1
00:00:02,240 --> 00:00:02,809
In de eerste plaats u zei net dat u
tachtig bent dus u bent in 1929 geboren?

2
00:00:02,810 --> 00:00:04,140
Ja, ja.

3
00:00:04,140 --> 00:00:09,470
En ook in Jelsum geboren?

4
00:00:09,470 --> 00:00:11,350
Ja, ja op dezelfde boerderij.

5
00:00:11,350 --> 00:00:12,920
Op dezelfde boerderij waar u heeft

6
00:00:13,440 --> 00:00:15,920
Ja, ja.

7
00:00:15,920 --> 00:00:18,640
Tot wanneer heeft u daar gewoond?

8
00:00:18,850 --> 00:00:22,260
Tot 59 dus dertig jaar

9
00:00:23,520 --> 00:00:26,330
en de familie nog
langer of zijn die toen?

10
00:00:26,330 --> 00:00:30,210
Nee toen is mijn vader naar dit huis
gegaan, toen is hij opgehouden met boeren.

11
00:00:30,550 --> 00:00:32,391
Ik had eerst ook boer zullen worden.

12
00:00:32,391 --> 00:00:39,120
Ik heb eerst tot mijn 25ste in de boerderij
gewerkt en daarna geleerd voor onderwijzer en

13
00:00:39,120 --> 00:00:48,340
wat aktes erbij enzovoort, maar tot mijn dertigste
was ik dus eigenlijk wel thuis, hoewel ik

14
00:00:48,890 --> 00:00:55,500
de laatste paar jaar was ik onderwijzer in
Grou, maar in de weekenden was ik gewoon thuis.

15
00:00:55,500 --> 00:00:58,269
Ja precies, dus dat was nog in de
boerderij waar Dirk Oosterbrug nu woont?

16
00:00:58,270 --> 00:00:59,020
Ja, ja.

17
00:00:59,020 --> 00:01:04,863
En wat was u gezinssituatie,
had u nog broers of zussen?

18
00:01:04,850 --> 00:01:06,769
Ik had een zuster die was
drie jaar ouder dan ik.

19
00:01:06,770 --> 00:01:07,990
Oke, dus u was de jongste?

20
00:01:07,990 --> 00:01:12,060
Ja, ja, ja.

21
00:01:12,060 --> 00:01:14,840
Uw vader was dus boer?

22
00:01:14,840 --> 00:01:15,180
Ja

23
00:01:15,770 --> 00:01:17,430
Was hij veehoeder of

24
00:01:17,430 --> 00:01:20,690
Veehouder, veefokker, ja
veehouder, veefokkerij.

25
00:01:20,690 --> 00:01:23,990
En uw moeder? Die werkte
ook op de boerderij?

26
00:01:23,990 --> 00:01:30,322
Nee eigenlijk niet, zij was onderwijzeres in
Jelsum. Zo is mijn vader ook aan haar geslaagd

27
00:01:30,560 --> 00:01:32,280
Oh hoezo, want hij?

28
00:01:32,280 --> 00:01:41,620
Nou zij kwam oorspronkelijk van Dokkum en toen ze
klaar was op de toenmalige normaalschool en toen

29
00:01:41,620 --> 00:01:44,420
solliciteerde ze en toen
kwam ze toevallig in Jelsum

30
00:01:44,420 --> 00:01:45,659
terecht als onderwijzeres
aan de lagere school.

31
00:01:45,660 --> 00:01:48,510
Zo ging dat.

32
00:01:48,580 --> 00:01:52,620
En daar heb je dus verenigingen
en daar was ze bij waar

33
00:01:52,620 --> 00:01:54,250
mijn vader ook bij was, zo
zijn ze aan elkaar gekomen.

34
00:01:54,250 --> 00:01:54,850
Ja, ja.

35
00:01:54,850 --> 00:02:00,140
Is zij ook onderwijzeres
toen gebleven?

36
00:02:00,140 --> 00:02:03,588
Nee, nee. Toen ze trouwden is zij
opgehouden. Dat was vroeger zo.

37
00:02:03,588 --> 00:02:06,834
Dan konden ze, mochten ze niet doorgaan
met het vak. Met onderwijzeres.

38
00:02:07,190 --> 00:02:11,960
Dus toen was ze, ja thuis?

39
00:02:11,960 --> 00:02:16,250
Thuis gewoon, maar ze hielp
niet mee in de boerderij.

40
00:02:17,100 --> 00:02:20,541
We hadden meestal ook nog een
dienstmeisje die dus hoofdzakelijk ook in

41
00:02:20,541 --> 00:02:26,700
het huis hielp en wel meehielp met
het schoonmaken van melkemmers en

42
00:02:26,700 --> 00:02:31,549
melkbussen enzovoort, maar verder
werkte die ook het meeste in huis, ja.

43
00:02:32,480 --> 00:02:36,030
En u zelf, hielp u
ook van jongs af aan.

44
00:02:36,030 --> 00:02:44,430
Min of meer wel, maar ik had na de lagere school
ULO gehad en ondertussen het melken wel geleerd.

45
00:02:44,620 --> 00:02:46,778
Het handmelken was het toen nog.

46
00:02:46,779 --> 00:02:52,570
En na de ULO omdat ik eerste boer zou worden
ben ik naar de middelbare landbouwschool

47
00:02:52,570 --> 00:02:58,090
geweest daar na een paar jaar een diploma
van gehaald en tussentijds werkte ik dus.

48
00:02:58,090 --> 00:03:01,200
En daarna tot mijn
25ste in de boerderij.

49
00:03:01,200 --> 00:03:01,640
Ja

50
00:03:01,640 --> 00:03:11,190
En daarna ben ik dus begonnen te leren voor onderwijzer
en dat heb ik toen een cursus voor gevolgd.

51
00:03:11,190 --> 00:03:14,230
Kweekschool, dat vond ik
mijzelf toen wat te oud voor.

52
00:03:14,230 --> 00:03:23,310
Je kon via de cursus het in de helft van de
tijd doen, dat lukte me ook en ik moest er

53
00:03:23,310 --> 00:03:27,943
nog wel bij melken in de weekenden want dan
was het extra druk en in de hooi moest ik

54
00:03:27,943 --> 00:03:33,070
wel meehelpen en verder kreeg ik wel de
gelegenheid om te studeren voor onderwijzer.

55
00:03:33,070 --> 00:03:40,620
Ja, ja. En uw gezin was was u gelovig?

56
00:03:40,620 --> 00:03:45,690
Nou wij waren wat wij toen noemden vrijzinnig.
We deden wel wat aan de kerk, maar niet zoveel.

57
00:03:45,690 --> 00:03:48,260
We waren geen, we gingen,
niet trouw naar de kerk.

58
00:03:48,260 --> 00:03:54,730
Maar we waren wel bij de Christelijke jeugdcentrale,
de jeugdverenigingen daar deden we wel aan mee.

59
00:03:54,730 --> 00:04:00,340
Er was toen ook een dominee in Jelsum
die erg goed met de jeugd overweg kon.

60
00:04:00,390 --> 00:04:07,790
Dus we zijn er wel mee op de hoogte
gebracht, maar niet intensief.

61
00:04:07,790 --> 00:04:11,737
Mijn vrouw bijvoorbeeld die is van huis uit
gereformeerd, die is daar veel trouwer in.

62
00:04:11,738 --> 00:04:15,160
Die gaat ook altijd nog geregeld naar de kerk.
Ik kom er ook weleens, maar niet zo trouw.

63
00:04:15,160 --> 00:04:15,385
Nee

64
00:04:15,385 --> 00:04:15,535
Ja

65
00:04:15,535 --> 00:04:17,860
Dat hangt van de achtergrond af

66
00:04:18,250 --> 00:04:20,670
Ja, ja dat hangt van
de achtergrond af.

67
00:04:20,920 --> 00:04:28,340
En toen de oorlog uitbrak, toen was u dus nog
niet naar de middelbare school geweest, of net wel?

68
00:04:28,340 --> 00:04:34,210
Nee even nadenken, de oorlog brak
uit in veertig, voor Nederland

69
00:04:34,210 --> 00:04:37,199
tenminste, in 39 begon het eigenlijk
al maar voor voor Nederland veertig.

70
00:04:37,660 --> 00:04:42,010
En toen was ik dus elf jaar, en toen
was ik nog op de lager school ja.

71
00:04:42,010 --> 00:04:42,190
Ja.

72
00:04:42,190 --> 00:04:45,360
Ja. Ondertussen ging ik naar de ULO.

73
00:04:45,360 --> 00:04:47,260
Kunt u zich nog herinneren
dat de oorlog begon?

74
00:04:47,260 --> 00:04:55,740
Ja min of meer wel, er
vlogen toen in mei allerlei

75
00:04:55,740 --> 00:04:59,030
vliegtuigen, Duitse vliegtuigen
boven het vliegveld.

76
00:04:59,030 --> 00:05:05,400
Het vliegveld was er al, het was een klein
vliegveld toen nog een burgervliegveld het was in

77
00:05:05,400 --> 00:05:08,382
‘38 namelijk geopend en toen de oorlog uitbrak,
waren de Duitsers dus, wilden misschien wel

78
00:05:08,560 --> 00:05:13,469
een ander, de Duitsers daar misschien landen
maar die mogelijkheid hadden ze niet want er

79
00:05:13,470 --> 00:05:20,300
waren toen allemaal wagens van de boeren op de
startbanen gezet dus ze konden niet zondermeer

80
00:05:20,300 --> 00:05:25,827
landen maar er was ook geen afweergeschut ofzo,
er werd toen niet op de Duitsers geschoten.

81
00:05:25,828 --> 00:05:29,030
Maar die oorlog heeft maar heel
kort geduurd he na het bombardement

82
00:05:29,030 --> 00:05:33,180
van Rotterdam zijn ze, heeft
generaal Winkelman overgegeven, want

83
00:05:33,180 --> 00:05:36,534
hij zei hier is niet tegen te
vechten, tegen die Duitse overmacht.

84
00:05:36,534 --> 00:05:41,910
Dus nouja toen kreeg je de Duitse
bezetting, toen begon het allemaal.

85
00:05:43,850 --> 00:05:50,790
En die begin, begin van de oorlog en de bezetting,
dat waren de vliegtuigen die overkwamen?

86
00:05:50,790 --> 00:05:54,632
Ja dat is het wat ik me er
zo van herinner van toen.

87
00:05:55,730 --> 00:06:00,040
En weet u ook nog ,veranderde
er toen al snel iets?

88
00:06:00,330 --> 00:06:05,950
Nou geleidelijk wel niet heel
snel, maar geleidelijk kreeg

89
00:06:06,950 --> 00:06:08,410
je allerlei bepalingen van
dit mag wel en dat mag niet.

90
00:06:08,410 --> 00:06:10,790
Het fijne weet ik er
ook niet meer van.

91
00:06:10,790 --> 00:06:21,610
Maar wat nogal belangrijk voor ons was was dat
vliegveld werd toen heel groot, werd erg uitgebreid.

92
00:06:21,610 --> 00:06:23,170
Het vliegveld was vlak bij u?

93
00:06:23,170 --> 00:06:24,540
Ja het was vlak bij de boerderij.

94
00:06:24,540 --> 00:06:29,370
Je hebt het nu misschien net kunnen zien,
de lampen van de startbaan die zie je vanuit

95
00:06:29,370 --> 00:06:36,210
huis daar heel duidelijk en nou dat is een
paar honderd meter het eind van de startbaan.

96
00:06:36,410 --> 00:06:45,060
Die loopt zowat van van Marssum naar Jelsum
van zuidwest naar noordoost en het eind

97
00:06:45,060 --> 00:06:51,710
het noordoosteinde komt dan bijna bij de
boerderij uit dus dat is daar ook erg lawaaiig

98
00:06:51,710 --> 00:06:58,380
en dat hebben de Duitsers toen dus in eerste
instantie erg uitgebreid het vliegveld.

99
00:06:58,380 --> 00:07:04,140
We hebben daardoor, zijn daardoor ook land
kwijtgeraakt in het begin van de oorlog.

100
00:07:04,140 --> 00:07:09,280
Omdat de Duitsers het vliegveld.
Dat groter wilden maken.

101
00:07:09,280 --> 00:07:19,190
Er werden om het vliegveld heen zelfs
velden aangelegd met mijnen, landmijnen.

102
00:07:19,510 --> 00:07:23,190
Daardoor raakte we dus ook land kwijt.

103
00:07:23,340 --> 00:07:27,660
Nu konden we dat gelukkig
compenseren met land van een

104
00:07:27,660 --> 00:07:32,970
boerderij uit de buurt, die
ook van dezelfde eigenaar was.

105
00:07:34,280 --> 00:07:41,130
Dat was dus niet zo verschrikkelijk, maar het was
wel een verandering met name voor mijn vader he.

106
00:07:41,130 --> 00:07:47,170
En we kregen daar al gauw bombardementen van
Amerikaanse vliegtuigen en Engelse vliegtuigen.

107
00:07:47,170 --> 00:07:47,950
Oja, was dat

108
00:07:47,950 --> 00:07:54,610
Misschien niet direct, ik weet niet precies
wanneer het begon maar toch al vrij gauw.

109
00:07:54,670 --> 00:08:05,070
Toen die Duitsers Nederland veroverd hadden
toen was het vijandig gebied voor Amerika werden

110
00:08:05,070 --> 00:08:14,059
ja ik denk dat het vrij gauw begonnen was dat er
nu en an bombardementen waren, ik herinner mij.

111
00:08:14,060 --> 00:08:16,200
Dat zal dan toch wel
vrij eng zijn geweest?

112
00:08:16,200 --> 00:08:21,510
Ja, nou ik vond het niet eng, wij waren toen op
een leeftijd dan vond je alles wel avontuurlijk.

113
00:08:21,510 --> 00:08:31,520
Het was natuurlijk wel erg want een vriend van
mijn vader, Douwe van der Heijden die die zelf

114
00:08:31,520 --> 00:08:39,270
dit schilderij van de boerderij heeft gemaakt,
wat u daar ziet, die had een huis vrij in de

115
00:08:39,270 --> 00:08:45,220
buurt even buiten Jelsum zelf en daar had zijn
moeder gewoond en die was al oud en die ging

116
00:08:45,220 --> 00:08:48,979
naar het bejaardenhuis en toen kwam het huis
vrij en toen zei die vriend van mijn vader willen

117
00:08:48,980 --> 00:08:53,796
jullie daar wonen, want jullie wonen het aller
gevaarlijkst van het hele dorp eigenlijk.

118
00:08:53,797 --> 00:08:57,099
Nouja wikken en wegen en toen
hebben we het toch maar gedaan.

119
00:08:57,100 --> 00:09:01,659
Maar het gekke is daar kregen we de
kogels door het dak, met de boerderij

120
00:09:02,790 --> 00:09:06,236
zelf is nooit veel gebeurd, behalve wat
kapotte ramen door de bombardementen.

121
00:09:07,270 --> 00:09:14,450
Dus vreemd, maar dat liep goed af gelukkig,
maar ik werd wakker op een morgen, allemaal

122
00:09:14,450 --> 00:09:19,472
houtsnippers om mijn bed heen, ik sliep op
de zolder en er was nog een kamertje en daar

123
00:09:19,473 --> 00:09:27,026
sliep mijn zuster een gat in de deur, de dakpan
een stukje ik denk dat het een luchtgevecht

124
00:09:27,140 --> 00:09:31,660
is geweest tussen Duitsers en Engelse
vliegtuigen en dat de kogels dwars door het dak

125
00:09:31,660 --> 00:09:39,020
heen zijn gegaan, van de ene kant naar de
andere, dus dat was een heel vreemde ervaring.

126
00:09:39,020 --> 00:09:43,350
ja, Bent u daar toen blijven wonen
of bent u toen weer terug gegaan?

127
00:09:43,430 --> 00:09:47,640
Nou wij zijn niet om die reden
daar weg gegaan dat was gewoon een

128
00:09:47,640 --> 00:09:52,230
toevalstreffer natuurlijk ik weet
niet hoe lang we daar hebben gewoond

129
00:09:52,520 --> 00:09:56,650
misschien een jaar misschien een paar
jaar, dat weet ik niet goed meer.

130
00:09:56,650 --> 00:10:01,270
Maar dat was een beetje wat
later in de oorlog, of?

131
00:10:01,270 --> 00:10:04,140
ja dat was wat later in de oorlog.

132
00:10:04,140 --> 00:10:06,750
Dat was dus ook nogal een
verandering, van de ene naar de?

133
00:10:06,750 --> 00:10:13,440
Ja, al het werk was hoofdzakelijk op de
boerderij gebleven alhoewel er was ook een

134
00:10:13,440 --> 00:10:18,420
boerderij, vlakbij dat huis waar we toen
woonden waar mijn vader een stuk of wat van zijn

135
00:10:18,420 --> 00:10:22,480
beste koeien had gestald toen, maar verder
was het werk gewoon nog op de oude boerderij.

136
00:10:22,480 --> 00:10:25,580
Het meeste werk, dus we
moesten daar altijd heen.

137
00:10:25,580 --> 00:10:28,190
Precies dus u bleef wel daar komen en?

138
00:10:28,190 --> 00:10:29,660
Ja ja ja ja ja ja

139
00:10:29,660 --> 00:10:31,489
Wat dat betreft bleef het
wel zo'n beetje als het was?

140
00:10:31,490 --> 00:10:32,710
Ja, ja.

141
00:10:34,330 --> 00:10:42,010
Toen de oorlog begon, had u of
uw familie dat zien aankomen?

142
00:10:42,010 --> 00:10:47,120
Waren er berichten daarvoor al hoe
de situatie was, daar in Duitsland?

143
00:10:47,170 --> 00:10:53,050
Nou dat weet ik niet zo precies het was
natuurlijk wel spannend de kranten werden

144
00:10:53,050 --> 00:10:59,770
wel gevolgd want de oorlog was natuurlijk
al eerder begonnen in september 39 was dat

145
00:10:59,770 --> 00:11:03,980
Toen was die oorlog al begonnen tussen
Duitsland en Engeland en Frankrijk,dus

146
00:11:03,980 --> 00:11:09,400
ja die spanning was er wel, Nederland
kon daar ook bij betrokken raken.

147
00:11:10,720 --> 00:11:12,960
Ja verder weet ik dat
ook niet zo precies

148
00:11:12,960 --> 00:11:14,146
Hadden uw ouders het er
weleens over, weet u wat

149
00:11:14,146 --> 00:11:21,510
die er van vonden toen,
toen Nederland bezet raakte?

150
00:11:21,510 --> 00:11:29,980
Ja die vonden dat natuurlijk ook heel erg he dat
was toch wel een drama dat dat gebeurde steeds meer

151
00:11:29,980 --> 00:11:40,180
bepalingen van wat gebeurde, je moest verduisteren
ook, je moest zorgen dat er geen lichten naar

152
00:11:40,180 --> 00:11:45,100
buiten kwamen en je moest al vrij
gauw in de oorlog met de Duitsers,

153
00:11:45,170 --> 00:11:48,500
toen Nederland er bij betrokken
was de radio's inleveren want ze

154
00:11:48,500 --> 00:11:57,270
wilden niet dat je de berichten van
buitenlandse radio's kon horen.

155
00:11:57,270 --> 00:12:05,476
Wat stiekem wel gebeurde want ik weet wel
toen we in huis dat dorp woonde was er

156
00:12:05,476 --> 00:12:12,236
een buurvrouw die wel stiekem de radio
had gehoord, dan gingen we ’s avonds mee

157
00:12:12,236 --> 00:12:15,220
luisteren naar de Engelse zenders dan
kreeg je de berichten hoe het er voorstond.

158
00:12:15,220 --> 00:12:21,050
Want de Duitsers die stelden het natuurlijk
altijd erg gunstig voor voor zichzelf.

159
00:12:23,690 --> 00:12:27,700
Ja en weet u nog, hoe, wat u er zelf van vond,
u was zelf natuurlijk u was nog vrij jong?

160
00:12:28,060 --> 00:12:30,510
Ja nou zoals ik zeg ik
vond het wel avontuurlijk.

161
00:12:30,510 --> 00:12:34,750
Ik had een vriend en ik vond op een
gegeven moment, weet ik nog wel,

162
00:12:34,970 --> 00:12:39,630
een losse flodder van een geweer
kogel en daar zat zo'n houtje op.

163
00:12:39,630 --> 00:12:43,640
Nou en we zeiden zo'n losse flodder
dat kan vast geen kwaad dus die kunnen

164
00:12:43,640 --> 00:12:50,320
we wel even laten springen en we waren
toch, van die kwajongens, ja het was

165
00:12:50,320 --> 00:12:53,180
een beetje onvoorzichtig gedoe eigenlijk,
want toen hadden we wel het houtje

166
00:12:53,180 --> 00:12:58,870
er met een knijptang afgehaald maar we
klemden dat ding in een bankschroef.

167
00:12:58,870 --> 00:13:02,860
We hadden thuis zo'n bankschroef op een
blok hout, die kon je mee naar buiten

168
00:13:03,050 --> 00:13:07,880
nemen, het was wel een zwaar geval,
maar die sleepten we dan mee naar buiten

169
00:13:07,880 --> 00:13:15,980
tussen wat struiken daar in de buurt en we
zeiden als we dat ding daar nou inklemmen

170
00:13:15,980 --> 00:13:16,609
en we slaan met een spijker en een
hamer daarop dan moet hij wel springen.

171
00:13:16,610 --> 00:13:24,030
Zal toch nooit veel kwaad kunnen maar er
was wel een Duits kampement, vlakbij onze

172
00:13:24,030 --> 00:13:28,960
boerderij over de sloot de ander kant uit
stonden allemaal barakken de Duitsers

173
00:13:29,100 --> 00:13:32,356
en die hadden daar een vlak zoals ze dat
noemden en die hadden daar afweergeschut

174
00:13:32,700 --> 00:13:37,200
om Engelse vliegtuigen neer te schieten,
als die daar een bombardement uitvoerden.

175
00:13:37,200 --> 00:13:40,783
Dat gebeurde ook vaak, er werd vaak
geschoten, dat was een heel stuk lawaai.

