1
00:00:00,350 --> 00:00:04,030
(loopt naar de boekenkast) Eh,
hoe heet mijn geliefde boek?

2
00:00:04,030 --> 00:00:19,140
Even kijken, bij de
Duitsers, wacht even. Even.

3
00:00:19,140 --> 00:00:21,790
Hoe heb je je boekenkast
georganiseerd, Geert?

4
00:00:21,790 --> 00:00:28,880
Ik heb ze helemaal dus
gesplitst in Nederlands, Frans

5
00:00:28,880 --> 00:00:36,130
en Duits, en alles wat daar
buiten valt dat begint daar.

6
00:00:36,190 --> 00:00:46,780
Maar zij was, wacht even hoor

7
00:00:46,780 --> 00:00:48,460
Anne Seghers?

8
00:00:48,460 --> 00:01:02,160
Ja, Anne Seghers, daar staat zij,
ja, omdat bij de Siebte Kreuz.

9
00:01:04,100 --> 00:01:12,410
En dat is, ik zal even vertellen waarom dat
zo goed is, dat is een jongen, het gaat over

10
00:01:12,410 --> 00:01:18,377
een man die echt in het verzet zat, en
gevangen wordt genomen enzovoort, en dan weet

11
00:01:18,378 --> 00:01:24,420
hij te ontvluchten, en dan is het heel erg
moeilijk om een adres te vinden, maar dan

12
00:01:24,420 --> 00:01:31,090
komt ie bij een vriend van hem die zich
eigenlijk nooit met politiek bemoeid heeft, en

13
00:01:31,090 --> 00:01:40,490
die toch op een hele goeie manier hem weet
onder te brengen via allerlei oude relaties.

14
00:01:40,490 --> 00:01:51,000
En verder doet hij gewoon mee, met zijn
vrouw, als ze naar hoe heet het, iets wat

15
00:01:51,190 --> 00:02:01,960
die nazi’s dan doen, en intussen heeft
hij die vriend zo ver geholpen dat hij

16
00:02:01,960 --> 00:02:09,270
kan het is voor de oorlog he, naar
Nederland vluchten, en dan vertelt hij dat

17
00:02:09,270 --> 00:02:16,200
zijn vrouw, en drie kleine kinderen ofzo,
het is echt zo’n familieman weet je wel.

18
00:02:16,200 --> 00:02:23,680
En die zegt “Je hebt ons allemaal eraan gewaagd,
en dan zegt hij: want hij weet hoe zij is, ze

19
00:02:23,680 --> 00:02:32,540
komt zelf ook uit een arbeidersfamilie, “had je
dan gewild dat we hem uitgeleverd hadden?” En dan

20
00:02:32,540 --> 00:02:39,985
ziet die vrouw natuurlijk, begrijpt dat ze dat hij
opgelucht is dat toch die man weggeholpen is he.

21
00:02:39,986 --> 00:02:46,230
Dat is zo’n, en hij zegt “Nou gaan
we echt feestvieren naar de weet

22
00:02:47,760 --> 00:02:51,650
ik veel, de nazi’s voor die tijd,
en dan gaan ze maar gewoon mee.

23
00:02:51,650 --> 00:02:57,590
Maar intussen hebben ze wel iemand helemaal
weggeholpen. En dat is zo’n mooi verhaal.

24
00:02:58,510 --> 00:03:01,520
En Anne Zegers heeft een
paar hele mooie verhalen.

25
00:03:01,520 --> 00:03:13,530
Ook van Nu wachten we op een schip weet je wel,
daar eh, in Frankrijk, waar zij nog kunnen vluchten.

26
00:03:14,560 --> 00:03:16,350
Nu wachten we op een schip.

27
00:03:21,190 --> 00:03:25,930
Vichy Frankrijk, dat op het laatst,
dat was later natuurlijk ook

28
00:03:25,930 --> 00:03:30,480
niet meer mogelijk, maar een
tijd konden ze daar nog vluchten.

29
00:03:32,890 --> 00:03:36,969
Wanneer heb je dat dan gelezen, Geert?

30
00:03:37,000 --> 00:03:37,640
Das Siebte Kreuz?

31
00:03:37,640 --> 00:03:37,860
Ja.

32
00:03:37,860 --> 00:03:41,210
Dat had ik al voor de
oorlog, volgens mij.

33
00:03:41,780 --> 00:03:49,550
Dus toen was natuurlijk wel Hitler wel
aan de macht, dat is altijd heel erg, dat

34
00:03:49,550 --> 00:03:55,201
is zó goed geschreven, hoe mensen die
eigenlijk vinden, ja, het niet goed dat

35
00:03:55,202 --> 00:04:01,700
er verzet wordt gepleegd, maar toch,
toch nog erin slagen om iemand te helpen.

36
00:04:01,700 --> 00:04:07,310
En dat was natuurlijk ook wat Presser
ook een keer heeft gezegd, verzet in

37
00:04:07,310 --> 00:04:13,560
Duitsland was natuurlijk veel gevaarlijker
in die tijd dan hier de mensen te

38
00:04:13,560 --> 00:04:19,760
helpen, dat was meestal vond iedereen, is
misschien wat overdreven, maar wel goed.

39
00:04:19,840 --> 00:04:20,840
…In de jaren dertig.

40
00:04:20,840 --> 00:04:25,960
Ja, het interbellum, he,
dus voordat hier de Tweede

41
00:04:25,960 --> 00:04:30,330
Wereldoorlog dan begon, in ’39,
maar in ’40 hier natuurlijk.

42
00:04:31,470 --> 00:04:38,450
En er zijn dus in die jaren heel veel vanuit
dat eerste concentratiekamp, waar Langhoff

43
00:04:38,450 --> 00:04:43,780
over heeft geschreven, Hier sind die Moorsoldaten,
dat was hier vlak bij de Nederlandse

44
00:04:43,780 --> 00:04:51,160
grens, en dat zijn er heel wat op hun buik
kruipend soms ontsnapt, en als ze eenmaal

45
00:04:51,160 --> 00:04:59,010
over de grens was, dan waren ze gered, want
ze mochten niet, de Duitsers mogen niet over

46
00:04:59,010 --> 00:05:06,980
de grens arresteren, en dat heeft heel veel
prachtige verhalen natuurlijk opgeleverd.

47
00:05:06,980 --> 00:05:14,540
Nou, dat was het, Das Siebte Kreuz. Dat
moet ik altijd, ik ken het bijna van buiten.

48
00:05:14,540 --> 00:05:17,850
Altijd een keer, altijd even
weer overlezen, dat is zó goed.

49
00:05:19,630 --> 00:05:25,480
Dat stukje wat jou dan zo ontroert is eigenlijk dat
iemand ondanks zichzelf anderen heeft geholpen.

50
00:05:25,480 --> 00:05:31,430
Ja, dat vond ik zó goed, die heeft, ja,
die heeft het heel slim ook gedaan,

51
00:05:32,260 --> 00:05:37,440
en achteraf heeft hij dus die vrouw
verteld, die jongen wel kende, maar

52
00:05:37,440 --> 00:05:42,530
helemaal niet wist, dat was een vriend,
die ze al bijna vergeten waren.

53
00:05:42,640 --> 00:05:49,690
En die komt dan zogenaamd is hij
helemaal mislukt hij bedriegt dus,

54
00:05:49,690 --> 00:05:54,520
zo voelt zij het, een keer zijn
vrouw, he, door het niet te vertellen.

55
00:05:54,520 --> 00:05:58,580
Maar als hij dan tegen haar
zegt “dat had je jezelf nooit

56
00:05:58,580 --> 00:06:02,129
vergeven.” dat wisten ze toen ook
niet, maar dat is natuurlijk waar

57
00:06:02,130 --> 00:06:08,580
Dat is wel grappig, want het is
eigenlijk een hele andere reden

58
00:06:08,580 --> 00:06:15,880
om iemand te helpen dan misschien
vanuit politieke overtuiging.

59
00:06:15,880 --> 00:06:18,990
Ja. Hij deed het om
zijn vriend te helpen.

60
00:06:19,530 --> 00:06:26,270
En hij was, ja, zo’n familieman, ach,
het is wel goed nu, hier, he, allerlei

61
00:06:26,270 --> 00:06:32,450
spelen, onder Hitler weet je wel
echt om de mensen een beetje mee te

62
00:06:32,450 --> 00:06:40,270
krijgen, en ja, hij met z’n grote
gezin, ja, dat ging wel goed natuurlijk.

63
00:06:40,270 --> 00:06:41,074
En als je dat vergelijkt
met jouw eigen keuze.

64
00:06:41,074 --> 00:06:45,390
Hoe is het met jouw eigen keus, want jouw eigen
keus was natuurlijk echt politiek geïnspireerd.

65
00:06:45,390 --> 00:06:52,470
Ja, was politiek, en van die man ook, ik bedoel
die hij geholpen heeft, maar dat wist hij niet,

66
00:06:52,750 --> 00:06:58,630
hij wist wel dat hij bij, maar dat noemde hij
overdreven, weet je wel, maar zij, hij weet dus

67
00:06:58,630 --> 00:07:06,010
dat hij ontsnapt was, die man, en hij heeft hem
dus geholpen, want overal werd gewaarschuwd.

68
00:07:06,190 --> 00:07:11,580
En hij heeft hem toen, ja, ze hebben hem
omgekleed, weet je wel, tot een beetje verlopen man,

69
00:07:11,580 --> 00:07:17,390
..was ook een ontsnapte
gevangene die terug kwam?

70
00:07:17,390 --> 00:07:19,830
Ja, hij kwam uit een concentratiekamp.

71
00:07:22,520 --> 00:07:30,039
En dat is zo’n prachtig verhaal, hoe iedereen
eigenlijk bang is, en toch weer opgelucht

72
00:07:30,040 --> 00:07:37,420
als het allemaal geslaagd is, weet je wel,
en eigenlijk, en dat is inderdaad gebeurd,

73
00:07:37,420 --> 00:07:43,903
daar heeft ook iemand over geschreven,
die schippers die voeren op Duitsland he,

74
00:07:43,904 --> 00:07:51,480
en dan ja, deden ze natuurlijk of ze niet
politiek gezind waren, maar er zijn er

75
00:07:51,480 --> 00:07:57,940
heel wat ontsnapt op die manier, en ik stel
me altijd voor hoe vreselijk het zou zijn

76
00:08:00,110 --> 00:08:09,420
ik zou denken als ik iemand zou moeten verbergen
in een schip, dan is er maar één ding waar je in

77
00:08:09,420 --> 00:08:19,550
kunt klimmen, dat is de kettingkast, want daar
kun je je in verstoppen, maar als je dan ineens

78
00:08:19,550 --> 00:08:28,760
zou moeten ankeren, of gewoon voor anker, dan
laat je via een lier, toen had je nog niet zo

79
00:08:28,760 --> 00:08:34,950
gemechaniseerd natuurlijk, dan liet je via een
lier die ketting vallen, dus als iemand daarin zou

80
00:08:34,950 --> 00:08:38,100
zitten, die zou verpletterd
worden door die dikke

81
00:08:38,100 --> 00:08:41,050
zware kettingen, als hij
daar niet aan zou denken.

82
00:08:41,050 --> 00:08:50,910
En ik stel me dat altijd voor als een vreselijk
iets, want een schipper, die reageert heel snel, en

83
00:08:50,910 --> 00:08:57,973
als hij zou vergeten, ja, dan zou dat vreselijk
zijn, maar het was wel de beste plaats, dacht ik

84
00:08:57,974 --> 00:09:04,092
bij mezelf want niemand kijkt daar, die dikke
kettingen, geolied en smerig, je komt er natuurlijk

85
00:09:04,093 --> 00:09:07,130
helemaal onder de olie
vandaan, maar het is wel een

86
00:09:07,130 --> 00:09:11,090
hele mooie, ik zou haast
zeggen de enige plaats.

87
00:09:11,710 --> 00:09:15,677
Zoiets, een kettingkast, ja,
misschien bij die grote schepen niet,

88
00:09:15,677 --> 00:09:21,810
maar het is echt moeilijk om iemand
echt goed, als ze je in de gaten

89
00:09:21,810 --> 00:09:25,950
hebben, want er zijn meer mensen
die via de schippers ontsnapt hoor.

90
00:09:26,250 --> 00:09:30,890
Dat is natuurlijk wel ’n
heel gevaarlijk werkje.

91
00:09:31,590 --> 00:09:41,320
Geert, ik heb een vraag, als je, het was
iets wat me te binnen schoot bij dat verhaal.

92
00:09:41,320 --> 00:09:41,660
Ja.

93
00:09:41,660 --> 00:09:46,310
Over dat die vrouw zei wat heb jij een
risico genomen, je had ons allemaal, ben je

94
00:09:46,310 --> 00:09:51,880
wel eens bang geweest dat je je familieleden,
dat die ook zouden worden gearresteerd?

95
00:09:51,880 --> 00:09:57,060
Nou kijk, dat is wel eens wat mijn zus me
verweten heeft, maar ik wist dat dat niet waar

96
00:09:57,060 --> 00:10:02,810
was, want vlak voor de oorlog zijn wij, hadden
we samen een kamer gehuurd, mijn zus en ik,

97
00:10:02,810 --> 00:10:11,710
dus wij waren zelfstandig zal ik maar zeggen,
want het schip is een keer zelfs, zonder dat

98
00:10:11,710 --> 00:10:18,750
zij er wat aan konden doen in beslag genomen
door de Duitsers, in het begin toen moesten ze

99
00:10:18,750 --> 00:10:29,020
allerlei dingen brengen, ja, vanuit Duitsland
naar bijvoorbeeld de Afsluitdijk, die werd,

100
00:10:29,020 --> 00:10:33,640
daar werden allerlei dingen heen gebracht,
daar kon je niks aan doen, maar je mocht als

101
00:10:33,640 --> 00:10:40,090
schipper erop blijven, en dan kreeg je ook wel
betaald, kijk, Iet zeg dan, mijn zus dan: ja,

102
00:10:40,090 --> 00:10:44,930
pa die deed dat, ik zeg dan: hij kon ook niet
anders, want anders namen ze hem het schip af.

103
00:10:45,430 --> 00:10:53,510
En hij deed niet mee, maar hij had wel
twee van de Wehrmacht aan boord natuurlijk,

104
00:10:53,510 --> 00:10:59,860
die zich nergens mee bemoeiden, en
als het toen is hij later weer vrij

105
00:10:59,860 --> 00:11:04,590
gelaten, want dat hij dat deed, nee,
het schip werd in beslag genomen en als

106
00:11:04,590 --> 00:11:09,590
hij dat niet goed vond, ja, dan werd het
natuurlijk laten we zeggen onteigend.

107
00:11:10,240 --> 00:11:15,810
Je ben nooit, dus in de periode
dat je bent gearresteerd

108
00:11:15,810 --> 00:11:18,900
dat je dacht: nu gaan ze
mijn zus ook arresteren, of

109
00:11:18,900 --> 00:11:19,195
Nee, nee.

110
00:11:19,195 --> 00:11:19,490
Of ouders

111
00:11:19,600 --> 00:11:20,090
Nee.

112
00:11:20,090 --> 00:11:27,040
nee, want kijk, wat dat betreft, toen ik de
eerste keer gearresteerd werd, toen werkten we

113
00:11:27,040 --> 00:11:33,834
alle twee, want ik kwam eigenlijk door een
toeval, ja, helemaal geen kantoorbediende, zo zag

114
00:11:33,834 --> 00:11:40,370
ik er niet uit, dat heb ik wel eens verteld,
he, bij de Rotterdamse Bank, en toen was, later

115
00:11:40,370 --> 00:11:46,760
is mijn zus er ook bij gekomen, die beter was
als ik als kantoorbediende, en toen werden wij

116
00:11:46,760 --> 00:11:56,790
op zaterdagmorgen, zij was daarbij, ik werd
dus gearresteerd, en toen was buiten, en die

117
00:11:56,960 --> 00:12:04,030
afdelingschef van ons die was zo kien om te
zeggen, ja, we hadden onze kleedkamertjes in de

118
00:12:04,030 --> 00:12:12,890
kelder, “er is geen andere uitgang, zij moeten
hun jas ophalen, en laat die meisjes even

119
00:12:12,890 --> 00:12:18,170
praten”. Meisjes hebben altijd onderling wat
te praten als er wat gebeurt, dan moet je, ja,

120
00:12:18,170 --> 00:12:25,200
daar moet je je niet mee bemoeien en ik sta garant
dat er geen andere er was geen andere uitgang.

121
00:12:25,200 --> 00:12:33,389
Dus toen ik gearresteerd ben, toen heeft hij
meteen gezegd, of de algemeen directeur dan, nu heb

122
00:12:33,390 --> 00:12:41,580
je wel wat anders te doen, bemoeien we ons niet
mee, en ja, mijn zus heeft toen die twee andere

123
00:12:41,580 --> 00:12:50,690
meisjes die heeft ze toen, maar die waren er
al dus die waren al gearresteerd, wij zijn toen

124
00:12:50,690 --> 00:12:57,250
alledrie, alleen die jongen die is ontkomen, omdat
hij, dat was een bouwvakker, en die kon zo hard

125
00:12:57,250 --> 00:13:03,470
lopen, dat heb ik wel
eens verteld, bouwvakkers

126
00:13:03,470 --> 00:13:05,809
zijn natuurlijk van nature
al heel solidair, eenmaal

127
00:13:06,200 --> 00:13:16,460
(ze snuit haar neus) ergens is hij, was op een
bouwwerk wat verder, toen hij eenmaal door dat rechte

128
00:13:16,460 --> 00:13:23,170
stuk heen was, heeft hij zich kunnen redden,
dat was de enige van die hele groep bijna, want

129
00:13:23,170 --> 00:13:36,740
allemaal zijn ze gearresteerd, maar wij waren hier,
wij maakten die stencils en wij draaiden ze af.

130
00:13:37,700 --> 00:13:42,080
Maar dat zegt nog niet zo veel over
je gevoel ten opzichte van je zus.

131
00:13:42,080 --> 00:13:48,570
Nee, die was daar, (ze snuit haar
neus) die was tegen het verzet,

132
00:13:48,570 --> 00:13:53,510
maar die heeft toen niet verraden
of zo, en zij is ook niet gepakt,

133
00:13:53,770 --> 00:13:55,680
En ben je ook nooit bang voor geweest?

134
00:13:55,680 --> 00:14:01,360
Nee, dat ze dat zou doen, want voor die
tijd had ik, heb ik een keer gedroomd en

135
00:14:01,360 --> 00:14:07,810
ja, kijk, mijn zus dacht heel anders over
de dingen, maar zij was geen verrader.

136
00:14:07,810 --> 00:14:13,840
En toen zei ik tegen haar, ik heb vannacht, en
dat was ook waar, ik heb vannacht gedroomd dat ik

137
00:14:13,840 --> 00:14:20,290
gearresteerd ben, want daar hield je toch wel
rekening mee, dat die hele zware deur, en zo is het

138
00:14:20,290 --> 00:14:29,870
inderdaad gegaan, zware deur, het was ja, die
open gaat dan, en ik riep iedere keer en jij stond

139
00:14:29,870 --> 00:14:35,930
te kijken: “Help, help, help”, en ik had het idee
dat als jij mij hielp dat ik dan weg kon gaan.

