
En zodoende dat die man toen aan mij vroeg eh…
waar of die was of dat ie al in Engeland was.

122
00:09:06,090 --> 00:09:09,250
En toen zei… moest ik zo lachen,
toen zei ie waarom lacht u?

123
00:09:09,510 --> 00:09:13,170
Want wij hadden afgesproken om geen
Duits te praten we konden het makkelijk

124
00:09:13,170 --> 00:09:16,780
genoeg maar hadden afge… dat doen we
niet we zullen ze allemaal verzorgen,

125
00:09:16,840 --> 00:09:20,491
maar wij zullen geen Duits praten
wij spreken gewoon onze eigen taal.

126
00:09:20,492 --> 00:09:26,000
Dus toen vroeg hij: Schwester, zijn wir in Engeland
en toen zij ik: Engeland, hoe kom je daarbij?

127
00:09:26,000 --> 00:09:30,790
Da [Führer?] habe uns gesagt wann wir ober
da Große Wasser waren, waren wij in Engeland.

128
00:09:30,790 --> 00:09:34,130
Toen moest ik zo lachen, ik zei:
jong je bent in de Maas gekukeld.

129
00:09:34,130 --> 00:09:40,690
En toen zei hij: gelukkig dan hoef ik niet deze
Krieg. Die is dus paar maanden bij ons geweest.

130
00:09:40,690 --> 00:09:43,580
Heeft toch efkes meegeholpen
met alle mogelijke andere

131
00:09:43,580 --> 00:09:46,640
dingen want het ziekenhuis
kwam vol met Duitsers ineens.

132
00:09:46,740 --> 00:09:50,450
Nou en eh… ja… toen
ging de oorlog wel door.

133
00:09:50,870 --> 00:09:57,969
Kunt u eh… ons uitleggen eh… hoe
u, hoe dat ziekenhuis in elkaar zat,

134
00:09:57,970 --> 00:10:03,860
waar u woonde, eh… ten opzichte van
het ziekenhuis, hoe zat dat in elkaar?

135
00:10:03,860 --> 00:10:06,600
Het ziekenhuis was gewoon
net zoals het nu hier in de

136
00:10:06,600 --> 00:10:09,320
Elizabeth ook is maar daar
was dan een klooster bij.

137
00:10:10,240 --> 00:10:11,915
Dus, dat zat er gewoon aan.

138
00:10:12,780 --> 00:10:16,289
Maar hè dus, als je dan geroepen werd,
je hoefde maar over de gangen te lopen

139
00:10:16,289 --> 00:10:19,910
of iets dergelijks en je kwam
tegelijkertijd kwam je dan in het ziekenhuis

140
00:10:19,910 --> 00:10:25,650
hè. Ook voor de wachtenden en dergelijke,
want het klooster was eraan gebouwd.

141
00:10:27,940 --> 00:10:28,169
En waar sliep u? Welke
verdieping, waar?

142
00:10:28,170 --> 00:10:32,820
Eh… even nadenken Ik heb
geslapen op de eerste verdieping.

143
00:10:32,820 --> 00:10:37,560
Maar toen hadden we nog cellen hè, dus
geen kamertjes. Toen hadden we nog cellen.

144
00:10:37,560 --> 00:10:40,610
Die zijn naderhand allemaal
kamertjes geworden.

145
00:10:40,920 --> 00:10:46,780
Maar toen was ik er al niet meer want ik ben na
de oorlog ben ik direct overgeplaatst, naar Oss.

146
00:10:47,070 --> 00:11:03,700
Eh… dus u eh… u sliep in het klooster?
En eh… dat stond verbonden met…

147
00:11:03,700 --> 00:11:03,880
Ja.

148
00:11:03,880 --> 00:11:04,631
het ziekenhuis.

149
00:11:04,631 --> 00:11:07,629
Je kon gewoon met iedere
afdeling met een gang, op de

150
00:11:07,630 --> 00:11:10,390
verpleegstersafdeling komen of
op de gang van het ziekenhuis.

151
00:11:10,390 --> 00:11:10,880
Het klooster had zijn
eigen eh… refter…

152
00:11:10,880 --> 00:11:13,150
Ja, eh ja, allemaal.

153
00:11:13,150 --> 00:11:14,210
Dat zat allemaal in het…

154
00:11:14,210 --> 00:11:19,200
Dat zat allemaal daarin, en
je had ook een eigen kapel.

155
00:11:19,550 --> 00:11:24,070
Maar die stond dan wel in het
ziekenhuis zelf want, daar stond de

156
00:11:24,070 --> 00:11:27,250
kapel en als je zo doorliep dan
kwam je op de interne mannenafdeling.

157
00:11:27,390 --> 00:11:27,980
Dus dat eh…

158
00:11:27,980 --> 00:11:28,410
zat aan elkaar…

159
00:11:28,410 --> 00:11:31,270
zat gewoon aan elkaar vast.

160
00:11:33,830 --> 00:11:43,360
En die… nacht op negen op tien eh… mei,
u hoort dan die harde knal. U sliep toen?

161
00:11:43,390 --> 00:11:44,096
Wij het bed uit!

162
00:11:44,200 --> 00:11:45,250
En?

163
00:11:45,470 --> 00:11:48,560
Toen die brug de lucht inging
zaten wij te bibberen in bed.

164
00:11:48,560 --> 00:11:54,450
Eh… wilt u, wilt u eh… mij antwoorden
in hele zinnen dus wat u mij vertelt,

165
00:11:54,450 --> 00:11:59,059
toen we die knal hoorde in… dat u daar
sliep dus dat u in hele zinnen afrond.

166
00:12:00,040 --> 00:12:03,350
Dus, kunt u wat vertellen
over die nacht, en dat u

167
00:12:03,350 --> 00:12:06,860
vertelt vanuit waar u was
en, wat er toen gebeurde?

168
00:12:06,860 --> 00:12:13,550
Nou eh wij waren al een hele poos wakker, maar,
we wisten niet wat er aan de hand was, toen die

169
00:12:13,550 --> 00:12:18,900
bomen daar allemaal gingen maar toen de brug sprong,
ze verspreekt zich enkele keren] wij bibberden,

170
00:12:18,900 --> 00:12:24,530
dat hele bed van ons de hele kamer en alles,
want dat was vlakbij het ziekenhuis die brug.

171
00:12:24,870 --> 00:12:27,600
En toen zijn wij bed
uitgevlogen en hebben ons

172
00:12:27,600 --> 00:12:30,630
aangekleed want toen riepen
ze allemaal al: ’t is oorlog.

173
00:12:31,230 --> 00:12:35,490
En toen zijn we dus ook naar de overste gerend
en die was dan nog zo lekker aan ’t slapen

174
00:12:35,490 --> 00:12:39,600
dat die heel verbaasd roept of de wekker
al afgelopen was, was ’s nachts om vier uur.

175
00:12:39,600 --> 00:12:42,280
Nee, ’t is oorlog zei die zuster.

176
00:12:42,280 --> 00:12:49,765
Nou ja goed, toen kwam ze natuurlijk ook uit,
en toen kwam direct een stroom… met Duitsers.

177
00:12:49,765 --> 00:12:54,420
Die waren in kortste keren, alles
moest ontruimd, mensen moesten weg.

178
00:12:54,420 --> 00:12:56,630
Dat ging natuurlijk
niet midden in de nacht.

