1
00:00:09,660 --> 00:00:16,750
Vlak voor de razzia was natuurlijk al
oorlog, dus het was eigenlijk een leven, ja,

2
00:00:16,940 --> 00:00:23,420
wel moeilijk, onnatuurlijk, eh de angst in
zekere zin hoor, vooral voor ons jongens.

3
00:00:23,500 --> 00:00:29,020
Eh, ja, je moest altijd uitkijken
wat je niet, als er iets

4
00:00:29,020 --> 00:00:32,830
van de Polizei was of iets, blijf
uit de buurt en voorzichtig.

5
00:00:32,830 --> 00:00:39,600
Eh, ook met mijn werk natuurlijk. Ik werkte
daar op De Meent, op een effectenkantoor.

6
00:00:39,600 --> 00:00:48,770
En volgens de wetten toen mocht hij, eigenlijk
die baas, mocht mij eigenlijk niet aannemen.

7
00:00:48,770 --> 00:00:54,020
Mocht me, dat was een leeftijd, die
moesten allemaal naar Duitsland en

8
00:00:54,020 --> 00:00:59,420
zeker de mensen die in een dergelijke
branche van effectenhandel was,

9
00:00:59,420 --> 00:01:04,430
als je nou voor de Duitsers werkte, dan
was het wat anders, maar dat was dus.

10
00:01:04,430 --> 00:01:07,570
Maar die heeft daar toch eigenlijk
heel goed voor gezorgd dat

11
00:01:07,570 --> 00:01:12,110
ik daar toch altijd nog kon
werken tot aan mijn 19de, ja.

12
00:01:12,530 --> 00:01:17,700
Dus het was eigenlijk een hele
akelige tijd toch wel hoor.

13
00:01:17,700 --> 00:01:22,653
Onder mekaar, ja, gingen we toch nog wel
eens wat uit, maar ja, ’s avonds was er niks.

14
00:01:22,653 --> 00:01:27,920
Het was eh donker, er was
geen verlichting op straat.

15
00:01:28,790 --> 00:01:34,100
Het was iets beangstigends eigenlijk hoor
wat wij eigenlijk doorgemaakt hebben.

16
00:01:34,100 --> 00:01:39,620
Dus ik voel dat altijd als een
tijd van mijn jeugd die een beetje

17
00:01:39,620 --> 00:01:44,762
verloren is gegaan hè. En dat is
vanaf mijn, ja, mijn 16de jaar.

18
00:01:44,762 --> 00:01:49,880
Ik was 16 jaar toen de oorlog begon,
tot aan die 19de hè. En dat was

19
00:01:49,880 --> 00:01:54,289
de enige verordening na de andere
verordening en dan, ik ben ook wel

20
00:01:54,290 --> 00:02:00,600
eens een keer opgeroepen dat ik
werken moest in Hoek van Holland aan

21
00:02:01,620 --> 00:02:04,955
verdedigingswerken, bunkers maken
en weet ik het allemaal meer.

22
00:02:05,290 --> 00:02:12,530
En zulke dingen, dat ja, was eigenlijk
akelig hè. Onder mekaar, met mijn vrienden,

23
00:02:12,530 --> 00:02:14,710
ik had een heel stel vrienden toch wel
hoor, gingen we toch nog wel eens een

24
00:02:14,710 --> 00:02:20,790
keertje uit, tenminste op weekeinden
gingen we buiten.., buiten Rotterdam,

25
00:02:20,790 --> 00:02:26,430
kamperen bij een boer, dat kon dan hè. Dat
is iets van, dan was je buiten de stad.

26
00:02:26,430 --> 00:02:34,680
Maar je moest toch wel uitkijken altijd wel hoor.
Maar daar vonden wij dan toch wel wat vertier.

27
00:02:34,930 --> 00:02:40,880
Dus ja, kijk, daar hebben we toch nog iets.
Maar binnen de stad was er eigenlijk niks.

28
00:02:42,550 --> 00:02:47,792
Wel, dat moet ik natuurlijk nog wel vertellen:
op de Binnenweg had je daar de Binnenweg,

29
00:02:47,792 --> 00:02:52,870
nou, dat was eigenlijk een weg, ja, die
straat, een drukke straat, een winkelstraat.

30
00:02:52,870 --> 00:02:58,070
En daar gingen we wel eens
naartoe, wandelen, zogezegd.

31
00:02:58,270 --> 00:03:02,030
In en daar waren dan de NSB.

32
00:03:02,540 --> 00:03:10,990
En die colporteerden daar met de “volg je
vaderland”. En dat probeerden wij natuurlijk

33
00:03:10,990 --> 00:03:16,344
weer als jongens een beetje te hè… En dan
hadden we natuurlijk wel weer dat het eventjes

34
00:03:16,345 --> 00:03:22,420
spannend was hè. Want dat was dan de politie
er weer bij en die jaagde ons weer weg.

35
00:03:22,420 --> 00:03:27,024
Hopla, daar gingen we weer. Maar dat was
dan eh het enige vertier dat we hadden.

36
00:03:27,025 --> 00:03:35,630
Ja, ik…, ons huis gezien, het was een
Katholiek huisgezin en daar hadden

37
00:03:35,630 --> 00:03:41,129
wij de Jeugdbeweging vanuit de kerk
en daar leerden wij mekaar kennen.

38
00:03:41,130 --> 00:03:47,800
En daar trokken wij toch nog wel met
elkaar op hé, want wij hebben natuurlijk

39
00:03:47,800 --> 00:03:52,180
ook nog gehad dat als er dan ’s avonds
niks te doen was, dan gingen we altijd

40
00:03:52,180 --> 00:03:59,770
bij één van die vrienden thuis, ja, nou,
wat buurten of een spel spelen o.i.d.

41
00:03:59,770 --> 00:04:03,840
Maar daar trokken we toch
altijd weer met mekaar op.

42
00:04:03,930 --> 00:04:09,700
Het was wel echt een.., ja, een vriendenclub
waar je toch veel aan had, in die tijd.

43
00:04:09,700 --> 00:04:16,225
Als er verder eigenlijk niks te doen was, er was
niks geen vermaak, er was.., was allemaal niks.

44
00:04:16,530 --> 00:04:20,010
En dan had je aan die vrienden
had je toch wel veel plezier.

45
00:04:20,010 --> 00:04:25,037
En dat waren toch wel vrienden die ik
toch, ja, er waren er bij die ik vanaf mijn

46
00:04:25,038 --> 00:04:32,680
10de jaar al kende hè. Dus het waren toch wel
vrienden en toen was ik, ja, 16, 17 jaar.

47
00:04:33,100 --> 00:04:38,700
En dat waren toch wel jongens waar je
toch wel graag mee te doen, mee omging.

48
00:04:40,020 --> 00:04:44,700
En ook bij elkanders thuis
dan en mekaar wel hielpen enz.

49
00:04:44,700 --> 00:04:53,450
Ik had er ook eentje bijvoorbeeld, die was ook
ergens op kantoor in Rotterdam en die zagen wij

50
00:04:53,450 --> 00:04:59,070
mekaar, die kant, als we daar naar kantoor gingen,
dan zagen we mekaar geregeld wou ik zeggen hé.

51
00:04:59,070 --> 00:05:03,470
Dus we hadden toch wel echt
vriendschappen allemaal.

52
00:05:03,470 --> 00:05:10,000
Dat ons toch bond en ons door
die benarde tijd heen hielp.

53
00:05:10,730 --> 00:05:17,430
We hadden ook een.., een.., een
Luchtbeschermingsgroep, een

54
00:05:17,810 --> 00:05:23,960
Luchtbeschermingsgroep, dat was voor
het Anthonius Gesticht aan de Nieuwe

55
00:05:23,960 --> 00:05:32,770
Binnenweg, dat was een huis van eh
ongeneeslijke zieken, een groot huis.

56
00:05:32,770 --> 00:05:39,330
En daar was dan een flinke club,
jongens allemaal zowat, ja, een stuk

57
00:05:39,330 --> 00:05:44,360
of 30, 40 die als daar eventueel
iets zou kunnen gebeuren van

58
00:05:44,360 --> 00:05:50,297
bombardementen of weet ik iets, dan
gingen wij daar naartoe om te helpen.

59
00:05:50,297 --> 00:05:56,870
En dat was ook wel weer een hele club waar wij
ook geregeld bij mekaar kwamen, oefenen, toen

60
00:05:56,870 --> 00:06:08,650
gingen we daar eh… Nou, als er iets.., iets zou
kunnen gebeuren voor de oorlogsmankementen hé.

61
00:06:08,650 --> 00:06:13,460
Dat was ook een club die we weer
hadden. Daar zaten wij ook alweer in.

62
00:06:14,870 --> 00:06:19,240
Dus zo hadden wij toch nog wel
wat mensen waar we mee omgingen.

63
00:06:19,480 --> 00:06:24,790
De Unie was ook een soort
beweging die opgekomen was.

64
00:06:26,080 --> 00:06:32,339
Eh, om ook een partij te zijn, een soort
partij te zijn in die tijd tegen de NSB.

65
00:06:32,340 --> 00:06:44,950
En daar riepen wij hè: “lees de Unie!”, zoiets
hè. En.., en schreeuwen en ja, wat zal ik zeggen?

66
00:06:44,950 --> 00:06:52,680
In de weg lopen. En belachelijk
maken. Wel uitlachen en die dingen.

67
00:06:53,480 --> 00:06:59,430
En dan was het, ja, mis
hè. Dan werden zij kwaad

68
00:06:59,430 --> 00:07:05,640
en dan moest de politie ertussen komen en dan was
het weglopen, want we trokken toch altijd aan

69
00:07:05,640 --> 00:07:12,009
het kortste eind, maar ja, maar vechten, dat kon
er niet bij, want dat zo ver kregen we het niet.

70
00:07:12,010 --> 00:07:19,890
Want dat was hehehe, nee, er was politie bij
en toen hadden wij nog ontzag voor de politie.

71
00:07:20,720 --> 00:07:30,030
Als er politie kwam, ja,
dan wilde je toch wel weg!

72
00:07:30,030 --> 00:07:34,260
En hoe was uw thuissituatie, want u
woonde nog bij uw vader en moeder?

73
00:07:34,260 --> 00:07:35,530
Ja.

74
00:07:36,190 --> 00:07:38,170
Had u nog broers en
zussen, wat deed uw vader?

75
00:07:38,170 --> 00:07:42,299
Ik had één broer. We waren
samen met zijn tweeën.

76
00:07:42,300 --> 00:07:50,000
Mijn broer, die is 3 jaar jonger en
die was heel anders, ik zat meer in

77
00:07:50,000 --> 00:07:54,230
de, ja, kantoorbeweging zou ik zeggen,
en mijn broer meer in de techniek.

78
00:07:54,230 --> 00:07:59,050
Die ging naar de Ambachtsschool.
Die is later meer monteur geworden.

79
00:07:59,050 --> 00:08:07,120
Die was 3 jaar jonger. Ja, en ik
was ik denk een jaar of 17, 18.

80
00:08:08,070 --> 00:08:19,300
Eh, dat ik eigenlijk, ja, werd getroffen door de
grootheid, wat ik geweldig vond, van God eigenlijk.

81
00:08:19,300 --> 00:08:24,090
Dat dat toen mij, dat ging voor mij
iets, ja, het werd steeds boeiender,

82
00:08:24,090 --> 00:08:31,010
grootser en “wat is dat?” hè. En ik
ging me daarmee bezighouden en dat

83
00:08:31,010 --> 00:08:39,860
trof mij steeds meer, het boeide mij
meer en ik wou daar iets mee doen.

84
00:08:41,210 --> 00:08:47,240
Hè, iets doen in mijn leven en
ik ging, ja, zoeken, “dat is, dat

85
00:08:47,240 --> 00:08:51,480
is”, maar ja, wat is dat nou
allemaal, wat gebeurt er allemaal?

86
00:08:51,480 --> 00:08:59,200
En eh maar ik wist wel zeker: ik moet
die richting, ik moet iets, ja, leven

87
00:09:00,250 --> 00:09:07,420
in God, voor God, meer voor Hem, Hem
meer serieus laten worden in mijn leven.

88
00:09:08,310 --> 00:09:13,490
En toen ben ik eens daar met een Priester gaan
praten en zo en die zegt “ja, dan moet je eens

89
00:09:13,490 --> 00:09:21,335
ergens in een klooster zoeken, kijk maar eens of
je iets vindt”. Nou is Rotterdam natuurlijk heb

90
00:09:21,336 --> 00:09:29,169
je niet zoveel kloosters, je hebt wel, ja, van
broeders, congregaties die je lesgeven of deden aan

91
00:09:29,170 --> 00:09:35,260
ziekenverpleging e.d., maar dat was het eigenlijk
niet, het was iets toch iets anders en toen raadde

92
00:09:35,260 --> 00:09:42,510
hij mij aan, hij zegt “dan moet je eens naar
Oosterhout gaan, in.., in Brabant, dat zijn monniken”.

93
00:09:42,510 --> 00:09:52,760
En monniken, ja, dat zijn mensen die echt hun
leven helemaal geven aan de Eredienst van God.

94
00:09:52,920 --> 00:09:58,030
En toen ben ik dus eh, ja, met
veel gevaar toen nog hoor, want

95
00:09:58,030 --> 00:10:02,060
het was benauwd om te gaan reizen
van Rotterdam naar Oosterhout,

96
00:10:02,060 --> 00:10:03,590
maar ja, het ging toch, het ging toch.

97
00:10:03,590 --> 00:10:13,280
Ik ben toen in Oosterhout gekomen, dat waren de
Benedictijnen. En ik dacht, ja, dat is mijn leven.

98
00:10:13,280 --> 00:10:21,440
Die mensen leven helemaal
toegewijd naar God toe, dat wil ik.

99
00:10:21,440 --> 00:10:27,261
En maar daar bleek dat het klooster zat
propvol, er kon geen mens meer bij.

100
00:10:27,360 --> 00:10:31,061
En het was oorlog, zij konden niet
uitbreiden, dus ze zeiden: “er is niks aan

101
00:10:31,062 --> 00:10:39,390
te doen, wij kunnen je niet aannemen”.
Dus ik weer teleurgesteld naar huis.

102
00:10:39,390 --> 00:10:43,170
Ik hoorde van die Priester: “ja” zegt
hij, hij zegt “in Zundert” zegt hij “is

103
00:10:43,170 --> 00:10:48,540
ook iets”. Hij zegt “ga daar eens
kijken”. En toen ben ik in Zundert wezen

104
00:10:48,540 --> 00:10:54,550
kijken en ja, het was ook toch wel weer
anders, maar toch: in diezelfde geest.

105
00:10:54,760 --> 00:10:58,100
En ik denk: verrek,
daar ga ik naartoe!

106
00:10:58,960 --> 00:11:04,820
En dat was in augustus,
zomer, zomer 1944.

107
00:11:06,230 --> 00:11:12,260
En in 1944 ben ik er nog eens een keer een
paar dagen geweest hier, nog wat gekeken.

108
00:11:12,260 --> 00:11:18,960
En toen ja, toch zei ik “ja, ik
ga er naartoe!”. En ik maakte een

109
00:11:18,960 --> 00:11:25,610
afspraak, eh ja, ik moest natuurlijk
mijn ouders natuurlijk inlichten.

110
00:11:25,610 --> 00:11:29,330
Het was niet zo makkelijk,
want die vonden dat maar niks.

