1
00:00:06,770 --> 00:00:23,670
Dit is een interview in het kader
van “Schiedamse Bleekneusjes”. Een

2
00:00:23,670 --> 00:00:28,380
project van het Gemeentearchief
Schiedam in het kader van Erfgoed van

3
00:00:28,380 --> 00:00:31,360
de oorlog een project dat subsidie
krijgt van het ministerie van WVS.

4
00:00:31,360 --> 00:00:35,544
Ik ben Caroline Nieuwendijk de interviewer.
Het is vandaag 1 december 2009.

5
00:00:35,544 --> 00:00:37,560
Ik zit tegenover meneer Monster.

6
00:00:42,090 --> 00:00:43,550
U bent geboren op 3 september 1931.

7
00:00:43,550 --> 00:00:44,120
Exact.

8
00:00:44,120 --> 00:00:44,880
In Schiedam?

9
00:00:44,880 --> 00:00:45,910
In Schiedam.

10
00:00:45,910 --> 00:00:46,980
Waar in Schiedam?

11
00:00:46,980 --> 00:00:49,010
In de Potgieterstraat.

12
00:00:49,010 --> 00:00:54,340
Wanneer bent u naar de
Brugmanstraat verhuisd?

13
00:00:54,340 --> 00:00:56,310
Toen was ik een half jaar oud.

14
00:00:56,310 --> 00:01:03,480
Dus die verhuizing kunt u
zich niet meer herinneren?

15
00:01:04,140 --> 00:01:05,530
Nee, daar herinner
ik mij niets meer van.

16
00:01:05,940 --> 00:01:08,290
Had u een beneden- of een
bovenhuis in de Brugmanstraat?

17
00:01:08,290 --> 00:01:08,570
Een benedenhuis.

18
00:01:08,570 --> 00:01:11,000
Was dat een huis met een tuin?

19
00:01:11,000 --> 00:01:12,400
Met een tuin.

20
00:01:12,400 --> 00:01:16,600
Hoeveel kamers had dat huis?

21
00:01:16,600 --> 00:01:24,700
Drie kamers en een grote zolder en
tussen de zolder en het huis was nog een

22
00:01:24,700 --> 00:01:28,860
tussenwoning eigenlijk, dus wij moesten
een heel lange trap op naar boven.

23
00:01:28,860 --> 00:01:32,920
Tussen de zolder en de begane grond
woonde nog een andere familie?

24
00:01:35,000 --> 00:01:35,360
Ja.

25
00:01:35,360 --> 00:01:36,960
Waar sliep u? Op zolder?

26
00:01:38,260 --> 00:01:42,530
In de oorlog niet, nee. Toen hebben
wij beneden geslapen, in de voorkamer.

27
00:01:43,060 --> 00:01:49,400
Daarvoor, tot en met de oorlog,
heb ik boven geslapen, samen met

28
00:01:49,400 --> 00:01:55,195
mijn broer uiteraard, en mijn
zusje die sliep in de voorkamer.

29
00:01:55,195 --> 00:01:58,875
Mijn ouders sliepen in de tussenkamer
en daarachter was dus de woonkamer.

30
00:01:59,170 --> 00:02:06,290
Daarachter was de keuken en daarachter
was de tuin. Ja, zo was het.

31
00:02:06,290 --> 00:02:09,690
In de oorlog zijn wij
naar beneden gegaan.

32
00:02:09,690 --> 00:02:13,160
Toen sliepen wij niet meer boven,
toen zijn wij ook beneden gaan slapen.

33
00:02:13,160 --> 00:02:14,920
Wat was de reden om naar
beneden te verhuizen?

34
00:02:14,920 --> 00:02:19,447
Ja, och, vanwege het luchtalarm,
steeds eigenlijk, ’s nachts.

35
00:02:19,448 --> 00:02:21,692
Dus dan gingen wij
toch weer naar beneden.

36
00:02:22,520 --> 00:02:23,810
Het was veiliger beneden?

37
00:02:23,810 --> 00:02:25,160
Het was veiliger, ja.

38
00:02:25,160 --> 00:02:30,840
We hadden in die gang hadden we een nis en
als het heel erg was, kropen we in die nis.

39
00:02:30,840 --> 00:02:37,730
U had een broer en een zus. Kunt u de
geboortedata noemen van uw broer en uw zus?

40
00:02:37,730 --> 00:02:55,870
Mijn broer is van 30 juni 1930 en
mijn zusje is van 16 augustus 1933.

41
00:02:55,870 --> 00:03:10,051
U bent in 1931 geboren, dus u bent toen u
vier jaar was naar de kleuterschool gegaan.

42
00:03:10,160 --> 00:03:10,310
Ja.

43
00:03:10,310 --> 00:03:12,070
Waar ging u naar de kleuterschool?

44
00:03:12,070 --> 00:03:13,530
Op de Baan.

45
00:03:16,550 --> 00:03:18,720
Weet u nog hoe die
kleuterschool heette?

46
00:03:18,720 --> 00:03:23,330
Nee, het was een… nee, die
had eigenlijk geen naam.

47
00:03:23,330 --> 00:03:25,930
Het was kleuterschool ‘De
Baan’ spraken wij over.

48
00:03:25,930 --> 00:03:34,030
De Baan is er nog, alleen het is allemaal nieuw
geworden. Het eerste stukje is er nog steeds.

49
00:03:34,030 --> 00:03:40,552
We gingen dus met een rijtje eigenlijk, hè…
vanuit het westen… aan touwen, daar zaten

50
00:03:40,553 --> 00:03:46,420
van die lussen op, dus je moest zo’n lus
vasthouden en zo tippelen naar de Baan.

51
00:03:47,520 --> 00:03:58,100
Dat was door de Westfrankelandsestraat,
Mariastraat, Gordonstraat, Korte Haven naar de Dam.

52
00:03:59,060 --> 00:04:03,400
Van de Dam naar de Hoogstraat
en dan gingen we bij

53
00:04:03,400 --> 00:04:06,849
de Ooievaarsteeg zo heette
dat –gingen we naar omlaag.

54
00:04:06,970 --> 00:04:10,440
Die winkel ‘De Ooievaar’
zit er nu nog.

55
00:04:11,320 --> 00:04:12,800
Dat was toen ook een babyzaak?

56
00:04:12,800 --> 00:04:15,540
Dat was toen al een babyzaak.

57
00:04:15,540 --> 00:04:21,900
Daar gingen wij naar beneden en nou ja… 200
meter verder rechts, daar was die school.

58
00:04:21,900 --> 00:04:23,760
Dat is in de buurt van het Weeshuis.

59
00:04:24,640 --> 00:04:27,130
Ongeveer ja, ongeveer.

60
00:04:27,570 --> 00:04:32,290
Wat kunt u zich nog herinneren
van de kleuterschool?

61
00:04:32,290 --> 00:04:35,788
Ik herinner me van de kleuterschool…
Ik had daar een juffrouw, dat was

62
00:04:35,789 --> 00:04:41,150
juffrouw Nieuwzwaag heette ze, en
dat was een tante van mijn zwager.

63
00:04:41,470 --> 00:04:46,070
Maar ja, dat wist ik toen nog niet
natuurlijk hè, dat dat mijn zwager zou worden.

64
00:04:47,970 --> 00:04:51,825
Het meest bijgebleven uiteraard
van die tijd is… daar was een

65
00:04:51,825 --> 00:04:56,740
grote speeltuin met een zandbak,
dat herinner ik me ook nog goed.

66
00:04:59,500 --> 00:05:04,470
Nou ja… en ’s morgens ging je
daar naartoe, tot twaalf uur.

67
00:05:05,720 --> 00:05:09,770
Dat is een half uur lopen hoor, uit de
Brugmanstraat vandaan, omdat elke hoek van de

68
00:05:09,770 --> 00:05:13,820
straat moesten ze kindertjes oppakken
natuurlijk, want dat was een route die je liep.

69
00:05:13,820 --> 00:05:19,190
En dan gingen we om twaalf uur gingen
we weer naar huis, moest je weer dat

70
00:05:19,190 --> 00:05:26,720
half uur lopen, en om half twee kwamen
ze je weer ophalen, tot vier uur.

71
00:05:27,630 --> 00:05:34,030
Dus je liep eigenlijk heen terug heen terug
heen terug heen terug, vier keer op een dag.

72
00:05:34,030 --> 00:05:37,499
Maar ja, toen was ik nog jong
dus en dat maakte toen niet uit.

73
00:05:37,500 --> 00:05:37,611
En iedereen deed het, hè?

74
00:05:37,612 --> 00:05:37,710
Iedereen deed het. Ja.

75
00:05:40,220 --> 00:05:45,060
Kunt u zich nog herinneren wat u
het leukst vond op de kleuterschool?

76
00:05:45,200 --> 00:05:54,240
Nee, dat herinner ik me niet. Ja,
spelen met blokken waarschijnlijk.

77
00:05:54,240 --> 00:05:56,420
Er was niet veel natuurlijk, hè.

78
00:05:56,550 --> 00:06:01,660
Kunt u zich nog herinneren wat
u daar deed, wat u daar leerde?

79
00:06:03,640 --> 00:06:08,580
Zingen. Ik heb altijd een
voorliefde gehad voor zingen.

80
00:06:10,550 --> 00:06:15,830
Ik ken nog een hoop liedjes van mijn
kleuterschooltijd, zoals bijvoorbeeld ‘Daantje

81
00:06:15,830 --> 00:06:23,200
zou naar school toe gaan’ en ‘Kleine Dik,
die kleine peuter’. Dat zijn liedjes die

82
00:06:23,200 --> 00:06:33,020
ik op de kleuterschool heb geleerd en die
ik nog woordelijk uit mijn hoofd ken.

83
00:06:33,020 --> 00:06:33,409
Leerden jullie ook
religieuze liederen?

84
00:06:33,410 --> 00:06:34,020
Nee, want het was een openbare school.

85
00:06:34,020 --> 00:06:36,179
U was van huis uit hervormd?

86
00:06:36,180 --> 00:06:40,220
Ik was van huis uit hervormd.

87
00:06:40,220 --> 00:06:41,750
Ging u elke week naar de kerk?

88
00:06:41,750 --> 00:06:49,623
Nee. Later wel, typischerwijs, maar
dat is weer een totaal ander verhaal.

89
00:06:49,623 --> 00:06:55,050
Ik weet niet of ik dat
tussendoor even snel kan vertellen

90
00:06:55,050 --> 00:06:58,830
Ja hoor, vertelt u dat even.

91
00:06:58,830 --> 00:07:02,770
De vader van mijn moeder stierf
en werd begraven in de kerk.

92
00:07:02,770 --> 00:07:06,544
Die was van de gereformeerde
gemeente en die hadden een zaaltje

93
00:07:07,310 --> 00:07:12,370
op de Lange Haven, precies
tegenover de Appelmarktbrug.

94
00:07:12,370 --> 00:07:15,160
Daar moesten we naartoe
natuurlijk en toen zag mijn

95
00:07:15,160 --> 00:07:21,220
vader… hij zag het licht,
laat ik het dan maar zo zeggen.

96
00:07:21,220 --> 00:07:23,658
Het was een socialist in
hart en nieren, mijn vader.

97
00:07:23,659 --> 00:07:26,860
Hij is toen als een blad aan
een boom is hij omgedraaid.

98
00:07:26,860 --> 00:07:44,540
Ik was twaalf jaar toen ik dus werd gedoopt en
mijn zusje, die is twee jaar jonger dan ik, ook.

99
00:07:44,540 --> 00:07:48,005
Wij zijn samen gedoopt, ik was een
jaar of twaalf en zij was tien.

100
00:07:48,650 --> 00:07:56,940
Wij zijn dus gedoopt in de oud-gereformeerde
gemeente, dat is de juiste naam.

101
00:07:57,320 --> 00:08:01,070
U was daarvoor hervormd gedoopt?

102
00:08:03,470 --> 00:08:03,850
Ja.

103
00:08:03,850 --> 00:08:05,519
Uw andere broer is ook
gedoopt, neem ik aan.

104
00:08:05,520 --> 00:08:19,160
Mijn andere broer is hervormd
gedoopt en wij samen, dus mijn zusje

105
00:08:19,160 --> 00:08:20,230
en ik, zijn van de oud-gereformeerde
kerk zijn we dus gedoopt.

106
00:08:20,230 --> 00:08:22,930
Wij waren toen twaalf
respectievelijk tien jaar.

107
00:08:22,930 --> 00:08:24,600
Toen werd u voor de
tweede keer gedoopt?

108
00:08:24,600 --> 00:08:27,910
Nee, ik ben één keer gedoopt.

109
00:08:27,910 --> 00:08:31,300
U bent bij uw geboorte
niet hervormd gedoopt?

110
00:08:32,120 --> 00:08:39,020
Nee. Maar ja, dat was
zo maar even tussendoor.

111
00:08:39,020 --> 00:08:42,240
Wel interessant.