140
00:14:36,060 --> 00:14:41,090
Ik zeg, maar je weet het niet, en toen ging de
deur open, en ik er achter en dat maakte zo’n

141
00:14:41,090 --> 00:14:48,596
indruk op haar, dat was in de tijd, en dat zag
ze ook wel dat ik dat niet, ja, “maar hoe kon ik

142
00:14:48,810 --> 00:14:55,120
jou dan helpen,” ik zeg nou, dat weet ik ook niet,
maar je droomt niet altijd reëel natuurlijk.

143
00:14:56,080 --> 00:14:59,920
Dus ze heeft inderdaad, is
ze meteen gaan waarschuwen.

144
00:15:00,060 --> 00:15:09,020
En wij waren al uit een hele leuke kamer gezet
omdat er, ja, dat kon allemaal nog toen, zij wisten

145
00:15:09,020 --> 00:15:18,970
dat ik me daarmee bemoeide, met ja, met die krantjes
weet je wel, het was gewoon, ook in dat interbellum

146
00:15:19,300 --> 00:15:25,985
was dat krantje van de jeugd van ons was ook maar
een heel klein krantje, stelde niet zo veel voor,

147
00:15:25,986 --> 00:15:33,830
maar het was wel verboden, dus ik had natuurlijk
niet op de Rotterdamse Bank verteld, en ik was

148
00:15:34,020 --> 00:15:44,983
toen net nog, was pas officieel volwassen als je 21
was, en ik was toen nog 20, dus ik kwam natuurlijk

149
00:15:44,983 --> 00:15:52,760
ja, in een soort gewetensconflict, ik was wel als
dooplid van de gereformeerde en gedoopt, maar

150
00:15:52,760 --> 00:15:59,000
daar kon ik niks aan doen, maar goed, dat moest ik
dan wel ondertekenen, maar nee, dat hoefde niet,

151
00:15:59,000 --> 00:16:05,020
want dat mocht niet eens, want dat moest vader
ondertekenen, die had er geen bezwaar bij trots

152
00:16:05,020 --> 00:16:07,471
Misschien wil je nog eens
beginnen bij dat je je niet

153
00:16:07,471 --> 00:16:10,040
zo thuis voelde bij die
gereformeerde familie van je.

154
00:16:10,680 --> 00:16:18,626
Ja, want mijn vader was wat dat betreft nogal streng,
dus we moesten naar de kerk, en o, daar voelde

155
00:16:18,626 --> 00:16:25,340
ik me helemaal niet thuis, en wij hadden een
zekere vrijheid als schipperskinderen natuurlijk, en

156
00:16:25,340 --> 00:16:32,990
ik had, dat was in België wat makkelijker, daar
had ik, met mijn jongste broers zwierven we altijd

157
00:16:32,990 --> 00:16:40,470
overal rond, en dat kon toen allemaal nog, van die
sprekers weet je wel, die kwamen dan via via bij

158
00:16:40,560 --> 00:16:49,170
een boekhandel, was een speciaal die die dingen
verkocht, in België was het altijd wat vriendelijker

159
00:16:49,170 --> 00:16:55,850
met alles, ook dus met als je daar naar vroeg,
dan wezen ze je gewoon de weg, o ja, daar wist die

160
00:16:55,850 --> 00:17:04,040
groep van eh, oh ja, ja, ja, ga je daarheen, moet
je daar en daarlangs lopen, en zo had ik daar

161
00:17:04,040 --> 00:17:13,310
allerlei lectuur al verzameld, die we lazen, en
wij hadden toen, mijn jongste brooer is helemaal

162
00:17:13,310 --> 00:17:17,730
de andere kant op gegaan door allerlei omstandigheden,
maar toen was hij ook nog heel links, dus wij

163
00:17:17,730 --> 00:17:30,970
dachten, zouden we niet naar Spanje kunnen trekken,
maar ja, kijk, wij waren toen nog aan boord,

164
00:17:31,750 --> 00:17:37,300
en dan had je geen knecht nodig, want anders, ja,
dan hadden we natuurlijk die ouders in de steek

165
00:17:37,300 --> 00:17:45,420
gelaten, en dat was ook niet iets wat je gauw doet
natuurlijk, want ik heb hele lieve ouders gehad.

166
00:17:45,420 --> 00:17:49,910
Hoe hebben jouw ouders dan de
keus voor het communisme ervaren?

167
00:17:49,910 --> 00:18:05,430
Nou, daar waren ze vreselijk op tegen, dat in hun
ogen ja, echt, ook sociaal, met mensen die ja,

168
00:18:05,430 --> 00:18:16,130
die van de werkloosheid gebruik maakten en, dat
hebben ze later, dus, dat hebben ze later herzien

169
00:18:16,130 --> 00:18:22,850
wel, omdat ze zagen ook natuurlijk van het verzet
van de communisten, en later hebben ze zelf,

170
00:18:22,850 --> 00:18:34,010
en dat was heel erg goed, hebben ze, zoals Jan
Haak, een van onze mensen die teruggekomen is,

171
00:18:36,720 --> 00:18:43,520
die kwam dan aan boord, en pa ging met ze
discussiëren, weet je wel, kwamen ze erg op voor, in

172
00:18:43,520 --> 00:18:50,610
tegenstelling tot die andere gereformeerden, heel
erg voor de zelfstandigheid van de vrouw, dat

173
00:18:50,610 --> 00:18:58,920
heb ik wel eens verteld he, en hij vond dat dus
heel, ja, heel prettig, en dan kwamen Jan Haak

174
00:18:58,920 --> 00:19:07,950
en zijn vrouw na de terugkeer nog een tweeling
gehad, en zij had, die vrouw had het natuurlijk

175
00:19:07,950 --> 00:19:13,315
ook heel arm gehad, in die tijd, hoewel we daar
probeerden wat aan te doen, maar wij waren over

176
00:19:13,315 --> 00:19:20,216
het algemeen ook niet zulke rijke mensen, maar
die verhalen vonden natuurlijk, ja, pa en moe

177
00:19:21,190 --> 00:19:28,610
heel goed, en ze wisten ook, want daar is ook
over geschreven, die onderdrukking van door de

178
00:19:28,610 --> 00:19:36,020
arbeiders, vooral daar in Oost Groningen, daar
is zelfs door gereformeerden over geschreven.

179
00:19:37,970 --> 00:19:44,010
De dikke boeren, dat is Gronings voor dikke
dat weet je misschien, voor rijk, de dikke

180
00:19:44,010 --> 00:19:56,280
boeren dat waren zulke vreselijke asociale
mensen, dus daar wisten ze al iets van, van deze

181
00:19:56,330 --> 00:20:04,180
wantoestanden, en daar kon hij goed praten
met de mensen die uit die streek zelf kwamen.

182
00:20:04,180 --> 00:20:07,930
Toen jij, je bent in
Ravensbrück geweest.

183
00:20:07,930 --> 00:20:08,130
Ja.

184
00:20:08,130 --> 00:20:10,950
Van wanneer tot wanneer precies?

185
00:20:10,950 --> 00:20:19,510
Dat was de eerste anderhalf jaar, ik
ben toen op 27 maart 1941 gearresteerd,

186
00:20:19,640 --> 00:20:30,410
en toen via allerlei gevangenissen tot
anderhalf jaar veroordeeld, net als die

187
00:20:30,410 --> 00:20:40,740
beide andere meisjes dus, en toen zijn
we via, intussen was de situatie veranderd

188
00:20:40,740 --> 00:20:49,170
omdat toen de Sovjet Unie in oorlog
kwam, dat was een geweldige gebeurtenis

189
00:20:49,710 --> 00:20:56,010
Maar blijf even bij wanneer ben je er
gekomen en wanneer ben je er weer weggegaan?

190
00:20:56,010 --> 00:20:56,130
Ja.

191
00:20:56,130 --> 00:21:04,140
In Ravensbrück ben ik gekomen, wij
dus, alledrie dus, deze meisjes, en

192
00:21:04,140 --> 00:21:18,110
een ander groep erbij, met z’n negenen,
eind december 1941, na Kerstmis,

193
00:21:18,110 --> 00:21:21,660
het was toen een vreselijk strenge
winter, toen zijn we daar gekomen.

194
00:21:23,400 --> 00:21:24,890
En je bent vrij gelaten?

195
00:21:24,890 --> 00:21:27,210
Na anderhalf jaar.

196
00:21:27,210 --> 00:21:36,159
Dat wil zeggen de eerste, later ontdekte
ik dat er tussen, dat het alfabetisch ging,

197
00:21:36,159 --> 00:21:44,020
dat Nel Bollen, die is precies na anderhalf
jaar teruggekomen, ik ben twee of drie

198
00:21:44,020 --> 00:21:54,150
weken later, van der Molen, dus teruggekomen,
en Sprietsma, want het was eigenlijk

199
00:21:54,150 --> 00:22:05,260
tegen alle Duitse wetten in dat je vrij
kwam uit een concentratiekamp, dus er was een

200
00:22:05,260 --> 00:22:12,600
grote, ja, bijna opschudding daar, en
Sprietsma is pas een jaar later vrijgekomen.

201
00:22:12,760 --> 00:22:14,138
Maar je kwam dus vrij in

202
00:22:17,320 --> 00:22:19,860
Ik kwam vrij 1oktober 1942.

203
00:22:19,860 --> 00:22:21,920
En wat heb je toen gedaan?

204
00:22:22,110 --> 00:22:24,330
Nou, ik kwam terug en

205
00:22:25,630 --> 00:22:26,880
In Groningen?

206
00:22:27,450 --> 00:22:27,990
Ja.

207
00:22:27,990 --> 00:22:29,870
Hoe kwam je terug eigenlijk?

208
00:22:29,870 --> 00:22:40,960
Je kreeg een briefje dat je vrijgelaten
was, en dat was zo, met een voorgeschreven

209
00:22:40,960 --> 00:22:46,137
route naar Den Haag, naar het Landesgericht,
want daar waren we ook veroordeeld,

210
00:22:46,990 --> 00:22:54,670
en dat kreeg je mee, en in die treinen,
dat was toen vrij normaal, zat altijd een

211
00:22:54,670 --> 00:23:05,850
Wehrmacht of Gestapo, en die kwam dus
controleren, en ik had dat briefje bij me.

212
00:23:05,850 --> 00:23:10,980
Werd nog een hele opschudding,
maar dat is een apart verhaal Want

213
00:23:12,140 --> 00:23:16,460
ik had, alles gewoon terug, dus
ik kreeg mijn eigen kleren terug.

214
00:23:16,600 --> 00:23:23,680
Maar die zwabberden om me heen natuurlijk. En dat
mooie boekje, dat heb jij nooit gezien geloof ik

215
00:23:23,680 --> 00:23:24,047
Nee.

216
00:23:24,048 --> 00:23:27,990
Zal ik straks even laten zien wat
ik op een verjaardag, de enige

217
00:23:27,991 --> 00:23:35,056
verjaardag die ik altijd nog uit
mijn hoofd weet, gekregen had, en het

218
00:23:35,056 --> 00:23:41,508
geld wat er dan in zat, en toen wilde
ik, want ik was overbluft natuurlijk.

219
00:23:41,509 --> 00:23:48,949
En ik wist dus, want ze kwamen
controleren, die man die dus

220
00:23:48,950 --> 00:23:54,750
even keek, en even controleerde
of ik daar nog zat, maar goed.

221
00:23:54,750 --> 00:24:00,170
En toen kwam je terug, en ben
je toen naar Groningen gegaan?

222
00:24:00,170 --> 00:24:05,100
Nee, ik ben dus, dat
heeft Nel wel gedaan.

223
00:24:05,110 --> 00:24:11,710
Want ik had een briefje dat ik naar, dat had
zij geloof ik ook, maar zij had er geen controle

224
00:24:11,710 --> 00:24:20,540
bij, maar bij mij zal ik maar zeggen, die
Duitser, en die bracht me inderdaad in Den Haag,

225
00:24:22,130 --> 00:24:30,570
met, in de auto, dus naar het Landesgericht,
en daar kwam ik, en het was al voor zo’n

226
00:24:30,570 --> 00:24:38,230
hele reis, en het was al bijna Sperrtijd, en
ja, Duitsers zijn Duitsers zijn toen zeiden

227
00:24:38,230 --> 00:24:42,840
ze daar, ja, je mag niet meer op straat, maar
daar gaat een wagen van ons naar Groningen.

228
00:24:42,840 --> 00:24:52,590
Dus ik kwam met een Wehrmachtswagen in
Groningen, het was na acht uur natuurlijk, op,

229
00:24:52,590 --> 00:24:57,060
en daar ben ik afgezet, hij vroeg: waar
moet je zijn, nou, ik moest me melden de

230
00:24:57,060 --> 00:25:04,172
volgende dag bij de Gestapo in Groningen,
het Scholtenshuis, maar waar moet je heen.

231
00:25:04,172 --> 00:25:09,220
Ik zei, naar het adres van mijn zuster,
op die kamer ben ik ook, trouwens ook

232
00:25:09,220 --> 00:25:15,970
gearresteerd was, niet in dat huis,
maar toen zaten we daar, (kucht) dus die

233
00:25:15,970 --> 00:25:24,410
schrokken zich wild daar stopte een
Wehrmachtsauto, een Duitse auto, en daar

234
00:25:24,460 --> 00:25:29,980
werd aangebeld, en iedereen was heel
verwonderd dat ik daar ineens was, niet

235
00:25:30,720 --> 00:25:32,220
Wie was iedereen?

236
00:25:32,220 --> 00:25:41,230
Nou, dat was een juffrouw die kamers verhuurde
aan allerlei mensen, een hele schat van een vrouw.

237
00:25:41,230 --> 00:25:41,840
Hoe heette ze?

238
00:25:43,350 --> 00:25:45,540
Muntendam, juffrouw Muntendam, ja.

239
00:25:47,580 --> 00:25:54,580
Juffrouw Muntendam, kijk, ze hoopten al, ze hadden
van Nel gehoord, die eerder vrij was, dat die

240
00:25:54,580 --> 00:26:01,820
vrij was gekomen, dus ja, ik werd met gejuich
begroet, iedereen zat binnen natuurlijk, en iedereen

241
00:26:01,820 --> 00:26:10,670
zat zoals dat dan gaat, allemaal waren ze bij haar
in de kamer, en daar kom ik opeens aan, nou ja,

242
00:26:10,940 --> 00:26:13,640
Dat zijn die andere
huurders die daar waren

243
00:26:13,640 --> 00:26:13,840
Ja.

244
00:26:13,840 --> 00:26:15,010
Je zus ook?

245
00:26:15,200 --> 00:26:24,520
M’n zus was daar ook, ja, en die moest er
vreselijk om lachen, want ik heb het geluk dat ik,

246
00:26:28,750 --> 00:26:37,010
ik ben niet zoals de meeste mensen zo op vet,
wat je krijgt in gevangenissen zoals gebakken

247
00:26:37,010 --> 00:26:45,240
spekjes en dat soort dingen, maar die ene, een
van die gasten, een verpleegster, die had een

248
00:26:45,240 --> 00:26:51,117
potje jam, en een andere had een boterham, en
Ieps zei toen net: het is zonder dat je het zelf

249
00:26:51,380 --> 00:26:59,870
merkte, want ik hield van dat zoet, dat hele
potje jam opgegeten, dat was niet de bedoeling

250
00:26:59,870 --> 00:27:07,180
gegeten, wij moesten lachen, dat deed ik niet
met opzet, maar dat was zó heerlijk, dat zoete!

251
00:27:08,850 --> 00:27:09,290
Enfin

252
00:27:09,290 --> 00:27:11,040
Maar hoe was het om zeg maar,

253
00:27:11,040 --> 00:27:12,440
Heel gek.

254
00:27:12,440 --> 00:27:17,118
Ja, want jij hebt heel veel
meegemaakt, en dan kom je daar en

255
00:27:17,119 --> 00:27:19,540
iedereen is nog een beetje
hetzelfde, maar jij niet natuurlijk.

256
00:27:19,540 --> 00:27:25,970
Nee, maar kijk, maar ik kwam toen de volgende
morgen eh, ben ik dus naar kantoor gegaan

257
00:27:25,970 --> 00:27:34,140
nadat ik me afgemeld had, want dat moest
je natuurlijk wel, dus die eh, keken heel

258
00:27:34,140 --> 00:27:40,610
verwonderd, want ik had, er waren wat
oudere mensen, die hadden denk ik pas later

259
00:27:40,610 --> 00:27:45,410
begrepen wat je in een concentra.. kijk,
gevangenissen zeg ik altijd, zijn heel vaak

260
00:27:45,410 --> 00:27:49,900
gezellig en je kunt er allerlei dingen doen,
maar een kamp is natuurlijk heel wat anders.

261
00:27:49,900 --> 00:27:56,419
Want eigenlijk, jij kwam uit een concentratiekamp,
dus jij kon ook vertellen wat dat was.

262
00:27:56,460 --> 00:27:56,750
Ja.

263
00:27:56,750 --> 00:27:58,180
Aan wie heb je dat verteld?

264
00:27:58,180 --> 00:28:05,660
Nou, zij begonnen te vragen, omdat
ik zo laat ik zeggen, mager uitzag,

265
00:28:07,860 --> 00:28:13,900
hoe het was, en toen heb ik gezegd,
en dat heeft indruk op hun gemaakt,

266
00:28:13,900 --> 00:28:17,900
ik heb gezegd: ik heb moeten
tekenen dat ik niks mocht vertellen.

267
00:28:17,900 --> 00:28:24,370
Wat nog waar was ook. Maar zij zagen natuurlijk
wel, en dat hadden ze bij Nel ook al gezien,

268
00:28:25,370 --> 00:28:26,900
Welke “zij” waren dit?

269
00:28:27,110 --> 00:28:27,290
Hm?

270
00:28:27,290 --> 00:28:28,940
Welke “zij” zijn dit?

271
00:28:28,940 --> 00:28:30,200
De mensen op kantoor?

272
00:28:30,200 --> 00:28:33,960
De Gestapo. In het
Scholtenshuis in Groningen.

273
00:28:33,960 --> 00:28:34,770
Waar je je moest melden.

274
00:28:36,330 --> 00:28:40,880
Beruchte Scholtenshuis, daar moest je heen
Daar moest ik me de volgende morgen melden, en

275
00:28:40,880 --> 00:28:47,656
daar vroegen die mensen dus hoe het was, en
toen heb ik dat gezegd, en toen hielden ze hun

276
00:28:47,657 --> 00:28:55,920
mond verder, en ik moest me iedere dag geloof
ik melden, maar dat hebben ze meteen veranderd,

277
00:28:55,920 --> 00:29:06,010
want ik zei ik mag niet Groningen uit, maar
mijn ouders schippers, die gewoon schippers

278
00:29:06,010 --> 00:29:17,183
waren, op dat schip, dat schip is dan later
tot zinken gebracht, en zij, toen zeiden zij,

279
00:29:17,184 --> 00:29:25,760
en dat vond ik heel aardig van hun: dat mag
wel, je mag dan wel een tijdje naar je ouders,

280
00:29:25,760 --> 00:29:32,260
maar dan moet, nou, wij hadden toen natuurlijk
nog geen telefoon aan boord, maar dan moest

281
00:29:32,260 --> 00:29:40,620
ik elke avond met vader of een van de familie
moest melden waar we op dat schip waren.