111
00:11:29,450 --> 00:11:34,158
Die zeiden “wat ga je toch beginnen?!”,
“blijf toch gewoon!” en ik zeg “ja, ik kan het

112
00:11:34,158 --> 00:11:39,980
ook niet helpen, het zit nu eenmaal in
mij”. “Ja, als je dan toch wil, het is jouw

113
00:11:39,980 --> 00:11:48,423
leven, dus ga”. En toen ben ik in augustus
ben ik nog met mijn ouders, 1944, met mijn

114
00:11:48,423 --> 00:11:57,820
ouders hier geweest en toen spraken wij af:
“de volgende maand september ga ik komen”.

115
00:11:57,820 --> 00:12:07,960
Maar ja, toen begin september rukten
de Geallieerden op, België in, en zelfs

116
00:12:07,960 --> 00:12:15,210
Brabant in hé. En toen kregen we de Dolle
Dinsdag, dus de beroemde Dolle Dinsdag.

117
00:12:15,210 --> 00:12:25,212
En ik kon in september niet meer in
Brabant komen. Dus ja, wachten maar.

118
00:12:25,212 --> 00:12:30,430
“Het zal waarschijnlijk niet zo lang duren,
want ze zitten al aan de Moerdijk, dus een

119
00:12:30,430 --> 00:12:37,430
maandje nog en dan zijn wij ook vrij!”.
Maar dat was het niet hè. Dat was het niet.

120
00:12:38,240 --> 00:12:44,870
En ja, ik had mijn baan al opgezegd en in
zekere zin denk ik dat mijn baas wel blij was,

121
00:12:44,870 --> 00:12:52,810
want die zat altijd nu toch wel het gevaar
dat hij eh, ja, wel last zou krijgen dat hij

122
00:12:52,810 --> 00:13:00,230
mij in dienst had hè. Dus ja, ik denk “wat
ga ik doen?”. En toen dacht ik aan dat..,

123
00:13:00,230 --> 00:13:04,590
aan dat Luchtbeschermingsgroep
in dat Anthonius Gesticht.

124
00:13:04,590 --> 00:13:08,696
En ik denk “goh, ik ga mijn
diensten aanbieden, daar,

125
00:13:08,696 --> 00:13:14,880
daar is altijd wel iets te
doen”. Het is een groot huis.

126
00:13:14,880 --> 00:13:19,720
En daar ben ik toen gaan
werken. In ja, eind september.

127
00:13:20,000 --> 00:13:24,170
Totdat.., ja, totdat het ogenblik
zou komen van de Bevrijding.

128
00:13:25,080 --> 00:13:27,897
En dan.., dan zou ik
naar Zundert gaan.

129
00:13:27,980 --> 00:13:31,790
Maar dat duurde, dat duurde,
dat duurde maar en er kwam in

130
00:13:31,790 --> 00:13:38,000
november ineens de razzia en
toen was het helemaal verkeken.

131
00:13:38,000 --> 00:13:46,370
Toen eh ja, maar het was voor mij dat
heeft onomstotelijk vastgestaan ook

132
00:13:46,370 --> 00:13:51,773
toen ik weggevoerd werd, daar geweest
ben, ik ging naar Zundert, dat stond

133
00:13:51,773 --> 00:13:56,300
voor mij wel vast, dat was iets, daar
heb ik nooit meer verder aan getwijfeld.

134
00:13:57,090 --> 00:14:01,540
En nog niet. En ik kan..,

135
00:14:01,540 --> 00:14:05,780
en ik kan niet zeggen “dat is iets
toch iets, ja, iets bijzonders geweest

136
00:14:05,780 --> 00:14:10,210
in mijn leven”, wat mij ja, toch
wel diep gelukkig gemaakt heeft.

137
00:14:10,210 --> 00:14:15,232
Op zich, ja, dat vind ik echt iets,
ja, dat is misschien, ja, dat klinkt

138
00:14:15,233 --> 00:14:19,760
misschien gek, maar dat er is
misschien geen gelukkiger mens als ik!

139
00:14:19,760 --> 00:14:23,920
Maar dat kan natuurlijk niet. Maar
dat zou je.., dat zou je gaan denken.

140
00:14:26,500 --> 00:14:37,733
Wel dus op de avond voor de razzia, toen
waarschuwden ze mij al van “ja, er is iets aan de

141
00:14:39,890 --> 00:14:45,970
gang, er is iets”, toen was er nog niks bij ons
in het Westen, daar kon je nog niks merken.

142
00:14:45,970 --> 00:14:50,800
Maar er waren mensen die dan van
Hilligerswaard waren gekomen en die

143
00:14:50,800 --> 00:14:57,140
hadden dat gezien dat er jongens, ja,
mannen, opgepikt werden, weggevoerd.

144
00:14:57,450 --> 00:15:04,050
“Kijk uit, want eh er gaat
iets gebeuren!”. En ja, ik

145
00:15:04,050 --> 00:15:07,500
trok me er eigenlijk toen
eigenlijk niet zoveel van aan.

146
00:15:07,500 --> 00:15:10,510
Ja, er was telkens
weer van die verhalen.

147
00:15:10,510 --> 00:15:17,697
Ik denk “het zal wel meevallen”. En
de volgende ochtend zou ik om half 7

148
00:15:17,698 --> 00:15:25,170
zou ik naar de kerk gaan en ik loop
buiten, en er komen soldaten op me af.

149
00:15:25,170 --> 00:15:31,870
“Naar binnen!”, “allemaal binnenshuis
blijven!”. En ik denk “nou, nou gaat het mis!”.

150
00:15:31,870 --> 00:15:39,470
Dus ja, binnen blijven en toen werden de
biljetten uitgedeeld, huis aan huis allemaal.

151
00:15:39,470 --> 00:15:51,940
Zo’n bevel. Er moesten mannen van 17 tot 40, die
moesten opkomen, kleding mee, werkkleding enz. enz.

152
00:15:51,940 --> 00:15:58,210
En verzamelen, ja, bij
mekaar moesten we gaan lopen.

153
00:15:58,210 --> 00:16:02,260
En toen ja, wat gaan we nou
doen? Wat gaan we er doen?

154
00:16:02,260 --> 00:16:09,110
Mijn moeder zegt “blijf thuis, blijf thuis!” en
ja, ja, ja. Ja, wat ga je doen? Wat ga je doen?

155
00:16:09,110 --> 00:16:14,180
Dat was heel twijfelachtig en in die
loop van die ochtend zagen wij toch wel

156
00:16:14,470 --> 00:16:20,170
veel mannen allemaal, ja, wegtrekken hè.
Ik denk “ja, ja, dat is iets, daar kan

157
00:16:20,170 --> 00:16:26,407
je je toch niet meer aan ontkomen”,
waar moet je je eigen verbergen in huis?

158
00:16:26,408 --> 00:16:31,290
Dat… In een stadshuis,
dat is niet te doen.

159
00:16:31,290 --> 00:16:38,850
Ik zag ook een goede vriend van ons en ook die
in de laan woonde en die ging, bepakt en gezakt.

160
00:16:38,850 --> 00:16:45,840
Ik denk “ja, vooruit maar, ik ga maar met hem
mee”. Dus we gingen samen naar de straat gelopen.

161
00:16:46,360 --> 00:16:51,880
En daar kwamen al die mannen zo langzamerhand
hè allemaal bij mekaar, dat gebouw, dat was vol.

162
00:16:51,880 --> 00:17:01,970
En we werden allemaal gecontroleerd. En
ja, maar wachten en zitten, en hangen.

163
00:17:01,970 --> 00:17:08,930
Totdat we ’s middags moesten
we opstellen en we moesten dan

164
00:17:08,930 --> 00:17:17,903
lopen naar langs de eh
Albrechtskade daar die kant uit.

165
00:17:17,904 --> 00:17:24,420
De Albrechtskade en de Schie, en naar Delft. En zo
hebben wij eigenlijk de hele middag wel gelopen.

166
00:17:24,420 --> 00:17:29,430
Toen we in de stad nog liepen, dan waren
er langs de kanten kwamen er allemaal

167
00:17:29,430 --> 00:17:35,970
mensen, vrouwen, kinderen, ja, ik was
nog een jonge jongen van 19 jaar, maar

168
00:17:35,970 --> 00:17:41,050
er waren allemaal, ja, getrouwde mensen
bij en dan was het hard genoeg voor.

169
00:17:42,500 --> 00:17:47,990
Ja, en die.., die liepen mee, die vrouwen
huilen en dan, ja, die Duitsers jaagden ze weg.

170
00:17:47,990 --> 00:17:53,470
Die liepen dan naast ons met geweren. Dus
we konden er niet veel aan doen natuurlijk.

171
00:17:53,470 --> 00:17:57,860
En buiten de stad, ja, hebben we
toen maar gelopen, gelopen, gelopen.

172
00:17:57,860 --> 00:18:01,900
Totdat we in Delft
kwamen, zo tegen de avond.

173
00:18:02,420 --> 00:18:08,490
En daar zijn we in een
schoollokaal terechtgekomen.

174
00:18:11,800 --> 00:18:17,810
En daar kregen we eten, tenminste, eten,
ja, ja, ja, dat ging zomaar rauw, rauw hoor.

175
00:18:17,810 --> 00:18:24,040
Dat was eerst zaten we in dat lokaal en op een
gegeven moment moesten we dat lokaal weer uit.

176
00:18:24,120 --> 00:18:31,615
En in die gang stonden dan mensen van de
Gaarkeuken met een grote pot en daar moest je een

177
00:18:31,616 --> 00:18:36,150
schaaltje, want een schaaltje hadden we, we
moesten een schaaltje zo meenemen en dat schaaltje

178
00:18:36,150 --> 00:18:41,480
ophouden en dan kreeg je een kliek in je
schaaltje en meteen doorlopen, naar buiten.

179
00:18:41,480 --> 00:18:46,680
En dan stond je buiten in het hartstikke
donker met je schaaltje met eten.

180
00:18:46,680 --> 00:18:56,300
En ja, en meteen weer in
rijen, juut, naar het station.

181
00:18:56,300 --> 00:19:06,170
En in het station werden we dus in zo’n 50 man
werden er afgeteld telkens in een goederenwagen,

182
00:19:06,640 --> 00:19:12,893
ja, allemaal in het donker, dus je zag niks,
dat was allemaal luguber natuurlijk wel hoor.

183
00:19:12,893 --> 00:19:13,990
En ja, maar wachten.

184
00:19:13,990 --> 00:19:21,430
“Maar waar gaan we nou heen?” en langzamerhand
zijn we toch aan het rijden gegaan.

185
00:19:22,430 --> 00:19:31,380
En op een gegeven ogenblik zijn we in
Haarlem terechtgekomen, dat was ja, het was

186
00:19:31,380 --> 00:19:35,120
voor ons toch wel een beetje optimistisch,
dan denken we: “hé kijk, we gaan naar

187
00:19:35,120 --> 00:19:42,340
het Noorden, dus dat is in ieder geval
niet naar het Oosten, naar Duitsland”. Eh,

188
00:19:42,340 --> 00:19:47,340
in Haarlem zijn we zo langzamerhand een
beetje ingesukkeld, want het was telkens

189
00:19:47,340 --> 00:19:52,935
even rijden, weer stilstaan, weer rijden,
weer stilstaan en dat ging maar op en neer.

190
00:19:52,936 --> 00:19:58,900
In Haarlem hebben we ook stilgestaan en zijn
we langzamerhand, ja, in slaap gesukkeld.

191
00:19:58,900 --> 00:20:00,780
Dat was natuurlijk niet zo makkelijk,

192
00:20:01,430 --> 00:20:08,220
want ja, daar zaten we dan in die wagon,
er was niks. Op die houten grond natuurlijk.

193
00:20:08,520 --> 00:20:09,150
Daar lagen wij.

194
00:20:09,150 --> 00:20:12,820
Ja, wij hadden wel onze
bagage zo’n beetje en daar

195
00:20:12,820 --> 00:20:15,310
zaten we dan op, daar lagen
we dan zo’n beetje op.

196
00:20:15,310 --> 00:20:19,580
En dan staken we.., wel ik weet nog
hoe het zat: dan staken we onze

197
00:20:19,580 --> 00:20:25,920
voeten, allemaal benen allemaal naar
mekaar toe, dat was de beste ruimte.

198
00:20:26,330 --> 00:20:28,890
En zo gingen we dan
zo’n beetje liggen.

199
00:20:29,260 --> 00:20:32,230
We zijn toch in slaap
gesukkeld na al die.., ja, al

200
00:20:32,230 --> 00:20:35,230
die.., die gebeurtenissen
natuurlijk was je toch wel moe.

201
00:20:35,940 --> 00:20:42,570
En toen de volgende ochtend werden we
wakker en toen stonden we stil in Hilversum.

202
00:20:43,770 --> 00:20:50,040
En daar gingen de deuren open, we mochten
van de Duitsers een beetje luchten.

203
00:20:50,480 --> 00:20:52,680
Effetjes ja, aan die deuren staan.

204
00:20:52,680 --> 00:20:59,200
En toen kwamen er zo langzamerhand
burgers van Hilversum naar ons toe

205
00:21:00,290 --> 00:21:07,100
en gaven ons wat te eten en dat werd nog
steeds drukker, en het werd steeds drukker.

206
00:21:07,350 --> 00:21:15,210
Er kwam gewoon een grote wagen met broden werd
er allemaal gebracht en al van alles, fruit,

207
00:21:15,210 --> 00:21:22,980
drinken kwamen die mensen steeds allemaal, het
was een overvloed van wat wij allemaal kregen.

208
00:21:22,980 --> 00:21:30,325
Ik stond, ja, eigenlijk verbaasd over dat dat er
allemaal nog was, zoveel eten, want dat hadden

209
00:21:30,325 --> 00:21:34,870
wij in Rotterdam hadden we dat allemaal niet,
dat daar zomaar een grote wagen met broden kwam.

210
00:21:35,060 --> 00:21:38,270
Die daar broden kwam uitdelen,
dat was voor ons iets.

211
00:21:39,520 --> 00:21:41,880
En toch ja, waar ze dat vandaan hadden die
mensen, ik weet het niet, maar ze deden het.

212
00:21:41,880 --> 00:21:50,920
En dat heeft de hele dag wel zo’n beetje
geduurd tot ’s middags, ja, ’s middags.

213
00:21:50,920 --> 00:21:56,653
Toen.., toen ontsnapten hier en daar
gingen de mensen ontsnappen natuurlijk

214
00:21:56,653 --> 00:22:02,900
en met die drukte, mensen eromheen, en
die zagen de kans om ervandoor te gaan.

215
00:22:02,900 --> 00:22:09,750
En dat kregen die Duitsers weer in de gaten en
het was afgelopen, wagens dicht, mensen weg, bom,

216
00:22:09,750 --> 00:22:19,680
we zaten weer opgesloten en toen zijn we in die
avond, ja, weer aan het rijden gegaan, weer stoppen,

217
00:22:19,680 --> 00:22:27,890
doorrijden en toen zijn we laat in de avond
denk ik dat wij zo in Zwolle terechtgekomen zijn.

218
00:22:28,530 --> 00:22:35,170
En op het station van Zwolle hebben we nog
wat gestaan denk ik ja en daar hebben wij nog

219
00:22:35,170 --> 00:22:42,310
briefjes bijvoorbeeld uit die wagen gegooid,
hè, met je naam erop en zo, dat we daar waren.

220
00:22:42,600 --> 00:22:45,899
Op het perron, ja, of dat die ooit
terecht zijn gekomen, ik weet het niet.