112
00:08:42,680 --> 00:08:49,290
U bent daarna naar de lagere school
gegaan. Waar ging u naar de lagere school?

113
00:08:49,290 --> 00:08:56,310
De Dr. De Visserschool in de
Westfrankelandsestraat. Die school is er nog.

114
00:08:59,620 --> 00:09:02,820
Hoe vond u het om
daar naartoe te gaan?

115
00:09:02,820 --> 00:09:11,380
Fijn, ja hoor. Ik heb geen hekel gehad aan
school. Alleen… ik heb er maar zo kort op gezeten.

116
00:09:11,380 --> 00:09:13,780
Het was natuurlijk een
grote school in Schiedam.

117
00:09:14,640 --> 00:09:21,000
Het was de grootste school, samen met de
Ambachtsschool, en die werden het eerst bezet.

118
00:09:21,000 --> 00:09:22,620
Wanneer zijn die scholen bezet?

119
00:09:22,620 --> 00:09:23,310
Direct al.

120
00:09:23,310 --> 00:09:26,270
Direct al, meteen na de meidagen?

121
00:09:26,820 --> 00:09:35,510
Ja. Dus ik heb maar heel kort op de Dr. De
Visserschool gezeten, een jaar of twee hooguit.

122
00:09:35,510 --> 00:09:39,600
En toen zwierven we van de ene
school naar de andere school.

123
00:09:39,600 --> 00:09:45,140
Ik heb op het Frans Halsplein gezeten, ik heb op
het Frans…(?) gezeten, op de Oostsingel heb ik

124
00:09:45,140 --> 00:09:50,731
gezeten, op het Groeneweegje heb ik gezeten, in
De Gorzen en in de Leliestraat heb ik gezeten.

125
00:09:50,731 --> 00:09:55,770
Dat was allemaal voor een
paar uur per dag natuurlijk.

126
00:09:55,770 --> 00:09:59,720
Dus eigenlijk… lager
onderwijs heb ik nooit gehad.

127
00:09:59,720 --> 00:10:04,880
Tenminste nooit… zo te hooi en te gras,
maar het laatste jaar helemaal niet meer.

128
00:10:04,880 --> 00:10:06,770
Nee, het werd steeds minder inderdaad.

129
00:10:06,770 --> 00:10:07,734
Het werd steeds minder.

130
00:10:09,170 --> 00:10:14,520
U woonde in de Brugmanstraat. Kunt u zich herinneren
dat uw moeder in de buurt boodschappen deed?

131
00:10:14,520 --> 00:10:21,437
Bij Bijloo natuurlijk. Bijloo zat… Afijn, je
bent daar natuurlijk een klein beetje bekend.

132
00:10:21,438 --> 00:10:28,520
Bijloo zat waar nu een meubelzaak zit in de Sint
Liduinastraat, naast de poelier en daar zat Bijloo.

133
00:10:29,480 --> 00:10:30,520
Was dat een kruidenier?

134
00:10:30,520 --> 00:10:38,270
Dat was een grote kruidenier, voor
de buurt eigenlijk, maar vrij groot.

135
00:10:38,270 --> 00:10:43,360
Overigens: op elke hoek van
de straat zat een winkeltje.

136
00:10:43,360 --> 00:10:49,900
Binnen een straal van 50 meter bij ons
vandaan, zaten bijvoorbeeld drie melkboeren.

137
00:10:49,900 --> 00:10:56,330
Ging ze altijd boodschappen doen op de Liduinastraat
of ging ze ook wel naar de Vlaardingerdijk?

138
00:10:56,330 --> 00:10:57,240
Nee hoor.

139
00:10:57,240 --> 00:10:59,685
Altijd Sint Liduinastraat?

140
00:10:59,685 --> 00:11:02,130
De Sint Liduinastraat, ja.

141
00:11:02,640 --> 00:11:04,560
Mocht u wel eens een boodschap doen?

142
00:11:04,560 --> 00:11:11,350
Nee, dat hoefde ik niet natuurlijk.

143
00:11:11,620 --> 00:11:15,903
Mijn zus en mijn broer wel, want ik zat
op de kleuterschool en mijn broer en

144
00:11:15,903 --> 00:11:19,950
mijn zus niet, dus die mochten best wel
eens een boodschapje doen, neem ik aan.

145
00:11:19,950 --> 00:11:22,810
Maar ik was de hele dag weg.

146
00:11:29,550 --> 00:11:33,420
Speelde u veel buiten in de
tuin of speelde u meer op straat?

147
00:11:33,420 --> 00:11:35,420
Meer op straat.

148
00:11:35,420 --> 00:11:36,720
Met wie speelde u dan?

149
00:11:36,720 --> 00:11:43,930
Met alle jongens uit de buurt. Vanaf mijn jonge
jeugd ben ik daar dus opgegroeid natuurlijk.

150
00:11:43,930 --> 00:11:46,670
Het was een kinderrijke buurt, dus.

151
00:11:46,670 --> 00:11:50,350
Wat deden jullie dan voor spelletjes?

152
00:11:50,350 --> 00:11:56,580
Soldaatje spelen, putjebal…
nou ja, noem maar op.

153
00:11:56,580 --> 00:12:00,970
Hoepelen…, dat waren de
spelletjes die je… Een hoepel

154
00:12:00,970 --> 00:12:06,510
had je niet, dus dat deed
je met een oud fietswiel.

155
00:12:07,690 --> 00:12:08,520
En voetballen?

156
00:12:08,520 --> 00:12:12,467
Voetballen deden wij natuurlijk ook.

157
00:12:12,467 --> 00:12:19,440
Achter de Burgemeester Knappertlaan,
waar nu het zusterhuis is of was

158
00:12:19,440 --> 00:12:23,560
eigenlijk, daar had je een veldje liggen
en daar gingen wij altijd voetballen.

159
00:12:24,380 --> 00:12:27,800
Dat was dus de Veenlantstraat
uit, de straat oversteken,

160
00:12:27,800 --> 00:12:32,460
de Burgemeester Knappertlaan
oversteken en dan waren we er.

161
00:12:32,460 --> 00:12:36,940
Deed u ook wel eens ‘verkeerde
spelletjes’, zoals belletje trekken?

162
00:12:36,940 --> 00:12:37,969
Ja, wat dacht je wat? Ja, natuurlijk.

163
00:12:37,970 --> 00:12:40,840
Werd u wel eens gepakt?

164
00:12:41,990 --> 00:12:48,110
Nee, maar daar had
je het lef niet voor.

165
00:12:48,110 --> 00:12:51,490
Tegenwoordig blijven die jongens
gewoon staan en schelden ze even

166
00:12:51,490 --> 00:12:54,700
hard terug tegen de politieagenten,
maar dat was in onze jeugd niet.

167
00:12:55,510 --> 00:12:58,636
Als je aan het voetballen
was, putjebal, dat deed je

168
00:12:58,636 --> 00:13:02,700
op straat en dat kon ook,
want er waren geen auto’s.

169
00:13:02,700 --> 00:13:07,140
Als een agent werd gesignaleerd,
pakten we die bal en dan

170
00:13:07,260 --> 00:13:10,910
hadden wij een haast en dan vlogen
we alle kanten op natuurlijk.

171
00:13:11,330 --> 00:13:18,830
En dan was hij weer weg en dan gingen we weer
verder. Maar ja, dat was toen eenmaal zo.

172
00:13:18,830 --> 00:13:20,530
Pakte die agent ook
wel eens de bal af?

173
00:13:20,530 --> 00:13:22,380
Nou, bij mijn weten
is dat nooit gebeurd.

174
00:13:22,380 --> 00:13:33,230
Wij zijn zojuist een beetje
richting oorlog gegaan.

175
00:13:33,230 --> 00:13:38,920
In 1940, toen de oorlog uitbrak, was u
negen jaar. Kunt u zich dat herinneren?

176
00:13:39,220 --> 00:13:43,798
Ik was acht jaar toen brak de oorlog
uit, dat herinner ik mij nog als de

177
00:13:43,798 --> 00:13:51,020
dag van gisteren, want wij sliepen
toen nog op zolder en mijn vader had

178
00:13:51,020 --> 00:13:55,050
dat op de een of andere manier gehoord
en die kwam ons halen van boven.

179
00:13:56,880 --> 00:13:58,249
Dat herinner ik mij nog
goed, wij werden de trap af

180
00:13:58,249 --> 00:14:02,021
gedragen en we moesten naar
beneden, want er was oorlog.

181
00:14:02,021 --> 00:14:08,480
Ik herinner mij natuurlijk wel…
vooral de eerste dagen van de oorlog

182
00:14:08,480 --> 00:14:13,190
herinner ik mij goed, vooral toen
die Duitsers Nederland binnenkwamen.

183
00:14:13,190 --> 00:14:17,789
Wij hebben een hele dag hebben
we op de Rotterdamsedijk gestaan

184
00:14:17,850 --> 00:14:23,760
dat weet ik ook nog om de Duitsers
te zien die dan binnenkwamen.

185
00:14:24,920 --> 00:14:30,820
Als je op de Rotterdamsedijk stond, kon
u dan de rookwolken van Rotterdam zien?

186
00:14:31,150 --> 00:14:31,215
Nee.

187
00:14:31,215 --> 00:14:34,780
Het bombardement van Rotterdam
was een paar dagen daarna

188
00:14:34,780 --> 00:14:42,360
natuurlijk, ik meen dat dat op
de tweede of de derde dag was.

189
00:14:42,360 --> 00:14:46,660
Op de vierde dag, op 14 mei.

190
00:14:46,660 --> 00:14:49,380
Ja, toen is Rotterdam
dus gebombardeerd.

191
00:14:49,380 --> 00:14:57,390
Maar toen waren de Duitsers
inmiddels al in Schiedam natuurlijk.

192
00:14:57,390 --> 00:15:03,340
Hoe vond u het om
Duitse soldaten te zien?

193
00:15:03,340 --> 00:15:06,220
Als ik eerlijk ben: ik
vond het een avontuur.

194
00:15:07,580 --> 00:15:12,863
Als je aan mij vraagt ‘hoe heb je het
in de oorlog gehad?’, dan zeg ik ‘het is

195
00:15:12,864 --> 00:15:18,240
eigenlijk prachtig geweest’, want punt
één je mocht alles, je mocht stelen en

196
00:15:18,240 --> 00:15:28,411
je mocht roven eigenlijk, hè, en dat deed
je voor het eten, later dan weliswaar.

197
00:15:28,411 --> 00:15:35,220
Dan ging ik naar de Duitsers in de ambachtsschool
en dat was het paardenvolk, dat daar zat.

198
00:15:35,560 --> 00:15:41,120
Dan mocht ik helpen met de
stallen schoonmaken en als dank

199
00:15:41,120 --> 00:15:46,000
kreeg ik, als ik naar huis
ging, zo’n grote paardenkoek.

200
00:15:46,000 --> 00:15:54,020
Dat waren van die grote koeken. Daar waren ze
wat blij mee thuis, als ik daarmee aan kwam.

201
00:15:54,020 --> 00:15:54,890
Die aten jullie op?

202
00:15:55,410 --> 00:15:56,760
Ja, wat dacht je?

203
00:15:56,760 --> 00:15:57,780
Wat is een paardenkoek?

204
00:15:57,780 --> 00:16:02,150
Nou, dat is een knabbelkoek
voor paarden eigenlijk.

205
00:16:03,590 --> 00:16:10,940
Die koek was zo dik en had een diameter van laten
wij zeggen een centimeter of dertig, het waren

206
00:16:11,340 --> 00:16:19,080
zúlke koeken, zo in de rondte, en ze waren kei-
en keihard, maar dat maakte niet uit in feite.

207
00:16:19,080 --> 00:16:22,830
Dat stampte je en daar maakte
mijn moeder maakte daar pap van.

208
00:16:24,350 --> 00:16:25,880
Was zo’n koek gemaakt van haver of zo?

209
00:16:25,880 --> 00:16:27,940
Haver waarschijnlijk. Ja.

210
00:16:30,790 --> 00:16:36,760
De tijd waarover u nu spreekt, is dat
de hongerwinter of is dat eerder?

211
00:16:36,760 --> 00:16:50,350
Dat was eerder, dat is geweest in de periode
1942-1943, de hongerwinter was pas in 1944.

212
00:16:50,350 --> 00:16:54,220
Dat wil niet zeggen dat je in 1943
alles maar kon kopen wat je wilde.

213
00:16:54,220 --> 00:16:54,599
Alles was op de bon natuurlijk.

214
00:16:54,600 --> 00:17:03,170
Ging u wel eens naar de winkel
toe om iets te kopen met een bon?

215
00:17:06,690 --> 00:17:07,560
Dat heb ik ook wel gedaan.

216
00:17:07,560 --> 00:17:14,221
Dan stond je bij Bijloo stond je
in een rij van 50 of 100 meter

217
00:17:14,222 --> 00:17:21,630
lang en dan kon je alleen maar
kopen waar je bonnen voor had.

