1
00:00:15,430 --> 00:00:19,040
Mevrouw Kelders en Mevrouw Ras, u
bent allebei voor de oorlog geboren.

2
00:00:19,040 --> 00:00:20,710
Wanneer bent u geboren Mevrouw Ras

3
00:00:20,750 --> 00:00:26,770
Ik ben geboren op 21
april 1938 in Rotterdam

4
00:00:26,940 --> 00:00:27,189
En u zus

5
00:00:27,190 --> 00:00:31,900
Ik ben op 6 mei 1936
geboren ook in Rotterdam

6
00:00:31,900 --> 00:00:34,590
En in welk deel van
Rotterdam zijn jullie geboren

7
00:00:35,220 --> 00:00:39,980
Rotterdam West, Delfshaven,
maar dat is West dacht ik

8
00:00:41,520 --> 00:00:45,140
En was dat in die tijd een
arbeidersbuurt, een middenstandsbuurt

9
00:00:45,140 --> 00:00:48,310
Middenstands, ja dat was echt
een middenstandswijk toen

10
00:00:48,310 --> 00:00:50,690
En waaraan kon je dat herkennen

11
00:00:50,690 --> 00:01:00,090
Winkels, om ons heen waren allemaal winkels, de
groenteman en een behangerszaak en een meubelzaak.

12
00:01:00,090 --> 00:01:02,380
Er waren echt allemaal
winkels om ons heen

13
00:01:02,580 --> 00:01:06,170
En het was een mooie wijk. Het
waren mooie huizen waar wij woonden

14
00:01:06,170 --> 00:01:08,300
Was het een bovenhuis, een benedenhuis

15
00:01:08,300 --> 00:01:09,680
Bovenhuis

16
00:01:10,460 --> 00:01:11,400
Boven een winkel

17
00:01:11,400 --> 00:01:18,470
Nee, dat was net een blokje waar alleen maar
huizen stonden, alleen op de hoek was een winkel.

18
00:01:18,470 --> 00:01:24,030
En op de andere hoek ook, maar het
was een blokje met alleen maar huizen

19
00:01:24,830 --> 00:01:26,470
En hoe zag dat bovenhuis er uit

20
00:01:26,470 --> 00:01:31,800
Een kamer, en een tussenkamer
zoals ze dat noemden

21
00:01:31,800 --> 00:01:34,930
en dan achter een slaapkamer
en dan was er een keuken.

22
00:01:35,630 --> 00:01:44,030
En boven was een grote kamer want daar heeft
die tante die bij ons in huis was gewoond

23
00:01:44,380 --> 00:01:46,630
En waar sliepen jullie dan

24
00:01:47,860 --> 00:01:50,310
In de achterslaapkamer, met z’n drieën

25
00:01:50,310 --> 00:01:55,930
Ik heb eigenlijk meer herinneringen aan het
tweede huis waar mijn moeder gewoond heeft,

26
00:01:55,930 --> 00:02:01,560
wij zijn door de bombardementen op een
gegeven moment verhuisd naar Rotterdam Noord

27
00:02:01,560 --> 00:02:07,580
En in dat andere huis was ik nog vrij klein,
en daar weet zij dus weer veel meer van

28
00:02:07,580 --> 00:02:11,990
Want u zegt, u sliep in de achterkamer
met z’n drieën, dus u sliep bij uw moeder

29
00:02:14,910 --> 00:02:15,260
Juis

30
00:02:15,260 --> 00:02:16,170
En die tante

31
00:02:16,170 --> 00:02:21,050
Die had boven de zolderkamer, dat
was ook een hele mooie kamer hoor.

32
00:02:21,830 --> 00:02:26,970
En ja, die was overdag bij ons
in huis en ’s avonds dan vertrok

33
00:02:26,970 --> 00:02:29,840
ze naar boven, of als ze bezoek
had dan was ze op haar eigen kamer

34
00:02:29,840 --> 00:02:37,229
Weet u ook waarom die
tante bij u in woonde

35
00:02:35,650 --> 00:02:43,710
Nou ik denk dat ze naar Rotterdam kwam en
toen geen woning had, want ik kan me herinneren

36
00:02:43,710 --> 00:02:51,680
dat ze aan mijn moeder gevraagd heeft en mijn
vader dus of zij bij ons tijdelijk kon wonen.

37
00:02:51,680 --> 00:02:56,784
En toen, ja het was nogal een kordate
tante, en mijn moeder heeft me wel een

38
00:02:56,784 --> 00:03:00,690
verteld dat me vader toen gezegd
heeft: dat is goed, maar Etty is de baas

39
00:03:00,690 --> 00:03:05,330
Want ja, hij was er toch bijna
nooit want hij maakte hele

40
00:03:05,330 --> 00:03:08,180
lange reizen, dus het was voor
mijn moeder ook wel gezellig.

41
00:03:08,180 --> 00:03:10,330
Zij was een zuster van mijn oma

42
00:03:10,980 --> 00:03:15,490
En nog even hoor, want uw moeder
was dus ook geen Rotterdamse

43
00:03:15,490 --> 00:03:17,890
Nee, die was een geboren Harlingse.

44
00:03:17,890 --> 00:03:24,920
En die is eigenlijk, ja, met haar
moeder mee naar Rotterdam gekomen.

45
00:03:24,920 --> 00:03:27,070
En daar heeft ze mijn
vader leren kennen

46
00:03:27,070 --> 00:03:29,490
En waarom ging uw oma
dan naar Rotterdam

47
00:03:30,200 --> 00:03:30,740
Werk

48
00:03:30,740 --> 00:03:34,870
Ja, zij hadden een Rijnaak
vroeger, ze voeren.

49
00:03:34,870 --> 00:03:40,070
En toen hebben ze kennelijk die Rijnaak verkocht,
in ieder geval daar zijn ze mee gestopt.

50
00:03:40,070 --> 00:03:44,950
En toen zijn ze naar Rotterdam
gekomen. En daar komen wonen.

51
00:03:45,500 --> 00:03:49,100
En daar heeft mijn moeder ook bepaalde
dienstjes gedaan, ze was veertien dat

52
00:03:49,100 --> 00:03:54,870
ze met een wit schortje voor bij een
rijke dame diende en uiteindelijk heeft

53
00:03:54,870 --> 00:03:58,470
ze daar mijn vader leren kennen want
dat was wel een geboren Rotterdammer

54
00:03:58,470 --> 00:03:59,440
Het waren buren.

55
00:04:00,940 --> 00:04:09,510
Ze woonden in ik meen in de Oranjeboomstraat
en nou ja, mijn opa en oma die woonden

56
00:04:09,510 --> 00:04:15,230
daar beneden en de andere opa en oma woonden
boven dus zo hebben ze elkaar leren kennen

57
00:04:15,230 --> 00:04:19,170
En weet u ook in welk jaar dat
was, dat ze elkaar leren kennen

58
00:04:20,010 --> 00:04:28,440
Nee, dat zou ik niet weten. Mijn moeder was van
1914 dus ja, misschien is dat begin ‘30 geweest.

59
00:04:28,440 --> 00:04:34,450
Want ze is jong getrouwd hoor, ze
was dacht ik 21, 20 dat ze trouwden

60
00:04:34,450 --> 00:04:40,770
Ze zijn in ‘35 getrouwd ja, maart ‘35

61
00:04:40,770 --> 00:04:48,600
Want u zei net, uw vader was niet veel thuis,
want die voer neem ik aan. Bij welke maatschappij

62
00:04:48,600 --> 00:04:51,450
Bij de Rotterdamse Lloyd voer hij

63
00:04:52,030 --> 00:04:55,150
En wat was hij, machinist

64
00:04:55,150 --> 00:04:57,050
Hij was machinist, ja

65
00:04:57,050 --> 00:05:03,720
Hij is daar ook opgeklommen natuurlijk want toen
hij omkwam, hij staat als vierde machinist te boek.

66
00:05:03,720 --> 00:05:07,290
Maar mijn moeder zei: volgens mij
was hij al derde machinist toen.

67
00:05:07,290 --> 00:05:10,020
Dus hij klom ook binnen het bedrijf op

68
00:05:11,110 --> 00:05:14,850
En hij maakte lange
reizen, waar ging hij heen

69
00:05:14,850 --> 00:05:15,130
Indië

70
00:05:15,130 --> 00:05:17,670
Hij voer heel ver op Indië

71
00:05:18,310 --> 00:05:20,760
En kunt u zich herinneren
of hij dan lang weg was

72
00:05:20,760 --> 00:05:26,050
Ja, ik heb wel eens gehoord dat ie
zo achttien maanden weggeweest is.

73
00:05:26,050 --> 00:05:29,780
Dat was dan wel een van de
langste reizen, maar ja.

74
00:05:30,370 --> 00:05:35,161
Het was natuurlijk ook, later heeft
hij op passagiersschepen gevaren, maar

75
00:05:35,161 --> 00:05:41,830
in het begin was het vracht en passagiers
dus ja, dan wordt de vracht ergens

76
00:05:41,830 --> 00:05:47,010
geloosd en dan nemen ze weer nieuwe
vracht in en dan gaan ze weer door.

77
00:05:47,500 --> 00:05:50,250
Maar later begreep ik
toen hij eenmaal op die

78
00:05:50,250 --> 00:05:54,910
passagiersschepen voer, toen
zijn de reizen korter geworden.

79
00:05:55,380 --> 00:06:04,649
Toen was hij geloof ik zes
maanden weg en dan weer even thuis

80
00:06:04,650 --> 00:06:09,655
Langer was hij eigenlijk niet thuis, en daarom
kan ik me er ook weinig van herinneren natuurlijk

81
00:06:09,656 --> 00:06:18,341
hè? Hij is natuurlijk ook voor de mobilisatie al
uitgevaren, in mei ‘39 en nooit meer teruggekomen.

82
00:06:18,341 --> 00:06:20,950
En toen was ik net een jaar zeg maar

83
00:06:23,420 --> 00:06:25,610
En kunt u zich ook niet meer zijn
postuur herinneren, of zijn gezicht

84
00:06:25,610 --> 00:06:31,510
Daar kan ik me niets van herinneren,
heel vaag, vroeger had ik het idee, wist

85
00:06:31,510 --> 00:06:35,340
ik nog dat er een man thuis kwam af en
toe die ons dan mee nam naar de drogist

86
00:06:35,340 --> 00:06:39,370
en dan kregen we glazen flesjes met een
stop er op, daar zitten dropjes in.

87
00:06:39,370 --> 00:06:44,730
En ik weet ook een keer dat hij thuis
was, en ik was een zoetbek, ik had van die

88
00:06:44,730 --> 00:06:48,860
sacharientjes die kon je doordrukken in
strips, had ik zo’n hele strip sacharientjes

89
00:06:48,860 --> 00:06:52,850
opgegeten, en ik kreeg natuurlijk op mijn
duvel en ik weet nog dat ik onder de tafel

90
00:06:52,850 --> 00:06:57,630
zat, onder de keukentafel was ik weggekropen
en ik weet dat hij er toen ook bij was

91
00:06:57,630 --> 00:07:01,450
Maar dat zijn wel dingen, als je ouder
wordt, dat dat toch gaat vervagen.

92
00:07:01,800 --> 00:07:06,680
Ik weet het nu nog wel verstandelijk, maar
ik kan het niet meer terughalen zeg maar

93
00:07:06,680 --> 00:07:10,130
En kunt u zich nog een gezicht
herinneren, of een postuur

94
00:07:10,130 --> 00:07:13,920
Gezicht nog wel, want
het leuke is als ik zijn

95
00:07:13,920 --> 00:07:18,040
foto’s bekijk, mijn oudste
zoon lijkt sprekend op hem.

96
00:07:18,420 --> 00:07:24,480
En dus ik moet het gezicht me nog kunnen
herinneren, want anders zou ik dat niet kunnen zien.

97
00:07:24,480 --> 00:07:28,760
En ik weet ook nog wel van
bepaalde grapjes van hem hoor.

98
00:07:28,760 --> 00:07:34,290
Dan hadden we gegeten, en dan zei hij:
Ik heb zo veel gegeten’’, en dan liet

99
00:07:34,290 --> 00:07:38,200
ie zich zo van zijn stoel vallen en dan
liet ie zich onder de tafel rollen.

100
00:07:38,200 --> 00:07:41,330
Dat zijn de grapjes die ik
me nog wel van hem herinner.

101
00:07:41,330 --> 00:07:48,280
En ook dat ik een keer gezegd moeten hebben dat
ie thuiskwam en dat ik zei: wat moet die man hier?

102
00:07:48,600 --> 00:07:54,519
Want ja, ik kende hem ook niet natuurlijk
doordat het zulke lange reizen waren

103
00:07:54,520 --> 00:07:58,590
Maar goed, dan was die een maand
thuis en dan ging ie met jullie

104
00:07:58,590 --> 00:08:01,830
spelletjes doen, of de straat
op naar de drogist hoor ik net.

105
00:08:01,830 --> 00:08:02,670
Nog andere dingen

106
00:08:02,670 --> 00:08:08,750
Wandelen. Dat kan ik me wel herinneren, dat we
dan zondags met z’n vieren aan de wandel gingen.

107
00:08:08,750 --> 00:08:14,810
En dan was er heel veel bezoek, dat kan ik me ook
nog wel herinneren, dat er heel veel visite was.

108
00:08:14,810 --> 00:08:21,090
En het was ook een heel technische man, dus
hij was dan ook met allerlei dingen bezig.

109
00:08:21,960 --> 00:08:27,330
Want hij heeft zelf de radio gebouwd
die we hadden, en de meubelen die we

110
00:08:27,330 --> 00:08:32,230
hadden heeft ie zelf gemaakt dus het was
ook echt een man die altijd bezig was

111
00:08:32,230 --> 00:08:36,090
En nam hij ook cadeautjes mee
voor jullie, van de vaart

112
00:08:36,090 --> 00:08:40,830
Ja (gelach). We hadden
prachtige cadeautjes

113
00:08:40,830 --> 00:08:45,290
Ja hoor, heel veel mooie
dingen uit Indië vandaan, en er

114
00:08:45,290 --> 00:08:48,850
zat ook veel Chinees spul
bij, wat ie dan in Indië kocht.

115
00:08:48,850 --> 00:08:53,740
Opwindbeestjes die liepen,
en tasjes met hondenhokjes

116
00:08:53,740 --> 00:08:56,081
met een kettinkje eraan
waar dat hondje op zat.