176
00:13:40,784 --> 00:13:45,220
Dus die mensen zaten vlakbij en was
gebeurde er ik sloeg daarop met de

177
00:13:45,480 --> 00:13:51,800
hamer en mijn vriend stond op de
uitkijk, want er kwamen ook weleens

178
00:13:52,410 --> 00:13:57,670
Duitsers het vijvertje langs, en ik
zei kan het en hij zei ja het kan.

179
00:13:57,670 --> 00:14:01,540
Dus ik sloeg, maar er gebeurde niks en
hij zei je moet harder slaan en dat was

180
00:14:01,540 --> 00:14:07,450
mij een knal, ik schrok me een, ik schrok
er van en het vuur sprong eruit enzo.

181
00:14:07,450 --> 00:14:09,642
Die bult op die huls bleef
gelukkig wel zitten, ik

182
00:14:09,642 --> 00:14:11,000
had hem natuurlijk ook voor
mijn hoofd kunnen krijgen.

183
00:14:11,000 --> 00:14:15,790
Maar wat gebeurde er even later hoorde ik,
hoorde ik stappen over het bruggetje, kwam een

184
00:14:15,790 --> 00:14:21,670
Duitse officier, ‘Was ist er los, Wer hat da
geschossen?’. Dus ik zeg tegen Foeke mijn vriend,

185
00:14:21,670 --> 00:14:26,080
we moeten het maar zeggen want hij denkt dat
hier heel wat aan de gang is, ondergrondse ofzo.

186
00:14:26,080 --> 00:14:32,030
Nou en toen lieten we het wel zien, ‘Ooh
ja maar das ist sehr gefährlich’, die was al

187
00:14:32,030 --> 00:14:37,790
lang gerustgesteld dat het niet iets ergs
was, maarja zulke gekke dingen had je dan.

188
00:14:37,790 --> 00:14:40,709
Ja, dat was toch een
beetje kwajongens?

189
00:14:40,710 --> 00:14:43,238
Ja, dat was gewoon kwajongens
streken eigenlijk he.

190
00:14:43,238 --> 00:14:47,780
Ja en ik heb ook een keer gehad dat was
al iets later in de oorlog toen vonden

191
00:14:47,780 --> 00:14:55,350
we een lichtkogel dat zijn ook vrij grote
dingen, die ook nog intact was, daar

192
00:14:55,350 --> 00:15:01,870
haalde ik dat eigenlijke kogeltje af dat
deed ik wel gelukkig buiten op het erf.

193
00:15:02,000 --> 00:15:08,565
Op een stukje metaal deed ik dat losse kruid,
dat zwarte kruit ik denk nou dat kan ik zo wel

194
00:15:09,100 --> 00:15:16,940
aansteken dat kan geen kwaad ik was toen, op de
ULO al dat weet ik wel alleen bezig en ook een

195
00:15:16,941 --> 00:15:23,880
beetje onvoorzichtig en ik had dat kruit op een
hoopje liggen en ik stak daar een lucifer in goed

196
00:15:23,880 --> 00:15:31,070
op afstand zo, maar er gebeurde niks en toen deed
ik het nog eens met een lucifer ik kwam dichterbij

197
00:15:31,070 --> 00:15:37,520
en plotseling een steekvlam en die kreeg ik helemaal
in mijn gezicht, dat haar hier voren afgebrand

198
00:15:37,520 --> 00:15:42,200
en wenkbrauwen afgebrand, ik de hele tijd met
mijn hoofd onder de kraan, dat was een buitenkraan.

199
00:15:42,200 --> 00:15:47,780
Het viel verder wel mee, maar
dat leek wel wat raar, toen

200
00:15:47,780 --> 00:15:50,220
die andere dag op school zeiden
ze, wat heb jij uitgehaald.

201
00:15:50,220 --> 00:15:51,350
Ja, ja, ja.

202
00:15:51,350 --> 00:15:56,300
Dus zulke dingen had je wel, maar ja
en die bombardementen geregeld dus.

203
00:15:57,070 --> 00:16:03,999
Twee hele zware herinner ik me, een toen was ik
op school ver van huis, aan de andere kant van

204
00:16:04,000 --> 00:16:07,983
Leeuwarden daar ging ik naar school
nog wel toen moesten we ook allemaal,

205
00:16:08,150 --> 00:16:13,350
luchtalarm, toen moesten we allemaal,
onder onder de, naar de gang omdat dat

206
00:16:13,350 --> 00:16:19,680
veiliger was, want het grootste gevaar
is dan dat ramen dus knappen en dat

207
00:16:19,810 --> 00:16:25,790
dat glas de hele klas in vliegt, dus
vandaar dat we dan op de gang moesten.

208
00:16:25,790 --> 00:16:29,020
En toen fietsten we later, er gebeurde
dagen niks, maar toen fietsten we

209
00:16:29,290 --> 00:16:33,506
later naar huis en zagen we allemaal
zwarte rook boven het vliegveld hangen.

210
00:16:33,507 --> 00:16:39,790
Dus we fietsten dan die weg zo langs, min
of meer naast het vliegveld dus dat was een

211
00:16:39,790 --> 00:16:44,690
vrij zwaar bombardement en een ander zwaar
bombardement was toen waren we gewoon

212
00:16:44,690 --> 00:16:51,019
thuis en dan gingen we vaak op de gang
staan ook omdat je dan, daar was niet veel

213
00:16:51,020 --> 00:16:56,930
glasgevaar en dat was ook een zwaar
bombardement met veel vliegtuigen en veel lawaai.

214
00:16:56,930 --> 00:17:01,190
En toen was dat weer na een
uurtje misschien weer voorbij en

215
00:17:01,190 --> 00:17:06,800
toen gaven ze dat aan met het
sein veilig he, met de sirenes.

216
00:17:06,800 --> 00:17:08,815
Als het onveilig was dan ging het op en
neer het geluid van de sirenes en als het

217
00:17:09,330 --> 00:17:15,753
veilig was dan was het een lang gerekt
geluid dus toen dat geluid er was toen

218
00:17:15,753 --> 00:17:20,965
gingen we kijken en toen zag ik tot mijn
verbazing het hele stationnetje niet meer.

219
00:17:20,965 --> 00:17:23,510
We hadden in Jelsum een klein
stationnetje, daar hadden

220
00:17:23,510 --> 00:17:28,530
wij het uitzicht op vanuit
de voorkamer en dat was weg.

221
00:17:28,530 --> 00:17:31,930
Dus er was een, blijkbaar
een bom op gevallen.

222
00:17:31,940 --> 00:17:39,110
En dat hoorden we later ook, er was 1 mevrouw thuis
geweest en die was op de wc gaan zitten van de

223
00:17:39,110 --> 00:17:48,530
schrik ofzo of dat ze er toevallig was maar die
is er heelhuids van weggekomen die mankeerde niks.

224
00:17:48,530 --> 00:17:52,369
Maar het huis lag wel helemaal
plat grote bomkrater daarnaast.

225
00:17:52,370 --> 00:17:57,047
Dat moet ook wel vervreemdend zijn
geweest als u zo het raam uitkeek.

226
00:17:57,048 --> 00:17:57,896
Ja.

227
00:17:57,897 --> 00:18:05,315
dus dan ging je meteen later
kijken en zagen we dat het

228
00:18:05,315 --> 00:18:09,418
allemaal plat lag en hele
grote bomkrater er naast.

229
00:18:09,419 --> 00:18:13,057
En zo'n bomkrater hebben we ook wel eens in het
land gehad dat daar een hele zware bom viel.

230
00:18:13,057 --> 00:18:18,384
Dat kon geen kwaad op zich maar dat
was een gat van nouja, wel tien meter

231
00:18:18,384 --> 00:18:23,244
in doorsnee, nog groter en een
paar meter diep we zijn dagen bezig

232
00:18:23,245 --> 00:18:26,500
geweest om dat weer dat met een schop
allemaal weer wat dicht te maken.

233
00:18:26,501 --> 00:18:28,376
Dus dat soort dingen.

234
00:18:28,376 --> 00:18:36,698
En ik herinner me ook nog een bomaanval, of hoe,
niet erg zwaar maar, dat gebeurde in de nacht toen

235
00:18:36,698 --> 00:18:42,720
schrok ik wakker en toen bleek dat er vlak bij
de boerderij een stuk land ernaast, dat noemden we

236
00:18:42,720 --> 00:18:48,910
dan de Finne, daar was een kettingbom noemden ze dat
toen gevallen, dat waren vijftien kleine bommetjes

237
00:18:48,910 --> 00:18:53,313
allemaal vrij dichtbij elkaar en gaten van nouja
zo breed en zo diep misschien wel in de grond.

238
00:18:54,657 --> 00:18:58,846
En er liep vee in dat land en
er was een paard die had bloed

239
00:18:58,846 --> 00:19:02,130
op zijn achterwerk, daar was
een bomscherf blijkbaar gekomen.

240
00:19:03,350 --> 00:19:06,690
En wat ook wel aardig is te
vertellen, omdat het zo vaak

241
00:19:06,690 --> 00:19:09,690
gebombardeerd werd hadden wij
vaak bomscherven in het land.

242
00:19:09,690 --> 00:19:13,070
En het land moest dan gemaaid worden
en dan kreeg je dat soms in de

243
00:19:13,070 --> 00:19:18,280
maaimachine, ik maaide zelf ook vaak,
en met die ouderwetse maaimachines toen

244
00:19:18,280 --> 00:19:22,109
met twee paarden ervoor en zo'n vingerbalk
en dat mes gaat dan heen en weer.

245
00:19:22,109 --> 00:19:26,100
En als je daar een scherf in kreeg dan ging er
weer wat kapot en kon je niet verder maaien,

246
00:19:26,100 --> 00:19:31,820
ik kon dat soms zelf nog repareren maar soms
moest je weer naar de smid en daarom gingen mijn

247
00:19:31,820 --> 00:19:38,396
vader en ik voordat het gras lang was scherven
zoeken, om, dan had je minder kans dat je het

248
00:19:38,510 --> 00:19:44,704
in de machine kreeg en dan ging ik op de ene
kant van een akkertje en mijn vader op de andere.

249
00:19:44,820 --> 00:19:48,880
Dan vond ik altijd meer
scherven dan hij en dat kwam, hij

250
00:19:48,880 --> 00:19:53,520
was kleurenblind, van groen
en rood zag hij geen verschil.

251
00:19:53,520 --> 00:19:58,670
En die bomscherven werden een soort
zo wat bruin rood door de roest

252
00:19:58,670 --> 00:20:00,380
en in dat groene gras zag hij ze
dan niet, of minder gauw tenminste.

253
00:20:00,380 --> 00:20:03,960
En u natuurlijk wel

254
00:20:04,260 --> 00:20:06,870
Ja. Ja. Ja.

255
00:20:07,050 --> 00:20:13,127
En maar en al die bombardementen vond u dat ook
vooral spannend of of zat daar ook wel angst bij?

256
00:20:13,127 --> 00:20:13,399
Hoe…

257
00:20:13,400 --> 00:20:18,830
Nou, Niet veel angst, wij had, ik had wel s
avonds als ik in bed lag herinner ik me nog

258
00:20:18,830 --> 00:20:25,690
wel dan kwam er heel vaak een vliegtuig die
nog even een bom liet vallen heel hoog en

259
00:20:25,690 --> 00:20:32,360
dat gebeurde vrij vaak waarom en hoe en wat
weet ik niet en dan hoorde je dat vliegtuig

260
00:20:32,360 --> 00:20:39,446
wel en dan laat ik, lag ik te wachten op de,
op de, op de knal want dat op een gegeven

261
00:20:39,690 --> 00:20:44,000
moment viel die bom en dan nou, als die
weer gevallen was ging ik weer rustig slapen.

262
00:20:44,000 --> 00:20:49,702
Dat herinner ik me wel. Maar echt echt
echt bang verder eigenlijk niet, nee.

263
00:20:49,703 --> 00:20:54,210
Maar het was wel een vreemde tijd
natuurlijk een spannende tijd.

264
00:20:54,450 --> 00:21:00,380
Maar mijn ouders hebben die spanning meer gevoeld
denk ik dan wij als opgroeiende kinderen.

265
00:21:00,380 --> 00:21:02,460
Ja, waren die niet bang?

266
00:21:02,460 --> 00:21:04,760
Ja, nou, dat denk ik wel.

267
00:21:04,760 --> 00:21:14,160
Een beetje, maar dat heb ik nooit
eigenlijk aan ze kunnen merken ja.

268
00:21:14,160 --> 00:21:18,580
En kunt u zich nog herinneren de eerste keer
dat u ook de Duitsers zag? Was dat al snel of?

269
00:21:18,580 --> 00:21:30,860
Vrij snel denk ik dat wel, ja, eens kijken,
dat weet ik niet precies wanneer dat begon.

270
00:21:30,860 --> 00:21:35,179
Ja dat zal wel binnen een half
jaar geweest, misschien wel eerder.

271
00:21:35,180 --> 00:21:35,770
Dat je wel eens Duitsers
zagen en dat die langskwamen.

272
00:21:35,770 --> 00:21:45,190
Duitse auto's ofzo en dat kampement
naast ons dat, dat werd ook gauw

273
00:21:45,190 --> 00:21:49,060
is dat ook opgericht maar dat was
op het land van onze buurman toen.

274
00:21:49,110 --> 00:21:51,728
Maar wij als jongens kwamen wel bij
die Duitsers want het waren best…

275
00:21:51,728 --> 00:21:52,667
Die gewone Duitsers wel maar die
gewone militairen van het Duitse leger

276
00:21:52,667 --> 00:21:57,070
dat waren best wel, wel aardige mensen,
verder, die gewone Duitsers wel.

277
00:21:57,070 --> 00:22:02,660
Die SS, dat waren natuurlijk niet zulke beste
en de SD ook niet, de Sicherheitsdienst.

278
00:22:02,660 --> 00:22:07,700
Maar die gewone militairen van
het Duitse leger dat waren beste.

279
00:22:07,700 --> 00:22:09,799
Wij als opgroeiende jongens
kwamen daar bij het

280
00:22:09,800 --> 00:22:12,090
kampement, wij hebben daar wel
eens soep gegeten en alles.

281
00:22:12,090 --> 00:22:23,010
Maar ik herinner me ook een keer, dat was met de
melkstaking, nou dat is denk ik in 43 of 44 was.

282
00:22:23,010 --> 00:22:24,158
Volgens mij '43.

283
00:22:24,159 --> 00:22:30,240
Dat zou wel kunnen en toen kwamen de mensen
allemaal bij ons op het erf uit de stad om

284
00:22:30,240 --> 00:22:38,913
melk te halen want dat kon niet naar de
fabriek, dat was melkstaking en die verschaften

285
00:22:38,914 --> 00:22:46,907
we dan melk en dan was er een jongeman bij,
en die altijd al melk bij ons haalde die

286
00:22:46,907 --> 00:22:51,691
kwam hier uit Leeuwarden en die nam meestal
een roggebrood voor ons mee en dan hadden

287
00:22:51,692 --> 00:22:58,025
wij wat roggebrood en misschien was het wel
iemand van de bakker en dan kreeg hij melk.

288
00:22:58,538 --> 00:23:04,389
En die man was er op dat moment ook met
die melkstaking en toen dat een tijdje

289
00:23:04,580 --> 00:23:07,546
aan de gang was, dat die mensen daar
allemaal bij ons op het erf waren, kwam

290
00:23:08,237 --> 00:23:12,464
er plotseling een Duitse officier die
een beetje teveel gedronken had denk ik.

291
00:23:12,485 --> 00:23:16,949
En die zei weg, iedereen
moest weggaan hij wilde niet

292
00:23:16,950 --> 00:23:19,660
dat al die mensen er waren
vlakbij zijn kampement.

293
00:23:19,780 --> 00:23:24,070
En nou de mensen gingen
toen ook maar behalve die ene

294
00:23:24,070 --> 00:23:28,240
jongeman en toen trok hij zijn
pistool en toen zei mijn vader.

295
00:23:28,240 --> 00:23:28,930
Die Duitser?

296
00:23:28,930 --> 00:23:30,637
Die Duitse officier ja.
Want die moest ook weg.

297
00:23:30,637 --> 00:23:33,470
En toen zei mijn vader,
want hij wou eerst niet, mijn

298
00:23:33,470 --> 00:23:35,163
vader zei jong ga maar
want straks schiet ie nog.

299
00:23:35,164 --> 00:23:40,175
Dus het is goed afgelopen
maar je kon wel merken dat

300
00:23:40,175 --> 00:23:43,293
hij gedronken had die
Duitser, dat hij een beetje.

301
00:23:43,293 --> 00:23:49,370
Nou trouwens we hebben ook
Duitsers gehad die vroegen

302
00:23:49,370 --> 00:23:54,081
of ze bij ons op het erf
wel drank mochten maken.

303
00:23:54,081 --> 00:23:59,390
He ze hadden speciale, dat mocht
misschien van hun meerdere wel niet, maar

304
00:23:59,390 --> 00:24:03,990
dan hadden ze een wagen en mijn vader
zei nou doe maar en dan maakten ze

305
00:24:04,040 --> 00:24:08,870
schnaps, he dat is uit Duitse, van ja
hoe ze dat hadden graan en weet ik wat.

306
00:24:08,870 --> 00:24:13,080
Hadden ze speciale keukenwaar
die ze konden verwarmen.

307
00:24:13,390 --> 00:24:17,409
Die heeft een tijdje bij ons
toen op aan de andere kant van de

308
00:24:17,410 --> 00:24:20,370
boerderij gestaan zodat je hem van
hun kampement af niet kon zien.

309
00:24:20,370 --> 00:24:26,120
En dan hadden maakten ze drank en dan boden ze
mijn vader ook wel eens aan, ‘Schnaps am eigen

310
00:24:26,120 --> 00:24:31,060
Hof gebraut’ zeiden ze dan, maar mijn vader was
niet zo van drank dus die sloeg het maar af.

311
00:24:31,060 --> 00:24:36,260
Goed dus we konden wel goed met die gewone
Duitsers, dat was helemaal geen punt.

312
00:24:36,760 --> 00:24:43,890
Alleen wat zogezegd, die SD, Sicherheitsdienst,
dat waren wel gevaarlijke mensen

313
00:24:43,890 --> 00:24:52,240
want dat was in het laatste van de oorlog,
in februari denk ik van '45 nog, was

314
00:24:52,240 --> 00:24:56,670
er jeugddienst van de kerk in Cornjum,
een dorpje vlak naast Jelsum, en daar

315
00:24:56,670 --> 00:25:01,440
waren mijn vader en mijn moeder en mijn
zuster heen en ik was thuisgebleven.

316
00:25:01,440 --> 00:25:07,090
En dan kwamen ze later kwam mijn moeder
en mijn zuster thuis en ze zeiden nou

317
00:25:07,090 --> 00:25:11,410
t is niet zo best want ze hebben vader
opgepakt, ze hadden mijn vader ook mee.

318
00:25:11,410 --> 00:25:13,933
Niet mijn vader alleen maar vele
anderen die geen Ausweis hadden.

319
00:25:13,933 --> 00:25:18,440
Je moest een Ausweis hebben een bewijs
dat je identiteitsbewijs eigenlijk.

320
00:25:18,440 --> 00:25:23,870
He, en moest je toen beslist hebben
als je zestien jaar of ouder was.

321
00:25:23,870 --> 00:25:24,700
Ik had toen ook later zo'n ding.

322
00:25:24,700 --> 00:25:30,550
En maar dat had mijn vader niet want die zei
nouja, dat waren meer die het niet hadden.

323
00:25:30,550 --> 00:25:32,030
Had hij helemaal niet of?

324
00:25:32,030 --> 00:25:37,280
Ik geloof dat hij het helemaal niet had
en toen is het zo want het was zo in

325
00:25:37,680 --> 00:25:44,813
vertelde mijn moeder toen en mijn zuster,
tijdens de dienst was de organist op een

326
00:25:44,814 --> 00:25:50,240
gegeven moment opgehouden te spelen hij zei
er zijn Duitsers op het, op het kerkhof.

327
00:25:50,240 --> 00:25:51,910
Je kon dat zien door
het raam daarboven.

328
00:25:51,910 --> 00:25:56,100
En die gaf dadelijk het seintje door
aan de dominee en de kerkgangers.

329
00:25:56,100 --> 00:26:00,360
Nou en we hadden wel in de gaten
wat de bedoeling was want er waren

330
00:26:00,360 --> 00:26:05,890
veel echte en andere onderduikers
ook bij de dienst, jonge mensen.

331
00:26:07,530 --> 00:26:17,290
die, die wilden ze oppakken dus en toen
ging een van de kerkraad ging met een

332
00:26:17,290 --> 00:26:26,080
aantal echte onderduikers naar boven om
ze te verstoppen boven in de kerk en er is

333
00:26:26,080 --> 00:26:33,610
zo'n ronde, rond plafond in de kerk maar
het dak is schuin dus daar was ruimte aan

334
00:26:33,610 --> 00:26:38,020
de kant en daar had hij tegen die jongens,
kruip daar maar zover mogelijk in op.

335
00:26:38,020 --> 00:26:43,530
Maar ondertussen dat hij boven was waren
er nog andere mensen die geen Ausweis hadden

336
00:26:43,530 --> 00:26:51,250
enzo, of tenminste ook jongere mensen die
die werden door een ander verstopt onder

337
00:26:51,250 --> 00:26:54,130
de vloer dat was een luikje en dat was een
grafkelder, hij zei kruip daar maar in.

338
00:26:54,130 --> 00:26:56,420
En kleed er weer over enzo.

339
00:26:56,420 --> 00:27:04,780
En toen dat gebeurd was kwamen die
Duitsers binnen en die vroegen dus

340
00:27:04,780 --> 00:27:09,419
zo van ja iedereen moest zich zich
melden en weet ik wat een hele chaos.

341
00:27:09,420 --> 00:27:19,352
En ondertussen kwam die andere man, die die
anderen boven verstopt had beneden en toen

342
00:27:19,353 --> 00:27:24,400
vroegen die Duitsers aan hem of er ook
schuilplaatsen waren, hij zei nouja, hij zei

343
00:27:24,400 --> 00:27:29,164
hier laat ze hieronder maar zoeken, hij
wist niet dat daar anderen verborgen waren.