218
00:17:21,630 --> 00:17:26,080
Je kon niet zeggen ‘ik wil een pond
suiker en een kilo stroop’ of zus of zo.

219
00:17:26,080 --> 00:17:30,170
Nee, je kon alleen maar
kopen wat op de bon stond.

220
00:17:32,060 --> 00:17:34,005
Hoe lang stond u dan in de rij?

221
00:17:34,230 --> 00:17:40,440
Nou, dat is wel twee of
tweeëneenhalf uur geweest, hoor.

222
00:17:40,440 --> 00:17:41,910
Zo lang?

223
00:17:41,910 --> 00:17:42,070
Ja.

224
00:17:42,070 --> 00:17:44,431
Vond u het vervelend
om in de rij te staan?

225
00:17:43,970 --> 00:17:46,780
Jazeker, en daarom losten
wij elkaar een beetje af.

226
00:17:48,950 --> 00:17:53,980
Mijn broer ging als eerste en na
een uur moest ik hem gaan aflossen.

227
00:17:53,980 --> 00:17:56,009
En dan hoopte ik maar, als ik
er naartoe ging, dat hij haast

228
00:17:56,010 --> 00:17:59,770
aan de beurt was, want dan
hoefde ik niet zo lang te wachten.

229
00:18:01,580 --> 00:18:02,780
Uw zusje deed ook mee?

230
00:18:02,780 --> 00:18:09,639
Mijn zusje eigenlijk niet zo. Zij was de jongste
natuurlijk en werd dan een beetje ontzien.

231
00:18:09,640 --> 00:18:15,030
Of zij mocht haar moeder
helpen, dat kan ook nog.

232
00:18:15,030 --> 00:18:22,160
Dat zou ook nog kunnen, ja.

233
00:18:22,160 --> 00:18:24,180
Uw vader was smid.

234
00:18:24,180 --> 00:18:25,310
Mijn vader was smid, ja.

235
00:18:25,310 --> 00:18:27,590
Waar oefende hij zijn beroep uit?

236
00:18:27,590 --> 00:18:36,290
Op de Rotterdamse Droogdok Maatschappij,
de RDM, dus hij ging elke morgen om

237
00:18:36,290 --> 00:18:42,890
half zeven lopend vanuit de Brugmanstraat
de deur uit naar het Schiedamse Hoofd.

238
00:18:43,090 --> 00:18:53,980
Daar ging hij op (?)boot en die voer hem naar
de overkant. En ’s avonds kwam hij dan terug.

239
00:18:53,980 --> 00:19:01,360
De mensen werkten toen nog
tot vijf uur eigenlijk.

240
00:19:01,360 --> 00:19:04,680
Mijn vader had nog een fiets toen
waren de fietsen in beslag genomen

241
00:19:04,680 --> 00:19:11,140
en dan gebeurde het vaak dat ik
mijn vader ging halen, op de fiets.

242
00:19:11,140 --> 00:19:15,720
Ik kon niet bij de trappers
natuurlijk, maar met je benen

243
00:19:15,720 --> 00:19:20,269
door de onderste stang heen… zo
fietste ik naar het Hoofd toe.

244
00:19:20,269 --> 00:19:21,710
Mijn vader fietste dan terug
en dan ging ik achterop.

245
00:19:21,710 --> 00:19:26,410
Dan duurde het lopen niet
zo lang voor uw vader.

246
00:19:26,410 --> 00:19:28,639
Nee, daarom, dat scheelde een kwartier
minstens, dat hij dan eerder thuis was.

247
00:19:28,640 --> 00:19:33,060
Wat voor werk deed hij
precies, weet u dat?

248
00:19:35,670 --> 00:19:43,870
Smid, ja. Ja, hoe moet ik dat uitleggen?
Ik ben er zelf nooit bij geweest.

249
00:19:43,870 --> 00:19:50,100
Het was natuurlijk een
scheepswerf en het was vaak…

250
00:19:50,140 --> 00:19:56,420
lassen was er nog niet bij,
het was klinken of smeden.

251
00:19:57,860 --> 00:20:10,080
Bepaalde delen, bepaalde rompen
bijvoorbeeld, dat was allemaal smeedwerk.

252
00:20:10,080 --> 00:20:12,490
Tegenwoordig pakken ze een paar platen, die
lassen ze aan elkaar, slijpen ze af en klaar.

253
00:20:12,490 --> 00:20:14,780
Dat was toen niet, natuurlijk.

254
00:20:14,870 --> 00:20:18,130
Heeft hij de hele oorlog werk gehad?

255
00:20:18,130 --> 00:20:18,980
Jawel.

256
00:20:21,010 --> 00:20:22,460
Heeft hij nog last gehad van razzia’s?

257
00:20:22,860 --> 00:20:26,400
Nee, want mijn vader was
precies veertig jaar.

258
00:20:26,480 --> 00:20:39,200
Mijn vader was van 1902, dus hij was precies
veertig jaar toen de razzia’s er waren.

259
00:20:39,200 --> 00:20:41,220
Dat was in 1942 natuurlijk.

260
00:20:43,500 --> 00:20:49,640
De grootste razzia is in november 1944
geweest, na alle oproepen daarvóór.

261
00:20:49,640 --> 00:20:52,360
Dat zou kunnen. Hij was in
ieder geval over de veertig.

262
00:20:52,360 --> 00:21:03,480
En die razzia was inderdaad
in september 1944.

263
00:21:03,480 --> 00:21:08,490
Gaandeweg begint de oorlog steeds grimmiger
te worden. Dan krijgen we de spoorwegstaking.

264
00:21:08,490 --> 00:21:13,120
De binnenscheepvaart kon
haast niet meer varen, omdat

265
00:21:13,120 --> 00:21:16,480
het allemaal bevroren was,
dus dan wordt het voedsel…

266
00:21:16,480 --> 00:21:18,170
Het waren strenge winters, ja.

267
00:21:18,170 --> 00:21:24,070
Daardoor was er te weinig
eten. Hadden jullie honger?

268
00:21:24,070 --> 00:21:29,190
Jawel. Ja hoor.

269
00:21:29,190 --> 00:21:37,310
Ik herinner me nog… De Vlaardingerdijk
hield op in Schiedam… Schiedam

270
00:21:37,440 --> 00:21:43,560
eindigde aan de Vlaardingerdijk,
dat was dus eigenlijk de grens.

271
00:21:43,560 --> 00:21:46,050
En dan had je beneden aan
de Vlaardingerdijk had je de

272
00:21:46,050 --> 00:21:52,060
katholieke begraafplaats en
daarachter waren volkstuinen.

273
00:21:52,060 --> 00:22:03,742
Dan ging ik met een zakje en een
mes ging ik dan de koppen van

274
00:22:03,742 --> 00:22:10,860
de die hadden de mensen laten
staan spruiten ging ik afsnijden.

275
00:22:10,860 --> 00:22:15,910
De spruitjes waren er allemaal af,
alleen die koppen die bleven staan

276
00:22:16,060 --> 00:22:19,470
en dat werd dan gewoon zo groot
als een kool natuurlijk, hè. Die

277
00:22:19,880 --> 00:22:24,990
ging ik snijden en daar maakte
mijn moeder soep van bijvoorbeeld.

278
00:22:24,990 --> 00:22:28,630
Buiten de soep die je dan
kreeg je van de gaarkeuken.

279
00:22:28,630 --> 00:22:30,270
Wat vond u van het
eten van de gaarkeuken?

280
00:22:30,270 --> 00:22:35,380
Slecht. Het werd steeds
slechter, laat ik het zo zeggen.

281
00:22:35,380 --> 00:22:40,490
In het begin was het allemaal nog
redelijk, maar later dus niet meer.

282
00:22:40,490 --> 00:22:45,340
Ging u naar de gaarkeuken
toe om eten te halen?

283
00:22:45,340 --> 00:22:49,659
Ja, en die was bij ons om het hoekje, in de
Fabristraat. Daar had je dus die gaarkeuken.

284
00:22:50,520 --> 00:22:55,850
Daar moest u weer in de rij staan

285
00:22:55,850 --> 00:22:59,560
Daar moest je weer in de rij staan.

286
00:22:59,710 --> 00:23:02,700
Ging u dan weer
afwisselen met uw broer?

287
00:23:02,700 --> 00:23:04,820
Nee, want dat ging dus vrij snel hoor.

288
00:23:04,820 --> 00:23:13,434
Als je in een winkel kwam… ja, dan zeggen
de mensen ‘dat nog en dat nog’ en ‘heb je er

289
00:23:13,434 --> 00:23:16,470
bonnen voor?’, ‘Ja, dat heb ik’. Nou ja, en
dan moesten die bonnetjes uitgeteld worden.

290
00:23:16,470 --> 00:23:21,090
Daar had je bij de gaarkeuken had je
daar geen last van, want je ging er met

291
00:23:21,090 --> 00:23:28,490
een pannetje naartoe en je kreeg
eigenlijk... ‘Hoeveel personen?’ ‘Drie

292
00:23:28,490 --> 00:23:33,630
personen’, nou en dan kreeg je drie van
die scheppen in dat pannetje eigenlijk.

293
00:23:33,630 --> 00:23:35,740
U moest toch stamkaarten laten zien?

294
00:23:36,040 --> 00:23:38,440
Ja, die moest je laten zien.

295
00:23:38,660 --> 00:23:45,250
En dan had je op de hoek van de
Mariastraat had je een ijssalon ijs

296
00:23:45,250 --> 00:23:51,039
kon je helemaal niet meer krijgen
die maakte schuim en daar ging je

297
00:23:51,040 --> 00:23:58,090
een pannetje schuim halen en daar
kreeg je zo’n opgeblazen gevoel van.

298
00:23:58,090 --> 00:24:04,069
Dat herinner ik mij goed. Maar als je een keer
moest boeren, dan was alles weg natuurlijk.

299
00:24:04,069 --> 00:24:09,700
Nou, en zo hebben wij de
oorlogsjaren doorgebracht.

300
00:24:09,700 --> 00:24:11,730
Hebt u ook suikerbieten
of bloembollen gegeten?

301
00:24:11,730 --> 00:24:17,530
Ja, allebei hebben we dat gegeten.
Want je moest wel, natuurlijk.

302
00:24:17,530 --> 00:24:20,960
Vond u dat lekker?

303
00:24:20,960 --> 00:24:21,420
Nee.

304
00:24:21,420 --> 00:24:24,020
Kreeg u de suikerbieten
wel naar binnen?

305
00:24:24,020 --> 00:24:29,860
Ja, natuurlijk. Toen wel. Toen
smaakten rauwe bonen zoet, hè.

306
00:24:32,700 --> 00:24:37,270
Kreeg u ook nog op andere manieren
eten? Via familie, kennissen, buren?

307
00:24:37,270 --> 00:24:44,260
Mijn zusje die mocht zo nu en dan
eten bij een vriendinnetje in de

308
00:24:44,260 --> 00:24:50,910
straat eten en ik had het geluk…
Ik was vriend met Piet Aaldijk die

309
00:24:50,910 --> 00:24:58,230
naam zegt je natuurlijk niets en zijn
vader was directeur van Windhorst.

310
00:24:58,710 --> 00:25:03,770
Dat zegt je waarschijnlijk ook niets.
Windhorst was een drogerij in Schiedam.

311
00:25:05,760 --> 00:25:13,640
Die zat op de plaats waar de
ingang is van het vroegere

312
00:25:13,640 --> 00:25:18,990
Sint Liduinagesticht, op
de Lange Haven is dat.

313
00:25:18,990 --> 00:25:21,500
Is dat Spaarland? Nee, Spaland is hier

314
00:25:21,500 --> 00:25:22,452
Frankeland!

315
00:25:22,453 --> 00:25:28,491
Juist. Waar nu Frankeland zit, daar
had je de fabriek dus van Windhorst.

316
00:25:28,492 --> 00:25:35,032
Die droogden daar erwten en bruine bonen voor
de Duitsers en ook tarwe en granen et cetera.

317
00:25:35,033 --> 00:25:38,736
Hij nam ook het nodige mee
naar huis, dat voel je wel.

318
00:25:39,013 --> 00:25:50,656
En daar mocht ik eens in de
week komen eten en ik mocht ook

319
00:25:50,657 --> 00:25:56,744
eens in de twee weken komen
eten bij Van Bergen Walraven.

320
00:25:56,892 --> 00:26:00,566
Van Bergen Walraven was de
directeur van de HAVbank.

321
00:26:01,404 --> 00:26:04,842
Een vriend van mij is
daar een half jaar geweest.

322
00:26:05,522 --> 00:26:12,205
Later is hij naar het weeshuis gegaan, maar in
die tijd, een half jaar, heeft hij bij de familie

323
00:26:12,205 --> 00:26:18,486
Van Bergen Walraven gewoond en daar kwam ik
eigenlijk dagelijks en daar mocht ik vaak mee-eten.

