1
00:00:17,780 --> 00:00:20,370
U heeft uw hele leven gerookt

2
00:00:20,370 --> 00:00:26,000
Ja, ik ben begonnen toen we
getorpedeerd werden op dertien juni.

3
00:00:26,690 --> 00:00:33,140
En toen, ja, toen bleven we
drijven en moesten we wachten op

4
00:00:33,140 --> 00:00:37,620
aflossen op de sleepboot die
ons naar binnen moest brengen.

5
00:00:37,620 --> 00:00:45,860
En, ja, dan lig je te wachten of er wat gebeurt
hè. Dan wordt je zenuwachtig en ga je roken

6
00:00:45,860 --> 00:00:47,550
En toen is het nooit meer gestopt

7
00:00:47,550 --> 00:00:48,360
Nee

8
00:00:49,480 --> 00:00:50,690
Ook niet na de oorlog

9
00:00:50,690 --> 00:00:56,350
Oh nee. Nee nee. Ik ben wel gestopt
met zware shag, maar [lacht]

10
00:00:56,790 --> 00:01:02,220
En wat deden mannen aan boord nog meer
om hun zenuwen in bedwang te houden

11
00:01:02,220 --> 00:01:02,840
Meestal roken

12
00:01:02,840 --> 00:01:03,880
Meestal roken

13
00:01:03,880 --> 00:01:06,420
Ja, wat kan je anders doen

14
00:01:06,610 --> 00:01:07,140
Drinken

15
00:01:07,140 --> 00:01:11,240
Ja, maar dan als je suf bent
dan is het ook niet goed hè

16
00:01:11,240 --> 00:01:11,770
Nee

17
00:01:11,770 --> 00:01:21,060
Nee. We dronken wel als we aan de wal waren,
dan Maar aan boord dat kan je niet doen

18
00:01:21,060 --> 00:01:21,920
Waarom niet

19
00:01:21,920 --> 00:01:25,440
Nee. Nee, dat is niet mogelijk

20
00:01:25,440 --> 00:01:26,990
Maar waarom niet

21
00:01:31,890 --> 00:01:34,510
Nou ja, als je half onder
invloed bent en er gaat een

22
00:01:34,510 --> 00:01:39,830
alarmbel, ja, dan ben je
niet volledig beschikbaar

23
00:01:39,830 --> 00:01:40,610
Nee goed. Ja

24
00:01:40,670 --> 00:01:42,435
Nee, dat kon je niet doen.

25
00:01:42,435 --> 00:01:45,472
Ja, we dronken wel en
borreltje voor het eten ofzo,

26
00:01:46,120 --> 00:01:52,000
maar echt om ons half lijp
te.. nee, dat was er niet bij

27
00:01:52,000 --> 00:01:54,370
Maar dat deed u wel
als u ging passagieren

28
00:01:54,370 --> 00:01:57,450
Ja, aan de wal dan was je vrij

29
00:01:58,360 --> 00:01:58,610
Ja

30
00:02:00,070 --> 00:02:01,460
Dan was er geen beletsel

31
00:02:02,090 --> 00:02:06,010
Maar bent u in de oorlog meer
gaan drinken dan voor de oorlog

32
00:02:06,010 --> 00:02:08,510
Voor de oorlog dronk
ik nog helemaal niet

33
00:02:08,750 --> 00:02:08,940
Nee

34
00:02:08,940 --> 00:02:13,126
Nee, wat was ik? Negentien.

35
00:02:13,127 --> 00:02:19,030
Af en toe dronk je eens een biertje, maar voor..ehh,
je had er het geld niet voor om te gaan drinken

36
00:02:19,030 --> 00:02:23,130
Nee. Maar alcohol was er bij u
thuis ook niet, dat er iedere

37
00:02:23,130 --> 00:02:31,110
Nee..nee.. ja, mijn vader die dronk zijn borreltje
voor het eten, maar verder ook niet hoor.

38
00:02:31,110 --> 00:02:36,670
Nee.. dat was niet gedaan

39
00:02:36,670 --> 00:02:38,490
Welk beroep oefende uw vader uit

40
00:02:38,490 --> 00:02:46,300
Mijn vader was onderwijzer van de
NIS, de Nederlands-Indische School.

41
00:02:47,400 --> 00:02:54,640
Dat was een school speciaal voor dus
de allochtonen hè. De autochtonen

42
00:02:54,640 --> 00:02:55,670
In Nederlands-Indië

43
00:02:55,670 --> 00:03:07,160
Ja. Ja, daar gaf hij les aan alleen dus de
oorspronkelijke bewoners. Wij mochten niet op die school

44
00:03:07,510 --> 00:03:07,920
Nee

45
00:03:07,920 --> 00:03:10,860
Nee, dat was alleen voor
de oorspronkelijke bewoners.

46
00:03:10,860 --> 00:03:15,663
Die mochten wel bij ons op de openbare
school komen, maar wij mochten daar niet.

47
00:03:15,664 --> 00:03:21,750
Want wij woonden in Kuningan
en toen werd ik zes jaar, dus

48
00:03:21,750 --> 00:03:30,038
toen moest ik naar school,
maar het was er niet bij hoor.

49
00:03:30,039 --> 00:03:30,294
Ik mocht niet naar de
school van mijn vader.

50
00:03:30,294 --> 00:03:33,660
Mijn vader moest overgeplaatst
worden, opdat ik naar school kon

51
00:03:33,660 --> 00:03:36,480
Oh, daar was geen andere
school waar u eerst woonde

52
00:03:36,480 --> 00:03:38,320
Nee nee, dat was hoog in de bergen.

53
00:03:38,321 --> 00:03:48,092
Nee, dat was boven in de bergen, bijna zowat
de enigste Nederlanders die daar woonden dus.

54
00:03:48,092 --> 00:03:57,223
Ja, nog een planter geloof ik ofzo,
maar wij hadden daar niet veel kennissen.

55
00:03:57,224 --> 00:04:03,030
Nou, dan gingen mijn vader en moeder dan naar
beneden naar Semarang eens in de maand ofzo.

56
00:04:03,590 --> 00:04:08,570
Gingen ze dus effe naar de
soos. Maar verder was er niets

57
00:04:08,570 --> 00:04:13,100
En waar bent u toen heen
verhuisd toen u zes werd

58
00:04:13,100 --> 00:04:13,700
Huh

59
00:04:13,700 --> 00:04:15,340
Waar bent u toen heen verhuisd

60
00:04:15,340 --> 00:04:21,680
Toen zijn we naar Tasikmalaya gegaan, waar mijn
vader dus schoolde en daar was een openbare school.

61
00:04:23,760 --> 00:04:29,050
En dus hebben we daar, ehh, ja, in Indië
was de lagere school was zeven klassen

62
00:04:29,050 --> 00:04:34,940
hè. Hier in Holland was het zes, maar
in Indië was het zeven, omdat, ja, bij

63
00:04:34,940 --> 00:04:45,590
te spijkeren in de taal eerst hè. Nou
ja, dan na Tasikmalaya zijn we met

64
00:04:45,590 --> 00:04:53,020
verlof gegaan, mijn vader, hèhè, de
winter van ’29, de strengste winter ooit.

65
00:04:53,020 --> 00:04:54,430
God!

66
00:04:54,730 --> 00:04:59,710
Daar kwamen wij uit Indië met
onze Indische winterkleren

67
00:04:59,710 --> 00:05:03,220
die nog dunner waren dan
de Nederlandse zomerkleren.

68
00:05:04,400 --> 00:05:07,140
Ja, dat was niets

69
00:05:08,090 --> 00:05:10,950
U heeft het koud gehad toen

70
00:05:11,000 --> 00:05:13,670
Nou! In het begin wel ja.

71
00:05:13,670 --> 00:05:16,320
Mijn broer, mijn zussen en
ik, we lagen in één bed te

72
00:05:16,320 --> 00:05:18,290
rillen als aapjes bij mekaar
om het warm te krijgen.

73
00:05:18,290 --> 00:05:23,030
Ja, want er was geen centrale
verwarming nog toen, hè,

74
00:05:23,030 --> 00:05:27,350
er was alleen de kachel
beneden en de ijskast boven

75
00:05:27,560 --> 00:05:33,980
Hadden jullie een huis
gehuurd voor het verlof

76
00:05:33,980 --> 00:05:39,400
Ja, een gemeubileerd huis hadden we
gehuurd in Nijmegen, Graafseweg 82

77
00:05:39,400 --> 00:05:43,280
En hoe lang duurde dat verlof

78
00:05:43,280 --> 00:05:44,720
Zes maanden

79
00:05:44,730 --> 00:05:46,210
Dus u ging hier ook weer naar school

80
00:05:46,970 --> 00:05:48,840
Ja, dan ging ik hier weer naar school

81
00:05:48,840 --> 00:05:52,460
En was het verschil nu met de school
hier en de school in Nederlands-Indië

82
00:05:53,670 --> 00:05:57,310
Nou, dat weet ik me niet zo
precies meer te herinneren hoor

83
00:05:57,740 --> 00:06:07,613
Ik weet wel toen wij dus uiteindelijk naar
Holland kwamen toen zat ik op de hbs toen

84
00:06:07,613 --> 00:06:15,740
liepen we achter, want toen hadden ze net de
spelling van de Nederlandse taal veranderd

85
00:06:15,740 --> 00:06:22,780
van de Spelling-De Vries en Te Winkel met
dubbel O en S-C-H naar de Spelling-Marchant.

86
00:06:23,840 --> 00:06:28,580
En daar waren we in Indië nog niet aan toe.
Die zou daar het volgende jaar pas in gaan.

87
00:06:28,580 --> 00:06:37,070
Dus ik kwam in Holland en ik sprak een klein
beetje rood-wit-en-blauw, bovendien het

88
00:06:37,070 --> 00:06:47,570
schrijven dat was helemaal fout, dus mijn
Nederlands, het cijfer op Nederlands was een drie.

89
00:06:47,570 --> 00:06:48,009
Maar ja

90
00:06:48,010 --> 00:06:49,130
Is dat goed gekomen

91
00:06:49,130 --> 00:06:50,640
Ja, dat is goed gekomen.

92
00:06:50,640 --> 00:06:55,460
Maar ja, dat duurt effe hè. Ja, want
in Holland hadden ze al de overstap

93
00:06:55,460 --> 00:06:59,310
gemaakt en iedereen die schreef dat en
ik schreef nogal eens op zijn ouderwets.

94
00:06:59,310 --> 00:07:01,330
Nee, dat krijg je zo

95
00:07:04,420 --> 00:07:08,480
Maar hoe vond u het om weer
in Nederland definitief te

96
00:07:08,480 --> 00:07:10,180
gaan wonen, want jullie gingen
definitief naar Nederland

97
00:07:10,180 --> 00:07:12,120
Ik vond er niets aan.

98
00:07:13,790 --> 00:07:22,640
Toen we dus uiteindelijk weggingen, ik heb nog
ergens, mijn zus had nog ergens een foto, die

99
00:07:22,640 --> 00:07:28,970
was gemaakt bij vertrek in Batavia vanaf de
kade zo van het schip, daar sta ik huilend op.

100
00:07:29,580 --> 00:07:31,283
Ja. Daar zag ik geen brood in

101
00:07:31,590 --> 00:07:34,920
En weet u nog waarom of niet

102
00:07:35,470 --> 00:07:45,208
Nou ja, ik had die winter van ’29 meegemaakt dus,
nee dat was niets. Nee en het leven was anders.

103
00:07:45,209 --> 00:07:46,597
Als jongen had je een
heel ander leven.

104
00:07:46,598 --> 00:07:58,270
Hier in Holland was het gewaagd als je
appeltjes ging jatten en wij gingen op jacht.

105
00:07:58,270 --> 00:08:06,520
Dus het was een heel ander leven. Dat
was niets. Nee.. maar ja het went

106
00:08:06,520 --> 00:08:06,821
Want

107
00:08:06,821 --> 00:08:10,377
En trouwens zo lang ben
ik niet in Holland geweest

108
00:08:10,590 --> 00:08:17,600
Nee, want hoe oud was u toen
u met uw ouders terugkwam

109
00:08:17,600 --> 00:08:20,970
Ehh, vijftien. Eind ’34.

110
00:08:20,970 --> 00:08:23,480
Nou en dan in ’39, ehh, ’37
naar de zeevaartschool gegaan

111
00:08:23,480 --> 00:08:28,850
en in ’39 gaan varen dus zo
lang ben ik niet Holland geweest

112
00:08:28,850 --> 00:08:31,960
En daar heeft u geen spijt van

113
00:08:32,470 --> 00:08:34,460
Nee, nee hoor.

114
00:08:35,440 --> 00:08:41,410
Nee, ik was niet geschikt voor een kantoorbaantje
hoor, dat, nee, dat wist ik al van tevoren

115
00:08:41,410 --> 00:08:43,280
Bent u daarom ook naar
de zeevaartschool gegaan

116
00:08:43,280 --> 00:08:50,410
Ja. Ja, want ach ik
vond het wel interessant.

117
00:08:50,410 --> 00:08:58,790
Ik was bij de zeeverkenners hier in de
Loosdrechtse Plassen dus, ja, ik had wat met water

118
00:08:58,790 --> 00:09:03,770
Ik dacht bij mezelf: “nou ja, dan ga
ik naar de zeevaartschool en dan haal ik

119
00:09:03,770 --> 00:09:10,260
mijn diploma en dan ga ik over na de
reservedienst van de marine en dan probeer

120
00:09:10,260 --> 00:09:17,020
ik bij de luchtmacht te komen”, hè, maar
daar heeft Adolf een stokje voor gestoken

121
00:09:17,020 --> 00:09:19,550
En naar welke
zeevaartschool bent u gegaan

122
00:09:19,550 --> 00:09:20,840
Den Helder

123
00:09:21,120 --> 00:09:22,240
Intern

124
00:09:22,250 --> 00:09:24,440
Ja ja, dat moest daar, ja. Ja.

125
00:09:24,440 --> 00:09:30,230
Je kan moeilijk van Bussum elke dag heen en weer
naar Den Helder, want wij woonden in Bussum dus

126
00:09:30,230 --> 00:09:33,020
En u zat dus gewoon op een
soort kostschool was het

127
00:09:33,020 --> 00:09:35,570
Ja het was gewoon een internaat hè

128
00:09:37,890 --> 00:09:38,680
Was het streng

129
00:09:38,680 --> 00:09:48,810
Nee, dat was niet zo streng hoor. Amsterdam
was veel strenger. Den Helder was prettig.

130
00:09:48,810 --> 00:10:01,090
Was gezellig allemaal, we woonden allemaal
in huizen, dus dat was niet een grote troep.

131
00:10:01,090 --> 00:10:08,320
Er waren dus naast de zeevaartschool in
Den Helder drie huizen die werden gebruikt

132
00:10:08,320 --> 00:10:14,540
als internaat en aan de overkant zat
er ook nog één in het oude postkantoor.

133
00:10:15,850 --> 00:10:16,860
Dus we hadden vier huizen

134
00:10:16,860 --> 00:10:24,600
Dan hadden we een huismeester
en, ja, verder niets.

135
00:10:24,600 --> 00:10:28,380
We woonden gewoon net alsof je
thuis was bij wijze van spreke

136
00:10:29,070 --> 00:10:30,950
Maar wel gezamenlijk ontbijten en…

137
00:10:35,630 --> 00:10:40,090
Ja, allemaal. Dat werd allemaal geregeld.
Ontbijt en eten enzo, dat was allemaal verzorgd.

138
00:10:40,090 --> 00:10:47,060
Daar was een speciale keuken voor
dus, nee, dat was wel prettig hoor

139
00:10:47,060 --> 00:10:50,360
En welke opleiding heeft u
gedaan bij de zeevaartschool

140
00:10:50,780 --> 00:10:57,420
Nou, voor zeevaartschool
examen, dus diploma hè

141
00:10:57,420 --> 00:10:59,780
Ja, maar stuurman of machinist

142
00:10:59,780 --> 00:11:07,070
Nee, stuurman. Dat was er toen nog niet
bij. Je had of stuurlieden of machinisten

143
00:11:07,070 --> 00:11:10,590
En waarom heeft u niet
voor machinist gekozen

144
00:11:10,590 --> 00:11:19,200
Ja, dat weet ik niet hoor. Ik denk niet
dat ik graag daar in die put had gezeten.