344
00:27:29,164 --> 00:27:32,280
Dus daar onder dat luikje
in die in die grafkelder.

345
00:27:32,570 --> 00:27:38,470
Dus die werden er toen uitgehaald, honden hadden
ze bij zich en alles dus dat was niet zo best.

346
00:27:38,470 --> 00:27:41,393
Dat waren jonge mensen hoor,
mijn vader was daar niet bij maar

347
00:27:41,393 --> 00:27:44,150
er was wel een vriend van mij
bij die is daar ook verscholen.

348
00:27:44,150 --> 00:27:50,975
En die zijn opgepakt die hebben in Drenthe
moeten werken nog een tijd aan loopgraven enzo.

349
00:27:50,975 --> 00:27:55,809
Die zijn nog een tijd, een paar maanden dus pas na
een paar na de bevrijding kwamen die weer thuis.

350
00:27:55,810 --> 00:27:57,310
En ze hebben het wel overleefd?

351
00:27:57,310 --> 00:27:58,267
Die hebben het wel overleefd.

352
00:27:58,410 --> 00:28:01,310
En die bovenste hebben ze gelukkig
nooit gevonden want dat waren

353
00:28:01,820 --> 00:28:03,790
meer ja daar was blijkbaar toch
een verschil, echte onderduikers.

354
00:28:03,790 --> 00:28:10,560
Maar heel veel anderen zoals mijn vader
en andere boeren ook, die niet een

355
00:28:10,560 --> 00:28:13,860
Ausweis hadden, die werden meegenomen,
mijn vader, en die gingen de gevangenis in

356
00:28:13,860 --> 00:28:18,160
Mijn vader heeft geloof ik maar een of twee
of drie dagen in de gevangenis gezeten.

357
00:28:18,160 --> 00:28:22,880
Toen is hij wel weer vrijgekomen want en
die andere boeren ook die ze mee hadden

358
00:28:22,880 --> 00:28:28,020
genomen want die waren onmisbaar voor de
voedselvoorziening, zo werd dat toch wel

359
00:28:28,020 --> 00:28:33,880
beschouwd voor de Duitsers dus die zijn er
goed voor weg gekomen dus eigenlijk met dat

360
00:28:33,880 --> 00:28:40,850
soort dingen dat waren echte herinneringen
uit de oorlog die dus minder leuk waren.

361
00:28:40,850 --> 00:28:41,050
Ja

362
00:28:41,050 --> 00:28:41,200
Ja

363
00:28:41,200 --> 00:28:42,525
Want waren er dan ook mensen
dus geen boeren die niet

364
00:28:43,610 --> 00:28:46,919
voor de voedselvoorziening
zorgden die dan wel vast zaten?

365
00:28:46,920 --> 00:28:52,320
Nou dat weet ik niet precies, die
mensen die mensen die zijn dat

366
00:28:52,320 --> 00:28:55,150
waren hoofdzakelijk boeren toen
geloof ik die meegenomen waren.

367
00:28:55,150 --> 00:28:56,760
Misschien hadden die
anderen wel een Ausweis.

368
00:28:56,760 --> 00:28:58,280
Hoewel die vriend van mijn
vader die zelfde die dat

369
00:28:58,720 --> 00:29:03,480
schilderij heeft gemaakt,
die had ook geen Ausweis.

370
00:29:03,480 --> 00:29:06,760
Maar die deed net of hij
gek was die liep gewoon weg,

371
00:29:06,770 --> 00:29:11,210
beetje achter anderen langs
en die werd niet opgemerkt.

372
00:29:11,210 --> 00:29:22,700
En nog een andere, dat ook van hetzelfde
verhaal, dat was een verzetsman die die

373
00:29:22,700 --> 00:29:29,594
moest zich ook identificeren en die liet
zijn, die had wel een Ausweis en die Duitser

374
00:29:29,595 --> 00:29:33,481
die bekijkt dat, die officier en die pakt
zijn loep en die zegt, ‘Der ist falsch’.

375
00:29:33,482 --> 00:29:38,190
Het was ook een valse Ausweis, hij zat
in het verzet, hij had een valse Ausweis.

376
00:29:38,210 --> 00:29:42,381
Maar die kon zo goed praten, het was
een onderwijzer he, Piet Pietersen.

377
00:29:43,170 --> 00:29:46,280
Zo goed Duits ook dat hij
wist die man te verzwetsen.

378
00:29:46,280 --> 00:29:48,482
Hij zei ik zal je met een
met een valse Ausweis dit

379
00:29:48,590 --> 00:29:52,120
en dat en ik zal tegen je
meerdere zeggen dat en dat.

380
00:29:52,120 --> 00:29:55,980
Toen hebben ze hem laten gaan. Anders was het vast,
dat had hij vast niet overleefd. Had hij vast.

381
00:29:55,980 --> 00:29:58,310
Maar hij heeft zich eruit gebluft?

382
00:29:58,310 --> 00:30:05,946
:Ja die heeft zich eruit gebluft, ja.
Ja, ja, ja, dat verhaal dat hoorde ik.

383
00:30:05,946 --> 00:30:09,859
Maar dat was tijdens die overval
in de kerk van Cornjum dus allemaal.

384
00:30:10,210 --> 00:30:13,932
En die paar dagen dat uw vader weg was, u wist toen
natuurlijk niet dat het maar een paar dagen was.

385
00:30:14,130 --> 00:30:15,540
Nee, nee.

386
00:30:15,540 --> 00:30:16,470
Dat moet toch wel

387
00:30:16,470 --> 00:30:21,442
Ja, ja nou dat was het ook wel. Want ja uiteraard
hadden we een man minder met melken enzo.

388
00:30:21,443 --> 00:30:24,033
We hadden ook wel een paar
arbeiders aan het werk we konden

389
00:30:24,033 --> 00:30:26,790
het werk nog net nakomen, maar
het was wel even extra druk.

390
00:30:26,790 --> 00:30:32,850
En ja mijn vader is ook nog vrijgekomen
mede door bemiddeling van zijn broer, die

391
00:30:32,850 --> 00:30:38,578
hier in Leeuwarden adjunct-directeur van
de van de CCR was, een condensfabriek en

392
00:30:39,540 --> 00:30:45,189
die kon ook heel goed Duits en die was
er ook achteraan gegaan en toen zijn die

393
00:30:46,360 --> 00:30:51,690
boeren mede door zijn bemiddeling weer
vrijgekomen, dat waren er een stuk of acht.

394
00:30:51,690 --> 00:30:52,010
Ja.

395
00:30:52,520 --> 00:30:56,000
En was u toentertijd ook bang dat uw vader
ook echt wat zou overkomen of was dat niet?

396
00:30:56,000 --> 00:31:00,180
Nou, daar heb ik niet zo lang bij stilgestaan,
en na een paar dagen was hij er weer dus ja, ja.

397
00:31:00,180 --> 00:31:06,990
U had dus ook niet veel
tijd om echt angstig te zijn.

398
00:31:07,120 --> 00:31:13,510
Nee we hadden het er ook te druk voor kon je
wel zeggen ja, ja. Dat zijn van die dingen.

399
00:31:13,540 --> 00:31:18,710
Nouja en toen kregen we dus in het
laatst van de oorlog die die paarden

400
00:31:18,710 --> 00:31:26,572
allemaal verplicht gestald in de schuur
en daar kwam die Duitser bij Herr Otter.

401
00:31:26,890 --> 00:31:27,099
Die was ingekwartierd geweest?

402
00:31:27,100 --> 00:31:29,520
Die is bij ons ingekwartierd geweest.

403
00:31:29,520 --> 00:31:33,560
Ik weet achteraf niet precies
meer hoe lang, zeker een

404
00:31:33,560 --> 00:31:35,450
paar weken maar misschien
ook wel een paar maanden.

405
00:31:35,450 --> 00:31:41,390
Zo van ongeveer half januari
tot half maart denk ik.

406
00:31:41,390 --> 00:31:42,360
'45?

407
00:31:42,360 --> 00:31:42,570
45 ja.

408
00:31:42,570 --> 00:31:44,260
Helemaal op het einde?

409
00:31:44,261 --> 00:31:48,521
Ja. Helemaal op het einde ja.

410
00:31:48,521 --> 00:31:54,817
Want voor Friesland hier en Leeuwarden was
het op vijftien april was het afgelopen.

411
00:31:54,817 --> 00:31:58,615
Toen waren de Duitsers weg en
de Canadezen waren in de stad.

412
00:31:59,830 --> 00:32:05,122
En de klokken van alle hoven
begonnen te luiden die zondagmorgen.

413
00:32:05,123 --> 00:32:05,336
Het was een zondagmorgen, weet ik nog.

414
00:32:05,469 --> 00:32:08,491
En dat was heel uitzonderlijk
want die luidden

415
00:32:08,492 --> 00:32:12,705
anders nooit maar het was
het begin van de bevrijding.

416
00:32:12,705 --> 00:32:17,141
Dus wij allemaal 's middags
naar de stad, lopend.

417
00:32:17,142 --> 00:32:25,474
En daar waren allemaal Canadezen met tanks en
andere militaire voertuigen. De Duitsers waren weg.

418
00:32:25,571 --> 00:32:27,380
Dat was een hele opluchting. Ja

419
00:32:27,380 --> 00:32:28,593
Dat kan ik me voorstellen.

420
00:32:28,593 --> 00:32:28,920
Ja. Ja.

421
00:32:32,460 --> 00:32:38,170
En die Herr Otter, waarom werd die
bij u thuis ingekwartierd, weet u dat?

422
00:32:38,170 --> 00:32:42,010
Nou, voor zover ik het begrepen heb
moest ie op die paarden passen.

423
00:32:42,280 --> 00:32:46,080
Die paarden die dus bij
ons in de schuur stonden.

424
00:32:46,080 --> 00:32:48,200
Hebben daar blijkbaar ook een paar weken
of misschien zelfs langer gestaan.

425
00:32:48,200 --> 00:32:51,020
Dat weet ik niet de finesses meer van.

426
00:32:52,310 --> 00:33:02,920
Wat ook nog wel goed is om even te vertellen dat
is dat de veertiende, de dertiende april al, dat

427
00:33:02,920 --> 00:33:08,320
was een vrijdag, begonnen de Duitsers de
startbanen op te blazen, dan wisten ze al dat ze weg

428
00:33:08,320 --> 00:33:12,960
moesten en hadden ze de tactiek van de verschroeide
aarde, alles vernielen voordat ze weggingen.

429
00:33:12,960 --> 00:33:20,070
En ze hadden van die hele grote hangaars
gebouwd met zulke muren, dat leken van buiten

430
00:33:20,070 --> 00:33:24,459
boerderijen maar dat waren dus vliegtuig hangaars
die lieten ze ook allemaal de lucht in vliegen.

431
00:33:24,460 --> 00:33:30,940
En ik weet nog dat ik op die zaterdag,
dat ze de boel ook nog bezig waren met

432
00:33:30,940 --> 00:33:37,060
dingen op te blazen, toen zat ik in de
stal, toen zaten we te melken, en ik weet

433
00:33:37,060 --> 00:33:42,840
nog dat ik onder een koe zat te melken
en dat ik dat er dus op een gegeven

434
00:33:43,010 --> 00:33:46,940
moment zo'n verschrikkelijke knal was dat
ik zat te schudden op mijn melkstoeltje.

435
00:33:46,940 --> 00:33:49,462
En wij naar buiten kijken, en daar
was dus zo'n driehonderd meter,

436
00:33:50,160 --> 00:33:53,730
misschien niet eens, van onze
boerderij vandaan, daar was een

437
00:33:53,730 --> 00:33:58,989
munitiedepot hadden ze in de lucht
laten vliegen ook nog, die Duitsers.

438
00:33:58,990 --> 00:34:04,430
En toen, als gevolg daarvan hadden wij
ramen kapot en op de zuidkant van het

439
00:34:04,430 --> 00:34:07,780
boerderijdak daar waren door de helft
van de dakpannen, die waren niet

440
00:34:07,780 --> 00:34:09,080
kapot, maar wel allemaal op een gegeven
ogenblik de hele boel lag door mekaar.

441
00:34:09,080 --> 00:34:13,810
Dus ik heb de andere dag de
hele morgen op het dak gezeten

442
00:34:13,810 --> 00:34:15,902
om die dakpannen allemaal
weer op z'n plek te leggen.

443
00:34:20,100 --> 00:34:26,490
Maar die Duitser, Herr Otter, die dus
toen, die toen alweer weg was dus, want die

444
00:34:26,490 --> 00:34:32,457
is ook zoals ik zei bij ons geweest van
ik denk van half januari tot half maart,

445
00:34:32,600 --> 00:34:37,945
dat was een hele aardige man, dat was
een gewone militair want ja, die moest

446
00:34:37,945 --> 00:34:44,090
ook he, die moest ook, die was ook, die
was ook in ieder geval boven de zestig.

447
00:34:44,120 --> 00:34:44,620
Zo!

448
00:34:44,620 --> 00:34:48,891
En hij kwam van Köln, of Keulen, en iedere
avond, hij zat gewoon bij ons aan tafel ook 's

449
00:34:48,891 --> 00:34:56,830
avonds, hij at bij ons aan tafel, zat hij lange
brieven te schrijven aan zijn vrouw en dan keken

450
00:34:56,830 --> 00:34:58,280
wij stiekem over zijn schouder en dan stond er
'Mein liebes süsses Weibchens' daarboven haha.

451
00:34:58,280 --> 00:35:05,580
Ja, maar hij deed alles met ons mee.

452
00:35:05,580 --> 00:35:10,420
We zongen vaak thuis, mijn moeder kon piano
spelen, we hadden een piano, we zongen

453
00:35:10,420 --> 00:35:18,150
's avonds vaak, meestal Friese liederen
enzo maar daar deed hij ook wel aan mee.

454
00:35:18,150 --> 00:35:18,550
Ja?

455
00:35:18,550 --> 00:35:21,938
Hij probeerde mee te zingen
tenminste, en hij sliep in een, ja dat

456
00:35:21,938 --> 00:35:25,300
hebben jullie nu niet gezien, bij
die boerderij, maar er is nog een

457
00:35:25,300 --> 00:35:30,840
aparte zolder los van de gewone zolder,
een beetje in het schuur gedeelte.

458
00:35:30,840 --> 00:35:36,510
Dat noemden wij de linnenzolder daar kon je
linnen drogen en daar was een keldertje onder,

459
00:35:37,930 --> 00:35:42,460
en, nouja een keldertje, het was eigenlijk
een waterbak die niet meer gebruikt was en die

460
00:35:42,460 --> 00:35:46,990
leeg was en daar hadden wij fietsen in verborgen
want fietsen moest je ook inleveren in de

461
00:35:46,990 --> 00:35:54,080
oorlog wij hadden een paar goede fietsen dus
die hadden we verstopt en daar kon je alleen

462
00:35:54,080 --> 00:35:58,000
maar bij vanaf die linnenzolder via een luikje
en over dat luikje daar lag een kleed over

463
00:35:58,000 --> 00:36:03,050
en daar stond een ledikant op en daar sliep
die Duitser, maar die wist dat uiteraard niet.

464
00:36:03,050 --> 00:36:04,720
Hij lag vlak boven dat luikje.

465
00:36:04,720 --> 00:36:06,695
Ja, hij paste op onze
fietsen eigenlijk.

466
00:36:06,696 --> 00:36:15,760
Ja, Ja, maar ja dat zijn van die dingen die je
dan maar het was best een aardige man, Herr Otter.

467
00:36:15,760 --> 00:36:18,740
Later heb ik nooit meer wat van
hem gehoord, hij is misschien ook

468
00:36:18,740 --> 00:36:21,260
nog wel gesneuveld op het laatst
van de oorlog, dat kan best.

469
00:36:22,880 --> 00:36:26,810
En ja, ja misschien zijn familie
ook wel in Keulen. Ja. Ja.

470
00:36:27,260 --> 00:36:29,870
Want kunt u beschrijven
hoe hij eruit zag? Of?

471
00:36:29,870 --> 00:36:37,670
Nou het was een beetje een gezette man, ik weet het
niet precies meer, en uiteraard in een uniform.

472
00:36:37,670 --> 00:36:44,920
Maar, ja, ik kan er niet zoveel
van zeggen eigenlijk verder, nee.

473
00:36:44,920 --> 00:36:51,258
Hij had gewerkt, vertelde hij dan wel eens, op een
zuivelfabriek. Dat was het gewone werk geweest.

474
00:36:51,258 --> 00:36:52,829
En hij moest niets van Hitler hebben.

475
00:36:52,830 --> 00:36:54,250
Niets van Hitler hebben?

476
00:36:54,250 --> 00:37:02,140
Nee, en toen hij ons een beetje kon vertrouwen,
dat voelde hij natuurlijk wel, en de politiek

477
00:37:02,140 --> 00:37:07,223
kwam ter sprake en hij had het over Hitler,
dan zei hij der Grossmaul, der Schweinhund.

478
00:37:07,223 --> 00:37:13,500
Aber der Stalin Nou, die
Stalin was ook niet zo best

479
00:37:13,500 --> 00:37:15,932
natuurlijk, maar die had hij
toch nog hoger dan Hitler.

480
00:37:15,932 --> 00:37:16,544
Maar hij moest niets
van Hitler hebben.

481
00:37:18,580 --> 00:37:21,409
Dat durfde hij bij ons wel te zeggen,
maar dat kon hij natuurlijk niet zeggen

482
00:37:21,410 --> 00:37:27,966
in, tegen zijn andere soldaten ofzo
als hij ze niet kon vertrouwen, nee.

483
00:37:27,967 --> 00:37:28,210
Maar, ja.

484
00:37:28,210 --> 00:37:33,653
Maar dan moet hij, moet hij u
ook best wel hebben vertrouwd of

485
00:37:33,750 --> 00:37:34,270
Ja.

486
00:37:34,270 --> 00:37:36,790
Want u had dat natuurlijk ook
weer kunnen doorvertellen.

487
00:37:36,790 --> 00:37:40,456
Ja, ja daarom, daarom zeg ik hij
vertrouwde ons dus wel, dat bleek blijkbaar

488
00:37:40,456 --> 00:37:45,820
wel uit, ja, we spraken ook wel met
hem over de oorlogssituatie en alles.

489
00:37:45,820 --> 00:37:46,810
Ja. Ja.

490
00:37:47,100 --> 00:37:51,180
Want kon u elkaar wel goed verstaan?

491
00:37:51,180 --> 00:37:55,161
Ja dat ging wel, kijk ik
was toen al op de ULO en

492
00:37:55,161 --> 00:37:59,783
daar hadden we een beetje
Duits hadden we wel geleerd.

493
00:38:00,680 --> 00:38:03,010
En mijn zuster had HBS
dus die kon ook wel.

494
00:38:03,010 --> 00:38:06,620
En mijn vader had indertijd
trouwens zelf ook ULO gehad, en

495
00:38:06,620 --> 00:38:10,488
mijn moeder had ook Duits gehad,
dus we konden, dat ging wel ja.

496
00:38:10,488 --> 00:38:10,669
Ja.

497
00:38:11,250 --> 00:38:14,189
En de hele familie dus,
iedereen uit het gezin die

498
00:38:14,189 --> 00:38:16,240
sprak wel met hem of was
dat vooral uw vader of uw.

499
00:38:16,240 --> 00:38:21,680
Ja, ja, iedereen wel als het
zo uitkwam, en Evert ook wel ja.

500
00:38:21,680 --> 00:38:26,810
Evert Smilda he, dat heb ik wel,
daar had je ons adres ook van he.

501
00:38:26,810 --> 00:38:27,720
Ja, kunt u daar nog iets over
vertellen, die was er toen ook?

502
00:38:27,720 --> 00:38:29,500
Ja, ja die was er toen ook. Ja.

503
00:38:29,500 --> 00:38:34,180
En ik kreeg wel eens een beetje de indruk
dat hij Evert niet zo goed vertrouwde.

504
00:38:34,180 --> 00:38:35,320
Ik weet niet waarom.

505
00:38:35,320 --> 00:38:39,629
Kunt u even iets meer vertellen over Evert? Die
was bij u in huis maar was geen familie, toch?

506
00:38:39,910 --> 00:38:45,870
Nee hij was geen familie, het was een zogenaamde
hongerevacué zoals ze dat toen noemden.

507
00:38:45,870 --> 00:38:55,370
Die was met een zending andere kinderen uit
Utrecht gekomen in, dat was, moet, even

508
00:38:55,370 --> 00:39:01,550
kijken, dat was ook begin ‘45 denk ik dat
hij gekomen is toen, toen er eigenlijk in de

509
00:39:01,550 --> 00:39:06,665
steden bijna geen voedsel meer was bij mensen
en dan werden veel meer jonge mensen, ook

510
00:39:06,665 --> 00:39:12,670
wel oudere mensen denk ik, naar Friesland waar
het toch wel wat meer te eten was, gekomen.

511
00:39:12,670 --> 00:39:18,597
En Evert is ook in diezelfde
tijd ongeveer, toen die Duitsers

512
00:39:18,597 --> 00:39:21,540
kwamen, is hij ook ongeveer
om die tijd gekomen denk ik.

513
00:39:21,540 --> 00:39:27,960
Dus ook zo begin januari en die
is tot na de oorlog gebleven,

514
00:39:27,960 --> 00:39:30,779
Evert, die is bij ons een half
jaar ongeveer geweest denk ik.

515
00:39:30,779 --> 00:39:39,400
Weet ik ook niet exact. Ja, maar, ja
dat was ook verder heel plezierig wel.

516
00:39:39,400 --> 00:39:41,139
Want hij was even oud als u of?

517
00:39:41,140 --> 00:39:44,350
Hij was een jaar ouder.
Hij leek jonger trouwens.

518
00:39:44,540 --> 00:39:50,230
Omdat ie, hij was, der Kleine zei, zei
de Duitser dan, maar hij leek jonger.

519
00:39:50,230 --> 00:39:54,847
En dat was in zijn voordeel natuurlijk
want anders zat hij ook in die gevaarlijke

520
00:39:54,848 --> 00:39:59,020
leef…, was hij ook in die gevaarlijke
leeftijd geweest dat hij had moeten werken

521
00:39:59,020 --> 00:40:03,890
voor de Duitsers ofzo zoals veel jongere
mannen die iets ouder waren dan ik.