221
00:22:45,900 --> 00:22:53,850
Maar dat was onze laatste groet aan Nederland zal
ik maar zeggen hè. Het was in Zwolle, Oldenzaal.

222
00:22:54,000 --> 00:22:55,730
En toen Duitsland in.

223
00:22:55,730 --> 00:23:01,049
En dan kon je, ja, daar boven zat er een klein
luikje en daar kon je dan af en toe doorheen

224
00:23:01,050 --> 00:23:09,600
kijken en maar toen zagen wij toch ook wel die
door die verschrikkingen van bombardementen.

225
00:23:10,680 --> 00:23:14,480
Eigenlijk wat er in Duitsland ook
was, want we kwamen langs verschillende

226
00:23:14,480 --> 00:23:21,260
steden en dat dat toch wel, ja,
ook verschrikkelijk was daar ook.

227
00:23:21,260 --> 00:23:28,080
Ja, dat was in die, ja, dat was eigenlijk
in die.., in die wagon, ja, dat was

228
00:23:28,080 --> 00:23:34,690
toch wel moeilijk dikwijls hoor, want
je moest je behoefte doen en dat was

229
00:23:34,690 --> 00:23:37,450
moeilijk en ja, ging dat dan hè, dan
was het door die kieren van die deuren

230
00:23:37,680 --> 00:23:42,270
konden we dan zo’n beetje wat doen en
poeh, dat was akelig, dat was akelig.

231
00:23:42,270 --> 00:23:46,670
Af en toe hebben we toch wel eens
zo gehad dat die Duitsers stopten

232
00:23:46,670 --> 00:23:53,429
en dan ergens langs een spoorlijn,
een dijk of zo, dat we het dan

233
00:23:53,430 --> 00:23:57,250
even buiten konden doen om die behoefte
dus eventjes te kunnen doen hè.

234
00:23:57,930 --> 00:24:06,740
En ja, wat wij dus zagen vanuit die wagon,
dat was eigenlijk toch wel iets chaotisch.

235
00:24:06,740 --> 00:24:12,330
Eh, overal was gebombardeerd
en je kon dus zien: het was

236
00:24:12,330 --> 00:24:16,400
iets wat een afgelopen zaak
was voor Duitsland eigenlijk.

237
00:24:16,400 --> 00:24:21,820
Die dat de Geallieerden rukten op, die zaten
al in Frankrijk en die zaten al in België,

238
00:24:21,820 --> 00:24:29,120
maar het was voor ons alleen maar uithouden
totdat dat laatste, dat was de schrik

239
00:24:29,120 --> 00:24:35,680
eigenlijk in zekere zin, hoe lang moesten
wij onder dat laatste restje blijven zitten?

240
00:24:36,630 --> 00:24:42,330
Want dat was het natuurlijk,
wij zaten onder de.., onder

241
00:24:42,330 --> 00:24:46,890
die macht van die Duitsers
en van.., van het Leger.

242
00:24:46,890 --> 00:24:56,370
En daar konden we niet buiten. En maar
dat was wel zo, die er kwam een einde aan.

243
00:24:56,370 --> 00:24:58,360
Dat kon niet lang duren.

244
00:24:58,360 --> 00:25:03,196
En dat heb ik ook later ook
ondervonden, ja, dan kijken we

245
00:25:03,320 --> 00:25:06,570
weer een end verder eigenlijk
hoor, met Kerstmis, Nieuwjaar.

246
00:25:06,840 --> 00:25:11,070
Toen zeiden we “ja jongens, dit is
het laatste Kerstmis en Nieuwjaar

247
00:25:11,070 --> 00:25:15,903
hier zo, volgend jaar is alles
afgelopen”. Daar waren we zeker van.

248
00:25:15,903 --> 00:25:21,804
Maar ja, op dat ogenblik
zaten we er middenin.

249
00:25:21,805 --> 00:25:26,280
Dus toen kwamen wij in Keulen aan
en een groot station, tenminste, dat

250
00:25:26,280 --> 00:25:30,100
konden we alleen maar horen, want alles
was stikdonker, er was niks te zien.

251
00:25:30,100 --> 00:25:35,070
En we konden aan alle grote holle
geluid kon je horen: “we zitten in

252
00:25:35,070 --> 00:25:42,690
een grote hal”. En er zijn meer treinen
en met roepen, en namen noemen.

253
00:25:42,690 --> 00:25:48,440
“Die zit daar” en “die zit daar”. We
hebben met mekaar het Wilhelmus gezongen,

254
00:25:48,440 --> 00:25:53,510
oh, dat daverde over dat station van
die.., van die treinen, van die trein.

255
00:25:53,510 --> 00:25:57,230
En er was, ja, het waren toch
mooie ogenblikken hé. Dan voelde

256
00:25:57,230 --> 00:26:01,780
je, ja, samen, “samen dragen
we dat” en “zo gaan we door”.

257
00:26:04,870 --> 00:26:18,820
En eh van Keulen zijn we toen naar eh.., naar
ook weer verder gereden naar een kamp waar we,

258
00:26:18,820 --> 00:26:26,360
Wuppertal moet dat zijn geweest, daar moesten
we de trein verlaten en werden we in kolonnen

259
00:26:26,450 --> 00:26:37,500
naar een Lager gebracht en daar eh, ja, daar
kregen we, zijn we een dag of 4, 5 gebleven.

260
00:26:37,500 --> 00:26:43,450
Daar werden we geregistreerd, we
kregen daar een soort pas, pasfoto’s

261
00:26:43,450 --> 00:26:48,250
werden gemaakt, dat is de enigste
foto die ik van die periode heb.

262
00:26:48,620 --> 00:26:58,390
Die staat in mijn boek. En daar werden we ook
onderverdeeld naar gemate onze vakbekwaamheden.

263
00:26:58,610 --> 00:26:59,780
Maar wij vormden een clubje zo,

264
00:26:59,780 --> 00:27:04,780
dat was een man of vijf, zes, en we zeiden
“mannen, wij moeten een beetje bij mekaar

265
00:27:04,780 --> 00:27:09,720
blijven, dus we zeggen ‘wij hebben geen
vak, we zijn’, dan kunnen we met mekaar,

266
00:27:09,720 --> 00:27:16,090
want anders, dan worden we verspreid”.
Dus wij bleven wel zo’n beetje bij mekaar.

267
00:27:16,870 --> 00:27:29,710
En toen op een gegeven ogenblik werden we eh
verdeeld naar verschillende eh, eh werkplaatsen.

268
00:27:29,710 --> 00:27:35,860
En toen werden wij meegenomen door iemand
van.., een beambte van de Spoorwegen.

269
00:27:36,690 --> 00:27:42,140
En die zette ons op de trein
en die bracht ons naar Opladen.

270
00:27:43,200 --> 00:27:46,960
Opladen was ook een.., ja,
een klein, geen grote stad.

271
00:27:46,960 --> 00:27:53,180
Maar toch wel een groot emplacement
en daar stond een Bauzug,

272
00:27:53,180 --> 00:28:01,770
een reparatietrein, waar wij,
ja, in gestationeerd werden.

273
00:28:03,550 --> 00:28:09,420
De Bauzug, dat was, ja, een stuk
of acht, negen, echt een trein.

274
00:28:09,880 --> 00:28:17,289
Daar was een.., een keukenwagen, er was een
waswagen, een voorraadwagen en er waren

275
00:28:17,290 --> 00:28:22,740
woonwagens, daar zaten acht mensen konden
daarin wonen, acht bedden stonden erin, het

276
00:28:22,740 --> 00:28:29,540
was in de helft, de ene helft van de wagon
was ingericht met bedden en de andere helft,

277
00:28:29,970 --> 00:28:36,710
daar stond een tafel met stoelen, kasten
en verwarming, en het was aardig ingericht.

278
00:28:36,880 --> 00:28:39,270
En het was, ja, niet onaardig.

279
00:28:39,270 --> 00:28:44,110
Toen dachten wij “goh, wij hebben het
goed getroffen!”. En het was, die

280
00:28:44,110 --> 00:28:49,390
trein was aangesloten op elektriciteit,
de waterleiding van die stad.

281
00:28:49,390 --> 00:28:56,280
Dus die waswagen was een mooie wagen eigenlijk
met allemaal wasbakken, een douche, warm water.

282
00:28:56,780 --> 00:28:58,999
En tjonge jonge, “wij
hebben het gesteld”.

283
00:28:59,000 --> 00:29:04,620
We hebben daar ongeveer een week hebben
we daar gewerkt zo’n beetje inwerken,

284
00:29:04,620 --> 00:29:12,830
dat wil zeggen: spoorlijnen leggen,
railzen, eerst een dijk opwerpen.

285
00:29:12,900 --> 00:29:15,930
Ja, het was natuurlijk zwaar
werk, ik als kantoorjongen

286
00:29:15,930 --> 00:29:19,440
was het toch wel een beetje,
maar ja, het moest maar.

287
00:29:19,990 --> 00:29:28,940
Dus spoordijk leggen, opgrond, bielzen
leggen, railzen erop en het was zwaar werk.

288
00:29:28,940 --> 00:29:37,260
En na een week, toen zegt, kregen we de
boodschap van: “ja, nu is het hier gedaan, wij

289
00:29:37,260 --> 00:29:48,510
gaan nu echt naar een gebombardeerde stad om
daar spoorlijnen te gaan repareren” en toen

290
00:29:48,510 --> 00:29:53,670
werd het nijpender, eh de waterleiding werd
afgesloten, natuurlijk geen elektriciteit meer.

291
00:29:53,900 --> 00:29:59,110
We kregen een petroleumlampje
en toen werd het toch wel, de

292
00:29:59,110 --> 00:30:02,280
waswagen, dat was buiten gebruik
en er was geen water meer.

293
00:30:02,500 --> 00:30:09,120
En toen werd het allemaal een beetje nijpender
en eh.., en toen hebben we daar in Hachen

294
00:30:09,120 --> 00:30:16,060
kwamen wij aan op een.., ja, op een emplacement,
allemaal gebombardeerd en oh, een hoop

295
00:30:16,060 --> 00:30:24,360
puin en het was verschrikkelijk, bomkraters
van een meter of 4, 5 meter omtrek diep.

296
00:30:24,410 --> 00:30:31,240
En dat moest dan volgegooid worden, nieuwe
lijnen eroverheen leggen en dat was zwaar werk.

297
00:30:31,670 --> 00:30:36,150
Het was iets, en dan natuurlijk ja, die
behuizing was ook niet meer zo best.

298
00:30:36,450 --> 00:30:41,430
Eh, ’s avonds als je in..,
in.., in die trein kwam, donker

299
00:30:41,430 --> 00:30:45,410
natuurlijk, met een petroleumlampje
kreeg je ook dan het eten.

300
00:30:45,410 --> 00:30:54,310
Het eten was altijd nog wel goed, want die Bauzug
was toch een trein, dat.., dat bestond al langer.

301
00:30:54,650 --> 00:30:59,695
Daar hadden oorspronkelijk Duitsers in gewerkt hè.
En maar ja, die moesten allemaal naar het Front,

302
00:31:00,010 --> 00:31:01,880
dus zodoende waren
buitenlanders er gekomen.

303
00:31:01,880 --> 00:31:09,070
Maar die trein had bijvoorbeeld ook nog in
de.., de Blitzkrieg in Frankrijk gewerkt.

304
00:31:09,070 --> 00:31:13,900
En daar hadden ze dus heel veel
opgeslagen hè. Eten, blikjes, weet

305
00:31:13,900 --> 00:31:18,110
ik het allemaal meer, die hadden
een grote voorraad in hun wagons.

306
00:31:18,110 --> 00:31:22,750
En daar mochten wij toch van genieten.
Het was.., het was een zeker voorrecht.

307
00:31:22,750 --> 00:31:25,600
Dat was wel een voorrecht,
want er waren ook een paar

308
00:31:25,600 --> 00:31:30,474
wagons met Russen en die
kregen het niet zo best.

309
00:31:30,670 --> 00:31:35,310
Die kregen maar doodgewoon eten,
zo, soep. Soep en een beetje eten.

310
00:31:35,310 --> 00:31:42,380
En wij kregen hetzelfde voedsel toch als de
Duitsers. We waren toch wel een beetje bevoorrecht.

311
00:31:42,380 --> 00:31:50,140
Maar ja, het.., het waren mensen waar wij werkten
mee, dat waren geen mensen van zware arbeid

312
00:31:50,290 --> 00:31:58,880
hè, er was er nog eentje die was een slager,
een slager was er en een kleermaker was er nog.

313
00:31:58,880 --> 00:32:00,530
En een timmerman

314
00:32:00,530 --> 00:32:00,690
e.d.

315
00:32:01,320 --> 00:32:05,880
meer, ja, dat waren geen mensen
om zwaar werk met.., met die grond

316
00:32:05,880 --> 00:32:08,660
allemaal te sjouwen en met bielzen
sjouwen en weet ik het allemaal.

317
00:32:08,660 --> 00:32:11,240
Dus ja, dat konden wij
toch niet opbrengen.

318
00:32:11,240 --> 00:32:13,292
Terwijl die Russen, die werkten
eigenlijk toch wel hard, dat

319
00:32:13,360 --> 00:32:15,780
waren mannen, die waren sterk
en weet ik het allemaal meer.

320
00:32:15,780 --> 00:32:19,190
Dus wij kwamen toch wel een
beetje in het verdomboekje

321
00:32:19,510 --> 00:32:22,260
hè. En eh ja, dat ging
toch allemaal niet zo best.

322
00:32:22,260 --> 00:32:30,675
Maar ja, we tobden maar door en in
Hachen, dat was echt een zware tijd wel.

323
00:32:30,676 --> 00:32:38,470
En toen liepen we tegen Kerstmis en ik weet
niet, ja, ik denk dat zomaar, dat die Duitsers,

324
00:32:38,470 --> 00:32:42,970
die hadden toch ook wel, die.., die.., die
bazen van ons, dat waren dus een stuk of vier,

325
00:32:42,970 --> 00:32:48,930
vijf dan hoor, die vonden toch wel eh dat
we een beetje kalm Kerstmis moesten vieren.

326
00:32:48,930 --> 00:32:54,032
Hun, maar ja, als hun dat deden, dan moesten wij
natuurlijk mee, want wij zaten ook in die trein.

327
00:32:54,033 --> 00:33:00,870
En toen zijn we naar een dorpje gereden,
ja, het staat in mijn boek hoe het heet.

328
00:33:00,870 --> 00:33:04,560
En daar hebben we
toen Kerstmis gevierd.

329
00:33:04,560 --> 00:33:11,600
Ja, het was ook niet veel bijzonders,
want ook in zo’n dorpje, mannen

330
00:33:11,600 --> 00:33:15,630
waren er niet, die zaten allemaal
aan het Front, alleen maar vrouwen.

331
00:33:15,630 --> 00:33:22,000
Er was niks te halen, we konden een
potje bier in de herberg, dat was alles.

332
00:33:22,190 --> 00:33:28,041
En verder was er niks, niks, niks. Dus het was
er maar een miserabele Kerstmis toch wel hoor.

333
00:33:28,042 --> 00:33:34,090
En ik ben er nog wel naar de kerk geweest, in
het dorpskerkje zo, en dat was ook een zeker

334
00:33:34,090 --> 00:33:39,106
voorrecht weer, want er waren bijvoorbeeld
Polen en die mochten gewoon niet naar de kerk,

335
00:33:39,107 --> 00:33:44,660
die mochten daar niet eens in hè. En wij
mochten dan toch nog wel naar de kerk komen.