145
00:11:19,200 --> 00:11:24,800
Nee, ik ben meer voor ruimte

146
00:11:24,800 --> 00:11:27,650
En u bent in ’39 van de
zeevaartschool afgekomen

147
00:11:27,650 --> 00:11:27,800
Ja

148
00:11:27,800 --> 00:11:29,950
En toen ging u als
stuurmansleerling naar zee

149
00:11:30,190 --> 00:11:31,220
Ja

150
00:11:31,770 --> 00:11:32,960
Wat was uw eerste schip

151
00:11:32,960 --> 00:11:34,340
De Amstelland

152
00:11:34,340 --> 00:11:35,620
Welke maatschappij

153
00:11:35,620 --> 00:11:37,300
Koninklijke Hollandse Lloyd

154
00:11:38,760 --> 00:11:41,060
En waarom bent u daar gaan varen

155
00:11:41,670 --> 00:11:49,340
Nou, het was zo: ik was opgeroepen voor
mobilisatie en ik zat een paar dagen

156
00:11:49,340 --> 00:11:56,590
in Den Helder en toen werd ik, kreeg
ik groot verlof en moest ik gaan varen.

157
00:11:57,040 --> 00:12:02,230
Dus toen ben ik daar in Amsterdam [onderbreekt
zijn zin] ik had al voor die tijd was ik

158
00:12:02,230 --> 00:12:08,530
al wezen solliciteren direct nadat ik dus
in dienst was bij de Maatschappij Nederland.

159
00:12:08,530 --> 00:12:15,499
Ik dacht al: “ja, als Indische jongen met
Maleise kennis”, ik denk, “dat is wel wat”

160
00:12:15,500 --> 00:12:23,090
Maar ja, die hadden geen ruimte ofzo
en toen ben ik langs de KNSM gegaan.

161
00:12:23,090 --> 00:12:27,580
En die verzorgde ook de bemanning
voor de Koninklijke Hollandse Lloyd.

162
00:12:27,580 --> 00:12:30,920
Nou, dus toen ik moest
gaan varen toen ben ik daar

163
00:12:30,920 --> 00:12:33,700
naartoe gegaan en die hebben
me op de Amstelland geplaatst

164
00:12:33,700 --> 00:12:37,700
Maar u zei ‘ik moest gaan varen’,
van wie moest u gaan varen

165
00:12:38,560 --> 00:12:38,869
Nou, ehh

166
00:12:38,870 --> 00:12:40,610
U was gemobiliseerd en toen

167
00:12:41,370 --> 00:12:46,540
Ja, toen werden er zoveel mogelijk
schepen bemand hè. Dus ik kreeg

168
00:12:47,130 --> 00:12:49,950
eigenlijk, dus laten we zeggen,
ik kreeg verlof om te gaan varen

169
00:12:49,950 --> 00:12:52,650
En waarom werden er zoveel
mogelijk schepen bemand

170
00:12:53,130 --> 00:12:57,620
Nou, de Nederlandse regering wilde
zoveel mogelijk spullen halen hè

171
00:12:58,770 --> 00:12:59,200
Ja

172
00:12:59,200 --> 00:13:07,500
Want, die hadden dat van de Eerste Wereldoorlog
geleerd dat de voorraden moesten aangevuld worden.

173
00:13:07,500 --> 00:13:11,900
Dus er werden zoveel mogelijk
schepen door de regering ook

174
00:13:11,900 --> 00:13:17,730
gecharterd en dergelijke die dus
voorraden moesten gaan halen.

175
00:13:18,050 --> 00:13:22,530
En wij hebben met de
Amstelland gingen we naar

176
00:13:22,530 --> 00:13:26,030
Zuid-Amerika vlees halen,
want dat was een vriesschip.

177
00:13:28,420 --> 00:13:28,960
Dus, ehh

178
00:13:28,960 --> 00:13:31,810
En kwam er dan ook al
bevroren vlees aan boord

179
00:13:31,810 --> 00:13:32,800
Ja.

180
00:13:34,700 --> 00:13:38,770
Ja, de eerste keer hebben
we dat geladen in, ehh, God

181
00:13:38,770 --> 00:13:40,850
wat was dat ook alweer, in
Mar del Plata geloof ik.

182
00:13:40,850 --> 00:13:49,583
En de tweede reis in Pernambuco of iets van die
aard. Ik ben vergeten wat voor haventje dat was.

183
00:13:49,583 --> 00:13:55,110
Dan lag je gewoon aan de vleesfabriek
en daar kwam het spul aan boord.

184
00:13:55,110 --> 00:14:03,310
Nou ja, dan brachten we het, ja, ook
andere lading natuurlijk, niet alleen vlees,

185
00:14:03,310 --> 00:14:10,040
maar ook graan en God wat heet, allerlei
voedingstoffen hè, veel vlees in blik en

186
00:14:10,040 --> 00:14:22,490
dergelijke en boter in blik, dat ging allemaal
naar Nederland om in voorraad te hebben hè

187
00:14:22,490 --> 00:14:27,560
Dat vonden de Duitsers wel leuk denk ik,
want die hebben het allemaal ingepikt

188
00:14:28,470 --> 00:14:28,630
Ja.

189
00:14:28,630 --> 00:14:30,790
Ja, want die voorraad was
noodzakelijk als er weer

190
00:14:30,790 --> 00:14:33,549
oorlog zou komen en Nederland
zou neutraal blijven of het

191
00:14:33,550 --> 00:14:39,150
Ja, want dan wordt de aanvoer
altijd zoveel moeilijker.

192
00:14:39,150 --> 00:14:45,590
Dat hadden ze in de Eerste Wereldoorlog hadden ze
dat geleerd. Ja, dat werd voor de schepen lastig.

193
00:14:45,590 --> 00:14:50,370
Die werden overal opgehouden
en gecontroleerd en dergelijke

194
00:14:50,370 --> 00:14:53,050
Maar het was al oorlog
toen u ging varen

195
00:14:53,270 --> 00:14:54,050
Ja, ja ja

196
00:14:54,050 --> 00:15:00,120
En had je toen al last van die oorlog
aan boord van een neutraal schip

197
00:15:00,120 --> 00:15:00,463
Ja, oh ja.

198
00:15:00,463 --> 00:15:08,490
Ja, want er zijn, God ik weet
niet, ehh, drie september was

199
00:15:08,490 --> 00:15:11,980
er al een Nederlands schip
op een mijn gelopen, de Mark

200
00:15:12,760 --> 00:15:14,000
Wat dacht u toen

201
00:15:14,930 --> 00:15:16,040
Ja, wat denk je

202
00:15:16,040 --> 00:15:16,930
Ja

203
00:15:16,930 --> 00:15:19,270
Ik was jong.

204
00:15:19,270 --> 00:15:26,160
Er zijn ook al schepen getorpedeerd
hoor voordat wij in oorlog waren,

205
00:15:26,160 --> 00:15:29,370
zijn er genoeg, al diverse schepen
door de Duitsers getorpedeerd

206
00:15:29,370 --> 00:15:32,600
Maar waarom zouden de Duitsers
een neutraal schip torpederen

207
00:15:32,600 --> 00:15:40,390
Omdat het een lading voor Engeland aan boord
had, neem ik aan. Dat waren meestal tankers.

208
00:15:42,500 --> 00:15:49,990
Zoals de Simon Bolivar, die is op een mijn
gelopen. Dus we hadden er genoeg last van.

209
00:15:50,400 --> 00:15:57,710
En als we dus op de thuisreis waren, moesten
we altijd in Engeland in The Downs voor anker

210
00:15:57,710 --> 00:16:03,689
en dan werden de papieren gecontroleerd of we
geen zogenaamde contrabande aan boord hadden hè

211
00:16:03,690 --> 00:16:05,050
Voor de Duitsers

212
00:16:05,050 --> 00:16:08,450
Ja, dat we geen spullen voor
de Duitsers aan boord hadden.

213
00:16:09,500 --> 00:16:20,060
Want de tweede reis toen hadden we wat dingen: een
lading bonen die moesten we lossen in Engeland.

214
00:16:21,490 --> 00:16:34,610
Nou en dat is maar goed geweest, want wij werden
op negen mei werden we dus mochten we verder.

215
00:16:34,610 --> 00:16:40,920
Toen was die lading gelost en toen zijn we
dus, we lagen in, we hadden gelost in Waymouth

216
00:16:40,920 --> 00:16:47,710
en toen had de staff die had besloten: we
gaan op een gegeven moment op zodanige tijd

217
00:16:47,710 --> 00:16:53,920
weg dat we dus vanaf The Downs naar Nederland
tijdens het daglicht konden varen in

218
00:16:53,920 --> 00:16:58,890
verband met drijvende mijnen of onderzeeërs
die dan konden zien dat wij neutraal waren

219
00:17:01,600 --> 00:17:05,105
Dus we kwamen ’s morgens
heel vroeg in The Downs, hè,

220
00:17:05,106 --> 00:17:10,420
dat was een oorlogsschip
of wat voor schip het was.

221
00:17:10,420 --> 00:17:17,970
Nou ja, ik was op de brug dus ik
antwoordde met: “Amstelland”. Toen kregen we

222
00:17:17,970 --> 00:17:22,742
terug aan boord: “Ankeren!”. Toen zegt
hij: “Ja”, die oude die zegt, “zeg dat we

223
00:17:22,970 --> 00:17:29,100
het certificaat hebben dat we door mogen”.
Dus dat seinde ik over naar de dinges.

224
00:17:29,100 --> 00:17:34,710
Er kwam aan boord terug: “Ankeren, u
bent in oorlog”. Dat was tien mei.

225
00:17:35,920 --> 00:17:39,910
Dus toen ontdekten we dat
we in de oorlog waren

226
00:17:39,910 --> 00:17:42,920
Weet u nog wat uw eerste
reactie was op dat bericht

227
00:17:43,350 --> 00:17:47,380
Stomverbaasd. Ja, dat verwacht je niet

228
00:17:49,190 --> 00:17:50,440
Nee, u had verwacht dat
Nederland neutraal zou blijven

229
00:17:50,440 --> 00:17:55,135
Ja, dat hoopte je tenminste
hè. Maar dat was toch niet zo

230
00:17:55,350 --> 00:18:04,950
Nou ja, dus dan zijn we daar gebleven,
want alle schepen die kregen ook bericht

231
00:18:04,950 --> 00:18:10,930
dat ze moesten dus de eerst volgende
neutrale of geallieerde haven binnenlopen.

232
00:18:11,830 --> 00:18:14,127
Dat werd uitgezonden namens de
regering dus over de radio hè. Nou, wij

233
00:18:14,127 --> 00:18:15,300
lagen al in geallieerde haven dus zijn
we naar Londen gegaan om te lossen.

234
00:18:15,301 --> 00:18:28,950
Daar hebben we dus de lading gebracht

235
00:18:28,950 --> 00:18:35,630
En bent u nog, bent u of is de bemanning nog
gecontroleerd op politieke betrouwbaarheid

236
00:18:35,630 --> 00:18:37,520
Ja ja ja ja ja, zeker.
Dat werd zeker gedaan

237
00:18:37,520 --> 00:18:43,220
En hoe ging dat in zijn werk

238
00:18:43,220 --> 00:18:52,690
Ze kwamen in Londen aan boord en
ze, ja, ondervroegen je. Dus ehh

239
00:18:52,690 --> 00:18:54,640
Wat voor vragen stelden ze

240
00:18:54,810 --> 00:18:56,160
God, dat weet ik allemaal niet meer..

241
00:18:56,160 --> 00:19:01,940
..maar het was wel frappant,
want ik was stuurmansleerling,

242
00:19:02,570 --> 00:19:08,550
maar ze wisten toch gewoon bij
welke voetbalclub ik gespeeld had.

243
00:19:08,550 --> 00:19:17,690
En, nou ja, er waren dus wat stokers en
matrozen die geen Engels spraken en die

244
00:19:17,690 --> 00:19:24,007
moesten dan, ehh, moest je vertalen,
dus diegenen die wel Engelsen spraken.

245
00:19:24,008 --> 00:19:30,450
En dat deed je dan zo goed
mogelijk. En toen waren we klaar.

246
00:19:30,530 --> 00:19:32,410
En toen zegt één van die knapen in vloeiend
Nederlands: “De heren worden bedankt voor

247
00:19:32,410 --> 00:19:39,540
de hulp”. Dus als je de boel had proberen
te neppen dan was je zelf de bok geweest.

248
00:19:40,610 --> 00:19:43,300
Maar er zijn van diverse
schepen zijn mensen afgehaald

249
00:19:43,300 --> 00:19:46,416
hoor, die zijn allemaal
naar het eiland Man gestuurd

250
00:19:46,370 --> 00:19:49,689
En dat waren NSB’ers of Duitsers…

251
00:19:49,690 --> 00:19:55,226
Ja, NSB’ers en andere die
fout waren, neem ik aan.

252
00:19:55,227 --> 00:20:00,530
Wij noemden ze ‘leden van de
Nederlandse Sinterklaas Bond’

253
00:20:00,530 --> 00:20:01,352
De NSB

254
00:20:01,353 --> 00:20:13,419
Ja. Ja en er waren ook een hoop in Curaçao
zaten ook een hoop NSB’ers vast. Nee, dat ehh

255
00:20:13,420 --> 00:20:15,370
En waarom Nederlandse Sinterklaas Bond

256
00:20:15,470 --> 00:20:21,560
Nou ja, zomaar hè. Dat
is dezelfde initialen.

257
00:20:22,850 --> 00:20:34,866
Nee dat ehh, ja, dat was, ja dan ging je
verder hè. Daarna uitgerust met een, ja,

258
00:20:34,867 --> 00:20:41,989
geschut dat kregen we aan boord en een
antimagnetische kabel die werd dus geïnstalleerd.

259
00:20:41,989 --> 00:20:53,240
Nou ja. En we werden allemaal opgeleid tot kanonnier
dus, ehh. Kanonnier en luchtdoelgeschutter

260
00:20:54,720 --> 00:20:58,769
En hoeveel geschut kreeg
u aan boord? Weet u dat

261
00:20:58,770 --> 00:21:04,050
Oh, wij op de Amstelland kregen
we een oud tien centimeter kanon

262
00:21:04,050 --> 00:21:10,309
achterop en twee kleine machinegeweren
op de brug uit de 14-18 oorlog.

263
00:21:10,310 --> 00:21:12,680
Dus vrij waardeloos.

264
00:21:13,440 --> 00:21:22,360
Nou ja, in het begin ze hadden niet veel hè. Later
werden we behoorlijk uitgerust hoor dan hoefde

265
00:21:22,360 --> 00:21:28,460
een enkel vliegtuig niet meer op een enkele
koopvaardijman af te gaan, dat konden we wel bemannen

266
00:21:28,460 --> 00:21:33,280
En wanneer was dat? Welk jaar, later, u
zegt ‘later werden we wel beter uitgerust’

267
00:21:33,280 --> 00:21:43,670
Ja, oh dat weet ik niet meer precies. Ik
denk dat we in ’42 vol modern geschut hadden.

268
00:21:43,670 --> 00:21:50,420
Het kan ook wezen aan eind ’41
hoor, dat weet ik niet meer precies

269
00:21:50,420 --> 00:21:55,380
U zei dat onderzeeboten overdag
konden zien dat jullie op

270
00:21:55,380 --> 00:21:57,810
een neutraal schip voeren of
een schip van een neutraal land

271
00:21:57,810 --> 00:21:58,090
Ja

272
00:21:58,090 --> 00:21:59,800
Waaraan konden ze dat zien dan

273
00:21:59,800 --> 00:22:03,540
Nou, dat stond altijd op, dat
was geschilderd: “Amstelland,

274
00:22:03,540 --> 00:22:08,930
Holland”, met een Hollandse vlag,
die was op de zijkant geschilderd

275
00:22:10,350 --> 00:22:13,140
En dat veranderde na tien mei 1940

276
00:22:13,140 --> 00:22:15,530
Ja, toen moest dat eraf.

277
00:22:15,730 --> 00:22:23,600
Toen kregen we dus, ja, oorlogskleuren
zal ik maar zeggen, dat alle vredeskleuren

278
00:22:23,600 --> 00:22:29,050
die die schepen hadden, witte dekkleuren,
alles werd grijs geschilderd.

279
00:22:29,670 --> 00:22:33,807
Ja, de eerste keer in het begin
werd de opbouw nog wel eens

280
00:22:33,807 --> 00:22:38,130
geel geschilderd, maar later
werd alles grijs geschilderd.

281
00:22:39,160 --> 00:22:46,450
Soms hadden ze van die rare vlakken
op de zijkant, een soort camouflage.

282
00:22:47,260 --> 00:22:55,280
Nee, dat was wel even verassend

283
00:22:55,280 --> 00:22:57,860
Wat was jullie eerste
reis in oorlogstijd

284
00:22:58,540 --> 00:23:06,490
Wij zouden van Londen zouden we naar Buenos
Aires gaan, maar we werden toen getorpedeerd

285
00:23:06,490 --> 00:23:08,400
En waar werd u getorpedeerd

286
00:23:09,330 --> 00:23:10,240
Ten zuidwesten van Ierland

287
00:23:10,240 --> 00:23:13,360
En dat was op dertig juni

288
00:23:13,360 --> 00:23:13,530
Ja

289
00:23:13,530 --> 00:23:15,402
Toen bent u gaan roken

290
00:23:15,402 --> 00:23:21,827
Ja. En het was precies
’s middags om twaalf uur.