179
00:12:56,630 --> 00:13:00,670
Maar die mensen die in Venlo zelf woonden
die werden door de familie wel opgehaald.

180
00:13:00,670 --> 00:13:03,520
Maar we hadden ook mensen die in
Blerick woonden en die aan de andere

181
00:13:03,520 --> 00:13:07,480
kant van de Maas woonden, die konden
zomaar niet weg dus… Maar alles

182
00:13:07,480 --> 00:13:12,299
bij elkaar, de Duitsers gingen
voor, die moesten alles hebben.

183
00:13:12,299 --> 00:13:16,100
Dus dat was eh… dat was
toen paniek ook nog.

184
00:13:16,100 --> 00:13:22,950
Eh… kunt u verder vertellen wat
er die eerste dag gebeurde?

185
00:13:22,950 --> 00:13:25,310
Die eerste dag van de
oorlog, 10 mei 1940…

186
00:13:25,310 --> 00:13:26,357
Wat er toen gebeurde?

187
00:13:26,357 --> 00:13:29,050
Ja, kunt u vertellen wat
herinnert u zich van die dag?

188
00:13:29,050 --> 00:13:29,519
Dat die Duits…

189
00:13:29,520 --> 00:13:30,449
wat u deed die dag?

190
00:13:30,450 --> 00:13:31,010
Duitsers… [De interviewer en
geïnterviewde praten door elkaar]

191
00:13:31,010 --> 00:13:35,750
Dat die Duitsers allemaal binnenkwamen
en dat we niks meer te zeggen hadden.

192
00:13:35,750 --> 00:13:40,750
Als we met tweeën naast elkaar liepen
te praten werden we zo uit elkaar gedaan

193
00:13:40,750 --> 00:13:44,980
want, we mochten niet met elkaar praten
want dan dachten ze dat het over hun was.

194
00:13:44,980 --> 00:13:47,200
En we moesten direct hun gaan helpen.

195
00:13:47,200 --> 00:13:51,080
En er kwamen ook gewonden binnen want
er werd natuurlijk ook geschoten.

196
00:13:51,350 --> 00:13:56,290
Voor mensen van ons, van de van de… van
Venlo zelf, want die waren al in ’t verzet.

197
00:13:57,150 --> 00:14:01,130
Dus dat kwam ook allemaal en
ik had net die dag de laatste

198
00:14:01,130 --> 00:14:04,620
dag voor mijn eeuwige professie
dan, de… kleine gelofte.

199
00:14:04,620 --> 00:14:07,360
Dat ik nog voor een jaar
de gelofte af moest leggen.

200
00:14:07,360 --> 00:14:11,054
Dus ik moest ook nog netjes mijn
mond dichthouden hè, en toen zei

201
00:14:11,055 --> 00:14:14,980
die overste: ga jij maar naar de
babykamer dan ga je pap koken.

202
00:14:14,980 --> 00:14:18,600
Want er was in die tijd dat we nog
zelf de pap kookten voor de baby’s.

203
00:14:18,600 --> 00:14:23,010
Maar ja, ik heb die hele tijd alleen maar
gedacht dat mijn ouders, want ze waren al

204
00:14:23,010 --> 00:14:28,212
onderweg naar Eindhoven, dus ik denk o lieve
hemel mijn vader en moeder zitten daar ook.

205
00:14:28,213 --> 00:14:30,256
En ik heb alleen maar in de pap
geroerd en iedere keer gezegd: Lieve

206
00:14:30,490 --> 00:14:33,376
Heer laat d’er alsjeblieft niets
met vader en moeder gebeuren.

207
00:14:33,377 --> 00:14:38,309
Want ik had ook mijn broers nog thuis hè,
dus eh… ja die zijn naderhand dan ook moeten

208
00:14:38,310 --> 00:14:43,680
onderduiken maar ja die hebben ook… in Vught
en zo gezeten maar… dat was toen nog niet.

209
00:14:43,680 --> 00:14:47,910
Dus dat was een heel, heel nou
en toen bij Pinksteren, toen heb

210
00:14:47,910 --> 00:14:50,820
ik mijn gelofte vernieuwd want
die dag daarna was het Pinksteren.

211
00:14:50,820 --> 00:14:55,276
En toen eh… ja toen, toen
voor de laatste keer.

212
00:14:55,277 --> 00:15:00,300
Ben dan in die tussentijd, werd iedere
keer kwamen er weer andere mensen

213
00:15:00,300 --> 00:15:04,930
binnen, weer meer gewonde Duitsers maar
ook gewonde mensen van ons een heleboel.

214
00:15:05,480 --> 00:15:10,480
Daarna, maar da’s veel later geweest met
al die bombardementen, hebben we natuurlijk

215
00:15:10,480 --> 00:15:15,370
veel meer de lijken binnengekregen maar dat
was daarna, dat was niet op diezelfde dag.

216
00:15:15,370 --> 00:15:19,380
Ze vernielden wel alles wat
allemaal net… in de tuinen

217
00:15:19,380 --> 00:15:22,370
gezaaid was en wat op aan
het komen was, was meimaand.

218
00:15:22,370 --> 00:15:25,810
En daar gingen ze gewoon met de paarden
en de wagens en alles overheen.

219
00:15:25,810 --> 00:15:28,943
En dat zagen wij vanuit het
ziekenhuis wij vonden het

220
00:15:28,944 --> 00:15:32,350
natuurlijk verschrikkelijk
want… dat kon je zo zien.

221
00:15:33,040 --> 00:15:36,059
Hoe kun u dat zien vanuit het ziekenhuis?
Kunt u vertellen waar u eh... werkzaam was?

222
00:15:36,060 --> 00:15:41,220
Ik zat toen op de bovenste etage zat ik,
de melk te koken en dat was een derde etage.

223
00:15:41,220 --> 00:15:44,650
En dan keek je zo op al die velden.

224
00:15:45,190 --> 00:15:50,360
Want rondom waren er toen allemaal velden
met, met bonen met worteltjes, met alle

225
00:15:50,360 --> 00:15:54,630
mogelijke dingen, en daar kwamen hun aan met
die wagens en alles en dat moest vlug vlug.

226
00:15:54,630 --> 00:15:57,640
Dus dat ging over die
velden en alles heen.

227
00:15:57,670 --> 00:16:01,570
De bonen die bonenstaken en alles dat
werd allemaal gewoon eruit geplukt.

228
00:16:01,570 --> 00:16:06,330
Dat was, dat was eigenlijk
de eerste dag het ergste.

229
00:16:06,550 --> 00:16:08,210
Toen hadden ze alles al
vernield in die tussentijd.

230
00:16:08,210 --> 00:16:14,230
U vertelde net dat er eh… meteen heel
veel Duitsers in het ziekenhuis kwamen…

231
00:16:14,230 --> 00:16:15,080
Ja...

232
00:16:15,080 --> 00:16:22,440
Eh… eh, dat betekent dat de andere patiënten… u
vertelde me net al… dat eh, dat die weggingen…

233
00:16:22,440 --> 00:16:23,770
Ja, die moesten weg.

234
00:16:23,770 --> 00:16:27,470
Dus, u moest meteen het eh…
de verzorging op u nemen…

235
00:16:27,470 --> 00:16:27,800
Ja.