336
00:33:44,670 --> 00:33:55,690
Dat was iets. En toen hebben wij naar
Nieuwjaar toe zijn wij gebombardeerd, de trein.

337
00:33:56,160 --> 00:34:01,340
Want toen gingen wij verder met de trein
en het was op een gegeven ogenblik eh

338
00:34:01,340 --> 00:34:05,090
stopte die trein en dat
hadden we al meer gehad hoor.

339
00:34:05,090 --> 00:34:10,550
En dan was het zaak om eruit te
springen en van die trein weghollen.

340
00:34:10,860 --> 00:34:15,140
Want die trein werd beschoten hè.
Maar dat was toch wel menens hoor, het

341
00:34:15,140 --> 00:34:19,950
was wij holden allemaal die trein uit
en daar kwamen een paar vliegers.

342
00:34:20,280 --> 00:34:25,730
En de boel werd gemitrailleerd hè,
mitrailleurs, een paar bommen erop.

343
00:34:25,730 --> 00:34:28,430
En nou, we zaten toch
wel in de angsten hoor!

344
00:34:29,490 --> 00:34:32,050
En ja, daar stond onze trein, die
kon natuurlijk niet meer weg,

345
00:34:32,050 --> 00:34:37,900
de locomotief was getroffen en
we hebben een tijd moeten wachten.

346
00:34:37,900 --> 00:34:44,000
Ja, de boel maar een beetje opgeruimd.
Onze wagon was doorzeefd met kogels.

347
00:34:44,000 --> 00:34:47,930
Dus als wij erin hadden blijven zitten,
had er niet veel van overgebleven.

348
00:34:47,930 --> 00:34:54,260
Dus de boel een beetje opgeruimd en toen
is er dan toch weer een andere locomotief

349
00:34:54,260 --> 00:35:00,400
gekomen en die heeft ons dan toch weer een
end verder gebracht, ook weer naar een dorpje

350
00:35:01,110 --> 00:35:07,250
en daar hebben wij toen verbleven met
Nieuwjaar. Daar zijn we gebleven.

351
00:35:07,280 --> 00:35:13,560
En eh toen hebben we ook een andere trein
gekregen, want ja, je kon er eigenlijk niet

352
00:35:13,560 --> 00:35:19,100
meer in wonen, want die wagon was doorzeefd
met, en ook alles was kapot, heel die zaak.

353
00:35:19,100 --> 00:35:21,460
Toen kregen we weer een andere Bauzug.

354
00:35:21,460 --> 00:35:29,360
Wel niet zo comfortabel, dat weet ik wel, want
die was, die van vroeger was beter, mooier.

355
00:35:29,460 --> 00:35:33,460
Maar ja, we moesten
het er maar mee doen.

356
00:35:33,460 --> 00:35:39,240
En met die zijn we door, verder
gereden en zouden we bij Koblenz gaan.

357
00:35:39,370 --> 00:35:44,820
Maar met al die, ja, dat was die.., die
spoorlijnen werden steeds gebombardeerd,

358
00:35:44,820 --> 00:35:49,660
gemitrailleerd, dus dat was daar weer kapot,
moesten we weer omrijden, terugrijden,

359
00:35:49,660 --> 00:35:56,730
met een hele lange omweg zijn we
tenslotte toch in Koblenz terechtgekomen.

360
00:35:57,970 --> 00:36:06,900
En in Koblenz zijn we toen langs de Moezel naar
Ehran getrokken. Ehran is ook maar een klein dorpje.

361
00:36:06,900 --> 00:36:15,700
En daar was direct vlakbij een heel
groot spoorwegemplacement en daar was,

362
00:36:15,700 --> 00:36:21,751
ja, toch wel dicht tegen het Front
aan, want dan zit je van Ehran af was

363
00:36:21,752 --> 00:36:28,310
het niet zo ver, Trier, en dan achter
Trier, daar zaten de Geallieerden al.

364
00:36:28,310 --> 00:36:34,410
Dus wij hoorden al eigenlijk het
Front hè, de kannonnen en zo.

365
00:36:35,430 --> 00:36:42,270
En dus wij hebben toch een tijd op dat emplacement
van Ehran hebben wij gewerkt, ja, dat was

366
00:36:42,270 --> 00:36:47,390
natuurlijk werken,
meestentijds schuilen voor

367
00:36:47,390 --> 00:36:51,640
allerlei aanvallen,
bombardementen, beschietingen e.d.

368
00:36:51,640 --> 00:36:55,650
En eh het was een hele benarde tijd.

369
00:36:56,700 --> 00:37:03,280
Eh, we hadden in die vanaf dat dorp was dus
eigenlijk geen voorziening voor onze trein.

370
00:37:03,280 --> 00:37:06,049
Dus je had geen water,
geen elektriciteit.

371
00:37:06,050 --> 00:37:13,673
Er zat bijvoorbeeld water als we dat wilden
hebben, dan gingen we sneeuw buiten scheppen en

372
00:37:13,673 --> 00:37:19,550
dan hadden we een kacheltje en daar ontdooiden
we dat het water een beetje heel zuinig en dan

373
00:37:19,550 --> 00:37:24,250
hadden we een beetje water om onze handen te
wassen en onze gezichten een beetje te wassen.

374
00:37:24,250 --> 00:37:30,296
En verder was er niet veel hè. En dan eh verder
als er dan nog water was, ja, dat moest voor

375
00:37:30,430 --> 00:37:37,220
de keuken, want die moest natuurlijk…, dat
moest natuurlijk draaien.En daar hebben wij dus

376
00:37:37,220 --> 00:37:46,340
het plan met een vier, vijf genomen: “ja, we
gaan vluchten, we gaan hier weg, we proberen

377
00:37:46,340 --> 00:37:56,690
het maar en we zien maar”. En op een avond
zijn we dus in de avond hebben we daar omdat we

378
00:37:56,690 --> 00:38:00,900
wisten toch al zo’n beetje hoe dat met die
treinen ging, omdat er allemaal treinen reden,

379
00:38:00,900 --> 00:38:03,770
ja, dan moet je zo en op
zo’n station kon je over die

380
00:38:03,770 --> 00:38:07,760
treinen lopen en dan konden
we zo ergens terechtkomen.

381
00:38:07,760 --> 00:38:15,060
We zijn toen met de trein eh, ja, met veel stoppen
en weet ik het allemaal toch weer in Koblenz

382
00:38:15,060 --> 00:38:23,640
terechtgekomen en van Koblenz doorgereden naar
Osnabrück, ook allemaal met stukjes en beetjes,

383
00:38:23,640 --> 00:38:31,460
want het bleek: ja, je kon zomaar niet een
kaartje gaan kopen, vooral buitenlanders niet.

384
00:38:31,460 --> 00:38:36,060
En eh wel voor kleine stukjes.

385
00:38:36,470 --> 00:38:40,890
Dus wij moesten allemaal voor kleine stukjes
reizen telkens weer een nieuw kaartje kopen.

386
00:38:40,890 --> 00:38:44,440
Totdat we in Osnabrück waren.

387
00:38:44,440 --> 00:38:52,240
En in Osnabrück, ja, het was.., ja, het was
ellendig natuurlijk, ja, je had bekant niks te eten,

388
00:38:52,430 --> 00:38:59,830
je moest maar zien, het.., het was eh…, heel
de.., heel de dag en nacht zat je in je kleren.

389
00:39:00,000 --> 00:39:04,548
Het was akelig in zo’n trein zitten
en dat ging maar dag en nacht door.

390
00:39:04,740 --> 00:39:08,050
Totdat we in Osnabrück waren.

391
00:39:08,050 --> 00:39:13,130
In Osnabrück ontmoetten wij Nederlanders en
die zeiden, die raadden ons sterk af “doe dat

392
00:39:13,130 --> 00:39:19,330
niet!”, “doe dat niet, want je komt er nooit
doorheen, wij hebben al zóveel mensen gehoord

393
00:39:19,330 --> 00:39:25,720
en die dat geprobeerd hebben en die komen
allemaal in een kamp terecht”, hij zei “probeer

394
00:39:25,720 --> 00:39:30,900
hier werk te krijgen, dat is het beste”,
hij zegt “want je komt er nooit!”. Maar ja,

395
00:39:30,900 --> 00:39:39,600
het was zaterdag en de Arbeidsbeurs of
tenminste, die was gesloten, alles was dicht.

396
00:39:39,600 --> 00:39:42,760
Ja, daar zaten wij, “waar gaan we
naartoe?”. Ik bedoel: “als we ergens blijven

397
00:39:42,760 --> 00:39:49,210
in die stad”, we zeggen “nou ja, goed,
we gaan maar naar de politie, we zeggen

398
00:39:49,210 --> 00:39:53,994
maar gewoon van ‘ja, wij zijn…, wij moesten
weg van Trier, de Geallieerden kwamen

399
00:39:53,994 --> 00:40:00,630
aan, de baas die zei “zeg, gaan jullie
maar weg, want het is hier niks, gevaarlijk

400
00:40:00,630 --> 00:40:09,500
en trek maar weg en ga maar ergens naartoe!” En
zo hebben we dat verhaal opgedist bij de politie.

401
00:40:09,500 --> 00:40:16,470
Maar ja, daar was ook geen mens. Eigenlijk was er
alleen maar een portier en het was zaterdagavond.

402
00:40:16,470 --> 00:40:17,460
Dus er was ook geen mens.

403
00:40:17,460 --> 00:40:21,990
Toen zegt hij “ja” zegt hij “weet je
wat, jullie moeten hier maar blijven en

404
00:40:21,990 --> 00:40:26,630
dan maandag, dan komen dus die mannen en
dan komen ze en dan kun je dat verhaal

405
00:40:26,630 --> 00:40:35,200
verder vertellen”. En toen werden wij
gezet, ja, in een cel van dat bureau.

406
00:40:35,200 --> 00:40:37,110
Dat was wel een groot bureau.

407
00:40:37,110 --> 00:40:43,600
Maar en daar zaten nog meer gevangenen
en dat was natuurlijk een beetje luguber.

408
00:40:43,600 --> 00:40:49,680
Want daar waren mannen uit die kampen, die
ergens in een kamp hadden gezeten en die werden

409
00:40:49,680 --> 00:40:55,660
dan daar, die waren vrijgelaten en die werden
dan eerst gebracht naar dat politiebureau.

410
00:40:55,870 --> 00:41:02,790
En die kwamen dan in die cel terecht
en daar kregen ze dan verder, ja, wat er

411
00:41:02,790 --> 00:41:05,740
verder mee gebeurde weet ik niet, maar daar
kwamen ze dan in zekere zin in vrijheid.

412
00:41:05,740 --> 00:41:07,633
En daar kwamen we bij te zitten.

413
00:41:07,633 --> 00:41:12,300
Toen kregen we al die verhalen te horen
natuurlijk hè. Maar ja, in zekere zin

414
00:41:12,300 --> 00:41:17,130
waren wij dan eigenlijk ook arrestanten
hè, omdat we daar in die cel zaten.

415
00:41:17,260 --> 00:41:21,789
En wij kwamen dan, ja, dan kwamen
er van die…, van het personeel

416
00:41:21,790 --> 00:41:25,630
en daar werden we eigenlijk
wel beschouwd als arrestanten.

417
00:41:25,630 --> 00:41:29,982
We hebben op een gegeven ogenblik
moesten we naar buiten komen en hij zegt

418
00:41:29,982 --> 00:41:33,010
“ja, die arrestanten hier, die krijgen
allemaal een kale kop, jullie haar

419
00:41:33,010 --> 00:41:39,410
gaat eraf!”. “Ja, maar wij zijn vrijwillig
gekomen en dat en dat en dat”. “Niks

420
00:41:39,410 --> 00:41:44,177
mee te maken!”, en dzjoep, en daar
zaten wij met onze kale kop natuurlijk.

421
00:41:44,178 --> 00:41:47,440
En ik denk “oei jemig nog aan toe,
wat krijgen we nou, waar gaan we heen,

422
00:41:47,440 --> 00:41:51,920
waar gaan we heen?!”. Enfin, de
maandagochtend moesten wij dus weer

423
00:41:51,920 --> 00:41:57,575
boven op kantoor komen en daar werden
wij ondervraagd, stuk voor stuk.

424
00:41:57,576 --> 00:42:02,020
En wij zetten dus dat verhaal op, we sierden
dat op: “dat was verschrikkelijk daar,

425
00:42:02,020 --> 00:42:06,369
het was gebombardeerd en geschoten
en we konden daar niet meer leven

426
00:42:06,550 --> 00:42:11,580
en onze baas had gezegd ‘ga weg!’
en ‘ga daar maar naartoe, zie ergens

427
00:42:11,580 --> 00:42:16,160
anders werk te krijgen’”. Enfin,
dat hebben ze dan toch geloofd.

428
00:42:16,640 --> 00:42:20,530
En toen werden wij dus ontslagen.

429
00:42:21,120 --> 00:42:24,700
En daar stonden wij op straat met schrik
en beven natuurlijk, want we hadden

430
00:42:24,700 --> 00:42:28,470
wel gedacht “oh jee, jee, jee, waar
gaat dat naartoe?!”. En het bleek

431
00:42:28,470 --> 00:42:33,960
eigenlijk wel dat wij een soort Gestapo,
dat dat Gestapoagenten waren hoor.

432
00:42:33,960 --> 00:42:37,980
Maar ja, dat wisten wij allemaal
niet. En ja, wat kende dat allemaal?

433
00:42:37,980 --> 00:42:44,347
En toen stonden wij op straat en nou,
en met die kale kop natuurlijk hè! En ik

434
00:42:44,347 --> 00:42:48,370
denk “tjonge jonge, wat zien we er
uit, wat zien we er uit!”. Maar ja, wij

435
00:42:48,370 --> 00:42:52,560
gingen naar het Arbeidsbureau en het
Arbeidsbureau, hetzelfde verhaal weer

436
00:42:52,560 --> 00:42:59,240
verteld van “ja, en dat Front en dat
schieten, en dan dat…”, dus wij vroegen werk,

437
00:42:59,240 --> 00:43:04,910
het liefst bij een boer zeggen wij.
Zeggen wij, dan waren we buiten die stad.

438
00:43:04,910 --> 00:43:08,128
Nou, dat ging niet, daar was geen
kwestie aan, dat kon niet en zus en zo.

439
00:43:08,620 --> 00:43:13,520
Maar tenslotte kregen wij dan toch
meer buitenwerk bij de Gemeente.

440
00:43:13,750 --> 00:43:20,970
We zouden dan in een bos gaan werken, daar
moesten we bomen zagen, in blokjes zagen.

441
00:43:20,970 --> 00:43:27,000
En dat die blokjes, die werden
gebruikt voor houtgasgeneratoren.

442
00:43:27,430 --> 00:43:35,530
Dat was in die tijd in de plaats van, ja, van
benzine hè, daar lieten ze auto’s op rijden.

443
00:43:36,460 --> 00:43:41,380
In Rotterdam had je dat ook, dat waren ook
van die auto’s, die hadden zo’n tank achter

444
00:43:41,380 --> 00:43:48,840
hangen en daar stookten ze dan blokjes hout
en dat, ja, en dan die rook weet ik het wat.

445
00:43:48,840 --> 00:43:55,640
Daar werd iets van gemaakt. En dan daar reden
ze op. En daar moesten wij dus blokjes zagen.

446
00:43:55,640 --> 00:44:00,000
In.., ja, in, dan moet ik eens
even kijken, het was januari,

447
00:44:00,390 --> 00:44:07,600
in die tijd, sneeuw, buiten.
Heel de dag aten we natte boel.