291
00:23:22,357 --> 00:23:26,095
We waren net in een koersverandering
van een zigzag schema

292
00:23:26,498 --> 00:23:29,687
en die torpedo die kwam precies
op het roer en de schroef.

293
00:23:30,318 --> 00:23:37,100
Dus we konden niet meer voor- of achteruit.
Dus we hebben daar twee dagen liggen drijven

294
00:23:37,990 --> 00:23:39,160
Twee dagen

295
00:23:39,770 --> 00:23:41,959
Knijpen van: “Komt die terug?”, ja

296
00:23:42,000 --> 00:23:43,850
Hoe bedoelt u :"Komt die terug?

297
00:23:43,850 --> 00:23:45,260
Nou, die onderzeeër.

298
00:23:46,570 --> 00:23:51,340
Hè. Maar dat was, gelukkig hadden
we een opschepperige kapitein heb

299
00:23:51,340 --> 00:23:58,070
ik later begrepen, die had gezegd:
“We waren met man en muis vergaan”

300
00:23:58,070 --> 00:23:58,810
Nou ja.

301
00:24:00,390 --> 00:24:02,450
Maar toen de sleepboot die
heeft ons naar Falmouth

302
00:24:02,450 --> 00:24:05,500
gesleept en daar zijn we
in het dok gaan repareren

303
00:24:05,500 --> 00:24:08,660
En u voer toen ook in konvooi

304
00:24:08,660 --> 00:24:09,600
Ja, we voeren in konvooi

305
00:24:09,600 --> 00:24:18,740
Want u was stuurmansleerling en daarvoor had
u natuurlijk nog nooit in konvooi gevaren

306
00:24:18,740 --> 00:24:21,560
Nee, niemand van ons
had in konvooi gevaren

307
00:24:21,930 --> 00:24:23,080
En ook niet geoefend

308
00:24:23,080 --> 00:24:28,820
Nee, dat ehh, maar ja, God,
je went er gauw genoeg aan.

309
00:24:28,820 --> 00:24:35,700
Ja, de oudere mannen hadden er last mee hè, schepen
zo dicht bij mekaar, dat waren ze niet gewend.

310
00:24:36,920 --> 00:24:39,650
Maar ja, alles went

311
00:24:39,760 --> 00:24:42,870
Maar wat is het grote verschil
met in konvooi varen en

312
00:24:42,870 --> 00:24:46,330
niet in konvooi varen, dus
dicht op mekaar en wat nog meer

313
00:24:47,370 --> 00:24:55,260
Nou, niet in konvooi varen dan ben je alleen
en dan ehh, kijk, in konvooi: de snelheid van

314
00:24:55,260 --> 00:25:02,950
het konvooi is altijd het langzaamste schip,
hè, dus dan vaar je zelf misschien halve kracht

315
00:25:06,110 --> 00:25:10,670
Want die landschepen die konden zo’n
mijl of vijftien varen, maar de meeste

316
00:25:10,670 --> 00:25:16,050
konvooien waren in de buurt van tien
mijl, hè, soms twaalf, soms acht.

317
00:25:16,850 --> 00:25:27,100
En dat, ja, ging dat langzaam. Maar zodra je een
bepaalde positie bereikt had dan was het bzzt los.

318
00:25:27,100 --> 00:25:34,290
En dan ging je op je eentje

319
00:25:34,290 --> 00:25:36,960
Als ze dachten dat er geen
onderzeeboot gevaar meer was

320
00:25:37,390 --> 00:25:43,790
Ja, als ze dus buiten een bepaald bereik
van de, hoofdzakelijk van de vliegtuigen

321
00:25:43,790 --> 00:25:51,700
was, hè, van die Focke Wulfs, want
die stuurden de onderzeeërs op je af.

322
00:25:51,700 --> 00:25:54,930
Hè, die gaven dat door
aan de onderzeeërs.

323
00:25:55,670 --> 00:26:03,670
En als je buiten hun bereik was,
ja, dan hoopte je het beste hè

324
00:26:03,670 --> 00:26:08,500
Want ik heb ook wel eens
gehoord dat sommige of dat

325
00:26:08,500 --> 00:26:10,756
er schepen waren die harder
voeren dan de onderzeeërs.

326
00:26:10,756 --> 00:26:11,109
Klopt dat

327
00:26:11,110 --> 00:26:12,870
Ja. Ja ja

328
00:26:12,870 --> 00:26:18,490
Dus dan was je redelijk veilig
als je buiten konvooi was

329
00:26:18,490 --> 00:26:22,090
Nou, als er een onderzeeër voor je zat
natuurlijk, als hij zat te wachten dan niet.

330
00:26:22,090 --> 00:26:28,880
Maar als je ze eenmaal voorbij was, ja,
dan was het eigenlijk niet de moeite waard

331
00:26:28,880 --> 00:26:33,800
om erachter aan te gaan, hè, want dat
kostte ze teveel brandstof om in te halen.

332
00:26:33,800 --> 00:26:41,950
Want dan moesten zo weer
zien dat ze voor je kwamen

333
00:26:41,950 --> 00:26:44,580
Maar waarom moest een
onderzeeër voor een schip komen

334
00:26:44,580 --> 00:26:45,180
Wat zegt u

335
00:26:45,180 --> 00:26:47,490
Waarom moet een onderzeeër voor een
schip zijn om te kunnen schieten

336
00:26:47,490 --> 00:26:53,760
Nou, omdat die moet kunnen torpederen. Als je
achter het schip zit dan kan die niet torpederen

337
00:26:54,250 --> 00:26:57,010
Maar hij kan toch in het
achtersteven een torpedo

338
00:26:57,010 --> 00:27:05,766
Ja, maar dat is een klein doel hoor en dan heb
je eerder kans dat die mist dan dat die raakt

339
00:27:06,880 --> 00:27:08,790
Hij moet dus wel een
behoorlijk doel hebben.

340
00:27:09,940 --> 00:27:15,114
Ze moeten dus wel aan de zijkant
kunnen raken, hè, want als ze van

341
00:27:15,114 --> 00:27:17,463
achteren of van voren, ja, dan heb
je kans dat die er langs schiet.

342
00:27:17,464 --> 00:27:23,690
Hè, want die torpedo die
gaat niet op, toen die

343
00:27:23,690 --> 00:27:27,780
torpedo's, gaat niet op een
vierkante meter raak schieten.

344
00:27:27,820 --> 00:27:34,740
Tegenwoordig is dat misschien
anders, maar toen niet.

345
00:27:35,030 --> 00:27:40,700
Toen waren ze blij als de torpedo uiteindelijk het
schip raakte. Er waren vaak genoeg missers hoor.

346
00:27:40,700 --> 00:27:47,230
Het was niet altijd raak. Maar ja

347
00:27:47,230 --> 00:27:51,290
Hadden jullie ook ladingen aan
boord op weg naar Zuid-Amerika

348
00:27:51,420 --> 00:27:53,090
Nee. Nee.

349
00:27:54,010 --> 00:27:59,770
Toen we uit Holland kwamen wel, maar die eerste
reis hadden we dus geen lading naar Zuid-Amerika

350
00:28:02,610 --> 00:28:09,770
Later, op latere reizen die ik dus met het
volgende schip, met de Salland maakte dan

351
00:28:09,770 --> 00:28:18,030
hadden we wel lading uitgaande voor de
troepen en dergelijke in Brits-Indië ofzo.

352
00:28:18,030 --> 00:28:21,040
Daar had je dus wel lading aan boord.

353
00:28:23,530 --> 00:28:29,400
En vaak waren er ook schepen
die geladen waren met kool voor

354
00:28:29,400 --> 00:28:33,190
de bunkerstations, hè, want er
waren nog veel kolenschepen toen

355
00:28:33,190 --> 00:28:37,870
En u was getorpedeerd

356
00:28:38,080 --> 00:28:38,520
Ja

357
00:28:38,520 --> 00:28:41,290
Hoe was de stemming aan
boord na die torpedering

358
00:28:41,390 --> 00:28:50,910
Zenuwachtig totdat we dus werden gesleept. Ja, je
zit maar af te wachten hè: Is die nog in de buurt?

359
00:28:51,720 --> 00:28:59,619
Gaat die het weer proberen? Dat weet je
niet. Dus dat was, nee, dat was niet leuk

360
00:28:59,620 --> 00:29:01,420
En konden jullie ’s nachts slapen

361
00:29:01,420 --> 00:29:07,620
Nee, we bleven aan het
dek. Nee, we keken wel uit.

362
00:29:07,620 --> 00:29:13,470
Nee, hij of een andere had ons
kunnen opmerken natuurlijk.

363
00:29:13,470 --> 00:29:19,580
Dus nee.. we bleven rustig
wel slapen maar aan dek

364
00:29:20,110 --> 00:29:23,840
En waarom duurde het twee
dagen eer er een sleepboot kwam

365
00:29:24,520 --> 00:29:34,930
Nou, die moet die afstand afleggen, hè,
want dat was een behoorlijke afstand nog.

366
00:29:34,930 --> 00:29:40,970
Ten eerste moest er doorgegeven
worden dat we nog dreven, hè,

367
00:29:40,970 --> 00:29:45,050
dat is naar de admiraliteit,en
dat er gesleept moest worden.

368
00:29:45,910 --> 00:29:56,600
En we habben dus wel die twee dagen overdag
altijd een Sunderland vliegboot die ons bewaakte.

369
00:29:56,600 --> 00:30:02,880
Maar ja, toen zijn we dus gerepareerd

370
00:30:02,880 --> 00:30:07,420
En hoe lang heeft dat
geduurd in dok liggen

371
00:30:09,220 --> 00:30:11,350
Tot begin februari ’41

372
00:30:11,350 --> 00:30:12,680
Dat is een behoorlijke tijd

373
00:30:12,680 --> 00:30:20,920
Ja, maar de schroef was kapot. Het roer
was kapot. De tunnelas die was verbogen.

374
00:30:20,920 --> 00:30:28,260
De lage druk turbine die was gescheurd. Het was
niet alleen achter; er was behoorlijke schade

375
00:30:28,260 --> 00:30:32,310
En bleef tijdens zo’n dokperiode
de hele bemanning gewoon aan boord

376
00:30:32,310 --> 00:30:42,376
Nee, we werden dus aan de wal..
de matrozen enzo die gingen

377
00:30:42,376 --> 00:30:46,580
naar het zeemanshuis en wij
kregen kamers in een hotel.

378
00:30:47,450 --> 00:30:53,150
Behalve als we wacht hadden, want we
liepen natuurlijk wel wacht aan boord

379
00:30:56,860 --> 00:31:01,900
En dus u heeft dan bijna, nou,
acht maanden in dok gelegen

380
00:31:01,900 --> 00:31:03,320
Ja

381
00:31:03,420 --> 00:31:06,940
Wat heeft u gedaan in die
acht maanden aan de wal

382
00:31:09,650 --> 00:31:11,859
Dat zal ik maar niet zeggen [lacht]

383
00:31:11,520 --> 00:31:12,110
Nou zeg het maar wel

384
00:31:12,110 --> 00:31:18,040
Nou ja, och je ging naar de dansjes
toe en dergelijke weet je wel. Ja.

385
00:31:20,150 --> 00:31:24,440
Vrijgezel met lang haar, wat wil je

386
00:31:24,670 --> 00:31:25,750
Ik weet het niet

387
00:31:25,750 --> 00:31:28,840
Nee, achter de meisjes aan

388
00:31:28,840 --> 00:31:29,780
En er waren veel meisjes

389
00:31:29,920 --> 00:31:38,640
Ja, natuurlijk. Er waren er anders genoeg. Ik heb
er ook altijd vriendinnetjes gehad. Waarom niet

390
00:31:40,970 --> 00:31:43,270
U had geen vriendin in Holland

391
00:31:43,270 --> 00:31:47,109
Ik had wel een vriendin in Holland, maar was
dat gewoon vriendin. Dat was verder niets.

392
00:31:47,110 --> 00:31:57,170
Dat was niet iets bijzonders bij zal ik maar
zeggen. Ik ontmoet haar nog regelmatig hoor

393
00:31:57,540 --> 00:31:58,410
Engelse vrouwen

394
00:31:58,410 --> 00:32:09,830
Nee. Nee nee, dat vriendinnetje in Holland
van voor de oorlog. We kennen mekaar nog

395
00:32:09,830 --> 00:32:11,400
Leuk

396
00:32:11,400 --> 00:32:16,170
We zoeken mekaar nog wel eens
op. Nou ja, die is ook oud dus

397
00:32:18,470 --> 00:32:24,190
U lag in dok, u ging ’s avonds
dansen, overdag wacht lopen en de rest

398
00:32:24,190 --> 00:32:26,520
Ja, ook wel ’s nachts wacht lopen hoor

399
00:32:26,520 --> 00:32:27,520
Ook wel ‘s nachts

400
00:32:27,520 --> 00:32:28,020
Toerbeurten hè

401
00:32:28,020 --> 00:32:28,630
Oh ja

402
00:32:28,630 --> 00:32:29,190
Ja

403
00:32:29,190 --> 00:32:32,830
En als u overdag geen wacht
liep, wat deed u overdag dan

404
00:32:35,250 --> 00:32:38,855
Nou ja, gewoon de
werkzaamheden die er nog waren.

405
00:32:41,180 --> 00:32:45,310
Er moest van alles bijgehouden
worden en dergelijke, dus

406
00:32:45,310 --> 00:32:49,416
Ja, want hoe ziet zo’n dag op zo’n schip
er eigenlijk uit als je nu gewoon voer?

407
00:32:49,580 --> 00:32:50,930
Dan had je twee keer wacht

408
00:32:50,930 --> 00:32:57,162
Ja, je had twee keer wacht. En als leerling dan
moest je nog een paar uurtjes aan dek werken.

409
00:32:57,162 --> 00:33:04,910
Het dekwerk leren kennen, noemden
ze dat. Bikken verven, splitsen.

410
00:33:04,910 --> 00:33:06,590
Dat moest je allemaal nog wel effe

411
00:33:06,430 --> 00:33:07,130
Splitsen

412
00:33:07,130 --> 00:33:12,030
Dat had je wel geleerd
op school, maar ehh

413
00:33:12,260 --> 00:33:13,130
Splitsen

414
00:33:13,560 --> 00:33:23,270
Ja, touwwerk aan mekaar, of staaldraad of
netten knopen, dat moest allemaal gedaan worden.

415
00:33:24,690 --> 00:33:34,550
Dus dat had je buiten je wacht. Je liep buiten je
wacht altijd toch twee uren ‘torn toe’ heette dat.

416
00:33:34,900 --> 00:33:42,160
Moest iedereen, nou iedereen hoor die wacht liep,
die moest ook nog eens twee uren werken aan dek

417
00:33:42,410 --> 00:33:43,510
En hoe heette dat

418
00:33:43,510 --> 00:33:45,310
‘Torn toe’ heette dat

419
00:33:45,310 --> 00:33:53,740
En u zei ‘er moest ook van alles
bijgehouden worden. Was dat papierwerk

420
00:33:53,740 --> 00:34:01,260
Ja, er was papierwerk, maar er was ook onderhoud
aan het schip verder hè, want ik bedoel we hadden

421
00:34:01,260 --> 00:34:06,880
niets met de reparatie te maken, maar de rest van
het schip dat moest ook gewoon onderhouden worden

422
00:34:06,880 --> 00:34:07,960
Schoonmaken

423
00:34:07,960 --> 00:34:11,940
Schoonmaken, verven, dat
moest allemaal gebeuren.

424
00:34:13,040 --> 00:34:18,466
Dus de gewone huishoudelijke werkzaamheden,
die gingen door zal ik maar zeggen

425
00:34:18,290 --> 00:34:24,510
En wie hield toezicht op die
huishoudelijke werkzaamheden

426
00:34:24,620 --> 00:34:29,320
Nou, dat was meestal de eerste
stuurman die dat deed en

427
00:34:29,320 --> 00:34:33,220
de bootsman voor de bemanning
natuurlijk, voor de matrozen

428
00:34:33,220 --> 00:34:35,340
Ja, want hoeveel matrozen
hadden jullie aan boord

429
00:34:35,340 --> 00:34:46,580
Wij hadden negen matrozen aan boord plus een
lampenist, een kabelgast, een timmerman en een bootsman

430
00:34:47,500 --> 00:34:49,720
En wat was het werk van een lampenist

431
00:34:50,210 --> 00:34:54,730
Dat was heel vroeger was dat
altijd de lampen aanhouden,

432
00:34:54,730 --> 00:34:58,470
maar nu was het, ja,
andere werkzaamheden ook.