236
00:16:27,800 --> 00:16:29,900
van… met de zusters, de zusters
moesten de zorg op zich nemen…

237
00:16:30,290 --> 00:16:31,120
Ja, ja.

238
00:16:31,120 --> 00:16:32,920
van de… eh, Duitse soldaten.

239
00:16:32,920 --> 00:16:33,280
Ja.

240
00:16:33,280 --> 00:16:37,430
Hoe ging dat en hoe was dat voor u?

241
00:16:37,430 --> 00:16:41,510
Nou, eh ik heb alt… wij hebben,
wij… de vierde gelofte was eigenlijk

242
00:16:41,510 --> 00:16:46,040
dat wij… iedereen zouden verzorgen,
ongeacht godsdienst of natie.

243
00:16:46,040 --> 00:16:48,340
Daar heb ik me gewoon aan gehouden.

244
00:16:48,340 --> 00:16:51,630
Want ik heb altijd gezegd
en dat heb ik van thuis uit

245
00:16:51,630 --> 00:16:54,520
altijd al geleerd: God heeft
die mensen ook geschapen.

246
00:16:54,750 --> 00:17:00,150
Dus, dat zei ik ook tegen die hoofdzuster, die
zei: ik kan dat niet ik heb thuis nog drie broers.

247
00:17:00,150 --> 00:17:03,010
Ik zeg: ja maar zuste,r
dat heb ik ook.

248
00:17:03,060 --> 00:17:08,328
Ik zeg: maar die vierde gelofte van ons… En toen
zei ze: ja je hebt eigenlijk gelijk want als jij

249
00:17:08,328 --> 00:17:14,090
zegt, dat jij het niet kunt, dan durf ik volgend
jaar mijn gelofte niet voor eeuwig af te leggen.

250
00:17:14,090 --> 00:17:17,390
Dat is mijn… dat was, en dat
heb ik telkens vastgehouden.

251
00:17:17,390 --> 00:17:21,570
En ik heb helemaal niet gedacht van: nou
moet ik alweer een Duitser verzorgen.

252
00:17:21,570 --> 00:17:24,310
Ik heb altijd tegen onze
verpleegstertjes ook gezegd: kom

253
00:17:24,310 --> 00:17:26,346
maar mee, dan gaan we het samen
doen als je het niet durft.

254
00:17:26,347 --> 00:17:30,990
Want, d’r waren er ook bij
die het echt niet wilden.

255
00:17:31,540 --> 00:17:34,610
Want de meesten die nog
naar huis konden, zijn naar

256
00:17:34,610 --> 00:17:38,140
huis gegaan dus we waren
eigenlijk… een heleboel zusters.

257
00:17:38,530 --> 00:17:41,440
En we hadden maar weinig
verpleegsters, verder.

258
00:17:44,050 --> 00:17:48,990
Eh… kunt u vertellen hoeveel eh… er,
hoeveel mensen er in het ziekenhuis

259
00:17:48,990 --> 00:17:52,820
werkten, hoeveel dokters er waren,
hoeveel verpleegsters hoeveel zusters…?

260
00:17:53,000 --> 00:17:56,620
De zusters dat weet ik wel die
waren, wij waren toen met negentig.

261
00:17:57,240 --> 00:17:59,910
En de verpleegsters,
die begonnen toen net.

262
00:18:00,180 --> 00:18:03,960
Dat er leken kwamen als
verpleegkundige om te leren dus, die

263
00:18:03,960 --> 00:18:07,360
hebben we, hadden we toentertijd
nog maar een stuk of vijf zes.

264
00:18:07,800 --> 00:18:09,460
Dus dat was heel weinig.

265
00:18:09,460 --> 00:18:13,490
En die moest je ook opvangen
want die, ja… ze wilden

266
00:18:13,490 --> 00:18:16,080
liever naar huis want ze waren
ook eerste- of tweedejaars.

267
00:18:16,080 --> 00:18:19,160
En, dan waren ze niet, dan
kwamen ze niet klaar want ze

268
00:18:19,160 --> 00:18:22,750
moesten wel allen twintig jaar
zijn, voor ze mochten beginnen.

269
00:18:23,170 --> 00:18:26,480
Dat waren wij ook, wij mochten
niet voor t… en dat is naderhand

270
00:18:26,480 --> 00:18:29,260
gekomen dat ze met z’n zeventien
jaar mochten beginnen.

271
00:18:30,790 --> 00:18:36,952
En ja… de ene was natuurlijk een beetje tegen
de moffen en zo en ja… ik ga er niet meer naar

272
00:18:36,960 --> 00:18:42,770
toe en zoiets hè… Maar voor de verdere rest…
heb ik toen wel dat ene geval ondervonden, het

273
00:18:42,770 --> 00:18:45,830
zustertje Bakker [lekenverpleegster], och arm:
zuster Geertrude ik ga niet meer naar kamer acht.

274
00:18:45,830 --> 00:18:47,530
Ik zeg: wat is daar dan mee?

275
00:18:47,650 --> 00:18:50,670
Ja, ik heb vandaag de bellenbeurt
maar die man die doet zo

276
00:18:50,670 --> 00:18:54,408
vreselijk vervelend, en die is zo
misselijk, ik doe het niet meer.

277
00:18:54,408 --> 00:18:59,130
Ik zeg: nou, jij houdt de bellenbeurt wel
maar ik ga, als kamer acht belt ga ik.

278
00:18:59,130 --> 00:19:03,590
En toen… had hij op een gegeven
moment gebeld en ik ging er naar toe.

279
00:19:03,700 --> 00:19:08,410
En toen zegt ie eh… Hij
wou dan koffie hebben.

280
00:19:08,410 --> 00:19:11,570
Hij zei dat natuurlijk op z’n
Duits ik zeg: ik zal koffie halen

281
00:19:11,570 --> 00:19:16,729
maar we hadden niks meer… als
surrogaat…hè, dus ik daar naartoe.

282
00:19:16,730 --> 00:19:22,570
Ik zet, gaf hem een kop koffie en hij drinkt
één slok, en gooit de rest zo in mijn gezicht.

283
00:19:22,880 --> 00:19:27,800
Maandagmorgen net een schone kap, net schoon
schort, ik zat helemaal onder de koffie.

284
00:19:27,950 --> 00:19:31,635
Das ist keine Kaffee, muss bonenkoffie
haben. Ik zeg: die hebben we niet.

285
00:19:31,636 --> 00:19:32,258
In Deutschland haben wir genug.

286
00:19:32,258 --> 00:19:37,408
Ik zeg: dat kan uitkomen, die heb je
van ons gestolen, zo kwaad was ik.

287
00:19:37,409 --> 00:19:41,510
En hij zei: Sie kommen in einen concentratiekamp.
Ik zeg: dan gade gij mee, en ikke de deur uit.

288
00:19:42,530 --> 00:19:44,470
…tegen die stafarts aan, toen
zei die, zei die: was ist das?

289
00:19:44,470 --> 00:19:47,250
Toen vertelde ik hem
wat ik u ook vertel.

290
00:19:47,250 --> 00:19:49,980
Hij gaat naar binnen maar
ik dacht: ik ga naar boven

291
00:19:49,980 --> 00:19:52,240
toe, wat hij doet met die
man moet hij zelf weten.

