1
00:00:03,240 --> 00:00:05,832
oké... Wilt u zich even voorstellen?

2
00:00:06,840 --> 00:00:15,483
ja mijn naam is Joop Alberts, ik ben
ehm, geboren in Leersum, in 1922,

3
00:00:15,483 --> 00:00:27,520
als ehm... Eerste kind en zoon van
mijn ouders die in 1920 getrouwd zijn.

4
00:00:28,060 --> 00:00:35,720
Er zijn later vier zusjes bijgekomen,
en daarmee was het gezin compleet.

5
00:00:37,310 --> 00:00:39,094
wat deed uw vader voor de
kost ehm, meneer Alberts?

6
00:00:39,350 --> 00:00:47,239
mijn vader is ehm, begonnen als ehm,
timmermansknecht, maar toen mijn vader en moeder

7
00:00:47,240 --> 00:00:57,310
getrouwd zijn, toen is vader eierhandelaar geworden
en ehm moeder dreef een comestibles winkel.

8
00:00:57,580 --> 00:01:03,140
Dus ehm, dat was toen al dat ze beiden
werkten, zoals wij dat dan ehm...

9
00:01:03,420 --> 00:01:06,180
...wat is dat voor soort winkel?

10
00:01:06,180 --> 00:01:12,960
dat is dus een kruidenierswinkel met
ehm, ja, ook wat luxere waren er werd

11
00:01:12,960 --> 00:01:19,357
bijvoorbeeld wijn verkocht, die mijn
vader zelf samenstelde tussen haakjes, en

12
00:01:19,358 --> 00:01:26,980
er werd ook gebak verkocht dat betrokken
werd van de banketbakker uit Dongeren.

13
00:01:26,980 --> 00:01:36,960
Maar zodoende was dat ehm, nou ja een tamelijk
veelzijdige winkel en gecombineerd hebben

14
00:01:36,960 --> 00:01:47,240
ze dat ehm, vijf jaar gedaan, want in 1927
zijn wij uit Leersum verhuisd naar Langbroek.

15
00:01:47,690 --> 00:01:57,660
Waarom, ehm mijn moeder was een Van Kooten
en ehm, opa van Kooten was begonnen als

16
00:01:57,660 --> 00:02:06,410
boerenknecht ehm, heeft zich opgewerkt zodat
hij een meelzaak kon beginnen in Langbroek.

17
00:02:06,410 --> 00:02:14,900
En ehm, later een filiaal zelfs gesticht
heeft in Leersum, maar toen opa van Kooten

18
00:02:14,900 --> 00:02:21,660
ermee ophield, toen wilde hij twee van
zijn kinderen want hij had er een heel stel

19
00:02:21,660 --> 00:02:28,730
twee van zijn kinderen in Langbroek in
de zaak zetten en twee anderen in Leersum.

20
00:02:29,200 --> 00:02:36,610
Ehm, die twee die hij in Langbroek bedacht
had dat was mijn moeder, maar daar was

21
00:02:36,610 --> 00:02:42,360
vader dan automatisch mee verbonden
natuurlijk, plus een broer van mijn moeder.

22
00:02:42,840 --> 00:02:47,050
En twee andere broers die zijn
dus in Leersum in de zaak gekomen.

23
00:02:47,080 --> 00:02:54,270
Maar daardoor zijn wij in 1927
verhuisd van Leersum naar Langbroek

24
00:02:54,270 --> 00:02:58,800
en heb ik mijn jeugd in hoofdzaak
in Langbroek doorgebracht.

25
00:02:58,800 --> 00:03:03,490
en was ehm, het gezin
Alberts kerkelijk meelevend?

26
00:03:03,710 --> 00:03:12,890
ja. Dat was een punt, ehm, mijn vader was
gereformeerd van afkomst, mijn moeder hervormd.

27
00:03:13,430 --> 00:03:19,000
Maar ehm, zoals u weet: twee geloven
op een kussen daar komt de duvel tussen.

28
00:03:19,000 --> 00:03:20,530
Dat wisten ze toen ook al.

29
00:03:20,530 --> 00:03:26,600
Dus daar moest een oplossing voor gevonden
worden en dat hebben ze heel praktisch

30
00:03:26,600 --> 00:03:32,146
opgelost, want vader en moeder zijn in de
hervormde kerk in Langbroek getrouwd en ze

31
00:03:32,146 --> 00:03:37,646
hebben van tevoren afgesproken dat, na het
huwelijk zou moeder gereformeerd worden.

32
00:03:37,647 --> 00:03:44,011
Dat is ook gebeurd, en zodoende ehm,
zijn wij ehm, in een gereformeerd

33
00:03:44,012 --> 00:03:49,510
gezin opgevoed trouwens de hele
familie Alberts was gereformeerd

34
00:03:49,510 --> 00:03:53,750
zeg maar, terwijl de familie Van
Kooten helemaal hervormd was, ja.

35
00:03:53,750 --> 00:04:02,030
en het gezin Alberts ehm, was dat ook een gezin
waar ARP gestemd werd? Anti-Revolutionaire Partij?

36
00:04:02,030 --> 00:04:03,560
ehm wat gestemd?

37
00:04:03,560 --> 00:04:05,150
ehm Anti-Revolutionaire Partij.

38
00:04:05,150 --> 00:04:10,080
o ja, sorry. Ehm, ja, ja.
Dat was ehm, zeker zo, ja.

39
00:04:10,080 --> 00:04:15,590
en u zei ehm, mijn ouders trouwden in 1920,
dat is ook het sterfjaar van Abraham Kuyper

40
00:04:15,590 --> 00:04:15,950
ja

41
00:04:15,950 --> 00:04:20,180
was Abraham Kuyper iemand, ja
was dat iemand in huize Alberts?

42
00:04:20,680 --> 00:04:23,680
nee, nee dat ehm, kan ik niet zeggen.

43
00:04:23,680 --> 00:04:28,950
Het was meer zo, dat de familie
Alberts, het gezin waaruit

44
00:04:28,950 --> 00:04:35,090
mijn vader kwam dus, ehm dat
was een ehm, een bakkersgezin.

45
00:04:35,090 --> 00:04:41,479
Opa Alberts was een klein
bakkertje, en ehm, daar

46
00:04:41,480 --> 00:04:45,480
is ehm vader dus ehm, in
dat gezin is grootgebracht.

47
00:04:45,480 --> 00:04:54,650
Ehm, zijn woonden in Leersum, maar ehm
kerkten in Amerongen omdat er in Leersum geen

48
00:04:54,650 --> 00:05:04,728
gereformeerde kerk was Ehm, de familie Alberts
was ehm, nogal bevindelijk georiënteerd als

49
00:05:04,729 --> 00:05:12,900
ik het zo mag uitdrukken, want in die tijd
speelde een belangrijke rol het gezelschapsleven.

50
00:05:13,990 --> 00:05:22,930
Niet dat de familie Alberts daar direct
bij betrokken was zelf, maar de sfeer die

51
00:05:22,930 --> 00:05:30,330
daarin leefde die kwam in de familie wel
enigszins terug, ehm met name in die zin

52
00:05:30,330 --> 00:05:38,370
dat er, daar toch met enige... Bijna met
enige jaloersheid soms naar werd gekeken

53
00:05:38,370 --> 00:05:45,540
hoe ehm, die bevindelijke mensen hun
geestelijke ervaringen konden vertellen.

54
00:05:45,640 --> 00:05:46,250
interessant.

55
00:05:46,250 --> 00:05:53,490
want je moest je weg kunnen vertellen,
hè, wilde je je moest bekeerd zijn hè,

56
00:05:53,490 --> 00:06:01,570
wilde je erbij horen, hè? En iets daarvan
ehm, is in de familie wel gebleven.

57
00:06:01,870 --> 00:06:10,290
Ehm, moet ik zeggen dat mijn vader twee
ongetrouwde broers en twee ongetrouwde zusters

58
00:06:10,290 --> 00:06:20,850
die bij elkaar in Leersum woonden, had, en
dat ehm die die vier ooms en tantes van mij

59
00:06:20,850 --> 00:06:30,700
dus, ook een belangrijke rol in ehm, ons leven
met name in ons jonge leven hebben gespeeld.

60
00:06:30,790 --> 00:06:36,030
Want ik kwam daar veel in huis,
toen wij in Langbroek woonden

61
00:06:36,030 --> 00:06:40,900
ging ik om de veertien dagen
een weekend daar naartoe.

62
00:06:41,040 --> 00:06:47,855
En ehm, dan ehm, ik was dan tante Anna's
jochie tante Anna dat was de oudste

63
00:06:47,855 --> 00:06:53,220
dochter en dan gingen we dus ehm, 's
zondags ook in Amerongen naar de kerk.

64
00:06:53,550 --> 00:06:59,610
Dat wil zeggen: dat was ongeveer drie kwartier
lopen want fietsen was er aanvankelijk niet bij.

65
00:06:59,610 --> 00:07:07,090
Dus dat was twee keer drie kwartier, en nog eens
een keer twee keer drie kwartier aanvankelijk.

