1
00:00:16,170 --> 00:00:31,210
Meneer Schut, wilt u vertellen in
wat voor gezin u bent opgegroeid?

2
00:00:31,210 --> 00:00:40,510
Ik had een zuster, en dat was alles. Hier
in Delft ben ik geboren en opgegroeid.

3
00:00:49,600 --> 00:00:53,030
Hoe oud was u toen de oorlog begon?

4
00:00:53,360 --> 00:01:01,310
Nou, dat weet ik eigenlijk niet.
1940 was die oorlog begonnen?

5
00:01:01,310 --> 00:01:13,600
U bent uit? 1924? Nee
1925. Dus u was 15. Net 15.

6
00:01:15,780 --> 00:01:21,810
En op een gegeven moment… hoe ging
dat, die eerste jaren uit de oorlog?

7
00:01:22,260 --> 00:01:23,778
Nou ik zat dus op de ambachtsschool.

8
00:01:23,778 --> 00:01:27,680
Toen ik zestien jaar was
moest ik dus gaan studeren

9
00:01:27,680 --> 00:01:30,890
op de ambachtsschool voor
instrumentmaker met metaal.

10
00:01:32,930 --> 00:01:37,940
En toen kwam er een moment dat
u bent opgepakt. Hoe ging dat?

11
00:01:40,040 --> 00:01:46,800
Ik moest m’n eigen melden voor de arbeidsinzet.
Dat was in Bergenthem, daar moest ik naartoe.

12
00:01:46,800 --> 00:01:53,340
Daar heb ik een vervoerbewijs voor gekregen,
maar daar ben ik nooit heen gegaan.

13
00:01:58,780 --> 00:02:02,100
Mijn college van school, die z’n vader
woonde op het jaagpad hier in Delft

14
00:02:02,100 --> 00:02:07,910
en die zat in het ondergrondse, en die
heb mij aan een duikadres geholpen.

15
00:02:08,820 --> 00:02:15,160
Toen zat ik op de Oude Wetering bij
een tandarts ondergedoken, en toen

16
00:02:15,160 --> 00:02:20,190
ben ik vanuit die tandarts naar
Medemblik gebracht, door de ondergrondse.

17
00:02:20,190 --> 00:02:22,340
Met hulp van de ondergrondse.

18
00:02:23,090 --> 00:02:27,820
En in Medemblik moest ik m’n
eigen melden bij de familie

19
00:02:27,820 --> 00:02:30,420
van Veen, maar ik weet
alleen de straat niet meer.

20
00:02:30,520 --> 00:02:34,570
Die hadden twee dochters en een zoon.
Daar hebben ze me heen gebracht.

21
00:02:34,570 --> 00:02:36,620
Tenminste, ik heb een paar
keer gevraagd daar, waar de

22
00:02:36,620 --> 00:02:39,717
weg was en ik ben bij de
familie van Veen ondergedoken.

23
00:02:40,470 --> 00:02:46,820
En naderhand kwam er ook nog een collega uit
Voorschoten, en z’n naam was Henk Keizer.

24
00:02:47,450 --> 00:02:50,950
Dus toen waren we met z’n tweeën bij
de familie Van Veen ondergedoken.

25
00:02:51,350 --> 00:02:53,560
Ja, maar dat ging op
een gegeven moment mis?

26
00:02:53,560 --> 00:02:58,100
Dat ging op een gegeven moment
moeilijker want er kwamen steeds razzia’s.

27
00:02:58,100 --> 00:03:01,580
Dan moesten wij dat bed uit, dat is
misschien wel leuk om te vertellen,

28
00:03:01,580 --> 00:03:07,680
en dan ging een van de dochters dat
bed in waar wij dan met z’n tweeën

29
00:03:07,680 --> 00:03:13,140
lagen, Henk en ik, want als dan die
moffen binnen kwamen werd beslapen.

30
00:03:13,140 --> 00:03:15,160
Zodoende.

31
00:03:15,840 --> 00:03:22,070
En als het helemaal fout ging dan moesten we
vluchten en dan was er zo’n meertje met, hoe

32
00:03:22,070 --> 00:03:27,056
moet ik het zeggen, riet, en dan gingen we
met een kano in het riet, en dan ging het riet

33
00:03:27,120 --> 00:03:31,593
weer dicht en dan kwamen die moffen met die
schijnwerpers, en dan zagen ze natuurlijk niks

34
00:03:31,594 --> 00:03:36,469
en als het dan afgelopen was, die razzia, dan
gingen we weer terug naar de familie Van Veen.

35
00:03:36,470 --> 00:03:39,410
Dat waren spannende tijden.

36
00:03:39,410 --> 00:03:42,280
Ja, hele spannende tijd.
Zal ik verder gaan?

37
00:03:42,280 --> 00:03:50,720
Afijn, het was op een ochtend, Henk was nogal gek
op honden dus we gingen een wandelingetje maken,

38
00:03:52,500 --> 00:03:58,811
het was nogal ver weg, en wij wisten dat ze de
lange moesten hebben, dat was Henk, en de blonde.

39
00:03:58,812 --> 00:04:01,464
Ik had toen blond haar.

40
00:04:01,464 --> 00:04:06,260
Ik zag hem daar met dat hondje
heen en weer gaan en opeens

41
00:04:06,260 --> 00:04:12,060
kwamen er twee landwachters met
pistolen, en Henk was erbij.

42
00:04:12,060 --> 00:04:16,740
Ik zag ze daar in de verte en ik
ben meteen een gesticht in gevlucht.

43
00:04:16,740 --> 00:04:18,410
Ik wist precies m’n
route waar ik heen moest.

44
00:04:18,510 --> 00:04:21,899
Of dat nou een gesticht was of iets
anders weet ik niet meer, het was een

45
00:04:21,900 --> 00:04:25,132
groot gebouw, maar daar hebben ze me
ook geholpen, ze hebben me verstopt.

46
00:04:26,850 --> 00:04:31,510
Naderhand ben ik daar weggegaan,
want het werd te link,

47
00:04:31,510 --> 00:04:37,570
en toen hebben ze me gebracht
naar een oude watermolen.

48
00:04:37,570 --> 00:04:41,840
Dat was zo’n molen die dat water kon pompen
met die wieken maar die deed het niet meer.

49
00:04:42,760 --> 00:04:47,090
Onderin die molen stond een bed voor
me, dus dat was allemaal geregeld.

50
00:04:47,090 --> 00:04:53,950
Daar kreeg ik af en toe wat eten, boterhammetjes,
een beetje peen en uien van de mensen verderop.

51
00:04:54,280 --> 00:04:59,370
Afijn, dat ging allemaal goed,
maar op een gegeven moment moest ik

52
00:04:59,370 --> 00:05:03,310
wat gaan halen bij die boer: een
kruiwagen met een kan met melk.

53
00:05:03,880 --> 00:05:07,370
Ik wist dat ze op zoek waren
naar die blonde, naar mij.

54
00:05:07,370 --> 00:05:13,030
Dus ik loop zo dat landweggetje in met die
kruiwagen en die kan met melk, en ineens hoor ik:

55
00:05:15,670 --> 00:05:17,570
‘Handen omhoog!’ Ik ging staan
en ik hoor het aan z’n stem en

56
00:05:17,570 --> 00:05:22,298
ik zag het aan z’n pistool en
ik wist: dat was Willem Meijer.

57
00:05:22,298 --> 00:05:27,540
Ik weet z’n naam nog. Die had een varkenskop, dat
was in de ondergrondse zo gezegd: varkenskop.