292
00:19:52,240 --> 00:19:55,460
Ik heb me netjes helemaal
verschoond en alles in de badkuip

293
00:19:55,460 --> 00:19:58,519
neergelegd dat het….ja… de
koffie moest er ook uit.

294
00:19:59,170 --> 00:20:05,160
En toen eh… kwam ik terug, en toen
stond daar… de Duitse ziekenwagen

295
00:20:05,160 --> 00:20:08,420
voor de deur, en een brancard en hij
werd mee naar Duitsland vervoerd.

296
00:20:08,420 --> 00:20:13,030
Dus die waren we kwijt, ik zeg
tegen de zuster: kom nou gaan

297
00:20:13,030 --> 00:20:15,863
we samen de kamer poetsen want
dat moesten wij ook zelf doen.

298
00:20:15,863 --> 00:20:17,220
Hadden geen huishoudelijke
hulpen meer.

299
00:20:17,220 --> 00:20:22,382
En toen kwam die stafarts weer terug en toen
zegt hij: maar das ist nicht für das Schwester.

300
00:20:22,570 --> 00:20:26,550
En hij kwam terug, en ik
wacht… drie mannetjes mee,

301
00:20:26,550 --> 00:20:30,090
en die hebben anderhalf
jaar bij ons altijd gepoetst.

302
00:20:31,680 --> 00:20:36,695
En toen zei de overste: zuster Geertrude, poetsen
ze goed? Ik zeg: moeder, ze doen het beter als ik.

303
00:20:36,695 --> 00:20:37,570
Zegt ze: dat kan niet.

304
00:20:37,570 --> 00:20:41,740
Ik zeg: jawel want ik heb nog nooit
gepresteerd om iedere dag, bij

305
00:20:41,740 --> 00:20:46,276
het kruisbeeld te klauteren en dat
af te stoffen en dat doen hun wel.

306
00:20:46,276 --> 00:20:47,550
En toen moest ze toch nog lachen.

307
00:20:47,550 --> 00:20:51,790
Maar, wat er met die man gebeurd is daar
weten wij helemaal niks van natuurlijk,

308
00:20:51,790 --> 00:20:57,200
misschien hebben ze hem een kopje kleiner
gemaakt of… of ergens in een gevangenis geduwd.

309
00:20:57,200 --> 00:21:01,270
Dat werden wij, dat werd ons niet verteld,
maar daar heb ik ook nooit naar gevraagd.

310
00:21:01,270 --> 00:21:04,130
Ik vond het alleen, allang
blij dat hij weg was want

311
00:21:04,130 --> 00:21:06,880
dat de verpleging, die wilde
niet meer naar die kamer.

312
00:21:06,880 --> 00:21:08,970
Ja, dat is dan ook niet leuk.

313
00:21:10,240 --> 00:21:13,460
Dus dat was, eerste twee
jaar van de, van de oorlog.

314
00:21:13,460 --> 00:21:18,210
En toen is het natuurlijk veel erger
geworden met alle bombardementen.

315
00:21:18,210 --> 00:21:25,390
Ik wil nog even bij het eerste gedeelte
blijven. Eh… wat was uw taak in het ziekenhuis?

316
00:21:25,590 --> 00:21:30,630
Taak? Van alles. En daarna
was ik ineens hoofdzuster.

317
00:21:31,030 --> 00:21:36,480
Want die zuster eh… op de… nou moet ik even
zeggen… dat is een paar jaar daarna gebeurd.

318
00:21:36,480 --> 00:21:39,640
Maar ik deed gewoon alles
wat ze me opgedragen hadden.

319
00:21:39,640 --> 00:21:44,810
Bijvoorbeeld, ik was veertien dagen in
Venlo, toen werd ik al in de wacht gezet.

320
00:21:45,670 --> 00:21:47,920
En ik zei: dat durf ik
niet op een mannenafdeling.

321
00:21:47,920 --> 00:21:51,730
Ik zeg: niet omdat het die mannen zijn,
maar ik weet niets van die ziektes af, waren

322
00:21:51,730 --> 00:21:55,980
allemaal interne ziektes dus… daar wist ik
niks van en de overste zei: dat kun jij best.

323
00:21:55,980 --> 00:21:59,780
Nou ja… ik ben een week in de wacht
geweest maar dat heb ik wel geweten.

324
00:21:59,780 --> 00:22:06,040
Kreeg een keer ’s nachts een man binnen met
longbloeding. En ik wist ook niet dat dat TB was.

325
00:22:06,410 --> 00:22:09,080
Dus ik heb die man gewoon
verzorgd zond… ja niemand

326
00:22:09,080 --> 00:22:10,719
zei mij dat ik een masker
voor moest of handschoenen.

327
00:22:10,720 --> 00:22:16,290
Totdat die man op een gegeven moment in mijn
armen viel met de volgende longbloeding en

328
00:22:16,290 --> 00:22:20,740
dat hij stierf en toen kwam de rector d’r
aangelopen omdat ik mijn vinger op de bel hield.

329
00:22:21,740 --> 00:22:24,810
En hij zat nog in de kapel en die kwam
daaruit, ja goed die man is vanmiddag

330
00:22:24,811 --> 00:22:29,280
bediend, zou d’r niemand zijn en dan komt
hij daar binnen en hij zag mij met die man.

331
00:22:29,550 --> 00:22:33,870
Ik had, ik wist niet wat ik er mee moest doen,
ik was veertien dagen daar, in dat huis,

332
00:22:33,870 --> 00:22:38,730
dus… dat was iets wat je natuurlijk heel
angstig maakt als je in zo’n wacht moest.

333
00:22:38,820 --> 00:22:42,770
Want je wist er niks
van, van die ziektes.

334
00:22:43,570 --> 00:22:48,760
En eh… tijdens de oorlogsjaren,
werkte u op verschillende afdelingen…

335
00:22:48,760 --> 00:22:49,030
Ja.

336
00:22:49,030 --> 00:22:55,530
Daar heb ik altijd op verschillende afdelingen…
het laatste, het laatste eh… in ’41 ben ik

337
00:22:55,530 --> 00:23:01,090
m’n… heb ik eh m’n examen gedaan en toen werd
ik daarmee subhoofd op de vrouwenafdeling.

338
00:23:01,090 --> 00:23:05,084
En toen, eh… kreeg ik mede te
horen, dat ik dan maar eens op

339
00:23:05,300 --> 00:23:08,220
de kraam moest gaan werken want
daar was geen kraamopleiding.

340
00:23:08,220 --> 00:23:11,240
En daar ben ik toen een half
jaar geweest en toen werd

341
00:23:11,240 --> 00:23:15,750
ik naar Den Haag gestuurd,
om de kraam te gaan halen.

342
00:23:16,130 --> 00:23:19,230
Want, die kon ik in
Venlo niet krijgen.

343
00:23:19,820 --> 00:23:25,050
En toen zei dokter Schellekes nog: wat kom jij
eigenlijk hier doen. Ik zei: nou de ooievaar vangen.

344
00:23:25,170 --> 00:23:30,680
Dat was in Den Haag. En toen zegt ie eh… hoeveel
bevallingen heb je gehad. Ik zeg: vijftig.

345
00:23:30,680 --> 00:23:34,370
Ja, wat komt je dan hier doen zegt ie,
je hebt vijftig nodig voor het examen.