522
00:40:04,010 --> 00:40:05,720
Want u was toentertijd vijftien.

523
00:40:05,720 --> 00:40:09,399
Ja, ja. Ik was toen vijftien ik werd
toen in maart zestien. Ik was vijftien.

524
00:40:09,580 --> 00:40:11,880
En hij was dus al zestien.

525
00:40:11,880 --> 00:40:16,969
Hij was denk ik zestien al ja. Ja.

526
00:40:16,970 --> 00:40:19,166
En en u zei dat dat Herr Otter hem
niet helemaal leek te vertrouwen?

527
00:40:20,750 --> 00:40:27,890
Ja dat is maar een idee hoor, dat weet ik niet
zeker, maar die indruk kregen we wel eens een beetje.

528
00:40:27,890 --> 00:40:28,309
Hoe dan?

529
00:40:28,309 --> 00:40:30,113
Der Kleine, der Kleine zei ie.

530
00:40:30,113 --> 00:40:34,248
Nou hij vertelde wel eens
dingen, dat hij van zei dat we

531
00:40:34,248 --> 00:40:35,559
niet aan Evert moesten zeggen,
meen ik me te herinneren.

532
00:40:35,560 --> 00:40:38,320
Maar ook daar weet ik
het fijne niet meer van.

533
00:40:38,320 --> 00:40:41,319
U weet niet meer wat
voor dingen dat waren?

534
00:40:41,320 --> 00:40:43,800
Nee, nee. Ja

535
00:40:54,390 --> 00:40:58,220
Kunt, kunt u zich voorstellen waarom
dat zo was? Dat hij misschien..

536
00:40:58,220 --> 00:41:03,180
Nou eigenlijk niet. Maar Evert was
wel veel weg naar het dorp enzo.

537
00:41:03,180 --> 00:41:05,520
Dan was hij misschien bang
dat hij dingen zou vertellen.

538
00:41:05,520 --> 00:41:12,140
Ik was meer thuis want, ik had meestal met
mijn huiswerk ook enzo van de ULO toen nog.

539
00:41:12,620 --> 00:41:15,920
En Evert ja, die had verder niks die
hielp weleens een beetje mee in de

540
00:41:15,920 --> 00:41:21,630
boerderij, ook, maar die was ook veel
meer dan ik in het dorp bij anderen.

541
00:41:21,630 --> 00:41:28,660
Ook bij anderen die ook uit Utrecht waren meegekomen
maar die bij andere mensen waren ondergebracht.

542
00:41:29,460 --> 00:41:36,100
Want de dominee die kwam toen, die regelde
dat, die kwam toen met tussen de tien en

543
00:41:36,100 --> 00:41:41,001
twintig mensen denk ik dan uit Utrecht en
die moesten overal een plaatsje hebben en

544
00:41:41,001 --> 00:41:45,392
toen hebben ze de mensen, de mensen gevraagd
of ze een van die kinderen op wilden nemen.

545
00:41:45,392 --> 00:41:48,910
Wij deden daar ook aan mee. Ja. Ja.

546
00:41:48,910 --> 00:41:51,819
En, en en wist Herr Otter, wist hij wie
Evert was? Dat hij een hongerevacué was?

547
00:41:51,820 --> 00:41:54,290
Ja dat wist hij wel dacht ik.

548
00:41:54,290 --> 00:41:56,880
Dat was echt wel bekend.

549
00:41:58,170 --> 00:41:59,150
Dat denk ik wel, ja.

550
00:41:59,150 --> 00:42:04,590
Maargoed dan was het dus best druk
thuis, want u bent met zijn vieren thuis.

551
00:42:04,590 --> 00:42:05,048
Ja, ja.

552
00:42:05,049 --> 00:42:08,130
En een dienstmeisje erbij,
maar toen was er een

553
00:42:08,180 --> 00:42:11,710
Ja. Nou dat dienstmeisje
was verder niet intern hoor.

554
00:42:11,710 --> 00:42:12,016
Oke.

555
00:42:12,017 --> 00:42:18,229
Nee, dat was, maar die kwam iedere dag
gewoon en die ging 's avonds weer weg. Ja.

556
00:42:18,230 --> 00:42:18,870
Ja maar normaal gesproken was
u dus dan met zijn vieren.

557
00:42:18,870 --> 00:42:18,900
ja.

558
00:42:18,901 --> 00:42:19,190
En nu was u met zijn zessen.

559
00:42:19,190 --> 00:42:20,600
ja. Dat is waar ja.

560
00:42:20,600 --> 00:42:21,750
Eigenlijk onbekende mensen.

561
00:42:21,750 --> 00:42:24,860
Ja ja. Ja. Nou het
was ook wel gezellig.

562
00:42:24,860 --> 00:42:25,150
Ja?

563
00:42:25,150 --> 00:42:29,250
Oh die Duitser dat was
helemaal geen rare man. Ja. Ja.

564
00:42:30,630 --> 00:42:34,000
Maar hij deed dus eigenlijk echt wel
een beetje mee aan het gezinsleven.

565
00:42:34,000 --> 00:42:35,750
Jawel, jawel. Ja.

566
00:42:36,110 --> 00:42:42,300
En heeft u hem dan ook gemist
toen hij wegging? Hoe was dat?

567
00:42:42,300 --> 00:42:47,120
Nou gemist, nou, nou het was
een hele verandering toen

568
00:42:47,120 --> 00:42:52,090
die oorlog afgelopen was,
een hele opluchting ook he.

569
00:42:52,090 --> 00:42:55,797
Dus gemist kan ik eigenlijk ook niet zeggen. Maar
je denkt er nog wel eens een keer aan, een keer.

570
00:42:55,798 --> 00:42:55,882
Ja. Ja.

571
00:42:59,180 --> 00:43:00,660
En uw ouders vonden het ook
wel leuk dat hij er was, of?

572
00:43:00,660 --> 00:43:06,900
Ja, die hadden er ook geen problemen mee.
Nee, je kon ook niet nee zeggen natuurlijk he.

573
00:43:06,900 --> 00:43:11,370
Toen die Duitsers dat, dat werd gewoon
verordonneerd van jullie moeten die paarden

574
00:43:11,370 --> 00:43:15,990
hier hebben en jullie, deze man moet er op
passen en die moeten jullie inkwartieren.

575
00:43:16,280 --> 00:43:20,579
Dus daar kon je niks tegen inbrengen. Maar
gelukkig was dat wel een geschikte man.

576
00:43:20,580 --> 00:43:20,611
Ja.

577
00:43:20,612 --> 00:43:20,770
Die Herr Otter.

578
00:43:20,770 --> 00:43:26,350
Want weet u nog hoe dat is gegaan,
zijn ze, zijn ze bij u aan de

579
00:43:26,350 --> 00:43:29,341
deur gekomen om, om te zeggen dat
er, dat er inkwartiering kwam?

580
00:43:29,530 --> 00:43:34,040
Nee dat weet ik eigenlijk helemaal
niet hoe dat precies begonnen is. Nee.

581
00:43:34,040 --> 00:43:39,450
En of uw ouders er misschien
een vergoeding voor kregen?

582
00:43:39,450 --> 00:43:41,820
Ik dacht het niet nee.

583
00:43:41,820 --> 00:43:42,530
Dat was.

584
00:43:42,530 --> 00:43:44,900
Daar heb ik niks van over gehoord
nee. Ik dacht het niet nee.

585
00:43:44,900 --> 00:43:50,825
Dat was vaak zo dat het wel verplicht was maar
dat mensen er toch wel een kleine vergoeding

586
00:43:50,825 --> 00:43:54,478
voor kregen maar dat is toch een beetje
onduidelijk of dat werd uitbetaald of niet.

587
00:43:54,479 --> 00:43:54,799
Dus.

588
00:43:54,800 --> 00:43:58,640
Ja het was bijvoorbeeld met die radio
zo, die gevorderd werd, dan kreeg je

589
00:43:58,640 --> 00:44:02,960
wel een bewijsje dat ze dat ding vorderden,
maar je kreeg er verder niks voor.

590
00:44:02,960 --> 00:44:05,819
Met de fietsen ook,
kreeg je wel een bewijs.

591
00:44:05,820 --> 00:44:12,114
Ik heb zelf wel weer een beetje ander verhaal
hoor, maar ik had een hele oude fiets die niet

592
00:44:12,114 --> 00:44:17,729
zo goed meer was daar had ik banden opgezet,
van oude waterslangen, zelf gemaakt een beetje.

593
00:44:17,729 --> 00:44:20,490
En, en nouja die fietste
nog net maar meer ook niet.

594
00:44:20,490 --> 00:44:26,982
En daar ging ik dan op naar Huizum, dat was
bij ons vandaan misschien zes, zeven kilometer

595
00:44:26,982 --> 00:44:31,960
en iedereen, of de meesten, kwamen daar op de
fiets en toen was er een keer fietsenvordering.

596
00:44:31,960 --> 00:44:33,847
Dat had je nu en dan.

597
00:44:33,847 --> 00:44:37,730
Ingenomen, en dat die Duitsers zonder
meer je fiets als hij goed genoeg

598
00:44:37,730 --> 00:44:41,670
was meenamen, en daar kreeg je dan een
klein bewijsje van, maar geen geld.

599
00:44:41,670 --> 00:44:45,020
Daar had je dus verder niks aan
he. Zag je nooit iets van terug.

600
00:44:45,020 --> 00:44:50,030
En toen hoorden we op school,
denk er om er is fietsenvordering,

601
00:44:50,530 --> 00:44:53,170
toen we weer naar huis moesten
op een dag herinner ik me.

602
00:44:53,170 --> 00:44:56,450
En een paar vrienden van me
zeiden ‘nou dan fietsen we om’.

603
00:44:56,450 --> 00:44:59,013
Want dat kon ook over Marssum
enzo, dan kon je daar.

604
00:44:59,170 --> 00:45:02,850
Want die fietsenvordering was
bij de overweg van de Schrans.

605
00:45:02,850 --> 00:45:06,723
Daar moest je eigenlijk altijd langs
als je naar Jelsum wilden van Huizum.

606
00:45:06,740 --> 00:45:09,134
Maar je kon ook helemaal
omfietsen over Marssum, dat was

607
00:45:09,134 --> 00:45:10,641
een heel end om maar dat kon
dan, dan kon je het vermijden.

608
00:45:10,641 --> 00:45:16,310
Nou ik zei dat doe ik niet, want die oude fiets
van mij die, die zullen ze wel niet vorderen.

609
00:45:16,310 --> 00:45:25,920
Dus, en toen we daar kwamen, iedereen moest stoppen.
‘Halt, absteigen bitte’. Nou, wij van de fiets.

610
00:45:26,180 --> 00:45:30,317
En die Duitser bekijkt mijn fiets, en
dat was ook zo'n fiets, een bel zat er

611
00:45:30,318 --> 00:45:34,800
niet op, maar dat hoefde ook niet want
die ratelde zo je hoorde hem al aankomen.

612
00:45:34,800 --> 00:45:36,751
Remmen, die rem deed niks maar dat
hoefde ook niet want als je ophield

613
00:45:36,751 --> 00:45:43,600
met trappen want dan stond hij ook
stil, dat was een heel oud ding.

614
00:45:43,860 --> 00:45:47,427
En, nou, maar ik moest wel
afstappen, moest fiets laten zien.

615
00:45:47,428 --> 00:45:51,205
Nou, ik zei ‘hier kunnen Sie nichts
mit’, zei ik tegen die Duitser.

616
00:45:51,206 --> 00:45:52,493
Nou hij bekijken, nee, ‘ab
los, weg’. Doorfietsen.

617
00:45:52,520 --> 00:45:54,190
Toen kon je hem nog houden

618
00:45:54,190 --> 00:45:56,339
Ja. Mijn oude fiets. Dat
herinner ik me ook nog.

619
00:45:56,340 --> 00:46:08,180
Maar u had dus eigenlijk al ruim
voor u Duitse inkwartiering had van

620
00:46:08,180 --> 00:46:14,370
meneer Otter, had u dus wel al, ja,
Duitsers gesproken en een kampement ook.

621
00:46:14,370 --> 00:46:20,280
Ja, ja zoals ik zei als jongens kwamen we
daar wel. Niet veel maar we kwamen er wel ja.

622
00:46:20,280 --> 00:46:25,080
Er waren drie stukken geschut op
afstand van een paar honderd meter

623
00:46:25,080 --> 00:46:28,584
van elkaar die begonnen te ratelen
als er vijandige vliegtuigen waren.

624
00:46:28,584 --> 00:46:29,100
Een heel lawaai was dat dan. Ja.

625
00:46:29,820 --> 00:46:36,950
En was dat dus, want we hebben dus ook Dirk
Oosterbrug gesproken, die had het ook over

626
00:46:36,950 --> 00:46:40,770
een kampement bij hem, bij zijn boerderij in
de buurt, maar dat was een ander neem ik aan.

627
00:46:40,770 --> 00:46:43,160
Ja, dat was wat anders, dat was
een, achter hun boerderij ja.

628
00:46:43,160 --> 00:46:48,989
Ik, ik weet niet of daar ook geschut bij was hoor,
ik dacht het niet, maar dat weet ik niet. Nee.

629
00:46:48,990 --> 00:46:52,082
En kunt u zich nog herinneren,
kunt u zich nog iets

630
00:46:52,082 --> 00:46:55,280
herinneren van die Duitsers die
bij u in het kampement zaten?

631
00:46:55,280 --> 00:46:56,560
Wat voor mensen dat waren?

632
00:46:56,560 --> 00:47:01,750
Nee, dat waren over het algemeen jonge,
nou niet, niet hele jonge mensen dacht ik.

633
00:47:02,330 --> 00:47:08,080
Maar vrij veel die ook al wat ouder
waren misschien ook al vijftig,

634
00:47:08,080 --> 00:47:14,691
zestig die daar, niet allemaal maar
wel jonger dan de heer Otter denk ik.

635
00:47:14,691 --> 00:47:20,550
Weet ik ook niet zo goed meer. En
hoeveel daar waren weet ik ook niet.

636
00:47:20,550 --> 00:47:27,570
Zeker, zeker wel vijftig zestig denk ik, in
dat kampement. Om dat geschut te bedienen dus.

637
00:47:27,570 --> 00:47:28,450
Ja.

638
00:47:28,990 --> 00:47:33,210
Er is ook eens een vliegtuig neergestort eens
een keer bij ons. Een Duits vliegtuig trouwens.

639
00:47:33,210 --> 00:47:42,170
Vlakbij ons. Was er ook een
luchtgevecht en Duitsers. Ja.

640
00:47:42,170 --> 00:47:45,330
En dat kampement was dus daar
sliepen ze en daar aten ze?

641
00:47:45,330 --> 00:47:45,440
Ja.

642
00:47:45,440 --> 00:47:47,230
Dat was allemaal intern daar geregeld?

643
00:47:47,230 --> 00:47:47,420
Ja.

644
00:47:47,420 --> 00:47:49,040
Ze kwamen niet bij u
langs voor eten of.

645
00:47:49,040 --> 00:47:55,882
Nee, nee alleen om drank te brouwen dus, zoals
ik zei. Maar dat mocht ook denk ik niet eens.

646
00:47:55,882 --> 00:47:56,400
Maar dat deden ze
stiekem dan. Ja. Ja. Ja.

647
00:48:00,650 --> 00:48:03,330
En kunt u zich nog herinneren, want u
zegt dat u daar wel eens langs ging,

648
00:48:03,330 --> 00:48:10,250
was dat ook om, waren daar ook laat
ik maar zeggen jonge mannen bij,

649
00:48:10,250 --> 00:48:14,670
misschien vond u het ook spannend of
interessant omdat u zelf jong was of.

650
00:48:14,670 --> 00:48:18,340
Ja zij waren natuurlijk wel ouder dan wij maar ja
wij vonden dat wel interessant natuurlijk. Ja. Ja.

651
00:48:18,340 --> 00:48:23,370
En sprak u dan ook met ze?

652
00:48:23,370 --> 00:48:25,460
Jaaaa, wel eens een
beetje denk ik. Ja. Ja.

653
00:48:25,460 --> 00:48:28,480
Want weet u hoe zij tegen Hitler
aankeken? En tegen de hele.

654
00:48:28,480 --> 00:48:34,810
Nou, zij lieten zich daar ook niet over uit, maar
ik denk dat de meeste mensen van, zeker van de

655
00:48:34,810 --> 00:48:37,940
gewone militairen vooral
naar het eind van de oorlog,

656
00:48:37,940 --> 00:48:41,700
dat ze niet veel met het
hele gedoe ophadden he.

657
00:48:41,700 --> 00:48:46,670
Omdat ze toen ook wel wisten dat ze,
denk ik, dat ze het niet zouden redden.

658
00:48:46,670 --> 00:48:53,120
En dat Hitler, he, eigenlijk er
heel erg tabak aan had Dus dat waren

659
00:48:53,120 --> 00:48:55,500
geen, geen gevaarlijke Duitsers om
het zo maar eens uit te drukken.

660
00:48:55,500 --> 00:48:58,790
Want de gevaarlijke Duitsers?

661
00:48:59,110 --> 00:49:01,420
Dat waren de SS en de SD.

662
00:49:02,120 --> 00:49:03,730
En heeft u daar ook
weleens wat van gemerkt?

663
00:49:03,730 --> 00:49:07,850
Nou, alleen wat ik dus zo pas zei
van die SD die die overval op het,

664
00:49:08,610 --> 00:49:13,270
op het, op de kerk van Cornjum heeft
gedaan, dat was Sicherheitsdienst.

665
00:49:13,270 --> 00:49:19,210
Die was, die zetelde in het dorp
Marrum, achter, achter Stiens nog.

666
00:49:19,210 --> 00:49:19,536
Marrum.

667
00:49:19,537 --> 00:49:20,050
Ja, ja. Ja.

668
00:49:20,050 --> 00:49:25,560
Want weet u waar ze daar, waren zij
ook ingekwartierd? Of zaten ze?

669
00:49:25,560 --> 00:49:28,738
Nee die hadden daar,
ja dat dacht ik niet.

670
00:49:28,739 --> 00:49:33,650
Ik dacht dat die daar, ja misschien ook een kampement
ofzo hadden. Hoe dat precies zat weet ik niet.

671
00:49:34,670 --> 00:49:36,766
Had misschien iets
gevorderd waar ze in zaten.

672
00:49:36,960 --> 00:49:40,620
Zo hadden ze hier in het in Leeuwarden
het huis gevorderd, daar zat de SD ook.

673
00:49:40,620 --> 00:49:44,990
Daar zat de Sicherheitsdienst ook.

674
00:49:44,990 --> 00:49:49,836
En dat waren mensen die altijd op zoek waren
naar verzetsmensen en dat soort dingen.

675
00:49:49,836 --> 00:49:56,080
Want ja dat waren, niet zo best.

676
00:49:56,080 --> 00:49:59,370
Want wat was er precies het verschil met, met
zal maar zeggen de gewone Duitse soldaten.

677
00:49:59,370 --> 00:50:04,500
Was dat dat ze meer
overtuigd waren van?

678
00:50:04,730 --> 00:50:05,740
Ja ook denk ik wel.

679
00:50:05,740 --> 00:50:10,931
Kijk dat, die Sicherheitsdienst was een soort,
een soort militaire politie kun je wel zeggen.

680
00:50:10,932 --> 00:50:12,806
En daar zochten ze
natuurlijk wel mensen voor uit

681
00:50:12,807 --> 00:50:15,030
die, die pro Hitler waren
om het zo maar te zeggen.

682
00:50:15,030 --> 00:50:17,950
Terwijl die anderen van het
leger, ja die moesten allemaal,

683
00:50:17,950 --> 00:50:22,160
die werden opgeroepen als
militairen, militaire dienst.

684
00:50:24,170 --> 00:50:29,060
En hoe werd er bij u thuis over, werd er
wel eens over de Duitsers gesproken, was dat

685
00:50:29,060 --> 00:50:30,398
Ja, dat wel natuurlijk,
over het algemeen, ja.

686
00:50:32,370 --> 00:50:43,650
De politiek en dat soort dingen, en en de vordering,
dat werd wel over gesproken ja. Bij ons thuis.

687
00:50:43,700 --> 00:50:44,190
En hoe dan?

688
00:50:44,190 --> 00:50:46,510
Nou, ja ook hoe eerder
ze weggaan hoe liever.

689
00:50:47,210 --> 00:50:52,819
Dat heeft dus al met al toch
een jaar of vijf geduurd ja.

690
00:50:52,820 --> 00:50:54,710
En waren uw ouders ook
echt anti-Duits of?

691
00:50:54,710 --> 00:51:01,909
Ja, ja nou duidelijk anti-Duits maar maar we zaten
niet in het verzet ofzo mijn vader, nee dat niet.

692
00:51:01,910 --> 00:51:04,019
Kende u nog mensen die
wel in het verzet zaten?

693
00:51:04,020 --> 00:51:07,353
Nou die ene die ik zopas
noemde, Piet Pietersen was dat.

694
00:51:07,354 --> 00:51:13,530
Later nog directeur van een, van de kweekschool
geweest. Maar die was toen onderwijzer in Jelsum.

695
00:51:13,530 --> 00:51:19,310
En die, dat was een, verder, er
zullen er nog wel meer geweest zijn.

696
00:51:19,310 --> 00:51:20,340
Misschien in Jelsum, maar dat
zou ik zo niet weten. Nee. Nee.

697
00:51:20,340 --> 00:51:30,550
En wist u, wist u dat van hem ook al
tijdens de oorlog of is dat iets wat daarna.

698
00:51:30,550 --> 00:51:35,240
Nou misschien hoorde ik het pas toen mijn
moeder en zuster thuiskwamen van die dienst en

699
00:51:35,240 --> 00:51:40,020
dat ze zeiden van Piet Pietersen en die anderen,
nou die zullen het ook wel geweten hebben.

700
00:51:40,020 --> 00:51:40,270
Dat weet ik niet precies. Nee ja.

701
00:51:40,270 --> 00:51:51,300
En heeft u, heeft u tijdens de oorlog
ook iets gemerkt van de jodenvervolging?