433
00:35:03,730 --> 00:35:10,320
..want je had nog veel
petroleumlampen aan boord. Nou ja

434
00:35:10,320 --> 00:35:13,100
En de kabelgast, wat deed de kabelgast

435
00:35:13,100 --> 00:35:20,070
Die zorgde, die deed het splitsen van de
trossen en stroppen en netten en dergelijke.

436
00:35:20,190 --> 00:35:24,910
En daar moest je dan weer bij wezen
om dat te leren. Moest je meedoen.

437
00:35:24,910 --> 00:35:35,120
Of je moest een tijdje mee met de timmerman ofzo.
Dus van alles moest je wat bijgewerkt worden.

438
00:35:36,800 --> 00:35:39,260
Dat had je niet op de
zeevaartschool geleerd

439
00:35:40,640 --> 00:35:45,250
En toen u weer ging varen, ging
u toen weer naar Zuid-Amerika

440
00:35:45,250 --> 00:35:50,090
We waren onderweg weer naar
Zuid-Amerika, ja, de tweede keer dan

441
00:35:50,090 --> 00:35:52,110
Nee, maar de derde keer
dus toen u uit dok kwam

442
00:35:52,110 --> 00:35:58,320
Ja, uit dok toen zijn we eerst met een kustkonvooi
naar Greenock gegaan. Dat is Schotland.

443
00:35:58,630 --> 00:36:04,720
En toen moesten we in konvooi
vertrekken uit Engeland tot een bepaalde

444
00:36:04,720 --> 00:36:10,151
afstand en dan zou je vrij gelaten
worden, maar dat is er niet van gekomen.

445
00:36:10,151 --> 00:36:12,990
Want we zijn toen gebombardeerd

446
00:36:13,120 --> 00:36:14,359
Oh. Waar ongeveer

447
00:36:14,360 --> 00:36:22,660
In Western Approaches, dus daar
bij Ierland zal ik maar zeggen.

448
00:36:23,620 --> 00:36:33,640
En de eerste luchtaanval, dat
waren Focke Wulfs en toen

449
00:36:33,640 --> 00:36:40,510
kregen wij een bom aan boord
en die ontplofte niet.

450
00:36:40,510 --> 00:36:46,690
Die lag in de badkamer van de officier
met zijn neus onder sofa in mijn hut.

451
00:36:46,690 --> 00:36:50,590
Nou, die is niet ontploft.

452
00:36:50,780 --> 00:36:58,747
Maar een paar uur later bij de tweede aanval
toen werden we goed geraakt in het voorschip.

453
00:36:58,747 --> 00:37:05,949
En toen hadden we een groot gat in
ruim één. En dat begon vol te lopen

454
00:37:05,950 --> 00:37:09,360
En met pompen konden
we het niet bijhouden.

455
00:37:09,360 --> 00:37:15,940
En op een gegeven moment ging het
ook doorlekken naar ruim twee.

456
00:37:16,280 --> 00:37:21,860
En dus 24 uur later toen kwam de schroef
boven water, want we waren weer terug,

457
00:37:21,860 --> 00:37:26,870
we waren weer op de terugweg naar Engeland
en toen kwam de schroef boven water.

458
00:37:26,870 --> 00:37:32,155
Dus toen heeft die torpedojager
nog effe geprobeerd om ons

459
00:37:32,155 --> 00:37:35,120
te slepen, maar hij ging hoe
langer hoe verder voorover.

460
00:37:35,120 --> 00:37:37,820
En toen is hij zo naar beneden gegaan

461
00:37:37,820 --> 00:37:40,540
Maar toen zat u toch hopelijk
al in een reddingsboot

462
00:37:40,540 --> 00:37:49,420
Ja, ja. Een gedeelte was al direct
na de torpedojager overgebracht.

463
00:37:49,600 --> 00:37:57,610
Alleen, ja, de nodige mensen die nodig
waren op dat moment die bleven aan boord.

464
00:37:58,620 --> 00:38:06,910
Dus dat waren wij met het luchtafweergeschut
en machinekamerpersoneel enzo

465
00:38:06,910 --> 00:38:13,470
En wanneer bent u van boord gegaan dan

466
00:38:13,470 --> 00:38:16,524
Toen zijn we, ja op een
gegeven moment was het niet

467
00:38:16,524 --> 00:38:19,540
meer te harden, toen zijn
we van boord af gegaan.

468
00:38:19,540 --> 00:38:20,820
En toen is de kapitein verdronken

469
00:38:20,820 --> 00:38:20,928
Oh

470
00:38:20,928 --> 00:38:22,880
Ja, die stapte naast de reddingsboot

471
00:38:22,880 --> 00:38:25,490
En die konden jullie niet meer ehh

472
00:38:25,490 --> 00:38:31,550
Die had zoveel kleren aan dat we
konden hem niet uit het water halen.

473
00:38:31,550 --> 00:38:33,200
Ja, in zo’n reddingsboot
je kan net met zijn tweeën

474
00:38:33,200 --> 00:38:36,508
naast mekaar staan, hè,
om iemand eruit te halen.

475
00:38:36,509 --> 00:38:40,800
En hij had veel te veel
kleren aan hij was te zwaar.

476
00:38:41,380 --> 00:38:45,620
Hij is later dus ook op de torpedojager
overleden hoor aan onderkoeling

477
00:38:46,650 --> 00:38:47,070
Maar hij is nog wel uit zee gehaald

478
00:38:47,070 --> 00:38:48,070
Wat zegt u

479
00:38:48,070 --> 00:38:50,290
Hij is nog wel uit zee gehaald

480
00:38:50,290 --> 00:38:51,910
Ja. Ja ja ja

481
00:38:52,250 --> 00:38:52,750
Door

482
00:38:52,750 --> 00:39:01,940
Hij is later, door de torpedojager. En
hij is later ook in Liverpool begraven dus

483
00:39:01,940 --> 00:39:05,450
Maar jullie hadden niet allemaal
uit voorzorg een zwemvest aan

484
00:39:06,630 --> 00:39:13,660
Jawel, hij had ook een zwemvest aan, maar ja
hij had zoveel kleren aan dat hij was te zwaar.

485
00:39:14,160 --> 00:39:17,790
En die zwemvesten van vroeger,
dat waren van die ondingen.

486
00:39:22,360 --> 00:39:24,009
Dat waren allemaal van die kurken,
stukken kurk. Dat was waardeloos.

487
00:39:24,010 --> 00:39:29,410
Nou en dus zijn we in
Liverpool aan wal gezet

488
00:39:29,410 --> 00:39:38,920
Maar dacht u niet van: “Dat mij weer
iets overkomt” of niet? Ik bedoel je gaat

489
00:39:38,920 --> 00:39:40,580
Ja, maar ja je moest wel weer

490
00:39:40,580 --> 00:39:44,610
Ja, u heeft nooit
gedacht: “Ik hou ermee op”

491
00:39:44,610 --> 00:39:52,010
Nee, nee. Nee, daar waren we veel
te nijdig op voor die Duitsers.

492
00:39:52,910 --> 00:39:56,919
Nee, dat waren we niet van plan
om ehh [onderbreekt zijn zin]

493
00:39:56,920 --> 00:39:59,709
ik ken iemand die is drie
keer getorpedeerd geweest hoor.

494
00:39:59,709 --> 00:40:04,460
Ja, hij leeft nu niet meer, maar die
is drie keer getorpedeerd geweest

495
00:40:05,430 --> 00:40:06,620
En iedere keer

496
00:40:06,620 --> 00:40:09,210
En die is telkens keer door gegaan

497
00:40:09,210 --> 00:40:11,220
Want wist u van de vaarplicht

498
00:40:12,700 --> 00:40:20,440
Daar hebben we veel later over gehoord. Ik
weet echt niet wanneer dat ingegaan is enzo.

499
00:40:21,470 --> 00:40:25,080
Ik weet niet of er toen al
vaarplicht was, dat weet ik niet

500
00:40:25,080 --> 00:40:27,690
Maar toen u het hoorde,
wat dacht u toen

501
00:40:27,690 --> 00:40:28,762
Nou

502
00:40:28,763 --> 00:40:38,060
U vond het niet belangrijk

503
00:40:38,060 --> 00:40:38,510
Nee, we deden het toch al.

504
00:40:38,510 --> 00:40:42,407
Misschien dat er een paar waren die er een hekel
aan hadden, dat ze moesten gaan varen, maar zover

505
00:40:43,310 --> 00:40:50,980
ik weet die om ons heen waren, nee, geen van allen
hebben ooit gedacht om er mee uit te scheien.

506
00:40:50,980 --> 00:40:59,500
Ja, er zijn er geweest die het gedaan hebben met
een smoes, maar dat kan wel.... dinges, maar nee

507
00:40:59,500 --> 00:41:01,340
Wat voor smoezen gebruikten ze dan

508
00:41:04,020 --> 00:41:09,212
Oh, meestal gezondheid en weet ik wat allemaal
meer. Zenuwen, weet ik wat ze allemaal hadden.

509
00:41:09,640 --> 00:41:16,930
Ze zochten altijd wel wat. Maar
dat waren meestal de ouderen hoor.

510
00:41:16,930 --> 00:41:23,500
Maar ja, als je tegen de zestig
loopt en bijna met pensioen gaat

511
00:41:23,500 --> 00:41:30,710
dan kan ik me voorstellen dat je
daar niet te veel meer voor voelt.

512
00:41:32,400 --> 00:41:41,210
Maar ja. Nou ja, toen ben ik
naar de Salland over gestuurd

513
00:41:41,210 --> 00:41:42,900
Ja, want het schip was we

514
00:41:42,900 --> 00:41:43,690
Ja

515
00:41:43,690 --> 00:41:44,229
Met al uw spullen

516
00:41:44,230 --> 00:41:55,740
Ja. Ja, we kregen ook allerlei kledingbonnen en
dergelijke, maar we hebben niet teveel ingeslagen.

517
00:41:55,740 --> 00:41:59,050
We denken: “dat doen we
wel als we ergens anders

518
00:41:59,770 --> 00:42:04,990
zijn”. Kledingbonnen, daar
kon je heel wat mee versieren

519
00:42:04,990 --> 00:42:05,970
Meisjes bedoelt u

520
00:42:06,810 --> 00:42:11,420
Ja. Nee, dat ehh

521
00:42:11,660 --> 00:42:13,330
Heeft u toch mooi een
kans laten liggen

522
00:42:13,330 --> 00:42:21,210
Maar ja, je leefde toch bij de dag

523
00:42:21,210 --> 00:42:22,590
Ja? Deed je dat

524
00:42:22,590 --> 00:42:26,450
Ja. Je wist toch nooit
wanneer het ging gebeuren

525
00:42:26,850 --> 00:42:29,110
Maar was u dan niet
verschrikkelijk bang

526
00:42:29,450 --> 00:42:35,210
Nee, nee. Je vond het niet
prettig, maar nou echt bang, nee.

527
00:42:35,210 --> 00:42:41,710
Nou ja, fatalistisch
kan het wel eens wezen.

528
00:42:41,710 --> 00:42:51,680
Wij hebben een reis gemaakt, dat was de
tweede reis dacht ik op de Salland dan hoor.

529
00:42:56,900 --> 00:42:57,590
Toen waren we helemaal
volgeladen met munitie.

530
00:42:57,590 --> 00:42:59,941
Nou ja, dan hoef je je helemaal
nergens zorgen over te maken,

531
00:42:59,941 --> 00:43:01,645
want als die dan erin komt:
voor je het weet zit je boven.

532
00:43:01,890 --> 00:43:05,570
Dus, wat moet je

533
00:43:05,570 --> 00:43:08,130
En werd er ook over gepraat onderling

534
00:43:08,130 --> 00:43:15,520
Er werd wel eens een geintje over gemaakt.
Ik had eens een keer een parachuutje gevonden.

535
00:43:19,750 --> 00:43:23,264
Die had ik op mijn rug gebonden. Dat ziet
die ouwe [tr.kapitein Hij zegt: “Wat doe je?

536
00:43:23,264 --> 00:43:23,505
Wat ben jij allemaal van plan?”.
Ik zeg: “Nou als ie omhoog

537
00:43:23,505 --> 00:43:32,167
ga dan kom ik zachtjes terug”.
Dat vond hij niet leuk.

538
00:43:32,167 --> 00:43:32,239
Maar ja

539
00:43:32,240 --> 00:43:35,431
Maar er werd onderling niet over gepraat dat
mensen bang waren of dat ze op dek sliepen of…

540
00:43:35,860 --> 00:43:38,820
Nee, nee, daar werd echt
niet over overgepraat.

541
00:43:39,060 --> 00:43:51,200
Je merkte dikwijls wel als iemand echt bang was,
maar je praatte er niet over. Dat had geen doel.

542
00:43:52,290 --> 00:43:55,300
Je moest toch varen

543
00:43:55,300 --> 00:43:58,120
Want als je niet ging
varen, wat gebeurde er dan

544
00:43:58,590 --> 00:43:59,339
Dan ging je het kotje in

545
00:43:59,340 --> 00:44:00,670
Oh.

546
00:44:00,940 --> 00:44:05,040
Dan werd je opgepakt. Tenminste
dat is mij verteld hoor.

547
00:44:05,040 --> 00:44:12,440
Ik weet het niet, maar dat was, ik geloof
dat kreeg je gewoon gevangenisstraf ofzo

548
00:44:12,450 --> 00:44:17,570
Ja, want u heeft mij wel verteld dat u eens een
keer naar een Amerikaans schip wilde overstappen

549
00:44:17,570 --> 00:44:20,181
Ja ja. Ja, dat deden we wel eens, ja

550
00:44:20,720 --> 00:44:21,124
Waarom

551
00:44:21,125 --> 00:44:26,859
Maar ja, dan moest je wel zorgen
dat je meteen als je in Amerika komt

552
00:44:26,860 --> 00:44:27,928
de Amerikaanse nationaliteit krijgt,
want anders dan wordt je opgepakt.

553
00:44:27,928 --> 00:44:32,260
Dan ben je deserteur hè

554
00:44:32,260 --> 00:44:38,530
Maar u heeft het geprobeerd of niet

555
00:44:39,010 --> 00:44:41,550
Nee, ik had erover gedacht.

556
00:44:41,550 --> 00:44:47,690
Maar het was een Belgische kapitein op een
Amerikaans schip die vroeg of ik het wou doen.

557
00:44:47,690 --> 00:44:54,390
Hij zegt: “We gaan naar Amerika dus dan
kun je Amerikaan worden”. Maar een paar

558
00:44:54,390 --> 00:45:00,380
dagen later kwam hij vertellen van het ging
niet door, want ze moesten naar Engeland.

559
00:45:00,380 --> 00:45:07,160
Nou, dan was ik meteen opgepakt geweest.
Ik heb er dus wel over gedacht, maar ja

560
00:45:07,720 --> 00:45:09,260
Want waarom zou je overstappen

561
00:45:09,260 --> 00:45:20,360
Nou, kijk ik was derde stuurman, maar in
Amerika dan ben je gelijk eerste stuurman, hè,

562
00:45:20,360 --> 00:45:29,540
je krijgt een veel hogere positie, hè, want
de Amerikanen zaten knijp met personeel.

563
00:45:29,540 --> 00:45:39,830
Dus die hadden je graag. Dan ging je meteen, je
werd er meteen beter om. En het gage was beter.

564
00:45:41,090 --> 00:45:45,650
Dus ja, er zijn er genoeg
die het gedaan hebben hoor

565
00:45:47,230 --> 00:45:50,150
En die zijn allemaal in
Amerika gebleven in de oorlog

566
00:45:50,150 --> 00:45:55,630
Nou, ik weet niet of ze, nee, ze zijn niet
in Amerika gebleven. Niet dat ik weet hoor.

567
00:45:55,820 --> 00:46:00,360
Ik weet één die het gedaan heeft,
maar die woont nu toch wel weer in

568
00:46:00,360 --> 00:46:04,870
Nederland, maar of die als Amerikaan
in Nederland woont, dat weet ik niet

569
00:46:09,440 --> 00:46:16,760
Maar ja, je kon meteen de Amerikaanse
nationaliteit krijgen als je Dan

570
00:46:16,760 --> 00:46:23,010
was het wel de moeite waard hè,
want je werd er een stuk beter door

571
00:46:24,180 --> 00:46:29,480
Ja. En op de Salland, voeren daar
ook niet Nederlandse bemanningsleden

572
00:46:29,660 --> 00:46:40,980
Ehh, ja later kwam het wel voor hoor.
Ja, er kwam geen suppletie van onderen.

573
00:46:40,980 --> 00:46:49,000
Dus als mensen zieken werden of overleden of
sneuvelden, ja, die moesten aangevuld worden.

574
00:46:49,140 --> 00:46:55,270
Dus wij hadden ook vaak Engelse
stokers ofzo of Engelse

575
00:46:55,270 --> 00:47:01,110
matrozen en, ja, de kanonniers
waren allemaal Engelsen.