117
00:08:56,081 --> 00:08:59,230
(Opnieuw gelach). Ja we hadden echt
hele mooie dingen die hij meenam,

118
00:08:59,230 --> 00:09:02,360
maar hij nam ook voor mijn moeder
hele mooie dingen uit Indië mee

119
00:09:02,360 --> 00:09:07,670
Een pop heeft hij voor me meegenomen, en
die had hij met die Sitoebondo meegenomen.

120
00:09:07,670 --> 00:09:11,150
Dus die pop die heette Sito,
het was een jongenspop.

121
00:09:11,150 --> 00:09:18,640
En een keukentje, dat had hij zelf gemaakt,
zelfs met een kraantje waar water uit kwam.

122
00:09:18,800 --> 00:09:21,850
Dat had hij zelf gemaakt.
Ja dat was heel leuk

123
00:09:22,220 --> 00:09:26,560
Dat maakte hij aan boord hè, dat
soort dingen. Als hij tijd had

124
00:09:27,040 --> 00:09:31,230
En hier in huis staan nog allerlei
dingen die hij meegenomen heeft

125
00:09:32,110 --> 00:09:36,310
Dat hebben we gekregen van
mijn moeder en van mijn

126
00:09:36,980 --> 00:09:40,540
oma, dus we hebben nog
allerlei herinneringen aan hem

127
00:09:42,250 --> 00:09:43,414
En wat nam hij voor uw moeder mee

128
00:09:43,810 --> 00:09:49,790
Serviezen. Ze had een Japans
servies, Chinees porselein.

129
00:09:49,790 --> 00:09:58,666
En die vazen, en ze had ook zo’n grote vaas
die hij ook meegenomen (er wordt gekeken

130
00:09:58,667 --> 00:10:04,290
naar de vaas). En lepeltjes weet ik wel, met
die danseressen, die Balinese danseressen.

131
00:10:06,760 --> 00:10:09,740
Ja hij heeft echt hele
mooie dingen meegenomen

132
00:10:10,230 --> 00:10:14,680
Maya poppetjes zaten er op die lepeltjes,
die lepeltjes heb ik trouwens nog dus

133
00:10:18,540 --> 00:10:22,492
En als hij dan thuis kwam, was het dan feest?
Gingen jullie naar de haven om hem op te halen

134
00:10:23,300 --> 00:10:24,900
Dat kan ik me niet herinneren.

135
00:10:24,900 --> 00:10:29,917
Ik heb wel een foto dat ik aan boord
van zijn schip was, daar er staat geen

136
00:10:30,010 --> 00:10:35,630
naam op, maar dan zit ik voor z’n hut
dus we zullen er wel eens geweest zijn

137
00:10:35,630 --> 00:10:37,930
Maar dat kunt u zich niet herinneren?

138
00:10:37,930 --> 00:10:40,442
En als hij thuiskwam, de dag dat
hij thuiskwam, was het dan feest

139
00:10:42,690 --> 00:10:48,220
Ja dat kan ik me eigenlijk ook niet herinneren,
ik denk dat we daar nog te jong voor waren.

140
00:10:48,220 --> 00:10:51,420
Het zou best feest geweest
zijn als hij binnen was.

141
00:10:52,890 --> 00:10:59,010
Tegenwoordig maken die vrouwen reizen mee, maar
dat was toen helemaal niet zo dus toen moest

142
00:10:59,010 --> 00:11:07,080
mijn moeder hem in Rotterdam afhalen want
ze reisde hem niet tegemoet, dat weet ik wel

143
00:11:07,080 --> 00:11:11,890
En als hij wegging, werd en er dan gehuild?
Huilde uw moeder? Kunt u zich dat herinneren

144
00:11:11,890 --> 00:11:14,680
Nee, mijn moeder was
een hele nuchtere vrouw.

145
00:11:16,080 --> 00:11:19,510
Ik heb haar één keer zien
huilen, en dat was toen ze

146
00:11:19,510 --> 00:11:25,030
dan het bericht kreeg dat
de Slamat getorpedeerd was.

147
00:11:25,480 --> 00:11:28,730
Dat ze dan van ja.... buren hoorde

148
00:11:28,730 --> 00:11:31,190
Ja, ze heeft het op een
heel nare manier gehoord

149
00:11:31,190 --> 00:11:34,790
Daar wou ik het zo even
over hebben, is dat goed?

150
00:11:34,790 --> 00:11:38,910
Als hij wegging, ging het
leven dan weer gewoon door

151
00:11:39,030 --> 00:11:45,581
Het was een vrouw die heel weinig emoties uitte.
En dat heeft ze eigenlijk haar hele leven al gehad.

152
00:11:45,581 --> 00:11:52,638
Het was flink zijn, doorgaan, kop er voor. Dat zei
ze tegen ons ook. Zo heeft ze ons grootgebracht.

153
00:11:53,710 --> 00:11:56,650
En dat is misschien haar
redding ook wel geweest

154
00:11:56,650 --> 00:11:58,790
En die tante, was die ook zo

155
00:11:58,790 --> 00:12:05,290
Ja, dat was ook hele flinke vrouw
hoor (gelach). Het waren echt Friezen.

156
00:12:06,760 --> 00:12:12,140
En die zijn nuchter en
die tonen weinig emotie

157
00:12:12,410 --> 00:12:19,270
En uw vader is in ’39 weggegaan, dus een
jaar later brak de oorlog uit in Nederland.

158
00:12:19,640 --> 00:12:24,810
Wat kunt u zich van die eerste oorlogsdagen
herinneren, want u woonde natuurlijk in Rotterdam

159
00:12:26,040 --> 00:12:35,330
Nou we zaten constant de eerste dagen in de
Zeevaartschool, die was vlakbij ons en daar

160
00:12:35,330 --> 00:12:42,620
was een grote kelder onder en daar hebben we
met de hele buurt ’s nachts geslapen want wij

161
00:12:42,620 --> 00:12:47,380
zaten in het havengebied, alle bruggen waren
opgehaald we konden ook geen kant meer uit.

162
00:12:47,380 --> 00:12:50,160
We zaten echt daar opgesloten.

163
00:12:50,160 --> 00:12:56,150
En later wilde mijn moeder dat niet meer,
dus dan bleven we thuis, maar ik kan me

164
00:12:56,150 --> 00:13:00,710
herinneren dat er toen ook nog grote
bombardementen zijn geweest door de Engelsen

165
00:13:02,800 --> 00:13:06,170
Dan hadden de buren een
benedenhuis en daar was dan

166
00:13:06,170 --> 00:13:10,340
zo’n trapgat met een kelder,
men zei: dat blijft staan.

167
00:13:10,790 --> 00:13:18,660
Daar hebben we vaak met de buren, de bovenburen
en wij en die tante, onder dat trapgat gezeten.

168
00:13:19,270 --> 00:13:26,560
Maar de eerste dagen hebben we in de Zeevaartschool
’s nachts, in ieder geval ’s nachts, overnacht.

169
00:13:26,560 --> 00:13:30,330
Dat kan ik me nog wel herinneren,
want daar was een grote kelder onder

170
00:13:30,330 --> 00:13:33,470
Kunt u zich dat ook nog
herinneren, in de Zeevaartschool

171
00:13:33,470 --> 00:13:35,060
Nee, dat kan ik me niet herinneren.

172
00:13:35,060 --> 00:13:39,710
Maar ik weet wel, later we hebben ontzettend
veel bombardementen ook nog op Heiman

173
00:13:39,710 --> 00:13:44,680
Dullaertplein in Rotterdam meegemaakt,
dat mijn moeder niet meer uit huis ging.

174
00:13:44,680 --> 00:13:47,550
Ze had iets van: als ik dan
om moet komen met mijn beide

175
00:13:47,550 --> 00:13:52,000
kinderen, ze nam ons bij
haar in bed, dan het zij zo.

176
00:13:52,500 --> 00:13:58,640
Ik weet wel dat ze me wel verteld heeft
van dat ik dan ’s nachts koortsdromen

177
00:13:58,640 --> 00:14:02,961
in mijn hoofd kreeg, zei de huisarts,
en dan zei ze: dan was je zo sterk, was

178
00:14:02,961 --> 00:14:08,300
ik nog maar een jaar of twee, en vloog
ik haar zowat aan, zo sterk was ik

179
00:14:08,300 --> 00:14:10,650
Ja, dat heeft toch allemaal
temaken gehad met al die

180
00:14:10,650 --> 00:14:14,400
bombardementen die we in
het begin dus gehad hebben

181
00:14:15,740 --> 00:14:20,800
En wat voor voorzorgsmaatregelen
namen jullie tegen die bombardementen

182
00:14:21,830 --> 00:14:25,460
Mijn moeder had een vluchtkoffertje klaar
staan voor als ze er uit zou moeten,

183
00:14:25,460 --> 00:14:29,590
wat ook een keer gebeurd is omdat er
een blindganger niet afgegaan was.

184
00:14:29,830 --> 00:14:35,280
En dat was het eigenlijk. En ze heeft ook altijd
gezegd, ik zal nooit meer bang zijn van onweer.

185
00:14:35,280 --> 00:14:39,050
En ze nam ons in bed, en ze
had iets van we zien het wel.

186
00:14:39,050 --> 00:14:42,000
Als ik moet gaan dan ga
ik met mijn beide kinderen

187
00:14:42,630 --> 00:14:46,830
En we hadden natuurlijk.. alles moest
verduisterd worden, dus er zat van dat zwarte

188
00:14:46,830 --> 00:14:52,460
verduisteringpapier voor de ramen en dat
hield natuurlijk wel het glas tegen als er

189
00:14:52,460 --> 00:14:58,570
eens een keer ..want het is een keer met
dat grote bombardement tegenover ons, dat

190
00:14:58,570 --> 00:15:04,390
is in ’42 geweest denk ik, toen is er een
kantoor tegenover ons in vlammen opgegaan..

191
00:15:04,410 --> 00:15:08,220
..enn toen waren bij ons alle ramen
eruit, dat kan ik me nog herinneren.

192
00:15:08,220 --> 00:15:11,100
En toen hebben ook nog bij die
buren onder de trap gezeten.

193
00:15:11,100 --> 00:15:14,940
Want dat die bommen vielen waren
wij nog niet in huis, we lagen met

194
00:15:14,940 --> 00:15:18,930
z’n allen op de overloop, de
overburen er ook bij en wij onderop.

195
00:15:18,930 --> 00:15:23,850
Toen naar buiten, alles was zwart
en je kon niets zien, geen hand

196
00:15:23,850 --> 00:15:27,070
voor ogen en toen zijn we dan bij
die buren naar binnen gegaan.

197
00:15:27,370 --> 00:15:31,710
En dat heeft toen vreselijk gebrand,
dat kan ik me wel herinneren.

198
00:15:31,710 --> 00:15:38,299
Dat hele gebouw is in vlammen opgegaan.
En toen waren echt alle ramen er uit hoor

199
00:15:38,300 --> 00:15:42,040
Toen woeien de vonken bij
ons naar binnen. In de kamer

200
00:15:42,040 --> 00:15:45,290
En uw moeder heeft nooit gedacht: ik
ga naar Harlingen, daar is het rustiger

201
00:15:45,290 --> 00:15:50,610
Nee, ze is alleen naar Rotterdam Noord
verhuisd, en dat ging heel gemakkelijk

202
00:15:50,610 --> 00:15:55,250
want overal stonden huizen leeg en dat
kwam ook eigenlijk... dat vertelde ze ons,

203
00:15:55,250 --> 00:15:59,600
ze keek op een avond naar buiten, en
toen was het helemaal donker om haar heen

204
00:15:59,600 --> 00:16:03,980
Want mensen gingen bij familie
slapen, of waren verhuisd.

205
00:16:03,980 --> 00:16:10,420
En zij zat dus met haar twee kinderen daar op
dat huis. En toen dacht ze: ik moet hier weg.

206
00:16:10,710 --> 00:16:13,990
En toen is ze heel snel
verhuisd naar Rotterdam Noord.

207
00:16:13,990 --> 00:16:17,300
En daar hebben we wel minder
last van de bombardementen gehad.

208
00:16:17,300 --> 00:16:21,980
En dat was denk ik in ’42, dat ze toen
naar de Van der Sluisstraat verhuisd is

209
00:16:23,730 --> 00:16:25,850
Waarom stonden er veel huizen leeg

210
00:16:25,920 --> 00:16:29,130
Al die mensen die gingen
weg, want die wijk, het was

211
00:16:29,130 --> 00:16:32,770
een havenwijk, die werd
ontzettend gebombardeerd.

212
00:16:32,770 --> 00:16:36,200
Eigenlijk ,voor mijzelf kan ik me
herinneren, bijna nacht op nacht

213
00:16:36,200 --> 00:16:42,800
waren er bombardementen en dat waren
meestal de Engelsen die dat deden

214
00:16:42,800 --> 00:16:45,340
En waar zijn jullie toen
naartoe verhuisd, welke straat

215
00:16:45,340 --> 00:16:50,400
Naar de Van der Sluisstraat, dat
is bij de Bergweg en de Schiekade

216
00:16:50,400 --> 00:16:55,260
in de buurt, bij het Centraal
Station was dat in de buurt

217
00:16:55,260 --> 00:16:58,980
Dat was toen het Delftse Poort
station, want ik heb eens aan een echte

218
00:16:58,980 --> 00:17:03,570
Rotterdammer gevraagd: is dit nou het
vroegere Delfste Poort, en dat is waar.

219
00:17:03,690 --> 00:17:05,270
En daar woonden we toen vlakbij

220
00:17:05,270 --> 00:17:08,450
En u kunt zich dat huis
nog wel goed herinneren

221
00:17:08,450 --> 00:17:12,220
Ja dat huis kan ik me beter herinneren
dan het huis op het Heiman Dullaertplein.

222
00:17:12,420 --> 00:17:17,420
Daar speelden we veel op het platte
dak, want mijn moeder had ons graag

223
00:17:17,420 --> 00:17:22,640
dicht bij haar, dus na schooltijd was
het of buitenspelen met vriendjes en

224
00:17:22,640 --> 00:17:26,890
vriendinnetjes uit de straat of het
buurmeisje, of boven op het platte dak.

225
00:17:26,890 --> 00:17:32,000
Want er kon luchtalarm komen, en dan had ze ons
het liefst natuurlijk vlak bij haar in de buurt.