66
00:07:07,090 --> 00:07:11,480
Later is dat enigszins veranderd.

67
00:07:12,020 --> 00:07:18,280
Toen wij in Langbroek woonden mochten wij als
kinderen wel fietsen, maar dan alleen naar de kerk.

68
00:07:18,280 --> 00:07:20,139
En verder niet, dat kwam niet voor...

69
00:07:20,140 --> 00:07:21,106
en dat was dus nog steeds
die kerk in Amerongen?

70
00:07:21,160 --> 00:07:25,410
maar dat was nu nog steeds de kerk in
Amerongen waar we het nu over hebben.

71
00:07:25,410 --> 00:07:32,010
En ehm, ja dat ehm, ja dat
s- ja dat speelde dus, ja.

72
00:07:32,370 --> 00:07:36,350
heeft u nog herinneringen aan de
predikant die ehm, in Amerongen stond?

73
00:07:36,870 --> 00:07:42,400
ja. Ehm, ik hoorde mijn ouders
praten over dominee Schok.

74
00:07:42,690 --> 00:07:48,690
Ehm, dat was kennelijk uit hun tijd
die heb ik niet meer meegemaakt.

75
00:07:48,690 --> 00:07:55,200
Ik heb daar wel meegemaakt
dominee De Jager, en in de

76
00:07:55,200 --> 00:08:00,720
oorlogstijd toen is daar
gekomen... Dominee Brinkman.

77
00:08:01,190 --> 00:08:09,730
Ehm Brinkman die heeft zich onder andere
beijverd om in de hongerwinter ehm, een vracht

78
00:08:09,730 --> 00:08:15,740
aardappelen uit het oosten te laten halen
zodat daar de Amerongers van konden genieten.

79
00:08:17,610 --> 00:08:21,170
Dat zijn dus de twee
die ik mij herinner, ja.

80
00:08:21,170 --> 00:08:25,070
en ehm, heeft u u woonde op een
gegeven moment in Langbroek

81
00:08:25,070 --> 00:08:25,220
ja

82
00:08:25,221 --> 00:08:31,637
dus in '27 ehm, die jaren '30 hè,
u bent, ja u bent geboren in 1922

83
00:08:31,637 --> 00:08:35,540
dus u bent ehm, wat nou laat ik
eerst vragen: wat voor school ging u?

84
00:08:35,540 --> 00:08:35,660
nou...

85
00:08:35,660 --> 00:08:37,280
een christelijk-nationale
school, wat wat voor school?

86
00:08:37,280 --> 00:08:38,080
ja.

87
00:08:38,080 --> 00:08:45,820
Ehm, in, wij gingen in september '27
dus naar Utrecht en in april '28 ben

88
00:08:45,820 --> 00:08:49,980
ik in Langbroek naar school gegaan,
dat was de school met den bijbel.

89
00:08:49,980 --> 00:08:50,710
Ja.

90
00:08:50,710 --> 00:09:02,840
En ehm, die school die heeft ook voor mij toch
wel een behoorlijke betekenis gekregen want, laat

91
00:09:02,840 --> 00:09:11,040
ik beginnen met te zeggen dat Langbroek in hoofdzaak
hervormd was, en voor de rest rooms-katholiek.

92
00:09:11,350 --> 00:09:17,250
Maar, zwaar hervormd. Heel zwaar
hervormd. Dat was het eerste.

93
00:09:17,250 --> 00:09:22,920
En de weerslag daarvan
die vond je op de school.

94
00:09:23,860 --> 00:09:29,120
Want, meester van Soest die hoofd van de
school was en in Driebergen woonde en op de

95
00:09:29,120 --> 00:09:36,380
fiets elke morgen met zijn donkere pak aan
en zijn zwarte gleufhoed op naar Langbroek

96
00:09:36,380 --> 00:09:47,190
toekwam was daar hoofd en die heeft ehm,
ja toch wel een stempel gedrukt op ehm,

97
00:09:47,190 --> 00:09:54,770
dat schoolleven en, zeker op kinderen die
daar een beetje ontvankelijk voor waren.

98
00:09:54,770 --> 00:09:57,260
ten positieve of ten
negatieve, hoe hoe...

99
00:09:57,260 --> 00:10:03,310
ehm, laat ik het zo zeggen: er was een
tweede onderwijzer dat was meester Bos.

100
00:10:03,990 --> 00:10:10,890
Die was gereformeerd maar, zeer
sterk bevindelijk gereformeerd.

101
00:10:10,890 --> 00:10:17,990
Ehm, hij trachtte nee trachtte zullen
we niet zeggen, hij trachtte niet,

102
00:10:17,990 --> 00:10:21,860
maar het kwam onder meer tot
uitdrukking: zodra hij over geestelijke

103
00:10:21,860 --> 00:10:27,020
dingen begon te spreken, dan kreeg
hij, kreeg hij een een dierbare stem.

104
00:10:27,170 --> 00:10:34,800
Hè? Dat was een ander terrein, hè.
Achteraf heb ik dat moeten constateren dat

105
00:10:34,800 --> 00:10:41,640
er toch wel een duidelijke splitsing
was, onbewust, tussen het wereldlijke

106
00:10:41,640 --> 00:10:45,589
terrein en het geestelijke terrein als
je over geestelijke dingen sprak, dat

107
00:10:45,590 --> 00:10:50,620
is toch iets anders dan wanneer je over
de dingen van alledag sprak hè? Ja.

108
00:10:52,510 --> 00:10:55,860
Ehm... Dat kwam dus ook tot
uitdrukking bijvoorbeeld

109
00:10:55,860 --> 00:11:00,470
in de vertellingen van
de bijbelse geschiedenis.

110
00:11:00,470 --> 00:11:04,570
En als ik een ding vertel wat ik
met meester van Soest heb meegemaakt

111
00:11:04,570 --> 00:11:10,940
dat was dus toen in de hoogste klas
ehm, wij hadden, een paar jongens

112
00:11:10,940 --> 00:11:15,460
hadden een keer wat uitgehaald in de
klas en toen moesten we nablijven.

113
00:11:16,170 --> 00:11:24,200
En nadat andere kinderen weg waren, ehm,
zei, haalde meester van Soest ons naar

114
00:11:24,200 --> 00:11:30,000
voren toe, daar werden een paar stoelen
neergezet en wij als kinderen moesten op

115
00:11:30,000 --> 00:11:35,170
de knieën voor die stoelen gaan liggen
want meester van Soest die ging met ons

116
00:11:35,170 --> 00:11:42,530
bidden om vergeving te vragen voor datgene
wat wij als kinderen hadden uitgespookt.

117
00:11:43,000 --> 00:11:46,780
Het was helemaal niets bijzonders, ik
weet niet eens meer wat het geweest is...

118
00:11:46,780 --> 00:11:47,380
kattenkwaad.

119
00:11:47,380 --> 00:11:55,340
kattenkwaad zeg maar, hè? Maar, en dat,
dat gebeuren dat ben ik nooit vergeten.

120
00:11:55,340 --> 00:11:57,159
wat voor indruk maakte dat op u?

121
00:11:59,610 --> 00:12:10,348
ehm... Ja dat, het gaf een bepaald stempel van
ehm, ja... Is het dat nou? Moet dat nou zo?

122
00:12:10,349 --> 00:12:13,030
Hè? Dat dat hoeft toch niet?

123
00:12:13,030 --> 00:12:15,680
het heeft iets beklemmends.

124
00:12:17,190 --> 00:12:17,670
ja, ja.

125
00:12:17,670 --> 00:12:24,250
Nou later van Bos gekomen natuurlijk,
gelukkig wel, hè? Maar ehm... Op de, laten

126
00:12:24,250 --> 00:12:29,170
we maar zeggen op de jonge kinderziel
maakte dat toch wel een behoorlijke indruk.

127
00:12:29,170 --> 00:12:29,760
begrijpelijk.

128
00:12:29,760 --> 00:12:31,700
ja, ja.

129
00:12:31,700 --> 00:12:34,830
maar ehm, dat was dus
de school met de bijbel?

130
00:12:34,830 --> 00:12:36,410
ja, ja.

131
00:12:36,410 --> 00:12:37,670
ehm, wanneer kwam u van school?

132
00:12:38,920 --> 00:12:44,076
ik ben ehm, 1933 van school
gegaan daar dus het was,

133
00:12:44,076 --> 00:12:47,270
ik heb vijf-en-een-half
jaar ongeveer meegemaakt.

134
00:12:47,270 --> 00:12:54,920
Want in september '33 ben ik toen naar
de christelijke MULO in Driebergen gegaan.

135
00:12:55,240 --> 00:13:01,650
Ehm, die MULO was in
die tijd driejarig.

136
00:13:01,680 --> 00:13:10,690
Ehm, voor die tijd was het vierjarig
maar de crisisjaren riepen om

137
00:13:10,690 --> 00:13:16,160
bezuinigingen en de MULO's die werden
dus teruggebracht tot drie jaar.