576
00:47:01,550 --> 00:47:10,260
Kanonniers voor het grote geschut, dat waren
oudere soldaten die eigenlijk dus te oud

577
00:47:10,260 --> 00:47:16,340
waren voor echt voor frontdienst en die werden
omgeschoold tot kanonnier op de koopvaardij

578
00:47:16,350 --> 00:47:19,280
En gingen jullie ook
met die buitenlanders om

579
00:47:19,490 --> 00:47:20,700
Ja, waarom niet? Ja.

580
00:47:20,700 --> 00:47:26,430
Maar ja, op de staf, ik zal
maar zeggen de stuurlieden

581
00:47:26,430 --> 00:47:28,870
en dergelijke, dat waren
allemaal nog Nederlanders hoor.

582
00:47:28,870 --> 00:47:33,006
Ik heb dus niet met buitenlandse
officieren gevaren, laat ik

583
00:47:33,006 --> 00:47:41,759
het zo zeggen, maar wel
buitenlandse matrozen enzo, dat wel.

584
00:47:41,759 --> 00:47:56,320
[neemt slok koffie] Maar ja,
ik was net op de Salland.

585
00:47:57,080 --> 00:48:05,430
De Salland die was uit Zuid-Amerika
in Liverpool gekomen en die

586
00:48:05,430 --> 00:48:12,400
hadden dus bij de vriesloods het
vlees en de boter en alles gelost.

587
00:48:12,400 --> 00:48:20,490
En dan lagen ze langs een gewone
loods de rest van de lading te lossen

588
00:48:20,490 --> 00:48:22,500
En toen kwam ik aan boord.

589
00:48:23,710 --> 00:48:30,300
En ik denk dat het diezelfde nacht was of die
nacht daar op werd Liverpool zwaar gebombardeerd.

590
00:48:30,300 --> 00:48:38,909
En toen was er op die loods naast
ons was een bom terecht gekomen.

591
00:48:38,909 --> 00:48:44,300
En er was een hoop van die rommel die
lag bij ons aan boord te branden.

592
00:48:45,150 --> 00:48:52,190
Dus wij waren op het achterschip waren we bezig
die brand te blussen en toen ben ik met een

593
00:48:52,190 --> 00:48:59,870
matroos ging ik naar voren controleren, want
er lagen een paar brandbommen bij ons aan dek.

594
00:48:59,870 --> 00:49:03,080
Die gingen we dus overboord gooien

595
00:49:03,360 --> 00:49:07,510
En terwijl wij op het voorschip waren,
kwam er op het achterschip een bom terecht.

596
00:49:09,370 --> 00:49:16,240
Die hele brandweerploeg
weg: acht man. Ja.

597
00:49:16,260 --> 00:49:21,270
Dus het was gelukkig dat ik daar op het
voorschip zat, want anders was ik er ook geweest.

598
00:49:21,270 --> 00:49:28,210
Nou ja, dus toen hadden wij geen mensen meer
en voor ons lag de Moena van de Nederland.

599
00:49:28,270 --> 00:49:34,790
Die hebben toen mensen gestuurd en die
hebben dus die brand verder geblust.

600
00:49:34,790 --> 00:49:42,460
En aan de overkant van ons lag ook een schip te
branden. En dat bleek een munitieschip te zijn.

601
00:49:42,460 --> 00:49:54,850
Dus wij waren al helemaal klaar, alles. Acht
uur ’s morgens vliegt dat ding de lucht in.

602
00:49:54,850 --> 00:49:59,340
Een klap, nou dat was verschrikkelijk.
De stukken ijzer vlogen je om de oren.

603
00:49:59,900 --> 00:50:04,462
Maar ja, dat was dat, dus
toen waren we weer beschadigd

604
00:50:03,990 --> 00:50:10,710
Nou, toen zijn we gelost
en we zijn naar Gewrock

605
00:50:10,710 --> 00:50:16,230
gevaren en daar is op de
werf de schade dus hersteld

606
00:50:16,230 --> 00:50:19,120
En zijn die acht mensen
begraven in Liverpool

607
00:50:19,710 --> 00:50:22,506
Ja, wat er van over was wel ja.

608
00:50:22,506 --> 00:50:33,470
Er waren niet zoveel, ehh, om te zeggen
dat wie wie was, nee, dat was er niet bij.

609
00:50:33,470 --> 00:50:36,730
Maar ze zijn dus wel in
Liverpool begraven, de restanten

610
00:50:36,730 --> 00:50:40,790
En als zo’n munitieschip ontploft,
is er dan ook nog schade

611
00:50:40,790 --> 00:50:45,920
aan de havens van Liverpool,
dus aan de pakhuizen enzo

612
00:50:45,920 --> 00:50:52,070
Ja, dat pakhuis daar was beschadigd
en ik zag de Moena die had een paar

613
00:50:52,070 --> 00:50:59,380
spanten van dat schip, die waren
helemaal vast gelast door de hitte.

614
00:50:59,380 --> 00:51:04,090
Die zaten vast aan de Moena, want
die boot lag precies tegenover hem.

615
00:51:04,090 --> 00:51:07,750
Wij lagen iets naar achteren,
dus wij hebben niet veel rotzooi

616
00:51:07,750 --> 00:51:11,920
aan boord gekregen, een paar
stukkies ijzer, maar meer niet

617
00:51:11,920 --> 00:51:22,410
Dus u, het was nu al 1941 was het en u had
nog nauwelijks gevaren bij wijze van spreke

618
00:51:22,980 --> 00:51:33,460
Ja. Ja. Ja. Maar ja, toen heb ik dus
drie reizen met de Salland gemaakt

619
00:51:33,460 --> 00:51:34,590
Naar

620
00:51:34,590 --> 00:51:45,050
De eerste reis die was met
legermateriaal, man-guns en

621
00:51:45,050 --> 00:51:48,560
dergelijke, voor Brits-Indië.
En die hebben we daar gelost.

622
00:51:48,830 --> 00:51:56,630
En in Brits-Indië hebben we geladen
voor Java en Australië. En in Java

623
00:51:56,630 --> 00:52:02,180
hebben we nog wat bijgeladen voor
Australië. En daar hebben we gelost.

624
00:52:02,890 --> 00:52:14,400
En we hebben geladen. En we hebben wel 4.000
ton bevroren schapenvlees aan boord genomen

625
00:52:15,020 --> 00:52:21,090
En, ja, er was graan bij en meel en boter
en noem maar op, allemaal etenswaren.

626
00:52:22,000 --> 00:52:31,190
En toen zijn we dus van Australië via
Kaapstad en Freetown weer naar Engeland gegaan.

627
00:52:31,860 --> 00:52:40,200
En bij Freetown werden we aangevallen door een
onderzeeër, maar we zijn gelukkig ontsnapt.

628
00:52:41,020 --> 00:52:42,739
En de volgende reis, dat was de reis

629
00:52:42,740 --> 00:52:45,750
Maar hoe kun je ontsnappen
aan een onderzeeër

630
00:52:45,750 --> 00:52:53,775
Nou, het was zo dat het was zes uur ’s avonds en
de staf die zat te eten en ik had de wacht boven.

631
00:52:54,780 --> 00:53:02,430
En toen zag ik in dat gedeelte waar de zon
net naar zo trok, zag ik een periscoop..

632
00:53:03,240 --> 00:53:09,334
..dus hard bakboord gegeven om
het doel te verkleinen en om te

633
00:53:09,335 --> 00:53:14,410
kijken of hij hem rammen kan
hè. Maar dat is dan niet gelukt.

634
00:53:14,410 --> 00:53:19,110
Maar de kanonniers die achterop stonden, die
zagen dus wel de torpedo achterlangs gaan.

635
00:53:20,040 --> 00:53:26,590
Nou ja, dus toen die eenmaal achter ons
was toen is die nog een keertje of twee

636
00:53:26,590 --> 00:53:33,132
boven geweest, maar dan ging die grote
blaffer achterop, die ging tekeer en dan

637
00:53:33,132 --> 00:53:35,950
moest die weer duiken hè, als we te
dicht bij hem kwamen, moest die duiken.

638
00:53:35,950 --> 00:53:39,040
Nou en dan kan hij ons niet inhalen.

639
00:53:39,790 --> 00:53:45,850
En de volgende ochtend vroeg kwamen gelijk
de torpedojagers en die zijn daar aan het

640
00:53:45,850 --> 00:53:49,812
gooien geweest, maar of ze hem geraakt
hebben of gevangen hebben, dat weten we niet.

641
00:53:49,813 --> 00:53:51,650
Hebben we nooit van gehoord

642
00:53:52,330 --> 00:53:57,000
Want u vervoerde eten, maar
wat aten jullie zelf aan boord

643
00:53:57,940 --> 00:54:02,349
Ook gewoon. Gewone maaltijd,
wat we gewend waren

644
00:54:02,350 --> 00:54:03,550
Hollands eten

645
00:54:05,290 --> 00:54:10,300
Ja, we hadden een Hollandse kok en dergelijke
en je kreeg uit Engeland niet zoveel

646
00:54:10,300 --> 00:54:14,860
mee, maar ja wij liepen Kaapstad aan voor
bunkers en daar kon je dus alles krijgen.

647
00:54:15,760 --> 00:54:18,330
Daar sloegen we de voorraad in.

648
00:54:18,720 --> 00:54:29,240
Ook jenever, die kon je in Kaapstad krijgen
en het bier haalden we uit Australië. Ja.

649
00:54:29,240 --> 00:54:35,104
Nee, dat ehh, dus maar die tweede
reis, dat was die reis met die munitie.

650
00:54:36,380 --> 00:54:40,574
Dat was bedoeld voor Singapore. Daar zaten
ook die jongens bij voor de slagschepen.

651
00:54:41,910 --> 00:54:49,080
En, ehh, maar dat ging niet door,
want toen was Singapore al mis.

652
00:54:49,360 --> 00:54:55,790
Dus toen hebben we het in
Colombo in Trincomalee gelost.

653
00:54:57,270 --> 00:54:59,550
En toen zijn we, toen hebben
we dus weer geladen in

654
00:54:59,830 --> 00:55:04,220
Brits-Indië en toen zijn we dus
direct naar Australië gegaan.

655
00:55:04,640 --> 00:55:06,820
Hele boog om Indië heen

656
00:55:08,180 --> 00:55:12,390
En toen hebben we dus
gelost en weer eten geladen.

657
00:55:13,340 --> 00:55:19,970
En terug weer via Kaapstad,
via Durban, Kaapstad, want we

658
00:55:19,970 --> 00:55:24,980
hadden twintig hazewindhonden
voor de hondenraces aan boord.

659
00:55:25,130 --> 00:55:27,410
Dus die werden in Durban gelost.

660
00:55:27,500 --> 00:55:34,140
En dan werd in Durban nog wat bijgeladen
en weer via Freetown naar Engeland

661
00:55:34,140 --> 00:55:38,920
En had u contact met uw familie
trouwens? U reisde de hele wereld rond

662
00:55:39,040 --> 00:55:40,510
Ik had geen contact.

663
00:55:40,530 --> 00:55:49,590
In november hadden ze, de Duitsers, al
doorgegeven dat ik gesneuveld was op de Amstelland

664
00:55:50,950 --> 00:55:56,166
Maar ja, die knapen hadden gezegd:' Met
man en muis vergaan' dus, maar dat was,

665
00:55:56,180 --> 00:56:04,080
ehh, daar hebben ze zich nooit erg zenuwachtig
over gemaakt, want.. kijk, mijn Rode

666
00:56:04,080 --> 00:56:10,010
Kruisbrieven kwamen nooit aan, ook mijn
Rode Kruispakketje is nooit aangekomen.

667
00:56:10,010 --> 00:56:18,790
Maar overal waar ik was, ontmoette ik
jonge dames en dan vroeg ik of die een

668
00:56:18,790 --> 00:56:28,890
mailtje wouden sturen, een Rode
Kruisbericht met een codewoord erin: panjang.

669
00:56:28,890 --> 00:56:35,340
Dat was mijn bijnaam in Indië: De Lange.
“Ah zo, hij is in Brits-Indië geweest.

670
00:56:35,340 --> 00:56:49,520
Oh God, nu is hij in Australië.” Dus
zij wisten via, via, via dat ik nog

671
00:56:49,520 --> 00:56:53,110
leefde alleen dan kregen ze weer het
Rode Kruisbericht uit Nieuw-Zeeland ofzo.

672
00:56:53,110 --> 00:56:53,230
Ja

673
00:56:53,230 --> 00:56:58,130
Maar u hoorde niets van hen

674
00:56:58,130 --> 00:56:59,680
Nee. Nee nee nee.

675
00:57:00,600 --> 00:57:09,747
Nee, dat ehh.. en nou ja, de derde
reis die hebben we dus gemaakt

676
00:57:12,330 --> 00:57:17,230
ook van Nieuw-Zeeland uit zijn we
dus door het Panamakanaal gegaan.

677
00:57:17,550 --> 00:57:24,530
Want toen hadden we op de Indische Oceaan nog
wel eens last van Japanse oorlogsschepen.

678
00:57:24,880 --> 00:57:34,010
Dus dan ging je via het Panamakanaal. En dan naar
Guantanamo Bay. En daar werd het konvooi gevormd.

679
00:57:34,100 --> 00:57:41,560
En dan ging je in konvooi naar New York. En
in New York kwam er weer nog wat lading bij.

680
00:57:41,560 --> 00:57:46,850
Meestal vliegtuigen in kisten aan dek

681
00:57:46,850 --> 00:57:49,009
Maar van Cuba naar New York werd
er dus ook in konvooi gevaren

682
00:57:49,010 --> 00:57:50,000
Ja

683
00:57:50,000 --> 00:57:51,451
Kwamen de Duitsers dan zo ver

684
00:57:51,490 --> 00:57:55,230
Ja. Ja ja.

685
00:57:55,230 --> 00:58:07,430
Toen dus Amerika in het begin in de oorlog kwam
toen weigerden de Amerikanen ook konvooi varen.

686
00:58:07,430 --> 00:58:09,340
Dat was niet nodig zeiden ze

687
00:58:09,400 --> 00:58:12,810
Maar toen is er zo’n slachting op die
Amerikaanse kust onder de schepen

688
00:58:12,810 --> 00:58:21,000
geweest, dat ze op het laatst toch maar
aan het konvooi varen waren toe gegaan.

689
00:58:21,001 --> 00:58:31,380
En als je konvooi vaart dan krijg je ook
bescherming hè. Nou ja en die laatste reis,

690
00:58:31,380 --> 00:58:38,670
dat was mijn laatste reis op de Salland, want
elke keer als ik in Engeland was, probeerde

691
00:58:38,670 --> 00:58:45,410
ik naar school te gaan, hè, want daar was
een school in Engeland voor diploma’s.

692
00:58:45,510 --> 00:58:55,730
En dan probeerde ik dat. Maar ja, je zat op een
lange reis en telkens was de school die was vol.

693
00:58:56,510 --> 00:59:04,520
Dus dat ging ehh, maar de laatste reis, ja,
toen hadden we ook nog een onderbreking

694
00:59:04,520 --> 00:59:12,690
We gingen uit New York in konvooi. En toen
werden we aangevallen door onderzeeërs.

695
00:59:13,820 --> 00:59:18,670
En toen was er zo’n Amerikaan
die was een beetje wild.

696
00:59:19,050 --> 00:59:25,450
En die gooide een lading dieptebommen af voor
ons. Dus wij kregen behoorlijke schokken.

697
00:59:26,050 --> 00:59:32,110
En de grote bunker daar waren de klinknagels
uit gevlogen, dus onze brandstof liep weg.

698
00:59:32,700 --> 00:59:38,010
Dus toen zijn we terug gestuurd naar Halifax.
En daar hebben ze dus de reparatie gedaan.

699
00:59:38,010 --> 00:59:44,800
Hebben we weer opnieuw bunkers gekregen
en in het volgende konvooi naar Engeland.

700
00:59:44,880 --> 00:59:49,150
Nou en toen was er een plekje vrij op
school. Dus toen ben ik op school gegaan

701
00:59:49,150 --> 00:59:50,060
Waar stond die school

702
00:59:53,630 --> 01:00:00,390
Sutton. En we hadden allemaal dus kosthuizen
er omheen: Epsom en Ewell East enzo.

703
01:00:00,390 --> 01:00:04,880
Hadden we allemaal kosthuizen
waar we dus verbleven

704
01:00:04,880 --> 01:00:07,140
En dat was een Nederlandse
of een Engelse school

705
01:00:07,810 --> 01:00:09,990
Nee, het waren dus Nederlanders.

706
01:00:10,000 --> 01:00:21,050
Er waren leraren die uit
Batavia waren gekomen en dus ik

707
01:00:21,050 --> 01:00:25,090
zal maar zeggen HWTK’s en die
te oud waren om te varen.

708
01:00:25,090 --> 01:00:35,320
En die gaven les. En dan deden we in Annie’s
House in Cornwall daar deden we het examen.