226
00:17:32,000 --> 00:17:35,890
Want ze zorgde wel goed voor ons

227
00:17:35,890 --> 00:17:40,120
En toen het oorlog was, zei
het woord ‘oorlog’ u iets?

228
00:17:40,120 --> 00:17:42,590
U was wat ouder, zei het
woord ‘oorlog’ u iets

229
00:17:42,590 --> 00:17:50,100
Ja dat had met Duitsers te maken, oorlog en Duitsers
dat was eigenlijk de associatie die wij hadden,

230
00:17:50,100 --> 00:17:59,050
we zagen ze natuurlijk door de straten marcheren
in uniform en dat had toch wel iets beangstigends

231
00:17:59,050 --> 00:18:02,450
En dat we ook een paar keer
in een situatie geraakt

232
00:18:02,450 --> 00:18:06,350
zijn dat we ternauwernood
aan de dood ontsnapt zijn.

233
00:18:06,350 --> 00:18:15,000
Dus oorlog was voor ons echt een
realiteit waar we mee te maken hadden

234
00:18:16,480 --> 00:18:21,020
Kunt u zo’n situatie beschrijven,
waar u het net over had

235
00:18:21,020 --> 00:18:26,960
Ja, wij hebben dus een bombardement op
straat meegemaakt want wij gingen een tante

236
00:18:26,960 --> 00:18:32,860
ophalen uit het station, die kwam met de kerst
bij ons en dit is dus december ’42 geweest.

237
00:18:32,860 --> 00:18:37,410
En terwijl we op het station
waren, was er dus luchtalarm.

238
00:18:37,410 --> 00:18:41,860
Maar toen werd er gezegd van: het is veilig
gegeven, het veilig sein is al geweest.

239
00:18:41,860 --> 00:18:47,560
Maar dat was niet waar, dus dat hele station
stroomde leeg en wij werden tegen gehouden

240
00:18:47,560 --> 00:18:51,750
door iemand van de Binnenlandse Veiligheidsdienst
en die zei: gaan jullie daar maar

241
00:18:51,750 --> 00:18:57,180
tegen de muur staan, dat was bij een bankgebouw,
want het bombardement moet nog beginnen.

242
00:18:57,180 --> 00:19:00,200
En dat is toen vlakbij ons
geweest, toen is er een

243
00:19:00,200 --> 00:19:04,370
granaatinslag daar geweest met
heel veel doden en gewonden

244
00:19:04,370 --> 00:19:09,450
En ik weet nog, dat toen die
granaatinslag daar geweest was, gingen

245
00:19:09,450 --> 00:19:13,500
de deuren van het bankgebouw open,
en toen kwamen er brancards naar

246
00:19:13,500 --> 00:19:17,090
buiten en dekens en daar werden
de gewonden en de doden opgelegd.

247
00:19:17,090 --> 00:19:24,680
En ik was 4-5 jaar, dat ik op dat moment dacht:
kan het nu wel? Want wij mochten niet naar binnen.

248
00:19:24,680 --> 00:19:30,860
En die meneer die ons dus tegen de muur had
gezet, die zei: gaan jullie daar maar staan, dat

249
00:19:30,860 --> 00:19:38,730
is veiliger, die was dood op de plek waar wij
gestaan hadden.. was hij door de luchtdruk gedood

250
00:19:39,050 --> 00:19:39,992
Was uw moeder daar ook bij

251
00:19:40,260 --> 00:19:40,500
Ja

252
00:19:40,500 --> 00:19:40,740
Ja

253
00:19:40,740 --> 00:19:46,430
En die tante, dat was het mooiste nog,
die kwam uit Harlingen en haar man die

254
00:19:46,430 --> 00:19:53,270
voer ergens op Zweden, dus die voer ook
maar die was dus betrekkelijk vrij.

255
00:19:53,270 --> 00:19:57,020
En die had ze geschreven dat ze
naar Rotterdam ging om de kerst te

256
00:19:57,020 --> 00:20:00,910
vieren en die man die had haar
teruggeschreven dat haal je niet in

257
00:20:00,910 --> 00:20:06,830
je hoofd, laat Etty, zo heette mijn
moeder, maar naar Harlingen komen

258
00:20:06,830 --> 00:20:10,050
Maar die tante is toch
gekomen, nou en die kneep ‘m

259
00:20:10,050 --> 00:20:13,730
toen wel, want ze had haar
dochtertje ook bij zich.

260
00:20:14,390 --> 00:20:18,320
Maar ja, wij zijn er gelukkig
goed af gekomen, maar net wat mijn

261
00:20:18,320 --> 00:20:21,730
zus zegt, het was een vreselijk
gezicht om die mensen te zien.

262
00:20:21,730 --> 00:20:25,670
Want er was een schuilkelder en
die was vol, en daar hebben veel

263
00:20:25,670 --> 00:20:30,600
mensen tegen aan gestaan en daar
zijn de meeste doden gevallen

264
00:20:30,890 --> 00:20:34,610
Dat was tegenover ons, wij
keken op die schuilkelder

265
00:20:34,610 --> 00:20:39,630
En gelukkig kon je daar niet meer in zeg je
achteraf, want dat was de bedoeling dat we naar die

266
00:20:39,630 --> 00:20:41,610
schuilkelder gingen maar
daar konden we niet meer

267
00:20:41,610 --> 00:20:47,650
in dus daarom zijn we tegen
die bank aan gaan staan

268
00:20:47,650 --> 00:20:52,650
Dat zijn dingen die je dus je hele leven niet
meer vergeet, die blijven je gewoon altijd bij.

269
00:20:52,830 --> 00:20:55,000
Dit soort dingen

270
00:20:55,080 --> 00:20:58,200
Maar toen de oorlog uitbrak
was uw vader op zee

271
00:20:58,200 --> 00:21:05,510
Die was op thuisreis, met de Sitoebondo,
en die is naar London gedirigeerd,

272
00:21:05,510 --> 00:21:11,480
dus mijn vader is niet meer thuis geweest
en die is in London terecht gekomen.

273
00:21:11,480 --> 00:21:17,190
Daar is die Sitoebondo toen in dok
gebombardeerd en dus die kon ook niet

274
00:21:17,190 --> 00:21:22,140
meer varen en ja, toen kreeg mijn
moeder bericht dat ie op de Slamat

275
00:21:22,140 --> 00:21:27,460
overgeplaatst was en de Slamat was
omgebouwd tot troepentransportschip.

276
00:21:27,460 --> 00:21:32,530
Dat was een groot passagiersschip, maar die
was tot troepentransportschip omgebouwd

277
00:21:32,530 --> 00:21:36,703
Praatte uw moeder met jullie over
jullie vader als hij er niet was

278
00:21:37,810 --> 00:21:39,400
Dat kan ik me niet herinneren.

279
00:21:39,400 --> 00:21:45,560
Want wat wij eigenlijk later
gehoord hebben, of later

280
00:21:45,560 --> 00:21:48,880
weten, dat we hebben we
eigenlijk uit boeken gehaald.

281
00:21:49,340 --> 00:21:57,040
Alleen mijn moeder heeft wel verteld dat hij
in London terecht gekomen is. Met de Sitoebondo

282
00:21:59,040 --> 00:22:01,700
Klonk ze toen opgelucht

283
00:22:01,700 --> 00:22:05,970
Ja, want hij had in ieder geval,
ze had levensteken van hem.

284
00:22:05,970 --> 00:22:09,630
Want dat zal ze wel per brief
gehoord hebben, dus ze had in

285
00:22:09,630 --> 00:22:14,560
ieder geval een levensteken van
hem dat hij nog in leven was.

286
00:22:15,450 --> 00:22:20,000
Later zijn er heel tragische dingen
geweest, want er is nog een Rode Kruisbrief

287
00:22:20,000 --> 00:22:25,610
gekomen, dat alles goed met hem ging, en
toen wist mijn moeder al dat hij vermist was

288
00:22:25,610 --> 00:22:29,140
Want hoe heeft u moeder dat
gehoord, dat hij vermist was

289
00:22:29,140 --> 00:22:36,200
Nou, dat was heel naar, zij las de krant
met bovenburen, en toen kreeg ze de krant op

290
00:22:36,200 --> 00:22:41,030
gegeven moment en de buren hadden hem al
gelezen en er was een berichtje uit geknipt.

291
00:22:41,030 --> 00:22:45,610
Ze dacht misschien een advertentie
die ze er uit gehaald hebben, en

292
00:22:45,610 --> 00:22:50,710
ze gaat misschien die dag of de
dag erop naar de groenteboer en de

293
00:22:50,710 --> 00:22:55,813
vrouw achter de toonbank zegt: wat
erg hè, dat de Slamat vergaan is?

294
00:22:55,813 --> 00:23:03,050
En zo hoorde ze dus in de
groentewinkel, dat de Slamat vergaan was

295
00:23:05,760 --> 00:23:10,870
Dat was een afschuwelijke manier om er achter
te komen dat je man misschien niet meer leeft

296
00:23:11,610 --> 00:23:17,400
En de Maatschappij wist ook nog niks,
ten minste niet wie daar bij omgekomen

297
00:23:17,400 --> 00:23:20,640
was want toen heeft ze wel meteen
naar de Rotterdamse Lloyd gebeld.

298
00:23:20,640 --> 00:23:28,180
En dat er dus, dat berichtje was in
augustus, terwijl het in april al gebeurd is.

299
00:23:28,180 --> 00:23:34,500
En toen heeft ze dus naar de Rotterdamse Lloyd
gebeld en daar zeiden ze: wij weten niet wie

300
00:23:34,660 --> 00:23:41,460
er boord was en wij weten ook niet wie er nu
omgekomen is en wie het overleefd heeft daar is

301
00:23:41,460 --> 00:23:46,370
ons ook nog helemaal niks van bekend want dat
was natuurlijk een enorme chaos in die tijd.

302
00:23:46,440 --> 00:23:51,070
Dus zij konden ook eigenlijk
nog niks doorgeven

303
00:23:51,780 --> 00:23:53,610
Kunt u zich de reactie
van uw moeder herinneren

304
00:23:53,610 --> 00:23:59,470
Ja, dat is me mijn hele leven
bijgebleven. Toen heb ik haar zien huilen.

305
00:24:00,160 --> 00:24:02,140
En dat had ik nog nooit gezien

306
00:24:04,210 --> 00:24:05,330
Kunt u zich dat ook herinneren

307
00:24:05,380 --> 00:24:12,010
Ik kan me dat niet herinneren, nee.
Dat ze huilde dat weet ik niet meer

308
00:24:12,530 --> 00:24:17,829
En wat betekende het voor
jullie of voor u dan?

309
00:24:17,830 --> 00:24:21,860
Want je krijgt dus te horen dat
je vader waarschijnlijk dood is

310
00:24:21,860 --> 00:24:30,490
Ja dat kregen we niet te horen. We kregen te
horen dat de Slamat vergaan was, en verder niets.

311
00:24:31,830 --> 00:24:38,080
Ik kan me wel herinneren dat er, ik denk dat
dat veel later gebeurd is, dat hij dan toen

312
00:24:38,080 --> 00:24:44,970
toch wel officieel vermist is geweest dat er
een rouwadvertentie is verschenen in een krant.

313
00:24:47,210 --> 00:24:54,090
Meer een herdenkingsadvertentie, dat het zo’n
advertentietje was en daar stond dan in z’n

314
00:24:54,090 --> 00:25:01,620
naam en vermoedelijk omgekomen bij de ramp met
de Slamat, dat kan ik me nog wel herinneren

315
00:25:01,620 --> 00:25:05,300
Want dat heb ik later, want ja ik kon
toen nog niet lezen, maar dat heb

316
00:25:05,300 --> 00:25:10,200
ik later bij mijn moeder wel eens in
de papieren gezien, dat ze dat had

317
00:25:10,200 --> 00:25:14,620
Wanneer besefte u dat uw vader
nooit meer zou terugkomen

318
00:25:15,660 --> 00:25:18,390
Dat heb ik eigenlijk
als kind niet beseft.

319
00:25:18,840 --> 00:25:27,180
Voor mij was het gezin tante Griet, mijn moeder,
Henny en ik. En daar bestond het gezin uit.

320
00:25:27,180 --> 00:25:29,660
En ik heb eigenlijk ook
die vader niet gemist.

321
00:25:29,660 --> 00:25:34,211
Dit was ons gezin, en ik wist
natuurlijk ook niet wat het was

322
00:25:34,211 --> 00:25:37,972
om een vader te hebben, omdat ik
hem praktisch niet gekend heb.

323
00:25:37,973 --> 00:25:45,370
En ik moet zeggen dat wij toch een heel gezellige
tijd gehad hebben, zeker in dat tweede huis.

324
00:25:45,370 --> 00:25:50,400
Had ik ook veel vrijheid, kon veel op
straat spelen, en op het platte dak.

325
00:25:50,400 --> 00:25:57,170
Dat ik toen mijn vader niet echt gemist
heb, dat is pas veel later gekomen

326
00:25:57,880 --> 00:25:59,910
Hoe is dat bij u

327
00:25:59,910 --> 00:26:03,520
Ook wel.. met m’n trouwdag, dat
ik toen trouwde, dat ik iets

328
00:26:03,520 --> 00:26:06,420
over me had van: ja daar had hij
toch eigenlijk bij moeten zijn.

329
00:26:06,420 --> 00:26:11,910
Maar ook omdat er niet over gesproken
werd hè, mijn moeder is natuurlijk

330
00:26:11,910 --> 00:26:18,960
later hertrouwd, en daar kwamen twee
kinderen en dat was het nieuwe gezin.

331
00:26:19,320 --> 00:26:22,822
Er is eigenlijk ook heel
weinig over hem gesproken, we

332
00:26:23,390 --> 00:26:29,130
hadden het druk met dat gezin
en hij raakte op de achtergrond.

333
00:26:29,130 --> 00:26:34,980
Mijn moeder zal hem zelf wel gemist hebben
natuurlijk, maar ik zeg nogmaals het was een hele

334
00:26:34,980 --> 00:26:42,240
nuchtere vrouw en ze heeft daar met ons nooit
over gesproken en pas veel later toen ben ik

335
00:26:42,660 --> 00:26:49,340
gaan beseffen dat het toch eigenlijk een vader
op de achtergrond was die ik nooit gekend heb.