702
00:51:51,300 --> 00:51:51,610
Nee, nee.

703
00:51:51,611 --> 00:51:52,060
In Jelsum of.

704
00:51:52,060 --> 00:51:58,530
Nee, daar hebben we, daar hebben wij tijdens
de oorlog eigenlijk we wisten het niet eens.

705
00:51:58,530 --> 00:52:02,870
Bij wijze van spreken. Het werd
natuurlijk allemaal stiekem.

706
00:52:02,870 --> 00:52:13,430
Nou misschien dat
mijn vader niet bekend.

707
00:52:13,430 --> 00:52:18,293
Hooguit was bekend dat ze opgepakt
waren, maar dat ze allemaal vermoord

708
00:52:18,590 --> 00:52:23,125
zijn, dat was toen in, dat werd
toen pas duidelijk na de oorlog.

709
00:52:23,126 --> 00:52:23,390
Toen alles openbaar werd.

710
00:52:23,390 --> 00:52:28,050
En u kende dus eigenlijk ook
niemand die daar mee te maken had.

711
00:52:28,050 --> 00:52:33,610
Nee, nee. Wij hadden ook geen
joodse kennissen. Nee. Nee.

712
00:52:34,650 --> 00:52:39,944
En nog tijdens de oorlog was
u op de hoogte van, van nog

713
00:52:39,945 --> 00:52:45,020
andere gebeurtenissen,
oorlogshandelingen, hoe het verliep?

714
00:52:45,020 --> 00:52:48,115
Nou we hoorden wel eens wat.

715
00:52:48,115 --> 00:52:52,910
In de gewone krant die helemaal
gecontroleerd werd door de Duitsers

716
00:52:52,910 --> 00:52:56,990
stond natuurlijk alleen maar als ze
zelf overwinningen hadden behaald.

717
00:52:56,990 --> 00:52:58,729
En niet als ze verlies hadden geleden.

718
00:52:58,729 --> 00:53:02,530
Maar we hoorden wel eens wat ook
via die Engelse radio vooral.

719
00:53:02,580 --> 00:53:07,080
Radio Oranje, waar we dus toen, toen
we in dat huis woonden wat ik ook

720
00:53:07,080 --> 00:53:11,350
vertelde, in het dorp, toen, naar die
buurvrouw daar gingen we 's avonds

721
00:53:11,350 --> 00:53:14,037
altijd heen om dan stiekem even te
luisteren naar die Engelse zender.

722
00:53:14,920 --> 00:53:17,520
Ja, en zo bleef je dan een
klein beetje, of je hoorde

723
00:53:17,520 --> 00:53:21,130
wel eens wat van anderen die
naar die zender luisterden.

724
00:53:21,330 --> 00:53:25,469
Dus het verloop van de oorlog was wel
een beetje duidelijk natuurlijk. Ja.

725
00:53:27,140 --> 00:53:30,700
Ja dus u wist ook toen, toen
u inkwartiering had, dat was

726
00:53:30,700 --> 00:53:33,951
dus eigenlijk al vrij op het
einde, dat wist u toen ook al?

727
00:53:34,150 --> 00:53:39,139
Ja. Ja. Ja toen wisten wij ook eigenlijk al wel dat
ze het niet meer zouden redden. De Duitsers. Ja.

728
00:53:39,600 --> 00:53:42,190
En dat wist hij zelf ook wel?

729
00:53:42,190 --> 00:53:43,499
Ja dat wist hij zelf
ook vast wel, ja. Ja.

730
00:53:44,740 --> 00:53:49,119
Denkt u dat het, dat u, dat u de
inkwartiering anders had beleefd wanneer

731
00:53:49,120 --> 00:53:53,240
het in een eerdere fase was geweest,
wanneer het nog niet zo duidelijk was.

732
00:53:54,150 --> 00:53:55,320
Nou dat kan ik niet zeggen.

733
00:53:55,320 --> 00:54:03,090
En dat het dan toch meer als een bezetter werd
ervaren, die, ja waarvan het niet duidelijk was

734
00:54:03,090 --> 00:54:09,540
Nou die Duitser hebben we niet, nooit als
zodanig beschouwd. Die Duitser als bezetter.

735
00:54:09,540 --> 00:54:12,390
Wel in zijn algemeenheid
natuurlijk. De Duitse bezetting.

736
00:54:12,390 --> 00:54:17,630
Maar als persoon, nogmaals, het
was best een heel aardige man.

737
00:54:17,690 --> 00:54:21,202
Die zelf ook een hekel aan had dat ie in dienst
moest en dat dat ie daar bij ons moest zijn.

738
00:54:21,202 --> 00:54:22,780
En dat hij niet thuis kon zijn.

739
00:54:22,780 --> 00:54:33,560
Was u daar eigenlijk verbaasd over, dat dat
hij daar dus zelf zo negatief tegenover stond?

740
00:54:34,190 --> 00:54:38,680
Nou ja, ja je had het misschien niet verwacht
maar zoals je net zelf ook al zei het was op het

741
00:54:38,780 --> 00:54:48,400
einde van de oorlog dat ze zelf ook wel in de gaten
hadden dat ze denk ik dat het niet zou lukken.

742
00:54:48,400 --> 00:54:49,807
Dat ja he, dus.

743
00:54:49,808 --> 00:54:51,199
Ja dat hij zich zo duidelijk uitliet dat was
misschien wel een beetje opvallend hoor, ja. Ja.

744
00:54:51,200 --> 00:55:00,590
Heeft heeft, u heeft dus eigenlijk, het was
misschien niet lang, maar u heeft hem een tijdje

745
00:55:05,430 --> 00:55:08,870
in huis gehad, een Duitse soldaat dus eigenlijk
best dichtbij, in het huiselijk leven.

746
00:55:08,870 --> 00:55:09,630
Ja, ja.

747
00:55:11,580 --> 00:55:16,144
Heeft dat nog invloed gehad op hoe u
überhaupt tegen de Duitsers aankeek?

748
00:55:16,270 --> 00:55:20,790
Wel een beetje denk ik, ja, ja.

749
00:55:20,790 --> 00:55:21,670
Hoe dan?

750
00:55:21,670 --> 00:55:25,210
Nou, überhaupt niet negatief, maar
wel tegen, negatief tegen het systeem

751
00:55:25,210 --> 00:55:28,502
natuurlijk, het nazisme en Hitler
en mensen die er achteraan gingen.

752
00:55:28,520 --> 00:55:37,210
Dat dat dat was verschrikkelijk maar nee
als persoon, later zijn ik ook wel eens in

753
00:55:37,210 --> 00:55:41,660
Duitsland geweest, was mensen die van mijn vader
een stier hadden gekocht ofzo in Duitsland.

754
00:55:41,660 --> 00:55:43,761
Zijn we ook nog wel
eens bij mensen geweest.

755
00:55:43,890 --> 00:55:48,266
Dan hadden we helemaal niet het gevoel van
oh die Duitsers, nee. Dat viel wel mee.

756
00:55:48,940 --> 00:55:52,760
Misschien mede dankzij het
feit dat die Herr Otter dus

757
00:55:52,760 --> 00:55:59,900
ook helemaal niet zo'n zo'n,
zo'n nazi was he, die was.

758
00:55:59,900 --> 00:56:01,728
Het was natuurlijk
beetje menselijk gezicht.

759
00:56:01,729 --> 00:56:02,560
Ja, ja. Absoluut. Ja

760
00:56:03,230 --> 00:56:13,900
En wie waren er dan, ik kan me voorstellen
dat dat toch ergens ook een beetje Ik kan me

761
00:56:13,900 --> 00:56:21,140
voorstellen dat dat het ergens ook een beetje
verwarrend is als dus nouja de bezetter, dus de

762
00:56:21,140 --> 00:56:25,550
vijand en dan komt er iemand in huis, wat dichterbij,
en dat is eigenlijk een heel aardig persoon.

763
00:56:28,840 --> 00:56:31,250
Bent u daardoor nog wel
eens gaan nadenken over van

764
00:56:32,720 --> 00:56:33,415
wie waren er dan eigenlijk
schuldig aan de oorlog.

765
00:56:33,720 --> 00:56:37,860
Wie, wie was dan de vijand?

766
00:56:38,050 --> 00:56:39,790
Ja, dat kan ik zo
eigenlijk niet zeggen.

767
00:56:39,790 --> 00:56:45,579
Het was voor ons denk ik wel in
zekere zin een, een verrassing

768
00:56:45,580 --> 00:56:50,790
in de goede zin dat die Duitser
best een aardige man was.

769
00:56:51,410 --> 00:56:57,490
En dat was ook wel dat dat hij dus helemaal
niet achter het systeem van Hitler stond.

770
00:56:57,910 --> 00:57:04,380
Niks van Hitler moest hebben. Nou dat, dat
vonden wij dus ook wel mooi. Dat hij. Verder, ja.

771
00:57:04,380 --> 00:57:11,056
Heeft u, ja, hoe denkt u daar nu over?

772
00:57:11,057 --> 00:57:14,570
Bedoel er waren dus blijkbaar een
heleboel mensen die in dat Duitse leger

773
00:57:14,570 --> 00:57:19,010
zaten die er eigenlijk niet achter
stonden, misschien wel gedwongen werden.

774
00:57:19,010 --> 00:57:20,790
Ja, ja absoluut.

775
00:57:20,790 --> 00:57:23,510
Hoe kon het dan zijn
gebeurd? Hoe, wie was?

776
00:57:23,510 --> 00:57:25,860
Ja, hoe kan het zijn gebeurd.

777
00:57:26,470 --> 00:57:32,860
Ik denk wel dat het een van de oorzaken
is dat dat die oorlog Tweede Wereld

778
00:57:32,860 --> 00:57:37,920
is uitgebroken doordat de Duitsers aan
het eind van de Eerste Wereldoorlog

779
00:57:37,920 --> 00:57:42,090
zoveel concessies hebben moeten
doen, zoveel hebben moeten toegeven.

780
00:57:42,090 --> 00:57:44,982
Ze mochten geen leger meer hebben,
ze mochten, dat is eigenlijk wel

781
00:57:45,060 --> 00:57:51,450
logisch natuurlijk, maar ook ook
veel betalingen verrichten en dat

782
00:57:51,850 --> 00:57:55,550
is wel mede oorzaak is geweest denk
ik dat ze teveel onderdrukt zijn.

783
00:57:55,550 --> 00:58:02,510
Dat hebben ze na de Tweede Wereldo, Tweede
Wereldoorlog ingezien en toen hebben ze

784
00:58:02,570 --> 00:58:08,870
dankzij de Amerikaanse Marshallhulp is toen
Duitsland daar ook weer bovenop geholpen.

785
00:58:09,380 --> 00:58:11,350
Terwijl het bijna
platgebombardeerd was.

786
00:58:11,850 --> 00:58:18,690
En in tegenstelling met wat ze na de
Eerste Wereldoorlog hebben gedaan,

787
00:58:18,690 --> 00:58:21,829
toen hebben ze helemaal de Duitsers
er niet weer bovenop willen helpen.

788
00:58:22,090 --> 00:58:29,983
Ook wel een beetje
begrijpelijk natuurlijk.

789
00:58:29,983 --> 00:58:32,850
Maar dat hebben ze, dat was
toch wel een lering denk ik, na

790
00:58:32,850 --> 00:58:33,685
de Tweede Wereldoorlog moeten
we niet weer hetzelfde krijgen.

791
00:58:34,240 --> 00:58:35,960
Dus, ja.

792
00:58:37,500 --> 00:58:42,670
Maar die frustratie eigenlijk na de Eerste
Wereldoorlog was wel, ja uiteindelijk was

793
00:58:42,670 --> 00:58:44,260
het toch de gewone man die Hitler aan de
macht heeft gebracht in eerste instantie.

794
00:58:44,260 --> 00:58:45,290
Ja. Ja. Ja.

795
00:58:45,290 --> 00:58:52,790
En toen op een gegeven moment
zaten ze in een conflict.

796
00:58:55,220 --> 00:59:01,386
Ja, hoe dat heeft kunnen gebeuren ja dat dat
blijft een beetje een raadsel misschien hoor.

797
00:59:01,386 --> 00:59:01,939
Ik zou het zo ook niet precies weten.

798
00:59:01,940 --> 00:59:06,090
Nee. Nee. Nou het is natuurlijk
ook wel, het is wel ingewikkeld.

799
00:59:09,190 --> 00:59:20,970
Ja, ja dat is vaak afhankelijk van
toevallige omstandigheden misschien ook. Ja.

800
00:59:20,970 --> 00:59:25,490
Hitler zelf is wel eens beweerd,
heeft een haat tegen de joden

801
00:59:25,490 --> 00:59:30,600
gekregen omdat hij werd afgewezen,
want hij schilderde ook, he, Hitler.

802
00:59:30,600 --> 00:59:35,120
En en dat hij door een joodse professor
was afgewezen dat ie niet op een,

803
00:59:35,120 --> 00:59:40,890
op een, verder mocht leren voor,
voor schilderskunst of wat dan maar.

804
00:59:59,360 --> 00:59:59,459
En dat zo, dat verhaal
heb ik wel eens gehoord.

805
00:59:59,460 --> 01:00:02,113
Oh dat is wel. Interessant.
Dat kende ik nog niet.

806
01:00:02,113 --> 01:00:02,856
Ja. Ja. Deel 2

807
01:00:02,856 --> 01:00:06,550
Dus ik herinner me wel, dat is weer iets
anders, dat toen wij in dat huis zaten er

808
01:00:06,551 --> 01:00:12,434
tijdelijk een een aantal Duitsers in het
boerderij in de voorkamer hebben gezeten.

809
01:00:12,435 --> 01:00:12,619
Een week ofzo, ja.

810
01:00:12,620 --> 01:00:13,350
In uw oude boerderij?

811
01:00:13,350 --> 01:00:13,454
Ja.

812
01:00:13,455 --> 01:00:14,220
In uw eigen boerderij?

813
01:00:14,220 --> 01:00:15,690
Ja. Ja.

814
01:00:15,810 --> 01:00:19,530
En dat herinner ik me wel, dat vonden we toen
wel een beetje vervelend want toen kwamen

815
01:00:19,530 --> 01:00:26,486
we er later en toen stonk alles door, ze
rookten nogal wat en stonk alles naar naar rook.

816
01:00:26,487 --> 01:00:31,330
En, maar ik denk dat de tijd
van van de inkwartiering.

817
01:00:33,830 --> 01:00:36,649
Nee toen waren we alweer
op de boerderij denk ik ja.

818
01:00:36,650 --> 01:00:39,140
Want u bent dus voor het eind
van de oorlog weer teruggegaan.

819
01:00:39,140 --> 01:00:41,050
Ja, ja. Ja toch wel.
Ik denk het wel. Ja.

820
01:00:41,050 --> 01:00:45,085
Eigenlijk had ik er eens
iets van op moeten schrijven

821
01:00:45,085 --> 01:00:47,680
want ik weet het allemaal
niet zo precies meer.

822
01:00:47,680 --> 01:00:52,709
Ja maar goed dat is natuurlijk,
u was nog jong dus…

823
01:00:52,710 --> 01:00:53,039
Nee, nee.

824
01:00:53,039 --> 01:00:56,065
En en kunt u zich nog herinneren wat Evert
eigenlijk van die van die Duitser in huis vond?

825
01:00:56,800 --> 01:01:04,420
Nou, ja die vond het ook wel wel ja leuk, dat
weet ik niet maar die. Dat ging wel goed allemaal.

826
01:01:04,420 --> 01:01:05,740
Ja ja.

827
01:01:06,350 --> 01:01:10,130
Want trok u samen veel op? Met Evert.

828
01:01:10,130 --> 01:01:17,020
Niet heel veel omdat ik nog op de ULO was en ik
moest nogal vrij veel huiswerk vooral toen in het

829
01:01:17,020 --> 01:01:19,690
eind van de oorlog want
toen zaten we op een andere

830
01:01:19,690 --> 01:01:21,705
school, er was geen
verwarming, dat was allemaal.

831
01:01:22,510 --> 01:01:29,175
Dan moesten we twee keer per week naar school,
jassen gewoon aanhouden in de winter want de

832
01:01:29,175 --> 01:01:35,490
verwarming was uit en dan kregen we bergen huiswerk
op en nouja daar zat ik thuis heel veel mee.

833
01:01:35,490 --> 01:01:39,610
En Evert ja die had niets te doen die was
lekker vrij om het zo maar te zeggen.

834
01:01:39,610 --> 01:01:46,180
En die is ja die ging dan wel hielp
wel eens wat mee op de boerderij.

835
01:01:46,180 --> 01:01:52,450
En hij ging heel veel het dorp in ook
vooral naar zijn eigen stadsgenoten die

836
01:01:52,450 --> 01:01:56,330
die, waren enkelen bij die hij heel,
een zuster van hem was ook in het begin.

837
01:01:56,330 --> 01:01:59,940
Die was in Jelsum ingekwartierd, niet zo
ver bij ons vandaan, daar kwam hij wel.

838
01:01:59,940 --> 01:02:04,596
En vrienden van hem. Dus we
trokken niet heel veel op nee.

839
01:02:04,597 --> 01:02:07,860
Maar we konden wel goed, ik ben
later ook bij hem uit logeren

840
01:02:07,860 --> 01:02:10,920
geweest toen de oorlog afgelopen
was en hij weer thuis was.

841
01:02:10,930 --> 01:02:16,260
Heel gezellig ook bij hem thuis. Ja, we konden wel
goed maar we trokken niet zoveel met elkaar op.

842
01:02:16,260 --> 01:02:19,076
Nee, nee, maar u had het dus
eigenlijk ook gewoon druk met…

843
01:02:19,076 --> 01:02:20,507
Nee ik had het gewoon te druk.

844
01:02:20,508 --> 01:02:24,039
En waarom ging u maar twee keer in de
week, was dat ook vanwege de oorlog?

845
01:02:24,040 --> 01:02:31,810
Ja, in de oorlog was er dus ze moesten de brandstof
besparen dus de de kachels mochten niet aan.

846
01:02:31,890 --> 01:02:35,363
En nouja dan kon je daar niet een hele
dag zitten, dat was gewoon te koud.

847
01:02:35,610 --> 01:02:41,800
Dan kwamen we in de klas allemaal de
jas gewoon aanhouden en de onderwijzers

848
01:02:41,800 --> 01:02:44,670
ook en die gaven dan ja ze namen werk
in en ze gaven weer nieuw werk op.

849
01:02:44,671 --> 01:02:52,500
En dat was dus in Huizum omdat Huizum
hoorde toen bij Leeuwarderadeel.

850
01:02:52,730 --> 01:02:58,990
En Jelsum en en Cornjum enzo ook.
Twee stukken aan weerskanten.

851
01:02:58,990 --> 01:03:01,849
Later is Huizum bij Leeuwarden
gekomen. Toen nog niet.

852
01:03:01,850 --> 01:03:05,470
Dus wij moesten toen naar
helemaal door de stad.

853
01:03:05,470 --> 01:03:12,553
Ik weet dat ja als jongens we fietsten altijd
en 's middags gingen we ook nog naar huis.

854
01:03:12,554 --> 01:03:15,950
Hadden we anderhalf uur, nouja we fietsten dan
altijd heel hard op die leeftijd doe je dat.

855
01:03:15,950 --> 01:03:23,130
En dan pakten we nog wel eens een vrachtwagen
die van het vliegveld afkwam en die het dan

856
01:03:23,130 --> 01:03:31,658
niet zo hard reed in de bocht en dan waren
wij hard fietsen en dan pakten we de trekker.

857
01:03:31,658 --> 01:03:32,450
Dat was natuurlijk een beetje gevaarlijk
maar. Ja, dat deden we dan ook.

858
01:03:32,450 --> 01:03:32,495
Ja.

859
01:03:32,495 --> 01:03:36,490
En en was dat dat u maar een paar
keer per ja, week naar school hoefde,

860
01:03:36,490 --> 01:03:40,950
was dat alleen het laatste jaar
of was dat bijna de hele oorlog?

861
01:03:41,440 --> 01:03:47,880
Dat was vooral het laatste jaar ja. Wij
zijn op vele verschillende scholen geweest.

862
01:03:48,180 --> 01:03:54,150
Het begon in de Huizumerlaanschool, ik
weet niet hoe die school heette, maar.

863
01:03:54,150 --> 01:03:57,760
Maar die werd dus ook door de
Duitsers gevorderd, daar moesten Duitse

864
01:03:57,760 --> 01:04:01,870
soldaten in en toen zijn we dus naar
een andere school in Huizum geweest.

865
01:04:02,570 --> 01:04:05,530
En later nog een andere.

866
01:04:06,260 --> 01:04:11,954
En de laatste het laatste jaar dat
we ik denk examen in zesenveertig

867
01:04:11,954 --> 01:04:16,910
denk ik, ja, en toen zaten we in
een school in Leeuwarden weer ja.

868
01:04:16,910 --> 01:04:21,520
Vlakbij de gevangenis was dat.
Ja, dus verschillende scholen.

869
01:04:21,880 --> 01:04:25,216
Maar vooral die oorlogswinter dat
we dus niet veel naar school gingen.

870
01:04:25,216 --> 01:04:29,270
Half jaar of misschien een
jaar geduurd dat we weinig

871
01:04:29,270 --> 01:04:33,680
les kregen eigenlijk en
veel huiswerk meekregen, ja.

872
01:04:33,680 --> 01:04:37,070
Wat dat betreft was het dus ook wel
een redelijk uitzonderlijke situatie.

873
01:04:37,070 --> 01:04:37,730
Ja.

874
01:04:37,790 --> 01:04:40,580
Veranderde toch wel
behoorlijk wat door de oorlog.

875
01:04:40,580 --> 01:04:40,810
Ja.

876
01:04:40,810 --> 01:04:47,860
Ja want in '45 kregen de de mensen die
examen moesten doen, of die hoefden geen

877
01:04:47,860 --> 01:04:52,830
examen te doen, die kregen hun diploma
zo, ook al door de oorlogsomstandigheden.

878
01:04:52,830 --> 01:05:01,110
Omdat omdat je alles alles maar in '46 moesten
wij wel examen doen. Ik heb in '46 examen gedaan.