346
00:23:34,370 --> 00:23:37,830
Maar ja ik mocht toch, moest toch
blijven want ik moest die ooievaar

347
00:23:37,830 --> 00:23:41,184
nou eenmaal vangen en toen ben ik
voor de kraam gegaan, en toen ik

348
00:23:41,184 --> 00:23:45,170
toen terugkwam, ik was toen bij
zuster Walburger op de afdeling.

349
00:23:45,470 --> 00:23:51,820
En eh… ik was geloof ik twee of
drie weken thuis, en toen kreeg zij

350
00:23:51,820 --> 00:23:53,740
een hartinfarct en toen werd ik
hoofdzusters op de kraamafdeling.

351
00:23:53,740 --> 00:23:58,940
En toen u naar Den Haag ging, eh…
hoe bent u daar naartoe gereisd?

352
00:23:58,940 --> 00:24:00,840
Met de trein.

353
00:24:01,070 --> 00:24:03,280
En wat merkte u
onderweg van de oorlog?

354
00:24:03,280 --> 00:24:07,320
Oh jawel, want overal was dat je
een half uur ergens bleef staan.

355
00:24:07,680 --> 00:24:10,010
Maar toen ik terug ging was
het veel erger want toen was

356
00:24:10,010 --> 00:24:13,290
ik in Eindhoven, en daar
brak de spoorwegstaking uit.

357
00:24:13,290 --> 00:24:14,606
Toen kon ik niet verder.

358
00:24:15,320 --> 00:24:19,680
En toen ben ik op de… in eh… in het
ziekenhuis bij onze zusters ben

359
00:24:19,680 --> 00:24:23,544
ik toen, daar maar naartoe gegaan
want ik mocht niet naar huis.

360
00:24:23,544 --> 00:24:26,911
En was vlak bij huis hoor.
Maar dat mocht niet.

361
00:24:26,911 --> 00:24:32,570
Nou en als je dan, echt ook wilt
gehoorzamen dan doe je dat niet.

362
00:24:32,570 --> 00:24:36,930
Mijn ouders hebben niet geweten ik twee dagen daar
geweest ben tot de trein weer ging. Dat was toen.

363
00:24:36,930 --> 00:25:02,100
Ehm eh… wat kunt, wat weet u zich nog
te herinneren van de tijd in Den Haag?

364
00:25:03,080 --> 00:25:04,959
Kunt u daar nog wat van vertellen?

365
00:25:04,960 --> 00:25:05,449
Hoe het in Den Haag was?

366
00:25:05,450 --> 00:25:12,280
Daar was het, ja… ook armoe troef maar daar
merkte je niet zoveel van de oorlog, als dat

367
00:25:12,280 --> 00:25:16,310
ik in Venlo had meegemaakt want daar had ik
al verschillende bombardementen meegemaakt.

368
00:25:16,650 --> 00:25:20,450
Maar het was wel zo dat ze iedere keer
razzia kwamen houden voor de doktoren.

369
00:25:20,450 --> 00:25:25,410
En de gynaecoloog die lag op een gegeven
moment op de verloskamer in een bed, daar

370
00:25:25,650 --> 00:25:29,298
durfden hun niet in te komen natuurlijk
hè die is gewoon daar naar bed toe gegaan.

371
00:25:29,320 --> 00:25:33,280
Want, hij moest nog weer voor de
bevallingen zorgen en het was iedere

372
00:25:33,281 --> 00:25:38,200
keer ’s nachts een andere
gynaecoloog, hè dus, het was erg druk.

373
00:25:38,200 --> 00:25:42,680
En ik heb zelfs meegemaakt in dat
jaar dat ik er geweest ben dat, dat ik

374
00:25:42,680 --> 00:25:47,930
de moeders voor de tweede keer heb
gezien met een baby, in een jaar tijd.

375
00:25:48,130 --> 00:25:50,080
Dus, zoveel waren er
toen allemaal geboren.

376
00:25:50,080 --> 00:25:56,990
Maar voor de verdere rest heb ik van die oorlog
niet veel meegemaakt, daar in Den Haag niet.

377
00:25:57,810 --> 00:26:00,522
En toen ik terugkwam in Venlo,
toen is het nog veel erger geweest

378
00:26:00,522 --> 00:26:05,500
want wij hebben in die… geheel in
Venlo negentien bombardementen gehad.

379
00:26:07,000 --> 00:26:07,960
Dus.

380
00:26:07,960 --> 00:26:20,860
Eh…eh… kunt u ons vertellen eh hoe dat voor u
zelf was, de spanning van die bombardementen

381
00:26:20,860 --> 00:26:24,750
van de oorlog, of u angstig was kunt u
daar het een en ander over vertellen?

382
00:26:24,750 --> 00:26:30,740
Nou ik moet zeggen, dat ik altijd heel erg
verbaasd ben geweest dat ik niet bang was.

383
00:26:31,430 --> 00:26:36,220
Ik weet niet hoe dat dat komt, ben ik nu nog
niet als er iets gebeurt. Dan ben ik niet bang.

384
00:26:36,220 --> 00:26:41,740
Maar ik vond wel het heel erg dat er
iedere keer weer zoveel lijken binnenkwamen.

385
00:26:42,160 --> 00:26:47,940
En als ik dan zelf mee moest gaan helpen in het
mortuarium, en d’r kwamen dan bijvoorbeeld,

386
00:26:47,940 --> 00:26:53,760
die mevrouw van het Rode Kruis, die kwam ons
altijd helpen, ’t hoofd van het Rode Kruis.

387
00:26:53,760 --> 00:26:56,690
En dan bij de allereerste
bombardement toen d’r zo’n

388
00:26:56,690 --> 00:26:59,900
vijftig lijken binnenkwamen
waren twee kinderen waren.

389
00:27:00,570 --> 00:27:06,500
En, dat was erg want ze hadden een jongen
en meisje van achttien en zeventien jaar.

390
00:27:06,500 --> 00:27:07,600
En dat had toen verder niks meer.

391
00:27:07,600 --> 00:27:13,619
En die heeft mij blijven helpen, totdat al die
lijken binnen waren, dat waren er zo’n vijftig.

392
00:27:13,620 --> 00:27:16,730
En toen zei ze: bel nu de overste
maar dus toen heb ik die overste

393
00:27:16,730 --> 00:27:19,796
gebeld, die is haar komen halen,
want die wist dat ook helemaal niet.

394
00:27:19,797 --> 00:27:24,050
En toen had ik het ‘r verteld, toen zegt
ze tegen mij: ach Geertrude kijk jij nog

395
00:27:24,050 --> 00:27:31,130
eventjes, of alles goed is hè. Ik zeg:
ja dat doe ik wel dus ik kijk zo rond en

396
00:27:31,130 --> 00:27:34,910
ineens gaat daar… nou moet je niet schrikken
maar d’r ging ineens een laken omhoog.

397
00:27:34,910 --> 00:27:40,350
Zuster waar ben ik? Nou en toen ging mijn
hart hier ergens zitten, ik schrok me naar.

398
00:27:40,350 --> 00:27:42,373
Ik dacht: dadelijk
staan ze allemaal op.

399
00:27:42,373 --> 00:27:46,080
En toen ben ik achteruit gelopen naar
die telefoon heb ik de overste weer

400
00:27:46,080 --> 00:27:50,210
gebeld en gezegd: breng alsjeblieft een
brancard mee want hier is wat gebeurd.