448
00:44:07,600 --> 00:44:11,350
En dan hadden we tenslotte wij kwamen
dan in een.., in een Lager terecht.

449
00:44:11,350 --> 00:44:18,420
Eh ja, er zaten misschien wel 100 mensen denk
ik, allemaal weer in van die houten barakken

450
00:44:18,420 --> 00:44:22,680
was dat hè, die houten barakken, daar stonden
allemaal bedden en in het midden tafels.

451
00:44:22,680 --> 00:44:34,916
En een grote kachel. En daar verbleven wij dan.
En dan ’s morgens trokken wij naar het bos toe.

452
00:44:34,917 --> 00:44:35,241
Werken.

453
00:44:35,242 --> 00:44:41,170
En daar heb ik ongeveer, ja,
een week of 2, 3 denk ik,

454
00:44:41,170 --> 00:44:46,550
januari, eind januari, begin
februari heb ik tot daar gewerkt.

455
00:44:46,730 --> 00:44:56,700
Eh, toen ben ik, ja, ziek geworden. In die kou,
in die nat, eh mijn schoenen waren niet goed.

456
00:44:56,840 --> 00:45:00,519
Nat altijd, buiten. Dat was
niet droog als je niet droog

457
00:45:00,520 --> 00:45:09,180
’s morgens, je stapte in natte schoenen en
ziek geworden, dus verkouden natuurlijk.

458
00:45:10,460 --> 00:45:16,250
Ja, een tijdje toch in bed blijven liggen en
toen ben ik naar een dokter gegaan, daar kon

459
00:45:16,430 --> 00:45:22,720
je dus ook, in dat Lager was ook een iets,
een soort, ja, een ziekenbarak met een dokter.

460
00:45:22,720 --> 00:45:28,014
Maar ze zeiden “joh, daar moet je niet naartoe
gaan, want dat is niet veel bijzonders, ga

461
00:45:28,015 --> 00:45:35,450
gewoon in de stad naar een dokter die over de
burgers is”. En ik dat gedaan en dat was een

462
00:45:35,450 --> 00:45:42,810
buitengewone.., een buitengewone dokter, oh, heel
vriendelijk en “ja, dat is, jij moet”, helemaal

463
00:45:42,810 --> 00:45:51,810
onderzocht allemaal en hij zegt “ik moet zeggen:
jij hebt pleuris, de pleuris”. Ja, ik vond

464
00:45:51,810 --> 00:45:58,790
dat helemaal niet zo erg, want ik denk “goed,
dan ben ik ziek, afgelopen met al die troep!”.

465
00:45:58,790 --> 00:46:04,820
Hij zegt “je moet naar het ziekenhuis en ik zal
ervoor zorgen dat je in het ziekenhuis komt”.

466
00:46:04,970 --> 00:46:07,970
Nou, ik was…, het was helemaal te gek
hè dat ik naar het ziekenhuis moest!

467
00:46:07,970 --> 00:46:13,013
“Dan ben ik uit die chaos en die
boel van dat kamp en weet ik het

468
00:46:13,140 --> 00:46:17,930
allemaal meer”. En maar ja, ik was
echt wel toch wel doodziek hoor.

469
00:46:17,930 --> 00:46:22,810
Want ik moest langs de papieren
klaarmaken aan de Krankenkas,

470
00:46:22,840 --> 00:46:25,720
want dat moest toch allemaal
in orde gemaakt worden.

471
00:46:25,720 --> 00:46:29,460
En ik weet nog goed, er was een juffrouw en die
zegt “goh, maar u kan toch niet zomaar hier

472
00:46:29,460 --> 00:46:35,364
rondlopen, je bent doodziek!”. Ik zeg “ja, wie
doet dat anders voor mij?”, “dat moet wel”. “Ja,

473
00:46:35,365 --> 00:46:42,000
maar dat is toch erg, dat is toch erg?”. Ik zeg
“ja”. En toen heb ik, ja, ik weet het niet meer,

474
00:46:42,000 --> 00:46:50,990
want ik was erg ziek, ik was misselijk, ik was
alles, en op een goede ochtend, ik lag op bed, en

475
00:46:50,990 --> 00:46:58,660
ik werd wakker en de Lagerführer stond voor de
deur en de Onderlagerführer en een verpleegster.

476
00:46:59,180 --> 00:47:02,782
En “oh, word wakker, word
wakker!”, en “vlug, vlug, vlug!”

477
00:47:02,783 --> 00:47:05,569
en dit en dat, en die stond
te schelden en te schreeuwen.

478
00:47:05,570 --> 00:47:10,880
En die zuster, die zegt “kalm
aan, doe nou toch niet zo!”. En zo.

479
00:47:10,880 --> 00:47:16,830
Enfin, en die kwam mij halen hè.
En die.., ja, die.., die Lagerführer

480
00:47:16,830 --> 00:47:19,543
vond dat veel te deftig voor mij
natuurlijk hè. Ik was een buitenlander.

481
00:47:19,760 --> 00:47:22,150
Want dat was natuurlijk
een echte Nazieman.

482
00:47:22,280 --> 00:47:28,299
En maar die verpleegster: “ja, nee, nee, dit
en dit”. En die nam mij mee en die bracht

483
00:47:28,300 --> 00:47:35,120
me naar die auto en daar zaten er nog meer,
gewone Duitsers met dekens om, op een bank.

484
00:47:35,120 --> 00:47:37,730
Ik erop, een mooie deken
en ik maar zitten.

485
00:47:37,730 --> 00:47:46,000
En toen werden wij met die auto naar Iburg
vervoerd, want het ziekenhuis in Osnabrück

486
00:47:46,000 --> 00:47:52,360
zelf was gebombardeerd en dat was allemaal
in het ziekenhuis ondergebracht in allerlei

487
00:47:52,640 --> 00:48:00,970
stadjes rondom Osnabrück in huizen en ja,
waar het maar enigszins mogelijk was.

488
00:48:00,970 --> 00:48:02,180
In scholen.

489
00:48:02,480 --> 00:48:08,500
En daar kwamen wij dus in
een school en daar, ja, was

490
00:48:08,500 --> 00:48:11,460
een klaslokaal, er waren
allemaal bedden neergezet.

491
00:48:11,460 --> 00:48:19,530
En daar lagen.., lagen de mensen dan hè.
En netjes allemaal, ja, echt een ziekenhuis.

492
00:48:19,530 --> 00:48:27,513
En ik kwam daar tussen twee lakens te liggen hè.
“Oh”, ik voelde me de Hemel te rijk hè. En ik denk

493
00:48:27,513 --> 00:48:37,010
“oh, oh, oh, oh, heerlijk, heerlijk, heerlijk!”,
“wat blij dat ik ziek ben!”. En ja, daar had ik

494
00:48:37,010 --> 00:48:42,140
prima verzorging, het waren zusters en nonnen
waren dat, want het was Katholiek ziekenhuis daar.

495
00:48:42,140 --> 00:48:46,910
En ja, daar kreeg ik de verzorging
die ook de Duitsers kregen hè

496
00:48:46,910 --> 00:48:51,110
en daar heb ik het echt, echt heel
goed gehad hoor moet ik zeggen.

497
00:48:51,110 --> 00:49:00,310
Medicijnen en goed eten, en zo. En alles. Maar
ja, ik voelde me natuurlijk toch wel eenzaam,

498
00:49:00,660 --> 00:49:03,880
want ja, die burgers en
allemaal, die kregen dus allemaal

499
00:49:03,880 --> 00:49:07,600
bezoek van familie en weet ik
het allemaal, en daar lag ik.

500
00:49:07,840 --> 00:49:08,830
Alleen.

501
00:49:09,200 --> 00:49:13,600
Te denken aan thuis en aan
mijn vader en mijn broer,

502
00:49:13,600 --> 00:49:17,358
en mijn… Jonge, jonge,
jonge, en daar lig ik nou.

503
00:49:17,359 --> 00:49:17,691
En daar lig ik nou.

504
00:49:18,390 --> 00:49:27,360
Ja, ik had echt, ik weet wel dat waren toch
echt tijden van heimwee, van… Maar ja, toch stond

505
00:49:27,360 --> 00:49:35,760
er één ding vast: ja, dat Zundert hè. Dat
gaat zeg maar voor, dat gaat.., dat gaat door!

506
00:49:35,760 --> 00:49:42,360
En natuurlijk toch ook eh: “het is
tijdelijk”, dat zeg ik ook, heel duidelijk

507
00:49:42,360 --> 00:49:50,214
“er komt.., er komt een einde aan”,
want ja, in Trier, dat was toen al, dat

508
00:49:50,215 --> 00:49:54,554
zaten dus al de Geallieerden en je
hoorde dat, want kranten kregen wij

509
00:49:54,555 --> 00:49:58,230
nooit hè. Wij kregen nooit iets te horen
van buiten hoe het eraan toe ging.

510
00:49:58,230 --> 00:50:00,320
Wij moesten het altijd via via horen,

511
00:50:00,320 --> 00:50:04,650
maar dat hoorde ik natuurlijk in het ziekenhuis
ging ik meer met burgers om.En daar kreeg je dan

512
00:50:04,651 --> 00:50:09,560
te horen hé van mensen die dat meegemaakt hadden
hè, vluchtelingen, weet ik het allemaal meer.

513
00:50:09,560 --> 00:50:16,250
En dat die legers steeds meer optrokken,
dus ja, het was een kwestie van tijd, tijd.

514
00:50:16,250 --> 00:50:21,310
Ik denk: “ja, hopelijk word ik
hier nog bevrijd in het ziekenhuis,

515
00:50:21,310 --> 00:50:22,129
dat ik niet meer terug hoef, dat
ik het zo lang uit kan houden”. Ik

516
00:50:22,130 --> 00:50:31,270
heb daar een maand denk ik toch
wel in gelegen, in het ziekenhuis.

517
00:50:31,270 --> 00:50:34,392
En het, nou, heel goed verzorgd,
ik kan niet anders zeggen.

518
00:50:34,630 --> 00:50:41,829
Maar ja, de dokter zei “ja, ja, ja, ja,
het is, het raakt vol, we kunnen je niet

519
00:50:41,830 --> 00:50:46,820
houden en je moet toch terug, niks aan te
doen, eigenlijk zou ik je naar de Hollandse

520
00:50:46,820 --> 00:50:53,474
weide moeten sturen, dan kun je bijkomen”.
En ik zei “ja, niks aan te doen”.

521
00:50:53,650 --> 00:51:01,320
Dus toen ben ik weer teruggegaan, ook weer
netjes met een auto teruggebracht naar het

522
00:51:01,320 --> 00:51:07,306
Lager en daar, maar ik had wel, ik kreeg
wel een bewijs van: ik hoefde niet te werken

523
00:51:07,306 --> 00:51:13,040
hè. Ik was toch niet in staat om te werken
en ik ging naar de dokter ook en ik kreeg

524
00:51:13,040 --> 00:51:20,020
medicijnen, die huisarts, die zorgde dat ik
van zijn vrouw kreeg ik nog havermout e.d.

525
00:51:20,020 --> 00:51:23,330
Ik vond, dat was geweldig, dat
was heel goed. Het was echt iets.

526
00:51:23,330 --> 00:51:28,450
En in dat.., ja, in dat Lager
deed ik nog wat boodschappen

527
00:51:28,700 --> 00:51:32,559
voor die andere mannen, die
moesten de hele dag werken.

528
00:51:33,170 --> 00:51:35,840
En dan ging ik nog wel
eens kijken dat ik iets kon

529
00:51:35,840 --> 00:51:38,968
krijgen, medicijnen of weet
ik wat, iets dergelijks.

530
00:51:38,968 --> 00:51:42,850
Voor mezelf ook medicijnen bijvoorbeeld,
er was heel moeilijk aan te komen, want

531
00:51:42,850 --> 00:51:48,988
hij schreef dat wel voor, maar het was
apothekers, die hadden ook bekant niks meer.

532
00:51:48,988 --> 00:51:52,310
Het was echt een chaos
hè in Duitsland.

533
00:51:52,310 --> 00:51:56,260
Nee, er waren bijvoorbeeld van die
groentewinkels, het waren groentewinkels,

534
00:51:56,260 --> 00:52:01,180
daar was geen groentewinkel te krijgen,
daar lag een grote berg voor de winkel

535
00:52:01,440 --> 00:52:10,510
met Steckrüben, Steckrüben, dat zijn suikerbieten
zoiets hè. Dat gingen de mensen eten.

536
00:52:10,540 --> 00:52:17,269
Dus die hadden ook al niet veel eten meer
nee. Dat was iets. Mannen waren er niet.

537
00:52:17,270 --> 00:52:18,750
Die waren allemaal aan het Front.

538
00:52:18,790 --> 00:52:26,360
Hè, dus mensen, ja, vrouwen, die moesten sjouwen,
ploeteren en om.., om toch in leven te blijven.

539
00:52:26,360 --> 00:52:29,400
Eh, er was veel bombardementen.

540
00:52:29,980 --> 00:52:33,060
Want toen heb ik toen dat was
in die goede week was dat,

541
00:52:33,060 --> 00:52:36,150
hebben we daar een groot
bombardement gehad van Osnabrück.

542
00:52:37,050 --> 00:52:41,150
Eh, ja, wij zaten toen in die bunker,
maar dat moet verschrikkelijk

543
00:52:41,150 --> 00:52:47,010
geweest zijn hè. En wij toen het
afgelopen was, zijn wij gaan helpen.

544
00:52:47,100 --> 00:52:50,970
De burgers, ja, die.., die..,
die huizen stonden in brand.

545
00:52:50,970 --> 00:52:59,100
En wij, ja, gewoon, we gingen helpen,
leeghalen wat er nog in die huizen was.

546
00:52:59,210 --> 00:53:00,830
Weer naar andere huizen hier en daar.

547
00:53:00,830 --> 00:53:05,210
Ik weet nog goed: ik heb eens iemand
geholpen, die had een pompje en een

548
00:53:05,210 --> 00:53:11,095
handpompje en daar stonden ze mee te
pompen uit een put of een kelder en daar

549
00:53:11,095 --> 00:53:14,920
stonden ze een beetje.., een beetje mee
te spuiten, maar dat was natuurlijk niks.

550
00:53:14,920 --> 00:53:21,160
Maar ja, en zo stonden die mensen te
tobben hè. En ach, echt en ik denk,

551
00:53:21,160 --> 00:53:26,640
die huilden, dat was echt iets, ja, dat
was treurig om te zien hè eigenlijk.

552
00:53:26,640 --> 00:53:30,230
En dat kon je.., dat kon je
merken, die mensen waren down.

553
00:53:30,230 --> 00:53:36,170
Ook eentje, daar waren wij ook bezig in een huis,
dat waren we aan het leegruimen, een vrouw en

554
00:53:36,170 --> 00:53:43,750
ook een man, eh maar dat scheen een broer te zijn,
maar dat was echt een Nazieman hè in uniform.

555
00:53:44,720 --> 00:53:50,910
En ja, wij Nederlanders, ja, goed,
we vonden het wel erg voor die mensen,

556
00:53:50,910 --> 00:53:57,110
maar eigenlijk waren toch wel blij dat
het een chaos was, hoe meer hoe beter.

557
00:53:57,110 --> 00:54:00,950
En ja, dat lieten wij
toch wel een beetje merken

558
00:54:01,450 --> 00:54:03,400
en die Nazieman, die werd kwaad
hè op een gegeven ogenblik.