336
00:26:49,340 --> 00:26:50,570
Toen kreeg ik daar last

337
00:26:51,380 --> 00:26:54,580
Dus in de oorlog zelf hadden
jullie het eigenlijk niet door

338
00:26:54,580 --> 00:26:58,360
Nee ik ook eigenlijk niet

339
00:26:58,360 --> 00:27:05,760
Ik weet wel, toen drong het pas heel goed tot
me door, ik had zelf toen mijn eerste dochter

340
00:27:05,760 --> 00:27:11,500
van een jaar of vier en ik liep met mijn man
met mijn dochter tussen ons in aan de hand op

341
00:27:11,500 --> 00:27:18,490
het Centraal Station en ineens schoot het
door me heen: dit heb ik zelf nooit meegemaakt.

342
00:27:18,740 --> 00:27:24,630
Toen ik realiseerde ik me pas van: dit
heb ik niet gehad. Dat is heel vreemd.

343
00:27:24,630 --> 00:27:28,310
En dat blijft je dan
ook altijd bij, ja

344
00:27:32,780 --> 00:27:36,640
Hebben jullie het idee dat je moeder
het in oorlog financieel goed had

345
00:27:38,260 --> 00:27:39,630
Ja, of goed.

346
00:27:39,630 --> 00:27:46,270
Volgens mij ja, mijn was vermist
en ik denk dat ze gewoon het salaris

347
00:27:46,270 --> 00:27:50,650
doorbetaald hebben want hij was
natuurlijk niet dood verklaard.

348
00:27:51,800 --> 00:27:55,440
Want ik kan me herinneren, wij gingen
dan naar een groot gebouw en dan moesten

349
00:27:55,440 --> 00:27:58,920
wij daar op een bankje zitten en dan
ging mijn moeder daar voor een loket

350
00:27:58,920 --> 00:28:03,750
staan en veel later heb ik ontdekt:
dat was het postkantoor van Rotterdam

351
00:28:03,750 --> 00:28:09,770
En daar heeft zij natuurlijk een postwissel
geïnd. Met het salaris van mijn vader.

352
00:28:09,770 --> 00:28:16,110
Maar ze had wel geld, ze kreeg
wel geld van de Maatschappij.

353
00:28:17,100 --> 00:28:20,340
Want er is nog een voorval: zij
had bij een mevrouw gediend

354
00:28:20,340 --> 00:28:23,370
in Rotterdam en die mevrouw had
haar heel slecht behandeld.

355
00:28:23,370 --> 00:28:28,290
En die woonde in een heel deftige buurt
aan de ‘s Gravendijkwal, en die mevrouw is

356
00:28:28,290 --> 00:28:34,360
daar uit gebombardeerd en die kwam bij
mijn moeder of zij de voorkamer niet kon

357
00:28:34,360 --> 00:28:40,950
huren, en dan kon mijn moeder voor haar
was zorgen en eten voor haar koken en dan

358
00:28:40,950 --> 00:28:46,230
konden wij wel met z’n allen in de achterkamer
en dan zou ze er dan wat voor betalen.

359
00:28:46,280 --> 00:28:50,430
En toen heeft mijn moeder gezegd, ze kon
eindelijk wraak nemen, toen heeft ze gezegd:

360
00:28:50,430 --> 00:28:56,240
nou mevrouw, ik heb zo’n goed pensioen,
dat heb ik helemaal niet nodig (gelach)

361
00:28:56,240 --> 00:29:01,000
En ze heeft die mevrouw
ook niet in huis genomen

362
00:29:01,300 --> 00:29:05,830
En eten in de oorlog, was het helder
dat er steeds minder beschikbaar was

363
00:29:05,830 --> 00:29:13,370
Dat was, zeker in dat tweede huis kan ik me
herinneren. Mijn moeder maakte zo overal wat van.

364
00:29:13,370 --> 00:29:20,150
Van mosselen maakte ze hachee, en ja,
uiteindelijk hebben we daar geen honger geleden.

365
00:29:20,150 --> 00:29:25,150
Alhoewel, we kregen wel zweren op onze benen op
een gegeven moment en dat was wel hongeroedeem.

366
00:29:25,150 --> 00:29:29,740
Dus waarschijnlijk kregen we de stoffen
die we nodig hadden niet binnen.

367
00:29:29,740 --> 00:29:35,980
En dat heeft ze ook allemaal voor ons verzorgd
hoor, ze heeft gedaan wat ze kon voor ons.

368
00:29:37,120 --> 00:29:41,400
Het was een stugge Friezin, laten we het
zo stellen, die moeilijk met haar eigen

369
00:29:41,400 --> 00:29:46,500
emoties omging want die kon ze niet uiten,
maar ze heeft ons uitermate goed verzorgd.

370
00:29:47,180 --> 00:29:53,100
Nou de Slamat is dus gebombardeerd
en onmiddellijk in brand geraakt

371
00:29:53,100 --> 00:29:57,570
en dermate dat de kapitein dus
bevel gaf om het schip te verlaten.

372
00:29:57,570 --> 00:30:01,560
Mijn vader is toen in een van
de reddingsboten terechtgekomen,

373
00:30:01,560 --> 00:30:07,470
en daar lagen twee torpedobootjagers
bij: de Diamond en de Wryneck

374
00:30:07,470 --> 00:30:14,250
En de Wryneck heeft getracht deze mensen aan
boord te nemen, en onder andere mijn vader.

375
00:30:14,250 --> 00:30:19,230
Maar het was gewoon een slachtpartij daar,
want ze schoten de mensen in de sloepen

376
00:30:19,230 --> 00:30:25,080
dood, ze schoten de mensen in zee dood, op
het dek van de Slamat die daar nog stonden.

377
00:30:25,080 --> 00:30:30,380
Of ze verwondden ze, in ieder geval hebben
ze getracht iedereen daar af te slachten.

378
00:30:30,380 --> 00:30:35,860
Maar mijn vader is op de Wryneck terecht
gekomen, maar uiteindelijk zijn die ook weer

379
00:30:35,860 --> 00:30:42,520
gebombardeerd door duikbommenwerpers en Duitse
Junkers en er was geen Britse luchtsteun

380
00:30:42,520 --> 00:30:47,930
voor handen, dus de schepen waren gewoon
volledig overgeleverd aan de Duitsers.

381
00:30:47,930 --> 00:30:53,620
En die Wryneck is toen ook in brand
geschoten en die is in ongeveer

382
00:30:53,620 --> 00:30:59,580
tien minuten, een kwartier, gezonden
en daar is mijn vader bij omgekomen

383
00:30:59,580 --> 00:31:04,230
Samen met de derde machinist die
ook met naam genoemd staat o.a.

384
00:31:04,610 --> 00:31:15,350
in het boek van de heer Bezemer: de
Koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog.

385
00:31:16,020 --> 00:31:20,420
En daar hebben wij voor het eerst de
naam van mijn vader in teruggevonden

386
00:31:21,360 --> 00:31:23,720
Waar voer de Slamat toen

387
00:31:23,720 --> 00:31:26,280
De Slamat was in de Egeïsche Zee.

388
00:31:26,280 --> 00:31:33,620
Bij de ontruiming van Griekenland, de evacuatie
van alle militairen die daar klem kwamen te zitten

389
00:31:33,620 --> 00:31:41,170
en die dus tijdens een grote operatie, operatie
Demon’’, weggehaald moesten worden van stranden.

390
00:31:41,170 --> 00:31:45,380
En het was toen heel slecht
weer en alles liep tegen,

391
00:31:45,380 --> 00:31:47,920
landingsvaartuigen waren
niet meer te gebruiken.

392
00:31:47,920 --> 00:31:52,030
Met kleine bootjes zijn ze
van het strand afgehaald, o.a.

393
00:31:52,620 --> 00:31:58,010
door de Slamat maar ook door andere
schepen, en de Slamat heeft getracht zo veel

394
00:31:58,010 --> 00:32:02,770
mogelijk aan boord te nemen maar is daardoor
wel buiten het konvooi terecht gekomen

395
00:32:03,280 --> 00:32:11,140
En het was een van de grotere schepen van dat
konvooi, en ja eigenlijk wisten ze al dat ze

396
00:32:11,140 --> 00:32:16,600
weinig kans hadden maar al was hij in het
konvooi gebleven hadden ze ook geen kans gehad.

397
00:32:16,600 --> 00:32:18,790
Ze zijn daar gewoon uitgeroeid.

398
00:32:19,640 --> 00:32:26,150
Ik heb wel eens horen zeggen: het is het
Britse tweede Duinkerken, wat daar gebeurd is.

399
00:32:26,150 --> 00:32:33,860
En ook de ramp met de Slamat schijnt een
van de grootste scheepsrampen te zijn met

400
00:32:33,860 --> 00:32:39,220
een koopvaardijschip, een Nederlands
koopvaardijschip in de Tweede Wereldoorlog.

401
00:32:39,470 --> 00:32:44,976
Omdat daar zo ontzettend veel mensen bij
omgekomen zijn, er zijn tien bemanningsleden

402
00:32:44,976 --> 00:32:50,000
van de tweehonderd die er op zaten
gered, waaronder vier Nederlanders.

403
00:32:50,000 --> 00:32:53,600
En wat er van de militairen
geworden is die aan boord

404
00:32:53,600 --> 00:32:57,010
genomen waren weten wij
natuurlijk allemaal niet

405
00:32:57,480 --> 00:33:02,990
En u zei net, in het boek van Bezemer kwamen
wij voor het eerst de naam van mijn vader tegen

406
00:33:02,990 --> 00:33:05,030
Ja, dat kopt. Dat was in 1986

407
00:33:05,030 --> 00:33:07,080
En dat weet u nog precies

408
00:33:07,080 --> 00:33:13,490
Ja, ik heb zelfs contact trachtte
te zoeken via de uitgeverij

409
00:33:13,490 --> 00:33:16,830
en ik heb dus het adres van
de heer Bezemer gekregen.

410
00:33:16,830 --> 00:33:20,680
Ik heb hem een brief geschreven,
hij heeft me opgebeld en gezegd:

411
00:33:20,680 --> 00:33:26,070
mevrouw, zo’n brief als u mij geschreven
heeft krijg ik meerdere per week.

412
00:33:26,070 --> 00:33:32,500
Van nabestaanden die nu weten wat er
met hun man of hun vader gebeurd is.

413
00:33:33,450 --> 00:33:36,700
Hij heeft me toen beloofd: ik zal
kijken of ik meer aan de weet kan

414
00:33:36,700 --> 00:33:40,830
komen, als ik meer aan de weet kan
komen over uw vader dan bel ik u op.

415
00:33:40,830 --> 00:33:43,370
Maar dat is nooit meer gebeurd

416
00:33:43,710 --> 00:33:47,500
Hij is snel overleden daarna hè

417
00:33:47,500 --> 00:33:49,450
Ja, inmiddels is hij overleden ja

418
00:33:49,450 --> 00:33:55,450
Maar toen u voor het eerst las wat daar was
gebeurd, kunt u uw gevoelens nog herinneren

419
00:33:58,030 --> 00:34:04,787
Verbijstering, ik kreeg daarna, een
paar maanden, een enorme hyperventilatie

420
00:34:04,788 --> 00:34:07,830
aanval wat ik nog nooit gehad had,
ik dacht dat ik een hartaanval had.

421
00:34:07,830 --> 00:34:13,590
Ik kwam bij de huisarts terecht, en die
zei: Mevrouw, wat is er met u gebeurd?

422
00:34:13,790 --> 00:34:20,750
En het kwam ineens naar boven: mijn
vader is omgekomen en ik weet nu pas hoe.

423
00:34:20,750 --> 00:34:25,120
En toen zei ik dat ik verder wilde
zoeken en dat raadde hij me af omdat

424
00:34:25,120 --> 00:34:29,580
hij zei (de huisarts): u kunt nog
veel meer nare dingen te weten komen.

425
00:34:29,580 --> 00:34:33,220
En dan toen dacht dat ik
die hyperventilatie aanval

426
00:34:33,220 --> 00:34:35,180
heeft daar waarschijnlijk
alles mee te maken gehad.

427
00:34:35,180 --> 00:34:38,310
Want dat was het enige wat ik kon
bedenken toen de huisarts zei

428
00:34:38,310 --> 00:34:42,270
van mevrouw wat is er met u
gebeurd, wat is er aan de hand?

429
00:34:42,530 --> 00:34:47,280
En ik heb nog wel eens hyperventilatie
aanvallen maar nooit meer zoals toen.

430
00:34:47,280 --> 00:34:53,940
En het was de eerste die ik ooit gehad heb. Dus
ik denk toch dat dat toch daarmee te maken had

431
00:34:54,880 --> 00:34:57,810
En hoe was dat voor u

432
00:34:57,810 --> 00:35:03,170
Ik heb daardoor mijn tweede man leren
kennen, door die boeken van Bezemer.

433
00:35:03,190 --> 00:35:09,680
Maar ik ben eigenlijk... het juiste
verhaal is pas uitgekomen toen ik meneer

434
00:35:09,680 --> 00:35:15,980
Luidinga ontmoette, heel toevallig, en die
een boek over zijn vader geschreven heeft.

435
00:35:17,600 --> 00:35:23,590
Want Bezemer is toch niet volledig in
z’n beschrijving van de ondergang van de

436
00:35:23,590 --> 00:35:30,070
Slamat, want die meneer Luidinga die heeft
met verschillende mensen nog gesproken,

437
00:35:30,070 --> 00:35:37,770
zoals Rijnberg heette die meneer, de
stuurman en die heeft alles overleefd.

438
00:35:37,770 --> 00:35:43,470
En die heeft tot het laatste toe
mijn vader meegemaakt op de Wryneck.

439
00:35:43,470 --> 00:35:48,790
En dus die heeft gezegd: toen
die Wryneck eenmaal in de grond

440
00:35:48,790 --> 00:35:55,710
geboord werd toen ik heb van
Langveld nooit meer gezien.

441
00:35:55,710 --> 00:35:59,110
Dus wij nemen aan dat
hij daarbij omgekomen is

442
00:35:59,110 --> 00:36:02,060
Wat is de link van de
heer Luidinga met de Slamat

443
00:36:02,270 --> 00:36:04,740
Zijn vader was de kapitein

444
00:36:07,490 --> 00:36:12,740
Ik vind het interessant wat er door
u heenging toen u voor het eerst

445
00:36:12,740 --> 00:36:16,700
de boeken van Bezemer zag, hoe
het waarschijnlijk was verlopen

446
00:36:18,070 --> 00:36:23,110
Emotioneel. Ik werd er toch
wel heel emotioneel van.