879
01:05:01,530 --> 01:05:03,570
En toen was alles weer bijna normaal.

880
01:05:03,570 --> 01:05:05,861
Misschien een beetje een
verlicht examen, dat zou kunnen,

881
01:05:05,861 --> 01:05:13,390
maar dat was, toen was alles
weer min of meer normaal, ja.

882
01:05:14,220 --> 01:05:14,278
Ja.

883
01:05:14,278 --> 01:05:15,247
Als u nu aan die tijd
terugdenkt of ja, dat jaar,

884
01:05:15,248 --> 01:05:16,000
kunt u zeggen wat het meest
indruk op u heeft gemaakt?

885
01:05:16,360 --> 01:05:23,660
Ja ik denk de avonturen die ik met
mijn vriend had waar ik zopas over

886
01:05:23,660 --> 01:05:27,559
vertelde, bijvoorbeeld die losse flodders
laten springen en dat soort dingen.

887
01:05:27,560 --> 01:05:31,800
En wij waren trouwens als jongens
wat we ook heel veel deden, in

888
01:05:31,800 --> 01:05:36,840
de bomen klimmen en nesten uithalen
van eksters en en roeken enzo.

889
01:05:36,840 --> 01:05:42,262
Of op het dak spreeuwennesten opzoeken en en
ik ik had ook een eierverzameling als jongen.

890
01:05:42,262 --> 01:05:44,810
Van van allerlei
verschillende vogels een ei.

891
01:05:44,810 --> 01:05:52,500
Dus he die kon je dan uitblazen en dan kon
je ze bewaren. Dat dat dat soort dingen wel.

892
01:05:52,500 --> 01:05:55,270
En ja we trokken veel met
andere schooljongens op.

893
01:05:55,270 --> 01:06:01,292
Ik had ook een ook een vriend waar ik
veel mee optrok die die dan gingen wij

894
01:06:01,293 --> 01:06:05,230
op de boerderij verstoppertje spelen
enzo dat was ook altijd mooi natuurlijk.

895
01:06:06,270 --> 01:06:11,150
En in de winter had je een in
in de stal ook een schommel.

896
01:06:11,150 --> 01:06:17,400
Als wij als jongens toen, wij nog niet mee hoefden
te helpen zat je vaak op een schommel in de stal.

897
01:06:17,860 --> 01:06:19,712
Daar was het lekker
warm met al die koeien.

898
01:06:19,680 --> 01:06:20,010
Ja, ja.

899
01:06:20,010 --> 01:06:22,070
He, want ja ja.

900
01:06:22,790 --> 01:06:27,950
Maar wat betreft die oorlogsjaren
dus vooral spannende herinneringen.

901
01:06:27,950 --> 01:06:34,347
Ja, ja dat wel. Ik heb het nooit
als een moeilijke tijd ervaren.

902
01:06:34,348 --> 01:06:35,870
Het was gewoon wat het was wel
avontuurlijk voor ons, ja, ja.

903
01:06:35,870 --> 01:06:42,900
Was het niet ergens van wat u zei we waren
heel opgelucht toen de Duitsers wegwaren?

904
01:06:42,900 --> 01:06:47,860
Nou dat wel, ieder, iedereen was blij
dat merkte je ook aan de mensen he.

905
01:06:48,060 --> 01:06:51,596
Maar was het voor u dus als als
de jonge kwajongen was het niet

906
01:06:51,596 --> 01:06:53,920
ergens ook een beetje jammer dat
die spannende tijd weer voorbij was?

907
01:06:53,920 --> 01:06:56,824
Nou dat kan ik toch eigenlijk
ook weer niet zeggen.

908
01:06:56,860 --> 01:07:02,166
Vlak na de oorlog waren wij als jongens weer eens
in de gelegenheid om eens op dat vliegveld te

909
01:07:02,167 --> 01:07:07,540
te komen en te kijken he, dan kon je daar gewoon
dat was alles de Duitsers waren weg en er was

910
01:07:07,540 --> 01:07:16,220
eerst nog niet zo veel regel in dus nee je kon
daar, je kon daar gingen wij wel eens struinen bij

911
01:07:16,220 --> 01:07:34,300
die die die die boe, die hangaars die opgeblazen
waren dan zag je die brokstukken steen en hout en.

912
01:07:34,300 --> 01:07:35,590
En ja daar vond je dan wel eens wat
onder. Maar ja dat was het zowat.

913
01:07:35,590 --> 01:07:35,642
Ja.

914
01:07:35,643 --> 01:07:39,500
U vertelde net van nou u wist
eigenlijk niet veel van het verzet, u

915
01:07:39,500 --> 01:07:41,500
wist van een persoon op een gegeven
ogenblik dat die bij het verzet zat.

916
01:07:41,501 --> 01:07:46,807
Omgekeerd, mensen die nouja, toch in de
publieke opinie als fout zijn bestempeld.

917
01:07:46,808 --> 01:07:53,140
Kende u bijvoorbeeld mensen die
bij de NSB, lid waren van de NSB?

918
01:07:53,140 --> 01:07:56,500
Nou, in de oorlog weet ik daar
eigenlijk niet van bij ons, nee.

919
01:07:56,500 --> 01:07:59,823
Later hoorde je wel eens van
mensen, oh die was toen NSB'er ofzo.

920
01:08:01,060 --> 01:08:09,870
Nee, nee ik ik ben me dat niet zo bewust dat
we dat toen toen in de oorlog dat al wisten.

921
01:08:09,870 --> 01:08:13,670
Ja je hoorde er wel eens van, dat er mensen
waren die pro-Duits waren, natuurlijk.

922
01:08:13,670 --> 01:08:19,340
Waren er wel, maar nee dat heeft bij mij
toen in ieder geval niet veel indruk gemaakt.

923
01:08:19,340 --> 01:08:23,330
En werd daar over
gesproken thuis, over.

924
01:08:23,330 --> 01:08:27,830
Ja daar werd natuurlijk ook
weleens over gesproken. Ja. Ja.

925
01:08:27,830 --> 01:08:29,224
En hoe ging, hoe

926
01:08:29,224 --> 01:08:36,527
Ja, daar werd natuurlijk wel over
gesproken in de zin van nou dat

927
01:08:36,528 --> 01:08:40,392
is niet zo best dat die mensen
pro-Duits zijn of NSB'er zijn.

928
01:08:40,392 --> 01:08:45,870
En daar waren we het bepaald niet
mee eens uiteraard. Nee. Nee.

929
01:08:50,690 --> 01:08:53,060
En waarom dan niet?

930
01:08:53,060 --> 01:08:57,490
Nou, ja die ideeën van de Duitsers
waren wel een beetje bekend natuurlijk.

931
01:08:57,490 --> 01:09:03,720
Wat ze allemaal wilden en dat
dat Nazisme daar moet je.

932
01:09:03,720 --> 01:09:07,999
En je hoorde vlak na de oorlog vooral
hoorde je wel van van wat er allemaal

933
01:09:08,000 --> 01:09:10,337
voor ergs gebeurd was met mensen
die in in Duitsland omgekomen waren.

934
01:09:10,337 --> 01:09:10,610
En de joden en alles wat daar mee samenhing.
Dus daar moest je niks van hebben.

935
01:09:10,610 --> 01:09:14,970
Nee. Maargoed dat was
eigenlijk erna, na de oorlog.

936
01:09:14,970 --> 01:09:23,226
Ja, ja. In de oorlog zijn we daar
allemaal niet zo erg bewust geweest, nee.

937
01:09:23,950 --> 01:09:29,390
Tenminste ik niet, mijn ouders misschien wel meer,
hoor dat ze er ook niet met ons over spraken.

938
01:09:30,840 --> 01:09:33,700
En werd er dan over gesproken
van waarom die mensen

939
01:09:33,700 --> 01:09:37,650
dan toch lid waren of toch
dat soort dingen deden.

940
01:09:37,760 --> 01:09:45,070
Nouja der, er waren wel enkele mensen die waren
idealist in de zin van, er waren ook mensen bij

941
01:09:45,410 --> 01:09:51,260
van waarvan dan een Friese beweging noemden de
Duitsers die wilden dat wel een beetje bevorderen.

942
01:09:51,680 --> 01:10:00,900
Dat de Friezen, dus er zijn wel eens enkele mensen
naar naar de NSB gegaan denk ik omdat ze dachten

943
01:10:00,900 --> 01:10:06,344
dat het voor het Fries op den duur beter zou
zijn om, bevorderen van de Friese taal enzovoort.

944
01:10:07,080 --> 01:10:10,380
Dat zat er wel wat in
daar zijn achteraf wel wel

945
01:10:10,380 --> 01:10:15,240
mensen die om die reden erbij
waren, uit idealisme dus.

946
01:10:15,610 --> 01:10:24,545
Maar die dat later dus wel in zagen dat
dat dat dat toch fout was.FD: Ja, maar

947
01:10:24,545 --> 01:10:29,040
was dat ik bedoel dat was dus inderdaad
eigenlijk een vrij nouja idealistische

948
01:10:29,040 --> 01:10:35,050
invals, invalshoek, dat was eigenlijk ook
een ideaal dat bij u thuis wel leefde.

949
01:10:35,050 --> 01:10:36,360
Ja dat wel.

950
01:10:36,570 --> 01:10:38,200
maar die koppeling is.

951
01:10:38,200 --> 01:10:44,279
Die koppeling hebben wij wel in de gaten gehad
dat we dat toch niet moesten doen he. Dat.

952
01:10:44,280 --> 01:10:48,160
want waren uw ouders nog op een
andere manier politiek actief?

953
01:10:48,160 --> 01:10:50,920
Nee, eigenlijk niet.

954
01:10:50,920 --> 01:10:55,020
Ik denk dat ze meestal wel
PvdA gestemd zullen hebben,

955
01:10:55,020 --> 01:10:56,800
die richting tenminste, heb
ik zelf eigenlijk ook wel.

956
01:10:56,800 --> 01:10:58,610
Die die kant.

957
01:10:58,940 --> 01:11:08,925
Maar politiek actief, nee,
niet lid van een politieke

958
01:11:08,925 --> 01:11:09,080
vereniJBng ofzo, dat ben
ik zelf trouwens ook niet.

959
01:11:09,080 --> 01:11:09,519
Maar wel actief in de nouja,
Friese, Friese beweging.

960
01:11:09,520 --> 01:11:14,570
Ja, nouja ik stem Fries Nationale
Partij, daar stem ik dus wel.

961
01:11:14,570 --> 01:11:16,755
Ben er geen lid van ben
niet zo politiek ingesteld,

962
01:11:16,755 --> 01:11:23,450
maar ik stem er wel op voor
zover dat dan mogelijk is.

963
01:11:23,450 --> 01:11:24,299
Dat kan natuurlijk alleen bij
gemeenteverkiezingen en provinciale.

964
01:11:24,300 --> 01:11:25,010
Ja.

965
01:11:25,200 --> 01:11:27,999
Maar verder bemoei ik me
niet zoveel met de politiek.

966
01:11:28,000 --> 01:11:31,770
Nee, en uw ouders deden
die dat ze als ze konden.

967
01:11:32,200 --> 01:11:33,420
Die partij was er toen nog niet maar.

968
01:11:33,420 --> 01:11:36,120
Een voorloper misschien?

969
01:11:36,120 --> 01:11:40,422
Ja, nee er was niet een speciaal.

970
01:11:40,422 --> 01:11:50,458
Maar die zoals ik zei ik denk dat die
meestal links gestemd hebben dat wel. PvdA.

971
01:11:49,060 --> 01:11:56,140
En weet u ook wat er is gebeurd met
de mensen die toch bij de NSB zaten?

972
01:11:56,140 --> 01:12:04,150
Ja ik herinner me bijvoorbeeld die
meisjes die met Duitsers gegaan waren.

973
01:12:04,150 --> 01:12:08,120
Die waren er natuurlijk,
altijd, overal, dat gebeurde.

974
01:12:08,120 --> 01:12:15,070
En ik weet nog wel dat mijn zuster toen
zei, en die was drie jaar ouder dan ik.

975
01:12:15,690 --> 01:12:21,280
En die die ging toen ook naar
de stad of dat zal diezelfde

976
01:12:21,280 --> 01:12:24,561
zondag geweest dat alles
klokkenluiden en dat de bevrijding.

977
01:12:25,980 --> 01:12:31,517
En toen werden er meisjes opgepakt die met de
Duitsers waren gegaan en die werden kaal geschoren.

978
01:12:31,517 --> 01:12:33,640
En toen zei mijn zuster ‘ik
ben terug gegaan want zo'n

979
01:12:33,640 --> 01:12:38,542
feest wilde ik niet aan mee
doen’. Dat herinner ik me wel.

980
01:12:38,543 --> 01:12:41,840
Maar he dat dat kon wel verkeerd
zijn maar kon ook best goed zijn.

981
01:12:41,840 --> 01:12:47,680
Je kunt toch ook ook als als meisje verliefd
worden op een Duitse soldaat bij wijze van spreken.

982
01:12:47,680 --> 01:12:51,430
Maar die werden dan allemaal
over een kam geschoren, en

983
01:12:51,430 --> 01:12:56,430
letterlijk geschoren die meisjes
die dat gedaan hadden dus.

984
01:12:56,430 --> 01:12:59,600
Dus dat dat nouja, dat vonden
we dus toch toch te erg he.

985
01:13:01,540 --> 01:13:04,680
Dat vond u in uw gezin, ook uw ouders.

986
01:13:04,680 --> 01:13:09,750
Ja, daar waren we het niet mee eens
want ik weet ook van een van een meisje

987
01:13:09,750 --> 01:13:13,150
die met een Duitser ging, dat was een
dochter van een van onze arbeiders.

988
01:13:13,150 --> 01:13:14,270
Heel leuk meisje.

989
01:13:14,270 --> 01:13:20,594
Die ja, dat was gewoon dat was gewoon
dat was zat wel goed kun je wel zeggen

990
01:13:20,595 --> 01:13:26,150
en die is later ook met die man getrouwd
en dat was allemaal, die is dat dat

991
01:13:26,150 --> 01:13:30,145
lot geloof ik bespaard gebleven ik
weet niet precies van het kaalscheren.

992
01:13:30,145 --> 01:13:34,390
Ik weet de finesses niet meer. Die is later ook
naar Duitsland gegaan en met die man getrouwd.

993
01:13:34,390 --> 01:13:38,060
En dat zal wel meer gebeurd zijn.

994
01:13:38,060 --> 01:13:41,330
Maar dat werd dus eigenlijk
niet als slecht gezien bij u.

995
01:13:41,330 --> 01:13:46,187
Nee, nee dat. Nou in zijn
algemeenheid misschien wel.

996
01:13:46,188 --> 01:13:52,120
Het is ook wel begrijpelijk omdat
de Duitsers toen allemaal als

997
01:13:52,120 --> 01:13:56,910
vijand werden beschouwd maar ja
individueel ligt dat vaak anders.

998
01:13:56,910 --> 01:13:59,690
Dus, ja. Dat zag je ook die Duitser
die bij ons was, Herr Otter.

999
01:13:59,690 --> 01:14:03,170
Dat was eigenlijk een beste man, he.

1000
01:14:03,170 --> 01:14:10,100
Dus dat mag je niet generaliseren
eigenlijk maar dat werd toen wel gedaan ja.

1001
01:14:10,100 --> 01:14:15,106
Ja dus dan hangt het eigenlijk
van de persoon en de relatie

1002
01:14:15,106 --> 01:14:20,180
af die mensen, die mensen met
elkaar aangingen of dat, ja.

1003
01:14:20,180 --> 01:14:28,058
of dat goed of verkeerd was zou je bijna kunnen
zeggen ja.ja.FD: Want waren er ook meisjes of vrouwen

1004
01:14:28,059 --> 01:14:35,085
die die die iets met een Duitser aangingen die
wel als nouja, slecht werden gezien bij u thuis of

1005
01:14:35,086 --> 01:14:40,268
bij u in de omgeving.JB: ja zoveel gevallen weet
ik eigenlijk ook niet hoor maar je hoorde dat dan

1006
01:14:40,268 --> 01:14:45,380
later wel en zoals mijn zuster die zag dat toen
en die zei nou zo'n feest wil ik niet aan meedoen.

1007
01:14:45,380 --> 01:14:51,008
Want het was eigenlijk wel een groot feest toen
de Duitsers weg waren. He dat, iedereen was blij.

1008
01:14:51,009 --> 01:14:54,969
Maar toen deden ze dat en toen
zei ze nou dat vind ik niet goed.

1009
01:14:56,390 --> 01:15:02,170
Want ja ik was, waren er ook misschien vriendinnen
van haar bij want zij was iets ouder dan u.

1010
01:15:02,170 --> 01:15:05,128
Ja, zij was ouder dan ik. Nou
dat weet ik eigenlijk niet.

1011
01:15:05,129 --> 01:15:10,560
Ja zij heeft wel een vriendin gehad weet ik
nog wel waar zij mee op de HBS ging en die die

1012
01:15:10,560 --> 01:15:13,950
stonden bekend als NSB'er, niet die vriendin
maar mensen uit haar klas die ze goed kende.

1013
01:15:13,950 --> 01:15:17,710
Moesten ze moesten ze
dus niks van hebben.

1014
01:15:17,710 --> 01:15:19,510
Daar ging ze niet mee.

1015
01:15:19,510 --> 01:15:22,620
Nee daar ging ze verder niet, nee nee.

1016
01:15:24,970 --> 01:15:29,140
Maar die vriendin zelf was dus
ook NSB, of waren het haar ouders?

1017
01:15:29,140 --> 01:15:32,060
Nou die waren blijkbaar
die ouders, maar die zij

1018
01:15:32,060 --> 01:15:35,360
zelf denk ik ook, meestal
is dat dan zo in een gezin.

1019
01:15:35,360 --> 01:15:38,270
Dus daar herinner ik
mij wel iets van, ja.

1020
01:15:39,830 --> 01:15:46,360
En had u had uw zuster zelf wel
eens contact met Duitse jongens?

1021
01:15:46,360 --> 01:15:48,470
Ik kan me voorstellen
dat dat toch gebeurt?

1022
01:15:48,470 --> 01:15:50,949
Nee nee, nou dat is niet
het geval geweest, nee.

1023
01:15:50,950 --> 01:15:57,500
Denkt u, ja het is dus
niet gebeurd, maar kunt u

1024
01:15:57,500 --> 01:16:00,590
inschatten hoe dat bij u thuis
zou zijn gevallen als dat?

1025
01:16:00,590 --> 01:16:03,170
Nou niet zo gunstig denk ik nee, nee.

1026
01:16:03,170 --> 01:16:04,240
Toch niet?

1027
01:16:04,240 --> 01:16:05,730
Nee, nee vast niet.

1028
01:16:05,730 --> 01:16:09,320
En als het serieus was geweest?

1029
01:16:09,320 --> 01:16:14,130
Nouja dat maakt, dat zou
verschil kunnen maken het is

1030
01:16:14,130 --> 01:16:15,880
nooit gebeurd dus ik kan het
verder ook niet beoordelen.

1031
01:16:15,880 --> 01:16:16,040
Nee.

1032
01:16:16,040 --> 01:16:16,990
Nee.

1033
01:16:19,170 --> 01:16:25,070
En verder, waren er mensen die
om de een of andere reden niet te

1034
01:16:25,070 --> 01:16:28,260
vertrouwen waren in uw omgeving, die
waar u voorzichtig mee moest zijn?

1035
01:16:28,260 --> 01:16:31,500
Ik zou het, ik zou het
eigenlijk niet weten.

1036
01:16:31,500 --> 01:16:36,760
In zijn algemeenheid was men natuurlijk wel
voorzichtig met wat je zei en wat je deed.

1037
01:16:38,360 --> 01:16:41,690
In de oorlog vonden we ook
al allerlei pamfletten.

1038
01:16:41,690 --> 01:16:49,880
De de Amerikanen en Engelsen gooiden pamfletten
uit en die vonden we dan wel eens in de weilanden

1039
01:16:49,880 --> 01:16:57,500
en daar stonden allerlei dingen op, nouja,
dat was propaganda tegen de Duitsers en voor.

1040
01:16:57,500 --> 01:17:00,200
En die mocht je ook niet bewaren.

1041
01:17:00,200 --> 01:17:04,750
Als dat werd werd, als de Duitsers
merkten dat je zoiets, want die

1042
01:17:04,750 --> 01:17:08,660
wisten dat natuurlijk ook dat dat
spul uitgestrooid werd uit vliegtuigen.

1043
01:17:08,660 --> 01:17:12,823
Als mensen aangetroffen werden met zoiets
dan konden ze ook best opgepakt worden.

1044
01:17:12,824 --> 01:17:19,000
Dus dus we hadden wel eens zoiets maar ja,
dat deed je dan ook weer weg. Papieren ja. Ja.

1045
01:17:19,290 --> 01:17:28,640
Maar het was dus het was tijdens
die periode wel duidelijk ja, wie

1046
01:17:28,640 --> 01:17:34,040
er te vertrouwen waren en wie
niet.JB: Ja over het algemeen wel ja.

1047
01:17:34,040 --> 01:17:39,600
En achteraf, waren er nog verrassingen
zal ik maar zeggen, mensen die.

1048
01:17:39,600 --> 01:17:41,730
Nou niet dat ik weet, nee nee.

1049
01:17:44,100 --> 01:17:48,880
En u vertelde nu over die over die meisjes
wat daarmee is gebeurd na de oorlog.

1050
01:17:48,880 --> 01:17:51,830
Weet u ook wat de met de NS,
met de NSB'ers is gebeurd?

1051
01:17:51,880 --> 01:17:58,010
Ja ja die werden ook wel
geïnterneerd noemden ze dat dan.

1052
01:17:58,010 --> 01:18:03,760
Die werden dan ook hebben het vaak
ook nog er zijn wel van enkele mensen

1053
01:18:03,760 --> 01:18:09,070
bekend van namen die we van verre wel
kenden die NSB'er waren, na de oorlog.

1054
01:18:09,070 --> 01:18:15,780
En die dus nog een jaar of langer hebben
vastgezeten. Dat is wel gebeurd ja. Ja.