324
00:26:19,057 --> 00:26:25,500
Nou, dat vonden mijn vader en moeder prettig,
want dan ging mijn portie dat ging naar hun toe.

325
00:26:25,500 --> 00:26:27,060
Dat werd gewoon verdeeld.

326
00:26:27,060 --> 00:26:27,360
Ja.

327
00:26:29,970 --> 00:26:34,270
Hebben uw vader en moeder ook
nog hongertochten ondernomen?

328
00:26:34,270 --> 00:26:42,060
Ja, mijn vader wel, maar niet naar
Groningen of weet ik veel, Friesland.

329
00:26:42,060 --> 00:26:44,870
Hij ging naar de
eilanden toe eigenlijk.

330
00:26:44,870 --> 00:26:46,070
De heel andere kant op.

331
00:26:46,070 --> 00:26:52,169
De Zuid-Hollandse eilanden en de
Zeeuwse eilanden misschien ook nog wel.

332
00:26:52,170 --> 00:26:54,581
En met wat kwam hij dan terug?

333
00:26:54,581 --> 00:26:57,955
Nou, met aardappelen vaak,
want dat was het aardappelen-

334
00:26:57,956 --> 00:27:03,100
en het uienland natuurlijk,
aan de overkant hier.

335
00:27:03,100 --> 00:27:05,644
Bent u zelf ook eten gaan
zoeken? In Kethel of zo?

336
00:27:06,320 --> 00:27:10,820
Nee, daar was ik nog te jong voor.
Ik mocht nooit mee. Mijn broer wel.

337
00:27:13,250 --> 00:27:18,222
Maar ja, die was
natuurlijk ouder dan ik.

338
00:27:18,222 --> 00:27:24,500
En ik had astma in die tijd, dus
zo gezond was ik natuurlijk niet.

339
00:27:24,500 --> 00:27:28,140
Wel heb ik meegeholpen aan
het slopen van het Sterrebos

340
00:27:28,140 --> 00:27:32,880
hier, want we hadden ook
geen kolen natuurlijk.

341
00:27:32,880 --> 00:27:38,220
In heel Schiedam was er geen boom
meer die overeind bleef staan.

342
00:27:39,210 --> 00:27:41,590
Hoe ging dat? Ging u naar
het Sterrebos met uw vader?

343
00:27:41,590 --> 00:27:42,870
Met mijn vader en mijn broer.

344
00:27:42,870 --> 00:27:49,360
En dan haalden jullie
een boom naar beneden?

345
00:27:49,360 --> 00:27:53,260
Dan haalden we een boom naar beneden.
Dat was natuurlijk hard werken.

346
00:27:53,260 --> 00:27:56,890
Dat ding moest naar
huis gesleept worden.

347
00:27:56,890 --> 00:28:02,531
Het voordeel was… Het ging in
november ging het sneeuwen en dat

348
00:28:02,532 --> 00:28:07,700
bleef de hele winter liggen, want
strooien dat gebeurde dus niet.

349
00:28:07,700 --> 00:28:13,170
Dus er ging een strop over zo’n
stam heen en dan sleepten we met z’n

350
00:28:13,170 --> 00:28:18,490
drieën over de sneeuw, als een
slee in feite, die boom naar huis.

351
00:28:18,490 --> 00:28:20,690
Waar maakte u de boom dan klaar?

352
00:28:20,690 --> 00:28:28,760
In de tuin, achter. Het was
daar zagen en hakken natuurlijk.

353
00:28:29,440 --> 00:28:32,350
In die achtertuin, konden
daarin groenten of zo worden…

354
00:28:32,350 --> 00:28:40,539
Nee hoor. Die tuinen
waren niet zo groot.

355
00:28:40,540 --> 00:28:44,770
Ook niet een klein stukje zeg
maar, voor eigen gebruik?

356
00:28:44,770 --> 00:28:45,660
Nee.

357
00:28:46,230 --> 00:28:59,030
U vertelde zojuist dat u
astma had. Hoe zwaar was dat?

358
00:28:59,030 --> 00:29:00,805
Nou, behoorlijk. Vandaar ook mijn
uitzending later, naar Zwitserland.

359
00:29:00,805 --> 00:29:01,860
Kreeg u aanvallen of
was u periodes ziek?

360
00:29:01,860 --> 00:29:04,899
Jawel. Ik was veel
ziek, inderdaad. Ja.

361
00:29:04,900 --> 00:29:09,250
En dan bleef u thuis van school.

362
00:29:09,250 --> 00:29:14,640
En dan bleef ik thuis van school. Maar ja, je
ging niet naar school, dus je bleef vanzelf thuis.

363
00:29:14,640 --> 00:29:23,700
Ik heb niet meer gehad dan drie jaar
basisschool, meer eigenlijk niet.

364
00:29:24,350 --> 00:29:31,970
In 1945 ging ik ineens je werd
dus geselecteerd ging ik naar

365
00:29:34,840 --> 00:29:40,878
de mulo en kwam ik ineens in
de tweede klas kwam ik terecht.

366
00:29:40,878 --> 00:29:43,772
Je werd geselecteerd: ‘die gaat naar de
eerste klas en die jongen is een klein

367
00:29:43,773 --> 00:29:48,120
beetje verder in zijn ontwikkeling, die
gaat naar de tweede klas.’ Vandaar dat ik

368
00:29:48,120 --> 00:29:53,050
van de derde klas van de lagere school
ineens naar de tweede klas van de mulo ging.

369
00:29:53,050 --> 00:29:56,020
U kreeg toch wel halve
dagen school in de oorlog?

370
00:29:56,430 --> 00:29:58,660
Ja, dat was ook maar… De Dr.

371
00:29:58,660 --> 00:30:04,030
De Visserschool was het eerste bezet, al
vrij snel na [het begin van] de oorlog.

372
00:30:04,030 --> 00:30:08,630
Dus wij zwierven van de ene
school naar de andere school.

373
00:30:08,630 --> 00:30:13,721
Op het Frans Halsplein hadden wij gewoon ´s
morgens twee uur les en dan ging je naar huis

374
00:30:14,000 --> 00:30:19,770
toe en ´s middags ging je naar de Leliestraat
in de Gorzen voor een uur bijvoorbeeld.

375
00:30:22,370 --> 00:30:29,050
En het laatste jaar was dat helemaal
afgelopen, want toen draaiden de

376
00:30:29,050 --> 00:30:35,210
scholen niet, want dat was een heel
strenge winter natuurlijk en die

377
00:30:35,830 --> 00:30:39,699
lokalen werden niet verwarmd, want er
was geen hout en er waren geen kolen.

378
00:30:44,170 --> 00:30:49,280
Dus die schoolopleiding die ik gehad
heb was van nul en generlei waarde.

379
00:30:49,280 --> 00:30:54,650
Dat moest ik later
inhalen, natuurlijk wel.

380
00:30:54,650 --> 00:31:01,090
Ik ben na de oorlog… Ik heb ook nog
een half jaar in Zwitserland gewerkt.

381
00:31:01,090 --> 00:31:03,369
Want ik ben in 1947 ben ik nog een
keer teruggegaan naar Zwitserland.

382
00:31:03,370 --> 00:31:07,110
Ik heb daar gewerkt bij
Schwulze in Winterthur.

383
00:31:07,110 --> 00:31:14,853
Laten wij even teruggaan naar de oorlog. U
vertelde over uw astma en dat u veel thuis was.

384
00:31:14,990 --> 00:31:17,590
Kreeg u medicijnen,
kwam de dokter langs?

385
00:31:17,590 --> 00:31:23,040
De dokter kwam langs, maar medicijnen…
nee, die kreeg ik dus niet.

386
00:31:24,910 --> 00:31:28,130
Wat adviseerde de dokter om te doen?

387
00:31:28,170 --> 00:31:35,440
Rusten, rusten en niet druk maken et cetera
en uitkijken dat ik niet verkouden werd.

388
00:31:35,440 --> 00:31:41,280
U was toen waarschijnlijk erg
bevattelijk voor ziektes.

389
00:31:41,280 --> 00:31:41,560
Ja.

390
00:31:41,560 --> 00:31:43,450
Bent u ziek geweest?

391
00:31:43,450 --> 00:31:44,620
Nee.

392
00:31:45,500 --> 00:31:46,380
Geen besmettelijke ziektes…

393
00:31:54,340 --> 00:31:54,980
Nee.

394
00:31:54,980 --> 00:31:56,320
Wij hebben het zojuist
over de hongerwinter gehad.

395
00:31:57,990 --> 00:32:05,640
Aan het einde van de hongerwinter kreeg
men Zweeds wittebrood en margarine.

396
00:32:05,640 --> 00:32:08,390
Kunt u zich dat nog herinneren?

397
00:32:08,390 --> 00:32:14,300
Jazeker. Dat was wittebrood met chocolade. En
die blikjes corned beef herinner ik mij ook nog.

398
00:32:15,740 --> 00:32:24,460
Nou ja, dat was een delicatesse. Maar ja, dat
begon ook met een halfje brood eigenlijk.

399
00:32:25,300 --> 00:32:32,444
Wij waren met z’n vijven en dan kregen we
per dag kregen we een brood bijvoorbeeld.

400
00:32:32,444 --> 00:32:37,440
Ik bedoel: dat moesten we met z‘n vijven
delen en iedereen barstte van de honger.

401
00:32:37,440 --> 00:32:40,190
Maar ja, het was een
delicatesse natuurlijk.

402
00:32:40,380 --> 00:32:44,460
Kunt u zich nog de
bevrijding herinneren?

403
00:32:44,460 --> 00:32:50,920
Ja, als de dag van gisteren natuurlijk,
en dat vond ik de leukste tijd… vind ik.

404
00:32:50,920 --> 00:32:58,184
Ik ben begonnen met te zeggen dat de hele oorlog
was voor mij dus eigenlijk een avontuur, want je

405
00:32:58,184 --> 00:32:59,353
mocht alles, ik hoefde
niet naar school en toen

406
00:32:59,353 --> 00:33:03,400
kwam de bevrijding en toen
was het elke avond feest.

407
00:33:03,400 --> 00:33:07,040
Ging u de feesten af in de stad?

408
00:33:07,040 --> 00:33:15,867
Nou niet in de stad, iedere straat had
zijn eigen vereniging, dus de ene keer was

409
00:33:15,868 --> 00:33:20,500
het in de Thomas Kempisstraat ik geef
maar een voorbeeld of de Veenlantstraat of

410
00:33:20,500 --> 00:33:25,570
de Brugmanstraat of de Fabristraat of de
Huijsmansstraat en die liep je allemaal af.

411
00:33:26,410 --> 00:33:30,620
Dus zo’n beetje in de buurt, in de
wijk. Wat deed u op die feesten?

412
00:33:30,620 --> 00:33:37,120
Spelletjes vaak, want er waren
vaak spelletjes voor de jeugd.

413
00:33:37,120 --> 00:33:40,560
Alleen, vanwege mijn astma kon
ik niet erg best mee natuurlijk.

414
00:33:40,560 --> 00:33:46,690
Dat waren hardloopwedstrijden vaak
en zaklopen en dergelijke spelletjes.

415
00:33:50,920 --> 00:33:54,810
Dus u hebt geen spelletje gewonnen…

416
00:33:54,810 --> 00:33:57,770
Nee, maar dat was ook
niet de opzet. Je had lol.

417
00:33:57,770 --> 00:34:00,320
Waren er ook sketches
of was er muziek?

418
00:34:00,320 --> 00:34:04,180
Muziek was er natuurlijk veel.
Sketches waren er eigenlijk niet zo.

419
00:34:04,180 --> 00:34:07,270
Waren de straten versierd?

420
00:34:07,270 --> 00:34:08,467
De straten versierd,
erebogen et cetera.

421
00:34:09,090 --> 00:34:20,550
Dat heeft een half jaar zeker geduurd
hoor, en toen liep het langzaam af.

422
00:34:20,550 --> 00:34:23,500
Elke straat had zijn eigen
club, zijn eigen vereniging,

423
00:34:23,500 --> 00:34:29,910
natuurlijk hè. Hoe verder je
kwam, hoe meer dat afliep.

424
00:34:30,810 --> 00:34:36,420
Op het laatst… nou ja, er zijn
nu nog oranjeverenigingen, maar

425
00:34:36,420 --> 00:34:43,390
die heb je ook alleen maar in
Kethel en voor de rest niks meer.

426
00:34:43,390 --> 00:34:46,750
Ging u verkleed naar die feesten?

427
00:34:46,850 --> 00:34:52,997
Dat gebeurde ook wel, ja. Een oude jurk
van mijn moeder herinner ik me nog.

428
00:34:53,240 --> 00:34:58,830
Uw vader en moeder, gingen
die ook naar de feesten?

429
00:34:58,830 --> 00:34:59,850
Nee.