447
00:36:23,160 --> 00:36:29,230
En toen ik later dat boek van Luidinga las,
het manuscript wat hij me opgestuurd heeft.

448
00:36:29,230 --> 00:36:38,040
Ja toen was ik echt van, dit gaat over
iemand die je vader is, die je nooit gekend

449
00:36:39,560 --> 00:36:43,566
hebt, die zulke toen was het eigenlijk: wat
heeft hij eigenlijk allemaal meegemaakt?

450
00:36:43,980 --> 00:36:49,750
Toen had ik eigenlijk zo’n medelijden met hem,
dat ik dacht: wat heb je allemaal meegemaakt?

451
00:36:50,110 --> 00:36:56,870
Waar wij niks van geweten hebben,
we waren je meeste naasten

452
00:36:57,320 --> 00:37:03,090
en er was niemand bij aanwezig
toen dit allemaal gebeurde.

453
00:37:03,090 --> 00:37:05,940
En jaren later komen wij er pas achter

454
00:37:05,940 --> 00:37:11,540
Dat heb ik toen heel erg gevonden.
Dat heeft me echt heel veel gedaan.

455
00:37:11,700 --> 00:37:16,410
En nu heb ik iets van: ja dit is het.
Hier moeten wij mee verder leven.

456
00:37:16,410 --> 00:37:21,670
Dit is wat er bekend geworden
is, en meer is er ook niet.

457
00:37:21,670 --> 00:37:27,570
Maar ik blijf altijd zeggen: mijn vader
heeft me daarin geleid. Dat voel ik echt.

458
00:37:27,570 --> 00:37:35,180
Want die ontmoeting met Luidinga is
zo toevallig en bijzonder geweest.

459
00:37:36,950 --> 00:37:39,250
Ik zeg altijd, ik ben
gestuurd door mijn vader, die

460
00:37:39,250 --> 00:37:43,640
heeft gewild dat we deze
geschiedenis aan de weet kwamen

461
00:37:44,020 --> 00:37:47,260
Want, waar ontmoette
u de heer Luidinga

462
00:37:47,260 --> 00:37:54,940
We waren in het Rotterdams Verzetsmuseum,
en daar kochten wij een kaartje, we waren

463
00:37:54,940 --> 00:38:00,160
er al meer geweest en toen werd er tegen ons
gezegd: er is vanmiddag een boekpresentatie

464
00:38:00,160 --> 00:38:05,750
van iemand die bij de Rotterdamse Lloyd
gevaren heeft als leerling- stuurman en

465
00:38:05,750 --> 00:38:11,150
dat was een jonge man, die heeft een
wereldreis gemaakt voor de oorlog: Job Dutilh

466
00:38:11,150 --> 00:38:16,910
En die is overvallen door de oorlog, die heeft
zijn materiaal dat hij verzameld had, zijn

467
00:38:16,910 --> 00:38:20,800
filmmateriaal en zijn
geschreven materiaal, heeft hij

468
00:38:20,800 --> 00:38:24,440
naar Amerika gestuurd en
dat is bewaard gebleven.

469
00:38:24,440 --> 00:38:30,530
En die Luidinga heeft dat in handen gekregen
en die heeft daar een boek van gemaakt.

470
00:38:30,530 --> 00:38:38,110
En dat werd die middag aangeboden aan mevrouw
Opstelten want haar meisjes naam is ook Dutilh.

471
00:38:38,180 --> 00:38:44,680
En nou ja, toen vroeg ik: blijft het museum open?
Ja, nou zeg dan gaan we even goed rondkijken.

472
00:38:44,680 --> 00:38:48,930
En wij zitten naar een film
van Balinese danseressen te

473
00:38:48,930 --> 00:38:54,400
kijken uit ’38, dus helemaal
nog niet zo commercieel als nu.

474
00:38:54,400 --> 00:38:55,720
Het was echt heel mooi.

475
00:38:55,720 --> 00:39:02,130
En toen werden we aangesproken door een
meneer, en hoe we dat vonden en toen ging het

476
00:39:02,130 --> 00:39:07,820
ook nog over die Jop Dutilh en dat het heel
tragisch is dat die man zo jong overleden is

477
00:39:08,080 --> 00:39:13,750
Hij is inderdaad ook omgekomen met een schip van
de Rotterdamse Lloyd, als leerling- stuurman.

478
00:39:14,740 --> 00:39:19,310
En toen laat ik zo het woord vallen,
ja mijn vader is ook omgekomen,

479
00:39:19,310 --> 00:39:22,760
die voor ook bij de Rotterdamse
Lloyd, die voor met de Slamat.

480
00:39:22,760 --> 00:39:28,640
Nou toen was het even stil, en zegt die
meneer: mijn vader ook, dat was de kapitein.

481
00:39:28,640 --> 00:39:32,380
En ik zeg: dan bent u meneer
Luidinga. Hij zegt dat klopt.

482
00:39:32,380 --> 00:39:36,420
Maar u heeft een boek geschreven
over de carrière van uw vader?

483
00:39:37,510 --> 00:39:42,950
Maar het eind is ook het eind van de carrière
van mijn vader geweest, is dat boek nog te koop?

484
00:39:42,950 --> 00:39:48,639
Nee, hij zegt: maar ik heb het manuscript en
dat zal ik u opsturen. En dat heeft hij gedaan.

485
00:39:48,640 --> 00:39:55,104
Nou ja daar staat dus het verhaal in wat
ook Bezemer niet vermeld heeft, maar dat

486
00:39:55,104 --> 00:39:59,820
hij eigenlijk op de Wryneck terecht
gekomen is en daarna nooit meer gezien is

487
00:40:01,530 --> 00:40:04,880
Maar u wist al van het bestaan van dat boek
af, dat de heer Luidinga geschreven had

488
00:40:04,880 --> 00:40:07,990
Ja, ik wist dat hij
het geschreven had.

489
00:40:08,240 --> 00:40:12,450
Maar ja het is in een heel beperkte
opgave uitgegeven, want ik heb

490
00:40:12,450 --> 00:40:16,450
ook wel eens geprobeerd het te
kopen, maar het was nergens te koop.

491
00:40:16,450 --> 00:40:19,930
En dat bleek ook wel want hij zegt:
het is in heel beperkte oplage

492
00:40:19,930 --> 00:40:24,690
uitgegeven, want ja dat interesseert
natuurlijk niet zo veel mensen

493
00:40:24,690 --> 00:40:26,340
En u was daar ook bij

494
00:40:26,410 --> 00:40:29,020
Ik ben daar niet bij geweest.

495
00:40:29,020 --> 00:40:35,830
Maar daarna hebben we een prachtige
herdenking meegemaakt in Friesland, daar

496
00:40:35,830 --> 00:40:41,220
is een heel klein museum van de Koninklijke
Rotterdamse Lloyd, door een oud-

497
00:40:41,220 --> 00:40:46,470
stuurman opgezet, en die wilde toen iets
doen voor de nabestaanden van de Slamat.

498
00:40:46,470 --> 00:40:50,760
En daar was ook de heer Frans
Luidinga bij, en omdat mijn

499
00:40:50,760 --> 00:40:54,140
zus contact met hem gehad
had, was haar adres bekend.

500
00:40:54,140 --> 00:41:01,480
Dus toen kreeg zij bericht dat die herdenking er
was en zij heeft toen gevraagd: wil jij ook meegaan

501
00:41:01,480 --> 00:41:07,070
Nou ik wilde daar dolgraag heen natuurlijk. En
daar werd een maquette van de Slamat onthuld.

502
00:41:07,070 --> 00:41:14,420
En daar is de Nieuw- Zeelandse ambassadeur,
een vrouwelijke ambassadeur, bij geweest.

503
00:41:14,420 --> 00:41:22,714
En er waren wat mensen uit Rotterdam, iemand van
de haven, het havenhoofd geloof ik was er bij.

504
00:41:22,940 --> 00:41:29,540
En dat is een schitterende herdenking geweest.
Ik moet zeggen dat men dat heel goed gedaan heeft.

505
00:41:29,540 --> 00:41:38,350
Wij kregen daar echt de gelegenheid om als
nabestaanden de slachtoffers te eren maar

506
00:41:38,350 --> 00:41:43,960
ook tevens werden wij daar als het ware,
kregen een klein stukje verwerking aangeboden.

507
00:41:43,960 --> 00:41:53,710
Dat heeft deze meneer de oud- stuurman helemaal
belangeloos gedaan. En dat heb ik erg gewaardeerd.

508
00:41:53,710 --> 00:41:59,443
Er is dus nu ook een vereniging van
vrienden opgericht, je kunt aanmonsteren

509
00:41:59,443 --> 00:42:02,710
dan krijg je een monsterboekje en dat
hebben we natuurlijk ook allemaal gedaan

510
00:42:03,310 --> 00:42:09,400
Want uiteindelijk is het de bedoeling dat het
museum wel blijft groeien, en wel blijft bestaan

511
00:42:09,730 --> 00:42:14,660
Heeft u meer kinderen ontmoet, van
mannen die op de Slamat zijn omgekomen

512
00:42:16,080 --> 00:42:17,470
Dat was heel bijzonder.

513
00:42:17,470 --> 00:42:25,250
De zoon van een stuurman hebben we
ontmoet, en er was een mevrouw dat was ook

514
00:42:25,250 --> 00:42:29,640
een van de machinisten want de Slamat
voer met een dubbelde bemanning toen.

515
00:42:29,640 --> 00:42:33,900
En dat was ook een dochter van een
van de machinisten, en dat was heel

516
00:42:33,900 --> 00:42:39,460
bijzonder dat je realiseerde dat die
mannen collega’s van elkaar waren.

517
00:42:39,460 --> 00:42:44,190
Die hebben elkaar misschien ook
gekend. Dat was heel bijzonder

518
00:42:47,480 --> 00:42:53,140
En uw moeder heeft later in de oorlog een nieuwe
relatie gekregen? Of een nieuwe man ontmoet

519
00:42:53,140 --> 00:42:53,470
Ja

520
00:42:53,470 --> 00:42:54,170
Ja

521
00:42:54,650 --> 00:42:57,230
In welk jaar was dat

522
00:42:57,230 --> 00:43:04,820
Wij zijn in 1944, vlak voor de winter, in
september ’44, zijn we naar Amsterdam gekomen.

523
00:43:04,820 --> 00:43:08,940
Ik denk dat zij in ’43
ongeveer hem heeft ontmoet.

524
00:43:08,940 --> 00:43:14,860
Want ik kan me wel herinneren dat er dan af en
toen een ‘oom’ kwam, mij moesten oom zeggen.

525
00:43:14,860 --> 00:43:20,400
En eigenlijk, toen was
het Dolle Dinsdag geweest,

526
00:43:20,400 --> 00:43:23,640
toen bleek toch dat de
oorlog langer zou gaan duren.

527
00:43:23,640 --> 00:43:28,410
Toen is hij naar Rotterdam gekomen, want
hij woonde in Amsterdam, in Amsterdam Noord.

528
00:43:28,410 --> 00:43:32,190
En hij zei van: ik neem je
mee met de twee kinderen.

529
00:43:33,090 --> 00:43:39,625
Ze is dus met hem meegegaan, en toen zijn we op
de ene dag van de andere naar Rotterdam gekomen.

530
00:43:40,540 --> 00:43:48,070
En hij woonde daar in een volkomen
Rooms-Katholieke woningwijk nog toen.

531
00:43:48,070 --> 00:43:51,950
Nu is dat allang niet meer zo, maar
dat was toen een Rooms bastion.

532
00:43:51,950 --> 00:43:58,640
En het was een Roomse gescheiden man,
en die haalde dus even een Protestantse

533
00:43:58,640 --> 00:44:02,890
vrouw in huis, met twee jonge
kinderen waar hij niet mee kon trouwen

534
00:44:02,890 --> 00:44:08,000
Want mijn vader was vermist, en
daar staan een aantal jaren voor.

535
00:44:08,000 --> 00:44:14,960
En toen werd er dus na een tijd ook
nog een buitenechtelijk kind geboren.

536
00:44:15,860 --> 00:44:19,130
Dus dat viel daar in
die buurt niet echt goed

537
00:44:21,920 --> 00:44:25,550
Heeft u enig idee
waarom u moeder mee ging

538
00:44:25,550 --> 00:44:29,540
Ik zeg wel eens, hij heeft
een vooruitziende blik gehad.

539
00:44:29,540 --> 00:44:33,210
Het was Dolle Dinsdag en
hij heeft toen tegen mijn

540
00:44:33,210 --> 00:44:36,650
moeder gezegd: die oorlog
is nog lang niet afgelopen.

541
00:44:36,650 --> 00:44:40,500
We krijgen nog een heleboel
narigheid en straks zit jij hier in

542
00:44:40,500 --> 00:44:44,850
Rotterdam en ik zit in Amsterdam
en we kunnen niet bij elkaar komen.

543
00:44:44,850 --> 00:44:50,800
Nou, het is zo gelopen want uiteindelijk
hebben we toen de Hongerwinter nog gekregen.

544
00:44:50,800 --> 00:44:56,810
En als mijn moeder met ons tweeën in Rotterdam
was blijven zitten, wie had er geholpen?

545
00:44:56,930 --> 00:45:01,220
En hij ging op hongertochten,
dat kan ik me nog wel herinneren

546
00:45:01,220 --> 00:45:10,780
Hij ging met de buurman de kop van
Noord-Holland in om aan eten te zien te komen.

547
00:45:10,780 --> 00:45:14,130
En als mijn moeder met ons
tweeën in Rotterdam was blijven

548
00:45:14,130 --> 00:45:17,850
zitten, ik weet niet hoe
dat met ons afgelopen was.

549
00:45:18,850 --> 00:45:25,450
Hij zei ook: wil je na de oorlog terug,
dan kun je terug gaan als je dat wilt.

550
00:45:25,450 --> 00:45:30,520
Nou die kans is haar ontnomen want
wij hadden NSB- buren en die vrouw

551
00:45:30,660 --> 00:45:34,550
wilde een vriendin in onze woning
hebben en ondanks dat mijn moeder

552
00:45:34,550 --> 00:45:39,700
een jaar huur vooruit betaald had
is die woning gewoon onteigend.