1055
01:18:15,800 --> 01:18:23,500
En wat vond u daarvan?JB: Ja, aan de ene
kant wel terecht maar ja. Wel terecht.

1056
01:18:25,550 --> 01:18:30,025
Ja, dat denk ik wel ja.

1057
01:18:30,026 --> 01:18:37,850
Ik heb daar niet zo'n duidelijk oordeel over
moet ik zeggen maar het is toch wel ja. Ja.

1058
01:18:38,120 --> 01:18:42,434
En toen ze daarna, daarna zijn ze gewoon weer
teruggekomen, gewoon hier in het dorp komen wonen?

1059
01:18:42,435 --> 01:18:45,210
Werd er toen nog op een bepaalde
manier met hen omgegaan? Merkte, merkte?

1060
01:18:47,310 --> 01:18:52,220
Nou nou dat is later wel afgevlakt
hoor. Dat viel later wel weer mee.

1061
01:18:52,220 --> 01:18:55,670
En da hadden ze in zekere
zin hun straf ook gehad.

1062
01:18:57,880 --> 01:18:59,313
Dus dan werden ze wel
weer opgenomen in de.

1063
01:18:59,790 --> 01:19:02,850
Ja wel weer gewoon opgenomen
in de maatschappij ja, ja.

1064
01:19:03,650 --> 01:19:03,910
En de meisjes die kaalgeschoren waren?

1065
01:19:03,910 --> 01:19:06,039
Uiteindelijk ook wel
weer denk ik. Ja. Ja.

1066
01:19:06,040 --> 01:19:12,030
Maar het duurde wel even.

1067
01:19:12,030 --> 01:19:17,540
Ja dat kan best een half jaar,
jaar hebben geduurd, dat ja.

1068
01:19:21,500 --> 01:19:27,250
Hee en nou, op een gegeven
moment u heeft verteld dat op een

1069
01:19:27,250 --> 01:19:29,154
gegeven moment de oorlog
afgelopen was, op vijftien april.

1070
01:19:29,155 --> 01:19:40,430
Toen toen toen kwamen de Canadezen groot
feest. Kunt u zich nog ja, hoe was dat?

1071
01:19:40,430 --> 01:19:44,032
Was u zei er was
opluchting maar toen was die

1072
01:19:44,032 --> 01:19:46,940
bevrijding, veranderde er
toen ook weer een heleboel of?

1073
01:19:46,940 --> 01:19:53,020
Langzamerhand wel natuurlijk, veranderde alles
weer een beetje ten gunste in de goede zin ja. Ja.

1074
01:19:55,530 --> 01:20:02,390
Maar het duurde wel even voordat alles
weer normaal was natuurlijk. Ja.

1075
01:20:02,390 --> 01:20:04,480
Wat betreft school en.

1076
01:20:04,480 --> 01:20:08,215
Ja dat was vrij gauw
weer normaal school enzo.

1077
01:20:08,215 --> 01:20:13,700
Het was toen de wintertijd was ook over dus
brandstof, was toen op dat moment geen punt.

1078
01:20:13,700 --> 01:20:16,529
Je kon weer gewoon
op school zitten ja.

1079
01:20:16,530 --> 01:20:21,330
En wat wat was er dan wat
langzamer, wat langzamer.

1080
01:20:21,460 --> 01:20:28,690
Nou ja, alles misschien, de hele maatschappij
moest toch wel weer een beetje om wennen.

1081
01:20:28,690 --> 01:20:32,999
Ben me er verder ook niet zo goed van
bewust hoor hoe het allemaal precies liep.

1082
01:20:33,000 --> 01:20:42,380
Nee. Werd er daarna nog, ja werd er
dan in het gezin nog over gesproken?

1083
01:20:42,380 --> 01:20:46,400
Ja, dat wel. Dat wel.

1084
01:20:46,400 --> 01:20:49,340
Dat nouja we hadden een tijd
over nagepraat en wat er gebeurd

1085
01:20:49,340 --> 01:20:52,050
was met bepaalde mensen toen
werd er veel meer bekend.

1086
01:20:52,050 --> 01:20:56,810
De Duitsers hielden alles natuurlijk stil. Zeker
die verkeerde dingen die ze allemaal deden.

1087
01:20:56,810 --> 01:21:05,060
En dat dan kwam er eigenlijk een beerput open
vlak na de oorlog van dat erge wat ze met de

1088
01:21:05,060 --> 01:21:13,170
joden hebben gedaan en met verzetsmensen
enzovoort dat werd toen allemaal veel duidelijker

1089
01:21:13,210 --> 01:21:18,070
voor zover je dat in de oorlog nog niet wist
en in de oorlog wisten we eigenlijk van niks.

1090
01:21:18,070 --> 01:21:22,333
Want kunt u zich dan nog herinneren wanneer
u er dan, wanneer u er wel over hoorde?

1091
01:21:22,333 --> 01:21:23,150
Was dat ook al heel snel?

1092
01:21:23,620 --> 01:21:25,190
Ja, vrij snel na de oorlog.

1093
01:21:27,050 --> 01:21:32,870
De kranten konden ook in iets grotere
dikte verschijnen want ja in de

1094
01:21:32,870 --> 01:21:35,728
oorlog was de krant ook maar een heel
klein blaadje want papier was krap.

1095
01:21:35,729 --> 01:21:36,060
Alles was krap en schaars. Ja.

1096
01:21:36,060 --> 01:21:46,280
kent u ook, kent u ook persoonlijk
mensen die hebben geleden onder de oorlog?

1097
01:21:47,550 --> 01:21:54,200
Nou, ja, personen.

1098
01:21:54,200 --> 01:22:02,060
Nouja ik denk dat ik wel mensen mensen heb
gekend die er onder gebukt zijn gegaan. Ja.

1099
01:22:03,690 --> 01:22:04,349
En op wat voor manier?

1100
01:22:04,350 --> 01:22:05,043
Ja, ik weet er eigenlijk weinig van.

1101
01:22:05,044 --> 01:22:20,480
Kijk mijn vrienden enzo waar ik zopas over
vertelde die zijn meegenomen toen vanuit

1102
01:22:20,480 --> 01:22:27,721
de vanuit de kerk, die waren ietsje ouder
dan ik en die nouja, die hebben er dus wel

1103
01:22:28,450 --> 01:22:35,500
problemen mee gehad uiteraard dat ze zijn
opgepakt en een maand of drie denk ik nog

1104
01:22:38,040 --> 01:22:41,740
wel hebben, voor de Duitsers hebben moeten
werken in Drenthe, loopgraven maken enzo.

1105
01:22:41,740 --> 01:22:48,490
En toen de oorlog over was konden ze naar
huis gaan maar moest, er was ook geen vervoer.

1106
01:22:48,490 --> 01:22:53,704
Geen trein en geen bussen. Dus ze zijn helemaal
lopend uiteindelijk weer naar huis gegaan.

1107
01:22:53,704 --> 01:22:58,929
Dus dat is wel, daar hebben
ze een probleem mee gehad.

1108
01:22:58,930 --> 01:23:04,230
Heeft het nog lang geduurd
voordat ze thuiskwamen?

1109
01:23:04,230 --> 01:23:08,460
Ja, na zoveel dagen of zoveel weken
kwamen ze eindelijk dan weer thuis. Ja ja.

1110
01:23:08,460 --> 01:23:14,690
En kent u ook mensen of in ieder
geval in uw omgeving misschien

1111
01:23:14,690 --> 01:23:17,790
in families dat er ook echt
slachtoffers zijn gevallen, of?

1112
01:23:18,620 --> 01:23:23,860
Niet zozeer in onze familie nee. Zoals
ik zei joodse kennissen hadden we niet.

1113
01:23:23,860 --> 01:23:30,730
En voor zover verzetsmensen, hoorde je achteraf
wel eens die heeft in het verzet gezeten.

1114
01:23:30,770 --> 01:23:35,977
Die ene man die ik noemde, verder weet ik dat verder
niet. En die is er dus goed van weggekomen. Ja.

1115
01:23:35,977 --> 01:23:37,289
Ik zou dat zo verder niet weten nu.

1116
01:23:37,290 --> 01:23:38,608
Want als u er nu op terugkijkt,
wie waren, wie waren

1117
01:23:38,608 --> 01:23:49,550
nou echt de slachtoffers
van de ja van die hele.

1118
01:23:50,790 --> 01:23:55,510
Nouja, de hele bevolking was een beetje slachtoffer
eigenlijk he, door die Duitse bezetting.

1119
01:23:55,510 --> 01:24:02,820
En alles alles was schaars en krap en je kon
kleding. Je had overal bonnen voor he, in die tijd.

1120
01:24:02,820 --> 01:24:09,120
Voor brood en voor. En dan kreeg
je, kreeg je, had je verschil nog.

1121
01:24:09,120 --> 01:24:14,900
Mensen die kantoorwerk deden kregen minder
bonnen dan mensen die lichamelijk werk deden.

1122
01:24:14,900 --> 01:24:19,100
Dan had je zogenaamde bonnen
voor zware arbeid, dus boeren en

1123
01:24:19,100 --> 01:24:21,890
boerenarbeiders die deden over
het algemeen vrij veel zwaar werk.

1124
01:24:21,890 --> 01:24:27,950
Die kregen wat meer bonnen, die bonnen, en als
die bonnen opwaren kon je ook niks meer krijgen.

1125
01:24:27,950 --> 01:24:32,970
Je moest uiteraard wel gewoon betalen maar
je moest die bonnen er ook bij leveren.

1126
01:24:33,240 --> 01:24:38,010
En voor voedsel, en ook voor kleding. Linnen
enzo, had je ook bonnen nodig weet ik nog wel.

1127
01:24:38,011 --> 01:24:43,580
Ja wij hadden daar niet zoveel mee nodig mijn
moeder wel denk ik die moest dat dan wel regelen.

1128
01:24:43,580 --> 01:24:49,180
Maar u heeft zelf geen honger geleden?

1129
01:24:49,180 --> 01:24:50,350
Nee, absoluut niet.

1130
01:24:50,350 --> 01:24:54,850
Kijk als je op een boerderij groot
word. Je hebt melk in overvloed dus.

1131
01:24:55,310 --> 01:24:59,940
En ik weet wel in de oorlog wij
hadden nooit varkens maar je mocht

1132
01:24:59,940 --> 01:25:04,770
in de oorlog een varken hebben,
een huisvarken noemden ze dat dan.

1133
01:25:05,490 --> 01:25:09,570
En dat mocht je dus laten slachten
en zelf dus dat vlees houden.

1134
01:25:09,570 --> 01:25:14,430
Terwijl je verder altijd als
je bijvoorbeeld een koe gekalfd

1135
01:25:14,430 --> 01:25:18,880
had, alles moest opgegeven
worden, geregistreerd worden.

1136
01:25:18,880 --> 01:25:23,430
En je kon niet stiekem een kalf laten slachten
om het zelf op te eten, dat kon zelfs niet.

1137
01:25:23,430 --> 01:25:24,940
Werd allemaal gecontroleerd.

1138
01:25:24,940 --> 01:25:29,010
Als dat kon je alleen doen
in een heel enkel geval dat

1139
01:25:29,260 --> 01:25:32,340
als een koe een tweeling
kreeg, dat gebeurde wel eens.

1140
01:25:32,340 --> 01:25:37,140
Niet vaak maar toch, een keer in de winter kreeg
je vast wel een koe die twee kalveren had.

1141
01:25:37,380 --> 01:25:40,340
Nou dan kon je een kalf
opgeven de ander kon je

1142
01:25:40,340 --> 01:25:42,440
eventueel laten slachten
voor je eigen vleesbehoefte.

1143
01:25:42,750 --> 01:25:48,240
Niet dat wij dat ooit hebben gedaan. Maar we
hadden dus wel een huisvarken, dat mocht dan ook.

1144
01:25:48,240 --> 01:25:48,422
Ja, ja.

1145
01:25:48,423 --> 01:25:48,501
Ja.

1146
01:25:48,501 --> 01:25:49,730
Dus wat dat betreft was
er niet echt schaarste?

1147
01:25:49,730 --> 01:25:58,760
Nee absoluut niet. Nee kijk wij hadden we haalden
nog wel eens wat tarwe uit de uit de bouwhoek.

1148
01:25:58,760 --> 01:26:03,847
We verbouwden zelf geen tarwe we hadden alleen maar
koeien. Maar bij de bouwboeren was er wel tarwe.

1149
01:26:03,940 --> 01:26:08,890
Kon je nog wel eens heen gaan om tarwe
te kopen Dat mocht dan officieel

1150
01:26:08,890 --> 01:26:15,867
ook niet maar die kon je dan zelf
maken en eventueel pap van maken

1151
01:26:15,868 --> 01:26:18,400
of brood van maken en dat kregen
we dan wel eens maar we hebben.

1152
01:26:18,400 --> 01:26:24,990
En bovendien hadden we zelf een tuin met waar we
zelf onze eigen aardappelen en groente verbouwden.

1153
01:26:25,060 --> 01:26:27,700
Dat hadden we wel voor eigen gebruik.

1154
01:26:27,700 --> 01:26:34,500
Dus we hadden gewoon overvloed kun je wel zeggen
wat dat betreft. Nooit geen schaarste. Nee.

1155
01:26:36,150 --> 01:26:38,460
En dat geldt eigenlijk voor
het hele dorp wel hoor.

1156
01:26:38,460 --> 01:26:44,560
Die echte honger enzo dat was alleen
maar in Holland in de grote steden.

1157
01:26:50,780 --> 01:26:52,770
Utrecht en dat soort denk ik.

1158
01:26:52,770 --> 01:26:53,974
Daarom kwamen ze ook
naar u toe.JB: Ja, ja ja.

1159
01:26:53,975 --> 01:26:58,460
En ziet u zelf u uzelf in zekere zin ook
een beetje als slachtoffer van die tijd?

1160
01:26:58,460 --> 01:27:00,745
Nee, alleen door dat vliegveld.

1161
01:27:00,746 --> 01:27:07,669
Daar hadden we veel last van met de boerderij met
boeren enzo omdat die bombardementen er waren.

1162
01:27:07,670 --> 01:27:09,180
Ik zei al van die bomscherven.

1163
01:27:09,180 --> 01:27:13,610
De smid zei weleens jullie komen het
allervaakst bij ons om spul te laten repareren.

1164
01:27:13,610 --> 01:27:17,510
Ja wij hadden heel vaak
bomscherven in het mes.

1165
01:27:17,510 --> 01:27:21,830
En dus in die zin wel en
ook omdat een deel van het

1166
01:27:21,830 --> 01:27:25,600
land, het was een
huurboerderij hoor, geen eigen.

1167
01:27:25,820 --> 01:27:32,090
En het gasthuis waar de boerderij in eigendom
van was, die had meerdere boerderijen

1168
01:27:32,090 --> 01:27:36,750
vlakbij ons ook daar konden we toen land
van overnemen tijdelijk omdat die Duitsers

1169
01:27:36,750 --> 01:27:41,795
ons land voor een groot gedeelte in
beslag hadden genomen voor het vliegveld.

1170
01:27:41,796 --> 01:27:47,490
En dus dus daar had je wel last van,
had vader ook nog problemen mee want dan

1171
01:27:47,490 --> 01:27:53,360
moesten er weer nieuwe dammen worden gemaakt
om om over te komen met paard en wagen.

1172
01:27:53,360 --> 01:27:55,290
En dat deden die Duitsers dan ook wel.

1173
01:27:55,290 --> 01:27:57,300
Hij zei nou ik moet dat stuk
land anders kan ik er niet

1174
01:27:57,300 --> 01:27:59,950
meer komen want ik mag niet
meer over dat land van jullie.

1175
01:27:59,990 --> 01:28:05,990
En dan en dan dan maakten ze grote
dammen voor, dat deden ze dan ook wel.

1176
01:28:05,990 --> 01:28:11,595
Maar nu weet ik wel dat mijn vader mijn
vader een keer op de Bauleitung was waar

1177
01:28:11,595 --> 01:28:17,406
hij toen ook iets had te vragen over in
verband met land of ik weet niet meer wat

1178
01:28:17,407 --> 01:28:29,240
en toen zei die Duitser die daar de leiding
had, ‘und wir haben funf schöne Durchgangen

1179
01:28:29,241 --> 01:28:32,430
gemacht und noch sind Sie nicht zufrieden’.
Mijn vader kon er wel om lachen.

1180
01:28:32,730 --> 01:28:38,340
Maar dat soort dingen was wel lastig dus dan moest
je weer land weer anders indelen en weet ik wat.

1181
01:28:38,130 --> 01:28:38,750
Ja.

1182
01:28:38,860 --> 01:28:43,576
Ja en dat land waar die landmijnen hebben
gegeven dat kon je ook daarna nog niet gebruiken

1183
01:28:43,576 --> 01:28:49,750
want daar moesten de landmijnen eerst uit, daar
kon je niet in komen dat was levensgevaarlijk.

1184
01:28:49,750 --> 01:28:55,250
En ik weet wel dat toen ze zijn daar, ze
hebben blijkbaar later wel kaarten van gehad hoe

1185
01:28:55,250 --> 01:29:00,153
dat precies lag en die zijn er dus na de
oorlog wel weer uitgehaald door speciale mensen

1186
01:29:00,370 --> 01:29:04,915
die daar voor opgeleid waren en toen weet ik
nog wel hebben ze voor alle zekerheid hebben

1187
01:29:04,915 --> 01:29:12,930
we daar een nou een stuk of tien pinken,
dat zijn jonge koeien eigenlijk, hokkelingen

1188
01:29:12,930 --> 01:29:18,590
zeiden we ook wel, hebben we daar een paar weken
in gehad om als er nog een risico zou zijn

1189
01:29:18,590 --> 01:29:22,263
had je liever dat het zo'n beest trof dan dat
het jezelf trof als je het land in moest.

1190
01:29:22,263 --> 01:29:28,282
Maar dat is gelukkig niet gebeurd, het is wel
goed afgelopen. Dat dat herinner ik me ook nog wel.

1191
01:29:28,282 --> 01:29:31,930
En ja dan was dat gras heel
lang geworden kon je haast

1192
01:29:31,930 --> 01:29:36,429
niet meer normaal maaien maar
later kwam dat wel weer goed.

1193
01:29:37,020 --> 01:29:41,520
Maar het had in ieder geval dus wel wat voeten in
de aarde om dat allemaal weer lopend zoals je dat.

1194
01:29:41,520 --> 01:29:52,270
Ja, ja het was voor mijn vader een moeilijke
tijd in de, op de boerderij. Dat wel ja.

1195
01:29:52,270 --> 01:29:54,250
En u vertelde dat u vrij
snel naar de oorlog hoorde

1196
01:29:54,250 --> 01:30:00,000
over het lot van de joden,
die slachtoffer zijn geworden.

1197
01:30:00,000 --> 01:30:00,650
Ja

1198
01:30:01,390 --> 01:30:06,620
Heeft dat nog uw beeld van van van de
Duitsers veranderd? Van die periode?

1199
01:30:06,620 --> 01:30:11,040
Nou het werd er niet beter op natuurlijk,
toen we dat allemaal hoorden.

1200
01:30:12,510 --> 01:30:17,830
En verder ging het leven alweer gauw zijn
gewone gang he dus dan viel dat wel mee. Ja.

1201
01:30:17,830 --> 01:30:21,250
Maar u kreeg dus niet
een hekel aan Duitsers?

1202
01:30:21,250 --> 01:30:23,760
Nee, ik kan het niet zeggen. Nee.

1203
01:30:23,760 --> 01:30:29,420
Misschien mede dankzij die Duitser
die bij ons ingekwartierd was he.

1204
01:30:29,420 --> 01:30:34,170
En er is zoals ik zopas al heb verteld,
wij hebben wel na de oorlog ook wel aan

1205
01:30:34,170 --> 01:30:42,077
Duitsers stieren of koeien verkocht en we
zijn zelfs een keer geweest bij mensen die ja.

1206
01:30:42,880 --> 01:30:46,240
Veel Duitsers vonden het zelf
ook verschrikkelijk dat ze

1207
01:30:46,240 --> 01:30:50,619
in dienst moesten, moesten
ook niets van Hitler hebben.

1208
01:30:50,620 --> 01:30:58,203
Nee. Dus wat dat betreft is het wat genuanceerder
dan dat het allemaal moffen, rotmoffen zijn.

1209
01:30:58,550 --> 01:30:59,850
Ja. Ja.

1210
01:30:59,850 --> 01:31:01,246
Er zijn natuurlijk toch een
heleboel mensen in Nederland die

1211
01:31:01,247 --> 01:31:05,100
zo tegen Duitsers hebben aangekeken
in die tijd in ieder geval.

1212
01:31:05,100 --> 01:31:08,850
Ja ja ja. Ook wel
begrijpelijk aan de ene kant.

1213
01:31:08,850 --> 01:31:16,297
Aan de andere kant kun je die Duitsers
van nu dat niet meer aanrekenen. Ja.

1214
01:31:16,298 --> 01:31:16,380
Tenminste dat vind ik niet.

1215
01:31:16,380 --> 01:31:24,460
Waren er nog mensen in uw omgeving die
echt een hekel aan de Duitsers hadden?

1216
01:31:24,460 --> 01:31:27,950
Nou ja in zijn algemeenheid had
iedereen er toen een hekel aan in

1217
01:31:27,950 --> 01:31:29,280
de oorlog natuurlijk maar verder
viel dat na de oorlog toch wel mee.

1218
01:31:29,280 --> 01:31:29,360
Ja.

1219
01:31:31,990 --> 01:31:38,400
Denkt u dat dat in Friesland
dat de oorlog anders is

1220
01:31:38,400 --> 01:31:41,210
beleefd op een bepaalde manier
dan in de rest van Nederland?

1221
01:31:42,130 --> 01:31:46,950
Dat denk ik wel omdat we hier geen hongersnood
hadden en de rest van Nederland, voor een

1222
01:31:46,950 --> 01:31:55,060
groot deel tenminste, vooral het westen en grote
steden dat daar echt geleden is denk ik he.

1223
01:31:55,060 --> 01:31:55,280
Ja.

1224
01:31:55,280 --> 01:31:57,610
Door de mensen.