58
00:05:27,540 --> 00:05:30,156
Dus die was erbij. Waar moest
ik naartoe? Ik kon nergens heen.

59
00:05:30,157 --> 00:05:33,765
Nou, toen ben ik naar het
politiebureau gebracht.

60
00:05:33,766 --> 00:05:39,460
Toen heeft ‘ie me nog gepest, ik moest een
bureaustoel zoveel malen optillen. Die vieze asbak.

61
00:05:39,520 --> 00:05:43,980
Maar goed, da’s een ander
verhaal. Dus ik was er bij.

62
00:05:43,980 --> 00:05:47,005
Toen ben ik naar Amsterdam
gebracht, naar de Elandsgracht.

63
00:05:47,005 --> 00:05:51,190
Toen ben ik van de Elandsgracht
gebracht naar Vught.

64
00:05:51,190 --> 00:05:55,230
En weet u nog wanneer
u in Vught aan kwam?

65
00:05:55,540 --> 00:05:59,650
Dat was omdat het zo paniekerig
was, voor dolle dinsdag?

66
00:05:59,650 --> 00:06:12,240
Het was een zootje daar hoor, dat weet ik wel.
Ik was dus SD-gevangene, Sicherheitsdienst, SD.

67
00:06:12,240 --> 00:06:13,720
Dat was juni ’44?

68
00:06:15,030 --> 00:06:18,030
Ja, ja, ’44. Ja.

69
00:06:19,290 --> 00:06:21,905
Ik werd dus op een van die transporten
gesteld, daar kan ik ook een

70
00:06:21,906 --> 00:06:26,200
heel verhaal over vertellen, dan
moesten we dus met 80 man in een wagon.

71
00:06:26,200 --> 00:06:31,230
Hohohoho, u gaat mij een beetje
te snel. Want u kwam aan in Vught.

72
00:06:31,230 --> 00:06:38,990
Weet u nog hoe u daar aankwam, in
Vught? Hoe werd u daar naartoe gebracht?

73
00:06:41,440 --> 00:06:43,739
Met vrachtwagens. Niet met een
luxe wagen, met vrachtwagens.

74
00:06:43,890 --> 00:06:50,190
Ja, dat begrijp ik. En hoe was het
in Kamp Vught toen u daar aankwam?

75
00:06:50,660 --> 00:06:57,020
Nou je moest je daar melden, en alles werd
opgeschreven door die Duitsers, of dat nou een Duitser

76
00:06:57,430 --> 00:07:07,660
was van de Wehrmacht of de SS dat weet ik niet
meer, ze vroegen wat ik deed, wat m’n beroep was.

77
00:07:07,660 --> 00:07:10,580
Toen heb ik dat allemaal maar verteld.

78
00:07:11,540 --> 00:07:15,880
En toen? Kreeg u kleding aan
van het kamp of hoe ging dat?

79
00:07:16,240 --> 00:07:24,030
Nee, ik hield gewoon m’n eigen kleding
nog aan. Dat pakje, mag ik verder gaan?

80
00:07:25,000 --> 00:07:28,480
Dus we zijn met dat transport
in die veewagon gegaan,

81
00:07:28,480 --> 00:07:33,360
Nee ik wil nog eventjes wat meer
weten over Vught, als dat mag?

82
00:07:33,360 --> 00:07:36,190
Oh, oh. Ja dat mag.

83
00:07:36,190 --> 00:07:40,000
Ik vraag me af, hoe was het dagelijks leven
daar in Vught? Weet u daar nog wat van?

84
00:07:41,290 --> 00:07:45,730
Nou, we sliepen daar gewoon en we kregen wat te
eten. Maar daar ben ik niet zo lang geweest hoor.

85
00:07:46,420 --> 00:07:49,160
Ik weet echt niet meer
hoe lang. Echt niet meer.

86
00:07:49,160 --> 00:07:53,470
Ik heb er ook wel geslapen,
een paar nachten, en ook

87
00:07:53,470 --> 00:07:56,240
wat te eten gehad, maar ik
weet niet meer hoe lang.

88
00:07:56,240 --> 00:07:58,340
En weet u nog hoe de sfeer was daar?

89
00:07:58,340 --> 00:08:03,530
Slecht. Dat weet ik nog wel, die was slecht.
Die was niet bijzonder goed hoor, echt niet.

90
00:08:06,080 --> 00:08:15,450
En de laatste weken kwamen de geallieerden
dichterbij, dus er was heel veel paniek.

91
00:08:16,570 --> 00:08:21,530
Wist u dat er veel mensen
geëxecuteerd werden in Vught?

92
00:08:21,530 --> 00:08:26,780
Ja, dat zal ik even vertellen, wij
gingen die wagons in, met tachtig man.

93
00:08:29,150 --> 00:08:32,910
Veewagons, waar normaal
dat vee in staat.

94
00:08:32,910 --> 00:08:40,820
Ik stond niet in het midden maar drie of
vier rijen er vanaf, en er stond iemand

95
00:08:40,820 --> 00:08:45,522
helemaal vooraan en die schold die Duitsers
uit voor alles wat los en vast zat.

96
00:08:45,522 --> 00:08:47,940
Die Duitser trok z’n pistool
en schoot ‘m zo neer.

97
00:08:47,940 --> 00:08:53,780
Toen hebben we in die rit naar Sachsenhausen
dat lijk in die wagon mee moeten nemen.

98
00:08:54,000 --> 00:08:57,800
Want toen in Sachsenhausen moesten we op het
appel staan en het aantal van 80 moest kloppen.

99
00:08:58,390 --> 00:09:02,630
Toen zat ik in Sachsenhausen
al. Is dat te ver?

100
00:09:02,630 --> 00:09:14,180
Nou, u bent voor uw gevoel een paar dagen
in Vught geweest? Niet lang, een paar dagen.

101
00:09:18,020 --> 00:09:24,650
Hoe wist u toen dat u op transport gesteld
zou worden? Weet u dat nog, hoe dat ging?

102
00:09:24,650 --> 00:09:28,300
Ja, dat hebben ze verteld. Er
was een Duitser en die zei dat.

103
00:09:31,320 --> 00:09:32,600
Sachsenhausen, dat
heb ik geweten hoor.

104
00:09:32,600 --> 00:09:35,050
U wist toen al dat u
naar Sachsenhausen ging.

105
00:09:35,850 --> 00:09:40,819
Ja. Ik wist van Sachsenhausen niks af natuurlijk
maar hij was dronken als een aardbei, die Duitser.

106
00:09:40,819 --> 00:09:45,890
Hij was stomdronken. Echt waar, dat
is echt gebeurd. Want er was paniek.

107
00:09:46,330 --> 00:09:50,286
Want net wat ‘ie vertelde,
die Engelsen rukten ook al op.

108
00:09:50,286 --> 00:09:56,890
Nou, dat is een heel ander verhaal
natuurlijk. Ik weet niet wat u voor vraag had…

109
00:09:56,890 --> 00:10:03,010
Maar er was paniek en u had gehoord
dat u naar Sachsenhausen ging.

110
00:10:03,010 --> 00:10:06,480
Had u al gehoord van
concentratiekampen, dat die bestonden?

111
00:10:06,480 --> 00:10:09,810
Wat weet ik daar nou van.
Nee, dat wist ik echt niet.

112
00:10:10,430 --> 00:10:15,130
Ik denk: we gaan gewoon naar een kamp, en daar
zal ik wel moeten werken. Dat dacht ik hoor.