553
00:45:39,700 --> 00:45:45,220
We moesten er uit. Dus
ze kon ook niet meer terug

554
00:45:46,010 --> 00:45:53,010
En hoe heeft u moeder
deze meneer ontmoet

555
00:45:53,010 --> 00:46:00,730
Het was de broer van de buurman.

556
00:46:00,950 --> 00:46:05,160
Dus ik denk ook via visite want
mijn moeder ging met die mensen om

557
00:46:05,160 --> 00:46:12,200
en die ging daar ook als de buurman
of buurvrouw jarig was op visite.

558
00:46:12,200 --> 00:46:16,580
En ik denk dat hij daar gewoon geweest
is. Dat ze hem zo ontmoet heeft

559
00:46:16,580 --> 00:46:21,581
Het waren onderburen. Boven ons woonden de
NSB’ers, en dat waren de onderburen dus.

560
00:46:21,820 --> 00:46:23,340
Daar had mijn moeder contact mee

561
00:46:23,340 --> 00:46:27,280
Nee die NSB’ers zijn later op die
woning gekomen, want toen zijn

562
00:46:27,280 --> 00:46:32,590
tante Tiny en oom Cor verhuisd
en toen zijn die NSB’ers gekomen

563
00:46:32,590 --> 00:46:35,019
En die tante die bij jullie
inwoonde, waar ging die toen geen

564
00:46:35,020 --> 00:46:39,810
Die is naar Amsterdam gegaan,
want die had daar een vriendin en

565
00:46:39,810 --> 00:46:44,520
eigenlijk was er in de
Vandersluisstraat ook geen ruimte meer.

566
00:46:44,520 --> 00:46:49,940
En die is toen naar Amsterdam vertrokken,
en die heeft daar een woning gekregen

567
00:46:51,600 --> 00:46:54,850
Dat was in de Vandersluisstraat
in Amsterdam, dat nieuwe huis

568
00:46:54,850 --> 00:46:56,980
Nee, dat was ook in Rotterdam

569
00:46:56,980 --> 00:46:59,730
Maar die tante is naar Amsterdam
gegaan en die is op het

570
00:46:59,730 --> 00:47:04,170
Zoutkeetsplein terecht gekomen en
daar had ze dus een halve woning.

571
00:47:04,170 --> 00:47:09,480
En aan de voorkant woonde een vriendin van haar.
Dus ja, die had het daar ook wel weer gezellig

572
00:47:09,990 --> 00:47:13,450
En had die nieuwe vriend ook kinderen

573
00:47:13,450 --> 00:47:22,330
Ja, die had zelfs twee dochters uit een eerder
huwelijk. Dus dat was ook allemaal niet zo prettig.

574
00:47:22,330 --> 00:47:26,587
Hij was wel vijftien jaar ouder dan mijn moeder,
dus die kinderen waren natuurlijk wel al een heel

575
00:47:26,588 --> 00:47:29,457
stuk groter maar een van
die dochter was het er

576
00:47:29,458 --> 00:47:32,900
helemaal niet mee eens dat
mijn moeder in huis kwam.

577
00:47:33,350 --> 00:47:38,340
Want die had eigenlijk altijd een beetje
gezorgd voor haar vader, en nu kwam er

578
00:47:38,340 --> 00:47:43,210
een vreemde vrouw met twee jonge kinderen
in huis en die nam de situatie over.

579
00:47:43,710 --> 00:47:47,240
Dus dat lag ook niet echt prettig

580
00:47:47,240 --> 00:47:51,710
Die dochters woonden
bij hun vader in huis

581
00:47:51,710 --> 00:47:58,450
Eén is toen vrij snel getrouwd en Ria,
weet jij precies hoe dat zat met Ria

582
00:47:58,450 --> 00:48:04,110
Die heeft nog wel een poosje bij ons
in huis gewoond. Maar ook niet lang.

583
00:48:05,720 --> 00:48:09,400
Maar die was nog in huis
dat wij op Tuindorp kwamen

584
00:48:09,400 --> 00:48:13,800
Want jullie vertelden net
dat jullie in een Katholieke

585
00:48:13,800 --> 00:48:22,330
buurt kwamen, jullie waren
zelf Nederlands Hervormd

586
00:48:22,330 --> 00:48:27,520
Gereformeerd. Dus ja, wat er gebeurde
was dat er gepest ging worden.

587
00:48:28,400 --> 00:48:32,700
Wij werden gepest als we naar school
gingen, maar mijn moeder werd ook gepest.

588
00:48:33,220 --> 00:48:37,600
Die werd ook echt met de
nek aangekeken als het ware.

589
00:48:37,600 --> 00:48:44,230
En er schijnt ook een handtekeningenactie
geweest te zijn in de buurt om te proberen

590
00:48:44,230 --> 00:48:48,180
om ons uit dat huis te krijgen, want
ze waren het daar helemaal niet mee eens

591
00:48:48,180 --> 00:48:50,760
En tot wie was die
handtekeningenactie gericht

592
00:48:50,760 --> 00:48:57,000
Tegen ons natuurlijk. De Rooms-Katholieken onder
elkaar hebben een handtekeningenactie opgestart

593
00:48:57,000 --> 00:48:59,860
Maar die handtekeningen
moeten ergens heen

594
00:48:59,860 --> 00:49:01,710
Naar de woningbouwvereniging.

595
00:49:01,900 --> 00:49:08,200
En die heeft gezegd: die mensen betalen trouw de
huur, en daar bemoeien wij ons verder niet mee.

596
00:49:08,200 --> 00:49:12,060
Dus zo sociaal waren ze
al, of zo vooruitstrevend.

597
00:49:12,060 --> 00:49:17,540
Maar die handtekeningen zijn bij de
woningbouwvereniging terecht gekomen

598
00:49:18,230 --> 00:49:23,270
En nu hadden jullie voor het eerst echt een
vader begrijp ik, die iedere dag thuis was

599
00:49:23,270 --> 00:49:27,210
Ja, maar het was een
zeer strenge vader.

600
00:49:27,210 --> 00:49:34,000
Hij had altijd voogdij kinderen in huis gehad
en hij ging eigenlijk op de oude voet verder, en

601
00:49:34,000 --> 00:49:39,610
wij waren eigenlijk twee zenuwpezen uit Rotterdam
vandaan, want ja veel bombardementen meegemaakt.

602
00:49:40,720 --> 00:49:46,620
En wij hoefden eigenlijk helemaal niet streng
aangepakt te worden. En dat werden we wel.

603
00:49:46,620 --> 00:49:50,260
En ik weet wel dat ik vreselijk
bang van zijn ogen was.

604
00:49:50,260 --> 00:49:54,260
Als we weer iets gedaan hadden wat hij
niet goed vond, dan had hij van die

605
00:49:54,260 --> 00:49:58,910
staalblauwe ogen en ik probeerde altijd
achter een bos bloemen of zo te gaan

606
00:49:58,910 --> 00:50:03,160
staan, dat ik die ogen in ieder geval
niet zag, want daar was ik als de dood van

607
00:50:04,160 --> 00:50:10,990
Hij dwong mij echt met zijn ogen. En ik weet
wel, ik plaste in bed toen ik in Amsterdam kwam.

608
00:50:10,990 --> 00:50:14,620
Want ja, dat kwam door
de oorlog allemaal.

609
00:50:14,620 --> 00:50:21,850
Ik was ruim zes jaar en hij
zei maar: dat is luiheid,

610
00:50:21,850 --> 00:50:24,400
je voelt het wel en je
kan wel je bed uitkomen.

611
00:50:24,400 --> 00:50:27,470
En ik kreeg iedere morgen op
mijn duvel als ik weer nat was.

612
00:50:27,470 --> 00:50:32,060
Ik voelde het niet, dat had
allemaal met de oorlog te maken.

613
00:50:32,600 --> 00:50:37,410
Dus ja, dat was wat mij
aangaat geen verbetering

614
00:50:37,410 --> 00:50:39,140
En hoe stond uw moeder daar in

615
00:50:39,140 --> 00:50:44,380
Van mijn moeder heb ik eigenlijk
weinig gemerkt dat ze het van ons opnam.

616
00:50:47,700 --> 00:50:51,450
Ik heb niet het idee dat
ze achter ons ging staan.

617
00:50:51,450 --> 00:50:57,730
Maar zij zat natuurlijk ook in een heel
moeilijke situatie, want ze was nog maar kort

618
00:50:57,730 --> 00:51:04,450
in Amsterdam en toen moest ze bij de
Ortscommandant komen in de toen nog Euterpestraat,

619
00:51:04,450 --> 00:51:08,330
het is nu Gerrit van der Veenstraat, en
die zei: u heeft een huis in Rotterdam

620
00:51:08,330 --> 00:51:09,430
Ja zei ze.

621
00:51:09,430 --> 00:51:11,639
Binnen veertien dagen
leeghalen de reactie van de

622
00:51:11,640 --> 00:51:15,570
commandant]. Dus ze had ook
niets meer om terug te gaan.

623
00:51:15,570 --> 00:51:18,040
Ze stond met de rug tegen de muur.

624
00:51:18,070 --> 00:51:22,330
En het huis is ook in veertien dagen
leeggehaald en wij hebben daarna ook eigenlijk

625
00:51:22,330 --> 00:51:26,550
nooit meer iets teruggezien van dingen
die wij vroeger hadden uit onze jeugd.

626
00:51:26,550 --> 00:51:31,080
Dat is allemaal verdeeld bij familie
en ook nooit meer teruggekomen.

627
00:51:31,160 --> 00:51:34,740
Dus wat dat aangaat, stond zij
ook met de rug tegen de muur

628
00:51:34,740 --> 00:51:38,470
Hoe was dat voor u, een nieuwe vader

629
00:51:38,910 --> 00:51:41,390
Nou ik heb er ook moeite mee gehad.

630
00:51:41,390 --> 00:51:49,430
Ik was dan niet bang voor hem, en ik gaf
weerwoord maar ja dat ontaardde in dat hij me

631
00:51:49,430 --> 00:51:55,960
sloeg en hij kon vreselijk driftig worden,
nou dan kon hij behoorlijk uithalen hoor omdat

632
00:51:55,960 --> 00:52:00,940
ik niet bang was en wel eens wat terug zei,
en dat was ook niet de bedoeling natuurlijk

633
00:52:00,940 --> 00:52:07,886
En hij was heel erg streng hoor, ik bedoel
hij zei, wij dachten dat het een grapje was:

634
00:52:07,886 --> 00:52:12,930
als je voor je achttiende met een jongen
binnenkomt schop ik hem er achter weer uit.

635
00:52:12,930 --> 00:52:14,630
Maar dat was gewoon waar.

636
00:52:14,890 --> 00:52:17,640
Wij hoefden ook niet met
jongens thuis te komen, of

637
00:52:18,150 --> 00:52:21,320
ze moesten ook niet ontdekken
dat je een vriendje had.

638
00:52:21,320 --> 00:52:30,300
Want dat was helemaal niet, nee, hij was
verschrikkelijk streng en ook daarop heel erg streng

639
00:52:33,450 --> 00:52:35,370
Dacht u toen wel eens
aan uw eigen vader terug

640
00:52:35,370 --> 00:52:42,440
Het was overleven. Ik heb nooit
echt aan mijn eigen vader gedacht.

641
00:52:42,440 --> 00:52:47,390
Wij waren eigenlijk alleen maar aan het overleven.
En daar hadden we al onze energie voor nodig.

642
00:52:47,390 --> 00:52:52,180
Want ook die buurt, die vijandige
buurt, dat gepest, iedere morgen

643
00:52:52,180 --> 00:52:55,600
weer als we naar school gingen
in de heg geduwd, nageroepen.

644
00:52:55,600 --> 00:53:02,850
Ik heb een keer dat we mijn moeder dat we naar
de gaarkeuken liepen en dat ze stenen achter ons

645
00:53:02,850 --> 00:53:08,130
aangooiden en dat mijn moeder zei: net doen
alsof je het niet ziet, dan gaat het vanzelf over

646
00:53:08,130 --> 00:53:13,950
Nou ik ben er achter gekomen, ik heb het
heel lang vol gehouden, dat dat niet werkt.

647
00:53:13,950 --> 00:53:18,070
Want ik ben ook op de lagere
school gepest, ik ben op kantoor

648
00:53:18,070 --> 00:53:23,600
gepest en eigenlijk na mijn
trouwen is het rustiger geworden.

649
00:53:25,960 --> 00:53:27,900
Ik kon me niet verdedigen,
hoe het met mijn zus is

650
00:53:27,900 --> 00:53:30,810
weet ik niet, maar ik heb
me nooit leren verdedigen

651
00:53:31,700 --> 00:53:33,115
Hoe is dat met u

652
00:53:34,380 --> 00:53:40,880
Nou ik weet wel dat ik op de mulo vreselijk gepest
ben, en daar had ik ook geen weerwoord tegen.

653
00:53:40,880 --> 00:53:44,780
Maar ik zei toevallig vanmiddag tegen
mijn zus: dat is ook de enige keer geweest.

654
00:53:44,780 --> 00:53:50,100
Toen ik later op kantoor ging werken
toen ben ik volledig geaccepteerd en wat

655
00:53:50,100 --> 00:53:54,120
ik later in mijn leven gedaan heb daar
ben ik ook altijd volledig geaccepteerd.

656
00:53:54,120 --> 00:53:57,110
Dus ik heb daar minder
last gehad dan mijn zus

657
00:53:57,420 --> 00:54:01,730
Ik weet alleen nog wel, toen wij
verkering kregen, toen zeiden allebei de

658
00:54:01,730 --> 00:54:10,230
schoonmoeders in vertrouwen: nou we waren
niet zo blij hoor, dat de jongens kennis

659
00:54:10,230 --> 00:54:14,310
aan jullie kregen, want ja jullie kwamen
toch wel uit een gezin met een smetje.

660
00:54:14,310 --> 00:54:17,110
En ik kon daar toen
eigenlijk om lachen.

661
00:54:17,110 --> 00:54:22,610
Ik heb me daar niet meer aan gestoord, ik kon daar
om lachen. Ik denk dat ik het toen verwerkt had

662
00:54:22,610 --> 00:54:24,220
En dat smetje, wat was dat smetje

663
00:54:24,220 --> 00:54:28,430
Nou dat mijn moeder niet
getrouwd was, en er was een kind

664
00:54:28,430 --> 00:54:32,010
en later is ze wel getrouwd
maar toen was dat kind er al.