430
00:35:01,410 --> 00:35:08,150
Ik vertelde net… Vanaf 1942
zijn mijn vader en moeder totaal

431
00:35:08,150 --> 00:35:13,350
dus omgedraaid en die feesten
waren allemaal uit den boze.

432
00:35:13,360 --> 00:35:17,990
Ja, maar ik neem aan dat zij wel
blij waren met de bevrijding.

433
00:35:18,310 --> 00:35:25,970
Ja, uiteraard wel. Ja ja, maar van die
feesten moesten zij allemaal niets van hebben.

434
00:35:27,190 --> 00:35:38,748
Nou ja, dat zie je met de zondag hè. In de
beginjaren was mijn vader socialistisch en

435
00:35:38,748 --> 00:35:44,440
toen zei hij ‘joh Cor, wij gaan naar Martinit
kijken vanmiddag’ Dat gebeurde op zondag…

436
00:35:44,440 --> 00:35:45,430
Waarnaar gingen jullie kijken?

437
00:35:45,430 --> 00:35:50,150
Naar Martinit, dat was een bekende
voetbalclub indertijd in Schiedam.

438
00:35:52,950 --> 00:35:56,760
Maar later was dat
natuurlijk helemaal afgelopen,

439
00:35:56,790 --> 00:36:00,080
want wij moesten twee keer
naar de kerk toe op zondag.

440
00:36:01,900 --> 00:36:11,040
Die diensten begonnen dus om
tien uur en tot twaalf uur.

441
00:36:12,270 --> 00:36:19,510
En dan om vier uur dan ging je weer en
dan was er een eredienst tot zes uur.

442
00:36:19,510 --> 00:36:28,706
Daarna gingen wij eten en dan gingen wij naar de
Groenelaan, want daar woonde mijn vaders vader.

443
00:36:28,706 --> 00:36:38,200
Die kwamen ’s avonds bij elkaar met een stelletje
vrienden dat waren ook van die zwarteriken

444
00:36:38,200 --> 00:36:42,910
eigenlijk en die gingen dan
een preekie zitten lezen

445
00:36:43,910 --> 00:36:46,150
en dan werd op een orgel
werd dan nog gezongen.

446
00:36:46,150 --> 00:36:50,116
Dan gingen wij ’s avonds
om negen uur naar huis.

447
00:36:50,116 --> 00:36:54,320
Dan ging je weer lopen natuurlijk,
een half uur lopen vanaf de

448
00:36:54,320 --> 00:36:59,610
Groenelaan naar de Brugmanstraat terug,
en zo brachten wij de zondag door.

449
00:36:59,610 --> 00:37:01,189
Fietsen, dat mocht niet.

450
00:37:01,190 --> 00:37:06,110
Dat moet voor u een
hele omslag zijn geweest.

451
00:37:06,110 --> 00:37:08,990
Dat is voor mij een hele
omslag geweest en die omslag

452
00:37:08,990 --> 00:37:13,220
is gekomen toen ik in
1945 naar Zwitserland ging.

453
00:37:13,220 --> 00:37:14,860
Ik doel op de omslag van…

454
00:37:20,640 --> 00:37:21,195
Oh ja, die omslag van ‘Cor,
ga mee, dan gaan wij naar

455
00:37:21,195 --> 00:37:24,560
Martinit kijken vanmiddag’
en toen kregen wij dat…

456
00:37:24,560 --> 00:37:26,220
Ineens mocht u naar de
kerk twee keer per dag.

457
00:37:26,220 --> 00:37:26,892
Ja.

458
00:37:26,893 --> 00:37:36,760
En ’s avonds naar een
preek. Hoe vond u dat?

459
00:37:36,760 --> 00:37:39,440
Nou, ik vond dat niet geweldig natuurlijk. Maar
ja, je had helemaal niets te vertellen natuurlijk.

460
00:37:39,440 --> 00:37:44,820
Was u daar stiekem een beetje boos
over of vond u het alleen maar jammer?

461
00:37:44,820 --> 00:37:52,730
Nou, ik was daar wel eens
kwaad over natuurlijk.

462
00:37:52,730 --> 00:38:00,940
Als wij ’s avonds gegeten hadden
of tussen de middag, dan werd ook

463
00:38:00,940 --> 00:38:06,320
nog uit de bijbel gelezen natuurlijk
en dat duurde ook een kwartier.

464
00:38:07,510 --> 00:38:09,140
Werd elke dag uit de bijbel gelezen?

465
00:38:09,140 --> 00:38:10,510
Elke dag, ja.

466
00:38:11,900 --> 00:38:18,420
Las altijd uw vader voor of…

467
00:38:18,980 --> 00:38:24,160
Dat was mijn vader en
dat was hardop bidden.

468
00:38:24,720 --> 00:38:34,010
Dat was van ‘Volzalige God, uit wie, door
wie en tot wie alle dingen zijn, Gij hebt

469
00:38:34,530 --> 00:38:39,029
ons weer gespaard…’ en dan kreeg je daar
een hele riedel natuurlijk daarachter.

470
00:38:39,460 --> 00:38:45,980
Ja, zo was dat.

471
00:38:45,980 --> 00:38:47,999
Hoe vonden uw broer en zus het?

472
00:38:48,000 --> 00:38:54,190
Mijn broer heeft het eerst afstand
genomen en mijn zusje later ook wel.

473
00:38:54,190 --> 00:39:00,970
Ik was er het eerste vanaf, omdat
ik ging in ‘45 naar Zwitserland.

474
00:39:00,970 --> 00:39:03,820
En daar kreeg ik natuurlijk
een totaal ander leven.

475
00:39:03,820 --> 00:39:10,180
U bent uitgezonden.
Bent u tevoren gekeurd?

476
00:39:10,180 --> 00:39:11,040
Ja.

477
00:39:11,850 --> 00:39:13,420
Waar was die keuring?

478
00:39:14,170 --> 00:39:22,690
Door Van Haaften en die kende ik al, want
dat was ook een schoolarts natuurlijk.

479
00:39:22,690 --> 00:39:30,590
Wat heeft zij gedaan tijdens die keuring?
Moest u bepaalde oefeningen doen…

480
00:39:30,700 --> 00:39:31,525
Nou ja, ik kreeg zo’n dingetje
op mijn borst, ze luisterde

481
00:39:31,770 --> 00:39:38,550
en ze maakte een rapport
en dat ging ergens naartoe.

482
00:39:43,010 --> 00:39:45,440
Waar naartoe interesseerde
mij helemaal niks natuurlijk.

483
00:39:45,440 --> 00:39:47,679
Moest u kniebuigingen
doen of springen?

484
00:39:47,680 --> 00:39:51,180
Dat zou mogelijk geweest kunnen
zijn ja, maar dat weet ik niet meer.

485
00:39:51,180 --> 00:39:53,990
U werd gemeten, uw lengte, en gewogen…

486
00:39:53,990 --> 00:39:59,270
Ja, je werd gewogen en je werd gekeken
of je geen ongedierte bij je had.

487
00:39:59,270 --> 00:40:01,230
Dat deed zij natuurlijk ook.

488
00:40:01,230 --> 00:40:05,230
En had u ongedierte?

489
00:40:05,230 --> 00:40:05,660
Nee, dat had ik niet.

490
00:40:05,660 --> 00:40:14,960
Toen kreeg ik ineens van de huisarts, die
bewuste dokter Groenewegen die waar ik

491
00:40:14,960 --> 00:40:22,920
die nota van gemaakt heb, een briefje dat
ik uitgezonden werd naar Zwitserland.

492
00:40:22,920 --> 00:40:27,220
Als je mij nu vraagt wie dat
gedaan heeft en via wie dat gegaan

493
00:40:27,220 --> 00:40:30,350
is… dat weet ik niet, dat
interesseerde me eigenlijk niet.

494
00:40:30,350 --> 00:40:36,620
Ik vond het een geweldig avontuur, als
een jongetje dat nooit verder was geweest

495
00:40:36,670 --> 00:40:41,310
dan Schiebroek, bij wijze van spreken,
dat ik ineens naar Zwitserland ging.

496
00:40:41,310 --> 00:40:45,751
En uw zus en broer,
zijn die ook uitgezonden?

497
00:40:49,110 --> 00:40:49,340
Nee.

498
00:40:49,340 --> 00:40:52,640
Hoe vonden uw ouders het dat u
naar Zwitserland werd uitgezonden?

499
00:40:52,640 --> 00:40:54,620
Mijn vader vond het geweldig.

500
00:40:54,620 --> 00:40:59,040
Ik hoor mijn vader nog zeggen:
‘Zo’n kans krijg je nooit

501
00:40:59,040 --> 00:41:03,550
meer’, maar mijn moeder die
vond het verschrikkelijk.

502
00:41:04,570 --> 00:41:04,960
Waarom?

503
00:41:05,410 --> 00:41:13,490
Ze kon moeilijk afscheid nemen van
me, zoals moeders vaak natuurlijk.

504
00:41:14,000 --> 00:41:15,620
Ik was ook nog vrij jong natuurlijk.

505
00:41:17,600 --> 00:41:22,560
Maar ja, ik was niet zo jong nog als de
kindertjes die in de oorlog naar Groningen gingen.

506
00:41:23,020 --> 00:41:28,600
Die waren vaak nog veel jonger dan
ik toen, die waren zeven of acht jaar.

507
00:41:29,830 --> 00:41:37,940
Dat klopt. Hoe was de reis?
Waar moest u verzamelen?

508
00:41:37,940 --> 00:41:42,300
Ik ben naar Utrecht gebracht, samen
met nog twee jongens uit Schiedam.

509
00:41:43,190 --> 00:41:46,109
Hebben uw ouders u naar
Utrecht gebracht of…

510
00:41:46,310 --> 00:41:54,070
Nee, dat werd gedaan via het Rode Kruis. Het Rode
Kruis begeleidde de kinderen uit de omgeving.

511
00:41:54,070 --> 00:41:56,200
Er was ook nog een jongen uit Vlaardingen
bij. Wij waren met z’n vieren.

512
00:41:56,200 --> 00:41:58,910
Waar moest u in Schiedam verzamelen?

513
00:41:58,910 --> 00:42:08,110
Wij werden verzameld op de Koemarkt,
dus op de Rotterdamsedijk eigenlijk.

514
00:42:08,420 --> 00:42:14,940
En vandaar zijn we
naar Utrecht gegaan.

515
00:42:14,940 --> 00:42:16,340
Vandaar bent op de tram gegaan…

516
00:42:17,130 --> 00:42:22,950
Op de tram en de trein, de trein
van station Rotterdam-Maas,

517
00:42:22,950 --> 00:42:30,255
want dat had natuurlijk een
verbinding met Utrecht.

518
00:42:30,255 --> 00:42:34,210
En daar kwamen ze uit het
hele land eigenlijk samen.

519
00:42:35,530 --> 00:42:39,500
Met een Schiedamse en een Vlaardingse
jongen ging u naar Utrecht en daar kwam…

520
00:42:39,500 --> 00:42:44,280
Ja, naar Utrecht met z’n ons viertjes
en daar kwamen wij in een sporthal.

521
00:42:44,280 --> 00:42:54,030
En hele trein zat vol, hoor,
jongens en meisjes bij elkaar.

522
00:42:54,710 --> 00:43:04,110
De trein ging ’s nachts rijden, dat herinner
ik me ook nog, tegen de avond ging die rijden.

523
00:43:04,110 --> 00:43:08,389
We zijn niet verder gekomen
dan Charleroi in België

524
00:43:08,390 --> 00:43:16,010
en daar hebben we geslapen
in een gymnastieklokaal.

525
00:43:16,010 --> 00:43:30,330
De dag daarna weer op de trein, naar Metz Metz
ligt in Frankrijk, tegen de Vogezen aan ongeveer.

526
00:43:30,330 --> 00:43:33,528
Daar hebben we ook weer
in een sporthal geslapen.

527
00:43:33,529 --> 00:43:39,250
Op de derde dag kwamen we aan in
Basel, ook in een sporthal, en

528
00:43:39,250 --> 00:43:47,380
daar werden de jongens en de
meisjes die werden daar gescheiden.

529
00:43:47,380 --> 00:43:53,182
De meisjes gingen… nou ja, ook naar
een of ander kamp waar, dat weet ik

530
00:43:53,182 --> 00:44:04,980
niet en met ongeveer dertig, vijfendertig,
jongens, gingen wij naar Gwatt.

531
00:44:04,980 --> 00:44:08,150
Bent u in Basel nog medisch gekeurd?

532
00:44:08,150 --> 00:44:15,470
Ja, daar werd je ontluisd.

533
00:44:15,470 --> 00:44:16,600
Hoe deden ze dat?

534
00:44:16,600 --> 00:44:17,060
Met poeder.

535
00:44:17,060 --> 00:44:17,570
Met DDT.

536
00:44:17,570 --> 00:44:18,570
Met DDT, ja.

537
00:44:19,240 --> 00:44:21,150
Hoe was het om daarmee
ontluisd te worden?