282
00:29:42,080 --> 00:29:46,190
En dat mocht een week of twee weken, dus
toen ben ik aan boord, dus toen was ik

283
00:29:46,190 --> 00:29:53,150
helemaal, die waren helemaal zo overdonderd
en zo blij natuurlijk dat ik terug was.

284
00:29:53,150 --> 00:29:55,550
Waar lagen ze toen je bij ze kwam?

285
00:29:55,550 --> 00:30:00,454
Toen ik vrij kwam waren ze niet in
Groningen, ze waren (ze snuit haar

286
00:30:00,454 --> 00:30:04,270
neus) ik geloof in Leeuwarden, maar
ze zijn naar Groningen toe gegaan.

287
00:30:04,270 --> 00:30:06,590
Ze hadden gehoord dat je vrij was?

288
00:30:06,590 --> 00:30:06,860
Ja.

289
00:30:06,860 --> 00:30:09,030
Dus er werd toch getelefoneerd?

290
00:30:09,030 --> 00:30:17,880
Ja ja, die werden via via iemand in
Leeuwarden, die m’n zus kenden, dus nee, dat

291
00:30:17,880 --> 00:30:20,725
hebben ze gauw gehoord, en in de
schipperswereld was dat heel gauw bekend, dat

292
00:30:20,870 --> 00:30:29,720
is een bepaalde groep schippers die ja,
elkaar wel vaak ontmoeten weet je wel.

293
00:30:29,720 --> 00:30:38,990
En dus, toen mocht ik dus daarheen, dat heb
ik dus gedaan, en ik ben daar een paar dagen

294
00:30:38,990 --> 00:30:47,360
geweest, en toen ben ik weer terug gegaan en
heb me dus gemeld, en dat had ik al via Ieps

295
00:30:47,360 --> 00:30:51,840
gedaan, want die werkte toen nog bij de
Rotterdamse Bank, waar wij dus ook gearresteerd

296
00:30:51,840 --> 00:30:59,500
waren, en daar ben ik dus gekomen na die tijd,
en dat heb ik wel eens verteld, toen kwam

297
00:30:59,500 --> 00:31:05,770
ik daar, toen werd ik ontvangen door een man
die ik nooit zag, want dat was een hele hoge,

298
00:31:05,770 --> 00:31:14,919
de algemeen directeur van de Rotterdamse
Bank in Groningen, waar wij dus ook werkten.

299
00:31:14,920 --> 00:31:26,240
En toen kwam ik bij hem, ik ken hem niet, gaf hem
de hand, en toen zei hij: “wij hebben eens tegenover

300
00:31:26,240 --> 00:31:33,440
elkaar gestaan” en dat was zo, ik heb toen omdat
ja, je een opleiding kreeg als communist toen

301
00:31:33,440 --> 00:31:35,440
Je, je hebt het verteld toen.

302
00:31:35,440 --> 00:31:35,930
Ja.

303
00:31:36,230 --> 00:31:37,020
Ga verder,

304
00:31:37,020 --> 00:31:38,190
Wat zei hij toen?

305
00:31:38,380 --> 00:31:42,543
We staan nu naast elkaar, we hebben eens
tegenover elkaar gestaan, maar ik was toen

306
00:31:42,543 --> 00:31:51,470
niet ontslagen wat toen iedereen verwonderde
Nu staan we naast elkaar, en hij, vroeg

307
00:31:51,470 --> 00:31:57,680
dus, hij zei ik hoef niet te vragen hoe je
het gehad hebt, ik zei ja, maar was altijd

308
00:31:57,680 --> 00:32:05,670
zo onderzocht werd, als je daar aangenomen
werd, dus ga daarheen en kijk maar wat je doen

309
00:32:05,670 --> 00:32:11,298
kunt, hier natuurlijk weer komen werken,
maar misschien heb je andere dingen te doen.

310
00:32:11,298 --> 00:32:15,350
Is er nog, en toen zei hij,
vroeg hij heel vertrouwelijk:

311
00:32:15,350 --> 00:32:19,230
is die groep, jullie groep
is bijna helemaal weg.

312
00:32:19,650 --> 00:32:27,460
Ja, ik zei, er zijn er nog maar heel weinig, nou,
dan heb je wel wat anders te doen”. En toen kreeg

313
00:32:27,460 --> 00:32:42,140
ik van hem dus, wat ik verteld heb een, ja, een,
een bewijs dat ik op de Rotterdamse Bank, die

314
00:32:42,140 --> 00:32:51,690
anderhalf jaar mijn salaris door, een rekening
voor geopend, en iedere keer, kijk maar of je hier

315
00:32:51,690 --> 00:33:02,290
komt werken, en zei we spreken af, je krijgt je
salaris gewoon door.” Kleine bedrijven die niet

316
00:33:02,290 --> 00:33:09,730
doorgaan, maar dit was natuurlijk heel groot, en
hij zei “als jullie weer wat groter zijn, maar ook

317
00:33:10,630 --> 00:33:21,607
nu, nee, dat spreken we af, dan kun je altijd,
dan geef ik daar ook voor.” Dus dat was heel mooi.

318
00:33:21,607 --> 00:33:24,490
Nou ja, dus dat heb ik inderdaad
ben ik een tijdje heb ik daar

319
00:33:24,490 --> 00:33:32,710
gewerkt, maar niet lang, want toen...
Kijk, ik ben in ’42 vrij gelaten,

320
00:33:32,710 --> 00:33:40,240
en in ’43 had je bij ons, vooral
in het noorden de, toen werden de

321
00:33:40,240 --> 00:33:41,890
…De april/mei staking

322
00:33:41,890 --> 00:33:42,700
Ja. Ja.

323
00:33:43,450 --> 00:33:50,400
En toen kreeg ik van hem een waarschuwing
dat ze al waren wezen komen kijken

324
00:33:50,400 --> 00:33:54,892
ik was er niet, want ze wisten natuurlijk
dat had ik allemaal gezegd, kijk

325
00:33:55,780 --> 00:33:57,120
Maar was je alweer actief dan?

326
00:33:57,120 --> 00:33:58,120
Ja, toen was ik

327
00:33:58,120 --> 00:33:59,840
Je bent meteen weer
aan de slag gegaan?

328
00:33:59,840 --> 00:34:04,670
Nou ja, wat er was samen, want
die jongen was nog die altijd

329
00:34:04,670 --> 00:34:06,420
Die bouwvakker.

330
00:34:07,730 --> 00:34:08,120
Ja.

331
00:34:08,120 --> 00:34:18,300
Die bouwvakker, ja die is een paar jaar geleden
overleven, en die had overal, politieke, ja,

332
00:34:18,300 --> 00:34:26,560
niet zo handig was, maar hij had er toch in geslaagd
om met iemand anders een hele handige jongen,

333
00:34:27,720 --> 00:34:37,220
een verzekeringsman, die ook daardoor wat
beweeglijker was, toch weer een krantje verzorgd en

334
00:34:37,220 --> 00:34:43,690
geprobeerd dus mensen van wie, ja, van wie hele
groep, er zijn weinig teruggekomen, dus om dat

335
00:34:43,690 --> 00:34:54,720
te ondersteunen, uit onze groep Noorderlicht
gevangen waren genomen, en dat is heel goed gegaan,

336
00:34:55,500 --> 00:35:02,880
Werd je in het begin niet met wantrouwen
bejegend door je ouwe kameraden

337
00:35:02,880 --> 00:35:06,400
omdat je uit een concentratiekamp was
vrij gelaten wat niet zo vaak gebeurde.

338
00:35:06,400 --> 00:35:14,060
Nee, want ik voelde me, kijk, Nel
was me al voorgegaan, en Nel was

339
00:35:14,500 --> 00:35:23,545
zelf, nou dat is eigenlijk heel
zielig, die kwam uit laten we zeggen

340
00:35:23,545 --> 00:35:29,070
een wat deftiger gezin, en die
heeft nooit zich aan kunnen passen.

341
00:35:29,070 --> 00:35:32,700
Ze probeerde zich aan te passen

342
00:35:32,700 --> 00:35:34,940
Dat vertelde je, ja.

343
00:35:34,940 --> 00:35:48,920
Maar wel allebei contacten, dus die (…)haar
man is later ook nog gearresteerd, maar is ook

344
00:35:48,920 --> 00:35:57,010
teruggekomen, in gevangenis heeft hij gezeten,
niet in een kamp, maar had wel allerlei contacten,

345
00:35:57,010 --> 00:36:05,585
en daar was ze bezig, want dat mocht toen, om,
dat was heel goed, daar was ze wel geschikt

346
00:36:05,585 --> 00:36:14,777
voor, om bij allerlei grote maatschappijen
allerlei dingen om de pakjesdienst te organiseren.

347
00:36:14,778 --> 00:36:20,420
Dat heeft ze heel goed gedaan. En daar
had ze een gezicht voor, dat kon ze ook.

348
00:36:20,420 --> 00:36:27,410
Ze sprak netjes, en heeft ze
echt heel goed werk gedaan.

349
00:36:27,900 --> 00:36:30,870
Jij bent weer blaadjes gaan schrijven.

350
00:36:30,870 --> 00:36:32,130
Ja. Ja.

351
00:36:32,180 --> 00:36:37,420
en ik vroeg me ook af, dat
is wat je deed, en had je ook

352
00:36:37,420 --> 00:36:40,160
niet de behoefte bijvoorbeeld
om ook mensen te gaan helpen?

353
00:36:40,870 --> 00:36:41,380
Ja.

354
00:36:41,380 --> 00:36:45,180
Wij hebben toen ook mede
opgericht, dat was al toen een

355
00:36:45,180 --> 00:36:53,280
beetje, mensen te zoeken die
anderen konden verbergen.

356
00:36:53,830 --> 00:37:01,490
En zo kreeg je op, ja, ook in
Oost-Groningen, tussen Groningen en Assen

357
00:37:01,490 --> 00:37:10,280
had je allerlei mensen die best wat
wilden doen, maar ook niet wisten hoe.

358
00:37:10,280 --> 00:37:20,210
En zo hebben we ook een hele groep
opgericht die vooral mensen wilden

359
00:37:20,210 --> 00:37:26,100
laten onderduiken, en proberen,
dat lukte ook later om allerlei

360
00:37:26,100 --> 00:37:33,710
bonnen extra daarvoor kregen, nee,
we gingen vooral ook daarin verder.

361
00:37:34,080 --> 00:37:40,790
Toen had ik ook bij mijn familie, want die
hadden intussen ook een beetje wel gezien,

362
00:37:40,790 --> 00:37:48,110
hoe, Colijn heeft dat ook later toegegeven
dat, die zijn wat later begonnen omdat

363
00:37:48,110 --> 00:37:52,440
Colijn eerst zei dat het Gods wil was, en
dat je daar, maar goed, dat hebben ze niet

364
00:37:52,440 --> 00:38:01,530
gedaan, en via die groep, dus, een nicht
van mij en een aangetrouwde neef, konden wij

365
00:38:01,530 --> 00:38:07,360
ook nog weer allerlei adressen die zij
hadden gebruiken voor eventuele onderduikers.

366
00:38:07,360 --> 00:38:14,020
Dus die onderduikers zijn mede
dankzij Nel, maar ook door allerlei

367
00:38:14,020 --> 00:38:18,570
contacten die je had, weet je wel,
dat was ineens heel anders natuurlijk.

368
00:38:18,570 --> 00:38:20,730
Was dat de LO-LKP, die groep?

369
00:38:21,020 --> 00:38:21,240
He?

370
00:38:21,240 --> 00:38:25,060
Was dat de Landelijke Organisatie
voor Hulp aan Onderduikers

371
00:38:25,060 --> 00:38:28,672
Dat was in Groningen niet zo, maar
die zijn daar wel bij gekomen, weet

372
00:38:28,672 --> 00:38:33,620
je wel, dus dat waren gewoon eigenlijk
mensen, ja, die wel wilden helpen.

373
00:38:33,620 --> 00:38:34,730
En wie hielpen jullie dan?

374
00:38:34,730 --> 00:38:35,000
He?

375
00:38:35,000 --> 00:38:38,880
Weet je nog namen van mensen?

376
00:38:42,130 --> 00:38:47,150
Ja, dat was de familie
van mijn moeder.

377
00:38:48,950 --> 00:38:53,990
Nou, de meeste namen weet ik niet, maar ze
kwamen uit die groep, uit de gereformeerde groep

378
00:38:53,990 --> 00:39:01,470
eigenlijk, tenminste gereformeerden, net communisten
in de ogen van de Duitsers, de meest volhardende,

379
00:39:02,690 --> 00:39:11,988
en de meest eigenwijze, en inderdaad lukte dat,
in Groningen waren we op het laatst, om dat even

380
00:39:11,988 --> 00:39:20,060
duidelijk te maken, die groep, die eerst, en
later de Trouwgroep werd genoemd, en wij van de

381
00:39:20,060 --> 00:39:26,110
Waarheid, want eerst waren
de grote groepen in het

382
00:39:26,110 --> 00:39:29,270
noorden hoor, die de zaak
goed in de hand hadden.

383
00:39:29,550 --> 00:39:39,580
En ook mede dankzij hun, en we deden dat ook zo
dat je elkaar hielp dus, daar ben je ook een keer

384
00:39:39,580 --> 00:39:44,210
bijna ingeluisd ja, ik een adres
van hun had, en dat, daar konden

385
00:39:44,210 --> 00:39:49,460
zij ook niks aan doen, maar daar
waren ze toevallig achter gekomen,

386
00:39:50,110 --> 00:39:58,930
dus het waren altijd, ja, verrassingen
waar je voor kwam te staan.

387
00:39:59,060 --> 00:40:00,646
Beschrijf nog eens zo’n verrassing?

388
00:40:00,830 --> 00:40:01,630
Wat?

389
00:40:01,630 --> 00:40:03,350
Beschrijf eens zo’n verrassing?

390
00:40:03,350 --> 00:40:03,720
Ja.

391
00:40:04,110 --> 00:40:12,320
Nou, dat was onder andere, er was trouwens
een groep van ons die ik niet kende, een groep

392
00:40:12,320 --> 00:40:26,230
uit Amsterdam en daar kon ik via een adres
vlakbij Assen nog wat kranten kwijt, en kon

393
00:40:26,230 --> 00:40:34,495
ik overnacht, ja, eten bij een arbeidersgezin,
en dat was zó’n belevenis, ik ben er

394
00:40:34,495 --> 00:40:42,030
trouwens doodziek van geworden, die hadden
het heel goed, en daar aten ze, het was

395
00:40:42,200 --> 00:40:51,457
onvoorstelbaar, een grote pot in het midden, en
iedereen lepelde daaruit, en dat was zo heerlijk!

396
00:40:51,457 --> 00:40:57,770
Want ja, hadden blijkbaar ook
allerlei, minder goed, en het

397
00:40:57,770 --> 00:41:04,169
was zó goed, beter dan je in
de stad kreeg, het was heerlijk.

398
00:41:04,170 --> 00:41:04,825
En ik heb natuurlijk flink gegeten.

399
00:41:04,826 --> 00:41:12,160
En ik had een ander adres ook weer,
van een van die andere groepen

400
00:41:12,160 --> 00:41:17,772
waar ik kon overnachten, maar ik
werd zo misselijk onderweg, ja, je

401
00:41:17,773 --> 00:41:22,300
was daar toch niet meer aan gewend,
maar het was zo lekker geweest

402
00:41:23,780 --> 00:41:30,460
Dus het had wel wat om in het verzet
te zitten. Dan kwam je nog eens ergens

403
00:41:30,460 --> 00:41:34,950
Nee, ik had natuurlijk dat niet
moeten doen, maar als je daar zit,

404
00:41:34,950 --> 00:41:40,310
en iedereen lepelt zo graag mee,
ik wou ook dat was even wennen

405
00:41:40,310 --> 00:41:44,320
natuurlijk dat je allemaal uit die
zelfde pot eet, maar het was heerlijk.

406
00:41:44,320 --> 00:41:48,590
Dus ik werd doodziek onderweg.

407
00:41:49,440 --> 00:41:54,980
Maar goed, daar ben je gauw weer overheen,
het was alleen maar dat je maag ziek is.

408
00:41:54,980 --> 00:42:03,910
En toen kwam ik heel erg laat bij dat adres aan
waar ik heen zou gaan, het was al over acht.

409
00:42:05,800 --> 00:42:17,400
Het was een eenzame weg, ik kon het eerst
ook niet vinden, en ik kom daar, en het

410
00:42:17,400 --> 00:42:27,950
is al laat, over acht, het is koud, en
daar zijn twee kindertjes, twee spelende

411
00:42:27,950 --> 00:42:32,849
kindertjes op dat zijwegje wat ik moest
hebben, en ik zei tegen die kinderen:

412
00:42:32,850 --> 00:42:40,900
“Wat doen jullie nog op straat?” En toen
zei het jongetje, was het oudste: “Moet

413
00:42:40,900 --> 00:42:48,758
je naar die mensen toe?” Ik zeg “Hoe weten
jullie dat?” Dat wou ik wel even weten.

414
00:42:48,758 --> 00:42:59,160
“Dan moet je dat niet doen, wij staan hier
om te zeggen dat je daar niet heen moet gaan.

415
00:42:59,160 --> 00:43:04,660
(op fluistertoon) Daar zitten de Duitsers.” Dus
wat moest ik doen, het was een eenzame weg hoor,

416
00:43:05,150 --> 00:43:12,220
en de boerderij, ongeveer op die afstand, en
iets verder, en daar stonden die kindertjes, we

417
00:43:15,720 --> 00:43:24,610
hebben al eerder iemand gevangen, en die hebben
we bij ons thuis gebracht, dus ga ook maar mee.

418
00:43:25,530 --> 00:43:32,340
Dus ik met die twee kindertjes, ik was heel
verwonderd, ik dacht: goh, dat is wel erg slim.

419
00:43:34,180 --> 00:43:40,169
Twee onschuldige kindertjes, niet ouder
dan een jaar of acht en het meisje een

420
00:43:40,169 --> 00:43:47,320
jaar of vijf, en ik werd dus gauw, “kom
gauw” riepen ze, “kom gauw binnen”.

421
00:43:48,560 --> 00:43:52,800
En toen je binnenkwam, wie waren
daar, ouders van die kindertjes?

422
00:43:52,800 --> 00:44:01,060
De ouders plus iemand die ook
gered, die ze dus ook hebben

423
00:44:01,060 --> 00:44:05,801
opgevangen, iets vlugger,
en die moest daar ook heen.