665
00:54:32,010 --> 00:54:38,310
En nou spreek ik over de 40’er jaren, dat
is natuurlijk toch iets wat een schande was.

666
00:54:40,170 --> 00:54:43,280
Want ik weet ook wel in de
kerk, ze mocht niet aan het

667
00:54:43,280 --> 00:54:48,320
Avondmaal, en ze mocht geen lid
van de vrouwenvereniging worden.

668
00:54:48,320 --> 00:54:52,820
En ik heb altijd later
gedacht: ze hadden om die vrouw

669
00:54:52,820 --> 00:54:55,720
heen moeten gaan staan, die
hadden ze moeten steunen.

670
00:54:55,720 --> 00:54:57,610
Maar ze lieten haar keihard vallen.

671
00:54:57,610 --> 00:55:05,520
En dat neem ik nu eigenlijk nog, terwijl ik zelf
kerkelijk ben, de mensen van toen nog kwalijk

672
00:55:05,520 --> 00:55:10,060
Dat zit heel diep. Dat ze toen
mijn moeder zo hebben laten vallen.

673
00:55:10,060 --> 00:55:13,490
Dat vind ik eigenlijk nog heel erg

674
00:55:13,540 --> 00:55:18,540
Hebben jullie nooit tegen je moeder gezegd:
waarom gaan we niet terug naar Rotterdam

675
00:55:19,800 --> 00:55:24,620
Nee want die kans was er niet meer.
Die kans was aan alle kanten verkeken.

676
00:55:27,140 --> 00:55:33,600
In ’46 is mijn zus geboren, of is onze
zus geboren dus ja ze kon niet meer terug.

677
00:55:33,600 --> 00:55:36,750
Ze had geen huis meer en ze
had een kind bij een man waar

678
00:55:36,750 --> 00:55:40,570
ze dan niet mee getrouwd was,
maar terug kon niet meer.

679
00:55:41,820 --> 00:55:47,830
Ik heb het wel eens gedacht hoor, zou het
anders gelopen zijn als we teruggegaan waren?

680
00:55:47,830 --> 00:55:51,348
Maar ja ik zag wel dat de
realiteit was dat het niet kon

681
00:55:53,620 --> 00:55:57,505
En u denk u achteraf dat
als u bij u eigen vader

682
00:55:57,505 --> 00:56:00,100
was opgegroeid dat u een
gelukkigere jeugd had gehad

683
00:56:00,100 --> 00:56:04,380
Dat denk ik zeker. Dat weet
ik eigenlijk wel zeker.

684
00:56:04,380 --> 00:56:12,120
Bepaalde dingen die ik graag wilde, ik weet
dat ik uit een muzikale familie kom, en

685
00:56:12,120 --> 00:56:16,390
ik was een kind van een jaar of twee en ik
hoorde pianoklanken, ik wist niet hoe dat

686
00:56:16,390 --> 00:56:21,600
instrument er uit zag, maar ik lag mijn oor
tegen de radio aan en ik bleef luisteen.

687
00:56:21,600 --> 00:56:27,340
En het enige wat ik wilde was piano leren spelen
en dan hopen dat ik naar het conservatorium kon.

688
00:56:27,340 --> 00:56:30,100
En dat zijn dingen die
zijn ons gewoon ontnomen.

689
00:56:30,100 --> 00:56:34,920
De broer van mijn vader was pianist,
en die zei, die woonde in Amsterdam,

690
00:56:34,920 --> 00:56:38,690
dit kind moet pianoles hebben,
en als jullie het zelf niet willen

691
00:56:38,690 --> 00:56:42,036
doen, laat haar dan gewoon eens
naar mij komen dan geef ik haar les.

692
00:56:42,036 --> 00:56:47,140
Maar ze wilden het niet en waarom weet
ik niet. Het was niet belangrijk voor ze.

693
00:56:47,140 --> 00:56:52,630
Ik denk als mijn eigen vader was blijven leven,
dat ik dit wel allemaal had kunnen waarmaken.

694
00:56:52,630 --> 00:56:57,740
En dat is een heel groot gemis
gebleven in mijn hele leven

695
00:56:57,990 --> 00:57:03,290
Wat je dus heel graag wilt, dat
kan niet verwezenlijkt worden

696
00:57:04,090 --> 00:57:04,580
En bij u

697
00:57:04,580 --> 00:57:12,920
Nou ik wilde na de mulo graag voor onderwijzeres
leren, ik wilde naar kweekschool en mijn

698
00:57:12,920 --> 00:57:18,050
vader heeft gezegd je hebt me nou geld genoeg
gekost, je gaat nou maar eens aan het werk.

699
00:57:18,050 --> 00:57:22,990
We komen uit een nest van onderwijzers
want mijn vaders oudste broer

700
00:57:22,990 --> 00:57:26,180
was onderwijzer, hij heeft twee
dochters die bij het onderwijs

701
00:57:26,180 --> 00:57:29,720
zitten en mijn jongste zus heeft een
dochter die bij het onderwijs is.

702
00:57:29,720 --> 00:57:33,640
Dus het zit bij ons gewoon in de
familie, mijn zoon geeft les aan de

703
00:57:33,640 --> 00:57:37,730
bedrijfsschool bij Corus dus het
zit bij ons gewoon in de familie.

704
00:57:37,880 --> 00:57:43,350
Ik heb later zondagsschool gedaan en
meisjesclubs geleid en ik kon het gewoon.

705
00:57:43,350 --> 00:57:48,920
Ik heb altijd gedacht als ik de kans gekregen
had, ik was daar op mijn plaats geweest.

706
00:57:49,620 --> 00:57:53,720
Ja dat is dus ook door de
omstandigheden en ik denk dat als

707
00:57:53,720 --> 00:57:57,760
mijn vader was blijven leven, dat
ik die kans wel gekregen had.

708
00:57:58,250 --> 00:58:00,510
Om onderwijzers te worden

709
00:58:00,530 --> 00:58:04,140
Heeft u nu na al die jaren
wel een beeld van uw vader

710
00:58:05,510 --> 00:58:06,900
Nee, eigenlijk niet.

711
00:58:06,900 --> 00:58:13,330
Ik weet wel, een keer dat ja mijn tweede vader
was vreselijk streng, en dat mijn moeder een

712
00:58:13,330 --> 00:58:18,270
keer tegen me gezegd heeft toen ik weer wat
uitgespookt had of misschien iets over mijn

713
00:58:18,270 --> 00:58:23,850
vader zei, dat ze zei en denk nou maar niet
dat je bij je eigen vader beter was afgeweest.

714
00:58:23,850 --> 00:58:28,530
Want die was ook vreselijk streng.
Maar eigenlijk heb ik geen beeld.

715
00:58:28,530 --> 00:58:34,520
En dat komt ook door mijn moeder, die
eigenlijk nooit over hem praatte.

716
00:58:34,520 --> 00:58:42,270
Het was alsof ze het afgesloten had. Dit
stuk van haar leven. Ze ging weer verder

717
00:58:42,740 --> 00:58:48,070
En toen u dat boek van Bezemer in
handen kreeg, leefde uw moeder toen nog

718
00:58:48,070 --> 00:58:50,730
Ja, toen leefde mijn moeder nog.

719
00:58:50,730 --> 00:58:56,610
En het is zelfs zo, zij wist
het, maar mijn man werkte

720
00:58:56,610 --> 00:59:00,640
toen af en toe in Indonesië,
begeleidde hij een project

721
00:59:00,640 --> 00:59:04,770
En ik zou voor de eerste keer meegaan
naar Indonesië. En toen heeft ze het me

722
00:59:04,770 --> 00:59:09,460
niet verteld, ze had iets van: laat haar
nou maar eerst naar Indonesië gaan en

723
00:59:09,460 --> 00:59:14,140
als ze terugkomt, ik ben toen vier weken
mee geweest, dan vertel ik het wel.

724
00:59:14,220 --> 00:59:19,260
Ze heeft het voor mij verborgen gehouden. En
toen ik terugkwam toen vertelde ze het me.

725
00:59:19,260 --> 00:59:25,440
Dat ze de naam van mijn vader
tegengekomen was in de boeken van Bezemer.

726
00:59:26,050 --> 00:59:32,250
Achterin staan dan al die... en daar staat
de vierde machinist G. van Langeveld bij.

727
00:59:32,250 --> 00:59:39,150
En dat is voor haar ook heel erg geweest. Dat ze
toen pas merkte: hij is niet op de Slamat gebleven.

728
00:59:39,150 --> 00:59:42,700
Ze wist niet alles, hij is
in de machinekamer omgekomen.

729
00:59:43,510 --> 00:59:47,170
En achteraf blijkt dat dus
helemaal niet waar te zijn.

730
00:59:47,560 --> 00:59:53,202
Hij was dus tot aan het schip [Wryneck]
gekomen en Bezemer schreef: dat schip

731
00:59:53,202 --> 00:59:57,480
[Wryneck] werd zo gebombardeerd dat moest
zo manoeuvreren, je kreeg van die grote

732
00:59:57,480 --> 01:00:02,020
hekgolven en op gegeven moment moest het
weer achteruit, weer een hekgolf geweest

733
01:00:02,020 --> 01:00:06,570
en toen is het schip omgeslagen en toen
is mijn vader nooit meer bovengekomen

734
01:00:06,570 --> 01:00:10,090
En toen zei ze wel tegen
mij van dan moet hij erg

735
01:00:10,090 --> 01:00:12,980
gewond zijn geweest, van
hij kon zwemmen als een rat.

736
01:00:12,980 --> 01:00:17,931
En dat hij toen verdronken is, dan
moet hij wel gewond geweest zijn.

737
01:00:17,931 --> 01:00:20,750
Dat heeft zij dus allemaal
wel mee moeten maken

738
01:00:20,750 --> 01:00:23,120
En was zij emotioneel toen

739
01:00:23,590 --> 01:00:29,150
Ook toen was ze niet emotioneel, dat ze had toen
voor mij verborgen heeft gehouden, van laat haar

740
01:00:29,150 --> 01:00:35,190
eerst maar naar Indonesie gaan, daarna hoort ze
het wel, dat heeft ze toch ook op kunnen brengen.

741
01:00:37,600 --> 01:00:38,010
Ja

742
01:00:38,010 --> 01:00:41,770
En hoe wist u moeder
dat die boeken er waren

743
01:00:43,280 --> 01:00:46,110
Ik denk dat ze dat van
mijn broer Rob wist.

744
01:00:46,110 --> 01:00:51,250
Mijn halfbroer Rob is heel erg
geïnteresseerd in deze geschiedenis.

745
01:00:51,250 --> 01:00:55,790
En ik dacht dat zij door
Rob op dat spoor is gezet

746
01:00:55,790 --> 01:00:58,340
Rob zijn schoonvader had de boeken

747
01:01:06,240 --> 01:01:11,020
Wanneer ging u uw vader missen

748
01:01:14,200 --> 01:01:17,710
Eigenlijk na die boeken van Bezemer.

749
01:01:17,710 --> 01:01:23,510
Ik had toen inmiddels zelf mijn man
verloren, dus ik zat ook met zoons

750
01:01:23,510 --> 01:01:30,810
die ook betrekkelijk jong hun vader
kwijt waren en toen kwamen die

751
01:01:30,810 --> 01:01:34,430
boeken van Bezemer uit en toen ben
ik het eigenlijk gaan beseffen.

752
01:01:34,430 --> 01:01:42,640
Wat er ten eerste in ons gezin gebeurd was,
maar ook wat mij als kind overkomen was.

753
01:01:43,010 --> 01:01:47,550
Dat je toch opgegroeid
was zonder vader.

754
01:01:48,070 --> 01:01:56,770
Dat op er op de achtergrond wel altijd iemand
jaren geweest is, maar die je niet kent.

755
01:01:58,910 --> 01:02:01,970
Het blijft je vader, ook
al is hij er niet meer

756
01:02:01,970 --> 01:02:05,840
En toen ben ik me dat
heel erg bewust geworden.

757
01:02:05,890 --> 01:02:11,950
En ook omdat onze zoons zeiden,
die waren 21 en 24 dat mijn man

758
01:02:11,950 --> 01:02:18,920
overleed, ja maar wij hebben jarenlang
onze vader meegemaakt en jij niet.

759
01:02:19,850 --> 01:02:25,360
Jij weet eigenlijk niks van je vader. En
ja dan ga je dat beseffen, ze hebben gelijk.

760
01:02:25,360 --> 01:02:34,790
En toen ben ik ook gaan zoeken, en
nogmaals ik zeg altijd ik ben geholpen.

761
01:02:34,960 --> 01:02:39,630
Want anders was ik hier nooit achtergekomen.
Want er zijn zoveel toevalligheden.

762
01:02:39,630 --> 01:02:45,690
Dat ik toen die brief heb geschreven
naar comité 4 en 5 mei samen met

763
01:02:45,690 --> 01:02:51,050
Caroline, en dat we daar antwoord op
kregen dat ons gevraagd werd om die

764
01:02:51,050 --> 01:02:57,150
krans te leggen namens alle nabestaanden,
wat ook een stuk verwerking was.

765
01:02:58,100 --> 01:03:01,300
En dat ik toen die
meneer Luidinga ontmoette

766
01:03:01,300 --> 01:03:09,120
Toen is eigenlijk mijn vader gaan leven als
iemand van vlees en bloed. Hij heeft bestaan.

767
01:03:10,360 --> 01:03:18,350
Je kent hem niet, maar hij heeft bestaan. Toen werd
het toch wel een man van vlees en bloed voor me.

768
01:03:18,690 --> 01:03:25,490
Van iemand die toch op de wereld geweest is,
en die daar toch ook zijn leven geleefd heeft

769
01:03:25,490 --> 01:03:30,120
En wanneer ging u uw vader missen

770
01:03:30,760 --> 01:03:38,330
Eigenlijk realiseerde ik me dat pas achteraf,
wat ik al vertelde dat ik mijn dochter op het

771
01:03:38,330 --> 01:03:43,700
Centraal Station liep en het ineens door me
heen ging van dit heb ik zelf nooit meegemaakt.

772
01:03:43,700 --> 01:03:50,520
Maar wat ik ook had in mijn jeugd, jongens van
mijn eigen leeftijd interesseerden me niet.