113
00:10:18,110 --> 00:10:24,130
En kunt u iets meer vertellen over dat
transport? Want u was met 80 man in die wagon.

114
00:10:24,130 --> 00:10:27,905
Nou dat was bijzonder slecht. Je kon niet
slapen, je stond maar tegen mekaar te hangen zo.

115
00:10:27,906 --> 00:10:33,670
Verder kan ik me er niet
veel meer van herinneren.

116
00:10:33,670 --> 00:10:36,333
Slapen heb ik helemaal niet gedaan, de hele rit
niet. Ik weet niet hoe lang we gereden hebben.

117
00:10:36,333 --> 00:10:38,720
Ik weet wel veel maar dat
weet ik echt niet meer.

118
00:10:40,990 --> 00:10:42,790
En was er iets te eten in de wagon?

119
00:10:42,790 --> 00:10:49,450
Helemaal niks. Nee. Ik had niks bij me ook
niet. Ik heb de hele reis niks gegeten.

120
00:10:49,450 --> 00:10:54,700
Ik niet tenminste. Die andere gevangenen dat
weet ik niet maar ik heb helemaal niks op. Nee.

121
00:10:54,700 --> 00:10:56,820
En spraken jullie met elkaar?

122
00:10:56,820 --> 00:11:01,580
Ja, af en toe. Maar de meesten
waren een beetje gesloten.

123
00:11:01,580 --> 00:11:09,650
We wisten niet wat er zou gebeuren
met ons. Ze waren allemaal bang.

124
00:11:13,590 --> 00:11:18,930
Misschien dat het in andere wagons
beter was maar dat geloof ik niet hoor.

125
00:11:18,930 --> 00:11:19,569
Het zal overal wel
hetzelfde geweest zijn.

126
00:11:19,570 --> 00:11:22,320
Weet u dat de trein gestopt
is op een bepaald moment?

127
00:11:23,950 --> 00:11:32,530
Nee. Volgens mij niet. Nee. Nee, die is
niet gestopt. Zover als ik weet niet hoor.

128
00:11:33,920 --> 00:11:36,910
Of ik ben het vergeten,
dat kan natuurlijk ook.

129
00:11:37,960 --> 00:11:46,190
En op een bepaald moment stopte de trein wel,
en toen was u in Sachsenhausen. En hoe was dat?

130
00:11:46,190 --> 00:11:48,280
Hoe ging dat, toen u daar aankwam?

131
00:11:48,280 --> 00:11:48,788
Ja.

132
00:11:48,788 --> 00:11:56,259
Nou, d’r stond Arbeit macht Frei op dat bord
boven het kamp, dat weet u wel, en ik was

133
00:11:56,260 --> 00:12:00,395
dus SD-gevangene en dan kwam ik bij zo’n
Duitser en dan moest ik vertellen wie ik was.

134
00:12:00,395 --> 00:12:04,140
Ik vertelde ‘m dat ik fijn-mechanica was
en toen zag ik hem wel een beetje opleven.

135
00:12:04,140 --> 00:12:05,520
Ja, wat moest ik anders doen.

136
00:12:05,730 --> 00:12:09,618
En toen werd ik kaalgeknipt, en toen zei die
Duitser tegen mij: ‘Je wordt maar 1x kaalgeknipt

137
00:12:09,618 --> 00:12:11,890
want je hebt blond haar en blauwe ogen dus je
bent een Germaan.’ Kan je nagaan hoe gek ze waren.

138
00:12:13,900 --> 00:12:15,484
Ik zeg: En als er nou
een Fransman binnenkomt?

139
00:12:15,485 --> 00:12:24,230
Hij zegt: ‘Die wordt iedere keer kaalgeknipt.’
Was een geintje misschien van die kerel.

140
00:12:24,230 --> 00:12:28,830
Dat was SS hoor. Ik denk:
waar ben je nou mee bezig?

141
00:12:28,830 --> 00:12:34,980
En hoe trof u het aan daar? Hoe was
de sfeer daar? Hoe zag het er uit?

142
00:12:34,980 --> 00:12:38,130
Nou, ja, dat viel wel mee.

143
00:12:38,130 --> 00:12:44,040
Ik kreeg een enorme barak bij die SD, of
dat apart was, SS en Sicherheits Dienst

144
00:12:44,040 --> 00:12:48,400
dat weet ik niet, je had ook een SS-gedeelte,
en dat waren meer allemaal Joden.

145
00:12:48,520 --> 00:12:52,790
Die zwaar gestraften, die wat gedaan
hadden of die een Duitser vermoord hadden.

146
00:12:52,790 --> 00:12:56,190
Maar dat weet ik allemaal niet meer.
Maar ik had een vrij aardige barak.

147
00:12:56,190 --> 00:13:01,960
Daar kreeg ik ook soep te eten. Daar dreven
wel torren in maar ja, die haalde je eruit.

148
00:13:01,960 --> 00:13:04,590
Maar je wou toch wat eten.

149
00:13:05,100 --> 00:13:10,740
En werd u meteen aan het
werk gezet? Of hoe ging dat?

150
00:13:10,740 --> 00:13:20,760
Ja. Dus ik was metaalbewerker, en
toen zegt die Duitser: ‘Metaalbewerker?

151
00:13:20,890 --> 00:13:26,540
Dan moet je dan bewijzen, en als je het
niet bent moet je blindgangers ruimen.’ Nou,

152
00:13:26,540 --> 00:13:30,223
ik wist wat een blindganger was, dat waren
meestal bommen die niet ontploft waren

153
00:13:30,430 --> 00:13:34,830
en dan moesten er een paar naar beneden om
die dingen onklaar te maken en dan sprongen

154
00:13:34,830 --> 00:13:38,770
ze meestal uit mekaar, toen zag ik de
onderdelen van de mensen de lucht in gaan.

155
00:13:38,770 --> 00:13:41,352
Dus ik moest m’n eigen bewijzen
dat ik metaalbewerker was.

156
00:13:41,510 --> 00:13:46,130
Dus ik onder begeleiding van de SS
naar een fabriek bij Oranienburg.

157
00:13:46,400 --> 00:13:51,410
Toen kreeg ik een plaatje ijzer bij een
freesbank, en toen moest ik een vierkant, dat

158
00:13:51,410 --> 00:13:55,260
wist ik natuurlijk wel, wat een freesbank
was, daar moest ik een vierkant gat in frezen.

159
00:13:55,260 --> 00:13:59,050
En toen moest ik een vierkant
blok frezen en dat moest

160
00:13:59,050 --> 00:14:02,460
er precies inpassen, binnen
een tiende millimeter.

161
00:14:02,460 --> 00:14:04,180
En dat had ik gedaan.

162
00:14:04,840 --> 00:14:08,510
Hoe lang, dat weet ik niet meer hoor, en
toen kreeg ik van die SS’er met een manke

163
00:14:08,510 --> 00:14:13,490
poot een klopje op m’n schouder, hij zegt:
‘Je hoeft geen blindgangers te ruimen.

164
00:14:13,490 --> 00:14:18,080
Je mag hier blijven
werken.’ Verder gaan?

165
00:14:24,430 --> 00:14:29,340
Nou, ik heb dus dat examenwerkstuk gemaakt
en ik heb misschien ook een week gewerkt,

166
00:14:29,340 --> 00:14:35,260
dat weet ik ook niet helemaal meer, of dat
nou een week of twee weken was geweest.

167
00:14:35,260 --> 00:14:39,230
En op een gegeven moment hadden we appel
’s morgens, en m’n naam werd afgeroepen.