538
00:44:21,150 --> 00:44:24,125
Nou, ik heb daar eigenlijk weinig last van
gehad. Dat interesseerde mij eigenlijk niet.

539
00:44:24,125 --> 00:44:32,710
Daar had je eigenlijk niet eens erg in. Nou ja
goed, je werd ontluisd, daar deed je het maar mee.

540
00:44:32,710 --> 00:44:35,930
Hebt u nog vaccinaties gekregen?

541
00:44:35,930 --> 00:44:36,310
Nee.

542
00:44:36,310 --> 00:44:39,670
Hebben ze gekeken hoe het
met uw longen was gesteld?

543
00:44:39,670 --> 00:44:43,120
Dat hebben ze wel gedaan, maar
dat hebben ze niet in Basel

544
00:44:43,120 --> 00:44:49,100
gedaan, dat hebben ze in het
Jungerlager in Gwatt gedaan.

545
00:44:49,150 --> 00:44:53,550
Daar is een arts dus gekomen en die
heeft me verder dus gecontroleerd.

546
00:44:53,550 --> 00:45:00,420
Niet mij alleen natuurlijk, ook de andere
jongens, want dat waren allemaal astmapatiënten.

547
00:45:04,220 --> 00:45:20,180
Vandaar dat wij niet direct
naar pleegouders zijn gegaan,

548
00:45:20,180 --> 00:45:22,837
we moesten eerst een beetje
opknappen in dat kamp.

549
00:45:22,837 --> 00:45:23,829
Je had een astmatrein
en een tbc-trein.

550
00:45:24,330 --> 00:45:30,450
De mensen die tbc hadden mochten niet met de
astmakindertjes mee. Andersom natuurlijk ook niet.

551
00:45:30,450 --> 00:45:37,150
Welke leeftijd hadden
de kinderen in het kamp?

552
00:45:37,360 --> 00:45:53,980
De oudste was 18 jaar, ik meen dat ik daar nog
een fotootje van heb. Het was een fotootje van…

553
00:45:53,980 --> 00:46:00,690
Deze hebt u naar ons toegestuurd.
Zit hij daar niet bij?

554
00:46:00,690 --> 00:46:08,260
Ja, daar zit hij wel bij, bij de groepsfoto
waarschijnlijk. Kijk, dat was ons kamp.

555
00:46:08,260 --> 00:46:16,460
Deze knaap was de oudste.

556
00:46:16,460 --> 00:46:17,230
En de jongste?

557
00:46:17,230 --> 00:46:19,840
Dat was ik.

558
00:46:19,840 --> 00:46:20,439
U was de jongste!

559
00:46:20,440 --> 00:46:21,300
Ik was de jongste.

560
00:46:21,300 --> 00:46:27,090
U zat daar dus met allemaal oudere
jongens. Dat was natuurlijk wel leuk.

561
00:46:27,090 --> 00:46:31,110
Ja hoor.

562
00:46:31,110 --> 00:46:35,100
U bent in het kamp gekomen en daar
bent u door een arts nagekeken.

563
00:46:35,100 --> 00:46:35,940
Ja.

564
00:46:36,280 --> 00:46:39,750
Jullie zijn daar
enkele weken gebleven…

565
00:46:39,750 --> 00:46:43,229
Wij zijn daar drie weken gebleven.

566
00:46:43,230 --> 00:46:45,570
Wat deed u daar in dat kamp?

567
00:46:47,490 --> 00:46:57,680
Tochtjes maken naar Thun. Tochtjes maken naar
de bergen. Wij zaten dus in het Berner Oberland.

568
00:46:57,680 --> 00:47:06,670
Toen zei Elsa, die later mijn pleegmoeder geworden
is: ‘Cor, morgen gaan wij naar de Jungfrau’.

569
00:47:06,900 --> 00:47:15,520
Toen dacht ik, in mijn onschuld, dat wij naar
een gravin zouden gaan of zo iets dergelijks.

570
00:47:15,520 --> 00:47:28,011
Later bleek dat een berg te zijn. Wij keken vanuit
het kamp op de Jungfrau, de Mönch en de Eiger.

571
00:47:28,012 --> 00:47:35,660
Dat is dat rijtje bergen dat je ziet liggen
eigenlijk vanuit ons kamp vandaan. Nou, dat was leuk.

572
00:47:35,660 --> 00:47:45,070
Wij maakten tochtjes van daaruit,
naar Interlaken en naar Thun.

573
00:47:45,070 --> 00:47:47,562
Als u zo’n tochtje door de bergen
maakte, hoe lang moest u dan lopen?

574
00:47:47,563 --> 00:47:49,010
Ging u ’s morgens vroeg al weg?

575
00:47:49,010 --> 00:47:56,320
Dan ging je ’s morgens vroeg weg. Je moest
eerst een half uur lopen naar de trein toe.

576
00:47:57,320 --> 00:48:04,108
Het stationnetje was in Gwatt het viel onder
de gemeente Gwatt dus maar het kamp lag daar

577
00:48:04,109 --> 00:48:14,750
een heel eind buiten, dat lag aan de Thuner
See en dan gingen we met de trein verder.

578
00:48:15,600 --> 00:48:25,640
Nou, en dan kwam je in Interlaken
bijvoorbeeld en dan ga je de bergen in

579
00:48:25,640 --> 00:48:29,130
en dat was steeds lopen natuurlijk,
dus dat hield ik zeker niet lang vol.

580
00:48:29,130 --> 00:48:32,799
En die andere jongens?
Die hadden ook astma…

581
00:48:32,800 --> 00:48:33,089
Precies hetzelfde, ja ja.

582
00:48:33,089 --> 00:48:33,170
En dan?

583
00:48:33,170 --> 00:48:37,470
Maar ja, ze moesten die kinderen
de hele dag bezighouden natuurlijk.

584
00:48:37,470 --> 00:48:38,349
Dus het was een half uur of een
uur lopen en dan was het rusten.

585
00:48:38,350 --> 00:48:39,011
Ja.

586
00:48:39,011 --> 00:48:48,050
Hoeveel uur liepen
jullie dan op een dag?

587
00:48:48,050 --> 00:48:50,678
Nou, op z’n minst wel twee
of tweeëneenhalf uur, hoor.

588
00:48:50,678 --> 00:48:56,820
Je ging ernaar toe, maar
je moest ook weer terug.

589
00:48:56,820 --> 00:49:01,930
Het was niet zoals hier
natuurlijk, dat alles vlak

590
00:49:01,930 --> 00:49:05,220
is, het is daar behoorlijk
heuveltje op heuveltje af.

591
00:49:05,220 --> 00:49:13,520
Als jullie geen tripje hadden,
wat was dan de dagindeling?

592
00:49:13,520 --> 00:49:14,710
Spelletjes.

593
00:49:15,470 --> 00:49:18,890
Hoe was de dagindeling? Als u
opstond, wat gebeurde er dan het eerst?

594
00:49:19,670 --> 00:49:20,660
Wij begonnen met ontbijt natuurlijk.

595
00:49:20,660 --> 00:49:23,170
Of begonnen jullie eerst met wassen?

596
00:49:23,180 --> 00:49:30,530
Nou… er was zelfs nog niet eens een douche, daar.
Je kon je wel wassen, maar gewoon onder een kraan.

597
00:49:30,830 --> 00:49:38,930
Daarna ging je ontbijten en Frère
Leuenberger, dat was de dominee, die

598
00:49:38,930 --> 00:49:48,660
begon met een gebed, heel kort
overigens, hoor, als we gingen eten.

599
00:49:48,660 --> 00:49:50,010
Dan was het ‘Kom Herr Jesu, sei
unser Gast und segene uns und

600
00:49:50,010 --> 00:49:55,650
unsere dat was zijn gebed, dat
ligt mij nog zo duidelijk bij.

601
00:49:55,710 --> 00:50:02,190
En als we klaar waren met eten, ook weer
een klein dankgebed: ‘Danke den Herrn,

602
00:50:02,190 --> 00:50:08,910
den er ist freundlich und seiner Güte
wäre ewentlich’. Dat was dan het slotgebed.

603
00:50:08,910 --> 00:50:16,290
Hoe ik dat nog steeds onthouden heb, dat
snap ik nog niet, maar het me nog net zo bij.

604
00:50:21,930 --> 00:50:27,949
En overdag deden we spelletjes, een
beetje zingen et cetera et cetera.

605
00:50:27,950 --> 00:50:31,070
Gingen jullie ook de vlag hijsen?

606
00:50:31,780 --> 00:50:33,350
Elke morgen gingen we de vlag hijsen.

607
00:50:33,350 --> 00:50:39,740
Werd er dan bij gezongen?

608
00:50:39,740 --> 00:50:40,850
Ja.

609
00:50:41,450 --> 00:50:48,410
Het begon met de Nederlandse vlag en
het Wilhelmus en daarna de Zwitserse

610
00:50:48,410 --> 00:50:52,880
vlag, dus wij moesten ook het Zwitserse
volkslied uit ons hoofd leren.

611
00:50:54,130 --> 00:50:59,320
Dat was nogal gemakkelijk,
want dat was ‘(Ruhrst du?) mein

612
00:50:59,320 --> 00:51:02,490
Vaterland…’, op dezelfde wijs
als het Engelse volkslied.

613
00:51:02,680 --> 00:51:10,140
Dus dat ging goed. Dat was elke
morgen het ritueel eigenlijk.

614
00:51:10,140 --> 00:51:14,083
Waren alleen die dertig
jongens in het kamp?

615
00:51:14,770 --> 00:51:15,060
Ja.

616
00:51:15,060 --> 00:51:19,270
Dat was het hele kamp,
met een paar leiders?

617
00:51:20,410 --> 00:51:21,230
Ja.

618
00:51:21,490 --> 00:51:33,610
En als u spelletjes deed, wat
voor spelletjes waren dat?

619
00:51:33,610 --> 00:51:34,380
Sjoelen, schaken, dammen, halma…

620
00:51:34,380 --> 00:51:35,220
Alleen maar bordspelen.

621
00:51:35,220 --> 00:51:44,780
Niet alleen maar bordspelen.

622
00:51:44,780 --> 00:51:45,330
Ging u ook buitenspelen?

623
00:51:45,330 --> 00:51:47,370
Buiten spelen, dat ging
praktisch niet, want er lag

624
00:51:47,370 --> 00:51:50,770
toen nog een berg sneeuw
en het was koud natuurlijk.

625
00:51:53,880 --> 00:51:55,220
Wanneer bent u daar naartoe gegaan?

626
00:51:56,040 --> 00:52:03,040
Op 15 november 1945.

627
00:52:03,040 --> 00:52:07,066
Hoe weet u zeker dat
dat op 15 november was?

628
00:52:08,810 --> 00:52:12,931
Omdat ik Sinterklaas heb ik
nog net daar gevierd en wij

629
00:52:12,932 --> 00:52:16,790
bleven dus drie weken zijn
we dus in Gwatt geweest.

630
00:52:18,070 --> 00:52:25,690
Na Sinterklaas ben ik met Elsa,
dat is dan mijn pleegmoeder, ben

631
00:52:25,690 --> 00:52:34,220
ik met haar naar huis gegaan,
dus heb ik kerstmis en oudjaar…

632
00:52:34,220 --> 00:52:34,950
Bij haar gevierd.

633
00:52:34,950 --> 00:52:41,140
Bij haar gevierd. En toen ben ik op 15
februari ben ik dus naar huis gekomen.

634
00:52:43,810 --> 00:52:58,640
Toen zag ik alle jongens weer die in het kamp
waren. Die zijn ook gelijk met mij teruggekomen.

635
00:52:58,640 --> 00:53:00,650
Hoe was Sinterklaas in het kamp?

636
00:53:00,650 --> 00:53:05,040
Leuk. Wij hadden natuurlijk in jaren
al geen Sinterklaas meer gevierd.

637
00:53:05,040 --> 00:53:09,120
In de oorlog viel er niets
te vieren eigenlijk.

638
00:53:09,120 --> 00:53:10,650
Nee? Deden jullie niets aan
Sinterklaas in de oorlog?

639
00:53:10,650 --> 00:53:11,660
Nee.

640
00:53:12,270 --> 00:53:20,630
Mijn vader en moeder waren
toen zwaar kerk, dus die deden

641
00:53:20,630 --> 00:53:25,030
sowieso niets aan Sinterklaas,
want dat was een heidens feest.

642
00:53:25,030 --> 00:53:28,150
Hebt u wel kerst gevierd in de oorlog?

643
00:53:29,670 --> 00:53:31,130
Kerstmis wel.

644
00:53:32,780 --> 00:53:43,540
Ik zat op de zondagsschool Kiveva, die is er nog,
in de Van Beverenstraat, daar ging ik wel naartoe.

645
00:53:43,540 --> 00:53:49,887
Ik heb zelfs nog een boekje liggen van
1943. Dat ligt ergens boven in de kast.