424
00:44:05,801 --> 00:44:16,700
Dus ze zeggen: wij worden niet verdacht,
maar ik had mijn fiets natuurlijk,

425
00:44:16,700 --> 00:44:21,500
anders had ik nooit al die dingen kunnen
rijden allemaal, die fiets hebben ze

426
00:44:21,500 --> 00:44:28,550
dus achter bij hun in de schuur gezet,
en toen vond ik dus iemand die daar al

427
00:44:28,550 --> 00:44:35,004
zat, ook een meisje, wat ouder dan ik,
wat stevige, Amsterdamse zo te horen.

428
00:44:35,005 --> 00:44:41,800
En die begon allerlei dingen te
vertellen wat me helemaal niet aanstond.

429
00:44:41,800 --> 00:44:50,500
Een soort van gelijke, ik weet nergens van, he,
ik hield me van de domme, en inderdaad, die

430
00:44:50,750 --> 00:44:59,600
praatte te veel, dus die is weggegaan de
volgende morgen, en ik ook natuurlijk, maar zij

431
00:44:59,600 --> 00:45:06,870
zeiden ook: “Jij hebt niks gezegd.” “Nee,
natuurlijk niet,” zei ik, “want het is voor jullie

432
00:45:06,870 --> 00:45:12,760
ook gevaarlijk.” “Ja,” zeiden ze, dat is ook
zo maar je kunt hier altijd langs komen.” Nou,

433
00:45:12,760 --> 00:45:19,020
ik zei dat vind ik wel fijn, want het was bij
Meppel in de buurt, dus dat was net mooi voordat

434
00:45:19,020 --> 00:45:29,095
je over de brug moest, en ik die mensen heb
ik later, heel gek, niet terug kunnen vinden.

435
00:45:29,095 --> 00:45:36,640
Want ik kwam een keer, ook onderweg, o
ja, om even op het verhaal te komen,

436
00:45:38,330 --> 00:45:47,690
en toen zeiden ze “Wij hebben nu
helemaal niks, kom maar niet binnen.” Ik

437
00:45:47,690 --> 00:45:52,089
weet niet of ze bedreigd zijn of, ik
heb ze nooit meer terug kunnen vinden.

438
00:45:52,090 --> 00:45:58,240
Maar toen vond ik ze wel, en
toen zeiden ze: wij hebben

439
00:45:58,240 --> 00:46:02,010
echt helemaal niks meer, dus
nu durven we ook niks te doen.

440
00:46:02,010 --> 00:46:06,232
Nou, dat vind ik nog heel
fideel, dat ze dat dan zeggen.

441
00:46:06,232 --> 00:46:09,790
Weet je de weg terug, nou,
dat wist ik toen nog wel.

442
00:46:10,050 --> 00:46:12,750
Ik zeg nee, ik had ook
niet gerekend om hier te

443
00:46:12,750 --> 00:46:16,260
overnachten, ik wou even
kijken hoe het met jullie was.

444
00:46:16,560 --> 00:46:20,150
Kijk, zulke verhalen
had je ook natuurlijk.

445
00:46:20,150 --> 00:46:22,670
En wat deed je met
al die fietstochten?

446
00:46:22,670 --> 00:46:23,430
Wat zeg je?

447
00:46:23,430 --> 00:46:24,830
Wat was je taak?

448
00:46:24,940 --> 00:46:32,610
Mijn taak was om eventjes over de, naar
Amsterdam te gaan, dus dat was een hele

449
00:46:32,750 --> 00:46:34,500
Om kranten te brengen? Of niet?

450
00:46:34,500 --> 00:46:34,970
Nee.

451
00:46:34,970 --> 00:46:36,240
Wat was je taak?

452
00:46:36,240 --> 00:46:44,870
Mijn taak was om naar de bijeenkomst te gaan,
de geheime bijeenkomst in Amsterdam, en om

453
00:46:44,870 --> 00:46:52,910
zoveel mogelijk te vermijden dat je gepakt
werd er zo onschuldig mogelijk uit te zien.

454
00:46:52,910 --> 00:46:58,320
Dus ik had erop gerekend, ik had wel wat
meegenomen hoor, maar ik krijg misschien

455
00:46:58,320 --> 00:47:05,480
ook nog even wat dat ze denken surrogaatkoffie
en neem nog wat mee, wat zij kunnen

456
00:47:05,480 --> 00:47:10,510
en willen missen voor Amsterdam, want
zij wisten, ja, ik heb niet gezegd dat

457
00:47:10,510 --> 00:47:13,279
ik naar Amsterdam ging, maar ze begrepen
heus wel dat ik verder ging natuurlijk.

458
00:47:13,700 --> 00:47:16,660
en wat was er voor
bijeenkomst in Amsterdam?

459
00:47:16,660 --> 00:47:27,600
In Amsterdam was de algemene bijeenkomst van uit
de verschillende delen van Nederland, laten we

460
00:47:27,600 --> 00:47:35,710
zeggen het hoofdbestuur, ja, je noemde het toen
anders, maar de raad van de communistische partij.

461
00:47:35,710 --> 00:47:41,750
En het was dus eigenlijk zo dat
het verzetswerk vóór je arrestatie

462
00:47:42,470 --> 00:47:46,640
peanuts was vergeleken bij
wat je daarna bent gaan doen.

463
00:47:46,640 --> 00:47:46,790
Ja.

464
00:47:46,790 --> 00:47:48,100
Was je niet bang?

465
00:47:49,170 --> 00:47:52,940
Nee, ik ben wat dat betreft, ik ben wel
een bang iemand, maar voor andere dingen.

466
00:47:52,940 --> 00:47:59,650
Ik ben niet bang, ik was helemaal overtuigd van
het nut van dit werk, daar ben ik niet bang voor.

467
00:48:00,770 --> 00:48:01,550
Wel voor andere

468
00:48:01,550 --> 00:48:02,670
Voor muizen ofzo.

469
00:48:02,670 --> 00:48:05,560
Nee, ik ben bang voor spoken.

470
00:48:05,560 --> 00:48:05,810
OK

471
00:48:05,810 --> 00:48:15,430
Ja, dat zeg ik in vertrouwen, want ik weet dat
me herinner, ja, dan kun je wel over en dan zag ik

472
00:48:15,430 --> 00:48:20,470
overal om me heen spoken,
ik kon een bepaalde weg,

473
00:48:20,470 --> 00:48:27,328
hoe heette die straat,
alsof er echt spoken zijn.

474
00:48:27,328 --> 00:48:32,530
Ik zei altijd: je kunt me vragen
om dwars door Duits bezet gebied

475
00:48:32,530 --> 00:48:40,540
te gaan, daar ben ik niet bang,
maar stuur me niet over een kerkhof.

476
00:48:40,540 --> 00:48:43,590
Ja, dat is heel kinderachtig
misschien, maar het is wel zo.

477
00:48:43,590 --> 00:48:52,090
Ik zag altijd, op de heide ook van die, dat
zijn bepaalde struiken, ik weet dat het,

478
00:48:52,090 --> 00:48:56,900
dat ze dat ook wel zeggen: je moet niet
bang zijn, maar ze dachten zij is niet bang,

479
00:48:56,900 --> 00:49:04,450
omdat je voor gewone dingen zeg maar niet zo
bang bent, maar wel voor dat soort dingen.

480
00:49:04,450 --> 00:49:06,790
Ja, dat is heel kinderachtig,
maar het is wel zo.

481
00:49:06,790 --> 00:49:08,150
Een mens moet ergens bang voor zijn.

482
00:49:08,150 --> 00:49:13,424
Ja, zij konden bijvoorbeeld een heel
geslaagde grap, in de gevangenis, kijk,

483
00:49:14,380 --> 00:49:20,040
het is wel rustig, je hoeft niet onder
je bed te kijken of er een spook ligt.

484
00:49:20,620 --> 00:49:29,440
Nou ja, ik zei het natuurlijk uit grap stel je
voor dat er ineens een geest is die je pakt!

485
00:49:29,460 --> 00:49:33,610
Geert, jij kwam in oktober
’42 terug, uit Ravensbrück.

486
00:49:33,610 --> 00:49:34,100
Ja, op 1 oktober.

487
00:49:34,100 --> 00:49:37,360
Toen was er jodenvervolging
in Nederland.

488
00:49:37,360 --> 00:49:38,240
Wat zeg je?

489
00:49:38,240 --> 00:49:40,990
De jodenvervolging was toen
echt volop aan de gang.

490
00:49:40,990 --> 00:49:42,180
Ja. Volop aan de gang.

491
00:49:42,180 --> 00:49:48,120
Was dat een centraal thema
bij het verzetswerk, of

492
00:49:48,890 --> 00:49:55,820
Ja, wij probeerden vaak joodse mensen
dus te laten onderduiken natuurlijk.

493
00:49:55,820 --> 00:49:59,025
Had je al enig idee, want je
komt uit Ravensbrück, daar

494
00:49:59,026 --> 00:50:02,130
had je ook een aparte
afdeling voor joodse gevangenen

495
00:50:02,130 --> 00:50:12,380
Twee barakken, die gingen allemaal naar, in de
tijd dat wij er waren, naar Auschwitz gebracht,

496
00:50:12,380 --> 00:50:22,882
dat wisten wij toen niet, en je had natuurlijk
ook, onder die bewakers van Ravensbrück waren

497
00:50:22,882 --> 00:50:30,950
ook een paar goeie natuurlijk, wel eens verteld,
en die zei waar gaan die barakken nu heen?

498
00:50:31,360 --> 00:50:37,212
En toen zei ze heel (zacht?): Dat weten wij
ook niet, dus van de bewaking zal ik maar

499
00:50:37,213 --> 00:50:45,357
zeggen, alleen het schijnt er mooi te zijn,
met mensen die echt eh, musici enzo, dus

500
00:50:45,358 --> 00:50:56,650
worden naar het werk gebracht, geschreven,
een van de voormannen van de muziek was,

501
00:50:57,000 --> 00:51:04,348
maar wij weten niet wat daar gebeurt, maar
het schijnt helemaal niet goed te zijn.

502
00:51:04,348 --> 00:51:08,790
Ze wisten niet echt het is niet
goed, het is daar niet goed.

503
00:51:08,790 --> 00:51:17,090
En wij kunnen ook daar solliciteren,
maar daar, he, als bewakers, daar verdien

504
00:51:17,090 --> 00:51:24,150
je meer, maar het heeft een
geheimzinnigheid, zei ze, die wij ook niet

505
00:51:24,150 --> 00:51:31,400
weten, maar wij hebben de idee, dus zij
als bewakers, dat het niet goed is.

506
00:51:32,540 --> 00:51:35,723
Wat daar precies
gebeurt weten we niet.

507
00:51:35,723 --> 00:51:45,250
En we hadden daar ook nog een barak, in die
(streek?) wel gescheiden hoor, daar zaten

508
00:51:45,250 --> 00:51:54,840
apart, maar kon af en toe wel met mensen
praten, en je had nog een barak met zigeuners.

509
00:51:55,070 --> 00:51:55,300
In Ravensbrück?

510
00:51:55,300 --> 00:51:56,390
In Ravensbrück.

511
00:51:56,390 --> 00:52:00,430
Ook alleen vrouwen?

512
00:52:01,230 --> 00:52:13,140
Dat waren zulke, ze vielen zo uit de toon,
maar degenen die daar dus blokoudste waren,

513
00:52:13,140 --> 00:52:20,190
zeiden dat het eigenlijk hele aardige mensen,
met een heel niet maar een ding, je mocht

514
00:52:20,220 --> 00:52:30,920
je zelf niet eh, weet je wel, je moest strak
het hoofddoekje hebben, en zo met bloot hoofd,

515
00:52:30,920 --> 00:52:36,970
die zigeuners die vonden altijd wat om een
strikje te maken, wat helemaal niet mocht,

516
00:52:36,970 --> 00:52:42,530
daar kregen ze zelfs straf voor, maar ze konden
het niet laten, en dan werd ook de blokoudste

517
00:52:43,890 --> 00:52:52,176
gestraft, want zij zelf waren net als de
joodse mensen, mochten niet blokoudste zijn.

518
00:52:52,176 --> 00:52:55,010
En die mensen werden ook weg gebracht.

519
00:52:56,090 --> 00:53:00,510
Was dat dan ook exclusief voor vrouwen, want
Ravensbrück was toch een kamp voor vrouwen?

520
00:53:00,510 --> 00:53:08,220
Ja, was het enige grote kamp voor vrouwen, je had
nog een kleine barak erbij, voor mannen die dus

521
00:53:08,220 --> 00:53:14,860
allerlei werk deden, het was self-supporting wat
vrouwen dus niet konden in hun ogen, maar verder

522
00:53:14,860 --> 00:53:22,590
was het een speciaal vrouwenkamp, en ze hielden
ook keurig de administratie bij, want dat hebben

523
00:53:22,590 --> 00:53:30,060
ze later helemaal ontdekt, van de 138 (duizend
bedoeld ze) vrouwen die er geweest zijn, zijn 92.000

524
00:53:30,710 --> 00:53:35,490
overleden, of niet overleden, maar vermoord kun
je zeggen, maar die hebben het niet overleefd.

525
00:53:35,490 --> 00:53:38,930
Maar daar waren geen
gaskamers, in Ravensbrück?

526
00:53:38,930 --> 00:53:50,340
Nee. Je had later wel, maar dat was
niet om, je had er een verbrandings eh…

527
00:53:50,340 --> 00:53:52,790
crematorium,

528
00:53:52,790 --> 00:53:54,960
Ja, een crematorium,
dat woord zocht ik.

529
00:53:54,960 --> 00:53:59,900
Maar dat was niet voor de levenden, dat was voor
de doden, want ja, je kreeg zo 92.000 is natuurlijk

530
00:53:59,900 --> 00:54:04,150
Die kreeg je niet begraven.

531
00:54:04,490 --> 00:54:04,820
Nee.

532
00:54:05,500 --> 00:54:10,210
Dus dat was ook bekend, want ik weet nog
dat iemand tegen me zei ja, we komen er

533
00:54:10,210 --> 00:54:21,977
niet uit, we gaan, of via de gewone vrouwen
werden niet naar, ik zal maar zeggen de

534
00:54:22,230 --> 00:54:30,170
niet-joden en de niet-zigeunervrouwen
werden niet verder naar het oosten gebracht.

535
00:54:30,170 --> 00:54:36,130
Nog even terug naar die
periode van oktober ’42.

536
00:54:36,390 --> 00:54:41,270
Verzetswerk, je ging veel op de fiets,
door de provincie, kranten wegbrengen.

537
00:54:41,270 --> 00:54:41,470
Ja.

538
00:54:41,750 --> 00:54:42,660
Je ging naar bijeenkomsten.

539
00:54:42,660 --> 00:54:43,110
Ja.

540
00:54:43,760 --> 00:54:46,260
Werkte je ook nog bij
de Rotterdamse Bank?

541
00:54:46,260 --> 00:54:57,760
Nee, toen de meistaking, toen zei, want ik
had dus steeds dat contact met de algemeen

542
00:54:57,760 --> 00:55:04,150
directeur, die via een adres dat wij alleen
wisten, waar ik ook mijn salaris dus kreeg,

543
00:55:04,150 --> 00:55:11,630
weten, kom niet terug, want het is veel
strenger geworden, en ze hebben al gevraagd dus

544
00:55:11,630 --> 00:55:13,110
Jaar later.

545
00:55:13,110 --> 00:55:14,860
Nee, was een half jaar later.

546
00:55:16,320 --> 00:55:16,450
Een half jaar later.

547
00:55:16,450 --> 00:55:17,950
Dus oktober ’42 tot mei ’43.

548
00:55:17,950 --> 00:55:18,560
Ja.

549
00:55:18,560 --> 00:55:24,950
Ja, in die tijd werkte ik daar nog, zo af en
toe, dat viel, hij zei dat valt eigenlijk te

550
00:55:24,950 --> 00:55:38,120
veel op, toch ook verzin een ziekte waarbij
je wel buiten mag zijn, maar niet kunt werken.

551
00:55:38,120 --> 00:55:45,550
Dus dat, ik had officieel dus
een hele mooie ziekte later

552
00:55:45,550 --> 00:55:49,530
is mijn schoonzusje de vrouw
van Evert, daaraan overleden.

553
00:55:50,230 --> 00:55:58,150
Ik ben het vergeten, maar dat is eigenlijk een
ouderdomsziekte ja, wat je nu Alzheimer zou noemen.

554
00:55:58,150 --> 00:56:03,160
Dat hebben ze ontdekt dat dat
ook vroeger kan. nou, zoiets,

555
00:56:04,110 --> 00:56:07,140
Iets van aderverkalking

556
00:56:07,140 --> 00:56:09,700
Ja dan mag je toch buiten

557
00:56:09,700 --> 00:56:13,560
En woonde je toen nog met je zusje
in dat huis, in die periode?

558
00:56:15,050 --> 00:56:16,260
Ja.

559
00:56:16,940 --> 00:56:21,010
Daar heb ik nog een poos gewoond,
maar omdat dat adres natuurlijk bekend

560
00:56:21,010 --> 00:56:27,770
was, want daar was ik zelf heen gebracht,
dat was dus niet meer vertrouwd.

561
00:56:27,770 --> 00:56:29,720
En waar ben je toen gaan wonen?

562
00:56:29,720 --> 00:56:35,257
Waar ben ik toen gaan wonen,
ik heb allerlei adressen gehad.

563
00:56:35,257 --> 00:56:42,560
Ik was dus als het ware ondergedoken, maar
ik hoefde niet onderhouden te worden had zelf

564
00:56:42,560 --> 00:56:50,550
wel natuurlijk bonnen, maar ook had ik mijn
salaris natuurlijk, dat werd de hele tijd

565
00:56:50,550 --> 00:56:52,050
De hele oorlog door gekregen?

566
00:56:52,050 --> 00:56:53,600
De hele tijd door gekregen.

567
00:56:53,600 --> 00:56:57,170
Ben je toen een tweede
keer gearresteerd?

568
00:56:57,390 --> 00:57:05,980
Ik ben op het allerlaatst, in ’45,
op 7 februari ’45 gearresteerd.

569
00:57:05,980 --> 00:57:07,910
En wat is er toen gebeurd?

570
00:57:09,960 --> 00:57:17,791
Dat was een beetje m’n eigen schuld, want doordat
ik iedere keer van adres moest veranderen,

571
00:57:17,791 --> 00:57:24,696
kreeg ik ook mensen die, ja, helpen aan onderdak,
dat moet je ook, je kunt beter af en toe

572
00:57:24,696 --> 00:57:32,210
eens veranderen, kijk, ik heb zo veel adressen
gehad Toen kwam ik bij het meisje wat ik ook

573
00:57:32,210 --> 00:57:40,650
kende, dat was die Jef Last-groep, aan de ene
kant wel veel aan gehad hoor, niet bang voor

574
00:57:40,650 --> 00:57:48,100
zulke dingen, en toen zei ze tegen zei mijn
vader, ja nu wagen wij ons leven voor jullie

575
00:57:50,490 --> 00:57:54,071
terwijl beter niet aan dat verzet kunnen doen,
en toen werd ik zó kwaad, en toen zei ik: nou

576
00:57:54,072 --> 00:58:02,820
dan zoek ik wel een ander adres, en toen werd
ze natuurlijk bang, en zei ze: nee, nee, nee.