168
00:14:39,230 --> 00:14:44,100
Ik denk: Wat krijgen we nou?
Dus ik moest naar voren komen.

169
00:14:44,220 --> 00:14:47,986
En toen zegt die SS’er met z’n
manke poot: ‘Je bent vrij.’ Ik zeg:

170
00:14:47,987 --> 00:14:52,610
‘Vrij?’ Hij zegt: ‘Ja, je gaat
werken bij Paul Neij.’ Paul Neij?

171
00:14:52,610 --> 00:14:59,701
Wie is nou Paul Neij? Dus ik moest kleren
hebben, ik mocht dat zebrapakkie uit doen.

172
00:14:59,760 --> 00:15:04,310
100732, dat nummer vergeet je nooit
meer. Hij zegt: ‘Je mag uitzoeken.

173
00:15:04,311 --> 00:15:08,970
Dat is van de vergaste Joden, dus
trek het mooiste maar aan.’ Dus

174
00:15:08,970 --> 00:15:12,798
ik moest kleding passen, schoenen
passen, al die flauwekul nog meer.

175
00:15:12,799 --> 00:15:15,779
Hij zegt: ‘En dan ga je je
melden bij Paul Neij, wij zullen

176
00:15:15,779 --> 00:15:19,725
je er wel even heen brengen.’
Dat was bij Oranienburg.

177
00:15:19,725 --> 00:15:25,820
Daar kwam ik bij een klein fabriekje
en daar wikkelden ze elektromotoren.

178
00:15:25,820 --> 00:15:30,410
En daar moest ik die ankers wikkelen met die
elektromotoren, ja u weet misschien niet wat het

179
00:15:30,410 --> 00:15:35,650
is, maar hij deed er een paar voor, dat had ik
gauw door dus ik stond die ankers te wikkelen

180
00:15:35,780 --> 00:15:42,500
en toen kwam weer een SS’er en die had geen arm
meer en wat ‘ie nog meer niet had weet ik niet.

181
00:15:46,690 --> 00:15:48,108
Als u het niet erg vind,
vertelt u het nog maar een keer.

182
00:15:48,260 --> 00:15:53,280
Ja, dus m’n naam werd afgeroepen
en ik moest me melden bij Paul Neij.

183
00:15:53,280 --> 00:15:57,250
Dat was een fabriekje, maar ik wist helemaal
niet wat dat was natuurlijk, daar werd

184
00:15:57,250 --> 00:16:03,047
ik met een vrachtauto met een SS’er erin
naar dat fabriekje, naar Paul Neij gebracht.

185
00:16:03,690 --> 00:16:06,960
En daar werd ik voorgesteld
en hij deed het een paar keer

186
00:16:06,960 --> 00:16:09,542
voor: daar moest ik die ankers
omwikkelen voor elektromotoren.

187
00:16:10,700 --> 00:16:13,630
En toen kwam weer die
Duitser bij me, die had 1

188
00:16:13,630 --> 00:16:15,962
arm, die was afgekeurd voor
het Oostfront natuurlijk.

189
00:16:16,720 --> 00:16:21,040
Dat ging allemaal goed, maar een dag had
ik iets niet goed gedaan, hij zegt: ‘Als

190
00:16:21,040 --> 00:16:25,270
je dat nog een keer flikt, dan zorg ik dat
je terug gaat naar dat kamp, dan kun je

191
00:16:25,270 --> 00:16:31,076
blindgangers ruimen.’ Dus ik denk: nou,
dat is linke soep, dus ik deed flink m’n

192
00:16:31,080 --> 00:16:35,470
best in die fabriek, ik denk: dan kan ik
hier tenminste blijven zitten bij Paul Neij.

193
00:16:35,960 --> 00:16:41,370
En d’r was ook z’n vader, dan kan je wel
zeggen: dat was een vrij goeie Duitser, z’n

194
00:16:41,370 --> 00:16:48,190
vader daar kreeg ik dan wel eens een sneetje
brood van met Smalls, dat is dat vette.

195
00:16:48,190 --> 00:16:51,540
Nou, dat was voor mij
natuurlijke en delicatesse.

196
00:16:51,620 --> 00:16:55,245
Daar heb ik gewerkt, ik weet
echt niet meer hoe lang, en

197
00:16:55,246 --> 00:16:58,690
toen hoorde ik die colonne
al bulderen van die Russen.

198
00:16:58,690 --> 00:17:07,230
En op een gegeven moment werd het paniekerig
daar, ook die SS’er met z’n ene arm.

199
00:17:07,230 --> 00:17:10,980
En op een ochtend waren
ze… ik zag ze niet meer.

200
00:17:10,980 --> 00:17:16,497
Dus toen ben ik eruit gelopen en toen waren
daar nog meer Duitsers uit Oranienburg want die

201
00:17:16,497 --> 00:17:21,085
waren allemaal op de vlucht want die Russen
waren bij wijze van spreke al in Oranienburg.

202
00:17:21,086 --> 00:17:25,660
Ik ben toen een bosje in gedoken, al die
inwoners van Oranienburg gingen in een greppel

203
00:17:27,960 --> 00:17:29,500
liggen, daar ben ik ook maar in gesprongen
want ik wist ook niet wat er gebeurde.

204
00:17:31,360 --> 00:17:41,900
En ineens was het schieten en knallen zeg. Dat waren
de stoottroepen. Je kent ze wel, stoottroepen.

205
00:17:41,900 --> 00:17:45,240
Dat waren zulke Russen, van die Mongoolse types,
ik weet niet waar ze precies vandaan kwamen.

206
00:17:45,240 --> 00:17:50,900
En we moesten allemaal die greppel
uit van die Rus, en ik zei dat ik

207
00:17:50,900 --> 00:17:53,902
van landski was en toen gaf die een
klopje op m’n schouder, maar we

208
00:17:53,902 --> 00:17:59,590
moesten allemaal blijven staan of
we een bloedgroep van de SS hadden.

209
00:17:59,590 --> 00:18:03,720
Elke SS’er had een bloedgroepteken op z’n
arm staan, hier. Nou, dat had ik dus niet.

210
00:18:04,550 --> 00:18:06,604
Ik was gelijk boven Jan
natuurlijk toen ik zei dat

211
00:18:06,840 --> 00:18:10,600
ik lanski was en dat ik bij
die Paul Neij had gewerkt.

212
00:18:10,600 --> 00:18:14,586
Hij zegt: ‘Zijn daar nog mensen?’
Ik zeg: ‘Ja, misschien wel.’ Maar ik

213
00:18:14,587 --> 00:18:19,170
had ze niet gezien hè. Maar ik wist
dat die ene SS’er met z’n ene arm,

214
00:18:19,170 --> 00:18:23,920
dat was een echte SS’er z’n vader
niet hoor die had een herdershond.

215
00:18:24,080 --> 00:18:27,490
Twee van die stoottroepers
gingen met me mee en we liepen

216
00:18:27,490 --> 00:18:31,380
door dat huis en toen hoorde
ik ineens die hond blaffen.

217
00:18:31,420 --> 00:18:31,918
Ik zeg tegen die Rus: ‘He.

218
00:18:31,918 --> 00:18:39,400
Ze zitten hier in de kelder.’ Dus die
stoottroepers met machinegeweren naar beneden,

219
00:18:39,400 --> 00:18:44,760
en toen haalden ze die oude baas eruit
en die ene SS’er met z’n pakkie nog aan.