559
00:54:03,401 --> 00:54:11,313
En die vloog toch naar één van ons aan met zijn
revolver hé om te schieten hè. En die vrouw, die

560
00:54:11,980 --> 00:54:17,990
zegt “ben je nou stapelgek en wat moet je?!” en
“dat moet je toch niet doen?!” en die was er direct

561
00:54:17,990 --> 00:54:25,970
wel hè. En later zag ik dat ook met dat uitruimen
van dat huis, het was ook een Nazieuniform wat in

562
00:54:25,970 --> 00:54:33,723
die klerenkasten hing en daar trapten ze op hè. Dus
dat is het ongeluk geweest voor ons hè, dat kun

563
00:54:33,723 --> 00:54:42,180
je zien, en allemaal zulke dingen hè. Ja, daar
voelde je van “het is gewoon chaos hè”. Wij hebben

564
00:54:42,180 --> 00:54:51,510
ook een kruideniers nog geholpen, die had ook de
hele zaak ergens op eh.., opgeslagen en dat hebben

565
00:54:51,510 --> 00:54:59,400
we toen met een autootje ook weer via via buiten
Osnabrück gebracht, ook weer met bevriende mensen.

566
00:54:59,400 --> 00:55:05,150
En zo hielpen wij die mensen om hun boeltje
weer een beetje veilig te brengen hè.

567
00:55:05,150 --> 00:55:08,710
En ik kreeg er altijd natuurlijk toch weer
eten mee en dat was natuurlijk weer voor

568
00:55:08,710 --> 00:55:13,035
ons iets hè. Maar al met al ik weet nog
goed in die auto, we zaten in die auto en

569
00:55:13,035 --> 00:55:18,580
ja, dan kregen we natuurlijk lifters mee
en dan kreeg je ook ineens een Duitser.

570
00:55:18,580 --> 00:55:25,540
Een Duitse soldaat, een veldmeneer of weet ik het,
een officier, met een fiets. Oh, hij moest mee.

571
00:55:25,700 --> 00:55:32,343
Wij in die auto gezet en wij
reden een tijd, en ineens sprong

572
00:55:32,343 --> 00:55:34,040
hij op en hij moest.., hij
moest eruit, hij moest eruit.

573
00:55:34,040 --> 00:55:39,140
En die chauffeur, die zat voorin, achterin
zo’n cabine hoorde dat niet goed en hij

574
00:55:39,140 --> 00:55:43,579
stompte die ruiten kapot, wel “stop!”,
“stop!”. Toen stonden we met zijn fiets

575
00:55:43,580 --> 00:55:49,480
eruit en het bleek dat daar een…, tenminste,
dat zeiden die andere mensen, een end

576
00:55:49,480 --> 00:55:54,960
in het veld weg liep er een soldaat weg
hè. Waarschijnlijk was dat een deserteur

577
00:55:54,960 --> 00:56:01,130
waar hij achteraan zat hè. En hij moest
daar natuurlijk meteen erachteraan hè.

578
00:56:01,350 --> 00:56:09,620
Maar allemaal dingen, het was iets
aan het afbreken hè. Heel die zaak.

579
00:56:09,620 --> 00:56:13,580
Het was een wanhopige zaak gewoon hè. Het was
gewoon een wanhopige zaak en dat voelden we zó aan.

580
00:56:13,580 --> 00:56:17,770
En toch ja, die burgerbevolking,
ja, die kon niet anders.

581
00:56:17,770 --> 00:56:23,130
Hè, de macht, dat was, de Nazie had
nog de macht en het Leger had nog

582
00:56:23,720 --> 00:56:27,205
in zekere zin de macht, in zoverre,
ja, dat knabbelde overal wel af.

583
00:56:27,206 --> 00:56:33,010
Maar we zaten gewoon, we moesten mee
tot, en toen werd het Pasen, ik weet nog

584
00:56:33,010 --> 00:56:38,462
goed: Paasochtend, dus ik wou naar de kerk
toe, maar we mochten het kamp niet uit.

585
00:56:38,462 --> 00:56:43,240
Heel de zaak was afgezet met
soldaten, we moesten heel de

586
00:56:43,240 --> 00:56:48,030
zaak wat we hadden bij mekaar
pakken en vertrekken, allemaal.

587
00:56:48,510 --> 00:56:56,240
De Lagerführer ging mee en onder leiding van die
Duitse soldaten moesten wij naar Bremen gaan lopen.

588
00:56:56,770 --> 00:56:59,770
Dus ja, al die mensen,
en dat was ons Lager,

589
00:56:59,770 --> 00:57:03,410
maar alle buitenlanders van
Osnabrück en van al die omstreken,

590
00:57:03,410 --> 00:57:06,350
dat ging allemaal bij mekaar,
dat was een ontzaglijke colonne.

591
00:57:06,350 --> 00:57:14,740
En dat was, ja, ook wel treurig hoor, want er
waren, die Polen en Russen, dat waren ja, hele

592
00:57:14,740 --> 00:57:22,160
gezinnen soms hè. Vrouwen, kinderen en dat moest
met wagentjes en ah, dat was echt treurig hoor.

593
00:57:22,160 --> 00:57:26,938
En maar sjokken, sjokken maar. En het was
natuurlijk, ja, niet zo zo’n best weer.

594
00:57:29,590 --> 00:57:32,869
Het was januari was dat.

595
00:57:32,870 --> 00:57:38,210
En ja, en dan werd er onderweg tegen de
avond, ja, moesten die mensen ergens in een

596
00:57:38,210 --> 00:57:43,482
boerderij, ja, in schuren, weet ik wat
allemaal, ondergebracht worden natuurlijk.

597
00:57:43,482 --> 00:57:47,190
En toen hebben wij, ja, een
paar keer in een schuur geslapen.

598
00:57:47,980 --> 00:57:48,927
Af en toe kregen we dan toch
nog wel eens een beetje eten.

599
00:57:48,927 --> 00:57:54,870
Ja, veel was het niet, maar dat was er
toch. Maar het was maar sjokken en sjouwen.

600
00:57:54,870 --> 00:57:59,260
Maar en het werd
steeds, ja, moeilijker

601
00:57:59,260 --> 00:58:06,340
en die soldaten werden natuurlijk ook een beetje
ontmoedigen, die gingen er ook wel, dus wij zagen

602
00:58:06,340 --> 00:58:12,119
toch wel de kans om die hele grote stoet te
ontsnappen en niet naar Bremen, naar het Westen.

603
00:58:12,120 --> 00:58:14,070
Naar het Westen.

604
00:58:14,070 --> 00:58:19,770
We waren met zijn vijven zo, die
eigenlijk die groep, daar waren

605
00:58:19,770 --> 00:58:22,199
we ook uit Ehran waren vertrokken,
we waren toch bij mekaar.

606
00:58:22,200 --> 00:58:31,010
En toen zijn we ja, maar wat gaan
zwerven, naar het Westen toe.

607
00:58:31,010 --> 00:58:34,490
We wisten totaal geen weg,
we hadden geen kaarten, niks.

608
00:58:34,490 --> 00:58:38,334
We konden alleen maar zeggen “ja, daar is het
Westen, dus we lopen maar naar het Westen

609
00:58:38,370 --> 00:58:44,970
toe”. En ja, waar we dan allemaal zijn
terechtgekomen, ik weet het allemaal niet,

610
00:58:44,970 --> 00:58:53,590
het was iets, toen werden wij dan toch, ja,
opgevangen ergens ook weer in een Lager.

611
00:58:53,670 --> 00:58:56,540
Want we moesten toch iets, ja,
we moesten toch ergens blijven hè.

612
00:58:56,540 --> 00:59:01,461
Want het was moeilijk, want we waren
zo’n klein groepje, waar blij je?

613
00:59:01,461 --> 00:59:08,640
Je moest, ja, ergens in een boerderij
brood vragen, eten vragen, onderdak vragen.

614
00:59:08,840 --> 00:59:16,040
En tenslotte hadden ze ons verwezen
naar een Lager waar dan, ja, niet

615
00:59:16,040 --> 00:59:20,980
meer gewerkt werd, maar het waren
gewoon buitenlanders bij mekaar zaten.

616
00:59:22,100 --> 00:59:28,510
En daar was ook Russen, Russen waren er ook,
maar die zaten dan in een fabrieksgebouw.

617
00:59:28,510 --> 00:59:34,018
Maar dan zaten daar
Nederlanders, Fransen zaten daar,

618
00:59:34,018 --> 00:59:37,380
en Noren, ik weet niet precies
meer zo over die mensen.

619
00:59:37,380 --> 00:59:42,890
Die hebben dan in dat Lager gezeten en
die Lagerführer zegt “ja jongens, blijf

620
00:59:42,890 --> 00:59:48,460
maar hier, het is een afgelopen zaak,
maar blijf maar hier en zo lang we eten

621
00:59:48,460 --> 00:59:53,525
hebben, blijf dan maar hier hè totdat
ze bevrijd worden”. Nou, dat was het.

622
00:59:53,525 --> 01:00:00,420
En wij denken “goed, eindelijk,
eindelijk zal het nu gaan gebeuren!”.

623
01:00:00,740 --> 01:00:04,760
Maar ja, op een goede dag kreeg
de Lagerführer ook weer het bevel

624
01:00:04,760 --> 01:00:11,190
van het Leger “allemaal
vertrekken”. En daar gingen we weer.

625
01:00:12,130 --> 01:00:18,460
Eh, naar Oldenburg, Oldenburg
moesten we gaan, in Oldenburg kwamen

626
01:00:18,460 --> 01:00:22,490
we ook in een.., ja, ook weer in een
kamp terecht, een doorgangslager.

627
01:00:22,490 --> 01:00:29,000
En daar werden wij weer toch aan het werk
gezet, we moesten verdedigingswallen maken.

628
01:00:29,390 --> 01:00:31,160
Ja, ze zetten ons
toch weer aan het werk.

629
01:00:31,400 --> 01:00:43,240
En ja, dat was grond opgooien, heuvels maken,
putten graven en weet ik wat, allemaal zulke dingen.

630
01:00:43,240 --> 01:00:47,801
Maar ja, die soldaten, die geloofden
het eigenlijk ook wel een beetje hoor.

631
01:00:47,802 --> 01:00:53,130
En die zeiden “goh, als jullie nou
maar een beetje bezig zijn zo wat,

632
01:00:53,130 --> 01:00:58,970
maar zo gauw er nou officieren
komen, dan ben je weer druk bezig”.

633
01:00:58,970 --> 01:01:04,130
En ja, wij vonden het toch ook wel welletjes en
toen ben ik nog met iemand, ik zeg “weet je wat,

634
01:01:04,130 --> 01:01:11,010
wij gaan ook maar weer eens weg, we gaan hier
vandaan”. Toen zijn we, dat was buiten Oldenburg

635
01:01:11,010 --> 01:01:16,780
wel hoor, en toen zijn we naar Oldenburg gelopen
en daar, ja, hoe dat nou allemaal gelopen is

636
01:01:16,780 --> 01:01:22,247
weet ik niet, we zijn ook ergens aan een
Arbeidskantoor gekomen en daar was een juffrouw, die zei

637
01:01:22,248 --> 01:01:25,170
“oh, jullie moeten naar huis, jullie moeten…,
ja, ik zal ervoor zorgen en ik maak de papieren

638
01:01:25,170 --> 01:01:34,630
voor jullie klaar”. Ik denk “nou, eindelijk!”. En
die heeft netjes papieren allemaal klaargemaakt.

639
01:01:34,630 --> 01:01:39,260
Dus wij hadden gezegd “zie zo, nou is
het gebeurd!”. En wij met zijn tweeën,

640
01:01:39,260 --> 01:01:44,130
ja, echt naar het Westen en dat was
een jongen, die kwam uit Groningen.

641
01:01:44,500 --> 01:01:49,680
En wij zaten in Oldenburg, dat is
ongeveer op die hoogte van Groningen hè.

642
01:01:49,680 --> 01:01:53,520
Hij zegt “ja”, hij zegt “ik weet het
een beetje zo’n beetje, wij moeten zo en

643
01:01:53,520 --> 01:02:00,890
zo en zo”. Dus wij naar het Westen toe
lopen, maar ja, dat was ook moeilijk,

644
01:02:00,890 --> 01:02:08,070
want ook de Geallieerden zaten toen al in Groningen,
Friesland en die rukten eigenlijk Duitsland in.

645
01:02:08,780 --> 01:02:10,530
Ook het Front weer.

646
01:02:10,780 --> 01:02:14,610
Dus wij moesten eigenlijk door het
Front heen, dat wil zeggen: eerst door

647
01:02:15,020 --> 01:02:20,510
waar de Duitsers lagen en dan, nou,
dan werden wij telkens teruggestuurd

648
01:02:20,510 --> 01:02:26,150
door die Duitsers, met gevaar dat we
als verraders werden beschouwd en zo.

649
01:02:26,150 --> 01:02:33,550
En “zo ja, wat beginnen we?”. “Zo gaat dat
niet, zo zwerven, we gaan gewoon bij een boer

650
01:02:33,550 --> 01:02:40,110
moeten we zien te komen, daar blijven” en
zogezegd onderduiken of zoiets hè. En toen zijn we

651
01:02:41,310 --> 01:02:46,900
ieder bij een boer terechtgekomen en daar zijn
we ja, zo en zo, “kunnen we hier niet een beetje

652
01:02:46,900 --> 01:02:52,770
werken?”. En die vond dat direct goed, want ja,
die boeren, die hadden ook geen mensen meer.

653
01:02:52,770 --> 01:02:56,789
Die alles was naar het Front. Ja, hij had
drie zoons en die zaten allemaal aan het Front.

654
01:02:56,790 --> 01:03:01,910
Het enigste wat hij had een dochter en zijn vrouw,
en die zaten daar te ploeteren op die boerderij.

655
01:03:01,910 --> 01:03:04,310
Die zegt “goh ja, ik kan best
een beetje hulp gebruiken”. Ik

656
01:03:04,310 --> 01:03:08,450
was dan helemaal geen boer, maar
ja, dat deed nu niet ter zake.

657
01:03:08,450 --> 01:03:09,120
Ik hielp wel.

658
01:03:09,380 --> 01:03:17,640
En daar heb ik een dag of 4, 5 denk ik gezeten,
ja, zo’n beetje meegeholpen in die boerderij.

659
01:03:17,640 --> 01:03:21,700
Ik wist.., ik wist totaal niks van
boerderijen af, maar ja, dat gaf niet.

660
01:03:21,700 --> 01:03:30,200
En daar op een goede dag eh kwamen
dus een paar Canadezen binnenstappen.

661
01:03:30,780 --> 01:03:33,660
En die boer, die heeft
angst, duizenden angsten.

662
01:03:33,660 --> 01:03:36,980
En het was een hele goede boer eigenlijk
hoor, want die had, die was niet

663
01:03:36,980 --> 01:03:43,040
alleen, die had daar een hele reeks,
een stuk of 20 mensen, vluchtelingen,

664
01:03:43,050 --> 01:03:46,955
in huis en die huisvestten hier, die
gaf hij eten weet ik het allemaal.

665
01:03:46,955 --> 01:03:50,130
Dus die huiskamer zat vol
met allemaal die Duitsers.

666
01:03:50,160 --> 01:03:54,790
En ik ook erbij hè. Maar ja,
ik kende een beetje Engels.

667
01:03:55,100 --> 01:04:00,740
Dus ik sprak die mannen aan en ja,
ik zeg “ik ben Nederlander” en zo.