401
00:27:50,210 --> 00:27:54,510
En toen heb ik veertien dagen niet
naar dat mortuarium durven gaan.

402
00:27:54,510 --> 00:28:00,200
Maar ik moest er toch weer overheen dus…
dat heb ik toen echt weer gedaan maar…

403
00:28:00,540 --> 00:28:02,409
Kon u daar met andere
zusters over praten?

404
00:28:02,410 --> 00:28:02,485
Nee.

405
00:28:02,486 --> 00:28:03,090
Kunt u daar iets over vertellen?

406
00:28:03,090 --> 00:28:04,040
Nee da…

407
00:28:04,040 --> 00:28:05,910
…hoe je met elkaar omging?

408
00:28:05,910 --> 00:28:10,920
Nou hoe je met elkaar omging dat was altijd
hartelijk want, die had dit en die had dat

409
00:28:10,920 --> 00:28:15,090
en die had weer van mijn broer wat goed… ik
hoorde van mijn broer dat hij in de gevangenis

410
00:28:15,090 --> 00:28:20,530
zat in Vught en dat mijn oom ook in Vught zat
en dat onze chef onder had moeten duiken.

411
00:28:20,530 --> 00:28:23,179
Maar, dat mocht je vroeger mocht
je daar allemaal niet over praten.

412
00:28:23,180 --> 00:28:24,540
Waarom niet?

413
00:28:25,650 --> 00:28:33,280
Nou dat was gewoon dat hoorde, niet bij het
kloosterleven. Je mocht niets vertellen over dit of dat.

414
00:28:33,280 --> 00:28:40,470
Maar… de, die dingen vertelde je wél
aan elkaar. Dat was dan in de recreatie.

415
00:28:40,470 --> 00:28:42,073
Wat, wat vertelde u daar?

416
00:28:42,500 --> 00:28:47,090
Nou dat je bijvoorbeeld dat je broer vastzat
en dat je vader naar Vught was gegaan om te

417
00:28:47,090 --> 00:28:52,370
zorgen dat hij vrijkwam en dat dat niet lukte
want eh… hij mocht zijn eigen zoon niet zien.

418
00:28:52,370 --> 00:28:54,870
Zoiets van die dingen
dat vertelde je dan wel.

419
00:28:55,630 --> 00:28:59,680
En dan kwam een ander wel weer los want die
vertelde dan want mijn broer dit of mijn broer dat…

420
00:28:59,930 --> 00:29:03,475
Maar eh… voor de verdere rest, dat
hield je eigenlijk allemaal voor je.

421
00:29:03,476 --> 00:29:08,730
En je had ook haast geen tijd om met elkaar
te praten. Het was veel te druk in die oorlog.

422
00:29:08,980 --> 00:29:14,290
Iedere keer kwam d’r wat anders. En toen was
het razzia kwamen ze de directeur weer ophalen.

423
00:29:15,210 --> 00:29:15,840
En wanneer kon je wel
met elkaar praten?

424
00:29:15,840 --> 00:29:21,831
In de recreatie hè. Als het recreatie was
van 1 tot 2 of ’s avonds van 8 tot 9.

425
00:29:22,030 --> 00:29:26,980
Maar voor de verdere rest had je ook geen
tijd om met elkaar over die dingen te praten.

426
00:29:26,980 --> 00:29:29,090
Het was veel te druk.

427
00:29:29,340 --> 00:29:33,690
Veel te druk in dat ziekenhuis want
we hadden op een gegeven moment, op de

428
00:29:33,690 --> 00:29:37,840
afdeling waar we dertig patiënten konden
hebben hadden we er vijftig liggen.

429
00:29:37,900 --> 00:29:39,390
Zelfs in de gangen.

430
00:29:41,100 --> 00:29:47,830
En toen zeker toen we naar, naar de kelder zijn
gegaan, met driehonderd gewonden, hadden we van de,

431
00:29:48,070 --> 00:29:56,760
van de eh… nee niet van het Rode Kruis van eh… van
de kazerne hadden we die stapelbedden gekregen.

432
00:29:56,760 --> 00:29:59,120
Dus, want we hadden
niet genoeg bedden.

433
00:29:59,120 --> 00:30:04,230
Maar dan die mensen die in de kelder, die
bijna beter waren, lagen op de grond dan,

434
00:30:04,230 --> 00:30:09,150
van het stapelbed en de anderen lagen op
de... die kon je dan helpen en verzorgen.

435
00:30:09,280 --> 00:30:12,710
Maar voor de verdere rest,
had je geen tijd daarvoor.

436
00:30:12,710 --> 00:30:18,107
Maar sprak u met uw medezusters
ook wel eens over uw angst of

437
00:30:18,107 --> 00:30:22,150
over hun angst of over hoe dat je
het… hoe dat je de dingen ervoer…

438
00:30:22,150 --> 00:30:26,220
Nee dat heb ik nooit gedaan, en
en de anderen eigenlijk ook niet.

439
00:30:26,820 --> 00:30:31,160
Ik weet niet hoe dat komt maar ja…
je had het veel te druk om daarover

440
00:30:31,160 --> 00:30:34,628
te praten, je was blij als je weer
naar bed kon en dan en dan weer dat

441
00:30:34,628 --> 00:30:37,510
je er ’s nachts niet uit hoefde
omdat er weer een bombardement was.

442
00:30:38,200 --> 00:30:41,250
Want je hoorde dan die vliegtuigen
aankomen, je wist precies

443
00:30:41,250 --> 00:30:42,430
wanneer de Duitsers waren of
wanneer het de Engelsen waren.

444
00:30:42,430 --> 00:30:42,488
Kunt u uw antwoord nog eens opnieuw
beginnen, dat u zegt eh… we

445
00:30:42,489 --> 00:30:51,990
spraken nooit met elkaar of dat u,
eh… de… een hele zin ervan maakt?

446
00:30:52,420 --> 00:30:53,070
Hoe bedoelt u?

447
00:30:53,070 --> 00:30:56,690
Want u heeft nu gezegd: nee, dat heb
ik nooit gedaan maar dan… weet de

448
00:30:56,690 --> 00:31:00,654
luisteraar nog niet, wat er, wat het
is dus kunt u mij in een hele zin

449
00:31:00,654 --> 00:31:05,620
antwoorden hoe u met elkaar sprak of
niet sprak over angst, over zorgen…

450
00:31:05,620 --> 00:31:10,930
Eh nou als er een bombardement geweest was dan zei
je wel, och gut wat zullen we dadelijk toch weer

451
00:31:10,930 --> 00:31:15,860
veel lijken binnen krijgen, en ik durf niet naar
het mortuarium, d’r was er dan één die dat zei.

452
00:31:15,860 --> 00:31:19,140
En dan was het altijd: hé Geertrude
ga jij maar mee met die mevrouw,

453
00:31:19,140 --> 00:31:23,510
hè en… ik zei nooit nee, ik weet
niet waarom dat dat is geweest.

454
00:31:23,510 --> 00:31:28,260
Dat zou ik niet kunnen zeggen want ik vond
gewoon, dat het mijn plicht was om te gaan

455
00:31:28,260 --> 00:31:32,810
helpen, waar ze me gevraagd hadden, hè en
hoe dat het kwam dat die anderen soms zo

456
00:31:32,810 --> 00:31:37,540
bang waren, ik zou het niet kunnen zeggen
want daar hebben we nooit over gesproken.