709
01:00:35,620 --> 01:00:39,560
Annie’s House dat was een
opleidingsinstituut voor de marine.

710
01:00:39,560 --> 01:00:48,570
En daar zaten ook koopvaardijmensen die
adelborsten aan het opleiden waren.

711
01:00:48,570 --> 01:00:53,195
En de chef daar, dat was de directeur
van de zeevaartschool in Den Helder.

712
01:00:53,195 --> 01:00:56,010
Dus en daar deden we examen

713
01:00:56,840 --> 01:01:01,430
En dat examen was
schriftelijk, mondeling

714
01:01:01,430 --> 01:01:13,050
Schriftelijke en mondeling. Maar één dag hoor,
geen gezeur. Een vraag fout? Hup weg. Ja.

715
01:01:13,580 --> 01:01:20,479
Daar maakten we gebruik van, want dan zakten we het
eerste examen en dan gingen we terug naar dinges:

716
01:01:20,480 --> 01:01:32,280
“Ja, het is niet gelukt, ik moest nog een maand
extra hebben hoor”. Dan kreeg je een maand extra.

717
01:01:32,280 --> 01:01:36,970
Ja, zo rommelde en
scharrelde je maar aan

718
01:01:37,030 --> 01:01:40,529
Zo voelde dat ook, dat je de oorlog
zo’n beetje scharrelend doorkwam of niet

719
01:01:40,530 --> 01:01:41,650
Wat zegt u

720
01:01:41,650 --> 01:01:43,820
Dat je de oorlog zo’n beetje, ja

721
01:01:43,820 --> 01:01:52,600
Och ja. Kijk, je was jong. Dat scheelde een hoop.
Kijk, de oudere mensen die hadden er al last van.

722
01:01:52,600 --> 01:01:55,743
Die hadden zorgen over
wat met hun gezin hier in

723
01:01:55,743 --> 01:02:01,859
Nederland aan de hand was,
hè, ja, en die waren zuinig.

724
01:02:01,860 --> 01:02:04,660
Ja, die denken: “Wat gebeurt daar
allemaal”. Dus die gaven niet

725
01:02:04,660 --> 01:02:09,640
zoveel geld uit, omdat ze niet wisten
wat er na de oorlog allemaal was

726
01:02:09,730 --> 01:02:16,170
Want je hoorde wel eens wat
over hoe het in Holland ging met

727
01:02:16,170 --> 01:02:20,370
dingen, maar echt goede berichten
kreeg je natuurlijk nooit.

728
01:02:20,370 --> 01:02:22,560
Dat waren allemaal rumoeren,
laat ik het zo zeggen

729
01:02:22,560 --> 01:02:24,180
Ja en wat werd er dan gezegd

730
01:02:24,180 --> 01:02:32,980
Nou ja, dat de familie van de zeevarenden die
kregen geen ondersteuning en dergelijke meer.

731
01:02:33,250 --> 01:02:35,350
Hè, die moesten maar wat scharrelen

732
01:02:35,350 --> 01:02:39,970
Ja ja. Even over de geruchten
die jullie hoorden uit Nederland

733
01:02:40,190 --> 01:02:40,490
Ja

734
01:02:40,490 --> 01:02:42,250
Wat hoorde je allemaal

735
01:02:42,310 --> 01:02:50,140
Nou ja, dat de families slecht behandeld werden
enzo en voor de rest, ja je wist verder niks hè

736
01:02:50,140 --> 01:02:52,510
En maakte dat indruk op u

737
01:02:52,510 --> 01:02:57,550
Op mij niet zozeer, want, ja, ik
was jong en ik was ongetrouwd.

738
01:02:57,550 --> 01:03:03,250
Maar de getrouwde mensen, de ouderen
die maakten zich echt zorgen, hè, ook

739
01:03:03,400 --> 01:03:08,940
zorgen van: “Ja, overleef ik het?”,
hè, want er zijn er genoeg gebleven

740
01:03:13,720 --> 01:03:18,040
Nee, wat dat betreft heeft de
koopvaardij zwaar geleden hoor.

741
01:03:19,070 --> 01:03:23,100
Van de twaalfduizend man
in het begin van de oorlog

742
01:03:23,100 --> 01:03:26,560
zijn er een dikke drieduizend
niet terug gekomen.

743
01:03:27,370 --> 01:03:37,440
Dus dat is 28 procent zeg maar. Dat is wel effe
meer dan luchtvaart, marine of leger verloren heeft

744
01:03:37,440 --> 01:03:42,310
En is dat na de oorlog, is dat
wel genoeg gewaardeerd, vindt u

745
01:03:42,310 --> 01:03:44,270
Wel nee helemaal niet

746
01:03:44,270 --> 01:03:44,601
Nee

747
01:03:44,601 --> 01:03:48,757
Nee, koopvaardij die is helemaal
nooit, die wordt nergens genoemd.

748
01:03:48,757 --> 01:04:00,940
Als je nu rekent dat nu bijvoorbeeld met
het zestigjarige jubileum van de landing

749
01:04:01,660 --> 01:04:02,460
In Normandië

750
01:04:02,460 --> 01:04:03,220
In Normandië

751
01:04:03,220 --> 01:04:10,750
Toen werd uitgenodigd: de luchtmacht,
ja die had meegedaan, de marine, hè

752
01:04:10,750 --> 01:04:17,350
die waren er met twee oude kanonneerboten
daar verloren ze de Zumba en

753
01:04:17,350 --> 01:04:22,810
het, eh, Irenebrigade, die een maand
later met zijn allen aan wal gingen.

754
01:04:22,810 --> 01:04:30,620
De koopvaardij die er met vijftig schepen was
bij die landing werd niet uitgenodigd. Wel nee.

755
01:04:32,130 --> 01:04:36,914
Terwijl als de koopvaardij, de
geallieerde koopvaardij er niet was

756
01:04:36,970 --> 01:04:42,510
geweest dan was er geen tank en geen
kogel en niks was er overgekomen.

757
01:04:42,690 --> 01:04:46,960
Al dat oorlogsmateriaal dat
heeft de koopvaardij aangesleept

758
01:04:48,590 --> 01:04:50,560
Naar? Oorlogsmateriaal naar

759
01:04:50,560 --> 01:04:56,600
Van Amerika naar Engeland en
naar de andere oorlogsgebieden.

760
01:04:56,600 --> 01:05:12,870
Dat is allemaal door de koopvaardij
gedaan. Wij sleepten alles aan

761
01:05:12,870 --> 01:05:16,510
Maar ja, verder werd er niet
over, er wordt niet over gepraat.

762
01:05:16,510 --> 01:05:18,840
Als je zegt dat je bij de
koopvaardij bent geweest in

763
01:05:18,840 --> 01:05:21,479
de oorlog dan zeggen ze:
“Wat is de koopvaardij?”, ja.

764
01:05:21,479 --> 01:05:26,150
Er zijn een hoop mensen in Nederland
die niet eens weten wat koopvaardij is

765
01:05:27,490 --> 01:05:32,630
Maar geloven ze u wel als u verteld
wat u allemaal heeft meegemaakt

766
01:05:32,630 --> 01:05:35,751
Ja, ze staan een beetje
verbaasd te kijken.

767
01:05:35,751 --> 01:05:38,724
Die denken: “Ja, hij is aan
het opscheppen” ofzo [zwaait

768
01:05:39,030 --> 01:05:47,560
naar buiten]].. dat is een
buurman die voorbij voe

769
01:05:48,290 --> 01:05:51,790
En heeft u nog op
andere schepen gevaren

770
01:05:51,790 --> 01:05:57,530
Ja, dus nadat ik mijn derde rang
had gehaald toen was er geen schepen

771
01:05:57,530 --> 01:06:03,470
van de Hollandse Lloyd binnen dus
toen werd ik ingedeeld bij de shipping

772
01:06:04,350 --> 01:06:06,670
En wat was de shipping

773
01:06:06,670 --> 01:06:09,630
shipping, nou die zorgde voor
de bemanning van de koopvaardij.

774
01:06:11,110 --> 01:06:16,580
Die stelde ze aan en regelde, ja,
verlof en al die dingen meer.

775
01:06:16,580 --> 01:06:24,140
En toen heb ik een aflosreisje
gemaakt op de Van Ostade.

776
01:06:24,750 --> 01:06:28,740
Dat was een nieuw scheepje
dat in Engeland gebouwd was,

777
01:06:28,740 --> 01:06:32,030
zo’n empire, een Engelse
empire, een kleine empire.

778
01:06:32,030 --> 01:06:40,120
En daar heb ik de derde stuurman afgelost.
En toen ben ik op de Stad Arnhem gekomen.

779
01:06:41,410 --> 01:06:43,110
Dat beviel me helemaal niet.

780
01:06:43,560 --> 01:06:49,730
Dat was zo’n armoedig schip: daar
hadden ze nog vooroorlogse toestanden.

781
01:06:50,180 --> 01:06:52,610
Daar ben ik na de
tweede reis afgelopen

782
01:06:52,610 --> 01:06:56,640
Maar vooroorlogse toestanden
wat bedoelt u daarmee

783
01:06:58,260 --> 01:07:06,980
Zeewaterdouches, één emmertje zoetwater per
dag om de was te doen en jezelf te wassen.

784
01:07:06,980 --> 01:07:13,220
Nee, dat was allemaal, ehh, dat was zo’n echte
ouderwetse rot tramp. Dat was ik niet gewend.

785
01:07:13,220 --> 01:07:18,819
En toen ik nog onenigheden kreeg met
anderen denk ik: “Ja, ik ga er af”

786
01:07:18,820 --> 01:07:21,160
En wat was die onenigheid

787
01:07:21,820 --> 01:07:30,790
Nou, het was zo: de eerste reis had ik dat niet
door, maar de tweede reis was het een donkere.

788
01:07:30,790 --> 01:07:34,270
Het waren donkere nachten. De eerste reis
waren een beetje maannachten geweest.

789
01:07:34,270 --> 01:07:42,690
De tweede reis waren echt donkere nachten. En
daar bleken dat er een paar nachtblind waren.

790
01:07:43,220 --> 01:07:47,080
Dus ik als derde stuurman
ik liep de acht-twaalf.

791
01:07:47,080 --> 01:07:51,458
Om twaalf uur kwam de tweede stuurman
en die zegt: “Ik zie geen schepen”.

792
01:07:52,490 --> 01:07:59,840
Ik zeg: “Zie geen schepen?”. Ik
zeg, “We zitten er midden in”. Nee

793
01:07:59,840 --> 01:08:01,065
hoor, hij zegt: “Ik zie niks”. Toen
kwam de kapitein die kwam eraan.

794
01:08:01,066 --> 01:08:11,040
Hij zegt: “Wat is er?”. Ik zeg: “Nou,
hij ziet de schepen niet”. Hij zegt:

795
01:08:11,040 --> 01:08:14,429
“Ja, maar ik zie ook geen schepen”. Ik
zeg: “Zouden we nu niet een beetje harder

796
01:08:14,430 --> 01:08:22,710
gaan, dat we ze inhalen?”, ik zeg,
“Neemt u het dan over?” “Nee, nee, nee”

797
01:08:22,820 --> 01:08:28,570
Om vier uur komt de eerste stuurman,
die ziet ook geen stuiver.

798
01:08:29,200 --> 01:08:33,320
Pas tegen een uur of vijf,
half zes zag die het.

799
01:08:33,320 --> 01:08:36,560
Hij zegt: “,uh, we zitten erin”.
Ja, we zaten gewoon in het konvooi.

800
01:08:36,560 --> 01:08:44,882
En toen hadden ze nog de moed, tenminste
ik ging al om half zes, zes uur ging

801
01:08:44,882 --> 01:08:45,861
ik slapen, toen kwamen ze om half acht:
“Je moet straks op wacht”. Ik zeg:

802
01:08:45,861 --> 01:08:55,033
“Jullie kunnen allemaal de pot op”. Ik
zeg: "Ik kom vanavond wel”, ik zeg, “Ik

803
01:08:55,033 --> 01:08:58,970
doe al de hele nacht; jullie doen maar
de rest”. En toen ben ik er afgelopen.

804
01:08:58,970 --> 01:09:00,730
Ik denk: “Daar begin
ik niet langer aan”

805
01:09:00,730 --> 01:09:03,390
Kon je dan gewoon bij je schip weggaan

806
01:09:05,960 --> 01:09:07,390
Ik ben weggegaan

807
01:09:07,650 --> 01:09:08,180
En toen

808
01:09:08,180 --> 01:09:14,800
Toen we lagen in Hartlepool geloof ik. Ik heb
mijn koffers gepakt. Ik ben naar Londen gegaan.

809
01:09:14,800 --> 01:09:21,080
Ik heb gezegd tegen Brouwer die daar zat: “De
Stad Arnhem heeft een derde stuurman nodig”.

810
01:09:21,670 --> 01:09:25,450
Hij zegt: “Er is een derde stuurman hoor”.
Ik zeg: “Nee, die staat hier en die gaat

811
01:09:25,450 --> 01:09:31,930
niet meer mee” “Oh, oh”. Ik zeg: “Nee, ik
ga niet meer op dat jacht”, ik zeg, “Je kan

812
01:09:31,930 --> 01:09:37,300
me overal op zetten, maar op dat daar ga ik
niet meer mee”. “Oh ja”, hij zegt, “Wat moeten

813
01:09:37,300 --> 01:09:43,920
we dan”. Ik zeg: “Dat weet ik niet”, ik
zeg, “Zeg het maar”. Hij zegt: “Weet je wat?

814
01:09:43,920 --> 01:09:47,350
Ga naar school”. Ik
denk: “Naar school?

815
01:09:48,740 --> 01:09:53,250
Waarom niet?”. Officieel moet
je twee jaar hebben tussen je

816
01:09:53,250 --> 01:09:56,810
derde rang en je tweede rang moet
je twee jaar vaartijd hebben.

817
01:09:57,080 --> 01:10:02,380
Nou, ik had net nog
niet helemaal een jaar.

818
01:10:02,380 --> 01:10:09,820
Ik denk: “Niet over smoezen”.
Dus ik ben naar school gegaan

819
01:10:09,820 --> 01:10:15,230
Dus weer examen gedaan en gezorgd dat
ik zakte. Dus ik kwam weer bij Brouwer.

820
01:10:15,230 --> 01:10:19,400
Ik zeg: “Nee, het is niet gelukt”. “Het
was te kort.” Hij zegt: “Maar je moet

821
01:10:21,560 --> 01:10:26,040
veertien december naar de Middellandse
Zee, aflossen”. Ik zeg: “Ja, dan heb

822
01:10:26,040 --> 01:10:29,580
ik voor niks daar twee maanden zitten
sjappelen”. Hij zegt: “Weet je wat?

823
01:10:29,580 --> 01:10:34,150
We vragen een spoedexamen aan”.
Ik denk: “Nou ja, spoedexamen”.

824
01:10:34,150 --> 01:10:41,990
Dus vier december spoedexamen en
ik heb gezorgd dat ik slaagde.

825
01:10:41,990 --> 01:10:46,820
Nou, toen ben ik veertien december
ben ik naar de Middellandse Zee gegaan

826
01:10:46,820 --> 01:10:50,300
Had u ook voorzorgsmaatregelen
genomen tegen torpedering

827
01:10:51,090 --> 01:10:52,310
Waarvoor

828
01:10:52,310 --> 01:10:54,950
Voor het geval u
getorpedeerd zou worden

829
01:10:54,950 --> 01:11:03,370
Nou ja, je had je papieren op zak hè in een
waterdicht dinges. En verder niet. Ja, wat kon je?

830
01:11:03,620 --> 01:11:14,040
Wat je aan had, voor de rest hoopte je het
beste maar. Je kan niet alles meenemen.

831
01:11:14,040 --> 01:11:22,260
Dus je zorgde alleen dat je je papieren bij je had.
En die hadden we altijd in een waterdicht zakje.

832
01:11:22,620 --> 01:11:28,103
Dat was een soort plastic en met een soort
strijkijzer plakte je het dicht. Dat was het enigste.

833
01:11:28,104 --> 01:11:38,570
En altijd zorgen dat je zwemvest
in de buurt was. Voor de rest ehh.

834
01:11:39,550 --> 01:11:44,680
En die zwemvesten die bleven ook van kurk
tijdens de oorlog of zijn die wel veranderd

835
01:11:44,680 --> 01:11:46,060
Nee, die zijn altijd die
ouderwetse rotdingen gebleven.

836
01:11:46,060 --> 01:11:57,929
Ja [lacht] op een gegeven moment kregen
we overlevingspakken aan boord. Ja.

837
01:11:57,929 --> 01:12:05,311
Dat was dan, dat waren van die
rubber pakken. Die kon je dan aandoen.