577
00:58:03,240 --> 00:58:09,600
En toen ben ik naar een ander adres gegaan waar
ik inderdaad al een keer eerder was geweest,

578
00:58:10,940 --> 00:58:17,540
en ik wist niet, iemand was van ons gearresteerd,
en die heeft dus prachtig volgens de

579
00:58:17,540 --> 00:58:22,800
voorschriften twee maal 24 uur d’r mond gehouden,
en toen dacht ze: ik moet wat zeggen, en ja,

580
00:58:22,800 --> 00:58:32,990
dat mag ook na twee maal 24 uur, en toen, ik zeg
ik noem een adres waar ze al eens geweest is.

581
00:58:35,470 --> 00:58:43,650
Altijd zijn dat toevallen, en uitgerekend
die nacht ben ik gearresteerd, op dat adres.

582
00:58:43,650 --> 00:58:45,440
En kun je dat adres nog herinneren?

583
00:58:45,440 --> 00:59:02,410
Ja, dat was Nel ook gezeten, Kijk in ’t Jatstraat
geloof ik, over de brug, was een heel goed adres,

584
00:59:02,410 --> 00:59:04,090
Richting het plantsoen.

585
00:59:04,490 --> 00:59:09,080
Ja. Maar ik weet het
eigenlijk niet meer.

586
00:59:09,080 --> 00:59:11,348
Wat gebeurde er, je werd opgehaald?

587
00:59:11,520 --> 00:59:12,702
Ja, ik ben ’s nachts opgehaald.

588
00:59:12,550 --> 00:59:15,290
Ben je naar het
Scholtenshuis gebracht?

589
00:59:15,290 --> 00:59:15,650
Ja.

590
00:59:16,220 --> 00:59:17,070
En toen?

591
00:59:20,130 --> 00:59:25,360
Ik had op die lange tochten naar Amsterdam
heb je alle tijd om na te denken, dus

592
00:59:25,360 --> 00:59:32,880
ik had, het is net of je een voorgevoel
hebt, maar ik had bedacht wat ik zou

593
00:59:32,880 --> 00:59:41,110
zeggen, want dat valt niet mee natuurlijk
als je gepakt wordt, wat zou ik zeggen.

594
00:59:41,170 --> 00:59:48,425
En toen dacht ik bij mezelf: ik zal zeggen,
dat heb ik verder allemaal in mijn hoofd over

595
00:59:48,740 --> 00:59:58,630
nagedacht, ik zal zeggen dat ik weliswaar ben
vrijgelaten, dat werd natuurlijk uitgespeeld.

596
00:59:59,580 --> 01:00:07,270
En dan zeg ik dat ik toch niet echt
werd vertrouwd, door mijn mensen,

597
01:00:07,270 --> 01:00:14,090
maar ik mocht wel werken, ik moest er
zelfs werken, onder bedreiging bijna

598
01:00:20,460 --> 01:00:21,579
(stilte) (Ze komt de trap af met een envelop
met een paar tekeningen op A6-formaat)

599
01:00:21,580 --> 01:00:28,040
Zo, wat een inspanning zeg. Moet je wel weer
even bijkomen, Geert. Wat een inspanning.

600
01:00:28,040 --> 01:00:28,400
Ja.

601
01:00:30,110 --> 01:00:36,300
Maar dit is, en dit zat ook in de zak,
met dat geld wat ik nog had, want kijk het

602
01:00:36,300 --> 01:00:41,850
was een hele organisatie hoor, in zo’n kamp,
dat werd dan in je kleding gezet, en die

603
01:00:41,850 --> 01:00:49,780
kleding kreeg je terug als je, zoals wij,
bij ons Ja, zo kwam ein kleines Mädchen.

604
01:00:51,780 --> 01:01:04,144
Zo heeft iemand op mijn verjaardag ge… Zo
stelden zij zich dat voor, natuurlijk, en

605
01:01:04,144 --> 01:01:07,550
dat is door een Poolse getekend, en die
weet niet hoe een binnenschip is Had iemand

606
01:01:07,550 --> 01:01:13,190
Dat hebben ze in het
kamp voor jou gedaan?

607
01:01:13,190 --> 01:01:14,470
Ja.

608
01:01:15,540 --> 01:01:22,746
En dat was een goeie tekenaar, die wist
natuurlijk, die vriendin van mij dat ge…,

609
01:01:22,746 --> 01:01:27,730
die heeft natuurlijk wel brood voor ge
was een hele handel altijd in zo’n kamp

610
01:01:27,730 --> 01:01:34,000
kijk, en zo stelden ze zich, zo stelden
de Polen zich blijkbaar een schip voor.

611
01:01:42,680 --> 01:01:46,370
Ein kleines Mädchen das Mädchen
wuchs und ward gescheid.

612
01:01:46,370 --> 01:01:49,450
Kijk een binnenschip, maar het
ziet er natuurlijk heel anders uit.

613
01:01:49,450 --> 01:01:57,260
Maar het is zo mooi gedaan vind ik.
Toen had ik nog hele, ja lichtblond haar.

614
01:02:04,140 --> 01:02:07,900
Hier komt erbij Niet
eens zo gek gedaan.

615
01:02:08,750 --> 01:02:12,780
Dit was ja, de school, dat was
een school inderdaad Gretchen

616
01:02:13,260 --> 01:02:19,630
Gretchen, noemden ze jou Gretchen?

617
01:02:19,630 --> 01:02:30,160
Ja. Gretchen, want zij konden
Geert niet zeggen, Geertje.

618
01:02:30,160 --> 01:02:40,630
O ja, zo mooi kinderlijk, Gretchen fährt nach
Deutschland. Dat hadden ze goed, in Deutschland, ja.

619
01:02:40,630 --> 01:02:42,940
Weer iets anders, maar
het is wel leuk gedaan

620
01:02:43,560 --> 01:02:47,608
Dat waren Poolse
gevangenen die dat voor jou

621
01:02:47,660 --> 01:02:54,240
Ja, Poolse gevangenen, die hadden altijd
een hele handel hoor, in die kampen.

622
01:02:54,241 --> 01:03:04,050
(plaatje van een rekstok tussen de stapelbedden)
Nee, die reuzenzwaai, en dat kon ik drie of vier

623
01:03:04,050 --> 01:03:11,150
maal, niemand kon dat, maar Orli, die daar
sliep, die kon dat veel beter dan ik, dus

624
01:03:11,300 --> 01:03:19,960
drie of vier was ik al trots op, als
iemand van ons groepje, waren ouder, 34, dus

625
01:03:20,920 --> 01:03:29,790
ja, daar kon ik niet tegenop moet je (mij?)
zo verwonderd zien kijken, en natuurlijk

626
01:03:29,790 --> 01:03:40,670
alles goed moest aflopen, schip natuurlijk,
Mädchen Orli, ziet er altijd, ja, toen

627
01:03:40,670 --> 01:03:48,280
was ik niet zo mager als voorgesteld werd,
vergeleken bij Orli, hier binnenschip

628
01:03:48,280 --> 01:03:51,519
en wij heerlijk (tekening van twee meisjes
die van een schip af in het water duiken)

629
01:03:51,520 --> 01:03:53,440
Jij was ook bevriend met Orli.

630
01:03:53,440 --> 01:03:53,942
Ja. Ja.

631
01:03:53,942 --> 01:03:57,170
En die waren jullie in
de trein tegengekomen.

632
01:03:57,370 --> 01:04:03,140
Ja, en die hebben ons gered kun je
wel zeggen hoor. Die hebben ons gered.

633
01:04:04,530 --> 01:04:11,180
En je hebt nog eens een keer, dus dit heb je op je
verjaardag, wanneer was dat dan precies? In april

634
01:04:11,180 --> 01:04:13,720
dat was in 1942

635
01:04:13,720 --> 01:04:14,690
20 maart.

636
01:04:14,690 --> 01:04:23,010
En toen heb ik dat gekregen, en aangezien je dat
niet mocht hebben, en je altijd gevaar liep als

637
01:04:23,010 --> 01:04:31,220
je het zelf bewaarde, hebben ze dat meteen, want
zo waren ze wel, de burgerkleren die je achter had

638
01:04:31,220 --> 01:04:37,570
gelaten, daar heeft er dus een van ja, de geheime
raad zal ik maar zeggen, of hoe je dat noemt,

639
01:04:37,570 --> 01:04:46,140
iemand die daar werkte die heeft daar dat in de
binnenzak van het jasje dat ik had, daarin gestopt.

640
01:04:46,140 --> 01:04:53,060
Dus toen ik vrijkwam vond ik dat in mijn
binnenzak, met dat beetje geld wat ik

641
01:04:53,060 --> 01:04:57,010
had, wat toen niet meer geldig was, maar
toen wist ik niet, dat was natuurlijk een

642
01:04:57,010 --> 01:05:04,200
prachtig iets, getekend in het kamp, en
betaald, onderling, want dat had je dan.

643
01:05:04,200 --> 01:05:10,600
Kijk, zij wilden mij een
verjaarscadeau geven, dus ging ze naar

644
01:05:10,600 --> 01:05:20,190
degene die dat goed verstonden,
die laten we zeggen die tekenkunst

645
01:05:20,190 --> 01:05:24,120
Wiens initiatief was dat dan?

646
01:05:24,120 --> 01:05:25,120
Wat zeg je?

647
01:05:25,120 --> 01:05:28,830
Wiens initiatief was dat om dat
te vragen aan die Poolse mevrouw.

648
01:05:29,090 --> 01:05:30,240
Dat heb ik niet gedaan.

649
01:05:30,240 --> 01:05:30,950
Nee, maar

650
01:05:30,950 --> 01:05:46,350
Orli heeft dat gedaan, Orli, die later zelf
meegegaan is met haar joodse vriendin naar Auschwitz.

651
01:05:46,410 --> 01:05:49,480
Heeft ze dat overleefd?

652
01:05:49,520 --> 01:05:54,200
Orli heeft het overleefd, maar kwam helemaal
natuurlijk, ja, ze dacht, we kunnen daar wat doen, en

653
01:05:54,200 --> 01:06:01,786
als niet-joodse heeft zij het overleefd, maar ze
heeft die vriendin natuurlijk niet kunnen helpen.

654
01:06:01,787 --> 01:06:01,819
Nee.

655
01:06:01,820 --> 01:06:11,280
Heb je die na de oorlog nog
wel eens gesproken, die Orli?

656
01:06:11,280 --> 01:06:23,831
Orli wilde niks meer met de communisten te maken
hebben, en achteraf begrijp ik dat ook, want

657
01:06:23,832 --> 01:06:29,830
zij heeft de bevrijding meegemaakt, toen de
Russen kwamen in Auschwitz, en dat heeft haar

658
01:06:29,830 --> 01:06:39,830
zo teleurgesteld, ik had wat meer moeite moeten
doen voor Orli, maar ja, het was in die tijd

659
01:06:45,760 --> 01:06:55,850
Orli heeft het overleefd, zij heeft zoals meer
mensen, die zijn naar Zwitserland gebracht,

660
01:06:55,920 --> 01:06:56,980
Sanatorium.

661
01:06:56,980 --> 01:06:57,350
Sanatorium.

662
01:06:57,350 --> 01:07:04,269
Weer een woord en daar heeft ze een
paar jaar gelegen, en is ze inderdaad

663
01:07:04,270 --> 01:07:15,180
teruggekomen, gezond, en is ze in
West-Duitsland lid geworden van de SPD, ja.

664
01:07:17,990 --> 01:07:24,165
Geert, er was nog een moment in Ravensbrück dat
belangrijk voor je was, heb je wel eens verteld,

665
01:07:26,960 --> 01:07:29,200
toen lag je op een gegeven
moment in de ziekenbarak,

666
01:07:29,200 --> 01:07:31,920
en toen hebben ze gedichten
voor je voorgelezen.

667
01:07:34,660 --> 01:07:40,080
Ja, die had ik meegebracht,
nee, dat was, toen was ik

668
01:07:40,080 --> 01:07:52,420
alweer terug, was een bijeenkomst
hier, ik ben in na 1942.

669
01:07:52,420 --> 01:07:59,640
Je hebt me wel eens verteld dat je
in Ravensbrück was, en dat je ziek

670
01:07:59,640 --> 01:08:03,330
in de ziekenbarak of iets dergelijks
was en dat ze toen gedichten

671
01:08:03,330 --> 01:08:03,840
O ja. Ja.

672
01:08:05,680 --> 01:08:16,490
Nee, dat lag even anders, er was altijd heel
veel georganiseerd natuurlijk in zo’n kamp, zo’n

673
01:08:16,490 --> 01:08:29,510
concentratiekamp, en ik hield altijd van Rilke,
terwijl, dat waren die geheime bijeenkomsten

674
01:08:29,510 --> 01:08:37,480
inderdaad in Ravensbrück zelf, he, Niet omdat
ik zo belangrijk was, maar Rie was natuurlijk

675
01:08:37,480 --> 01:08:49,540
als gewezen voorzitster van de Vrouwenvredesraad
die je toen had, die was gearresteerd zonder

676
01:08:49,580 --> 01:09:00,000
dat, zonder beschuldiging, alleen omdat ze daar
dus voorzitster van was omdat ja, degene die

677
01:09:01,050 --> 01:09:06,230
eigenlijk internationaal voorzitster was zat
in Duitsland, en die is daar gearresteerd en

678
01:09:06,230 --> 01:09:14,480
teruggekomen, dus Rie werd dan, maar Rie kon
heel veel, ze sprak ontzettend goed, maar talen

679
01:09:14,480 --> 01:09:24,595
was niet haar sterkste kant dus omdat Rie en
ik zo bevriend waren Rie werd ik meegenomen,

680
01:09:24,595 --> 01:09:33,770
laat ik zeggen niet als echt, verantwoordelijke
voor die raad, maar gewoon als vertaalster.

681
01:09:34,340 --> 01:09:39,630
En dat was natuurlijk heel makkelijk omdat ik
veel beter Duits en eigenlijk wel vrij goed Duits

682
01:09:39,630 --> 01:09:53,400
sprak, dus zat ik daar in die gemeenschap en
dan hadden we daar Eva Busch weet ik, die heeft

683
01:09:53,400 --> 01:10:01,690
het ook overleefd, uit Ravensbrück, die heeft
daar niet zo lang gezeten dat was een zangeres.

684
01:10:02,090 --> 01:10:17,970
En ik weet het dus met Rilke, wat natuurlijk
op weerstand stuitte, van echte Duitsers

685
01:10:22,690 --> 01:10:27,580
Göethe, viel natuurlijk belangrijke had je
ook daar dus nog, midden in het kamp, die

686
01:10:27,580 --> 01:10:38,310
nachten dus, waarbij ik meteen zeg, Rie was
dus lid, vanwege met algemene stemmen, vanwege

687
01:10:38,310 --> 01:10:45,600
de Nederlandse groep, die dan maar klein
was, en ik ging dan mee dus als vertaalster.

688
01:10:45,600 --> 01:10:56,950
En toen heb ik een keer een ongeluk gehad, dat net
als helemaal niet belangrijk, maar werd dus als

689
01:10:56,950 --> 01:11:04,510
je, ja, je had daar een rivier, waar veel mensen
overleden, maar één ding was daar inderdaad zo,

690
01:11:04,510 --> 01:11:19,960
als je als een arbeidsongeluk had, dus tijdens
het werk, dan werd je goed verzorgd en toen mocht

691
01:11:19,960 --> 01:11:31,070
ik dus omdat het een arbeidsongeval was mocht ik
in het blok blijven, en dan was je officieel ziek.

692
01:11:31,600 --> 01:11:38,229
En ik zat toen in het blok in de
barak, in barak 1, dus dat was nog

693
01:11:38,229 --> 01:11:41,040
een ge… blok, waar je alleen maar,
dat hebben ze met veel moeite gedaan,

694
01:11:41,040 --> 01:11:47,306
waar alleen maar politieke gevangenen
zaten, dus met rode (winkel?

695
01:11:47,306 --> 01:11:50,017
Rode driehoek, het kenmerk van de politieken) van
allerlei groepen natuurlijk, maar wel allemaal

696
01:11:50,018 --> 01:11:57,650
politieke gevangenen, terwijl je in die andere
barakken ook de criminelen had, de groenen.

697
01:11:57,890 --> 01:12:05,959
En ineens hoor ik dat heerlijk licht, ik had mijn
arm verbrand, is niet zo belangrijk, maar goed,

698
01:12:05,960 --> 01:12:13,050
daar had ik niet zo veel last van, dat is ook
weggegaan na een tijdje, tijdens dus het werk.

699
01:12:13,050 --> 01:12:19,680
En zegt een zachte stem hoor ik zeggen, ik
ben wel wat gewend, dus “Doe je ogen dicht, je

700
01:12:19,680 --> 01:12:33,720
bent wel wat gewend.” dus ik deed m’n ogen
dicht en die stem ging weg, en toen had ik dat

701
01:12:33,720 --> 01:12:47,493
prachtige gedicht van 'Reiten, Reiten', van Rilke
weet je wel, over zogenaamd een voorvader van

702
01:12:47,493 --> 01:12:57,931
hem, een jongen van 18 jaar die omgekomen is in
zo’n, een van die oorlogen die je had vroeger.

703
01:12:57,960 --> 01:13:03,310
Zo prachtig is dat!
'Reiten, Reiten.' Ja.

704
01:13:03,310 --> 01:13:08,000
En dat mocht ik, de stem zei toen,
ik mocht toen m’n ogen open doen,

705
01:13:08,000 --> 01:13:11,450
nou, dat het weer werd opgehaald,
nou, en dat was dát gedicht.

706
01:13:12,330 --> 01:13:14,010
En dat gaven ze je op een briefje?

707
01:13:14,010 --> 01:13:23,290
Dat was geschreven, dat is een heel kostbaar
iets, geschreven, met de hand geschreven,

708
01:13:23,290 --> 01:13:30,217
heel mooi, dus dat was een van de geheime,
geheimen van Ravensbrück zal ik maar zeggen he.

709
01:13:30,218 --> 01:13:37,350
En na verloop van tijd zei die zelfde stem
weer: ogen dicht, en toen was het verdwenen.

710
01:13:38,630 --> 01:13:40,470
Heb je dat nog hier, dat gedicht?

711
01:13:40,470 --> 01:13:43,300
Nee, want het werd weer opgehaald.

712
01:13:43,350 --> 01:13:45,970
Maar je hebt het misschien
later in een uitgave gekocht?

713
01:13:47,280 --> 01:13:49,840
Ja, ik heb het gedicht zelf wel ja.

714
01:13:49,840 --> 01:13:51,790
Misschien wil je het
voor ons voorlezen.

715
01:13:51,790 --> 01:13:52,480
He?

716
01:13:52,480 --> 01:13:54,710
Misschien wil je het voorlezen.