646
00:53:50,250 --> 00:53:57,780
Dat kreeg ik uitgereikt met
kerstmis 1943, dat kreeg ik

647
00:53:57,780 --> 00:54:02,370
van de zondagsschool, ondertekend
door juffrouw Plooij.

648
00:54:02,370 --> 00:54:08,400
Die woonde overigens ook
in de Veenlantstraat.

649
00:54:08,640 --> 00:54:20,210
Wat kunt u zich van de
kerst thuis herinneren?

650
00:54:23,100 --> 00:54:31,830
Nou ja… Wat ik me herinner van de kerst thuis,
dat we gingen naar het feest van de zondagsschool.

651
00:54:32,690 --> 00:54:38,120
Het was al vrij snel dat je niet
meer na acht uur buiten mocht.

652
00:54:39,550 --> 00:54:45,020
Dan vierden wij kerst
thuis met eventueel een

653
00:54:45,020 --> 00:54:49,420
sinaasappel die je meegekregen
had van de zondagsschool.

654
00:54:50,420 --> 00:54:56,642
Dan kreeg mijn vader een stukje en mijn moeder
kreeg een stukje… Zo werkte dat natuurlijk.

655
00:54:56,642 --> 00:55:05,440
En het enige spel dat wij thuis hadden was
een Monopolyspel, het is er nog overigens.

656
00:55:06,230 --> 00:55:14,953
Dan deden wij ’s avonds een spelletje
Monopoly. Bij een kaarsje vaak, natuurlijk.

657
00:55:14,954 --> 00:55:22,510
Vooral in het laatste oorlogsjaar, toen was er
helemaal niks natuurlijk. Om tien uur lag je op bed.

658
00:55:22,510 --> 00:55:35,760
Dat was een verschil met de kerst
die u bij uw pleegmoeder hebt gehad.

659
00:55:35,760 --> 00:55:38,520
Ja, dat was totaal
iets anders natuurlijk.

660
00:55:38,520 --> 00:55:44,220
Hoe was de kerst daar?

661
00:55:44,650 --> 00:55:54,840
Dat was een groot familiefeest. Daar kwamen ooms
en tantes, ze kwamen overal vandaan eigenlijk.

662
00:55:54,840 --> 00:55:57,030
Elsa woonde toen ook nog
bij haar moeder thuis.

663
00:56:00,000 --> 00:56:03,660
Dus u had meteen een tweede
pleegmoeder erbij, de moeder van Elsa.

664
00:56:03,660 --> 00:56:04,120
Ja.

665
00:56:04,120 --> 00:56:14,180
Er kwam daar allemaal familie…

666
00:56:16,430 --> 00:56:32,000
Dat is Elsa. Dat was een
heel knappe vrouw, hoor.

667
00:56:32,000 --> 00:56:41,300
De familie kwam naar haar ouders, zeg maar. Wat
werd er dan gedaan? Werd er gezamenlijk gegeten?

668
00:56:41,300 --> 00:56:42,590
Was het huis versierd?

669
00:56:42,590 --> 00:56:50,620
Nee, het huis was niet versierd. Ze hadden wel een
kerstboom. Maar ja, ze hadden zelf een dennenbos.

670
00:56:51,080 --> 00:56:58,160
Dus dan werd de mooiste boom er
uitgezocht en die ging de kamer in,

671
00:56:58,160 --> 00:57:08,810
gewoon met kaarsjes, want er was
nog geen elektrische verlichting.

672
00:57:08,810 --> 00:57:11,660
Werden in die kerstboom
kerstballen of slingers gehangen?

673
00:57:11,660 --> 00:57:14,550
Nee, alleen engelenhaar bijvoorbeeld.

674
00:57:17,650 --> 00:57:18,990
Werd er gezamenlijk gegeten?

675
00:57:18,990 --> 00:57:20,420
Ja, er werd gezamenlijk gegeten.

676
00:57:20,420 --> 00:57:26,313
Ik heb daar spaghetti leren eten
en dat vond ik helemaal niet lekker.

677
00:57:26,440 --> 00:57:33,480
Het was de ene dag spaghetti, de
andere dag was het weer spaghetti

678
00:57:33,750 --> 00:57:40,290
en de derde dag was het weer
spaghetti, en zo nu en dan aardappels.

679
00:57:42,300 --> 00:57:51,389
Het hoofdvoedsel, wat hier
aardappels is, was daar spaghetti.

680
00:57:51,389 --> 00:57:55,690
Dat ben je gauw zat hoor, als
je dat elke dag moet eten.

681
00:57:55,690 --> 00:58:01,040
Dus dat was niet zo’n succes.

682
00:58:01,040 --> 00:58:02,130
Nee.

683
00:58:06,950 --> 00:58:14,162
U bent met Elsa meegegaan. Was dat ook
de bedoeling of was haar moeder verrast?

684
00:58:13,860 --> 00:58:18,330
Nee, dat was de bedoeling.

685
00:58:18,330 --> 00:58:21,350
Zij zou iemand mee terugnemen...

686
00:58:21,350 --> 00:58:30,114
Ja, we gingen met de trein van Thun
naar Zürich en daarna naar Winterthur.

687
00:58:30,114 --> 00:58:37,020
Bij het station, Altikon
heette dat dat was ook zo’n

688
00:58:37,020 --> 00:58:44,680
dorp daar werd ik opgehaald
met een paard en wagen.

689
00:58:44,680 --> 00:58:48,870
Zo’n boeren open kar met
een paard ervoor, zo gingen

690
00:58:48,870 --> 00:58:50,058
wij naar Herten(?), zo heette
dat plaatsje bij Altikon.

691
00:58:50,058 --> 00:58:57,040
Het was hartstikke koud en wij gingen met
zo’n open wagen, gingen we naar Herten.

692
00:58:57,660 --> 00:59:09,110
En nou ja, in het begin had ik een beetje
heimwee zo was dat maar later ging het geweldig.

693
00:59:10,160 --> 00:59:13,570
Waarom vond u het zo
leuk in Zwitserland?

694
00:59:13,570 --> 00:59:20,360
Omdat je er alles mocht doen
wat je thuis niet kon doen.

695
00:59:20,360 --> 00:59:20,820
En dat was?

696
00:59:20,820 --> 00:59:25,690
Haar broer, Walther, was
van een Schutzenverein.

697
00:59:25,690 --> 00:59:34,590
Iedereen in Zwitserland, vooral op het
boerenland, heeft een geweer natuurlijk.

698
00:59:35,090 --> 00:59:45,030
Elke zondagmorgen mocht ik met hem mee en dan
gingen we schieten op een roos, ergens in het veld.

699
00:59:45,031 --> 00:59:46,900
Dat was geweldig, natuurlijk.

700
00:59:47,460 --> 00:59:54,300
En eens in de twee, drie weken
hadden ze een toernooi met

701
00:59:54,300 --> 00:59:57,800
omliggende dorpen en dan ging
ik ook altijd mee met Walther.

702
00:59:57,800 --> 01:00:11,419
Het was een boer, dus ik stond elke morgen om
een uur of zes op, want dan moesten we melken.

703
01:00:11,610 --> 01:00:24,630
Dat heb ik daar geleerd. Pruimen
gingen we verkopen, in Winterthur.

704
01:00:24,630 --> 01:00:28,826
Die hadden ze eigen oogst natuurlijk.

705
01:00:28,827 --> 01:00:37,121
Dat waren Schwetsche, zo heette
dat, en die verkochten we voor kilo.

706
01:00:37,121 --> 01:00:44,740
Dan stond ik daar beneden aan zo’n trap, ergens
in een huis in Winterthur, pruimen te verkopen.

707
01:00:47,640 --> 01:00:51,829
Dan bleef je een hele dag weg,
totdat de wagen leeg was en dan

708
01:00:51,829 --> 01:00:55,937
ging je weer naar huis toe, want
dan moest er weer gemolken worden.

709
01:00:55,938 --> 01:01:00,080
Alles ging nog met de hand.

710
01:01:00,080 --> 01:01:03,530
Stond u dan helemaal
alleen pruimen te verkopen?

711
01:01:03,530 --> 01:01:07,770
Nee, samen met Walther,
dat was de broer van Elsa.

712
01:01:07,770 --> 01:01:11,470
Hoe oud was Walther?

713
01:01:11,470 --> 01:01:29,870
Walther was een jaar of drie ouder dan Elsa.
Hij zal toen 28 of 29 jaar zijn geweest.

714
01:01:36,530 --> 01:01:37,560
En hij woonde nog thuis?

715
01:01:37,560 --> 01:01:38,290
Ja, hij woonde nog thuis.

716
01:01:38,290 --> 01:01:45,520
Toen u daar bij Elsa in huis woonde, hebt u
toen ook nog tripjes, uitstapjes, gemaakt?

717
01:01:45,520 --> 01:01:45,600
Jawel.

718
01:01:45,600 --> 01:01:47,490
Waar ging u dan naartoe?

719
01:01:53,340 --> 01:02:01,970
Het eerste wat ik daar deed, na twee
dagen… Alles ging met hout daar natuurlijk

720
01:02:02,890 --> 01:02:13,940
en Walther had een Holzschlägel dat was
zo’n grote houten hamer om hout te kloven.

721
01:02:13,940 --> 01:02:22,890
Die moest ik gaan halen
bij een smid in Altikon.

722
01:02:22,930 --> 01:02:39,460
Altikon en Herten lagen ongeveer 20 minuten
lopen uit elkaar. Ik sprak nog geen woord Duits.

723
01:02:39,460 --> 01:02:48,710
Walther zei: ‘Zeg maar tegen de smid: Ich sollte
den Holzschlägel holen’. Dat hele stuk vanaf

724
01:02:48,710 --> 01:02:59,930
Herten naar Altikon heb ik dat in mezelf staan
praten: ‘Ich sollte den Holzschlägel holen.

725
01:02:59,930 --> 01:03:06,150
Ich sollte den Holzschlägel holen’. Dat hele
end, want ik was bang dat ik het zou vergeten.

726
01:03:10,480 --> 01:03:11,710
Dat was het eerste.

727
01:03:13,820 --> 01:03:14,650
Is het gelukt?

728
01:03:14,650 --> 01:03:25,340
Ja. ’s Zondags ging ik altijd naar de
zondagsschool. Elsa was ook zondagsschool-juffrouw.

729
01:03:25,340 --> 01:03:33,100
Er waren twee meisjes, de één woonde in
Ober-Herten en de ander in Unter-Herten.

730
01:03:33,860 --> 01:03:40,480
Dat was Rosemarie Talman je vergeet
die namen niet en Liemeli Bürchli.

731
01:03:40,760 --> 01:03:48,410
Die kwamen mij op zondagmiddag halen
om haar de zondagsschool te gaan.

732
01:03:48,410 --> 01:03:54,790
Die meisjes waren werkelijk trots,
want zij gingen Cor halen en ik was

733
01:03:54,790 --> 01:04:04,720
een buitenlander, hè. Nou, en dan
liep je een half uur of 10 minuten naar

734
01:04:04,720 --> 01:04:09,840
de zondagsschool, een uur zondagsschool
en dan weer 20 minuten terug.

735
01:04:16,450 --> 01:04:24,390
U vertelde dat u op zondag naar de zondagsschool
ging. Ging u ook nog naar de kerk op zondag?

736
01:04:24,640 --> 01:04:24,910
Nee.

737
01:04:24,910 --> 01:04:26,800
Dat niet. Ging u door
de week naar de kerk?

738
01:04:26,800 --> 01:04:27,150
Nee.

739
01:04:27,150 --> 01:04:33,290
Ook niet. Waren er verschillen tussen de kerk waar
u in Zwitserland naartoe ging en de kerk thuis?

740
01:04:33,290 --> 01:04:43,280
Nou, dat was duidelijk heel anders. De kerk in
Zwitserland was een heel vrije gemeente eigenlijk.

741
01:04:43,280 --> 01:04:52,210
Je fietste, je kon alles doen op zondag. Dat
was het verschil met de kerk hier natuurlijk.

742
01:04:52,210 --> 01:04:53,180
Hier mocht eigenlijk niks.

743
01:04:53,180 --> 01:04:58,130
Bent u in Zwitserland
ook naar school geweest?

744
01:04:58,880 --> 01:04:59,760
Nee, helemaal niet.

745
01:04:59,760 --> 01:05:05,900
Bent u lid geweest van
verenigingen of iets dergelijks?

746
01:05:05,900 --> 01:05:08,140
Ook niet.

747
01:05:08,140 --> 01:05:13,540
U hebt gezegd dat u aan zingen deed. Dat
was op de zondagsschool waarschijnlijk…

748
01:05:13,540 --> 01:05:22,710
Dat was op de zondagsschool.

749
01:05:22,710 --> 01:05:25,680
Hoe was het nieuwjaar
vieren in Zwitserland?

750
01:05:26,400 --> 01:05:32,200
Het waren boerenmensen,
dus dat ging in alle rust.