668
01:04:00,740 --> 01:04:06,720
“Oh, wattata” en die Duitsers, ja, die
zaten allemaal benauwd, bang en stond

669
01:04:06,810 --> 01:04:10,930
hij maar tegen mij aan te kijken
natuurlijk dat ik daar… Maar die kwamen

670
01:04:10,930 --> 01:04:17,350
gewoon, die Canadezen, ja, die kwamen
gewoon een paar eieren halen, eieren.

671
01:04:17,350 --> 01:04:19,494
Dus dat was dan wel alles.

672
01:04:19,494 --> 01:04:23,975
Maar ja, het was intussen, ik had dat eigenlijk
niet eens in de gaten gehad, dat wij bevrijd waren.

673
01:04:23,975 --> 01:04:30,114
Het dorp had zich waarschijnlijk overgegeven
zondermeer, de Duitsers waren teruggetrokken en

674
01:04:30,890 --> 01:04:36,740
wij hadden wel een nacht opgezeten van ja, we
hoorden wel schieten en weet ik het allemaal meer.

675
01:04:36,740 --> 01:04:40,040
En die mensen allemaal in angst,
want die hadden die vluchtelingen.

676
01:04:40,110 --> 01:04:44,910
En ja, niet naar bed en ja, wij zaten
nog in die kamer te koekeloeren.

677
01:04:44,910 --> 01:04:47,340
En allemaal in angst, “wat gaat
er gebeuren?”, “wat gaat er

678
01:04:47,340 --> 01:04:49,083
gebeuren?”. Maar ja, wat er nou
aan de hand was wisten we niet.

679
01:04:49,084 --> 01:04:55,791
En dan tot ineens daar die Canadezen
binnenkwamen hè. En maar die Canadezen, “ja”,

680
01:04:55,791 --> 01:05:01,060
zegt hij, “er zullen er straks nog wel
meer komen”, hij zegt “en dan zal je wel,

681
01:05:01,680 --> 01:05:05,906
moet je naar de Officier gaan en die zal je wel
verder helpen en dan kan je naar huis”. En even

682
01:05:06,490 --> 01:05:13,270
later kwam er ook een officier en ik ga vertellen
dat ik een Nederlander was en allemaal meer.

683
01:05:13,270 --> 01:05:21,280
“Ja” zegt hij, hij zegt “dan moet je naar
Lehr trekken”. Lehr, dat is ook een plaatsje.

684
01:05:21,410 --> 01:05:31,700
En daar verzamel van buitenlanders. Eh, hij zegt
“ga daar maar naartoe”. Maar ja, hoe kom ik daar?

685
01:05:33,470 --> 01:05:38,150
En daar werd ook in die boerderij
werd ook een zo’n, die soldaten

686
01:05:38,150 --> 01:05:40,464
gestationeerd, een keukenwagen,
weet ik het allemaal meer.

687
01:05:41,100 --> 01:05:47,040
En die hadden natuurlijk allemaal weer goed
eten en eten, dat was iets in die tijd heerlijk

688
01:05:47,040 --> 01:05:53,700
natuurlijk hè! Want als je dan allemaal in zo’n
Lager, daar was het soep, soep en een beetje brood.

689
01:05:53,700 --> 01:05:59,830
En die mannen, die hadden alles natuurlijk. Dus
ik vond dat heerlijk om bij die keukenwagen.

690
01:05:59,830 --> 01:06:03,430
Het was meer als heerlijk! Te eten.

691
01:06:03,430 --> 01:06:08,670
En die zei “oh ja, maar wij zorgen
wel voor je dat daar iets wordt

692
01:06:08,670 --> 01:06:11,142
georganiseerd”. Ik zeg “ja, ik weet
niet, hoe moet ik naar Lehr komen

693
01:06:11,143 --> 01:06:16,240
hè?”. “Ja, wij doen dat goed”. En die
boer, die had een paar fietsen staan.

694
01:06:16,360 --> 01:06:19,640
En die pikten zij hè, zondermeer.

695
01:06:19,640 --> 01:06:27,350
“Ah, neem jij maar mee, jij gaat op de
fiets naar Lehr”. En ja, die boer moest, en

696
01:06:27,350 --> 01:06:35,160
erg, en oh lala, ik vond zo zonde voor
die man, maar ja, zo was het nou eenmaal.

697
01:06:35,160 --> 01:06:40,290
En ik ben naar Lehr gefietst. Lehr.

698
01:06:40,290 --> 01:06:48,300
En daar moesten we ons melden en daar kwam
ik eigenlijk ook weer door omstandigheden

699
01:06:48,300 --> 01:06:55,450
kwam ik daar ook weer in aanraking ook
met een Nederlander en die lag, die

700
01:06:55,450 --> 01:07:02,190
woonde in Lehr en dat was een.., een
scheeps.., een scheepsknecht zoiets.

701
01:07:02,840 --> 01:07:07,880
En die woonde op een boot van een Duitser, maar
die Duitser had hij eraf gegooid natuurlijk

702
01:07:07,880 --> 01:07:14,100
en die had gezegd “ik ben de baas van die
boot, klaar”. En dat was geweldig natuurlijk.

703
01:07:14,100 --> 01:07:18,810
En ik moest dus wachten in dat kamp
en ik denk “ja, nou zit ik weer

704
01:07:18,810 --> 01:07:21,757
in een kamp, ik wil er wel eens
uit”. Hij zegt “ja” zegt hij, “kom

705
01:07:21,830 --> 01:07:27,820
maar bij mij”. En hij zegt, want
die had eigenlijk oog op die fiets.

706
01:07:28,110 --> 01:07:34,430
En die vond die fiets wel leuk en ik wist
wat hij wel met die fiets moest doen.

707
01:07:34,430 --> 01:07:38,000
En die zei “ja, kom maar hier”. Hij zegt “als
voor mij die fiets is, dan mag jij hier een paar

708
01:07:38,000 --> 01:07:45,650
dagen wonen bij mij”. En toen heb ik op die
boot een paar dagen gewoond en daarna, toen..,

709
01:07:45,650 --> 01:07:51,750
toen er echt een groot konvooi met buitenlanders
vertrokken vanuit dat kamp, vanuit de kant

710
01:07:51,750 --> 01:07:59,770
werd je wel weer allemaal geregistreerd, wij
kregen kaarten, onderzoek, geneeskundig onderzoek,

711
01:07:59,770 --> 01:08:03,367
je werd ontluisd natuurlijk, dat
was ook één van de grote dingen.

712
01:08:03,368 --> 01:08:09,870
Want daar heb ik nog niet over gehad. Maar
dat was ook iets hoor. Ah, vies, vies, vies!

713
01:08:09,870 --> 01:08:13,970
hè. Maar daar werden we echt,
dat was ook een hele uitkomst,

714
01:08:13,970 --> 01:08:16,880
je werd gedoucht, lekker
een douche en weet ik wat.

715
01:08:16,880 --> 01:08:21,730
Dat was echt, dat was wel een
kamp, maar van de Amerikanen

716
01:08:21,730 --> 01:08:25,100
hè, die hadden dat, die waren
echt georganiseerd hoor.

717
01:08:25,100 --> 01:08:31,910
Dat waren echt, die hadden
van alles, te eten, douchen,

718
01:08:32,030 --> 01:08:35,840
alles werd daar, je werd
geregistreerd, heel die zaak.

719
01:08:35,840 --> 01:08:41,710
En dan en toen zijn we naar…,
ja, op een gegeven ogenblik

720
01:08:41,710 --> 01:08:48,480
zijn we dus vanaf dat kamp
vervoerd naar Nederland.

721
01:08:49,320 --> 01:08:52,180
En toen kwamen we daar
in Oldenzaal terecht.

722
01:08:52,180 --> 01:08:57,630
En ik weet nog goed aan de grens
hè, oh, dat was een vreugde

723
01:08:57,630 --> 01:09:01,570
hè. En want werden we echt
begroet ook door die mensen,

724
01:09:01,570 --> 01:09:03,760
door Nederlanders hè aan de grens.

725
01:09:03,760 --> 01:09:06,580
Dat was zo goed voor ons
mensen hè, wij werden in die

726
01:09:06,580 --> 01:09:08,710
vrachtwagen, ja, wij werden
in vrachtwagens vervoerd.

727
01:09:08,710 --> 01:09:12,525
Allemaal Nederlanders, zoveel, die kwam
daar vandaan, die kwam daar vandaan.

728
01:09:12,526 --> 01:09:18,763
En dan aan de grond, en de vlaggen hingen
er en die mensen, die stonden “ah, oh,

729
01:09:18,763 --> 01:09:23,710
oh!”. En wij waren natuurlijk zo gelukkig
en wij eindelijk die zaak afgelopen.

730
01:09:23,710 --> 01:09:33,250
Eindelijk zijn we weer terug in ons Vaderland!
En in Oldenzaal werden we ook direct opgevangen.

731
01:09:33,360 --> 01:09:38,990
En ook weer in.., ja, in gebouwen,
in een school werden we opgevangen.

732
01:09:38,990 --> 01:09:46,340
Eerst helemaal gewassen,
geboend en ontluisd, ook de

733
01:09:46,340 --> 01:09:51,000
bagage die we hadden, dat
werd allemaal gezuiverd.

734
01:09:51,000 --> 01:09:56,120
Enfin, wij werden aan alle kanten
schoongemaakt, netjes gemaakt.

735
01:09:56,120 --> 01:10:00,600
En geregistreerd en
direct allemaal goed eten.

736
01:10:00,600 --> 01:10:07,592
Ja, de behuizing was natuurlijk hopeloos,
want er kwamen er duizenden Nederlanders kwamen

737
01:10:07,592 --> 01:10:12,420
daar aan gestormd aan die grens en die steden,
ja, die konden dat allemaal niet verwerken.

738
01:10:12,420 --> 01:10:19,540
Dus wij hebben toen in scholen, schoolzalen,
daar lagen strozakken met dekens toch wel.

739
01:10:19,540 --> 01:10:25,440
En daar hebben we dan, ja, daar moesten
we dan voorlopig blijven totdat we echt

740
01:10:25,440 --> 01:10:32,750
naar huis konden hè. En daar heb ik dus een
abces kreeg ik toen ineens op mijn been.

741
01:10:32,750 --> 01:10:34,440
Pijn aan mijn been.

742
01:10:34,590 --> 01:10:40,460
En ik, ja, ik ging naar die dokter
en die heeft mij dus, ja, na een paar

743
01:10:40,460 --> 01:10:46,290
dagen heeft hij dat gesneden, ook
geopereerd, ja, primitief natuurlijk wel.

744
01:10:46,290 --> 01:10:56,310
Maar ik kon echt en er werd een zaaltje werd
er ingericht voor zieken. Ik kwam daar terecht.

745
01:10:56,620 --> 01:11:01,280
En na 2, ja, dat was natuurlijk
toch wel vertier in Oldenzaal,

746
01:11:01,280 --> 01:11:04,710
want er waren al feesten, die
waren ook natuurlijk allemaal pas

747
01:11:04,710 --> 01:11:09,380
bevrijd en die hadden allemaal
feesten, en weet ik het allemaal meer.

748
01:11:09,380 --> 01:11:14,014
En ik dus van het ene feest naar het andere feest.
Maar ja, ik kon niet meer meedoen met dat been.

749
01:11:14,015 --> 01:11:15,970
Dus dat was natuurlijk wel vervelend.

750
01:11:15,970 --> 01:11:20,900
Maar op een goede dag, ik mocht weer een
beetje lopen van de dokter met een stok.

751
01:11:20,900 --> 01:11:26,970
Met ineens het bericht dat de eerste
konvooi naar Rotterdam ging vertrekken.

752
01:11:26,970 --> 01:11:33,630
Ik zei “en nou naar huis!”. Want ik had dat
halfjaar hè niets gehoord van thuis hè.

753
01:11:33,800 --> 01:11:39,420
Ik wist echt niet “wat is er?”, “wat gaat
er?”. Je had van die geruchten gehoord, van

754
01:11:39,420 --> 01:11:45,820
die verhalen, “ja, er is hongersnood”.
Eh, “waar gaat dat naartoe?”. Er stierven

755
01:11:45,820 --> 01:11:55,180
mensen en ja, “wat vind ik terug thuis?”
hè. En ik had al, niks, niks, niks en in

756
01:11:55,180 --> 01:11:59,640
Oldenzaal, daar ging die post ook niet, want
wij moesten ook in Oldenzaal nog wachten,

757
01:11:59,640 --> 01:12:04,557
wij mochten niet Holland in, want
Holland was eigenlijk een noodgebied en

758
01:12:04,557 --> 01:12:12,200
als al die buitenfamilie, die mensen
uit Duitsland terugkwamen, dan werd

759
01:12:12,200 --> 01:12:15,610
dat, ja, die konden ze ook allemaal
niet, het zou dan een chaos worden.

760
01:12:15,610 --> 01:12:18,730
De voedselvoorziening was kapot,
er was helemaal niks meer.

761
01:12:18,730 --> 01:12:23,071
Dus wij moesten in het Oosten van het
land moesten wij verblijven, in Oldenzaal.

762
01:12:23,071 --> 01:12:28,410
En Enschede en al die steden. Totdat, we
hebben ongeveer daar wel een maand gezeten.

763
01:12:28,410 --> 01:12:34,890
Dus in mei ben ik dus in Oldenzaal
gekomen tot juni ongeveer

764
01:12:34,890 --> 01:12:40,740
zoiets hè. En in juni gingen dan
de eerste treinen naar Rotterdam.

765
01:12:41,730 --> 01:12:46,340
En ja, daar ben ik toch, ja, die dokter:
“dat is onverantwoord, dat kan niet,

766
01:12:46,340 --> 01:12:48,840
je kan niet met zo’n trein, dat
gaat allemaal moeilijk en dan moet je

767
01:12:48,840 --> 01:12:53,510
allemaal sjouwen, erin en eruit”. Ik
zeg “ja, dat kan me niet schelen, ik

768
01:12:53,510 --> 01:12:58,020
moet naar huis!”. En toen met een paar
vrienden, die hebben mij geholpen en zo.

769
01:12:58,020 --> 01:13:00,810
Dat ging dan toch wel een beetje.

770
01:13:00,810 --> 01:13:06,990
En toen gingen we met een goederen, het was
echt een.., een.., een.., een personentrein

771
01:13:06,990 --> 01:13:11,730
natuurlijk hè. Dat was de eerste trein,
nou, dat was allemaal wel primitief en

772
01:13:11,730 --> 01:13:15,700
heel zachtjes reed ie, dat waren zo’n
beetje de eerste treinen die hier liepen.

773
01:13:15,700 --> 01:13:21,620
En eh daar hebben we een dag over gedaan.
En toen kwamen we in Amersfoort ook terecht.

774
01:13:21,620 --> 01:13:25,420
Daar.., daar gingen we eruit,
toen was het avond eindelijk.

775
01:13:25,520 --> 01:13:33,830
We kwamen eindelijk in Amersfoort terecht. En
daar hebben wij overnacht in het Concentratiekamp.

776
01:13:33,980 --> 01:13:41,240
Het Concentratiekamp was dus wel een heel gedeelte
omgevormd door de.., ja, door de instanties,

777
01:13:41,240 --> 01:13:47,420
de Geallieerden, weet ik het allemaal weer,
om gewoon de reprattriërenden op te vangen.

778
01:13:47,930 --> 01:13:51,657
En dat was goed hoor, we kregen alles, alles,
van het Rode Kruis en weet ik het allemaal meer.