138
00:13:17,990 --> 00:13:21,886
Dus ik was in 1936 ehm, klaar en ja...
Wat ehm, toen zei mijn vader: “jochie,

139
00:13:21,887 --> 00:13:32,140
wat wil jij worden?” Nou dat wist het
jochie niet, hè? Want ik was elf jaar.

140
00:13:32,800 --> 00:13:40,940
Maar ehm, vader had in de familie, broer,
en een zwager, die bij het onderwijs waren.

141
00:13:40,940 --> 00:13:49,530
En vader was zakenman dus, die was
altijd druk. Zeg maar dag en nacht.

142
00:13:49,530 --> 00:13:54,910
Want, overdag dan zat hij op kantoor hij
werd daar nogal eens afgehaald dus dat

143
00:13:54,910 --> 00:13:58,760
moest 's avonds worden ingehaald, dus
's avonds zat hij ook vaak op kantoor.

144
00:13:58,760 --> 00:14:01,378
Dus eigenlijk had hij nooit tijd.

145
00:14:01,378 --> 00:14:07,360
Maar die schoolmeesters dat waren mensen, die
moesten van negen tot twaalf en van een tot drie

146
00:14:07,360 --> 00:14:12,230
werken en verders hadden ze niets te doen en dan
hadden ze bovendien ook nog zoveel weken vakantie.

147
00:14:12,640 --> 00:14:15,410
Dus dat was een ideaal
voor mijn vader.

148
00:14:15,620 --> 00:14:21,680
Dus, jochie: “wil jij geen schoolmeester
worden?” Nou ja dat vond het jochie wel goed.

149
00:14:22,270 --> 00:14:24,760
Dus toen zou ik naar
de kweekschool gaan.

150
00:14:24,760 --> 00:14:31,890
Maar, wat bleek, om toegelaten te
moeten worden- te kunnen worden tot de

151
00:14:31,890 --> 00:14:36,420
kweekschool in Utrecht hier op de
Maliebaan dat was toen de Rehobothschool.

152
00:14:36,420 --> 00:14:44,010
Moest je vijftien jaar zijn. En ik was
veertien. Dus het feest ging niet door.

153
00:14:44,460 --> 00:14:47,665
Toen heb ik een jaar MULO-B
gedaan en toen ben ik in

154
00:14:48,500 --> 00:14:52,540
'37 dus naar Utrecht en naar
de Maliebaanschool gegaan.

155
00:14:52,540 --> 00:14:59,060
Dat was het Paul Krügerhuis,
waar Krüger nadat die in-

156
00:14:59,060 --> 00:15:00,180
een Zuid-Afrikaan.

157
00:15:00,180 --> 00:15:09,290
...1901 door Prinses Wilhelmina uit
Zuid-Afrika was opgehaald, vertoefd heeft, ja.

158
00:15:10,630 --> 00:15:18,560
En... Het was met die kweekschool net
als met de MULO: vanwege de bezuiniging

159
00:15:18,700 --> 00:15:25,120
teruggebracht tot drie jaar, maar wel met
hetzelfde programma als van vier jaar.

160
00:15:25,350 --> 00:15:28,250
En dat betekende dus: aanpoten.

161
00:15:28,250 --> 00:15:29,280
stevig aanpoten ja.

162
00:15:29,280 --> 00:15:35,140
stevig aanpoten. Ik ging dus 's morgens om
zeven uur in Langbroek met de fiets naar Doorn.

163
00:15:35,140 --> 00:15:46,760
Van Doorn met de fiets met de tram naar Zeist. In
Zeist moest je overstappen op de Utrechtse tram.

164
00:15:46,860 --> 00:15:53,150
Dat was noodzakelijk omdat de Utrechtse tram
een andere spoorbreedte had dan de Zeister

165
00:15:53,150 --> 00:16:01,950
tram, en dan in Utrecht zorgen dat je voor
half negen op school was, want de schooltijden

166
00:16:01,950 --> 00:16:12,350
waren van half negen tot ehm... 's Middags
vijf uur, met een tussenpauze er natuurlijk in.

167
00:16:12,350 --> 00:16:21,730
En dan na vijf uur, dan ging ik in omgekeerde
richting weer naar huis terug, zodat het

168
00:16:21,730 --> 00:16:29,010
ehm, nou zeg maar half zeven was of zoiets
op zijn vroegst wanneer ik weer thuis was.

169
00:16:29,080 --> 00:16:35,060
Dan was er intussen een prakkie voor mij bewaard
want de rest van de familie die had al gegeten.

170
00:16:35,060 --> 00:16:39,630
Dus dan het prakkie opeten,
en dan je huiswerk maken.

171
00:16:40,280 --> 00:16:46,179
En huiswerk maken dat betekende toch
in die tijd wel, ik was een ehm, zeg

172
00:16:46,180 --> 00:16:51,410
maar een gemiddelde leerling, dat je er
toch wel een uur of drie mee bezig was.

173
00:16:51,410 --> 00:16:53,170
u had een vol bestaan toen.

174
00:16:53,170 --> 00:16:59,602
dus... 's Avonds naar bed en ehm, 's
morgens bijtijds weer op, enzovoorts.

175
00:17:00,360 --> 00:17:04,980
En 's zaterdags van
half negen tot een uur.

176
00:17:04,980 --> 00:17:09,940
Dus dan was je om drie uur thuis, dus dan
had je dat, de rest was dan nog vrij.

177
00:17:09,940 --> 00:17:18,520
dus u had eigenlijk als ik het zo zie
vanaf 1933 dan gaat u dus naar de...

178
00:17:18,520 --> 00:17:19,120
eerst naar Driebergen.

179
00:17:19,120 --> 00:17:21,970
precies eerst naar Driebergen en
daarna de kweekschool in Utrecht...

180
00:17:21,970 --> 00:17:22,170
A ja.

181
00:17:22,170 --> 00:17:26,769
...dus u heeft de hele jaren
'30 volop op school gezeten hè?

182
00:17:27,230 --> 00:17:27,600
ja.

183
00:17:27,600 --> 00:17:30,180
volop. Maar dan ook echt met een vol
bestaan, zoals u ook net uitgelegd heeft.

184
00:17:30,180 --> 00:17:30,970
ja, ja, ja.

185
00:17:30,970 --> 00:17:38,920
Het is zo geweest dat ehm, u kunt
het uitrekenen, ik ging in '37 naar

186
00:17:38,920 --> 00:17:47,020
Utrecht toe, en na drie jaar, dus in
1940, ehm, moesten wij examen doen.

187
00:17:47,640 --> 00:17:54,950
Dus wij hebben omstreeks die oorlogsdagen,
hebben wij examen gedaan. Schriftelijk.

188
00:17:54,950 --> 00:17:58,330
En in juni volgde dan
het mondelinge examen.

189
00:17:58,330 --> 00:17:58,960
dat heeft u ook nog gedaan.

190
00:17:58,940 --> 00:18:03,750
dat heb ik dus gedaan. En ik
ben dus onderwijzer geworden.

191
00:18:03,750 --> 00:18:06,023
voor we daarop terugkomen

192
00:18:05,020 --> 00:18:05,210
ja

193
00:18:05,210 --> 00:18:07,420
mag ik nog even met u
terug naar de jaren '30?

194
00:18:07,420 --> 00:18:07,620
ja

195
00:18:07,620 --> 00:18:11,120
ehm, die crisistijd u noemt
het ook een paar keer hè:

196
00:18:11,120 --> 00:18:15,200
bezuinigingen, tot twee keer
toe, vier jaar wordt drie jaar.

197
00:18:15,200 --> 00:18:15,600
ja

198
00:18:15,600 --> 00:18:17,770
zowel de MULO als de kweekschool.

199
00:18:17,770 --> 00:18:17,860
ja

200
00:18:17,860 --> 00:18:22,310
heeft u, of heeft het gezin Alberts,
veel van de crisis meegemaakt?

201
00:18:22,990 --> 00:18:23,810
ehm, wij niet.

202
00:18:23,810 --> 00:18:25,490
maar zag u het wel om u heen?

203
00:18:25,490 --> 00:18:28,790
ehm... Het was zo dat je
dat wel om je heen zag.

204
00:18:28,790 --> 00:18:34,230
Ehm, om maar een ding te
noemen, het stempelen van de

205
00:18:34,230 --> 00:18:39,140
arbeiders hè, lange rijen-
hadden we in Langbroek niet hoor.

206
00:18:39,200 --> 00:18:46,400
Maar dat beeld, dat heb ik dus wel bij mij
gehouden, van met name in grotere plaatsen,

207
00:18:46,400 --> 00:18:52,100
rijen mensen die in de rij stonden om een
nou ja, voor de steun zeg maar om iets

208
00:18:52,100 --> 00:19:00,080
ehm, te krijgen hè? Maar ehm, wij in ons
gezin hebben daar weinig last van gehad

209
00:19:00,080 --> 00:19:08,130
en dat kwam met name doordat de meelhandel
want dat was het dus wat mijn vader

210
00:19:08,130 --> 00:19:14,600
samen met mijn oom deed in die zaak daar
werd toch altijd nog redelijk verdiend.