751
01:05:32,200 --> 01:05:37,710
Er was een dienst ’s avonds, dat
was er dus wel, een oudejaarsdienst.

752
01:05:37,710 --> 01:05:48,020
Ik ben daar mee naartoe geweest. Dan kwam je
thuis en dan ging je naar bed toe eigenlijk.

753
01:05:48,300 --> 01:05:52,910
Het was niet zoals hier met
feesten, met knallen en weet ik veel.

754
01:05:52,910 --> 01:06:01,510
Alles ging heel rustig
en gemoedelijk daar.

755
01:06:01,510 --> 01:06:06,150
Wat voor contact had u met de andere
mensen die op de boerderij woonden?

756
01:06:07,230 --> 01:06:15,650
Met iedereen. Elsa had drie broers en ik kon
met alle drie de broers kon ik goed overweg.

757
01:06:15,650 --> 01:06:17,470
Waren die broers
allemaal ouder dan Elsa?

758
01:06:18,460 --> 01:06:30,090
Die waren allemaal ouder dan
Elsa. Elsa was de jongste dus.

759
01:06:30,090 --> 01:06:33,630
Ging u ook nog rusten ’s
middags op de boerderij?

760
01:06:33,630 --> 01:06:40,167
Jawel. Omdat je ’s morgens al vroeg op was
natuurlijk. Ik was om zes uur altijd al wakker.

761
01:06:40,168 --> 01:06:51,185
Dan ging ik mee de stallen in, melken,
en om negen uur ging je alweer eten.

762
01:06:51,220 --> 01:06:58,460
Dan ging de klok van het kerkje dat
ging luiden, ’s morgens om negen

763
01:06:58,460 --> 01:07:03,970
uur, en dan kwamen de mensen van
het land naar huis om te eten.

764
01:07:04,070 --> 01:07:08,280
noemden ze dat, negen-uur-eten.

765
01:07:09,430 --> 01:07:19,709
Dat duurde een half uurtje en dan
gingen de mensen weer aan het werk.

766
01:07:19,710 --> 01:07:20,530
Hoe laat ging u ’s middags rusten?

767
01:07:20,530 --> 01:07:22,941
Zo om een uur of één.

768
01:07:22,942 --> 01:07:27,340
Om één uur kwamen ze weer naar huis om
te eten en dan ging ik een poosje rusten.

769
01:07:27,340 --> 01:07:32,530
En dan gingen ze weer aan het werk

770
01:07:32,530 --> 01:07:38,680
En dan gingen ze weer aan het werk of ik
mocht met Elsa mee, dat gebeurde dus ook.

771
01:07:38,680 --> 01:07:43,270
Hebt u daar ook gewerkt, meegeholpen
zeg maar, op de boerderij?

772
01:07:43,270 --> 01:07:44,990
Ja, ik heb daar meegeholpen.

773
01:07:45,480 --> 01:07:49,210
Welke taken kreeg u allemaal?

774
01:07:50,140 --> 01:08:02,770
Nou ja, melken, de stal schoonmaken,
nieuw stro geven en nieuw hooi geven.

775
01:08:04,980 --> 01:08:07,360
Hadden ze daar paarden
en koeien en zo?

776
01:08:07,360 --> 01:08:13,700
Paarden, het was maar een kleine boer.

777
01:08:13,700 --> 01:08:20,030
Tegenwoordig heb je die kolossale bedrijven,
maar dat was toen nog niet zo natuurlijk.

778
01:08:20,030 --> 01:08:28,380
Ze hadden twee paarden een tractor hadden ze
nog niet eens toen en een stuk of twaalf koeien.

779
01:08:30,550 --> 01:08:33,660
En kippen, varkens en geiten?

780
01:08:33,660 --> 01:08:36,199
Kippen hadden ze zat, ze hadden
er wel een paar honderd denk ik.

781
01:08:36,200 --> 01:08:46,540
Varkens hadden ze ook en schapen ook.

782
01:08:49,480 --> 01:08:55,109
Er gebeurde dus van alles. Het was
eigenlijk een klein gemengd bedrijf.

783
01:08:55,110 --> 01:08:57,460
Hebt u nog geskied in Zwitserland?

784
01:08:57,460 --> 01:08:58,038
Nee.

785
01:08:58,039 --> 01:08:59,630
Geschaatst?

786
01:08:59,630 --> 01:09:01,530
Ook niet.

787
01:09:02,890 --> 01:09:04,150
Wel in de sneeuw gespeeld?

788
01:09:04,150 --> 01:09:07,970
Wel in de sneeuw, ja.

789
01:09:07,970 --> 01:09:10,830
Op de foto’s is ook te zien dat u naar
Bern bent geweest. Was dat met het kamp?

790
01:09:10,830 --> 01:09:15,320
We hebben een trip
naar Bern gemaakt, ja.

791
01:09:15,320 --> 01:09:17,030
Wat hebt u in Bern gedaan?

792
01:09:17,030 --> 01:09:34,800
We hebben de stad bezocht. Eén van de attracties
van Bern was de tijdklok. En de berenkuil…

793
01:09:35,050 --> 01:09:36,230
Wat is een tijdklok?

794
01:09:36,660 --> 01:09:44,060
Dat is een toren middenin de stad
die elk uur of elk kwartier de tijd

795
01:09:44,060 --> 01:09:54,800
aangeeft en dan komt er zo’n ridder
uit en die draait dan in de rondte.

796
01:09:54,800 --> 01:09:56,050
Zaten in de berenkuil echte beren?

797
01:09:56,050 --> 01:10:01,310
Daarin zaten echte beren. De beer staat
in het wapen van Bern natuurlijk, hè.

798
01:10:01,310 --> 01:10:06,456
Had u al eens eerder een echte beer
gezien of was dit voor het eerst?

799
01:10:07,380 --> 01:10:13,010
Jawel. Ik had wel eerder een beer
gezien. In de dierentuin natuurlijk.

800
01:10:14,100 --> 01:10:19,340
Dat was in Rotterdam, maar
dat was nog niet in Blijdorp.

801
01:10:19,420 --> 01:10:26,070
De dierentuin van Rotterdam was op
de Diergaardesingel, in de stad.

802
01:10:26,070 --> 01:10:40,300
U vertelde dat u Franse les
hebt gekregen in het kamp.

803
01:10:41,800 --> 01:10:42,020
Ja.

804
01:10:42,020 --> 01:10:44,336
Was dat het enige onderwijs
dat u kreeg in het kamp?

805
01:10:44,500 --> 01:10:53,084
Ja. Die tijd was niet zo lang natuurlijk. Wij
zijn maar drie weken zijn we daar geweest.

806
01:10:53,090 --> 01:10:54,320
U kreeg daar geen lezen, schrijven
of rekenen, dat soort dingen?

807
01:10:54,320 --> 01:10:54,820
Nee.

808
01:10:54,820 --> 01:11:00,340
U hebt eigenlijk niets aan
die Franse les gehad, want

809
01:11:00,340 --> 01:11:02,660
u ging naar het Duitstalige
gedeelte van Zwitserland.

810
01:11:02,660 --> 01:11:04,570
Ja, ik ging naar het
Duitstalige gedeelte.

811
01:11:05,020 --> 01:11:11,741
Daarna bent u naar het pleeggezin gegaan
en daar bent u een aantal maanden gebleven.

812
01:11:11,741 --> 01:11:12,149
Ongeveer drie maanden, geloof ik.

813
01:11:12,150 --> 01:11:13,755
Ja, drie maanden.

814
01:11:13,755 --> 01:11:19,420
En toen bent u weer naar huis
gegaan. Hoe ging de terugreis?

815
01:11:21,610 --> 01:11:28,640
Eigenlijk precies dezelfde route. Het duurde
ook een dag of drie voordat we weer thuis waren.

816
01:11:28,640 --> 01:11:32,570
U hebt ook weer in gymzalen,
sportzalen geslapen?

817
01:11:32,570 --> 01:11:33,770
Ja.

818
01:11:36,240 --> 01:11:42,248
Gingen mensen uit Zwitserland mee of
waren het Nederlandse begeleiders?

819
01:11:42,370 --> 01:11:42,790
Dat waren Nederlandse begeleiders.

820
01:11:42,790 --> 01:11:46,410
Dat waren Nederlandse begeleiders,
dus Elsa is niet meegegaan.

821
01:11:46,410 --> 01:11:49,009
U hebt afscheid genomen op het perron?

822
01:11:49,120 --> 01:11:49,400
Ja.

823
01:11:49,400 --> 01:12:00,740
Hoe was dat afscheid
nemen van uw pleegmoeder?

824
01:12:00,740 --> 01:12:01,099
Moeilijk, ja.

825
01:12:01,099 --> 01:12:01,734
Wilde u langer blijven?

826
01:12:01,734 --> 01:12:03,530
Ik wilde graag langer blijven.
Maar ja, dat ging niet natuurlijk.

827
01:12:03,530 --> 01:12:12,250
Hebt u tijdens uw verblijf
brieven naar huis geschreven?

828
01:12:12,250 --> 01:12:19,090
Jawel. De post deed er een week over voordat
er een brief kwam. Bellen kon je helemaal niet.

829
01:12:20,100 --> 01:12:28,240
Dat was toen nog niet zo
algemeen, zoals tegenwoordig.

830
01:12:28,240 --> 01:12:31,770
Vond u het aan de andere kant misschien fijn om
weer terug te gaan naar Nederland, naar Schiedam?

831
01:12:31,770 --> 01:12:35,390
Nee. Ik had graag willen blijven.

832
01:12:36,310 --> 01:12:43,700
Maar u bent toch gegaan, op de trein
gegaan. Kwam u toen weer in Utrecht aan?

833
01:12:43,700 --> 01:12:50,006
Wij zijn weer in Utrecht aangekomen en
daar werden we dus opgehaald weer door een

834
01:12:50,007 --> 01:12:54,280
bepaalde, een groep mensen, en die heeft
ons weer teruggebracht naar Schiedam.

835
01:12:54,280 --> 01:12:56,770
Waar zag u uw ouders weer?

836
01:12:56,770 --> 01:12:58,670
Op de Koemarkt weer.

837
01:12:58,670 --> 01:13:00,760
Hoe was dat weerzien?

838
01:13:02,760 --> 01:13:09,169
Nou ja, voor mijn moeder was het
geweldig dat ze me zag natuurlijk.

839
01:13:09,169 --> 01:13:15,869
En ik was zelf ook wel blij hoor, toen ik eenmaal
thuis was. Want ja, je had een hoop te vertellen.

840
01:13:15,870 --> 01:13:20,140
U was een lange tijd weggeweest.

841
01:13:20,140 --> 01:13:20,940
Ja.

842
01:13:20,940 --> 01:13:23,970
Hoe vond u het om uw
vader weer te zien?

843
01:13:23,970 --> 01:13:24,800
Prima.

844
01:13:24,800 --> 01:13:26,420
En uw broer en zus?

845
01:13:26,620 --> 01:13:33,830
Ook. Wij hebben nog steeds
een heel hechte familieband.

846
01:13:35,040 --> 01:13:39,740
U vertelde dat u later bent teruggegaan. U bent
al vrij snel weer teruggegaan naar Zwitserland.

847
01:13:39,740 --> 01:13:43,040
Het jaar daarop ben ik
alweer teruggegaan, ja.

848
01:13:43,040 --> 01:13:45,010
Bent u toen in uw eentje gegaan?

849
01:13:45,010 --> 01:13:45,634
Toen ben ik alleen gegaan, ja.

850
01:13:45,820 --> 01:13:47,530
Met de trein?

851
01:13:47,530 --> 01:13:56,420
Met de trein. Dat was ook
weer een belevenis natuurlijk.

852
01:13:57,470 --> 01:14:00,200
Zeer zeker. Bent u in
1946 of 1947 teruggegaan?

853
01:14:00,200 --> 01:14:02,237
Ik ben in 1947 weer teruggegaan.

854
01:14:02,237 --> 01:14:12,240
In februari 1946 ben ik teruggekomen en in
de zomer van 1947 ben ik weer teruggegaan.

855
01:14:12,240 --> 01:14:17,840
Toen bent u daar alleen
in de zomer geweest?

856
01:14:17,840 --> 01:14:19,430
Ja.

857
01:14:20,450 --> 01:14:23,090
Toen was u zestien en dan
zo’n reis in uw eentje

858
01:14:23,090 --> 01:14:23,360
Ja.

859
01:14:23,520 --> 01:14:37,500
Volgens mij heb ik u alles gevraagd wat ik u wilde
vragen. Is er iets wat u nog wilt vertellen?

860
01:14:37,500 --> 01:14:41,760
Nou, nee hoor. Ik hoop dat ik het een
beetje goed heb kunnen vertellen.

861
01:14:42,010 --> 01:14:49,440
Volgens mij hebt u het heel goed verteld.
Hartelijk dank voor dit interview.

862
01:14:49,440 --> 01:14:52,870
Graag gedaan.