838
01:12:05,311 --> 01:12:10,279
En daar zat een ingebouwd zwemvest in
en dan kon je het uithouden in het water

839
01:12:10,380 --> 01:12:19,892
Ja. Het duurde meer dan een half uur voordat
je in dat pak zat. Dat was niet te harden.

840
01:12:19,892 --> 01:12:26,120
Dan had je dat aan en dan
kon je amper bewegen. Ja.

841
01:12:26,120 --> 01:12:33,920
Dus die hebben we gewoon altijd in de kast gehangen,
want daar had je toch de tijd niet voor. Nee.

842
01:12:36,510 --> 01:12:37,210
Nou ja

843
01:12:37,210 --> 01:12:40,380
En hoe was de hiërarchie
aan boord van het schip

844
01:12:41,110 --> 01:12:43,120
Nou gewoon, net als altijd.

845
01:12:47,880 --> 01:12:49,890
Een beetje losser, die oude
kapiteins hebben daar heel hard aan

846
01:12:49,890 --> 01:12:57,740
moeten wennen, want zoals het
vroeger ging, ging het niet meer.

847
01:12:57,940 --> 01:13:03,350
Nee. Vroeger werd de kapitein voor
elk wissewassie werd hij geroepen.

848
01:13:03,350 --> 01:13:07,660
Ik weet nog wel dat voor de oorlog
dat als je midden op de oceaan

849
01:13:07,660 --> 01:13:12,900
koers moest veranderen dan moest
je de kapitein waarschuwen.

850
01:13:12,900 --> 01:13:14,860
En nu zat je midden in het konvooi

851
01:13:15,400 --> 01:13:20,840
En als er een onverwachte
manoeuvre kwam ofzo dat,

852
01:13:24,370 --> 01:13:26,796
nou een noodmanoeuvre, dat
het hele konvooi dat deed.

853
01:13:26,796 --> 01:13:28,157
Dan riep je die ouwe niet eens.

854
01:13:28,157 --> 01:13:32,660
Nee, je kan die ouwe kan je ook niet
24 uur laten... en na de oorlog hebben

855
01:13:32,660 --> 01:13:36,340
we daar vaak last mee gehad met mensen
die niet gevaren hadden in de oorlog.

856
01:13:36,340 --> 01:13:46,630
Ja, wij waren veel zelfstandiger geworden hè.
Vier uur lang had je de verantwoordelijkheid

857
01:13:46,630 --> 01:13:52,559
om in alle soorten weersomstandigheden
op positie te blijven in je konvooi.

858
01:13:52,560 --> 01:13:58,060
Dus dat ehh, daar had je
die ouwe niet voor nodig

859
01:14:02,330 --> 01:14:07,120
Dat was wel eens rot hoor om in konvooi
om op je goede plek te blijven.

860
01:14:08,260 --> 01:14:16,880
Als het hartstikke donker was of
als het woei of sneeuwde. Nou ja.

861
01:14:17,980 --> 01:14:22,520
Dan had je wel eens moeite
om goed op je plek te blijven.

862
01:14:22,520 --> 01:14:31,250
Ja en dan het ehh, de verschrikkelijke dingen
die je meemaakte natuurlijk hè. Als er een

863
01:14:31,250 --> 01:14:37,290
schip getorpedeerd werd en de mensen die lagen
in het water dan mocht jij niet stoppen.

864
01:14:37,290 --> 01:14:42,820
Je moest er doorheen varen. Dus dan moest je
tussen, door die drenkelingen moest je heen varen.

865
01:14:43,250 --> 01:14:46,610
Nou, dat was helemaal niet leuk.

866
01:14:46,610 --> 01:14:51,940
En dan hoopte je maar dat het rescue schip
achter ze oppikte voordat die torpedojagers met

867
01:14:51,940 --> 01:15:01,360
dieptebommen begonnen, want als die met
dieptebommen begonnen dan overleefden ze het niet

868
01:15:01,360 --> 01:15:07,774
Ja, dat zijn onprettige dingen hoor.

869
01:15:07,775 --> 01:15:14,230
Dan zeggen ze tegenwoordig
wel eens dat ze van die

870
01:15:14,230 --> 01:15:17,160
verschrikkelijke dingen meemaken
daar in Afghanistan en dergelijke.

871
01:15:17,160 --> 01:15:22,830
Wat dacht je als je door je collega’s
heen moet varen? Wat je dan voelt?

872
01:15:24,000 --> 01:15:28,030
Nee, dat waren minder
prettige dingen hoor

873
01:15:28,030 --> 01:15:30,710
Kunt u vertellen wat je dan voelt

874
01:15:31,320 --> 01:15:31,860
Wat zegt u

875
01:15:31,860 --> 01:15:36,740
Kunt u toelichten wat je dan voelt
als je door die mensen heen moet varen

876
01:15:39,980 --> 01:15:43,960
Nou ja, woede en, ja, je mocht
niks doen hè en je zou het zo graag

877
01:15:43,961 --> 01:15:53,400
willen hè. Maar ja, je mocht het
konvooi niet in gevaar brengen

878
01:15:54,260 --> 01:15:54,730
U had daar wel begrip voor

879
01:15:54,730 --> 01:15:58,370
Nou, nee begrip hadden
wij daar nooit voor hoor

880
01:15:58,370 --> 01:16:03,640
Dat, wij vonden dat.. kijk,
koopvaardij is altijd zo als er

881
01:16:03,640 --> 01:16:08,150
iemand in nood is dan help je
mekaar, hè, dat is altijd geweest.

882
01:16:08,150 --> 01:16:09,850
En dat is nog zo.

883
01:16:11,040 --> 01:16:15,500
Maar als je dan door die
zwemmende mensen heen moet

884
01:16:15,500 --> 01:16:22,715
varen hè, nou ja, dat is
helemaal tegen je gevoelens in.

885
01:16:22,715 --> 01:16:38,449
Daar kon je wel eens nijdig over worden, maar
ja het hielp niks. Nee, dat was niet leuk.

886
01:16:38,449 --> 01:16:39,380
Ook niet als je acht lichamen op het
achterschip bij mekaar moet vegen.

887
01:16:39,380 --> 01:16:45,000
Dat zijn ook geen
leuke dingen. Maar ja

888
01:16:47,440 --> 01:16:49,329
Werd daar over gepraat
aan boord van het schip

889
01:16:49,330 --> 01:16:50,250
Wat zegt u

890
01:16:50,250 --> 01:16:53,350
Werd daar onderling over
gepraat aan boord van het schip

891
01:16:56,080 --> 01:17:00,930
Nee, nee. Nee, je liep wel eens te
kankeren dat je moest doorvaren.

892
01:17:00,930 --> 01:17:12,780
Maar ja, je kon er niks aan doen hè.
Evengoed was het pijnlijk natuurlijk. Maar ja

893
01:17:12,780 --> 01:17:16,120
Maar heeft u bemanningsleden gezien
die er echt niet meer tegen konden

894
01:17:16,120 --> 01:17:24,750
Ja, dat heb ik ook wel meegemaakt
ja. En die gingen dan de wal op.

895
01:17:25,630 --> 01:17:32,100
Die dat echt niet meer konden, die
dus echt helemaal hoteldebotel werden

896
01:17:32,100 --> 01:17:33,430
Dat gebeurde ook

897
01:17:33,430 --> 01:17:45,010
Ja. Maar ja, dan gingen ze
dus naar zo’n inrichting toe.

898
01:17:45,010 --> 01:17:49,920
Er waren van die kampjes
daar konden ze bijkomen.

899
01:17:50,140 --> 01:17:54,520
En als ze weer helemaal gezond
waren dan gingen ze weer varen.

900
01:17:54,520 --> 01:18:08,600
Ja, want van PTSS hadden wij nog nooit
gehoord. Dat was nog niet uitgevonden

901
01:18:09,390 --> 01:18:14,990
Al mijn collega’s die ik dus ken en die ik nog
tegenkom. Niemand heeft eigenlijk last ervan.

902
01:18:14,991 --> 01:18:15,464
We zijn allemaal vrij
normaal gebleven.

903
01:18:15,640 --> 01:18:29,960
Ik had toen de oorlog afgelopen was.. we kregen
twee maanden verlof en dan was het weer varen.

904
01:18:33,850 --> 01:18:34,279
Dus dan ging je weer gewoon
met je werk door. Dus ehh

905
01:18:34,280 --> 01:18:40,120
Wanneer bent u weer voor het
eerst in Nederland gekomen

906
01:18:42,110 --> 01:18:44,020
Eerste kerstdag ’45

907
01:18:44,190 --> 01:18:45,630
Toen wist u al dat
uw ouders nog leefden

908
01:18:45,630 --> 01:18:52,584
Ja ja ja ja. Ja, want toen hadden
we al postverbinding was er al.

909
01:18:52,584 --> 01:19:02,130
Ja, dat ehh, maar ja voor de koopvaardij
is de oorlog pas afgelopen in augustus hè

910
01:19:03,130 --> 01:19:03,520
’46

911
01:19:03,520 --> 01:19:04,340
Ja

912
01:19:04,400 --> 01:19:06,180
Of ’45, sorry

913
01:19:06,180 --> 01:19:06,920
’45 ja.

914
01:19:06,920 --> 01:19:11,320
In augustus was het voor de
koopvaardij pas afgelopen, hè,

915
01:19:11,320 --> 01:19:16,609
want we zaten nog altijd met
schepen in de Pacific enzo.

916
01:19:16,610 --> 01:19:21,480
Dus voor de koopvaardij is
het in augustus pas afgelopen

917
01:19:25,250 --> 01:19:29,740
En is die voor u ook begonnen in 1939
de oorlog of eigenlijk pas in 1940

918
01:19:29,740 --> 01:19:30,690
Wat zegt u

919
01:19:30,690 --> 01:19:33,660
Is de oorlog voor u in 1939 begonnen

920
01:19:33,790 --> 01:19:34,230
1939

921
01:19:34,230 --> 01:19:35,220
Ja

922
01:19:35,840 --> 01:19:36,780
Ja

923
01:19:38,060 --> 01:19:41,770
En u kwam thuis. Wat had u
allemaal bij zich toen u thuiskwam

924
01:19:41,960 --> 01:19:44,390
Je bedoelt aan het einde van de oorlog

925
01:19:44,390 --> 01:19:44,660
Ja

926
01:19:44,660 --> 01:19:51,260
Ja, nou een hoop lakens en dekens, want ik
wist dat ze dus aan het ruilen waren geweest.

927
01:19:51,580 --> 01:19:56,790
Ik had wat linnengoed en
dergelijke had ik dus meegenomen.

928
01:19:56,790 --> 01:20:03,620
Dat had ik in Gibraltar gekocht, hè, want het laatste
jaar heb ik dus in de Middellandse Zee gezeten

929
01:20:03,620 --> 01:20:07,874
Nou, daar kon je op diverse,
Port Said en dergelijke,

930
01:20:07,874 --> 01:20:10,890
je kon er van alles krijgen,
laten we zeggen kopen.

931
01:20:10,890 --> 01:20:18,980
En dus daar heb ik toen wat linnengoed
meegenomen en dergelijke, want mijn zus die

932
01:20:18,980 --> 01:20:26,440
was net getrouwd en mijn ouders die hadden
natuurlijk in de oorlog geruild voor eten.

933
01:20:26,870 --> 01:20:32,390
Dus ik had een hele hutkoffer
vol met linnengoed mee. Dus ja

934
01:20:32,800 --> 01:20:35,240
Hoe waren uw ouders
de oorlog doorgekomen

935
01:20:36,250 --> 01:20:38,800
Nou, mijn vader slecht.

936
01:20:38,800 --> 01:20:44,600
Die heeft op een gegeven moment
oedeem gehad, maar voor de

937
01:20:44,600 --> 01:20:49,510
rest mijn zus heeft zich dus
vrij goed in leven kunnen houden.

938
01:20:49,510 --> 01:20:56,170
Die ging dan nog wel eens op strooptochten.
Maar mijn broer die zat ondergedoken natuurlijk.

939
01:20:56,170 --> 01:21:05,390
Die ehh, mijn zus die heeft dus eigenlijk
mijn ouders dus er doorheen geholpen. Nou ja

940
01:21:06,530 --> 01:21:12,710
En wat was na de oorlog uw meest
teleurstellende ervaring in Nederland

941
01:21:12,710 --> 01:21:13,070
Wat zegt u

942
01:21:13,070 --> 01:21:17,340
Wat was uw meest teleurstellende
ervaring in Nederland na de oorlog

943
01:21:17,340 --> 01:21:23,470
Dat je met de nek aangekeken werd. Ja!

944
01:21:25,120 --> 01:21:33,330
“Koopvaardij?". "Oh ja, wel lekker feest
gevierd zeker?” "Ja ja!". Ja nee dat ehh

945
01:21:33,330 --> 01:21:34,410
Maar zei u dan wat

946
01:21:34,410 --> 01:21:43,330
Wij werden helemaal, kijk, de teleurstelling was:
wij werden helemaal niet erkend. Onder niemand.

947
01:21:43,860 --> 01:21:48,890
Goed we kregen een lintje,
maar dat was alles.

948
01:21:50,180 --> 01:22:00,580
Wij kregen na de oorlog, je was zes jaar
weggeweest, je kreeg twee maanden verlof.

949
01:22:00,580 --> 01:22:02,750
En daarmee was het afgelopen

950
01:22:03,500 --> 01:22:03,709
En hoe heeft u uw lintje gekregen

951
01:22:03,710 --> 01:22:15,672
Dat is me toegestuurd. Het was helemaal
geen speciale gelegenheid ofzo hoor.

952
01:22:15,673 --> 01:22:18,530
Het werd over de post toegestuurd

953
01:22:20,050 --> 01:22:22,410
En u heeft het wel geaccepteerd

954
01:22:22,410 --> 01:22:27,110
Ja ja, waarom niet?
Het is een erkenning.

955
01:22:27,110 --> 01:22:31,370
Net zo goed als ik mijn Engelse
onderscheidingen ook gekregen heb.

956
01:22:31,370 --> 01:22:36,800
Die heb ik ook gewoon over
de post gekregen natuurlijk,

957
01:22:36,800 --> 01:22:40,760
ja, daar ga ik niet speciaal
voor naar Engeland toe

958
01:22:40,880 --> 01:22:45,980
En als mensen tegen u zeiden: “U heeft zeker
wel gefeest in de oorlog?”, zei u dan wat terug

959
01:22:53,910 --> 01:22:54,544
Wel nee. Wat moet je zeggen

960
01:22:54,500 --> 01:22:55,519
Ja, ik weet niet wat je moet zeggen

961
01:22:55,520 --> 01:23:00,880
Mijn broer die zei: “Jij heb zeker wel flink
gespaard?”. “Kijk uit, ik heb geen cent”, nee.

962
01:23:01,830 --> 01:23:07,040
Het was zorgen dat als je naar
zee ging dat je rood stond. Ja.

963
01:23:07,490 --> 01:23:10,470
Als er dan wat gebeurde
dan was... [lacht]

964
01:23:10,470 --> 01:23:13,420
Deden veel mannen dat,
zorgen dat ze rood stonden

965
01:23:13,980 --> 01:23:20,030
Ja, de jongeren hoor. De
ouderen niet. Die spaarden.

966
01:23:20,030 --> 01:23:26,730
Ze hadden van de Nederlandse
regering, ja, een soort

967
01:23:26,730 --> 01:23:32,085
spaarfonds dat je kon sparen,
maar dat heb ik nooit vertrouwd.

968
01:23:32,085 --> 01:23:36,380
Hè, dat bleek ook zo

969
01:23:37,420 --> 01:23:38,450
Want waarom bleek dat zo

970
01:23:38,450 --> 01:23:42,430
Nou, het werd gewoon na de
oorlog werd het gewoon behandeld

971
01:23:42,430 --> 01:23:49,130
als zwart geld, ja, alsof je
zwarthandelaar was geweest

972
01:23:49,310 --> 01:23:50,100
Oh

973
01:23:50,240 --> 01:23:50,630
Hè

974
01:23:50,630 --> 01:23:53,440
En wat betekende dat

975
01:23:53,440 --> 01:23:57,077
Nou, dat je de eerste tijd na de oorlog
konden die mensen niet aan het geld komen.

976
01:23:57,220 --> 01:24:07,100
Dat moest eerst helemaal bewezen worden dat
ze dat dus echt in Engeland gespaard hadden

977
01:24:07,590 --> 01:24:08,390
En verdiend hadden

978
01:24:08,390 --> 01:24:09,500
Ja.

979
01:24:10,810 --> 01:24:15,320
Want toen ik na mijn verlof
wou gaan varen, moest ik nog

980
01:24:15,320 --> 01:24:19,740
eerst naar een commissie toe
die mij veilig verklaarde

981
01:24:20,870 --> 01:24:21,980
Veilig verklaarde

982
01:24:21,980 --> 01:24:31,472
Ja, dat ik dus safe was om te gaan varen, hè,
dat ik niet verkeerd was in de oorlog. Ja.