211
00:19:15,470 --> 00:19:23,270
Ehm, mijn vader heeft dat ehm, eens een keer duidelijk
gemaakt aan mij op een heel plastische manier,

212
00:19:23,270 --> 00:19:29,980
want die tantes in Leersum waar ik het over gehad
heb die hadden een klein kruidenierswinkeltje.

213
00:19:31,210 --> 00:19:38,290
En, mijn vader zei toen een
keer tegen zei “wat tante Jans

214
00:19:38,290 --> 00:19:42,210
met centen moet verdienen, dat
verdienen wij met dubbeltjes.”

215
00:19:42,800 --> 00:19:43,930
nou helderder kan het niet.

216
00:19:44,340 --> 00:19:52,690
dat, dat was duidelijk, hè? Dus, niet dat wij
ooit in overvloed geleefd hebben want we zijn

217
00:19:52,690 --> 00:20:02,940
gelukkig ehm, zeg maar zuinig opgevoed, hè?
We hebben leren sparen, hè? Ehm... Wanneer we

218
00:20:03,140 --> 00:20:09,110
naar school toegingen in Langbroek op de lagere
school dan kregen we 's maandags morgens twee

219
00:20:09,110 --> 00:20:16,790
centen mee: een cent voor de zending en een
cent mocht je versnoepen, om maar iets te noemen.

220
00:20:16,790 --> 00:20:24,420
En ehm, wanneer er iets iets
bijzonders was, wanneer het 's

221
00:20:24,420 --> 00:20:30,520
zomers dus erg warm was, nou
dan kreeg je een glaasje ranja.

222
00:20:30,520 --> 00:20:36,560
Een heel enkele keer dan kwam de ijscoboer
langs, die kwam dan uit Wijk bij

223
00:20:36,560 --> 00:20:42,510
Duurstede met paard en wagen en zijn
ijscokar, en rinkelen natuurlijk wanneer die

224
00:20:42,510 --> 00:20:47,920
door het dorp kwam, en dan gingen wij
naar moeder en moeder stuurde ons door naar

225
00:20:47,920 --> 00:20:53,900
vader, en dan kon je voor twee centen
bijvoorbeeld een ijsje kopen, hè? Dat was...

226
00:20:53,900 --> 00:20:55,170
en dat was een delicatesse.

227
00:20:55,170 --> 00:20:57,640
en dat was dan een
ehm, een delicatesse.

228
00:20:57,640 --> 00:21:04,278
Dus ik wil maar zeggen: het had
bij ons ruimer gekund, maar

229
00:21:04,278 --> 00:21:09,040
gelukkig hebben mijn vader en
moeder dat niet gedaan, nee.

230
00:21:09,040 --> 00:21:14,980
Achteraf hebben wij als
kinderen weleens gezegd dat vader

231
00:21:14,980 --> 00:21:18,790
moeder misschien een beetje
té, krap heeft gehouden.

232
00:21:18,790 --> 00:21:21,880
Want moeder die kwam uit
een wat ruimer gezin.

233
00:21:21,880 --> 00:21:29,920
Die kwam uit dat Van Kooten gezin en dat waren
allemaal zakenmensen en die verdienden wel.

234
00:21:31,930 --> 00:21:36,660
Maar goed dat heeft nooit ehm, tot
conflicten geleid of iets dergelijks, nee.

235
00:21:36,660 --> 00:21:40,870
en weet u als je de jaren '30 denkt,
heeft u nog een herinnering aan

236
00:21:40,870 --> 00:21:44,680
wat ze weleens zeggen: de werkelijk
sterke man van Nederland, Colijn?

237
00:21:44,680 --> 00:21:48,640
Heeft u als jongen nog
herinneringen aan premier Colijn?

238
00:21:48,640 --> 00:21:51,770
ja. Ja, toch wel.

239
00:21:51,770 --> 00:21:59,241
Ehm, in die zin dat je Colijn weleens
voor de radio hebt gehoord, hè? Ehm, dat je

240
00:21:59,340 --> 00:22:05,350
erover las in De Standaard natuurlijk, hè?
Dat was dé krant zoals u weet, in die tijd.

241
00:22:05,350 --> 00:22:05,890
die las u ook in die tijd?

242
00:22:05,890 --> 00:22:08,360
ja die werd thuis gelezen, ja.

243
00:22:08,360 --> 00:22:14,380
Niet dat wij als kinderen die nou direct
lazen maar goed, je werd er toch mee

244
00:22:14,380 --> 00:22:21,660
geconfronteerd op een of andere manier,
en ehm, en daar werd ook over gepraat.

245
00:22:21,660 --> 00:22:31,150
Bovendien, kwam daarbij, dat ehm Colijn, die
heeft in Leersum op de Hoogstraat, gewoond.

246
00:22:32,180 --> 00:22:34,895
Halverwege tussen Doorn en
Leersum, is er een buiten de

247
00:22:37,130 --> 00:22:43,820
Hoogstraat en daar heeft
Colijn een aantal jaren gewoond.

248
00:22:44,280 --> 00:22:52,350
Dat heeft nog geleid tot een ehm, een punt
tussen de kerk van Amerongen en de kerk van Doorn.

249
00:22:52,400 --> 00:23:00,920
Want, ehm de gereformeerde kerken dus
ehm, de grens tussen het kerkelijk

250
00:23:00,920 --> 00:23:07,590
gebied van Amerongen en van Doorn liep
precies over die weg, van de Hoogstraat.

251
00:23:07,640 --> 00:23:16,200
Maar aangezien het buiten van
Colijn ehm, aan de oostkant van

252
00:23:16,200 --> 00:23:21,390
de weg lag, viel hij onder
Amerongen, en niet onder Doorn.

253
00:23:21,490 --> 00:23:27,760
En dat was met name voor die kerk
belangrijk niet alleen vanwege

254
00:23:27,760 --> 00:23:32,140
de naam van Colijn, maar
natuurlijk ook vanwege de centen.

255
00:23:34,520 --> 00:23:34,870
fantastisch.

256
00:23:34,870 --> 00:23:35,750
ja, ja.

257
00:23:35,750 --> 00:23:41,210
hé en nou noem ik Colijn, we zitten nu
even op het chapiter van de politiek.

258
00:23:41,260 --> 00:23:44,970
Ehm, herinnert u zich nog de
opkomst van de NSB, in de jaren '30?

259
00:23:44,970 --> 00:23:45,150
ja.

260
00:23:45,150 --> 00:23:46,590
ja herinnert u zich nog?

261
00:23:46,590 --> 00:23:48,260
ja herinner ik me heel goed.

262
00:23:48,260 --> 00:23:54,830
En wij werden ehm, er
hier in ehm... Utrecht mee

263
00:23:54,830 --> 00:24:00,452
geconfronteerd omdat de school
die was in de Maliebaan...

264
00:24:00,040 --> 00:24:01,520
en dat was het
hoofdkwartier van de NSB.

265
00:24:01,520 --> 00:24:05,830
en dat was het hoofdkwartier van de NSB.
We zaten ernaast bij wijze van spreken.

266
00:24:05,830 --> 00:24:09,470
dus u zag ook nog weleens
allerlei zwarthemden lopen...

267
00:24:09,470 --> 00:24:14,658
ja ja, ja. Maar wij hebben er nooit last
van gehad dat ehm, moet ik niet zeggen, nee.

268
00:24:16,790 --> 00:24:21,570
maar, en en bijvoorbeeld nazi-Duitsland,
drong dat door tot de jonge Joop Alberts?

269
00:24:21,710 --> 00:24:23,000
De jonge jongen die u was?

270
00:24:23,000 --> 00:24:28,510
Ik bedoel: u wordt 18 in 1940...
Nou ja... Had dat iets of spra-

271
00:24:28,510 --> 00:24:33,920
Hitler-Duitsland of, of... Drong dat
niet wezenlijk door tot een jongeman?

272
00:24:33,920 --> 00:24:42,800
ja, zeer zeker. Ehm, het is begonnen in 1940
toen de oorlog uitbrak. Dat was dus 10 mei 1940.

273
00:24:42,800 --> 00:24:45,030
waar was u toen?

274
00:24:45,450 --> 00:24:50,580
ehm... Op dat moment sliep
ik gewoon thuis in Langbroek.

275
00:24:51,170 --> 00:24:56,350
En ik herinner me heel goed dat
's morgens om vijf uur mijn moeder

276
00:24:57,270 --> 00:25:06,790
bij mijn bed stond, mij wakker
maakte, en zei “het is oorlog.” en dat

277
00:25:06,790 --> 00:25:13,280
was voor Nederland en ook voor ons
jongeren natuurlijk, iets nieuws.