220
00:18:44,890 --> 00:18:50,574
Ik denk: dat is de smeerlap hè. Nou, die
Rus, dat is echt gebeurd, wat ik nou zit te

221
00:18:50,640 --> 00:18:57,140
vertellen, hij moet tegen die muur, die SS’er,
en met twee slagen werd zo z’n kop eraf gesneden.

222
00:18:57,140 --> 00:19:02,310
En hij zegt: ‘Die herdershond, dat is z’n
kameraad.’ En toen werd ik een beetje kwaad

223
00:19:02,310 --> 00:19:05,299
op die Rus, ik zeg: ‘Dat ken je toch niet
maken.’ En toen schoot ‘ie die hond ook dood.

224
00:19:05,300 --> 00:19:10,840
Dat vond ik een beetje een rotstreek. Ja, omdat
het z’n kameraad was ging die hond er ook aan.

225
00:19:10,840 --> 00:19:15,040
En die oude baas van Neij, ik
weet het nog goed, Paul Neij, dat

226
00:19:15,040 --> 00:19:19,480
was z’n vader, wat ze met hem
gedaan hebben weet ik niet meer.

227
00:19:19,690 --> 00:19:21,560
Dus toen ben ik door
de Russen bevrijd.

228
00:19:21,560 --> 00:19:32,070
En heeft u… was u daar de enige
dwangarbeider in dat fabriekje?

229
00:19:32,070 --> 00:19:38,110
Ja, de enige ja. Echt de enige.

230
00:19:38,110 --> 00:19:41,930
En de rest was allemaal mensen uit
Oranienburg, vrouwen en kinderen en mannen.

231
00:19:41,930 --> 00:19:45,640
Ik was de enige Hollander.
Ik lag in een greppel.

232
00:19:45,640 --> 00:19:49,120
En heeft u enig idee hoe
lang u daar geweest bent?

233
00:19:49,120 --> 00:19:51,480
Nou, daar ben ik wel eventjes geweest.

234
00:19:51,480 --> 00:19:57,010
Want toen moest ik bij de Russische commandant
komen, die sprak vloeiend Duits, ik heb

235
00:19:57,010 --> 00:20:00,580
zelfs nog een papier Russisch van ‘m gekregen,
maar dat heb ik nooit kunnen vertalen,

236
00:20:00,580 --> 00:20:06,070
dat zit in m’n plakboek, en toen zegt ‘ie:
‘Nou moet je gauw weggaan.’ Dus toen zat ik

237
00:20:06,070 --> 00:20:10,770
op een Russisch transport naar de Elbe, dat
is die rivier, dat weet u natuurlijk wel.

238
00:20:10,770 --> 00:20:16,920
Aan de ene kant was het Russisch en
aan de andere kant was het Amerikaans.

239
00:20:16,920 --> 00:20:18,900
Een hele versierde brug stond ‘r.

240
00:20:18,900 --> 00:20:21,710
En daar ben ik toen heel netjes
heengebracht, en een klopje op m’n

241
00:20:21,710 --> 00:20:26,930
schouder kreeg ik nog, van die Rus,
en toen was ik bij de Amerikanen.

242
00:20:28,420 --> 00:20:34,910
Mag ik heel eventjes onderbreken? Want ik wil het
nog eventjes hebben over uw tijd in Sachsenhausen.

243
00:20:34,910 --> 00:20:38,290
Want hoe lang bent u daar geweest?

244
00:20:38,290 --> 00:20:42,688
Nou, dat is niet zo heel gek
lang hoor. Ik weet het niet meer.

245
00:20:42,689 --> 00:20:46,840
Want ik was vrij hè, dat zei die Duitser, ik
was een vrij man. Ik kan het nog niet begrijpen.

246
00:20:46,840 --> 00:20:55,930
Dus ik was gewoon vrij bij
Paul Neij, dus ik zat in

247
00:20:55,930 --> 00:20:59,400
zo’n barak, daar zaten nog
wat Fransen, nog wat Belgen.

248
00:20:59,400 --> 00:21:02,540
D’r werkten er meer in dat
fabriekje, maar wat die daar

249
00:21:02,540 --> 00:21:06,190
deden weet ik niet, maar daar
sliep ik en daar kreeg ik eten.

250
00:21:06,400 --> 00:21:11,260
Maar toen kwamen die Russen, wat ik al verteld
heb, maar toen werd ik die greppel in geduwd.

251
00:21:11,260 --> 00:21:15,180
We zaten heel ver uit Oranienburg en alle
vrouwen en kinderen kropen in die greppels.

252
00:21:15,180 --> 00:21:17,410
Die waren allemaal bang
voor die stoottroepen.

253
00:21:17,410 --> 00:21:24,520
Dus van het dagelijks leven in Sachsenhausen,
u zei daarnet dat u kleren moest

254
00:21:24,520 --> 00:21:31,710
uitzoeken, van vergaste Joden, had u daar
iets van meegekregen, dat dat gebeurde daar?

255
00:21:32,890 --> 00:21:38,210
Dat met die Joden? Kan ik
dat ook vertellen? Nou goed.

256
00:21:39,600 --> 00:21:43,568
Toen die Russen Sachsenhausen bevrijdden,
ben ik met die Russen, dat is weer een

257
00:21:43,720 --> 00:21:48,500
ander programma, ben ik met die Russen
meegegaan, en die mensen werden allemaal uit

258
00:21:48,500 --> 00:21:53,280
Oranienburg weggehaald, en die moesten
allemaal verplicht kijken, met zakdoeken

259
00:21:53,280 --> 00:21:57,510
voor de mond, want ze moesten ook de stank
ruiken van de lijken die er allemaal

260
00:21:57,510 --> 00:22:01,410
lagen en als ze de zakdoek weghaalden dan
kregen ze een slag met de kolf op hun rug.

261
00:22:01,410 --> 00:22:04,460
Ja, dat waren niet van die fijne jongens
hoor, die stoottroepen. Echt niet.

262
00:22:04,460 --> 00:22:10,090
En die moesten verplicht kijken naar wat er
gebeurde in het kamp. Dat heb ik ook nog meegemaakt.

263
00:22:10,090 --> 00:22:13,440
En toen ben ik, dat had ik
eigenlijk tussendoor moeten

264
00:22:13,440 --> 00:22:17,090
vertellen, toen ben ik naar de
Elbe gebracht, naar de Amerikanen.

265
00:22:17,790 --> 00:22:23,960
Maar toen u daar was, toen u gevangen was, had u
toen door wat er allemaal gebeurde in het kamp?

266
00:22:23,960 --> 00:22:29,720
Nee, dat heb ik nooit geweten. Want ik zat in
een heel andere kamp van het kamp hè, ik was SD.

267
00:22:29,720 --> 00:22:35,450
Maar ik wist dat er verderop ook nog wat was,
ook al die crematoriums en al die flauwekul.

268
00:22:36,470 --> 00:22:42,272
Dat heb ik naderhand pas gezien
hoor. Wij mochten daar niet komen.

269
00:22:42,273 --> 00:22:52,410
Ik in ieder geval niet hoor, want ik moest werken
in dat fabriekje. En toen… ik was metaalbewerker.

270
00:22:52,410 --> 00:22:54,090
Een lachertje, maar goed.

271
00:22:54,090 --> 00:22:54,960
Hoe bedoelt u een lachertje?

272
00:22:54,960 --> 00:22:57,390
Ik was vrij man. Ik heb
het nooit begrepen.

273
00:22:57,390 --> 00:23:00,310
Nou heb ik niet zoveel
gedaan natuurlijk, in m’n

274
00:23:00,310 --> 00:23:04,550
onderduikertijd, dat ben ik
eigenlijk vergeten te vertellen.