1225
01:31:57,720 --> 01:32:09,140
Dat ze bloembollen aten in plaats van andere
en weet ik wat allemaal meer wat ze aten. Ja.

1226
01:32:09,140 --> 01:32:13,411
In Friesland werd er was er toch
niet zo geleden wat dat betreft.

1227
01:32:13,411 --> 01:32:13,540
Nee.

1228
01:32:13,540 --> 01:32:18,010
Dat denk ik niet want zeker op een boerderij
niet, maar ook in zijn algemeenheid

1229
01:32:18,011 --> 01:32:21,269
de dorpen die het van iedereen had
wel kennissen bij een of andere boer

1230
01:32:21,270 --> 01:32:28,160
waar hij soms wel melk kon halen of
anders ander spul wat eetbaar spul.

1231
01:32:28,160 --> 01:32:33,288
En en ja nou de friese steden dat waren ook
maar kleine stadjes dus dat viel we mee gelukkig.

1232
01:32:33,289 --> 01:32:39,760
En Leeuwarden is nooit erg geleden in
die zin niet van hongersnood ofzo, nee.

1233
01:32:39,760 --> 01:32:46,600
En denkt u meer in het algemeen, meer in politieke
zin dat er ja misschien toch wel inderdaad

1234
01:32:46,600 --> 01:32:54,280
door die Friese zaak dat dat toch ook anders
in die periode die periode anders is beleefd?

1235
01:32:54,280 --> 01:32:58,874
Nou misschien wel ietsje
anders maar dat is ook niet

1236
01:32:58,874 --> 01:33:05,900
van zo geweldig grote invloed
geweest denk ik.FD: Nee.

1237
01:33:05,900 --> 01:33:11,430
Wat dat betreft in Friesland, was net zo goed bezet
als de rest. Ja, ja. Natuurlijk, ja ja. Ja. Ja.

1238
01:33:11,430 --> 01:33:20,790
En ja na de oorlog heeft u toen in het
begin kan ik me voorstellen dat u er nog

1239
01:33:20,790 --> 01:33:27,850
wel over sprak in de familie en misschien
ook wel op school en heeft dat nog

1240
01:33:27,850 --> 01:33:34,160
lang, is dat daar ook later nog over
gepraat of was dat toen ook weer voorbij?

1241
01:33:34,160 --> 01:33:40,940
Ja ik denk dat het toch vrij gauw
voorbij was alles ging weer gewoon

1242
01:33:40,940 --> 01:33:47,990
weer normaal, en alles mocht weer
he dat was een hele opluchting.

1243
01:33:47,990 --> 01:33:50,970
Dus ja dat is niet zo lang dacht ik.

1244
01:33:51,520 --> 01:33:56,030
Nouja, alleen dat erge waar we het nog over
gehad hebben dat toen aan het licht kwam wat voor

1245
01:33:56,030 --> 01:34:02,600
gruwelijkheden er allemaal gebeurd zijn in Duitsland
met de jodenvervolging en verzetsmensen vermoord

1246
01:34:02,600 --> 01:34:10,159
en mensen vermoord louter als represailles zoals
Putten bijvoorbeeld toen na een aanslag waar die

1247
01:34:10,160 --> 01:34:16,150
mensen verder niks mee te maken hebben dus dat
was verschrikkelijk he dat zulke dingen gebeurden.

1248
01:34:16,150 --> 01:34:22,319
Maar na de oorlog, ja, dat soort dingen dat
dat dat bleef erg als je dat herinner ik me.

1249
01:34:22,320 --> 01:34:29,560
Aan de andere kant ja werd je weer in beslag
genomen door de gang van zaken in het leven.

1250
01:34:29,560 --> 01:34:36,170
Als u er nu op terugkijkt, het is
natuurlijk al een hele tijd geleden.

1251
01:34:38,750 --> 01:34:42,120
U heeft een boel
meegemaakt in uw leven.

1252
01:34:42,120 --> 01:34:43,814
Heeft het nou een belangrijke rol
gespeeld in uw leven, die tijd?

1253
01:34:44,230 --> 01:34:48,570
Ja in zekere zin wel want ik was
in de puberteit zo ongeveer jong,

1254
01:34:48,570 --> 01:34:53,720
en dan die dingen zijn nogal intensief
wat je op die leeftijd beleefd.

1255
01:34:55,340 --> 01:34:58,280
Ja, dat. Dat zou ik wel zo kunnen zeggen
dat heeft je toch wel een bepaalde.

1256
01:34:58,280 --> 01:35:01,880
Dat heeft wel een bepaalde
invloed gehad natuurlijk.

1257
01:35:03,390 --> 01:35:03,910
En wat dan?

1258
01:35:06,220 --> 01:35:17,720
Nou, dat je, hoe moet ik het zeggen,
dat je door de politiek en alles

1259
01:35:17,720 --> 01:35:25,670
toch in een bepaalde richting wordt
geduwd, door wat je meegemaakt hebt.

1260
01:35:26,990 --> 01:35:29,130
Hoe bedoelt u, politieke richting?

1261
01:35:29,130 --> 01:35:35,300
Nou dat je zeker wist dat je
met de politiek radicalisme dat

1262
01:35:35,300 --> 01:35:44,320
je daarvoor erg voor moest
oppassen in welke richting dan wel.

1263
01:35:44,320 --> 01:35:44,377
Ja.

1264
01:35:44,378 --> 01:35:49,400
Denkt u nu nog anders, ik
bedoel door die periode anders

1265
01:35:49,830 --> 01:35:52,270
aan gaan kijken tegen mensen,
hoe mensen in elkaar zitten?

1266
01:35:52,270 --> 01:36:04,673
Nou ik ik weet het eigenlijk niet. Ja een
mens zit zo ingewikkeld in elkaar natuurlijk.

1267
01:36:04,673 --> 01:36:13,180
He dat dat dat had je toch langzamerhand
toch wel weer genuanceerd allemaal wel. Ja.

1268
01:36:13,180 --> 01:36:22,473
Maar het is niet dat u, meer wantrouwen
heeft gekregen richting mensen of?

1269
01:36:22,510 --> 01:36:29,290
Nouja het zou natuurlijk kunnen
als je het allemaal nagaat dat

1270
01:36:29,420 --> 01:36:36,390
een mens in wezen tot alle ergs
en alle kwaad in staat is he.

1271
01:36:36,990 --> 01:36:44,970
Want je wilt het graag zo zien dat je dat zelf
niet nooit toe zou komen. Dat hoop je ook niet.

1272
01:36:45,410 --> 01:36:47,820
Maar je weet het maar nooit. He.

1273
01:36:51,230 --> 01:36:51,550
Nee.

1274
01:36:51,550 --> 01:36:54,800
He het zit, het kwaad zit in
zekere zin, het goede ook wel,

1275
01:36:54,800 --> 01:36:58,029
maar het kwaad kan ook de
overhand krijgen in de mens he.

1276
01:36:58,030 --> 01:36:58,317
Ja.

1277
01:36:58,317 --> 01:37:07,410
en dan is het beter dat het goede de overhand
krijgt. Maar dat kun je nooit garanderen denk ik.

1278
01:37:07,410 --> 01:37:11,970
Het is dus niet iets wat
in de Duitse aard zit ofzo?

1279
01:37:11,970 --> 01:37:24,087
Nou, Duitsers zijn over het algemeen
wel radicaal natuurlijk. Maar ja.

1280
01:37:24,087 --> 01:37:24,510
Ik denk niet dat je
het zo moet stellen.

1281
01:37:24,510 --> 01:37:33,043
Het is meer algemeen.

1282
01:37:33,044 --> 01:37:42,390
Ik denk het ja. Ja. Ja.

1283
01:37:42,390 --> 01:37:43,083
Praat u er nog Hoe zal ik dat zeggen.

1284
01:37:43,084 --> 01:37:43,553
Houdt u zich nog bezig met herdenkingen
op het moment dat, ja als er.

1285
01:37:43,554 --> 01:37:47,360
Het is natuurlijk al
weer heel lang geleden.

1286
01:37:47,360 --> 01:37:51,570
Ja, nou wij gaan weleens naar, dit
jaar zijn we niet geweest, maar toen

1287
01:37:51,570 --> 01:37:55,229
konden we ook niet, naar de dodenherdenking
bijvoorbeeld op de Prinsentuin

1288
01:37:55,230 --> 01:37:59,300
wat ze hier vier mei altijd hebben,
daar gaan we meestal wel heen.

1289
01:37:59,300 --> 01:38:03,490
Laatste keer zijn we niet geweest
konden we niet. Dat dat dat wel.

1290
01:38:04,200 --> 01:38:10,145
Wat je erover op de radio of tv
van hoort of ziet dan dan horen

1291
01:38:10,145 --> 01:38:13,510
we wel dat wel graag en daar
maken we graag iets van mee ja.

1292
01:38:13,510 --> 01:38:14,450
Ja.

1293
01:38:15,870 --> 01:38:23,338
Bent u door door alle kennis achteraf
hoe er in de loop van de tijd

1294
01:38:23,339 --> 01:38:29,045
tegen die periode aan is gekeken en
ook wat er met de joden is gebeurd.

1295
01:38:29,046 --> 01:38:32,579
Heeft u dat nog aan het denken
gezet over hoe u zelf, in

1296
01:38:32,580 --> 01:38:37,310
ieder geval uw familie er in
die periode in heeft gestaan?

1297
01:38:38,920 --> 01:38:42,880
Nou daar heb ik achteraf nooit
zo erg veel over nagedacht.

1298
01:38:43,230 --> 01:38:48,840
Wij stonden dus meer meer neutraal,
nouja wel anti-Duits maar verder was

1299
01:38:48,840 --> 01:38:52,890
zoals ik zei, politiek hebben we dus
nooit, ons nooit zo erg mee bemoeid.

1300
01:38:53,340 --> 01:38:59,940
En ja. Dat is toch wel zo geweest.

1301
01:39:01,270 --> 01:39:09,621
Ja. Had u achteraf meer kunnen doen of?
Was de situatie daar gewoon niet naar, of?

1302
01:39:10,000 --> 01:39:12,600
Nee de situatie was er ook niet naar.

1303
01:39:12,600 --> 01:39:19,440
Wij zaten op de boerderij ingesloten met het
kamp met een groot prikkeldraadversperring.

1304
01:39:19,520 --> 01:39:23,120
Als wij 's avonds naar huis, je
mocht 's avonds na achten over

1305
01:39:23,120 --> 01:39:26,229
het algemeen mocht je niet eens
weg, mocht je niet op straat.

1306
01:39:26,230 --> 01:39:29,480
Maar soms kon dat dan nog wel als
je bij een vereniging was geloof ik.

1307
01:39:29,480 --> 01:39:34,350
Maar als wij 's avonds naar
weggingen om een uur of zeven als het

1308
01:39:34,350 --> 01:39:37,560
donker werd tenminste in de winter,
dan ging die versperring dicht.

1309
01:39:37,560 --> 01:39:39,485
Dat was op het weggetje
naar de boerderij toe.

1310
01:39:39,486 --> 01:39:47,376
Dat heb ik niet eerder verteld geloof ik maar dat
kampement van de Duitsers dat over de weg aan de

1311
01:39:47,377 --> 01:39:49,640
andere kant was, aan de
noordkant van de boerderij,

1312
01:39:50,490 --> 01:39:52,450
was land van onze buurman
en daar zaten ze toen.

1313
01:39:52,450 --> 01:39:56,390
Daar omheen was een hele brede
prikkeldraadversperring.

1314
01:39:56,420 --> 01:40:01,500
Die liep om om dat kampement heen maar
ook om onze boerderij heen helemaal.

1315
01:40:01,500 --> 01:40:05,300
En op het weggetje kon je er
wel door maar dat was zo'n grote

1316
01:40:05,300 --> 01:40:12,832
stikkelbar noemden we dat dan, zo'n
geval van prikkeldraad dat kon je

1317
01:40:12,832 --> 01:40:16,225
dan aan de kant schuiven met 1 of
twee mensen en dan kon je er langs.

1318
01:40:17,330 --> 01:40:23,030
En daar stond 's avonds altijd een
Duitse wacht bij dus we stonden.

1319
01:40:23,030 --> 01:40:26,450
En als je dan als als ik
dan weg moest wisten ze dat

1320
01:40:26,450 --> 01:40:31,654
meestal wel en als je dan ze
zagen ‘Wer da?’ Wie is dat?

1321
01:40:31,655 --> 01:40:37,950
Nou der Bauer, en dan
mocht je er wel langs.

1322
01:40:37,950 --> 01:40:40,130
Maar we zaten dus gewoon
ingesloten tegelijk met de Duitsers.

1323
01:40:40,130 --> 01:40:43,490
Ja. Want waarom was die
boerderij daar dan ook bij?

1324
01:40:43,490 --> 01:40:46,600
Ja die was daar bij bij dat
prikkeldraad allemaal ook om

1325
01:40:46,750 --> 01:40:50,790
met flinke ruimte om de boerderij
mee en aan de achterkant.

1326
01:40:50,790 --> 01:40:51,780
weet u ook waarom?

1327
01:40:52,290 --> 01:40:58,048
Ja omdat ze toch wel bang waren zeker van
van ja er was ook heel moeilijk om dat

1328
01:40:58,048 --> 01:41:01,038
eigenlijk het terrein alleen af te
scheiden, zo dicht lag de boerderij er bij.

1329
01:41:01,038 --> 01:41:05,170
Dus toen hebben ze dat
in een keer ingesloten.

1330
01:41:05,170 --> 01:41:11,490
Er zat op het hoek van het erf zat zelfs
een schietstellinkje waar ze in tijd van

1331
01:41:11,490 --> 01:41:17,380
nood zelfs als er oorlog zou komen, echt
zouden moeten vechten om het vliegveld

1332
01:41:17,430 --> 01:41:24,110
dan konden ze zich daar legeren en met
met schietenopeningen er in, zulk soort.

1333
01:41:24,110 --> 01:41:27,680
Dat is gelukkig nooit gebeurd want dan
was de boerderij er ook aan gegaan.

1334
01:41:27,680 --> 01:41:29,260
Ja, dan kwam het wel heel dichtbij.

1335
01:41:29,260 --> 01:41:34,239
Ja, ja ja ja. Nou we zaten wel
ingesloten dus met die Duitsers. Ja. Ja.

1336
01:41:34,240 --> 01:41:42,080
Ik heb nog een paar laatste
vragen ik ben bijna er doorheen.

1337
01:41:42,080 --> 01:41:42,870
Oh.

1338
01:41:42,870 --> 01:41:45,880
en dat gaat eigenlijk
over na de oorlog.

1339
01:41:48,210 --> 01:41:52,790
Er zijn natuurlijk in de loop van de tijd
nou behoorlijk toch wel veel ook publieke

1340
01:41:52,790 --> 01:41:57,260
discussies geweest over onderwerpen die
die met die oorlog te maken hadden.

1341
01:41:59,260 --> 01:42:01,410
Bijvoorbeeld de drie van Breda.

1342
01:42:01,410 --> 01:42:02,550
Ja ja.

1343
01:42:02,550 --> 01:42:04,330
Kunt u zich daar nog
wat van herinneren?

1344
01:42:04,330 --> 01:42:12,080
Ik herinner me wel dat daar een discussie
over was. Dat die dat die zo maar ja.

1345
01:42:12,080 --> 01:42:13,140
Weet u nog wat u daar zelf van vond?

1346
01:42:13,140 --> 01:42:14,050
Ja ik weet het eigenlijk niet zo
precies meer hoor hoe het was.

1347
01:42:14,050 --> 01:42:23,370
Ik denk die mensen zullen wel wel vast moeten
blijven omdat ze hele erge dingen hebben gedaan.

1348
01:42:23,370 --> 01:42:26,260
En verder weet ik er
ook het fijne niet van.

1349
01:42:26,260 --> 01:42:26,908
Nee, nee.

1350
01:42:26,908 --> 01:42:31,726
En er was natuurlijk discussie omdat er toen
sprake van was dat zij eerder vrij zouden komen.

1351
01:42:31,900 --> 01:42:37,920
En daar was u het dus niet mee
eens?JB: nee ik denk het niet nee. Nee.

1352
01:42:37,920 --> 01:42:46,640
Ben me er helemaal niet zo goed meer van bewust
hoe dat. Het is ook al wel weer lang geleden.

1353
01:42:46,640 --> 01:42:47,430
Ja, ja ja.

1354
01:42:47,430 --> 01:42:49,990
Daar was natuurlijk discussie over.

1355
01:42:50,460 --> 01:42:54,220
En nu meer recent, ik weet
niet of u daar over hebt

1356
01:42:54,220 --> 01:42:57,300
gehoord maar operazanger
Johan Heesters, het optreden.

1357
01:42:57,360 --> 01:42:59,770
Ja heb ik iets van gelezen ja.

1358
01:42:59,770 --> 01:43:06,400
Ja, dat speelde nou geloof vorig jaar, of in dit
jaar, dat hij in Nederland weer ging optreden.

1359
01:43:06,820 --> 01:43:11,880
En daar is sowieso in de loop van de tijd
vaker discussie geweest over zijn rol.

1360
01:43:11,880 --> 01:43:17,620
Weet u daar nog iets van?JB: Nou ik
weet daar verder niet zo veel van.

1361
01:43:17,830 --> 01:43:22,200
Ik vind dat moeten ze het maar
eens laten rusten dacht ik zo.

1362
01:43:22,270 --> 01:43:25,080
Maar inderdaad die was ook
pro Duits he. Heesters, ja.

1363
01:43:25,081 --> 01:43:30,820
Nou hij heeft in ieder geval in Duitsland
is hij blijven optreden ondanks.

1364
01:43:30,820 --> 01:43:37,920
Ik vind dat je dat maar eens
een keer moet laten rusten.

1365
01:43:37,920 --> 01:43:39,875
Dat hij wel in Nederland
zou mogen optreden.

1366
01:43:39,875 --> 01:43:42,230
Ja ik zou daar persoonlijk
geen bezwaar tegen hebben.

1367
01:43:42,230 --> 01:43:55,339
Want omdat het al zo lang geleden
is?JB: Ja ook dat denk ik.

1368
01:43:55,340 --> 01:43:59,040
Want u ja, hebt u meer
discussies over of je überhaupt

1369
01:43:59,040 --> 01:44:02,750
carrière mocht maken in Duitsland
of tijdens de Duitse regime.

1370
01:44:02,750 --> 01:44:02,918
Ja, ja ja.

1371
01:44:02,918 --> 01:44:10,840
Ik heb daar niet zo'n duidelijke
mening over eerlijk gezegd maar ik ik

1372
01:44:10,840 --> 01:44:17,110
ja in zijn algemeenheid zeg ik ook
je moet het ook een keer laten rusten.

1373
01:44:21,610 --> 01:44:29,062
Nog als laatste, u had het al over NSB'ers,
maar natuurlijk de meeste mensen die

1374
01:44:29,063 --> 01:44:34,850
hebben op een gegeven moment ook kinderen
gekregen, NSB kinderen worden ze wel genoemd

1375
01:44:34,850 --> 01:44:38,950
en die eigenlijk zeker in de laatste paar
jaar zijn er steeds meer verhalen bijgekomen

1376
01:44:38,950 --> 01:44:43,290
over dat ze toch wel heel erg hebben
geleden onder, het verleden van hun ouders.

1377
01:44:43,900 --> 01:44:51,010
Is zelfs een soort van slachtofferstichting
opgezet voor voor hun. Wat vindt u daarvan?

1378
01:44:51,010 --> 01:44:56,960
Nou ik vind het heel erg dat ze
het die kinderen aanrekenen als

1379
01:44:56,960 --> 01:45:00,951
hun ouders eventueel bij de NSB
zijn geweest of wat dan ook.

1380
01:45:00,951 --> 01:45:02,400
Dat moet je die kinderen
niet aanrekenen. Nee.

1381
01:45:02,400 --> 01:45:06,950
Kunt u zich zelf nog herinneren
dat er kinderen bij u in de

1382
01:45:06,950 --> 01:45:10,609
omgeving of in het dorp ook
kinderen van NSB'ers waren of dat er?

1383
01:45:10,610 --> 01:45:13,250
Nou ik weet het niet zo precies.

1384
01:45:13,250 --> 01:45:22,960
Ik heb weleens een geval gehoord maar ja
daar werd dacht ik in onze omgeving niet

1385
01:45:22,960 --> 01:45:27,500
zo… ongeveer over gedacht zoals ik nu zeg,
je moet het de kinderen niet aanrekenen.

1386
01:45:28,720 --> 01:45:35,510
Gek ook. Nouja ik heb natuurlijk met meer
mensen over en eigenlijk zegt iedereen dat.

1387
01:45:37,880 --> 01:45:38,566
En toch hebben die kinderen dat
heel erg zo ervaren dat ze geïsoleerd

1388
01:45:38,567 --> 01:45:45,690
waren, toch ongelooflijk dat, dat
het toch gebeurt uiteindelijk.

1389
01:45:45,690 --> 01:45:49,990
Ja, ja ja.

1390
01:45:49,990 --> 01:45:52,770
En hun ouders zelf, dus
de mensen die NSB'ers zijn

1391
01:45:52,770 --> 01:45:57,040
geweest, hoe vind u dat daar
nu mee om moet worden gegaan?

1392
01:45:57,040 --> 01:45:58,279
Nou ik denk dat je dat ook eens
een keer moet laten rusten.

1393
01:45:58,280 --> 01:46:06,940
Ja. Het is al zo lang geleden.JB: Ja, ja
ja. Ok, ik ik ben er doorheen qua vragen.

1394
01:46:07,730 --> 01:46:14,849
Ik weet niet of er dingen zijn die u nog zelf,
die ik, waar ik niet aan gedacht heb maar die

1395
01:46:14,850 --> 01:46:18,730
u nog wilt vertellen, of dat er nog herinneringen
zijn waarvan u denkt dat is interessant?

1396
01:46:18,730 --> 01:46:26,220
De meeste dingen zijn ondertussen al een
beetje naar boven gekomen, heb ik al verteld.

1397
01:46:26,220 --> 01:46:32,260
Enkele dingen die ik misschien eerder niet verteld
had. En dat is het dan wel zo ongeveer denk ik.

1398
01:46:32,260 --> 01:46:33,160
Ja.