278
00:25:13,280 --> 00:25:17,442
Want mijn ouders waren wel
geconfronteerd geweest met de Eerste

279
00:25:17,442 --> 00:25:22,490
Wereldoorlog die ze hadden meegemaakt,
maar dat ging toch in hoofdzaak

280
00:25:22,490 --> 00:25:32,290
langs Nederland heen hè? Dat is ehm...
Moet even zwaaien naar de buurvrouw.

281
00:25:32,290 --> 00:25:39,050
Ehm, dat ging in hoofdzaak
langs ons heen omdat we in

282
00:25:39,050 --> 00:25:43,530
Nederland toen niet direct bij
de oorlog betrokken is geweest.

283
00:25:43,530 --> 00:25:47,320
Heeft wel invloed over de op de
maatschappij natuurlijk maar, verder niet.

284
00:25:47,320 --> 00:25:54,220
Maar nu was het echt oorlog in Nederland
en, de radio stond aan en je hoorde

285
00:25:54,220 --> 00:26:00,900
vliegtuigen en... Ja daardoor werd
je er direct mee geconfronteerd, ja.

286
00:26:01,090 --> 00:26:06,229
En dat was ja een een, een
wonderlijke ervaring natuurlijk hè.

287
00:26:06,230 --> 00:26:07,590
was het een schok voor u?

288
00:26:08,080 --> 00:26:14,506
ehm... Och als jongere, dan... Nee
dan kun je het niet zeggen dat het

289
00:26:14,506 --> 00:26:18,060
een schok was, je laat het toch
min of meer over je heengaan, hè?

290
00:26:18,060 --> 00:26:28,080
en hoe hoe hoe is die- ehm... In 1940 doet u
examen, in juli, en daarna bent u gaan werken?

291
00:26:28,080 --> 00:26:34,360
ehm het was toen zo, er was een
overvloed van onderwijzers.

292
00:26:34,420 --> 00:26:39,670
Dus je had in geen jaren een schijn
van kans dat je een baan kreeg.

293
00:26:39,670 --> 00:26:45,747
Ehm, dat was de tijd van de
kwekeling met akte, zoals dat heet.

294
00:26:45,747 --> 00:26:52,420
Dus, ik ging naar het hoofd van de school in
Doorn, ehm het hoofd van de christelijke school

295
00:26:52,420 --> 00:26:59,000
in Doorn, of ik daar alsjeblieft voor de klas
mocht staan, om alvast wat ervaring op te doen.

296
00:26:59,000 --> 00:27:03,780
En nu was daar een meester Smit en
meester Smit die had de derde en de

297
00:27:03,780 --> 00:27:10,040
vierde klas samen in een lokaal,
en toen werd ik daar geaccepteerd en

298
00:27:10,340 --> 00:27:14,410
meester Smit nam de ene klas voor
zijn rekening en ik de andere klas.

299
00:27:14,410 --> 00:27:19,450
Het enige verschil was dat meester
Smit ervoor werd betaald, en ik niet.

300
00:27:19,880 --> 00:27:20,590
o zo was het?

301
00:27:20,590 --> 00:27:26,117
zo was het. Je mocht blij zijn
als je... Bezig mocht zijn.

302
00:27:26,117 --> 00:27:31,110
Ik heb weleens een keertje een fooitje
gehad, laat ik het zo maar zeggen.

303
00:27:31,110 --> 00:27:39,940
En, na enige tijd en dat
was, was een uitkomst werd ik

304
00:27:39,940 --> 00:27:44,420
benoemd tot vakonderwijzer
voor lichamelijke opvoeding.

305
00:27:44,420 --> 00:27:49,510
Want, onder invloed van
de Duitsers werd dat vak

306
00:27:49,510 --> 00:27:53,809
verplicht voor de lagere
school in die oorlogsjaren.

307
00:27:53,810 --> 00:28:00,400
Maar om het te mogen geven, moet je de
zogenaamde akte J hebben, voor gymnastiek.

308
00:28:01,070 --> 00:28:03,135
En de oudere onderwijzers
hadden dat meestal niet.

309
00:28:03,270 --> 00:28:08,630
Maar ik als jongere had dat
dus wel, en dus mocht ik

310
00:28:08,630 --> 00:28:13,130
gymnastiek geven aan de diverse
klassen van de lagere school.

311
00:28:13,130 --> 00:28:17,970
En daar lag mijn verdienste want
toen kreeg ik 25 gulden in de maand.

312
00:28:18,930 --> 00:28:26,430
juist...dan moest je je in je handen knijpen
en in de oorlog, meneer Alberts, ehm die bent u

313
00:28:26,430 --> 00:28:33,530
zo doorge- ehm leraar, gymnastiekleraar, ehm, was
er nog sprake van in Langbroek of daaromtrent

314
00:28:33,530 --> 00:28:39,970
van verzet of collaboratie, of een van die twee,
ehm, heeft u daar weleens iets van gemerkt?

315
00:28:39,970 --> 00:28:43,090
ja daar heb ik veel van gemerkt.

316
00:28:43,090 --> 00:28:57,570
Ehm... Via Harry IJlo die op het gemeentehuis
werkte in Langbroek en die op zijn beurt

317
00:28:57,570 --> 00:29:06,810
weer andere contacten buiten Langbroek
had, ben ik geconfronteerd met het verzet.

318
00:29:06,810 --> 00:29:14,440
Ehm, in deze zin, aanvankelijk, dat het
ging om het onderbrengen van onderduikers.

319
00:29:15,170 --> 00:29:23,560
Er waren verschillende categorieën die
moesten onderduiken in die tijd, ehm, mensen

320
00:29:23,560 --> 00:29:38,290
die ehm, weigerden om de niet-Ariër
verklaring te ondertekenen bijvoorbeeld, hè?

321
00:29:38,290 --> 00:29:45,140
Ehm, later, mensen, militairen die in
de loop van de oorlog werden opgeroepen

322
00:29:45,140 --> 00:29:52,510
door de Duitsers en ehm, naar Duitsland
werden gevoerd, mensen die dat niet wilden.

323
00:29:53,510 --> 00:29:58,880
De jongelui, die werden opgeroepen om
in Duitsland te gaan werken en die dat

324
00:29:58,880 --> 00:30:06,250
weigerden, maar dan konden ze niet thuisblijven,
dus die moesten ergens onderduiken.

325
00:30:06,250 --> 00:30:10,980
Sommigen hadden familie maar
lang niet iedereen had dat.

326
00:30:10,980 --> 00:30:16,260
En daaruit is toen een organisatie
ontstaan, de zogenaamde

327
00:30:16,260 --> 00:30:21,600
LO, de Landelijke Organisatie
voor hulp aan onderduikers.

328
00:30:23,060 --> 00:30:32,170
Dat is ontstaan door, ehm, tante
Riek, zoals ze werd genoemd, uit

329
00:30:32,170 --> 00:30:39,270
de Achterhoek, uit Winterswijk,
en dominee, nou schiet me even...

330
00:30:39,270 --> 00:30:40,340
Frits Slomp.

331
00:30:40,340 --> 00:30:43,800
Frits Slomp, juist. Ik wou zeggen
de naam schiet me niet te binnen

332
00:30:43,800 --> 00:30:56,440
da's duidelijk en Frits Slomp, ja. Ehm... In,
Driebergen, ehm... Was een centraal punt daarvoor.

333
00:30:56,440 --> 00:31:02,810
Ehm, er waren uit plaatsen uit de omgeving
mensen die zich bezig hielden met het

334
00:31:02,810 --> 00:31:10,280
onderbrengen van onderduikers en in Langbroek
hielden Harry en ik ons daar dus mee bezig.

335
00:31:10,280 --> 00:31:15,090
Maar, van tijd tot tijd had je een
vergadering, zeg maar een soort

336
00:31:15,090 --> 00:31:20,230
streekvergadering, van de mensen die
zich daarmee bezig hielden in Driebergen.

337
00:31:20,800 --> 00:31:25,280
En dat was de onderduikersbeurs,
want daar werden onderduikers

338
00:31:25,280 --> 00:31:31,810
verhandeld, tussen aanhalingstekens,
dat ging zo: ik heb nog een bakker.

339
00:31:32,000 --> 00:31:37,770
Wie kan er een bakker onderbrengen?
Ja nee ik heb een slager.

340
00:31:37,770 --> 00:31:46,640
Weet iemand daar misschien een adres voor? Ik heb
nog een jodin. Wie kan er een jodin onderbrengen?

341
00:31:46,640 --> 00:31:49,028
Hè? Zo zo ging dat.

342
00:31:49,029 --> 00:31:55,990
En, ehm, zo moest ik, zo moesten wij dus in
Langbroek ook proberen mensen onder te brengen.

343
00:31:55,990 --> 00:31:57,870
dus u was daar
rechtstreeks bij betrokken?

344
00:31:57,870 --> 00:31:58,650
rechtstreeks ja.

345
00:31:58,650 --> 00:31:59,560
als jonge vent?

346
00:31:59,560 --> 00:32:10,140
ja. Nou ik was ehm... Nou ik begon te werken,
'42, '43 zeg maar, dus toen was ik 21 zo hè? Ja.