275
00:23:04,550 --> 00:23:05,329
Mag dat nog?

276
00:23:05,330 --> 00:23:07,030
Ja, u mag vertellen wat u wilt.

277
00:23:07,030 --> 00:23:13,470
Kijk, ik ben gepakt, en ik had bonkaarten
op zak. En die zijn met een overval gepakt.

278
00:23:13,470 --> 00:23:19,949
Ik had er een stuk of tien, vijftien,
en toen die varkenskop, dat was die

279
00:23:19,950 --> 00:23:22,920
Willem Meijer, en toen kwam ik bij het
politiebureau en ik zeg: ‘Ik moet zo

280
00:23:22,920 --> 00:23:25,900
nodig plassen.’ En toen heb ik die
bonkaarten allemaal verscheurd en door de

281
00:23:25,900 --> 00:23:30,720
toilet gespoeld, want ze hadden gevraagd:
‘Hoe kom je daaraan?’ Dus die waren weg.

282
00:23:30,720 --> 00:23:33,950
En toen had ik m’n horloge ook
afgedaan en ook doorgetrokken.

283
00:23:35,420 --> 00:23:36,920
Dat was een stukje, dat had ik
eigenlijk eerder moeten vertellen.

284
00:23:36,920 --> 00:23:39,680
Waarom had u dat ook gedaan,
dat horloge doorgetrokken?

285
00:23:39,680 --> 00:23:43,910
Nou, ik denk: dat wordt van m’n pols afgehaald
dadelijk. Dat was een smeerlap hoor, die Meijer.

286
00:23:44,050 --> 00:23:47,900
Want hij had twee mensen die uit
de kerk kwamen doodgeschoten.

287
00:23:47,900 --> 00:23:52,110
Dus ik wist dat als ik dat horloge niet had
doorgetrokken, had ‘ie mij ook neergeschoten.

288
00:23:52,110 --> 00:23:54,880
Dat was Willem Meijer
met z’n varkenskop.

289
00:23:55,680 --> 00:23:59,300
Dus u denkt, ik gooi het
liever zelf weg dan dat hij…?

290
00:23:59,300 --> 00:24:00,439
Inderdaad, weg ermee. Hup.

291
00:24:02,160 --> 00:24:07,210
En toen was u bij de Elbe,
bij de Amerikanen beland,

292
00:24:07,210 --> 00:24:10,450
en hoe bent u toen weer
teruggekomen in Nederland?

293
00:24:10,450 --> 00:24:11,610
Goed, zal ik u vertellen.

294
00:24:11,610 --> 00:24:17,030
Ik was dus in quarantaine, ik zat in
Eindhoven, daar was dat vliegtuig geland.

295
00:24:18,340 --> 00:24:19,410
U bent met een vliegtuig…?

296
00:24:19,410 --> 00:24:28,340
Ja, met een vliegtuig. Vliegtuigje, ik
weet niet hoeveel erin zaten, niet veel.

297
00:24:28,341 --> 00:24:30,210
En toen waren we geland en ik moest
daar blijven. Ik denk: Blijven?

298
00:24:30,210 --> 00:24:32,135
Ik wilde naar m’n vader
en moeder natuurlijk.

299
00:24:32,380 --> 00:24:36,385
Ik kreeg van die Amerikanen een
hele slof sigaretten, maar ik

300
00:24:36,385 --> 00:24:39,880
rookte zelf helemaal niet, en die
heb ik goed kunnen gebruiken.

301
00:24:39,880 --> 00:24:44,000
Want ik stond voor dat gaas bij
Philips, dat was Philips hè,

302
00:24:44,000 --> 00:24:46,370
en ik zeg tegen een man: ‘Ik wil
naar huis.’ Oh, zegt die man.

303
00:24:46,370 --> 00:24:51,540
En hij pakt z’n knipschaar en hij heeft een gat
in dat gaas geknipt en hop, ik ben ‘m gesmeerd.

304
00:24:51,540 --> 00:24:56,120
Ik ga daar toch niet blijven, ik wil
naar Delft, naar m’n vader en moeder.

305
00:24:56,600 --> 00:25:03,039
Nou goed, ik had een hele slof sigaretten,
en die waren geld waard natuurlijk hè. Toen

306
00:25:03,040 --> 00:25:08,650
hebben ze me naar Rotterdam gebracht, vanuit
Eindhoven, voor een halve slof sigaretten.

307
00:25:08,650 --> 00:25:14,160
Dat was een vrachtwagentje, met een ouwe
baas erin, en die vrachtwagens hadden geen

308
00:25:14,161 --> 00:25:16,270
benzine maar er stond zo’n generator op,
dat hebt u misschien wel eens gehoord,

309
00:25:16,270 --> 00:25:22,270
voor gas, en toen bracht ‘ie me naar Rotterdam,
en ik had nog een halve slof sigaretten

310
00:25:22,270 --> 00:25:28,664
over, en toen ben ik met een kolenboot
naar de Schie gebracht, vlak bij Delft.

311
00:25:28,665 --> 00:25:33,060
Ik was zo zwart als een Turk, en
toen had ik geen sigaretten meer,

312
00:25:33,060 --> 00:25:37,310
want die heb ik aan die lui
uitgedeeld, en toen heb ik gelopen van

313
00:25:37,310 --> 00:25:42,399
de Schieweg naar m’n vader en
moeder in de Frederik Hendrikstraat.

314
00:25:42,400 --> 00:25:46,220
Nou, toen kwam ik voor de deur,
zo zwart als een Turk want dat

315
00:25:46,220 --> 00:25:49,820
was een kolenboot, en m’n moeder
viel gelijk in de gang plat.

316
00:25:49,820 --> 00:25:53,830
Die viel gelijk flauw. Mijn vader
niet. En zo ben ik thuis gekomen.

317
00:25:55,450 --> 00:26:02,270
Vrij goed, want ik heb goed te eten
gehad bij die Russen, die paar weken.

318
00:26:02,910 --> 00:26:05,346
Ze zeiden nog: ‘Nou moet je vlug
weg naar de Amerikanen, anders

319
00:26:05,346 --> 00:26:08,210
moet je mee naar Rusland.’ Dat
was een geintje natuurlijk.

320
00:26:09,600 --> 00:26:12,190
Daar had ik goed te eten hoor.

321
00:26:12,190 --> 00:26:17,411
Ik was wel mager, maar ik heb ook
meegemaakt, dat was in Sachsenhausen,

322
00:26:17,412 --> 00:26:22,720
daar had je van die latrines, want
daar waren geen wc’s, als je dan

323
00:26:22,720 --> 00:26:26,010
difterie had dan vielen ze d’r
in en ze kwamen er nooit meer uit.

324
00:26:26,010 --> 00:26:30,442
Dat heb ik gezien, bij die SS’ers. Die
verdronken weet je wel, die gingen dood.

325
00:26:30,442 --> 00:26:32,180
Heb ik ook nog gezien. Dat
is nog een stukje terug.

326
00:26:32,180 --> 00:26:39,110
Ja dat geeft niet want als
u nog meer weet over uw

327
00:26:39,110 --> 00:26:41,800
periode in Sachsenhausen wil
ik daar graag over horen.

328
00:26:42,570 --> 00:26:47,250
Toen u in Sachsenhausen was, wat heeft
op u toen het meeste indruk gemaakt?

329
00:26:47,710 --> 00:26:51,830
Weet u dat nog, in de tijd
dat u daar gevangen zat?