779
01:13:51,657 --> 01:13:56,560
En er was een gedeelte
van dat Concentratiekamp,

780
01:13:56,560 --> 01:14:01,010
daar zaten ja, nog Duitsers,
eh, gevangen natuurlijk.

781
01:14:01,610 --> 01:14:06,880
NSB’ers, mensen waar iets mee was. Die
zaten.., die zaten achter die tralies, achter.

782
01:14:06,880 --> 01:14:12,050
Dus wij zagen dan nog wat dat was.
Dat vonden wij natuurlijk wel leuk!

783
01:14:12,050 --> 01:14:15,830
Voor ons, in het Concentratiekamp, wij
keken natuurlijk van buiten naar binnen.

784
01:14:15,830 --> 01:14:21,370
Daar hebben we overnacht en toen
zijn we van Amersfoort met stukjes

785
01:14:21,370 --> 01:14:25,287
en beetjes, want de treinen liepen
allemaal niet goed, dan moesten

786
01:14:25,380 --> 01:14:29,121
we weer wachten en oh, dat was een
eindeloze, eindeloze, eindeloze.

787
01:14:30,460 --> 01:14:35,980
Ik kwam dan eindelijk in de
verte daar kwam dan Rotterdam.

788
01:14:39,390 --> 01:14:45,350
En ja, dat was natuurlijk, het was iets, tjonge,
dan die eerste, dat je de eerste stad weer zag.

789
01:14:45,350 --> 01:14:51,200
Ja, en dan reden we naar binnen langs
de Laurenskerk, naar het station.

790
01:14:51,200 --> 01:14:56,360
En dat kende, de eerste, dat eerste
zien, dat was iets overweldigend,

791
01:14:56,360 --> 01:15:00,600
overweldigend hè. En nou ja,
ik zat allemaal met mijn been,

792
01:15:00,600 --> 01:15:03,320
ik kreeg wel netjes verzorging,
maar ik mocht toch zomaar

793
01:15:03,320 --> 01:15:07,220
niet direct naar buiten
hollen, want ik werd geholpen.

794
01:15:07,220 --> 01:15:11,375
En ik moest wachten. Eerst bij
een dokter komen en zo eerst.

795
01:15:11,375 --> 01:15:13,370
En dat duurde mij allemaal
te lang natuurlijk.

796
01:15:13,370 --> 01:15:19,460
Toen dacht je “oh jee, ik wil naar huis!”. En
ik weet, ja, ik wist niks! Niks hoe het was.

797
01:15:19,460 --> 01:15:22,280
Dus ik moest tot het laatste
ogenblik moest ik wachten.

798
01:15:22,280 --> 01:15:29,980
En allemaal die mannen, allemaal weg, alles
was weg en ik moest maar wachten en eindelijk

799
01:15:29,980 --> 01:15:35,610
strompelde ik op dat stationsterrein, alles
was weg, er was geen mens meer te zien.

800
01:15:35,610 --> 01:15:42,367
Ik “oh, oh, oh, oh”. En toen kwam er een
verkenner naar mij toe en “ja, mag ik u

801
01:15:42,367 --> 01:15:44,709
helpen?”, “wat is er?”. En ik zei “ja”, ik
zeg “ik moet naar de laan”. “Oh ja, maar

802
01:15:44,709 --> 01:15:50,954
dan zorg ik voor een auto en zo”. En ja
hoor, er kwam een autootje, het stond er nog.

803
01:15:50,954 --> 01:15:58,890
Een bestelwagentje. En ik werd daar netjes
in gezet en roetsj, door de stad heen.

804
01:15:58,890 --> 01:16:01,740
En al die dingen die
als je dat dan zag,

805
01:16:01,740 --> 01:16:07,790
al die oude dingen van die stad, het was
iets, ja, het was ontroerend dat ik dat

806
01:16:07,790 --> 01:16:14,530
allemaal mocht zien, en weer terugzien na
zoveel tijd, na zoveel ellende en al die boel.

807
01:16:14,530 --> 01:16:19,410
En eindelijk, ja, stapte ik dus af voor
mijn huis. Ik stapte, ja, stapte ik.

808
01:16:19,410 --> 01:16:25,890
En wij woonden dus in een bloemenwinkel,
mijn vader had een bloemenwinkel.

809
01:16:26,840 --> 01:16:29,320
En die stond net voor de deur.

810
01:16:29,470 --> 01:16:33,440
En die zag er dat wagentje aankomen en
die keek dan hè. Van “hé, wat moet dat

811
01:16:33,440 --> 01:16:38,600
wagentje bij mij komen?”. En daar stapte
ik dan uit hè. Hinkend natuurlijk.

812
01:16:38,600 --> 01:16:41,190
En nou, dat was natuurlijk
een geweldig welkom!

813
01:16:42,320 --> 01:16:46,350
Dat we mekaar vonden en
mekaar thuis vonden, en mijn

814
01:16:46,350 --> 01:16:51,066
moeder, die kwam er aan
hollen en oh, dat was iets.

815
01:16:51,066 --> 01:16:57,130
Eindelijk weer thuis hè! En dat was iets,
ja, ja, dat dus na een hele periode.

816
01:16:57,130 --> 01:17:06,720
Maar ja, maar het is dus zo: het was altijd dat
Zundert, dat stond altijd voor mij bovenaan alles.

817
01:17:06,720 --> 01:17:14,450
Ja, ik ben toch ongeveer toch nog
wel een paar maanden thuis gebleven.

818
01:17:14,620 --> 01:17:18,140
Ja, ik kon zomaar niet, want
ja, ze hadden een halfjaar van

819
01:17:18,140 --> 01:17:20,680
mij niks gehoord en ik niks van
hun niet, dus dat was logisch.

820
01:17:20,680 --> 01:17:24,870
Eh, dus ik ben een paar maanden
echt nog thuis gebleven.

821
01:17:24,870 --> 01:17:30,150
Feesten, allemaal, alledag, dan was er daar
feest, dan was het daar feest, allemaal die

822
01:17:30,150 --> 01:17:35,270
straatfeesten en ja, ik kon er half en half
aan meedoen met mijn been natuurlijk, dat ging

823
01:17:35,270 --> 01:17:41,510
allemaal niet goed, maar ja, ik kon dat niet
laten, nalaten hè. En ik denk ook, ja, “het been

824
01:17:41,510 --> 01:17:46,176
moet toch eerst ook weer genezen zijn wil ik
naar Zundert gaan”. Maar ik had toch wel, ik zat

825
01:17:46,320 --> 01:17:53,120
er wel te popelen om weer naar Zundert te gaan
hè. En in augustus, ja, toen was het zover.

826
01:17:53,500 --> 01:17:55,920
Toen heb ik afscheid genomen.

827
01:17:56,050 --> 01:18:03,050
En, ja, het was ook een hele tentatie om van
Rotterdam weer in Zundert te komen, in die tijd.

828
01:18:03,050 --> 01:18:06,810
De treinen liepen er niks,
bussen niet, er was niks.

829
01:18:06,970 --> 01:18:17,150
Ik ben met een boot daar van Rotterdam vertrokken,
binnendoor allemaal. In Oost.., naar Oosterhout.

830
01:18:17,150 --> 01:18:21,850
Nou, ik kan me dat nog niks
voorstellen, maar het is toch zo.

831
01:18:21,850 --> 01:18:26,530
En in Oosterhout, daar heb ik dan
met een politieauto naar Breda

832
01:18:28,070 --> 01:18:32,850
gereden en toen in Breda, daar
ging dan weer een bus naar Zundert.

833
01:18:33,250 --> 01:18:40,150
En zo ben ik dan hier in Zundert
terechtgekomen. In augustus, 1945.

834
01:18:40,600 --> 01:18:51,839
Dat was de Grote Dag dat ik
hier kwam. Dat was het einde.

835
01:18:51,840 --> 01:18:55,870
Heeft de ervaring van de razzia uw.., uw
wens om hiernaartoe te gaan nog versterkt?

836
01:18:55,870 --> 01:18:59,280
Ja, dat moet ik zeggen. Dat
is zeker. Dat is zeker ja.

837
01:18:59,280 --> 01:19:06,650
Dat is echt iets eh, dat heeft mij alleen
maar bevestigd. Ik heb er nooit aan getwijfeld.

838
01:19:06,650 --> 01:19:14,270
Nooit aan getwijfeld, want ik heb altijd heel
diep gevoeld heh: “daar ligt mijn leven”, ook al

839
01:19:14,270 --> 01:19:20,440
ja, want ja, je wist niet want hoe dat thuis
zou lopen en vooral die rare berichten, “zou ik

840
01:19:20,440 --> 01:19:26,926
ze nog wel terugvinden?”. En ik denk: “ja, al
zou.., al zou ik ze niet terugvinden en ze zouden

841
01:19:26,926 --> 01:19:34,380
misschien gestorven zijn, weet ik wat van, dan
weet ik: Zundert, daar vind ik dan toch weer

842
01:19:34,381 --> 01:19:38,051
mijn thuis”. En dan zou Zundert misschien wel
niet meer bestaan, want daar wist ik ook niks van.

843
01:19:38,051 --> 01:19:42,000
Heheheh, maar dan zal er
toch wel weer ergens in de

844
01:19:42,000 --> 01:19:46,640
wereld zulke kloosters zijn
waar ik dan toch naartoe kan.

845
01:19:47,670 --> 01:19:51,420
Dat stond mij voor zo,
ja, heel, heel vast.

846
01:19:51,590 --> 01:19:57,200
Dat heeft mij toch ook misschien toch ook
wel door gedreven om daar doorheen te komen.

847
01:19:57,290 --> 01:19:58,400
Hè, dat uitzunen,

848
01:19:58,400 --> 01:20:05,123
om daar dan toch weer eh uiteindelijk, ik had
toch een levensdoel, ik had een levensdoel.

849
01:20:05,123 --> 01:20:09,630
Hè, ik had niet iets van “ja, dan kom ik
thuis en dan moet ik opnieuw beginnen”, want

850
01:20:09,630 --> 01:20:15,920
dat was en denk ik voor veel mensen die
weggevoerd zijn, die kwamen thuis en die moesten

851
01:20:15,920 --> 01:20:22,070
eigenlijk opnieuw beginnen, want het was
een.., Rotterdam was een chaos hè in die tijd.

852
01:20:22,070 --> 01:20:27,600
En dat moest allemaal verdrijven en weet
ik wat, het was kapot en dat ging niet meer.

853
01:20:27,600 --> 01:20:33,130
Terwijl ik voor mij had een
zekerheid van “daar ligt mijn

854
01:20:33,130 --> 01:20:37,680
toekomst en dat is er”. En daar
heb ik echt wel naar geleefd.

855
01:20:37,850 --> 01:20:41,800
Dat heeft mij toch wel kracht
gegeven om daardoorheen te komen.

856
01:20:42,830 --> 01:20:47,370
Ik was natuurlijk, ik leefde in
zekere zin besloten in ons gezin.

857
01:20:47,370 --> 01:20:53,870
En ik had vrienden wel, allemaal,
maar dat was toen in die tijd,

858
01:20:53,870 --> 01:21:01,650
dat was die jaren ’30, ’40, dat was
allemaal toch wel besloten toch,

859
01:21:01,650 --> 01:21:07,373
eh, dat waren allemaal Katholieke mensen
hè. Daar voelden wij, ja, je had die

860
01:21:07,373 --> 01:21:11,802
Parochie, dan had je die verenigingen en
die Burgerbeschermingbeweging, dat was

861
01:21:11,803 --> 01:21:20,760
allemaal… En toen kwam ik dus daar en
daar, dat was ineens, kwamen er ineens

862
01:21:20,760 --> 01:21:25,060
allemaal andere mensen hè. En heel nabij
hè, want je leefde ermee, je sliep ermee.

863
01:21:25,060 --> 01:21:31,060
Hè. En dat heeft mij toch wel in
zekere zin ik denk wel beïnvloed.

864
01:21:31,100 --> 01:21:34,300
Zonder dat ik dat
gewaarwerd, bewust werd.

865
01:21:34,470 --> 01:21:36,990
Het zijn allemaal dingen
die er wel aan mij gebeurd

866
01:21:36,990 --> 01:21:42,570
zijn en die ik toen eigenlijk
niet van bewust was.

867
01:21:42,740 --> 01:21:45,770
Maar die mij toch wel gevormd hebben.

868
01:21:46,430 --> 01:21:49,927
Ik vind dat er veel gebeurd
is in mijn leven waar ik

869
01:21:49,928 --> 01:21:54,500
me niet van bewust ben, maar
dat mij toch gevormd heeft.

870
01:21:54,790 --> 01:21:57,840
En mij gemaakt heeft
tot dat wat ik nu ben.

871
01:21:57,840 --> 01:22:03,880
Want ik was in die tijd thuis zal ik maar
zeggen was ik toch wel een bedeesd jochie.

872
01:22:04,420 --> 01:22:13,216
Eh, ik durfde, wij hadden bijvoorbeeld op kantoor,
daar moest ik telefoneren. Dit en dit en dat.

873
01:22:13,217 --> 01:22:18,020
En daar was ik een beetje benauwd voor
hè, ik durfde niet goed te telefoneren.

874
01:22:18,020 --> 01:22:20,970
Ik was een beetje bedeesd, gewoon.

875
01:22:22,760 --> 01:22:26,690
En ja, er zijn geen foto’s meer van mijn
jeugd, want die zijn verloren allemaal geraakt.

876
01:22:26,690 --> 01:22:30,770
Maar als je mij nou ziet, dan zie je “hé”,
dan zie ik mezelf en ik denk “goh, wat was ik

877
01:22:30,770 --> 01:22:38,700
toch een bedeesd jochie toen!”. En daar ben
ik daar ben ik toch anders geworden denk ik.

878
01:22:38,700 --> 01:22:43,100
Doordat je met mensen omging en
die hebben dat toch beïnvloed.

879
01:22:43,560 --> 01:22:49,360
En wat ik nu, ja, toch eigenlijk, ja,
voel van “ja, ik ben anders”, ik zou

880
01:22:49,360 --> 01:22:52,407
dat wat ik nu heb gedaan zou ik toen
misschien niet hebben kunnen doen.

881
01:22:52,407 --> 01:22:58,620
Hè, en ook met andere mensen omgaan. En ook eh
dit heeft mij ook wel geholpen wou ik zeggen,

882
01:22:58,620 --> 01:23:05,350
want ik denk er nu aan, soms denk ik wel “ja,
toen was ik eigenlijk, ja, zo’n snoter in ons

883
01:23:05,350 --> 01:23:11,348
gezinnetje en daar stap ik zomaar uit om naar zo’n
klooster te gaan, allemaal maar vreemde mensen,

884
01:23:12,790 --> 01:23:18,130
durf ik dat wel?”. Dat was toen toch wel iets
van “durf ik dat wel?”. Dat was toch wel iets.

885
01:23:18,130 --> 01:23:21,130
En dat is eigenlijk toch
ook, dat heb ik wel geleerd

886
01:23:21,130 --> 01:23:25,043
met die razzia, met dat
omgaan met die andere mensen.

887
01:23:25,044 --> 01:23:29,430
Hè, daar werd.., daar werd ik
ineens erin gegooid. En het moest.

888
01:23:29,430 --> 01:23:39,300
En dat heeft mij toch wel gevormd tot
meer een sociaal leven hè. Hoewel het hier

889
01:23:39,620 --> 01:23:45,737
toch natuurlijk toch nog wel, maar ja,
dit is ook wel intens leven met mekaar.

890
01:23:45,738 --> 01:23:51,740
Want het is ook.., ook allemaal
vreemde mensen. Allemaal anders.