347
00:32:10,140 --> 00:32:14,680
en werd dat niet door uw ouders gevaarlijk
gevonden? Of wisten zij het niet?

348
00:32:14,680 --> 00:32:21,950
Ze wisten het wel. Mijn ouders wisten het
wel. Maar mijn ouders die vonden het goed.

349
00:32:22,420 --> 00:32:30,760
Het is zelfs anders geweest, ehm, wij
hebben een jodinnetje in huis genomen.

350
00:32:30,760 --> 00:32:39,710
En dat was in die tijd een gevaarlijke
onderneming want als het ontdekt

351
00:32:39,710 --> 00:32:46,290
werd, dan betekende dat wegvoering
en meestal concentratiekamp, ja.

352
00:32:46,290 --> 00:32:53,960
Dus het was eigenlijk levensgevaarlijk maar
mijn ouders hebben dat uit overtuiging gedaan:

353
00:32:55,250 --> 00:33:02,810
wij zijn verplicht om hier ons, wij heb- om
onze vaderlandse plicht te vervullen ook daarin.

354
00:33:02,810 --> 00:33:14,150
Niet alleen dat Joop met dat onderduikerswerk is bezig
geweest, met een paar zusjes die als koeriersters

355
00:33:14,150 --> 00:33:21,559
hebben gediend, wat ook nodig was, hè, maar ook:
wij nemen dat meisje in huis, dat toen ongeveer

356
00:33:21,559 --> 00:33:30,210
een jaar of 13 was, net zo oud als mijn jongste
zus, en die heeft de oorlog gelukkig overleefd.

357
00:33:30,230 --> 00:33:36,590
Aan het eind van de oorlog moest ze bij
ons weg, want toen werd erover gepraat,

358
00:33:36,630 --> 00:33:40,904
tijdens de oorlog is dat goed gegaan,
en toen is ze bij een oom en tante van

359
00:33:40,950 --> 00:33:45,460
mij in Amerongen terecht gekomen, maar
daar heeft zij de oorlog overleefd.

360
00:33:45,820 --> 00:33:51,570
Haar moeder, die ondergedoken was op
de Veluwe, is op het eind van de oorlog

361
00:33:51,570 --> 00:33:57,530
nog gepakt, en die heeft het niet
overleefd, maar zij is in een na de

362
00:33:57,570 --> 00:34:05,500
oorlog in een kindertehuis in Gouda
terecht gekomen en naar Israël gegaan.

363
00:34:05,580 --> 00:34:15,530
En ehm, daar getrouwd, heeft kinderen en kleinkinderen
gekregen. Haar man is vorig jaar overleden.

364
00:34:15,840 --> 00:34:22,490
Mijn vrouw en ik zijn twee keer in Israël
geweest de tweede keer speciaal bij dat

365
00:34:22,490 --> 00:34:33,090
stel en ehm, Lenie, zoals we haar noemden,
belt ons nu nog regelmatig op uit Israël

366
00:34:33,090 --> 00:34:38,470
want, met name sinds ze haar man verloren
is, heeft ze er gewoon behoefte aan om

367
00:34:38,470 --> 00:34:44,650
nog eens een keer contact met ons te
onderhouden Bovendien heeft Lenie ervoor

368
00:34:44,650 --> 00:34:53,910
gezorgd dat ehm, mijn ouders postuum zijn
onderscheiden met de Yad Vadshem medaille.

369
00:34:53,990 --> 00:35:03,070
En hun namen staan dus ook op de eremuur in
Jeruzalem en dat was voor ons aanleiding voor

370
00:35:03,070 --> 00:35:11,630
mijn vrouw en mij om naar Tel Aviv te gaan
waar ehm, Lenie dus woonde, om van daaruit ook

371
00:35:12,010 --> 00:35:19,590
ehm, Jeruzalem te kunnen bezoeken en ter plekke
die namen van je ouders dan te zien daar hè?

372
00:35:19,590 --> 00:35:20,730
heel bijzonder.

373
00:35:20,730 --> 00:35:21,120
heel bijzonder, ja.

374
00:35:21,120 --> 00:35:25,210
wij hebben, ik wil nog vragen
terug naar die overtuiging die

375
00:35:25,210 --> 00:35:29,710
u ook, ú, maar zeker ook uw
ouders in het verzet brachten.

376
00:35:29,810 --> 00:35:36,540
U zegt vaderlandse plicht. Was dat ook nog
een gereformeerde plicht voor u bijvoorbeeld?

377
00:35:36,540 --> 00:35:40,784
Wat was nou het wat maakte nou dat
de familie Alberts het verzet inging?

378
00:35:40,785 --> 00:35:45,060
U had ook kunnen zeggen: die oorlog laten
wij aan ons voorbij gaan zoveel mogelijk.

379
00:35:45,060 --> 00:35:45,720
ja, had gekund.

380
00:35:45,720 --> 00:35:47,970
maar wat, wat wat is dat nou?

381
00:35:47,970 --> 00:35:54,740
ehm... Dat ging als het
ware vanzelf, zonder dat je

382
00:35:54,740 --> 00:35:58,160
daar nou een punt van maakte,
laat ik het zo maar zeggen.

383
00:35:58,230 --> 00:36:07,860
En dat kwam met name doordat ehm... Een zwager
van mij, die ook daarbij betrokken was, die

384
00:36:07,860 --> 00:36:16,910
in de LO jarenlang een functie gehad heeft,
doordat mijn zwager op een bepaald moment die was

385
00:36:16,910 --> 00:36:23,921
dus in die dagen verloofd met mijn oudste zus
die op een bepaald moment bij ons kwam, bij mij

386
00:36:23,922 --> 00:36:30,310
ouders dus kwam van ehm: er moest een meisje
dat in Driebergen was ondergedoken daar weg.

387
00:36:30,310 --> 00:36:33,450
Die kon daar niet langer blijven,
had daar met een jodenster

388
00:36:33,450 --> 00:36:41,010
gelopen, maar ze moest daar weg en
daar werd een adres voor gezocht.

389
00:36:41,010 --> 00:36:43,840
Nou, zou ze misschien
hier kunnen zijn?

390
00:36:43,840 --> 00:36:44,790
en zo rol je erin.

391
00:36:44,790 --> 00:36:53,740
en zo is dat begonnen daar hè? En ehm, ja, ik
was dus al bezig met ehm, samen met Harry met

392
00:36:53,740 --> 00:36:59,250
andere onderduikers onder te brengen, maar
zodoende is zij in ons gezin terecht gekomen.

393
00:36:59,700 --> 00:37:07,860
En ehm, doordat ehm... Die contacten want
Harry en ik die kwamen dus regelmatig

394
00:37:07,860 --> 00:37:15,360
bij ons thuis, de meisjes werden er ook
bij betrokken want de koeriersters die

395
00:37:15,360 --> 00:37:19,110
moesten koeriersdiensten verrichten,
door ehm... Het zij illegale lectuur,

396
00:37:19,110 --> 00:37:25,190
hetzij wapens van het ene naar het andere
adres te brengen, of iets dergelijks.

397
00:37:25,540 --> 00:37:28,440
Dus, het hele gezin
was erbij betrokken.

398
00:37:29,400 --> 00:37:37,770
Wij zijn ehm, eind 1944 nog weer op een
andere manier ermee geconfronteerd, ehm, toen

399
00:37:38,090 --> 00:37:47,610
hebben de Duitsers op het platte dak van de
meelzaak een ehm, soort zendinstallatie gezet.

400
00:37:48,080 --> 00:37:51,080
En wij wisten dat dat
doorgegeven was aan Engeland.

401
00:37:51,080 --> 00:37:58,890
Dus je kon verwachten dat de zaak gebombardeerd
zou worden. Zo ging dat in die tijd.

402
00:37:58,890 --> 00:38:02,100
Dus wij, we moesten weg.

403
00:38:02,350 --> 00:38:06,967
Dus ons gezin is toen enkele
maanden in Leersum bij de

404
00:38:06,968 --> 00:38:12,390
betrokken familie van de ooms
en tantes in huis geweest.

405
00:38:12,390 --> 00:38:17,730
En mijn oom en tante die naast ons
woonden, de compagnon dus van vader zal ik

406
00:38:17,730 --> 00:38:24,750
maar zeggen, die hebben in een café in het
dorp Langbroek die maanden doorgebracht.

407
00:38:25,000 --> 00:38:33,670
Alleen, ja vader en mijn oudste zus die gingen
dan overdag wel ehm, Langbroek want je, voor

408
00:38:33,670 --> 00:38:42,730
zover de zaak nog een beetje liep, moest dat
gaande gehouden worden om ja, het werk dan te doen.

409
00:38:42,730 --> 00:38:47,920
Er is gelukkig niks gebeurd,
dus ehm, in het voorjaar

410
00:38:47,920 --> 00:38:53,200
van '45 zijn we weer
teruggegaan naar Langbroek, ja.