773
01:03:50,520 --> 01:03:55,120
Het waren wel de ouderen
jongens of mannen.

774
01:03:55,120 --> 01:04:01,650
Ik ben dus ook met een acht jaar oudere man
getrouwd, en dat was eigenlijk een soort vaderfiguur.

775
01:04:02,970 --> 01:04:07,950
Daar zocht ik naar. Ik ben mijn hele leven
eigenlijk toch op zoek geweest naar die vaderfiguur

776
01:04:08,190 --> 01:04:12,120
En dat zijn dingen die hebben daar
allemaal aan meegewerkt denk ik.

777
01:04:12,120 --> 01:04:16,360
Ook het feit dat jongens van mijn eigen
leeftijd me helemaal niet interesseerden in

778
01:04:16,970 --> 01:04:19,860
Want dacht u na de oorlog
niet, mijn vader komt terug

779
01:04:19,860 --> 01:04:21,440
Ja.

780
01:04:21,770 --> 01:04:28,480
En daar heb ik moeilijk mee gehad, want
ja, we woonden in Amsterdam en mijn

781
01:04:28,480 --> 01:04:33,480
moeder had een andere man en ik ben
daar eigenlijk heel bang voor geweest.

782
01:04:33,480 --> 01:04:38,220
Dat hij terug zou komen, want
dan dacht ik: wat moeten we dan?

783
01:04:38,790 --> 01:04:45,720
En mijn moeder zei altijd van nou ja vader
Haas die zegt dan laat ie me volkomen vrij.

784
01:04:45,720 --> 01:04:50,250
Maar ik had iets over me van hoe
denk vader Van Langeveld hier over?

785
01:04:50,800 --> 01:04:56,190
Als hij terugkomt en zijn vrouw heeft
een andere man en in ’46 ook een kind.

786
01:04:56,190 --> 01:05:00,330
Het is eigenlijk mijn angst
geweest dat hij terug zou komen.

787
01:05:00,330 --> 01:05:04,382
Want ja, in wat voor
situatie komen we dan terecht

788
01:05:05,700 --> 01:05:08,990
Dat heeft me toch, daar
ben ik bang voor geweest

789
01:05:08,990 --> 01:05:12,720
En wanneer is uw vader officieel
als overleden opgegeven

790
01:05:14,350 --> 01:05:25,450
Nou ik denk dat zes jaar daarna, dus ik denk
in ’47, want ze zijn ook in ’48 getrouwd.

791
01:05:25,450 --> 01:05:32,580
Dus ik denk dat hij in ’47
officieel overleden verklaard is

792
01:05:33,820 --> 01:05:36,630
Maar ze is wel via het
kantongerecht getrouwd.

793
01:05:36,630 --> 01:05:41,310
En er is ook een matroos komen
getuigen, een van de vier overlevenden,

794
01:05:42,290 --> 01:05:46,690
Nederlandse overlevenden, dat hij mijn
vader dus nooit meer aan dek heeft gezien.

795
01:05:46,690 --> 01:05:52,030
Wat uiteindelijk ook niet waar is, maar
het is natuurlijk zo’n enorme chaos

796
01:05:52,030 --> 01:05:59,050
daar geweest en het feit dat hij dat
verteld heeft van uw man heb ik niet meer

797
01:05:59,050 --> 01:06:04,640
aan dek gezien, gaf de doorslag waardoor
zij mocht trouwen met mijn tweede vader

798
01:06:06,430 --> 01:06:09,000
En dat is via het
kantongerecht gegaan.

799
01:06:11,790 --> 01:06:17,452
En ik dacht zelfs dat er langer voor
stond, voor vermissing in de oorlog toen.

800
01:06:17,452 --> 01:06:19,770
Dat het zeven jaar was

801
01:06:21,110 --> 01:06:22,890
En u kunt zich die matroos
nog herinneren, of niet

802
01:06:22,890 --> 01:06:28,050
Wij hebben hem nooit gezien.
Alleen zijn naam is bekend, de Jong.

803
01:06:28,230 --> 01:06:32,594
En ja die heeft gezegd dat hij mijn
vader nooit meer gezien heeft maar ik

804
01:06:32,594 --> 01:06:36,950
weet wel dat mijn moeder me vertelde,
die man was zo beschadigd door alles

805
01:06:36,950 --> 01:06:42,560
wat hij meegemaakt had, ze zegt zo
had ik je vader toch ook niet gewenst.

806
01:06:42,560 --> 01:06:44,930
Dat hij zo terug gekomen was

807
01:06:46,460 --> 01:06:50,200
Wanneer realiseerde u zich dat het eigenlijk
heel gevaarlijk was om te varen in die tijd?

808
01:06:51,410 --> 01:06:53,410
Ook pas veel later

809
01:06:54,170 --> 01:06:55,060
Ja.

810
01:06:55,810 --> 01:07:01,590
Wij zijn toen dus naar een tentoonstelling
geweest en dat ging over de koopvaardij

811
01:07:01,590 --> 01:07:09,070
in de oorlog, en toen was er een
nabootsing van een aanval op een schip

812
01:07:09,070 --> 01:07:16,560
En toen hoorde ik dat, en het was pikkedonker,
en je hoorde alleen maar geluid van inslaande

813
01:07:16,560 --> 01:07:21,680
bommen of granaten, en toen dacht ik wat een
doodsangst moeten die mensen gehad hebben.

814
01:07:21,680 --> 01:07:27,200
Je ziet helemaal niks en je hoort alleen maar dat
lawaai en je weet niet waar dat vandaan komt.

815
01:07:27,200 --> 01:07:31,450
Toen ik realiseerde ik me
eigenlijk dat het toch een heel

816
01:07:31,450 --> 01:07:35,660
gevaarlijke tijd geweest is want
dat kon je elk moment overkomen.

817
01:07:35,660 --> 01:07:36,890
Zoiets

818
01:07:36,890 --> 01:07:42,740
Dat was in het scheepvaartmuseum van Amsterdam,
zo halverwege de jaren ’90 van de vorige eeuw.

819
01:07:42,740 --> 01:07:43,250
Ik heb het ook gezien

820
01:07:43,440 --> 01:07:43,770
Ja

821
01:07:43,770 --> 01:07:44,210
Ja

822
01:07:44,210 --> 01:07:56,050
En u gaat nu ieder jaar naar de 4 mei
herdenking in de Nieuwe Kerk begrijp

823
01:07:56,050 --> 01:08:04,670
ik, en wat doet u nog meer ieder jaar
ter herinnering of ter ere van uw vader

824
01:08:06,760 --> 01:08:14,660
Elk jaar dus naar het monument van de
Rotterdamse Lloyd, dat staat in Rotterdam.

825
01:08:14,660 --> 01:08:22,780
En we gaan elk jaar een dagje naar Rotterdam
en dan ga ik altijd het monument bezoeken.

826
01:08:22,780 --> 01:08:26,810
Daar ga ik altijd geen. Want dat
is het enige wat van hem over is.

827
01:08:26,810 --> 01:08:35,780
Er is geen graf, er is niks dus
ik ga bewust daar elk jaar heen

828
01:08:35,780 --> 01:08:36,480
En u

829
01:08:36,480 --> 01:08:38,360
Nou na 1995, na die
kranslegging, ben ik een aantal

830
01:08:38,360 --> 01:08:41,900
jaren met mijn man naar de
Nieuwe Kerk geweest op 4 mei.

831
01:08:41,900 --> 01:08:48,080
Maar toen door omstandigheden konden we een keer
niet en dan krijg je ook geen uitnodiging meer.

832
01:08:48,080 --> 01:08:54,970
En ik blijf nu eigenlijk bewust
thuis en kijk via televisie.

833
01:08:54,970 --> 01:08:58,095
In het begin keek ik naar
de Waalsdorper Vlakte die ik

834
01:08:58,095 --> 01:09:03,470
eigenlijk nog indrukwekkender
vond, maar ik blijf gewoon thuis

835
01:09:03,470 --> 01:09:11,960
Ik ga ook niet naar het monument bij
ons in de buurt, ik weet niet waarom.

836
01:09:11,960 --> 01:09:17,690
Het is voor mij veel dichterbij. Ik kan niet
beschrijven waarom ik niet naar dat monument ga.

837
01:09:17,690 --> 01:09:20,440
Ik blijf het liefst alleen thuis dan

838
01:09:22,380 --> 01:09:25,720
Toen jullie die krans hebben gelegd
op de Dam, leefde uw moeder toen nog

839
01:09:26,200 --> 01:09:34,890
Ja, en zij wilde niet mee, zij wilde alleen
thuis blijven en het zelf alleen verwerken

840
01:09:36,010 --> 01:09:39,471
Ze heeft wel mijn zoon verzocht,
want hij heet naar mijn

841
01:09:39,471 --> 01:09:43,840
vader, om namens haar een boeket
op de trappen neer te leggen.

842
01:09:43,840 --> 01:09:45,900
Dat heeft hij ook gedaan

843
01:09:46,340 --> 01:09:49,390
Wat vond zij er van, dat u
die brief geschreven had

844
01:09:51,130 --> 01:09:52,245
Ik weet het eigenlijk niet.

845
01:09:52,260 --> 01:09:56,783
Ze vond het wel heel mooi dat wij die
krans mochten leggen, maar wij hebben

846
01:09:56,783 --> 01:10:00,350
er eigenlijks niet over gehoord over
dat we die brief geschreven hebben

847
01:10:00,350 --> 01:10:04,910
En dat is eigenlijk meer van
mijn zus afkomstig, die zei laat

848
01:10:04,910 --> 01:10:08,670
me nou eens die brief schrijven,
en toen dacht nou oké doe het.

849
01:10:08,670 --> 01:10:12,890
En dan leggen we een boeket bloemen
bij het monument als het mag.

850
01:10:12,890 --> 01:10:20,240
Niet te weten dat we die vraag naar ons toe kregen
of we samen die nabestaanden krans wilden leggen.

851
01:10:20,240 --> 01:10:29,580
Maar ook daarin sprak
mijn moeder zich niet uit

852
01:10:29,580 --> 01:10:31,790
Maar op wat voor manier heeft
de oorlog uw leven beïnvloed

853
01:10:36,960 --> 01:10:47,100
Ik denk dat mijn heel anders verlopen was
als mijn vader was blijven leven en er zijn

854
01:10:47,100 --> 01:10:53,340
zoveel dingen anders gegaan en niet goed
gegaan ook voor ons zelf natuurlijk de

855
01:10:53,340 --> 01:10:57,940
pesterijen die we meegemaakt hebben en daar
toen ontzettend veel last van gehad hebben

856
01:10:57,940 --> 01:11:03,580
En ik heb wel eens gezegd
van ik ben dan wel geen echt

857
01:11:03,580 --> 01:11:08,320
oorlogsslachtoffer, maar ik voel me
wel een slachtoffer van deze oorlog.

858
01:11:08,320 --> 01:11:12,870
En dat is eigenlijk mijn
omschrijving van dit hele verhaal

859
01:11:13,470 --> 01:11:16,460
En hoe heeft de oorlog
uw leven beïnvloed

860
01:11:17,540 --> 01:11:22,190
Ik denk ook doordat we
zonder vader opgegroeid zijn.

861
01:11:22,190 --> 01:11:29,620
Dat ons leven toch anders verlopen is en ik
moet eerlijk zeggen ik heb ook instinctief en

862
01:11:29,620 --> 01:11:36,840
vreselijke afkeer van geweld gekregen want
ik heb ook verschillende keren mensen van mijn

863
01:11:36,840 --> 01:11:43,480
leeftijd ontmoet en dat was een Duitse man
en die zijn vader is bij Stalingrad omgekomen.

864
01:11:44,370 --> 01:11:49,350
Hij stond aan de andere kant, maar het
verdriet was het precies hetzelfde.

865
01:11:49,350 --> 01:11:51,530
Hij ook zijn vader niet gekend.

866
01:11:51,530 --> 01:11:59,850
Hij was ook zonder vader opgegroeid en dan
voel je eigenlijk van oorlog is waanzin

867
01:11:59,850 --> 01:12:05,740
Ik heb eigenlijk instinctief echt
een afkeer van oorlog en geweld.

868
01:12:05,740 --> 01:12:09,200
En dat is toch wel door de
oorlog die ik meegemaakt heb

869
01:12:09,200 --> 01:12:13,670
gekomen en omdat ik gezien de
vreselijke gevolgen daarvan.

870
01:12:13,670 --> 01:12:21,910
Het maakt niet uit van welke nationaliteit
je bent, je verdriet is hetzelfde

871
01:12:23,140 --> 01:12:25,640
Heeft u ooit met uw moeder
over uw verdriet gepraat

872
01:12:25,640 --> 01:12:29,590
Nee, daar was gewoon
geen mogelijkheid voor.

873
01:12:29,590 --> 01:12:35,694
Mijn moeder praatte niet over haar verdriet en ze
vroeg ook niet aan ons hoe wij het ervaren hadden.

874
01:12:35,695 --> 01:12:38,050
Er werd gewoon helemaal
niet over gesproken

875
01:12:39,040 --> 01:12:41,690
En u ook niet

876
01:12:41,690 --> 01:12:44,590
Nee hoor, dat verhaal konden
we echt niet bij haar kwijt.

877
01:12:44,590 --> 01:12:52,550
Heel veel later, toen mijn tweede vader
overleed, toen is ze daar wel eens over begonnen

878
01:12:52,550 --> 01:13:00,540
want ik denk toch wel dat mijn vader haar grote
liefde is geweest, die indruk kreeg ik wel

879
01:13:00,540 --> 01:13:07,480
En dat ze toen ook zei dat haar leven anders
verlopen zou zijn als hij was blijven leven.

880
01:13:07,480 --> 01:13:11,550
Nou ja dat was ik met haar
eens, maar ik heb ook wel eens

881
01:13:11,550 --> 01:13:16,150
gezegd als hij teruggekomen
was, hoe was hij teruggekomen?

882
01:13:16,150 --> 01:13:24,520
Want het zou natuurlijk nooit meer de man
geweest zijn zoals hij weggegaan was.

883
01:13:24,520 --> 01:13:35,430
Want had hij ook zo veel meegemaakt. Dat zou
dan toch ook een heel ander leven geworden zijn.

884
01:13:35,430 --> 01:13:45,560
Maar ik denk dat ze toen mijn tweede vader overleden
was hem erg is gaan missen. Die indruk kreeg ik