457
00:31:37,540 --> 00:31:38,740
Waarom ben jij bang?

458
00:31:38,740 --> 00:31:43,720
Want de meesten waren toch, als er bijvoorbeeld
een bombardement was dan waren we allemaal bang.

459
00:31:44,920 --> 00:31:49,400
Hè, maar dan moest je weer naar beneden toe
want dan, was de directeur er en dan moest

460
00:31:49,470 --> 00:31:53,720
je eerst weer melden en dan moest je weer
naar de mensen toe die ook bang waren.

461
00:31:54,710 --> 00:32:00,690
Dus ik heb wel een keer bij een dame gestaan
die uitgebreid kanker had en die boven moest

462
00:32:00,690 --> 00:32:05,860
blijven en toen zegt ze: zuster ga nou maar
naar beneden, ik weet dat ik toch dood ga.

463
00:32:05,860 --> 00:32:06,809
Ik zeg: nee dat doe ik niet.

464
00:32:07,200 --> 00:32:08,670
Dus ik heb toen met die
bombardement zo over haar heen

465
00:32:08,670 --> 00:32:12,750
gebogen gestaan, dat ik dacht:
dan gaan we maar allebei.

466
00:32:13,130 --> 00:32:17,360
En ik denk dat ik toch altijd omdat ik heel
veel vertrouwen in mijn gebed had en in

467
00:32:17,360 --> 00:32:22,260
mijn engelbewaarder, dat het misschien daarom
was dat ik niet zo bang was als de anderen.

468
00:32:22,970 --> 00:32:26,552
Want ik was echt van huis uit
heus niet zo’n, zo eentje

469
00:32:26,552 --> 00:32:29,350
die dan maar zei: oh da’s
stoer, ik doe dat allemaal wel.

470
00:32:29,350 --> 00:32:36,110
Was ik echt niet! Maar ik heb altijd gezegd, ik
heb toch de kracht gekregen, om dat te dragen.

471
00:32:36,240 --> 00:32:41,676
En om te helpen, overal waar het kon, die
kracht daar heb ik wel altijd ook voor gebeden.

472
00:32:41,676 --> 00:32:48,000
Ik heb gewoon altijd gebeden van: help me
alsjeblieft want nou is dat of dat weer aan de hand.

473
00:32:48,610 --> 00:32:55,820
Kunt u iets vertellen over eh het gebedsleven van
de zusters van uw communiteit tijdens de oorlog?

474
00:32:55,890 --> 00:33:02,410
We hadden zoveel mogelijk onze eigen gebedstijden
aangehouden. De meditatie, de eucharistieviering.

475
00:33:02,410 --> 00:33:06,470
Wél hadden we de eucharistieviering
het laatste half jaar in de kelder.

476
00:33:06,950 --> 00:33:12,470
Want we hadden priesters die ook ondergedoken
waren, dus, want die werden ook gezocht net zo goed.

477
00:33:12,470 --> 00:33:14,910
Want dat waren jonge
mensen in die tijd.

478
00:33:14,910 --> 00:33:20,000
En we, dus maar dan hebben we wel, we
hebben altijd onze gebeden zo goed en

479
00:33:20,000 --> 00:33:23,200
zo kwaad als dat het ging want als
we in de kapel waren en d’r was een

480
00:33:23,200 --> 00:33:26,260
bombardement, dan moest je er weer uit,
dan moest je direct naar de afdelingen.

481
00:33:26,260 --> 00:33:30,340
Maar… dat is niet zo vaak gebeurd
dat moet ik echt wel zeggen.

482
00:33:30,340 --> 00:33:34,000
Niet zo vaak dat het eigenlijk
onder onze gebedstijden was.

483
00:33:34,140 --> 00:33:37,690
Dus die engelbewaarder en daarboven, die
hebben ons ook geholpen zeg ik altijd.

484
00:33:37,690 --> 00:33:42,070
Zo was dat, kun je helemaal niets aan
doen (ze lacht voorzichtig). Maar

485
00:33:42,070 --> 00:33:46,750
de grote angst heb ik alleen gehad
toen we onder granaatvuur stonden.

486
00:33:46,750 --> 00:33:53,200
Daar hebben we 36 uur onder gezeten.
Daar was Blerick, hier was Venlo.

487
00:33:53,520 --> 00:33:58,320
Daar zaten de Engelsen, daar zaten de
Duitsers. Dus dat ging over en weer.

488
00:33:58,320 --> 00:34:01,410
En toen is ook het
ziekenhuis getroffen.

489
00:34:01,610 --> 00:34:05,630
Toen hebben we heel veel, heel
veel want de operatiekamer de lamp,

490
00:34:05,630 --> 00:34:10,030
die hing nog net aan het plafond
maar de rest… helemaal doorzeefd.

491
00:34:10,190 --> 00:34:12,150
Absoluut helemaal doorzeefd.

492
00:34:13,790 --> 00:34:15,529
Kunt u vertellen wanneer dat was?

493
00:34:15,530 --> 00:34:18,049
Was op het eind van de oorlog.

494
00:34:18,050 --> 00:34:24,340
Dat was het laatste, want de Engelsen konden
niet doorstoten want ze konden niet over de Maas.

495
00:34:25,260 --> 00:34:28,770
En daar zaten de Duitsers in
Venlo, en daar zaten de Engelsen.

496
00:34:28,770 --> 00:34:35,230
Tot op een gegeven moment, dit toch gebeurd is
maar dat was dus op de laatste dag, de 5e mei.

497
00:34:36,480 --> 00:34:37,340
Toen zijn we ’s nachts
om twaalf uur bevrijd.

498
00:34:37,340 --> 00:34:46,360
Eh… in de beginperiode
van de oorlog, eh… heeft u

499
00:34:46,360 --> 00:34:50,050
toen ook al moeten schuilen,
in de kelders gemoeten?

500
00:34:50,050 --> 00:34:50,670
Ja!

501
00:34:50,670 --> 00:34:55,640
Kunt u daar wat over vertellen? Over
de eerste periode hoe dat ging, eh…

502
00:34:55,640 --> 00:34:59,920
Nou dat was heel mooi want de directeur
maar de andere doktoren hadden dus, dus

503
00:34:59,920 --> 00:35:05,730
een soort schema gemaakt: zo gauw als dat
er een sirene ging dan moesten wij op

504
00:35:05,730 --> 00:35:11,690
onze eigen afdeling komen en dan eh… zei
de directeur wat er zou moeten gebeuren.

505
00:35:11,990 --> 00:35:15,680
Daarna wisten we dat wel maar in het begin
wisten we dat natuurlijk allemaal niet.

506
00:35:15,680 --> 00:35:19,310
Maar dan ging ieder naar zijn
eigen afdeling, maar als de sirene

507
00:35:19,310 --> 00:35:22,240
ging dan moesten we wel allemaal
de kelder in met de patiënten.

508
00:35:22,360 --> 00:35:27,810
Ik ben ooit vanaf boven van de trap met tien
baby’s in mijn witte schort naar beneden gerend,

509
00:35:27,810 --> 00:35:33,154
want de lift mochten we niet meer gebruiken, was
levensgevaarlijk want die… dingen dat stond boven

510
00:35:33,180 --> 00:35:38,170
op het dak hè, die koker en als die geraakt werd
en je zat in de lift dan nou dan was alles weg.