411
00:38:53,200 --> 00:38:56,290
nou is dat één deel van
ehm, van ons gesprek hè?

412
00:38:56,290 --> 00:38:56,770
ja.

413
00:38:56,770 --> 00:38:59,939
Namelijk: hoe bent u de oorlog
doorgegaan, ehm, in het verzet,

414
00:38:59,940 --> 00:39:01,982
in dit geval, in uw geval het
verzet, dus dat is de oorlog.

415
00:39:04,690 --> 00:39:05,620
U vertelde ook heel mooi over
die mei-herinneringen daarna nog

416
00:39:05,620 --> 00:39:05,783
ja

417
00:39:05,784 --> 00:39:15,603
Ehm, bij de LO betrokken. Hoe ehm, hoe was de
jonge Joop Alberts, kerkelijk georiënteerd toen?

418
00:39:15,604 --> 00:39:19,231
Ik bedoel dit: je had voor
de oorlog had je de ehm,

419
00:39:19,231 --> 00:39:23,793
aan de Vrije Universiteit
de bekende theologen H.H.

420
00:39:23,793 --> 00:39:27,033
Kuyper, Valentijn Hepp, K.

421
00:39:27,034 --> 00:39:32,500
Schilders schreef de reformatie vol nou ja ik vertel
u allemaal dingen die u veel beter weet dan ik.

422
00:39:32,500 --> 00:39:32,738
ja.

423
00:39:32,739 --> 00:39:37,874
was er toen, voor de ehm,
onderwijzer Joop Alberts

424
00:39:37,875 --> 00:39:42,479
in de oorlog, was er, waren
er leidslieden voor u?

425
00:39:42,479 --> 00:39:45,480
Spraken theologen u aan? Of
speelde het helemaal geen rol?

426
00:39:45,480 --> 00:39:59,150
ja, zeker wel. Ehm, in de eerste plaats ehm, heb
ik in 1941 ehm, belijdenis van mijn geloof gedaan.

427
00:40:00,500 --> 00:40:07,740
Ik was dus ehm, op catechisatie
geweest en naar de gewone orde

428
00:40:08,310 --> 00:40:14,030
ging je op achttien, negentienjarige
leeftijd belijdenis doen.

429
00:40:14,310 --> 00:40:24,350
Ehm, dat was niet alleen maar een kwestie van
gewoonte, maar ook een kwestie van meeleven.

430
00:40:24,500 --> 00:40:26,230
Zeker in mijn geval.

431
00:40:26,560 --> 00:40:33,130
Ik ben jaren lid geweest eerst van de knapenvereniging,
later de jongelingsvereniging, voorzitter

432
00:40:33,130 --> 00:40:41,450
geweest van de jongelingsvereniging, heb als
zodanig dus dat hele verenigingscircuit meegemaakt.

433
00:40:41,470 --> 00:40:49,240
Ik ben maar vrij weinig op
catechisatie geweest ehm, onder,

434
00:40:49,610 --> 00:40:53,220
ja ik zal maar zeggen onder
toelating van mijn ouders.

435
00:40:53,220 --> 00:40:56,650
Want dat was net in
die drukke schooltijd.

436
00:40:56,780 --> 00:41:02,130
Je was al zo druk, je had nauwelijks
tijd over, om ook nog elke week een

437
00:41:02,130 --> 00:41:08,370
keer een uur naar Doorn van Langbroek
naar Doorn naar catechisatie te gaan.

438
00:41:08,370 --> 00:41:12,090
Dus ik heb betrekkelijk
weinig catechisatie gehad.

439
00:41:12,090 --> 00:41:19,500
Maar, voldoende om na het onderzoek van de
kerkenraad zoals dat gebruikelijk was voordat

440
00:41:19,500 --> 00:41:28,090
je belijdenis ging doen, om toch in 1941
ehm, belijdenis van mijn geloof te doen.

441
00:41:28,090 --> 00:41:35,190
Nou had ik een oom, oom Jan, dat was een broer
van vader die onderwijzer was in Beekbergen.

442
00:41:35,190 --> 00:41:39,990
En die was kerkelijk zeer
geïnteresseerd, leefde ook

443
00:41:39,990 --> 00:41:43,000
heel sterk mee, was
geabonneerd op de reformatie.

444
00:41:43,000 --> 00:41:49,050
Ehm, kon als hij een preek had
gehoord die hele preek zo'n beetje

445
00:41:49,050 --> 00:41:54,730
navertellen, en was, nou ik zou
bijna zeggen: een soort Schilder-fan.

446
00:41:55,370 --> 00:41:57,210
Van K.S dan hè, ja.

447
00:41:57,210 --> 00:42:07,000
En aangezien oom en neef een goede relatie hadden
met elkaar, werd dat ook op mij wel overgebracht.

448
00:42:07,780 --> 00:42:16,360
Ik ehm, ik zou bijna zeggen: ik werd min
of meer geïnfecteerd. Niet heel bewust...

449
00:42:16,360 --> 00:42:18,339
nee maar dat gaat sluipenderwijs.

450
00:42:18,340 --> 00:42:22,710
niet in het kader van propaganda
maken of iets dergelijks

451
00:42:22,710 --> 00:42:25,520
zal ik maar zeggen, maar
min of meer automatisch.

452
00:42:25,520 --> 00:42:26,000
je wordt aangestoken.

453
00:42:26,000 --> 00:42:27,660
je wordt aangestoken, ja.

454
00:42:27,660 --> 00:42:32,455
En je ging ook, je ging
twee keer naar de kerk en je,

455
00:42:32,455 --> 00:42:36,410
je hebt ook weleens Schilder
horen preken, en je...

456
00:42:36,410 --> 00:42:37,910
dat had u? Dat had u? U heeft
Schilder weleens horen preken?

457
00:42:37,910 --> 00:42:39,890
ja ik heb Schilder horen preken.

458
00:42:39,890 --> 00:42:40,120
en hoe was dat?

459
00:42:40,120 --> 00:42:45,660
dat was, ja dat was moeilijk hè?
Want Schilder preekte niet makkelijk.

460
00:42:45,660 --> 00:42:48,110
Maar het was wel een
ervaring natuurlijk.

461
00:42:48,110 --> 00:42:51,838
Want die man van wie je veel gehoord had,
van wie je veel gelezen had, en nou maakte

462
00:42:51,839 --> 00:42:59,140
je hem ook nog een keertje levend mee, hè?
Dus, zodoende is bij mij interesse in het

463
00:42:59,140 --> 00:43:05,230
kerkelijk leven op die manier heel sterk
gegroeid, hè? Het is dus eigenlijk, ja via

464
00:43:05,230 --> 00:43:12,350
het verenigingsleven en het ehm, kerkelijk
meeleven want dat was er zowel in ons gezin

465
00:43:12,350 --> 00:43:20,630
als in de familie toch wel heel sterk,
ehm... Ben ik daar dus bij betrokken geworden.

466
00:43:20,980 --> 00:43:32,530
Ehm, wat betreft ehm, Schilder, dat was niet iets
wat mijn ouders en de verdere familie toesprak.

467
00:43:34,500 --> 00:43:44,940
Toen was intussen die kerkstrijd ehm, begonnen
hè? Je hebt in 1942 de bekende leeruitspraken

468
00:43:44,940 --> 00:43:55,540
gekregen van de generale synode, en toen is daar
gekomen ehm, het proces met professor Schilder

469
00:43:55,540 --> 00:44:09,060
die in 1943 dus eerst is geschorst ehm, als
predikant en als hoogleraar en enkele maanden later

470
00:44:09,060 --> 00:44:23,920
is afgezet als zodanig, en daaruit is toen in
1944 moet ik nu zeggen, ja, 11 augustus 1944...

471
00:44:23,920 --> 00:44:24,710
...de Akte van Vrijmaking

472
00:44:24,710 --> 00:44:29,870
de bekende vergadering in de Lutherse
kerk in Den Haag geweest, waar de Akte

473
00:44:29,870 --> 00:44:34,370
van Vrijmaking werd gepresenteerd en
door de eerste mensen is ondertekend.

474
00:44:34,370 --> 00:44:35,970
voor we daar even op doorgaan

475
00:44:35,970 --> 00:44:36,310
ja

476
00:44:36,310 --> 00:44:44,380
die, wat u net vertelt hè dat dat ehm,
'42, '43 hè, dus ehm... U somt het net mooi

477
00:44:44,380 --> 00:44:53,070
op: '42 die leeruitspraken, '43 schorsing...
U, als jonge vent, u maakte dat mee?

478
00:44:53,070 --> 00:44:53,470
ja.

479
00:44:53,470 --> 00:44:54,920
dat beleefde u ook bewust?

480
00:44:54,920 --> 00:45:00,120
Dat was niet iets wat laten we zeggen zich binnen
de kerkmuren afspeelde, dat drong echt tot u door?

481
00:45:00,120 --> 00:45:00,670
ja.