330
00:26:52,470 --> 00:26:53,200
Ja, ja.

331
00:26:53,200 --> 00:26:54,600
Ik had een hekel aan
appel, je stond in de kou

332
00:26:54,600 --> 00:26:58,052
natuurlijk, en je moest blijven
staan en je werd geteld.

333
00:26:58,053 --> 00:27:03,720
Dat was een ramp hoor. Dat zeiden ze allemaal hoor.
Jonge jonge jonge, je stond daar maar te hangen.

334
00:27:03,720 --> 00:27:09,180
En dan kreeg je een bord soep met torren
erin. Dat is niet zo prettig geweest.

335
00:27:09,180 --> 00:27:12,790
En was bij u in het gedeelte
van het kamp ook de bok?

336
00:27:12,790 --> 00:27:22,953
De bok? Oh ja wacht even nou
komt het allemaal naar boven.

337
00:27:22,953 --> 00:27:29,230
’s Zondags had je daar de galg staan, en
d’r werden er altijd een paar opgehangen.

338
00:27:29,230 --> 00:27:33,240
Of een Rus die had gescholden, of er
had er iemand aardappelen gejat, en dan

339
00:27:33,240 --> 00:27:38,410
had je twee manieren van ophangen: je
had dus dat je gewurgd werd, dan lieten

340
00:27:38,410 --> 00:27:42,250
ze die klep langzaam zakken, dan ging
die strop steeds strakker om je nek.

341
00:27:42,250 --> 00:27:43,280
Dat was een slechte dood.

342
00:27:43,780 --> 00:27:47,630
Maar als je nou minder straf
had, je had nog wel de doodstraf,

343
00:27:47,630 --> 00:27:49,761
maar dan viel dat luik naar
beneden en dan brak je je nek.

344
00:27:49,761 --> 00:27:53,380
Dat was altijd ’s zondag morgens. Een
stuk of drie werden er altijd opgehangen.

345
00:27:53,500 --> 00:27:58,040
Dat kan ik me wel herinneren, dat
was nooit zo’n prettig gezicht nee.

346
00:28:00,280 --> 00:28:04,380
En u was een jonge jongen.
Hoe voelde u zich daarbij?

347
00:28:04,380 --> 00:28:12,370
Nou, ik weet niet, ik vond het niet prettig
om naar te kijken maar ik keek er wel naar.

348
00:28:12,370 --> 00:28:16,110
En je moest kijken natuurlijk, als
je niet keek dan kreeg je een lel.

349
00:28:16,110 --> 00:28:18,040
Je moest kijken als
ze opgehangen werden.

350
00:28:18,040 --> 00:28:28,200
U voelde zich er niet prettig
bij, dat snap ik, maar

351
00:28:28,200 --> 00:28:31,560
hoe hield u zichzelf
overeind dan in die omgeving?

352
00:28:31,560 --> 00:28:34,771
Ja dat heb ik toch goed
kunnen doen hoor. Echt waar.

353
00:28:34,771 --> 00:28:43,360
Ja dan heb ik nog een verhaaltje maar dat is
weer veel verder, toen ik naar Indonesië moest.

354
00:28:43,490 --> 00:28:45,489
Ik had die rottigheid
daar gezien, en toen zag ik

355
00:28:45,490 --> 00:28:49,720
weer rottigheid en ik was
een beetje harder geworden.

356
00:28:49,720 --> 00:28:57,160
Daar had ik een voordeeltje bij. Nou
ja, voordeeltje… Ik kon overal tegen.

357
00:28:57,160 --> 00:29:00,520
U bent harder geworden door
uw ervaringen in het kamp?

358
00:29:00,520 --> 00:29:03,520
Ja. Ik heb ook nooit een
psychiater nodig gehad.

359
00:29:03,520 --> 00:29:05,780
Hoe bedoelt u?

360
00:29:08,250 --> 00:29:15,030
Als ze uit Afghanistan terugkomen, van de
tien hebben er vijf een psychiater nodig.

361
00:29:15,100 --> 00:29:20,470
Maar ik heb altijd gezegd: wij waren
een bijzondere generatie geloof ik hoor.

362
00:29:20,470 --> 00:29:28,940
Maar toen u terugkwam uit de oorlog, heeft
u toen uw ervaringen aan iemand verteld?

363
00:29:29,730 --> 00:29:31,210
Ja, aan m’n kinderen.

364
00:29:32,330 --> 00:29:33,585
Ik moest nog trouwen
natuurlijk, na de oorlog, maar

365
00:29:33,585 --> 00:29:35,740
naderhand heb ik het allemaal
aan mijn kinderen verteld.

366
00:29:35,740 --> 00:29:40,710
Ik had een plakboek. En ja,
aan m’n vader en moeder.

367
00:29:40,710 --> 00:29:46,530
Mijn vader zat ook in het verzet, toen
werkte ‘ie toentertijd als stukadoor maar

368
00:29:46,530 --> 00:29:51,580
dat ging niet meer en toen ging ‘ie naar
de bakkerij en toen had ‘ie onder dat

369
00:29:52,600 --> 00:29:57,020
brood de veritas, dat waren die blaadjes,
die verzetsblaadjes voor de ondergrondse.

370
00:29:57,020 --> 00:29:57,740
En die deelde ‘ie uit.
Dat was mijn vader.

371
00:29:57,740 --> 00:30:05,570
Maar kon u ook meteen na de oorlog aan
uw ouders vertellen wat u had meegemaakt?

372
00:30:05,830 --> 00:30:08,210
Hadden ze daar belangstelling
voor, wilden ze dat ook horen?

373
00:30:08,210 --> 00:30:13,030
Ja, ik heb het altijd makkelijk kunnen
vertellen. Je moet het eruit gooien.

374
00:30:13,030 --> 00:30:19,010
Ik kan het nog makkelijk hoor.
Ik vertel het mijn kinderen ook.

375
00:30:19,010 --> 00:30:21,920
En heeft u het gevoel dat
wat u heeft meegemaakt in

376
00:30:21,920 --> 00:30:25,370
de oorlog heeft doorgespeeld
in de rest van uw leven?

377
00:30:25,370 --> 00:30:28,510
Ja, geloof het wel hoor.

378
00:30:28,510 --> 00:30:30,070
Op wat voor manier dan?

379
00:30:30,070 --> 00:30:35,100
Nou kijk, je maakt jezelf
nogal eens vaker kwaad.

380
00:30:35,100 --> 00:30:37,255
Ik heb altijd gezegd: als ze
mijn vrouw en mijn kinderen, of

381
00:30:37,255 --> 00:30:40,850
mijn kleinkinderen, wat doen
weet ik niet wat ik ga doen hoor.

382
00:30:40,850 --> 00:30:44,009
Maar voor mij ram ik ze misschien het
ziekenhuis in. Dat heb ik eraan overgehouden.

383
00:30:44,009 --> 00:30:45,761
Dan geloof maar dat
ik een beest wordt.

384
00:30:45,762 --> 00:30:48,406
Ze moeten niet aan mijn kinderen, aan mijn vrouw
of m’n kleinkinderen komen hoor. Echt niet.

385
00:30:48,470 --> 00:31:02,610
Wat ik dan zal doen, dat weet
ik niet. Maar ik doe wat.

386
00:31:03,990 --> 00:31:10,230
En na de oorlog, kon u toen gewoon
uw dagelijkse leven weer oppakken?

387
00:31:10,230 --> 00:31:11,860
Ja, ja.