717
01:13:56,360 --> 01:14:00,560
Nee, het is een heel lang
gedicht, maar het gaat voornamelijk

718
01:14:00,560 --> 01:14:03,240
om die passage, het is
trouwens heel bekend geworden.

719
01:14:07,220 --> 01:14:16,051
Dus van Rilke. Ik heb het wel in de uitgave, de
algemene uitgave van Rilke (staat op) Even kijken.

720
01:14:16,051 --> 01:14:17,370
(draait zich om naar de boekenkast)

721
01:14:17,370 --> 01:14:20,710
Ik zal het even pakken.

722
01:14:20,710 --> 01:14:33,300
Nee, nee, dat is over het, deze hele, dit is
ik dacht dat het in de eerste zat. Moet even het

723
01:14:33,300 --> 01:14:36,240
Heb je nog geen bril nodig Geert?

724
01:14:36,430 --> 01:14:44,770
Ja, ik heb een bril hoor,
voor Even kijken waar het zit.

725
01:14:44,770 --> 01:14:56,090
(leest voor:) Siege über stehen
ist alles 106, 107, der Fremden,

726
01:14:56,090 --> 01:15:03,210
Weisse von Leben und Tot, even,
moet je even m’n bril geven.

727
01:15:03,210 --> 01:15:33,600
Ja, merci, ja, dus geschreven,
233 Ja, 233 (bladert).

728
01:15:33,600 --> 01:15:36,050
Ja deze.

729
01:15:36,050 --> 01:15:39,560
Reiten, Reiten, durch den
Tag, durch die Nacht,

730
01:15:39,560 --> 01:15:43,990
Reiten, Reiten Reiten,
so mude, die Sehnsucht.

731
01:15:43,990 --> 01:15:54,646
Dat was het gedicht,
helemaal overgeschreven.

732
01:16:00,240 --> 01:16:01,806
En welke regels vond je het mooist?

733
01:16:03,140 --> 01:16:10,760
Ja, dat die jongen is 18 jaar, en dan
voor het eerst heeft hij dus een vrouw

734
01:16:10,760 --> 01:16:27,010
veroverd, en dat ge ja, dat was de
vaandeldrager, ja was zo dat hij dus

735
01:16:51,810 --> 01:16:54,773
(bladert)… en dan wordt hij wakker (bladert)
Aber die ist nicht dabei, want hij

736
01:16:54,773 --> 01:17:19,960
heeft al(?), Rufe Kornett, dat was hij
wieder da brent die mitten im Feind.

737
01:17:19,960 --> 01:17:20,800
Ja.

738
01:17:20,800 --> 01:17:33,340
Doordat ineens dan dat vaandel er is,
hebben zij dus stand kunnen houden en

739
01:17:33,340 --> 01:17:40,890
ontkomen ja, dat is, die Weisse von
Liebe und Tot, das Christophe Rilke

740
01:17:40,890 --> 01:17:45,180
zogenaamd was dat, ik weet niet of hij
dat verzonnen heeft, maar dat geeft niet.

741
01:17:45,180 --> 01:17:51,100
Maar dat was zo’n prachtig
gedicht, en dat was overgeschreven

742
01:17:51,380 --> 01:18:02,320
door eh door iemand, dat waren de
schatten die dus verborgen waren.

743
01:18:06,530 --> 01:18:11,790
Ik zal het erbij zetten: Reiten, Reiten
zo vreselijk moe, en dan voor het eerst

744
01:18:11,790 --> 01:18:20,401
slaapt hij met een vrouw, maar hij is dan
zo, nergens geeft hij om, en dan komt

745
01:18:20,401 --> 01:18:27,450
hij met het vaandel, en daardoor kunnen
zij dan toch de aftocht voorbereiden.

746
01:18:28,580 --> 01:18:31,889
Maar hij is erbij omgekomen hij was
helemaal Zet even erbij als je wil.

747
01:18:31,890 --> 01:18:39,060
Het is een ontsnappingsverhaal maar
niet met goede afloop begrijp ik.

748
01:18:39,540 --> 01:18:52,950
Nee. Nou ja, het is zogenaamd een feit van die
oorlog. Waarschijnlijk heeft Rilke dat zelf bedacht.

749
01:18:52,950 --> 01:18:55,070
Maar dit is mooi he?

750
01:18:55,070 --> 01:18:55,470
Prachtig

751
01:18:55,470 --> 01:18:55,800
Prachtig

752
01:18:55,800 --> 01:19:03,250
Ja, dat is heel kostbaar, en dat vond ik ook,
waren die geheimen waar altijd zo raar over

753
01:19:03,250 --> 01:19:11,870
gedaan wordt, althans dat proberen ze dan,
voor te stellen, of die mensen, ja, sommigen

754
01:19:11,870 --> 01:19:19,500
zeggen: alleen communisten, maar dat was niet
waar, dat was echt niet waar, het enige was,

755
01:19:19,500 --> 01:19:28,640
waardoor wij zo snel vanuit een heel slecht
blok, het toegangsblok in op blok 1 zijn

756
01:19:28,640 --> 01:19:39,133
gekomen, omdat blok 1 de enige barak was waar
je dus alleen maar politieke gevangenen had.

757
01:19:39,134 --> 01:19:46,640
Wel van alle gezindten, kijk, dat wordt dan ook
erkend, maar ja, als mensen die zelf niet in

758
01:19:46,640 --> 01:19:51,270
een kamp gezeten hebben, dat zeg ik niet om
deze mensen aan te klagen, maar die kunnen zich

759
01:19:51,270 --> 01:19:58,060
niet voorstellen hoe geheimzinnig dat allemaal
ging, en van het grootste belang was dat iemand

760
01:19:58,060 --> 01:20:11,620
nooit daarover begon, wat helaas zo is met die
man van de 18 doden, je weet wel, die is inderdaad

761
01:20:11,620 --> 01:20:19,250
terechtgesteld, maar dat kon niet anders, want
die man, je kon hem dat niet kwalijk nemen,

762
01:20:19,250 --> 01:20:27,890
want in iedereen heeft zijn zwakke plek, en hij
kon er niet tegen, tegen de honger eigenlijk.

763
01:20:27,890 --> 01:20:29,570
Jan Kampert heb je het over?

764
01:20:29,570 --> 01:20:32,870
Ja. Hij is dus terechtgesteld
in het kamp zelf.

765
01:20:32,870 --> 01:20:41,630
Maar het was van het grootste belang dat iemand
niet doorsloeg, kijk, en dat benne zoveel drukte

766
01:20:41,630 --> 01:20:47,980
van mensen die niet zelf gezeten, die niet begrijpen
hoe dat in zo’n kamp was, je kón niet anders

767
01:20:47,980 --> 01:20:57,392
doen dan al deze dingen waren niet gebeurd, kijk,
het is naar, ik ging naar mijn kamp, en dat heb

768
01:20:57,393 --> 01:21:05,771
ik ook al eens gezegd, dat is misschien wel het
allerbeste, het is een keer gebeurd dat denk ik dus,

769
01:21:05,771 --> 01:21:11,520
dat gaat verder niemand aan en daar praat je ook
niet over, dat iemand ook begon te praten, dat heb

770
01:21:11,520 --> 01:21:19,890
ik geloof ik wel eens verteld, dat is niet dat
de man, maar eigenlijk was dat nog beter geweest.

771
01:21:23,070 --> 01:21:27,620
Eigenlijk nog zal ik zeggen menselijker,
voor zover je dat kunt zeggen,

772
01:21:27,620 --> 01:21:32,750
om iemand dan maar meteen neer te
schieten, want wat hebben de vrouwen

773
01:21:32,750 --> 01:21:38,880
gedaan, dat hebben ze niet gedaan,
ze hebben iemand dood verklaard.

774
01:21:39,380 --> 01:21:47,539
Dat was veel erger. Die vrouw is ook
inderdaad Niemand praat dan meer tegen je.

775
01:21:47,540 --> 01:21:51,270
En dat was omdat zij was doorgeslagen?

776
01:21:51,270 --> 01:21:51,830
Ja.

777
01:21:53,290 --> 01:22:00,890
Ze was begonnen met ja, je
kunt over een ander niet

778
01:22:00,890 --> 01:22:03,600
oordelen, maar in een
kamp moet je dat niet doen.

779
01:22:03,600 --> 01:22:09,360
Ze was begonnen met eten te klauwen,
en eten is natuurlijk altijd te

780
01:22:09,360 --> 01:22:14,886
weinig, dus als je dát gaat doen,
dan ga je ook, als het moet, zo

781
01:22:16,080 --> 01:22:22,390
wordt geredeneerd, en terecht
natuurlijk, dingen verraden misschien.

782
01:22:22,920 --> 01:22:28,174
Het is niet meer te vertrouwen. En
dus hebben ze haar dood verklaard.

783
01:22:30,160 --> 01:22:37,320
Want ik weet, ik heb het nooit aan de
familie verteld, want ik ben er wel geweest

784
01:22:37,390 --> 01:22:43,890
toen voor die tijd, omdat haar man niet
gearresteerd was, en ze hadden ook een

785
01:22:43,890 --> 01:22:48,320
dochtertje, en waar is dat wel om te
zeggen, ze is omgekomen, een van de 92.000.

786
01:22:48,320 --> 01:22:51,840
Maar het is wel gebeurd.

787
01:22:51,840 --> 01:22:59,590
En eigenlijk, als je het menselijk
beschouwd, is dat nog meer te verkiezen

788
01:22:59,590 --> 01:23:05,250
dat iemand, en dan ook nog hoort
dat ie wordt neergeschoten, zonder

789
01:23:05,250 --> 01:23:10,840
reden, dan dat je tegen iemand niks
meer zegt, want dát is dodelijk.

790
01:23:10,840 --> 01:23:16,369
Dus je zegt je kon in het
kamp alleen overleven,

791
01:23:16,370 --> 01:23:18,900
alleen met de steun van
anderen, anders ging het niet.

792
01:23:18,900 --> 01:23:22,320
Anders ging het niet. Dat gaat niet.

793
01:23:22,320 --> 01:23:27,140
Dat gaat echt, het is ook niet te
vergelijken, een kamp of een gevangenis.

794
01:23:27,140 --> 01:23:33,194
Een gevangenis heb je altijd veel meer vrijheid,
en is ook, van alle tijden zou ik haast zeggen.

795
01:23:33,194 --> 01:23:39,550
En gevangenis is beter dan vroeger de
gevangenissen, als je echt in een kelder zat en kijk

796
01:23:39,690 --> 01:23:44,470
Geert, ben jij dat
kamp ooit kwijtgeraakt?

797
01:23:44,470 --> 01:23:51,200
Nee. Maar dat wist ik van tevoren.

798
01:23:51,200 --> 01:23:59,908
Want iedereen die het wel heeft overleefd,
die komt later komen die herinneringen terug.

799
01:23:59,908 --> 01:24:05,556
Maar als je dat weet dan kun je je ook
daartegen verzetten, in die zin, wacht even

800
01:24:05,556 --> 01:24:20,910
hoor, in die zin dat je dat (ervaart?).
Want je hebt ook de goeie herinneringen.

801
01:24:21,740 --> 01:24:26,940
Ik weet wel, Rie was wat flinker
dan ik, en dan probeerden we

802
01:24:26,940 --> 01:24:33,330
altijd, want je had altijd honger,
om wat te sparen voor zaterdag.

803
01:24:38,330 --> 01:24:41,010
Als we vrij waren.

804
01:24:41,010 --> 01:24:50,775
Of vrij, alle diensten gingen door, maar en dat
kon Rie beter dan ik, dus Rie bewaakte dat dan

805
01:24:50,775 --> 01:25:03,890
(kopje neerzetten). Niet dat je dan zo goed
eten had, maar dankzij de zigeuners die onderweg

806
01:25:03,890 --> 01:25:13,570
altijd heel solidair waren en ons leerden mensen
zoals ik mensen zoals ik die helemaal geen

807
01:25:13,570 --> 01:25:19,250
verstand hadden van wat je kunt eten, en die
zagen een keer, heb ik wel eens verteld, ik nam

808
01:25:19,250 --> 01:25:31,850
iets wat volgens hun giftig was, en vroegen
waarom ik ineens dood wilde en ik zei dat ik geen

809
01:25:31,850 --> 01:25:42,090
onderscheid zag, en sindsdien had ik altijd wel
iets nam ik mee, van bladeren enzo die je kon eten.

810
01:25:43,060 --> 01:25:44,500
Om over te geven?

811
01:25:44,500 --> 01:25:44,880
Hm?

812
01:25:44,880 --> 01:25:47,100
Om te kunnen zeg maar
uit te kunnen kotsen.

813
01:25:47,130 --> 01:25:47,620
Nee.

814
01:25:48,850 --> 01:25:56,460
Nee, omdat wij, als wij op zaterdag vrij waren,
in het begin was dat niet de hele zaterdag,

815
01:25:56,460 --> 01:26:06,220
maar dan had je, behalve het rantsoen had je
dan voor dat soort, bijvoorbeeld soep die we

816
01:26:06,220 --> 01:26:11,240
kregen, vreselijke soep, maar dan hadden we dan
groente in, dat noemden we dan groentesoep,

817
01:26:11,490 --> 01:26:19,810
dat waren bladeren die je kon eten, niet dat
het zo vreselijk maar het vulde wel de maag.

818
01:26:21,150 --> 01:26:23,440
Dus dan zaten wij echt te genieten.

819
01:26:23,490 --> 01:26:26,420
Van een kopje bladerensoep.

820
01:26:26,420 --> 01:26:34,360
Ja, er zat ook gewoon
die vreselijke stek

821
01:26:34,360 --> 01:26:36,410
Brandnetels enzo.

822
01:26:36,410 --> 01:26:39,270
Nee, nee, die stek

823
01:26:39,270 --> 01:26:39,650
Bieten?

824
01:26:39,650 --> 01:26:41,310
Nee, koolraap, koolraap.

825
01:26:41,310 --> 01:26:47,200
Die was meestal niet lekker, was niet goed
gekookt, koolraap is natuurlijk wel te eten, en als

826
01:26:47,200 --> 01:26:56,450
je dan koolraapsoep had, en ook nog bladeren
erin, dan is het wel lekker Was ons feestmaal.

827
01:26:57,530 --> 01:27:01,530
En daar kon ik wel voor
sparen, omdat ik via inderdaad

828
01:27:01,680 --> 01:27:05,190
de zigeuners wist wat
je wel en niet kon eten.

829
01:27:05,190 --> 01:27:11,530
Ik had zonder het te weten iets wat volgens
mij precies leek op wat wel eetbaar was, maar

830
01:27:11,530 --> 01:27:18,630
je wist het niet, en dat wisten zij, en daar
waren ze heel erg bereid om je dat te geven,

831
01:27:19,850 --> 01:27:28,560
stiekem, ook onderweg natuurlijk (snuit
haar neus). Kon je heerlijk op kauwen, ook

832
01:27:28,560 --> 01:27:40,740
onderweg, kijk een mens is toch iemand die
probeert te overleven, en ook onze zigeuners

833
01:27:40,740 --> 01:27:48,617
probeerden dat, niet wetende dat zij, net als
de joodse mensen allemaal omgebracht werden.

834
01:27:48,618 --> 01:27:53,781
Want ook zij gingen daarna, eerst de
joodse mensen en toen de zigeuners,

835
01:27:53,782 --> 01:28:02,980
en de zigeuners waren de joodse
mensen vonden dat raar volk, maar dat

836
01:28:02,980 --> 01:28:08,599
was het helemaal niet, ze hadden
een zekere moed om te overleven.

837
01:28:08,820 --> 01:28:09,990
Wat sprak je met hun?

838
01:28:09,990 --> 01:28:10,263
Ja.

839
01:28:10,263 --> 01:28:11,265
welke taal?

840
01:28:11,266 --> 01:28:17,999
(hoort dit niet en gaat onverstoorbaar verder:)
Ik was met iemand bevriend geraakt, onderweg, dus

841
01:28:18,000 --> 01:28:28,885
nadat wij gewaarschuwd waren door Orli eh,
zigeunermeisje maar die voelde zich ver verheven boven

842
01:28:28,886 --> 01:28:37,171
de zigeuners, dat waren zigeuners die dus eh, ik
denk dat degene die, o nee, dat was een Poolse,

843
01:28:37,172 --> 01:28:49,333
nee, maar zigeuners die zich gevestigd hadden,
en heel veel zigeuners hebben een zekere muzikale

844
01:28:49,334 --> 01:28:57,827
aanleg natuurlijk, maar ook sommigen konden
tekenen, en dat meisje via dus haar familie had zich

845
01:28:57,827 --> 01:29:07,052
gevestigd daar ergens in o ja, waar de zigeuners
vandaan kwamen, en die hadden textieltekenen

846
01:29:07,052 --> 01:29:19,758
geleerd, en dat is natuurlijk heel belangrijk,
en zij keek eigenlijk neer op de zigeuners, want

847
01:29:19,758 --> 01:29:27,501
zij kwam daar dan wel in terecht, natuurlijk, en
ik zei ook tegen haar: ik ben het helemaal niet

848
01:29:27,501 --> 01:29:34,055
met je eens, want zigeuners zijn niet alleen
zoals jullie dus die goed kunnen tekenen, maar je

849
01:29:34,056 --> 01:29:40,937
hebt toch ook mensen die heel goed, helaas ben
ik zelf a-musicaal, maar mensen die heel goeie

850
01:29:40,938 --> 01:29:47,394
musici, voelde ze zich een beetje, dus je moet
niet neerkijken op die zigeuners, dat zijn gewoon

851
01:29:47,394 --> 01:29:55,225
mensen die een beetje andere oorsprong hebben dan
jij, maar die net zo goed hun ja, gaven hebben.

852
01:29:56,916 --> 01:30:03,620
En ja, zij werd natuurlijk geplaatst
bij de zigeuners, en daar deden ze dan

853
01:30:03,620 --> 01:30:05,970
Welke taal sprak jij met haar?

854
01:30:06,310 --> 01:30:08,960
Duits. Zij sprak Duits ja.

855
01:30:09,430 --> 01:30:21,375
En het was natuurlijk ja, ook zo,
dat er, wat wou ik zeggen, over die

856
01:30:21,530 --> 01:30:27,140
zigeuners, ja, die zijn net zo goed
natuurlijk, dat zag zij ook wel.

857
01:30:27,140 --> 01:30:36,360
Ik zei als je goed kijkt, ik zeg, toen was ik
natuurlijk nog jong, naar onze oude mensen, en kijk

858
01:30:36,360 --> 01:30:44,760
eens naar de oude mensen van de zigeuners, ik
zei die mooie harde gezichten, en helemaal niet

859
01:30:44,760 --> 01:30:53,160
gerimpeld, en nog met mooie dat blauwzwarte haar
zoals ze dat zelf zeggen, ik zeg dat is toch mooi.

860
01:30:54,400 --> 01:30:59,590
Ze zijn veel gezonder kwam ze,
want ze worden heel erg mooi oud.

861
01:30:59,590 --> 01:31:01,780
Dat was ook zo, dat kon je daar zien.