511
00:35:38,170 --> 00:35:42,430
Dus dan mochten we die niet gebruiken
maar ik was jong dus, ja gut hoe

512
00:35:42,430 --> 00:35:47,278
oud was ik 25… tja dus, die grote
witte lange schort die had je zo

513
00:35:47,278 --> 00:35:52,460
en daar gingen de baby’s in, en dan
ging ik dan zo mee de trappen af.

514
00:35:52,460 --> 00:35:56,480
En daarna gingen we wel naar de
kinderafdeling maar, als die nog niet allemaal

515
00:35:56,480 --> 00:36:00,110
weg waren, die kinderen met die gipsbenen
die pakte je allemaal want ze kregen

516
00:36:00,110 --> 00:36:03,690
geen rekverbanden, want dan kon je
ze niet weg krijgen vanuit die bedden.

517
00:36:03,690 --> 00:36:07,290
Dus iedereen had gipsbenen,
gebroken als ze waren dan.

518
00:36:07,290 --> 00:36:11,500
En dan had je zo’n kind op de arm en dan
ging je ook maar weer de trap af en had je zo

519
00:36:11,500 --> 00:36:16,350
stevig vast dat je dacht dadelijk stik ik nog
want, die kinderen waren veel banger als ik.

520
00:36:16,350 --> 00:36:21,410
Want ik kon niet bang zijn vanwege dat ik, niet…
ik mocht mijn eigen bangheid niet laten zien.

521
00:36:21,410 --> 00:36:24,200
Want daar kunnen die
mensen ook niks meer mee.

522
00:36:25,200 --> 00:36:27,411
Ik, ik snap, ja nou, nou ik denk
toch wel bij mijn engelenbewaarder

523
00:36:27,411 --> 00:36:30,860
me altijd dat doet hij nou nog
hoor, hier zit ie zeg ik altijd.

524
00:36:30,960 --> 00:36:32,950
Dus die helpt me nou nog altijd.

525
00:36:32,950 --> 00:36:38,222
Dus ik veronderstel dat wel want als ik ziek
ben ook, dan kan ik alles achter me laten.

526
00:36:38,222 --> 00:36:42,530
Dan denk ik niet meer aan het huis
waar ik werkte, dan denk ik gewoon

527
00:36:42,530 --> 00:36:45,450
d’r aan nou lig ik hier nou moet
ik maar zorgen dat ik beter word.

528
00:36:46,400 --> 00:36:47,369
Da’s heel gek maar dat is zo.

529
00:36:47,370 --> 00:36:52,359
Eh… wie was uw moeder
overste in die tijd kunt u

530
00:36:52,360 --> 00:36:54,900
over haar wat vertellen,
hoe voor haar de oorlog was…

531
00:36:54,900 --> 00:36:58,600
Oh we hebben vier, ik heb in die
tijd vier nieuwe oversten gehad.

532
00:36:58,600 --> 00:37:01,940
Dus, daar kan ik niet zo
bar veel van vertellen,

533
00:37:01,940 --> 00:37:04,679
alleen dat ze allemaal net
zo bang waren als de rest.

534
00:37:04,680 --> 00:37:09,060
(ze lacht) Maar voor de rest…
de eerste overste dat was

535
00:37:09,060 --> 00:37:12,510
dan die overste die dan ook
zei: is de wekker afgelopen?

536
00:37:12,510 --> 00:37:17,490
Die was heel bezorgd en al, maar haar
tijd was om, ze had maar zes jaar, en

537
00:37:17,490 --> 00:37:21,280
toen hebben we een andere overste
gekregen en die kon het echt niet meer aan.

538
00:37:21,750 --> 00:37:27,580
Ja, logisch als je dan recht van een ander
huis komt waar niet zoveel oorlog is.

539
00:37:27,860 --> 00:37:32,640
En de andere overste, ja… die heeft toen die
hele tijd meegemaakt ook van die bombardementen.

540
00:37:32,640 --> 00:37:37,840
En die was heel erg
nerveus, als er iets was.

541
00:37:37,840 --> 00:37:41,470
Want ik heb een keer vreselijk
gelachen want, toen was het schoolhuis

542
00:37:41,470 --> 00:37:45,350
getroffen, en het weeshuis en
toen kregen wij die zusters binnen.

543
00:37:45,350 --> 00:37:48,990
Maar die hadden bijvoorbeeld ook
geen nachtpon of iets meer dus… ik

544
00:37:50,110 --> 00:37:53,890
had… we hadden er twee, dus die ene had
ik al afgegeven aan die ene zuster,

545
00:37:53,890 --> 00:37:56,142
ging ik naar die overste toen zei
ik tegen d’r: heb u nog nachtpon.

546
00:37:56,142 --> 00:38:00,590
Toen zei ze: mens geef je eigen nachtpon maar. Ik
zei: ja, die heb ik al kwijt die heb ik niet meer.

547
00:38:00,590 --> 00:38:02,717
En toen zegt ze: ja ik
heb er ook geen meer.

548
00:38:02,718 --> 00:38:06,090
Ja… (ze lacht) en die zusters hadden
er ook geen meer maar achteraf,

549
00:38:06,090 --> 00:38:09,010
hadden ze in die linnenkast toch
nog wel wat nachtponnen zitten.

550
00:38:09,010 --> 00:38:13,030
Maar die was dan eigenlijk zo dat ze
zei: nou, geef alles maar van je eigen.

551
00:38:13,300 --> 00:38:18,310
Dan doe je dat hè. Nou en je had al
haast niks maar ja je had nog wel wat dus

552
00:38:18,310 --> 00:38:23,031
maar, we hadden eigenlijk allemaal twee
nachtponnen, hè want we hadden allemaal al

553
00:38:23,140 --> 00:38:26,060
alles van alles afgegeven, ja en twee ja
die moest je toch eigenlijk wel hebben.

554
00:38:26,060 --> 00:38:31,320
Als er eentje in de was dan moest je toch
een andere hebben maar, van die overste,

555
00:38:31,320 --> 00:38:36,930
alleen nog toen eh… het schoolhuis getroffen
is, daar zijn toen dertien zusters

556
00:38:36,930 --> 00:38:40,360
onder de puin hebben daar gelegen en
d’r zijn er maar vijf onderuit gekomen.

557
00:38:40,360 --> 00:38:45,240
En toen was die overste zo bang dat ze
zei: ik kan hier echt niet meer blijven.

558
00:38:46,150 --> 00:38:48,150
Maar ze is toch wel gebleven hoor.

559
00:38:48,180 --> 00:38:52,370
Die is toch wel gebleven maar die andere
overste in de, in dinge, die was dood.

560
00:38:52,640 --> 00:38:54,580
Want die zat ook mee in de kelder.

561
00:38:54,830 --> 00:38:58,170
En die hebben wij niet uit de kelder
eruit kunnen krijgen want die eh…

562
00:38:58,170 --> 00:39:02,290
die Duitsers gingen razzia houden zo
gauw toen alles weer vrijgegeven was.

563
00:39:02,290 --> 00:39:04,120
Daar wilde ik u zo meteen nog wat over
vragen over het eh… schoolhuis, even pauze?