388
00:31:11,860 --> 00:31:19,166
Want die collega die ik kende van de ambachtsschool,
die werkte ook bij het Delfts instrument,

389
00:31:19,166 --> 00:31:23,720
daar heb ik nog ooit ondergedoken gezeten, en
daar ben ik bij begonnen, bij Delft instrument.

390
00:31:23,720 --> 00:31:28,990
En daar heb ik veertig jaar gewerkt. Tot
m’n 65e en toen ben ik gepensioneerd.

391
00:31:29,430 --> 00:31:34,510
Maar daar slaat u volgens mij een
stukje over, want toen u terugkwam

392
00:31:34,510 --> 00:31:37,960
uit het kamp kon u toch niet
meteen weer aan het werk gaan?

393
00:31:38,220 --> 00:31:41,037
Nee, toen moest ik mezelf
melden voor militaire dienst.

394
00:31:42,020 --> 00:31:44,640
Hoe ging dat, want u was net terug?

395
00:31:44,640 --> 00:31:45,460
Ja.

396
00:31:45,670 --> 00:31:54,740
In ’47, of ’46, ik denk begin ’47 moest ik me
melden hier in Delft, ben ik volledig goedgekeurd,

397
00:31:55,130 --> 00:32:04,730
en in ’47 ging ik in Olde Barneveld met 1500
man naar Indonesië. Toen hebben we nog een week

398
00:32:04,730 --> 00:32:08,980
training gehad, om met vuurwapens om te gaan,
en handgranaten, en we gingen zo de boot op.

399
00:32:10,010 --> 00:32:11,880
Maar dat is een verhaal apart hè.

400
00:32:11,880 --> 00:32:15,250
Het maakte niet uit dat u
in een kamp had gezeten?

401
00:32:15,500 --> 00:32:16,930
Nee, nee.

402
00:32:16,930 --> 00:32:19,610
Dat was niet van invloed.

403
00:32:19,610 --> 00:32:20,680
Nee.

404
00:32:21,500 --> 00:32:28,240
Wel heb ik een toespraak van de burgemeester
gehad hierzo, want ik ben een oorlogsveteraan,

405
00:32:29,260 --> 00:32:35,300
toen moesten alle veteranen zich daar melden,
en toen wist de burgemeester, hoe die dat weet

406
00:32:35,300 --> 00:32:40,850
weet ik niet, en toen heb ik nog een handdruk van
de burgemeester en een schouderklopje gekregen.

407
00:32:42,550 --> 00:32:46,440
Hier, de burgemeester van Delft.
Het was pas gebeurd. Verleden jaar.

408
00:32:46,710 --> 00:32:51,400
Ja, maar in die tijd werd er
anders over gedacht blijkbaar.

409
00:32:52,730 --> 00:33:04,972
Nou, het is zo, die veteranen, in
Nederland doen ze niet zo gek veel

410
00:33:04,972 --> 00:33:07,040
daarmee, maar in Frankrijk is dat
veel mooier voor de oorlogsveteranen.

411
00:33:07,040 --> 00:33:10,000
Dat hebben ze mij verteld
hoor, of het waar is weet

412
00:33:10,000 --> 00:33:11,510
ik echt niet, maar hier
in Nederland is het matig.

413
00:33:11,510 --> 00:33:20,000
Kan me niet schelen hoor, daar gaat het niet
om. Ik ben ook nooit op het Malieveld geweest.

414
00:33:20,620 --> 00:33:22,770
Dat hoeft voor mij niet.

415
00:33:24,550 --> 00:33:28,430
Nog even terugkomen op uw
ervaringen in de oorlog in

416
00:33:28,430 --> 00:33:33,330
Duitsland, wat heeft op u
het meeste indruk gemaakt?

417
00:33:33,330 --> 00:33:40,810
Ja, ja. Toch wel dat kamp hoor.

418
00:33:42,860 --> 00:33:43,450
En wat dan?

419
00:33:44,080 --> 00:33:51,670
Ja, die ellende allemaal, al die magere
mensen en dat huilen en gillen en schreeuwen.

420
00:33:51,670 --> 00:33:56,630
Ja, dat… dat heeft indruk op mij
gemaakt ja. Dat was niet zo leuk.

421
00:33:56,630 --> 00:34:08,370
Maar verder, ja, je kreeg
eten, soep. Slechte indruk.

422
00:34:08,370 --> 00:34:11,356
Ik heb misschien geluk gehad,
dat heb ik net verteld, dat

423
00:34:11,520 --> 00:34:14,600
ik metaalbewerker was, dat ik
voor die tijd ontslagen ben.

424
00:34:14,600 --> 00:34:21,840
Misschien heb ik daar geluk
mee gehad, ik weet het niet.

425
00:34:21,840 --> 00:34:28,680
Heeft u nog iets over die periode, want ik
begrijp heel goed dat wat u na de oorlog in

426
00:34:28,680 --> 00:34:34,500
Duitsland heeft meegemaakt, dat is weer een heel
verhaal apart, wat u in Indië heeft meegemaakt,

427
00:34:34,500 --> 00:34:40,490
maar daar gaan we het nu niet over hebben,
maar over de periode in Duitsland, is er nog

428
00:34:40,490 --> 00:34:47,610
iets wat we niet besproken hebben maar wat u
wel belangrijk vindt dat we nog vastleggen?

429
00:34:47,610 --> 00:34:50,150
Ja, ja, ja. Ik zou het
zo gauw niet weten.

430
00:34:50,150 --> 00:34:53,660
Ik ga intussen ook zelf
even spieken op mijn briefje.

431
00:35:11,600 --> 00:35:18,020
Ja, speelt het kampverleden op een of andere
manier nog een rol in uw leven op dit moment?

432
00:35:18,590 --> 00:35:20,880
Of heeft het een rol
in uw leven gespeeld?

433
00:35:20,880 --> 00:35:25,198
Helemaal niet meer. Ik kan
het zo van me af zetten.

434
00:35:25,199 --> 00:35:27,816
Ik kan erover praten maar ik
kan het ook zo van me af zetten.

435
00:35:28,410 --> 00:35:33,384
Dat kunnen ze ook niet allemaal hoor,
maar ik kan het zo van me af zetten.

436
00:35:33,384 --> 00:35:34,380
Ik leg daar niet wakker
van hoor, echt niet.

437
00:35:34,380 --> 00:35:36,420
En dat heeft u ook nooit gedaan?

438
00:35:36,420 --> 00:35:38,450
Nee. Een bijzonder figuur misschien, ik weet het
niet hoor, maar ik lag daar echt nooit wakker van.

439
00:35:38,450 --> 00:35:50,390
Nou, misschien is dat wel
fijn. Hartstikke bedankt.

440
00:35:50,390 --> 00:35:54,210
Ik kan er met mijn schoonzoon ook aardig
over praten, die werkt bij defensie.

441
00:35:55,240 --> 00:35:58,927
Dus de man van mijn
overleden dochter dan.

442
00:35:58,928 --> 00:36:04,700
Die is ook militair in Indonesië geweest,
over die dingen kan ik met hem rustig praten.

443
00:36:04,700 --> 00:36:06,850
Ik heb ook een schoonzoon van
een van mijn dochters, die

444
00:36:06,850 --> 00:36:10,440
werkt bij de politie, daar
kun je wel eens mee praten.

445
00:36:10,440 --> 00:36:12,740
Maar ik slaap goed.

446
00:36:12,740 --> 00:36:18,210
Nou, fijn. Hartelijk
dank. Goed gesprek.