983
01:24:31,472 --> 01:24:35,320
Heb je de hele oorlog gevaren, moet
je nog een toestemming gaan halen

984
01:24:35,920 --> 01:24:41,210
dat je mag gaan varen, dat je
geen verkeerde dingen gedaan hebt.

985
01:24:42,160 --> 01:24:49,575
Mensenkinderen, je wordt er
toch beroerd van. Maar ja.

986
01:24:49,575 --> 01:25:00,440
Zo is het dan maar hè. Dus
ik ben gewoon blijven varen

987
01:25:00,440 --> 01:25:01,144
Tot wanneer?

988
01:25:01,145 --> 01:25:04,140
Tot mijn zestigste. Toen
ben ik met pensioen gegaan

989
01:25:04,140 --> 01:25:05,410
Toen moesten we met pensioen hè.
Wij moesten met zestig met pensioen

990
01:25:05,410 --> 01:25:13,190
Ja. En als u aan de oorlog
terugdenkt, wat denkt u

991
01:25:13,190 --> 01:25:13,205
wat

992
01:25:13,206 --> 01:25:13,490
Als u nu nog aan de oorlog
terugdenkt, wat denkt u dan

993
01:25:13,490 --> 01:25:21,880
Ik denk er niet vaak over terug. Het is nu dat
dit dinges.., maar anders denk ik er nooit over

994
01:25:22,110 --> 01:25:23,800
Maar u gaat wel naar bijeenkomsten

995
01:25:23,800 --> 01:25:32,100
Ja, ja ja, dat is wat anders. Dat
is, ehh, dan eer je je gevallenen.

996
01:25:32,100 --> 01:25:37,541
Daar ga je niet voor je zelf, hè, als ik
naar de Boeg ga dan eer ik de gevallenen.

997
01:25:39,460 --> 01:25:48,110
Ik ga niet voor mezelf. Maar de
veteranendagen, daar ga ik niet meer naar toe.

998
01:25:48,740 --> 01:25:54,380
Want die anderhalve koopvaardijman die
er nu nog overgebleven is, dat is niks.

999
01:25:54,380 --> 01:26:05,140
In Wageningen voor prins Bernhard, ja, daar hebben
we gelopen. Maar nu, nee, dat doen we niet meer

1000
01:26:05,140 --> 01:26:06,690
Maar deden jullie het
ook voor prins Bernhard

1001
01:26:06,750 --> 01:26:16,810
Onder andere, maar prins Bernhard die had
hoog met de koopvaardij hoor, want ik weet de

1002
01:26:16,810 --> 01:26:24,220
eerste keer op zijn tachtigste verjaardag toen
wouden ze dat dus in Soestdijk gaan vieren.

1003
01:26:25,880 --> 01:26:30,250
Toen hadden ze het erover, toen had hij
gezegd: “Alleen als de koopvaardij ook

1004
01:26:30,250 --> 01:26:39,400
uitgenodigd wordt, anders hoeft het van mij
niet”. Kijk, Bernhard wist wel hoe het was.

1005
01:26:39,400 --> 01:26:50,670
Bernhard die kwam ook wel eens naar de
schepen toe. Hè, er was verder nooit iemand.

1006
01:26:52,940 --> 01:26:57,900
Nee, toen Bernhard niet meer... ehh,
die laatste keer dat de kroonprins

1007
01:26:57,900 --> 01:27:01,530
het afgenomen heeft, toen heb ik
nog gelopen en na die tijd, nee

1008
01:27:01,530 --> 01:27:06,490
Ik ben één keer naar Den Haag
geweest, maar toen was ik

1009
01:27:06,490 --> 01:27:11,810
speciaal uitgenodigd voor de
Ridderzaal om daar te wezen.

1010
01:27:11,810 --> 01:27:14,030
Nou, daar werd je
tenminste netjes behandeld.

1011
01:27:14,030 --> 01:27:18,150
Je werd opgehaald op het
station, hè, je werd van de

1012
01:27:18,150 --> 01:27:22,130
Ridderzaal naar de eretribune
gebracht en weer terug.

1013
01:27:23,780 --> 01:27:31,200
Maar verder, als je dat niet hebt dan loop je
maar een beetje te darren. Daar heb ik niks aan.

1014
01:27:31,200 --> 01:27:35,550
In paraderen zijn we in de
koopvaardij nooit groot geweest.

1015
01:27:35,550 --> 01:27:38,581
We liepen nooit, nooit [onderbreekt
zijn zin] prins Bernhard

1016
01:27:39,470 --> 01:27:45,440
had altijd gezegd: “Daar komt
het zooitje ongeregeld aan”. Ja.

1017
01:27:45,440 --> 01:27:51,500
Nee en, ja, tegenwoordig die lange
afstanden lopen, nee dat is niks meer.

1018
01:27:53,180 --> 01:28:03,751
Het hoofd wil misschien wel, maar de
benen doen het niet meer. Nee, dat ehh

1019
01:28:04,010 --> 01:28:09,500
Zijn er veel jongens uit uw klas
in Den Helder omgekomen in de oorlog

1020
01:28:09,720 --> 01:28:15,740
Ja. Ja ja ja. Van de klas van 25 zijn
er geloof ik maar negen terug gekomen.

1021
01:28:19,270 --> 01:28:21,890
Negen, ja, ongeveer negen dat ik weet

1022
01:28:21,890 --> 01:28:22,540
Dat is niet veel

1023
01:28:22,540 --> 01:28:37,830
Huh? Nee, dat is niet veel. Maar
ja, er zijn er wel meer geweest.

1024
01:28:40,030 --> 01:28:44,940
Dat was echt grote
verliezen af en toe hoor.

1025
01:28:47,170 --> 01:28:51,276
Als je die Ruslandkonvooien
heb, hè, als je daar in

1026
01:28:51,277 --> 01:28:54,410
het water terecht komt:
drie minuten dan is het over.

1027
01:28:54,410 --> 01:29:01,870
Kijk, als je in de Middellandse Zee in het water
terecht komt, hè, dat hou je wel een tijdje vol.

1028
01:29:04,990 --> 01:29:09,010
Dus het is echt niet, ehh
en dan als je dan goed

1029
01:29:09,010 --> 01:29:09,848
doorvoed was dan kon je het
een beetje langer volhouden.

1030
01:29:09,848 --> 01:29:09,870
Maar ja

1031
01:29:09,870 --> 01:29:11,850
Kijk, elke keer als je in een haven was, dan
was je weer blij dat je het overleefd had.

1032
01:29:15,370 --> 01:29:22,410
Dan had je het weer gehaald.
Had je weer even tijd. Nee

1033
01:29:40,640 --> 01:29:43,280
En was dat algemeen

1034
01:29:43,280 --> 01:29:43,840
Huh

1035
01:29:43,840 --> 01:29:48,480
Was dat een algemeen gevoel als je weer in
veilige haven was, dat iedereen opgelucht was

1036
01:29:48,480 --> 01:29:49,309
Hoe bedoel je

1037
01:29:49,309 --> 01:29:53,261
Was het een algemeen gevoel
dat als je de haven binnenvoer

1038
01:29:53,010 --> 01:30:01,110
Ja, ja ja ja ja ja, tuurlijk. Je
was blij dat je het weer gehaald had

1039
01:30:02,080 --> 01:30:07,560
De rest, er was geen konvooi waar je in zat
dat er geen schip getorpedeerd werd hoor.

1040
01:30:07,560 --> 01:30:12,513
Dat is maar zelden voorgekomen dat
er, ik heb het niet meegemaakt.

1041
01:30:12,514 --> 01:30:19,380
Er werd altijd wel een schip,
ja, er zijn er die dus nooit

1042
01:30:19,380 --> 01:30:24,330
meegemaakt hebben dat er een schip
uit hun konvooi werd getorpedeerd.

1043
01:30:24,330 --> 01:30:28,230
Dat kan voorkomen, hè,
als je het geluk hebt.

1044
01:30:28,230 --> 01:30:35,620
Maar, de oude Eemland van de
Koninklijke Hollandse Lloyd, hè, dat

1045
01:30:35,620 --> 01:30:41,110
was de oudste boot van dinges..
Die heeft nooit wat meegemaakt.

1046
01:30:43,150 --> 01:30:47,410
Hè, dat was een oud barrel en
die heeft nooit wat meegemaakt.

1047
01:30:50,440 --> 01:30:58,100
En er zijn er, nou ik zei, die drie keer
getorpedeerd zijn. Dus je was blij als je binnen was.

1048
01:30:58,100 --> 01:31:00,260
Had je het weer gehaald

1049
01:31:00,260 --> 01:31:05,970
Daar was geen begrip voor
in Nederland na de oorlog

1050
01:31:05,970 --> 01:31:14,839
Wel nee. Nóg geen begrip. Nog
nooit begrip geweest. Nee dat ehh.

1051
01:31:14,840 --> 01:31:19,920
Maar kunt u wel begrijpen dat mensen
zeiden dat jullie de oorlog op

1052
01:31:19,920 --> 01:31:22,419
een prettiger manier hadden
doorgebracht dan de mensen in Nederland

1053
01:31:22,420 --> 01:31:25,950
Nee, dat konden wij niet begrijpen,
want wij wisten dat het niet zo was

1054
01:31:28,510 --> 01:31:30,809
Maar goed, u zag er beter uit hè,
dan de gemiddelde Nederlander

1055
01:31:30,810 --> 01:31:43,210
Ja, hè, nou ja, we waren goed doorvoed,
maar we hadden ook niet terug kunnen komen.

1056
01:31:45,340 --> 01:31:51,600
Ik bedoel, dat is waardeloos

1057
01:31:53,740 --> 01:31:56,700
heeft u ooit een Duitser
gezien gedurende de hele oorlog

1058
01:31:56,700 --> 01:31:56,950
Een duikboot

1059
01:31:56,950 --> 01:32:03,890
Een Duitser, bent u ooit
een Duitser tegengekomen

1060
01:32:03,890 --> 01:32:10,357
Ehh, nee, nee aan boord
niet. Op een afstand.

1061
01:32:10,357 --> 01:32:16,270
Kijk als er een luchtaanval was ofzo en
dan hing je achter die oerlikon en als je

1062
01:32:16,270 --> 01:32:23,070
dan je lichtkogeltjes dat vliegtuig in
zag vliegen dan voelde je je echt prettig.

1063
01:32:23,070 --> 01:32:28,550
Dan dacht je: “Nou jongens, daar gaan
jullie”. En een keer heb ik in konvooi

1064
01:32:28,550 --> 01:32:35,010
gezien dat de torpedojagers een duikboot
te pakken hadden die recht overeind stond.

1065
01:32:35,420 --> 01:32:42,180
Dat was ook een goed gevoel,
ja, dat moet ik eerlijk toegeven

1066
01:32:42,180 --> 01:32:45,750
Maar bent u na de oorlog wel naar
Duitsland geweest op vakantie

1067
01:32:45,750 --> 01:32:50,320
Ik niet nee.

1068
01:32:50,320 --> 01:32:51,720
Nee nee nee, het, dat heeft
heel lang geduurd voordat

1069
01:32:51,720 --> 01:32:58,920
ik echt een beetje ja,
comfortabel was met Duitsers.

1070
01:32:58,920 --> 01:33:00,920
Met Japanners nog steeds niet

1071
01:33:01,020 --> 01:33:01,400
Nee

1072
01:33:01,400 --> 01:33:03,710
Nee, er is familie van
mij vermoord daar in Indië

1073
01:33:03,710 --> 01:33:03,940
Ja

1074
01:33:03,940 --> 01:33:10,340
Hè, dus Japanners dat.. nee.

1075
01:33:10,340 --> 01:33:15,220
Een jonge Japanner die kan ik nog... maar
een Japanner van mijn leeftijd, oh wel nee.

1076
01:33:16,000 --> 01:33:20,710
Die hebben meegedaan. Nee dat ehh.

1077
01:33:22,700 --> 01:33:25,720
En voor wie had u dan
na de oorlog bewondering

1078
01:33:25,950 --> 01:33:26,470
Wat zegt u

1079
01:33:26,470 --> 01:33:28,630
Voor wie had u na de
oorlog bewondering

1080
01:33:28,630 --> 01:33:29,950
Bewondering

1081
01:33:30,010 --> 01:33:31,290
Na de oorlog

1082
01:33:31,290 --> 01:33:36,270
Wat moet ik zeggen. Mijn ouders,
die het overleefd hadden.

1083
01:33:37,100 --> 01:33:42,780
En mijn zus die ze in leven gehouden
heeft. Maar voor de rest, ja.

1084
01:33:42,780 --> 01:33:47,860
Direct na de oorlog, wat wist ik van
wat er in Nederland aan de hand was?

1085
01:33:48,360 --> 01:33:57,010
Je zag de ellende die er was, ja. Maar dat was,
toen ik terugkwam, was dat al heel aardig opgeknapt.

1086
01:33:57,100 --> 01:34:03,635
Ik bedoel dat was.. ik was pas Eerste Kerstdag
terug, hè, dus er waren al een paar maanden verlopen.

1087
01:34:06,920 --> 01:34:08,550
Dus dat ehh.

1088
01:34:11,310 --> 01:34:13,570
Maar heeft de oorlog
uw leven beïnvloed

1089
01:34:13,850 --> 01:34:24,070
Nee. Nee, nee ik ben gewoon verder gewoon
doorgegaan. Dat was afgelopen. Het was over, voorbij

1090
01:34:25,020 --> 01:34:29,900
En kent u mensen die na de oorlog niet
gewoon zijn doorgegaan, die ook gevaren hadden

1091
01:34:30,980 --> 01:34:34,120
Ja, bijvoorbeeld Winterswijk
en nog een paar, die

1092
01:34:34,120 --> 01:34:37,360
zijn, ja, die hebben een
baantje aan de wal gevonden.

1093
01:34:39,090 --> 01:34:49,990
Maar dat was voor mij was dat
niks. Ik kon niet aarden.

1094
01:34:49,990 --> 01:34:54,470
Ik heb wel eens voordat ik kapitein
werd, moest ik een paar weken in het

1095
01:34:54,470 --> 01:34:59,910
kantoor doorbrengen om de andere
kant van het bedrijf te leren kennen.

1096
01:34:59,910 --> 01:35:03,660
Nou, dat zijn vreselijke
weken geweest. Ja

1097
01:35:04,310 --> 01:35:11,430
De tene steken zó ver en buiten de
bureaus vandaan. Nee, dat was niks

1098
01:35:11,430 --> 01:35:11,791
Ja

1099
01:35:13,524 --> 01:35:15,770
wat hij allemaal heeft

1100
01:35:15,770 --> 01:35:20,820
Ja. Ja. Maar even over uw medailles

1101
01:35:20,820 --> 01:35:22,180
Oh

1102
01:35:22,180 --> 01:35:23,650
Leg maar even uit

1103
01:35:23,650 --> 01:35:28,020
Dat is het Oorlogsherinneringkruis
met een gesp van

1104
01:35:28,590 --> 01:35:33,080
Koopvaardij, Middellandse
Zee, Oost-Azië en de Pacific.

1105
01:35:33,080 --> 01:35:42,680
En dat is, ehh effe kijken,
de 39-45 medaille, dat

1106
01:35:42,680 --> 01:35:48,040
is de Atlantic Star, en dat
is de King George Medal

1107
01:35:48,040 --> 01:35:53,360
En heeft u die zelf aangevraagd
of heeft u ze allemaal gekregen

1108
01:35:55,110 --> 01:35:57,990
Nee, ze vroegen of je erin geïnteresseerd
was. Ik denk: “Nou ja, dat wel”

1109
01:35:57,990 --> 01:36:02,380
Ja. En aan de andere
kant op uw andere revers

1110
01:36:02,380 --> 01:36:13,010
Oh, dat zijn, ehh effe kijken, dat is het Victory
speldje van augustus. Dat is de Witte Anjer.

1111
01:36:13,280 --> 01:36:21,440
Dat is de Zilveren Anjer van prins Bernhard. Op
zijn negentigste verjaardag heeft hij dat gegeven.

1112
01:36:21,820 --> 01:36:28,900
Dat is The Battle of the Atlantic. En dat
is van de laatste parade in Wageningen

1113
01:36:28,900 --> 01:36:33,990
bent u daar trots op
dat u dat allemaal heeft

1114
01:36:33,991 --> 01:36:34,330
Huh

1115
01:36:34,330 --> 01:36:37,060
bent u daar trots op

1116
01:36:37,060 --> 01:36:45,940
Ik wel. Ik heb mijn plicht gedaan, hè, dus
waarom zou ik er niet trots op moeten wezen?

1117
01:36:45,940 --> 01:36:56,000
Het is hetzelfde als die jongens die
nou een erkenning krijgen. Waarom niet?

1118
01:36:59,020 --> 01:37:04,870
Het is een erkenning,
laat ik het zo zeggen