862
01:31:02,680 --> 01:31:10,760
Langzamerhand kwam ze daar een beetje
mee zigeuners, want ja, het maakt voor

863
01:31:11,230 --> 01:31:15,681
deze Duitsers niks uit of je nou
ergens woont of dat je ergens rondtrekt.

864
01:31:15,720 --> 01:31:22,120
Nou ja, dat zag zij toen ook wel in. Het
was een heel aardig meisje trouwens. Ja.

865
01:31:22,120 --> 01:31:25,200
Ze voelde zich, kon
ik me ook voorstellen.

866
01:31:25,830 --> 01:31:30,930
Ik zeg je moet je wel aansluiten bij hun,
want het is wel een groep, dat zei dan

867
01:31:30,930 --> 01:31:39,000
ook, je had de blokoudste, meer de dat waren
Duitsers, maar die zeggen allemaal net

868
01:31:39,000 --> 01:31:44,337
zo goed: die zigeuners daar heb je echt
een makkie aan, he, die doen niet, als je

869
01:31:44,338 --> 01:31:52,040
zegt mag niet, dan Het enige wat ze
doen wat niet mag is lokjes en die vinden

870
01:31:52,040 --> 01:31:58,190
overal wat, ze vinden altijd iets om zich
op te sieren, en dat mocht nou juist niet.

871
01:31:59,220 --> 01:32:10,190
Maar daar heeft verder, ja, ook vrolijk, wij
zagen ze alleen maar trouwens, net als joodse

872
01:32:10,190 --> 01:32:20,570
mensen niet opgesloten, en ach, je deed
allerlei dingen die niet mochten in het kamp.

873
01:32:20,570 --> 01:32:27,620
Je moest alleen oppassen dat je daar niet bij
betrapt werd Dus je praatte wel met ze natuurlijk.

874
01:32:27,620 --> 01:32:31,310
Geert, ik wou nog even
naar je ouders terug.

875
01:32:31,310 --> 01:32:32,080
Ja.

876
01:32:32,670 --> 01:32:37,780
Want je zei toen werd het
schip aan het zinken gebracht.

877
01:32:37,780 --> 01:32:38,320
Ja.

878
01:32:38,320 --> 01:32:40,200
Zijn je ouders ook
in het verzet gegaan?

879
01:32:40,200 --> 01:32:40,960
Nee.

880
01:32:42,090 --> 01:32:44,160
Wat is er dan gebeurd?

881
01:32:44,160 --> 01:32:53,750
Zij zaten toen voor Dolle Dinsdag, toen
ineens zo snel de troepen oprukten, en

882
01:32:53,750 --> 01:33:01,583
je weet dat is toen gebeurd, een deel van
Nederland is op Dolle Dinsdag bevrijd.

883
01:33:01,584 --> 01:33:03,590
Alleen het zuiden dan.

884
01:33:03,590 --> 01:33:08,620
En mijn ouders zaten, dus
niks met verzet te maken, die

885
01:33:08,620 --> 01:33:14,655
zaten met het schip op de Maas,
in dat deel wat bevrijd werd.

886
01:33:14,655 --> 01:33:20,250
En voordat dat bevrijd was, want
daar hebben dan gevechten natuurlijk

887
01:33:20,250 --> 01:33:28,400
plaatsgevonden, dus laten we zeggen
voor Dolle Dinsdag werden de mensen uit

888
01:33:28,400 --> 01:33:37,890
Limburg, Zuid-Limburg, hele dorpen
werden geëvacueerd, helaas mochten ze dus

889
01:33:37,890 --> 01:33:46,150
niet meedoen met de bevrijding, ze werden
geëvacueerd en naar Friesland gebracht.

890
01:33:46,730 --> 01:33:52,980
En de schepen die daar lagen, dus onder andere,
niet alleen ons schip maar ook andere schepen

891
01:33:52,980 --> 01:34:01,920
die daar lagen, werden tot zinken gebracht in
de Maas, dus als een soort bescherming voor die

892
01:34:03,460 --> 01:34:13,200
Dui en de schippers, de wat oudere mensen dus,
oudere mannen, want vrouwen werden inderdaad

893
01:34:13,200 --> 01:34:20,370
allemaal geëvacueerd, dus pa en moe werden
ook geëvacueerd, net als die mensen daar in

894
01:34:20,370 --> 01:34:26,380
Limburg, niks met het verzet, ja, sommigen wel
natuurlijk, maar ze werden gewoon als burgers

895
01:34:26,380 --> 01:34:32,190
van een gebied waar gevochten zou worden en daar
is, daar zijn de schepen tot zinken gebracht.

896
01:34:32,190 --> 01:34:40,010
Dus mijn vader en moeder hadden geen
schip meer, en Japie, mijn jongste broer

897
01:34:40,070 --> 01:34:45,650
werd met andere schippersjongens en
andere dorpsjongens, dus allemaal zo

898
01:34:46,420 --> 01:34:47,210
Waarom?

899
01:34:47,280 --> 01:34:47,580
He?

900
01:34:47,580 --> 01:34:48,470
Waarom dan?

901
01:34:48,470 --> 01:34:53,700
Omdat daar dus het
bevrijdingsleger aan kwam.

902
01:34:54,440 --> 01:34:59,730
dus vlak voor Dolle Dinsdag, dus
ze zijn opgerukt tót de Maas.

903
01:34:59,990 --> 01:35:03,556
Maar al die mensen
Wisten jullie dat niet?

904
01:35:03,557 --> 01:35:13,947
Dus al die mensen die dus daar woonden, ook die
van Brabant werden voor zover het gewone burgers

905
01:35:13,947 --> 01:35:22,770
waren, dat waren de schippers
natuurlijk ook, ook, werden met geweld

906
01:35:22,770 --> 01:35:30,170
zou je kunnen zeggen, ze hadden
geen keus naar het nog onbezette,

907
01:35:30,170 --> 01:35:39,240
het gebied wat niet bevrijd is, dus
die scheiding na Dolle Dinsdag.

908
01:35:39,240 --> 01:35:47,290
Dus die mensen zijn naar Friesland gebracht,
dus ook mijn ouders, en de jongeren,

909
01:35:47,590 --> 01:35:57,760
zoals mijn jongste broer die zijn, niet
als gevangenen, maar als verplicht tewerk

910
01:35:57,760 --> 01:36:06,560
gestelden, al die jonge mannen uit die
streken en ook die schippersjongens zijn

911
01:36:06,710 --> 01:36:15,600
dus tewerk gesteld in het bezette
Duitsland, dus niet vrijwillig, maar net als

912
01:36:19,130 --> 01:36:24,160
Dus je jongste broer ook? Naar
Duitsland als dwangarbeider.

913
01:36:24,160 --> 01:36:28,190
Ja. Als dwangarbeiders zijn de
mensen naar Duitsland gebracht.

914
01:36:28,600 --> 01:36:34,060
Daar hebben ze het niet slecht
gehad, want die vrouwen daar waren

915
01:36:34,060 --> 01:36:42,640
allang blij dat ze werkers kregen,
ja ook allerlei, laten we zeggen

916
01:36:42,640 --> 01:36:44,880
konden ook nog eens een
ander klusje klaren

917
01:36:44,880 --> 01:36:52,690
Ja. En die werden daar dus goed behandeld,
dat heeft Japie ook altijd gezegd.

918
01:36:55,210 --> 01:37:01,840
En Jaap ook is degenen geweest, mijn
jongste broer, die toen dus daar al

919
01:37:02,120 --> 01:37:12,050
de bevrijding was, die is teruggegaan
met een andere schippersjongen of

920
01:37:12,050 --> 01:37:19,890
man, en die hebben daar geprobeerd
die schepen weer omhoog te krijgen.

921
01:37:19,890 --> 01:37:28,020
Dat is ook gelukt, dus mijn ouders hebben,
zijn inderdaad, ze kregen dus allemaal een

922
01:37:28,020 --> 01:37:35,850
vergoeding die schippers natuurlijk, want dat
was gewoon bedrijfsongeval zal ik maar zeggen.

923
01:37:35,850 --> 01:37:42,570
Dus dat hebben zij later inderdaad,
de reparaties die nodig waren,

924
01:37:42,570 --> 01:37:43,810
de Walrus weer terug?

925
01:37:43,810 --> 01:37:44,070
Ja.

926
01:37:44,071 --> 01:37:49,200
En dat is door de Duitse bezetter
toen tot zinken gebracht?

927
01:37:49,440 --> 01:37:49,740
Ja.

928
01:37:49,740 --> 01:37:53,879
Om te verhinderen dat
dat in de strijd mee zou

929
01:37:53,880 --> 01:38:02,330
Ja, dat ze de Maas konden over Die hele Maas
was gedempt met tot zinken gebrachte schepen.

930
01:38:02,330 --> 01:38:02,702
OK.

931
01:38:02,702 --> 01:38:05,395
Dus dat is daar zo gegaan.

932
01:38:05,396 --> 01:38:13,191
En mijn vader en moeder zijn dus naar
Friesland gebracht en later, daar

933
01:38:13,192 --> 01:38:17,145
voelde mijn moeder zich eerst vreselijk
ongelukkig, want ze werden naar

934
01:38:17,146 --> 01:38:26,375
Friesland gebracht, en toevallig bij
een boerin die alleen maar Fries sprak.

935
01:38:27,859 --> 01:38:32,931
Dus met opzet. En dat was het
enige wat mijn moeder niet kon.

936
01:38:32,931 --> 01:38:36,946
Maar mijn vader kon wel met
haar over zodoende zijn ze

937
01:38:36,946 --> 01:38:46,856
later dus naar een, ook,
familie in Groningen gebracht.

938
01:38:47,040 --> 01:38:49,631
Al die dingen konden
toen, weet je wel.

939
01:38:51,888 --> 01:38:59,562
En dat is dus het verhaal
dus van ook die laatste,

940
01:39:03,831 --> 01:39:12,390
die laatste fase van toen
ik weer dus gepakt werd.

941
01:39:12,390 --> 01:39:14,686
Ja precies, want daar waren
we gebleven, je bent toen

942
01:39:14,687 --> 01:39:18,759
weer gepakt, en je bent naar
het Scholtenshuis gebracht.

943
01:39:18,760 --> 01:39:18,800
(hoest) Ja.

944
01:39:18,801 --> 01:39:18,950
Waar hebben ze je
toen naartoe gebracht?

945
01:39:18,950 --> 01:39:23,350
Moet ik even goed nadenken.

946
01:39:23,350 --> 01:39:23,950
In tweede

947
01:39:23,950 --> 01:39:36,260
Gebracht naar, dus heel veel mensen die
gepakt waren, die vrouwen, sommige waren net

948
01:39:36,260 --> 01:39:42,790
als ik ter dood veroordeeld, dat was ik
toen dus natuurlijk, omdat ik toch eh, voor

949
01:39:42,790 --> 01:39:50,760
de tweede keer, daar werd natuurlijk op
gehamerd, was een keer, dus voor mijn eh

950
01:39:50,760 --> 01:39:51,880
Een lichte behandeling gehad.

951
01:39:51,880 --> 01:39:57,140
Ja. En dat mocht geen tweede keer.

952
01:39:57,500 --> 01:40:04,600
En er was nog iemand gepakt van onze
groep, even voor mij, en wij werden,

953
01:40:04,670 --> 01:40:09,800
ook hij was ter dood veroordeeld,
wij werden naar Westerbork gebracht.

954
01:40:11,530 --> 01:40:17,040
Ja, Westerbork, daar ben ik even
geweest, niet lang, en dat heb ik wel

955
01:40:17,040 --> 01:40:25,630
verteld, in Westerbork en daar zouden
we dan verder gaan naar Bergen-Belsen.

956
01:40:26,460 --> 01:40:28,660
En Bergen-Belsen is heel erg geweest.

957
01:40:28,660 --> 01:40:34,490
Maar daar zijn we niet heen gebracht,
ja, wel degene die één week voor

958
01:40:34,490 --> 01:40:39,290
mij was gearresteerd, en die is
inderdaad omgekomen in Bergen-Belsen.

959
01:40:39,290 --> 01:40:51,680
Maar tegen ons werd gezegd: jullie kunnen niet
verder, dus wij zaten in, met tenslotte een

960
01:40:51,680 --> 01:41:02,460
grote groep vrouwelijke gevangenen, een voetnoot
uit de geschiedenis, zeg ik altijd, daar waren

961
01:41:02,460 --> 01:41:09,600
nog 135 vrouwen meisjes en vrouwen van wie een
deel, net als ik, ter dood was veroordeeld.

962
01:41:09,600 --> 01:41:19,130
Allemaal opgepakt, maar allemaal
vrouwen en dochters van mannen

963
01:41:19,130 --> 01:41:24,085
die al veroordeeld waren en
omgebracht in Bergen-Belsen dus.

964
01:41:24,086 --> 01:41:37,560
En toen werd Westerbork bevrijd, want ze waren
natuurlijk, en toen werden deze niet joodse vrouwen,

965
01:41:37,560 --> 01:41:47,900
zo staat het ook in de werden niet bevrijd, en
toen moesten wij dus, er was nog een deel bezet van

966
01:41:47,900 --> 01:41:55,890
Nederland, toen moesten wij dan zogenaamd ter
dood gebracht, maar die mensen die dat moesten, dus

967
01:41:55,890 --> 01:42:07,010
de Duitsers, die hebben toen gezegd: wij gaan
jullie echt niks doen, wij geven ons straks over.

968
01:42:07,890 --> 01:42:14,741
Die hadden dus een beetje geleerd, op voorwaarde
dat jullie, en dat hebben we ook gedaan, als

969
01:42:14,741 --> 01:42:24,740
er dan de bevrijding is, dan vertellen dat wij
dus jullie gered hebben, wat natuurlijk waar was.

970
01:42:26,280 --> 01:42:28,130
Niet allemaal, maar toch een heleboel.

971
01:42:28,130 --> 01:42:37,660
En dat zijn de 135 niet joodse vrouwen
die dus een dag of vier, vijf opgetrokken

972
01:42:37,660 --> 01:42:46,400
hebben met die hele groep bewaarders, hoe
heet dat, Grüne Polizei, ja, en die hebben

973
01:42:46,400 --> 01:43:00,630
zich overgegeven bij Grijpskerk, later
heeft Grijpskerk, dat was nog niet bevrijd

974
01:43:00,630 --> 01:43:01,620
Was jij daarbij?

975
01:43:01,620 --> 01:43:02,470
Ja, daar was ik bij.

976
01:43:02,470 --> 01:43:06,470
Jullie zijn meegelopen naar Grijpskerk,
of hoe zijn jullie daar naartoe gegaan?

977
01:43:06,470 --> 01:43:12,150
Ja, wij werden bewaakt door
die mensen, zo lang dus

978
01:43:12,190 --> 01:43:18,320
Ja, dus ik probeer me dat
voor te stellen, met die 135

979
01:43:18,320 --> 01:43:21,300
vrouwen, en de Grüne Polizei zijn
jullie Westerbork uit gegaan?

980
01:43:21,300 --> 01:43:23,529
Jullie zijn daar weggevlucht?

981
01:43:23,530 --> 01:43:32,990
Ja, niet weggevlucht, wij werden niet bevrijd,
wij moesten vanuit Groningen, want dat was

982
01:43:32,990 --> 01:43:40,430
ook nog niet bevrijd, hadden we, hadden zij
de opdracht, deze Grüne Polizei om ons dus

983
01:43:40,510 --> 01:43:41,320
te vermoorden.

984
01:43:41,320 --> 01:43:42,180
Ja.

985
01:43:43,040 --> 01:43:51,770
Maar wij hadden van hun de verzekering
gekregen, waren realisten, die zeiden: de

986
01:43:51,770 --> 01:44:00,330
oorlog is voor ons verloren, en wij zorgen
wel dat jullie dus niet, dat jullie belanden

987
01:44:00,330 --> 01:44:06,800
zo gauw mogelijk daar waar de troepen
oprukten, en dat was in Grijpskerk, dus bij

988
01:44:06,800 --> 01:44:07,730
Friese

989
01:44:07,730 --> 01:44:08,350
Ja.

990
01:44:12,070 --> 01:44:18,530
Later werd gezegd, daar zat een NSB-burgemeester,
maar die altijd, laten we zeggen écht

991
01:44:18,530 --> 01:44:24,980
burgemeester, maar die probeerde, ook als
mensen werden opgepakt, altijd van te voren even

992
01:44:24,980 --> 01:44:32,839
te waarschuwen, precies volgens de regels, maak
je klaar, jullie worden vanmiddag opgehaald.

993
01:44:32,839 --> 01:44:39,290
Dus deze burgemeester heeft het overleefd
dankzij het feit dat hij inderdaad altijd

994
01:44:39,290 --> 01:44:45,060
zogenaamd alles deed, maar van tevoren
even waarschuwde dat is natuurlijk van het

995
01:44:45,060 --> 01:44:52,040
grootste belang, dus daar werden we
ondergebracht, het was nog niet bevrijd, bij grote

996
01:44:53,340 --> 01:45:04,260
schuren van grote boerderij, en daar kregen
we echt, want we waren natuurlijk helemaal

997
01:45:04,640 --> 01:45:14,390
na die vier dagen, helemaal laten we zeggen,
niet alleen hongerig, maar vooral ook smerig.

998
01:45:15,490 --> 01:45:23,150
Als je echt je niet kunt wassen en grote
teilen met warm water werden gebracht

999
01:45:23,160 --> 01:45:29,719
en we kregen van alles te eten, en dus
we zaten daar goed, en een paar dagen

1000
01:45:29,720 --> 01:45:35,330
later, ja, ik ben intussen naar Groningen
gelopen, want daar werd gevochten,

1001
01:45:35,330 --> 01:45:42,190
maar, en iemand van de Trouw-groep deed
dat ook en die ging naar (Suudhorn?

1002
01:45:42,190 --> 01:45:47,160
Zuidhorn) een Groningse gemeente, en daar
waren ze geloof ik ook al bevrijd, dus

1003
01:45:47,160 --> 01:45:56,770
wij, maar de meesten bleven, en die zijn
inderdaad keurig in vrijheid gesteld.

1004
01:45:57,580 --> 01:46:01,360
En toen kwam je nog die
Canadees tegen, toch?

1005
01:46:01,360 --> 01:46:05,480
Ja. Want het was toen, er
werd toen nog gevochten.

1006
01:46:05,900 --> 01:46:10,490
En ik liep daar langs dat kanaal,
ja, net als dat meisje daar,

1007
01:46:10,490 --> 01:46:14,470
je wilde natuurlijk naar je
groep toe, er werd nog gevochten.

1008
01:46:17,290 --> 01:46:19,370
Het kanaal was helemaal rustig.

1009
01:46:19,570 --> 01:46:27,890
Het is ongeveer 25 kilometer, maar in de nacht liep
ik daarlangs, en op (Vier Verlaten?) dat gehucht,

1010
01:46:27,890 --> 01:46:40,080
wie stond daar een Canadees bij de spoorbrug, als
enige!. Nou ja goed, hij zag natuurlijk, je liep

1011
01:46:40,080 --> 01:46:51,977
in die overalls he, die we gekregen hadden van, in
Westerbork, gewoon overalls, met een nummer, een

1012
01:46:51,978 --> 01:46:59,300
wit nummer op de rug, donkerblauwe overalls met
een wit nummer op de rug, en een S van Strafbarak.

1013
01:46:59,860 --> 01:47:04,140
Nou ja goed, we vielen elkaar in de armen
zal ik maar zeggen, gelukkig sprak die man,

1014
01:47:04,140 --> 01:47:10,850
want mijn Engels is niet zo goed, die
sprak Frans, hij kwam uit het gedeelte waar

1015
01:47:10,850 --> 01:47:19,145
ze ook Frans spreken, en hij zei toen:
weet je de weg, want hier wordt nog wel

1016
01:47:19,146 --> 01:47:24,330
gevochten, als je hier langs het kanaal loopt
heb je de kans dat er nog gevochten wordt.

1017
01:47:24,990 --> 01:47:30,050
Maar ik wist de weg, en hij wist ook een
beetje de weg, dus ik zei waar ik langs moest

1018
01:47:30,050 --> 01:47:36,570
lopen, en dat heeft hij uitgeduid, en zo
kwam ik tenslotte bij onze eigen groep.

1019
01:47:38,020 --> 01:47:45,150
Het was echt heel erg, en ik had mijn zakken
vol met want in die overall zaten zakken, met

1020
01:47:45,150 --> 01:47:51,080
chocola en sigaretten, nou rook ik zelf niet,
maar chocola was natuurlijk wel heel erg lekker.

1021
01:47:51,080 --> 01:47:53,020
En zo kwam ik dus bij onze groep.

1022
01:47:53,020 --> 01:47:54,390
En waar was de groep toen?

1023
01:47:54,390 --> 01:48:01,290
Die was toen aan het opruimen
van de laatste bezettingsmensen

1024
01:48:01,290 --> 01:48:09,530
in Groningen, ik bedoel de
bezetters, die waren al verslagen.

1025
01:48:11,050 --> 01:48:14,830
Wat bedoel je met opruimen.

1026
01:48:14,830 --> 01:48:20,255
Dat was allemaal nog in (maakt?) dus
er werd nog de officiële Groningen

1027
01:48:20,255 --> 01:48:25,449
was eerder bevrijd, maar de officiële
nederlaag is pas op de vierde mei.

1028
01:48:25,450 --> 01:48:29,490
Ja en toen is er in Groningen
een paar dagen enorm gevochten.

1029
01:48:29,720 --> 01:48:29,950
Ja.

1030
01:48:31,750 --> 01:48:37,940
(lachend) maar nog even over dat geluk
dat ik dankzij die Canadees wist

1031
01:48:38,110 --> 01:48:43,341
waarlangs ik moest gaan, wat al bevrijd
was, want hij was wel op de hoogte.

1032
01:48:44,480 --> 01:48:50,270
En het was echt heel erg, ik was zo blij
dat ik eindelijk een van de bevrijders zag

1033
01:48:50,840 --> 01:48:59,290
Ja, we hebben echt even (snuit haar neus)
goed gepraat, en gelukkig wist hij de weg.

1034
01:49:00,180 --> 01:49:03,420
En je zei ze waren aan het
opruimen, wat bedoelde je daarmee?

1035
01:49:03,420 --> 01:49:11,490
(snuit haar neus) die waren de laatste
resten in de stad Groningen waar ook nog

1036
01:49:11,490 --> 01:49:18,850
een beetje gevochten werd van, dus de
Duitsers, de bezetters, op te ruimen.

1037
01:49:18,960 --> 01:49:20,740
Wat bedoel je met opruimen?

1038
01:49:21,730 --> 01:49:24,530
Gevangen nemen. En
soms een beetje erger.

1039
01:49:24,530 --> 01:49:28,850
Was dat binnenlandse
strijdkrachten of was dat

1040
01:49:28,850 --> 01:49:38,690
Allemaal, we hadden allemaal voor de oorlog, want
zo ben ik eigenlijk gepakt, hadden wij adressen,

1041
01:49:38,690 --> 01:49:44,650
en daar heeft Nel dus ook een grote rol in
gespeeld, want die wist die adressen ook, waar

1042
01:49:44,650 --> 01:49:59,680
we dus allerlei levensmiddelen kregen, maar
ook, ook natuurlijk BS-uniformen, en ook wapens.

1043
01:49:59,680 --> 01:50:05,230
En dat is toen ontdekt,
dat adres, helaas.

1044
01:50:06,560 --> 01:50:18,240
En er zijn dus een paar mensen bij gepakt, en ja,
dat waren de laatste slachtoffers kun je zeggen.

1045
01:50:18,240 --> 01:50:20,820
Heb jij wel eens iets
met wapens gedaan zelf?

1046
01:50:21,730 --> 01:50:22,090
Ja.

1047
01:50:22,090 --> 01:50:28,320
Ik was iemand die, want op het laatst deden we
alles hoor, want kijk, van Amsterdam moest je

1048
01:50:28,320 --> 01:50:35,396
precies scheiden: dit is de verzetsgroepen,
gewapende verzetsgroep, CS5, of hoe heet die, ja,

1049
01:50:35,396 --> 01:50:41,760
maar wij hebben natuurlijk niet zoveel mensen,
dus wij deden alles samen, tegen alle regels in.

1050
01:50:41,890 --> 01:50:48,970
Maar wij, twee overvallen
heb ik dus ook meegedaan.

1051
01:50:48,970 --> 01:50:58,059
Maar ik moet erbij zeggen dat ik, jongens
zijn toch wat sterker, ik stond op wacht.

1052
01:50:58,060 --> 01:51:03,230
Ik had een heel mooi, heb ik wel eens
verteld, dat hele kleine het leek

1053
01:51:03,230 --> 01:51:10,470
een soort revolvertje, was het ook,
maar ik had dus de opdracht om alleen

1054
01:51:10,470 --> 01:51:20,110
in de lucht te schieten als dus
gevaar naderde, wat ik ook gedaan heb.

1055
01:51:20,110 --> 01:51:26,140
Dus in zoverre heb ik dus wel meegedaan en
wist ik ook wel precies wat er aan de hand was.

1056
01:51:26,810 --> 01:51:31,300
Omdat wij dus niet zoals in
Amsterdam dat konden scheiden.

1057
01:51:31,300 --> 01:51:34,480
Want jullie waren met te weinig.

1058
01:51:35,060 --> 01:51:35,390
Ja.

1059
01:51:35,390 --> 01:51:40,340
Dat is altijd natuurlijk een beetje, in
Amsterdam waren toch, kijk bij ons waren al

1060
01:51:40,340 --> 01:51:47,700
zoveel gepakt in die eerste groep natuurlijk,
en dit, ja, maar goed, wij redden ons

1061
01:51:47,700 --> 01:51:55,170
wel, (snuit haar neus), dus dat was heel
goed, en dat zeg ik ze waren nog bezig.

1062
01:51:55,170 --> 01:51:59,860
Je hebt mij ook eens verteld,
Geert, dat je in het Scholtenshuis,

1063
01:51:59,860 --> 01:52:04,850
de tweede keer dat je gearresteerd
was, en hoe je ondervraging ging

1064
01:52:04,850 --> 01:52:05,054
Ja.

1065
01:52:05,055 --> 01:52:09,010
En dat je daar een gedicht
hebt achtergelaten. In die cel.

1066
01:52:09,590 --> 01:52:12,820
O ja, dat hebben ze
verdorie uitgewist.

1067
01:52:13,820 --> 01:52:15,450
O ja? Wat was het voor ’n gedicht?

1068
01:52:15,450 --> 01:52:22,780
Van A. Roland Holst.

1069
01:52:22,780 --> 01:52:34,090
(draagt voor: “Ik vraag geen oogst… ik heb geen
schuren, ik sta hier nu zonder bezit, want ik ben

1070
01:52:34,090 --> 01:52:38,750
rijk in dit: dat ik een woord mag
besturen,” en nog iets anders,

1071
01:52:40,110 --> 01:52:46,260
inderdaad, en het was zó interessant,
en zo jammer dat ze dat allemaal

1072
01:52:46,260 --> 01:52:51,700
hebben uitgewist, want er waren
tekeningen bij, zó prachtig, ja.

1073
01:52:52,090 --> 01:52:58,260
Ik herinner me inderdaad dat
gedicht. En ja, het gaat ook meteen

1074
01:52:58,260 --> 01:53:01,360
En dan ik zal de halmen zal komen?

1075
01:53:01,360 --> 01:53:05,928
Ja, “ik zal de halmen niet meer
zien, nog binden voor schoven,

1076
01:53:05,928 --> 01:53:14,122
maar doe me in de oogst geloven,
dat nu.” Ja, dat was het.

1077
01:53:14,122 --> 01:53:24,250
Heel mooi gedicht. Met een zekere voor voeling
van de geschiedenis ook. oogst geloven.

1078
01:53:28,450 --> 01:53:31,660
En ja, toen wist je nog niet
hoe dat af zou lopen ook.

1079
01:53:31,750 --> 01:53:38,857
En dat is natuurlijk moeilijk, ik was 26,
om te denken dat dat inderdaad het eind is.

1080
01:53:38,857 --> 01:53:48,480
Toen wisten we nog niet dat we op een manier gered
zouden worden. Maar dat aanvaard je allemaal.

1081
01:53:49,260 --> 01:53:50,914
Heb je een beschermengeltje gehad?

1082
01:53:52,590 --> 01:53:59,630
Ja, inderdaad, en gewoon in de geschiedenis
zelf natuurlijk, omdat deze mensen op het laatste

1083
01:53:59,630 --> 01:54:05,480
moment geweigerd hebben, en daardoor ook zichzelf
natuurlijk, want wij hebben inderdaad dat ook

1084
01:54:05,480 --> 01:54:07,370
verklaard natuurlijk, dat
ze onze dat was inderdaad

1085
01:54:07,500 --> 01:54:13,080
waar, ze hadden de opdracht
ons neer te schieten.

1086
01:54:13,880 --> 01:54:23,760
Dat hebben ze dus niet gedaan, en het was zo
een wonderlijke groep eigenlijk, van die Grüne

1087
01:54:23,760 --> 01:54:36,910
Polizei, in uniformen dus, en wij met onze
overalls dat S-nummer en dat witte nummer achterop.

1088
01:54:36,910 --> 01:54:41,420
Ik weet nog wel dat ik nummer honderd
had, omdat een vriendin van mij en

1089
01:54:41,420 --> 01:54:47,543
die wilde niet nummer honderd, vroeger
zeiden we nummer honderd tegen de wc.

1090
01:54:47,544 --> 01:54:57,080
nu niet, maar dat was vroeger wel zo. Nou ja goed,
nummer honderd, en wat wou ik nu zeggen, o ja

1091
01:54:57,630 --> 01:54:58,830
Dat beschermengeltje.

1092
01:54:58,830 --> 01:55:12,850
O ja, inderdaad, dat wij dus die mensen troffen
die dus de oorlog als verloren beschouwden en die

1093
01:55:12,850 --> 01:55:19,840
dus ons gezegd hebben dat ze ons niet zouden
neerschieten, tegen de bevelen van Groningen in.

1094
01:55:19,840 --> 01:55:29,880
en er waren twee die goed de weg wisten in
Groningen, door de oorlog, doordat je op de fiets van

1095
01:55:29,880 --> 01:55:39,270
alles deed, dus dat meisje van Trouw en ik, en
inderdaad, die was trouwens veel erger mishandeld,

1096
01:55:39,270 --> 01:55:49,880
die kon bijna niet meer lopen, maar goed, zij
is ook naar gegaan, en ik dus naar Groningen, en

1097
01:55:49,880 --> 01:55:56,555
daar, nou ja, daar heeft het nog twee of drie
dagen geduurd voordat Groningen echt bevrijd was.

1098
01:55:56,555 --> 01:56:03,600
Dus op het laatst nog
van alles meegemaakt.

1099
01:56:03,600 --> 01:56:04,180
Goed.

1100
01:56:04,180 --> 01:56:09,340
en ik heb gezegd, dat heb ik jou toen ook
verteld, maar dat doet er verder niet toe, dat

1101
01:56:09,340 --> 01:56:21,656
ik dus tegen de, dat was inderdaad waar,
maar ik had geen andere tegen dus de, dat was

1102
01:56:21,656 --> 01:56:30,060
naar dat eerste adres was gegaan, en dat
heeft die vrouw, die zelf dus heeft mij zó

1103
01:56:30,060 --> 01:56:39,159
kwalijk genomen, dat ik erheen ben gegaan
en ik zei ik ben helemaal niet kwaad op jou,

1104
01:56:39,160 --> 01:56:50,050
maar zij vond, ja, dat ik haar eh ja, dat kon
ze me niet vergeven dat zij dus doorgeslagen

1105
01:56:50,050 --> 01:56:53,639
had zonder, en dat heeft ze niet, want ze
hield zich aan de regels, dat zei ik ook.

1106
01:56:53,640 --> 01:56:59,160
Ze heeft, dus ik ben helemaal niet kwaad op jou
maar zij was wel kwaad op mij, want dan had

1107
01:56:59,460 --> 01:57:04,080
ze het idee, ja, dat was ook zo, dom en
onvoorzichtigheid natuurlijk dat ik gepakt was,

1108
01:57:04,080 --> 01:57:08,260
Voelde ze zich toch schuldig, of niet?

1109
01:57:09,530 --> 01:57:21,833
Ja. Ik zei, ja. Ik kan er niks aan doen, en ik ben
toch niet kwaad op jou maar ze was kwaad op mij.

1110
01:57:21,833 --> 01:57:26,087
Want als ik, als ik dat geluk niet had gehad, dan
had ze natuurlijk gelijk, en dan had ze altijd

1111
01:57:26,087 --> 01:57:33,790
het idee gehad, daar had ze gelijk in, dat ze
iemand verraden had, terwijl ze in de zin van het

1112
01:57:33,790 --> 01:57:39,800
verzet dat niet had gedaan, want ze had een
adres genoemd waar ik eigenlijk niet mocht komen.

1113
01:57:40,520 --> 01:57:46,610
En dat was erg moeilijk in die tijd, om
overal adressen te hebben Kijk, ik zorgde

1114
01:57:46,610 --> 01:57:52,660
wel voor mezelf, he, maar je bent toch
iemand die een gevaar vormt voor een ander.

1115
01:57:52,660 --> 01:57:54,759
Ik wou maar zeggen, het is het leek

1116
01:57:54,760 --> 01:57:58,109
Is het later nog wel weer
goed gekomen met die vrouw?

1117
01:57:58,240 --> 01:57:59,030
Wat zeg je?

1118
01:57:59,030 --> 01:58:04,080
Hebben jullie later wel weer dat bij kunnen leggen,
jij en die vrouw, ik weet niet hoe ze heet.

1119
01:58:04,230 --> 01:58:12,550
Nee, nee, terwijl ik
niet kwaad op haar was.

1120
01:58:14,110 --> 01:58:22,970
Nou ja goed, er zijn natuurlijk
allerlei eh, ja, gevoeligheden

1121
01:58:22,970 --> 01:58:27,670
in de oorlog, ik weet nog toen
zag ik voor het eerst dus weer,

1122
01:58:28,800 --> 01:58:29,760
(gefluister)

1123
01:58:30,020 --> 01:58:30,380
Ja.

1124
01:58:30,380 --> 01:58:35,060
(gaat onverstoorbaar verder) had ontdekt
dat zij ook wat hadden, dus de mensen die ze

1125
01:58:35,060 --> 01:58:48,760
onderdak hadden gegeven, dus die het allemaal
overleefd hebben, toen na 50 jaar, kwamen dus

1126
01:58:48,760 --> 01:58:56,040
heel veel, 135, alle echt iets, alle namen
waren bekend, dus die hebben ze allemaal weer

1127
01:58:56,040 --> 01:59:06,430
opgezocht, en sommige waren overleden, want
er waren toen al ouderen bij en toen kwam ik

1128
01:59:06,430 --> 01:59:13,810
daar, uitgenodigd, was echt een heel groot
feest, en ik word verwelkomd door iemand in een

1129
01:59:13,810 --> 01:59:23,350
rolstoel: “Oh, jij bent Geertje,” en ik
dacht: ik ken, ik herkende haar niet, ze zei,

1130
01:59:23,350 --> 01:59:32,280
natuurlijk allemaal, het was 50 jaar geleden
Maar zij herinnerde zich nog dat ik, zij zat

1131
01:59:32,280 --> 01:59:43,750
dus, zat dus al gevangen, en dat ik eh,
weliswaar, een klein beetje natuurlijk een verhoor

1132
01:59:43,750 --> 01:59:51,160
had gehad, en dat ik binnenkwam en zei jongens,
het is nog een paar weken en dan zijn we vrij.

1133
01:59:51,250 --> 01:59:56,110
En dat was natuurlijk zo. En ze
zei ik herinner mij jouw stem.

1134
01:59:57,060 --> 02:00:02,850
En kijk, ik zag het niet van haar, want
natuurlijk ben je in 50 jaar zoveel ouder geworden

1135
02:00:02,850 --> 02:00:11,800
Maar toen zei ze: ja, ik heb het overleefd,
maar later, zij was toch bij dat verhoor zo,

1136
02:00:12,140 --> 02:00:18,250
dat het niet meer helemaal opgeknapt kon worden,
zij zat dus in een rolstoel, maar was heel

1137
02:00:18,250 --> 02:00:23,380
gelukkig natuurlijk, en ja, een van de weinigen
van die groep die dus teruggekomen was.

1138
02:00:23,380 --> 02:00:24,410
Ja.

1139
02:00:25,060 --> 02:00:35,274
En dat hebben we te danken aan die Grüne
Polizei mensen, die ons later hebben beschermd

1140
02:00:35,470 --> 02:00:44,830
gelukkig, iets jou ook verteld, iets geks
van de Engelsen, als je daar nou ziet een

1141
02:00:44,830 --> 02:00:52,260
groep, met inderdaad allemaal Duitse
uniformen, Grüne en je zit daar middenin een

1142
02:00:52,260 --> 02:00:56,690
groep die er echt niet uit ziet als liefjes,
allemaal met die donkerblauwe overall,

1143
02:00:56,690 --> 02:01:06,930
en allemaal met die witte kentekens met,
dan ga je daar toch niet op schieten?

1144
02:01:07,370 --> 02:01:18,440
dat deden de Engelsen wel, dus die zijn gek, zeg
ik, dat is toch werkelijk iets waar je bij nadenkt.

1145
02:01:19,480 --> 02:01:24,110
Als je daar, als je dat wil
neerschieten, dat is hun goed recht,

1146
02:01:24,110 --> 02:01:30,480
maar er zitten wel, dat zagen
ze toch ook, die 135 vrouwen!

1147
02:01:31,500 --> 02:01:33,140
Daar is op geschoten door de Engelsen?

1148
02:01:33,140 --> 02:01:34,110
Ja.

1149
02:01:34,660 --> 02:01:35,780
En niemand geraakt?

1150
02:01:35,780 --> 02:01:37,619
Niemand geraakt, gelukkig!