482
00:45:01,130 --> 00:45:10,730
Ik ehm, heb toen de generale synode van
Sneek later in Utrecht ging vergaderen,

483
00:45:10,730 --> 00:45:16,720
hier ehm, in de Oosterkerk op de hoek
van de Maliebaan en de Burgemeester

484
00:45:16,720 --> 00:45:23,120
de Reigerstraat, vlak bij de kweekschool
eigenlijk, ehm, toen de generale

485
00:45:23,120 --> 00:45:27,640
synode daar ging vergaderen heb ik
daar een paar zittingen van meegemaakt.

486
00:45:27,640 --> 00:45:28,580
oké.

487
00:45:28,580 --> 00:45:29,490
ja.

488
00:45:29,980 --> 00:45:38,170
Ehm, ik heb daar nog een heel mooie herinnering
aan behouden, ehm, de leeruitspraken die toen aan

489
00:45:38,170 --> 00:45:46,320
de orde waren en de, met name de toelichting
op de leeruitspraken die heel veel teweeg heeft

490
00:45:46,320 --> 00:45:56,430
gebracht in de kerken, werd in die dagen besproken
op de generale synode, en ehm, professor Greijdanus,

491
00:45:56,430 --> 00:46:06,210
de oude Greijdanus, heeft toen een brochure
geschreven: korte bespreking van het pre-advies.

492
00:46:07,230 --> 00:46:12,950
En dat was op een van die zittingen die ik
heb meegemaakt net aan de orde, was Greijdanus

493
00:46:12,950 --> 00:46:19,520
zelf aanwezig, en ik heb uit handen van Greijdanus
een exemplaar van die brochure gekregen.

494
00:46:19,620 --> 00:46:21,390
Dat heb ik altijd heel
bijzonder gevonden.

495
00:46:21,390 --> 00:46:22,500
ja heel bijzonder.

496
00:46:22,500 --> 00:46:22,710
ja ja, ja.

497
00:46:22,710 --> 00:46:23,900
heel bijzonder.

498
00:46:23,900 --> 00:46:31,460
Dus u leefde al ehm, in die jaren '40, dus
tot '44, al volop mee, met dat hele gebeuren.

499
00:46:31,460 --> 00:46:32,470
ja.

500
00:46:37,990 --> 00:46:42,130
Het is zo geweest, ehm... Even
terugkerend naar mijn onderwijzerschap,

501
00:46:42,130 --> 00:46:52,620
ehm, ik ben... Huisonderwijs
gaan geven in de oorlogsjaren.

502
00:46:52,620 --> 00:47:00,260
Waarom? Om wat bij te verdienen want wat je
daar op school kreeg, dat stelde weinig voor.

503
00:47:00,260 --> 00:47:03,590
die 25 gulden voor gymnastiekonderwijs
dat was toen te weinig, ja.

504
00:47:03,590 --> 00:47:04,490
ja.

505
00:47:04,490 --> 00:47:11,990
Er was in Doorn bij een tante van mij
een gezin onder- nou ondergedoken

506
00:47:11,990 --> 00:47:14,650
moet ik niet zeggen, die mensen
waren uit Den Helder gekomen.

507
00:47:16,930 --> 00:47:21,740
Mensen van de kustplaatsen die moesten daar
weg van de Duitsers op een bepaald moment.

508
00:47:21,740 --> 00:47:29,780
En toen is die familie, ehm bij mijn tante in
Doorn gekomen en die familie die had drie kinderen.

509
00:47:29,780 --> 00:47:36,880
En die drie kinderen, die moesten les krijgen.
En die hebben toen huisonderwijs gekregen.

510
00:47:36,880 --> 00:47:44,720
Ik hoorde dat via mijn tante, en ik
heb daar dus een aantal mensen een

511
00:47:44,720 --> 00:47:51,230
aantal maanden aan die kinderen op
de boerderij in Doorn lesgegeven.

512
00:47:52,490 --> 00:48:01,210
Later hoorde ik dat er een andere familie was,
die woonde op de Ruiterberg de Ruiterberg dat was

513
00:48:01,210 --> 00:48:12,220
een “buiten”, ehm... Tussen Doorn en Leersum, midden
in het bos, en daar woonde een familie Kramer.

514
00:48:13,800 --> 00:48:18,520
Dat was een, zeg maar een deftige familie,
die ook schitterend buiten woonden.

515
00:48:18,520 --> 00:48:22,760
Hadden drie dochtertjes, die
dochtertjes die mochten niet

516
00:48:22,760 --> 00:48:26,160
naar een gewone school, moesten
naar een kostschool toe.

517
00:48:26,210 --> 00:48:32,320
En die kostschool was in Driebergen, dus
de kinderen die werden naar de tramhalte

518
00:48:32,320 --> 00:48:34,790
gebracht 's morgens en gingen met de
tram naar Driebergen en 's middags weer

519
00:48:35,260 --> 00:48:43,380
terug, werden weer opgehaald en kwamen
weer bij dat “buiten” de Ruiterberg.

520
00:48:43,380 --> 00:48:47,530
Maar, ehm, in de loop van
de oorlogsjaren werden die

521
00:48:47,530 --> 00:48:50,430
voertuigen, onder andere de
tram, nog weleens beschoten.

522
00:48:50,430 --> 00:48:51,220
Vanuit de lucht.

523
00:48:51,220 --> 00:48:56,999
Dus, vader en moeder Kramer vonden het te
gevaarlijk worden voor de kinderen om met

524
00:48:57,000 --> 00:49:02,630
de tram naar Driebergen te gaan dus, die
kinderen moesten thuis maar les krijgen.

525
00:49:03,070 --> 00:49:08,710
Dat kwam ik te weten, en toen ben ik me
daar gaan presenteren als huisonderwijzer.

526
00:49:08,790 --> 00:49:09,730
duidelijk.

527
00:49:09,730 --> 00:49:13,660
en daar heb ik enkele maanden heb ik
die kinderen gewoon thuis daar les

528
00:49:13,660 --> 00:49:18,050
gegeven gewoon dagelijks, de gewone
schooltijden, fietsten we van Langbroek

529
00:49:18,050 --> 00:49:23,030
naar de Ruiterberg toe, tussen de
middag bleef ik daar open, over.

530
00:49:23,030 --> 00:49:26,320
Kreeg ik ook nog een warme
hap van de familie, want ze

531
00:49:26,320 --> 00:49:28,712
hadden een eigen boerderij
dus dat speelde allemaal mee.

532
00:49:29,740 --> 00:49:34,820
Ehm, er was een schitterende
tuin bij dus ik kon

533
00:49:34,820 --> 00:49:37,180
tussen de middag ook nog een
poosje in de tuin zitten.

534
00:49:37,180 --> 00:49:47,460
Dat was een oase in de oorlogswoestijn.
Volkomen rust, midden in het bos, temidden

535
00:49:47,460 --> 00:49:48,170
heel gezond

536
00:49:48,170 --> 00:49:53,070
van die krankzinnige oorlog. Ja. Dus dat
heb ik ook een aantal jaren, maanden gedaan.

537
00:49:54,740 --> 00:50:02,230
en en, u probeerde ook in die tijden, hè
dus dat lesgeven uw werk op school, op

538
00:50:02,230 --> 00:50:06,570
school zeg maar die combinatie van die
dingen probeerde die vrijmaking ook te volgen

539
00:50:06,570 --> 00:50:06,774
ja

540
00:50:06,774 --> 00:50:09,330
die strijd rond Schilder.

541
00:50:12,880 --> 00:50:13,930
ja. Inderdaad.

542
00:50:13,930 --> 00:50:18,980
Ehm, alleen dat was een beetje problematisch
in de oorlogstijd want de bladen waren verboden.

543
00:50:19,250 --> 00:50:24,530
De reformatie is verboden geweest hè,
dus Schilder kon niet meer schrijven.

544
00:50:24,530 --> 00:50:26,830
Dat is al ehm, vrij snel gegaan.

545
00:50:26,830 --> 00:50:34,030
Schilder die heeft in de meidagen van 1940 een
paar bekende artikelen geschreven hè, van...

546
00:50:34,030 --> 00:50:36,430
de schuilkelder uit,
en het uniform aan...

547
00:50:36,430 --> 00:50:41,460
de schuilkelder uit, het uniform
aan. U weet het hè, ja? Enzovoorts.

548
00:50:41,460 --> 00:50:41,700
ja.

549
00:50:42,460 --> 00:50:50,460
maar in Voorburg, was een
voorlichtingscomité, wat illegaal was

550
00:50:50,460 --> 00:50:55,135
natuurlijk, maar die mensen die
hebben een heleboel goed gedaan.

551
00:50:55,135 --> 00:51:04,950
Ehm dat was meneer Vechter, van Voorburg,
ehm, op ehm, ja... Krantenpapier zal

552
00:51:04,950 --> 00:51:14,920
ik maar zeggen, werden verslagen van
de generale synode weergegeven, want de

553
00:51:14,920 --> 00:51:21,260
journalist die toen op de generale
synode aanwezig was, was de bekende W.C.F.

554
00:51:21,260 --> 00:51:22,370
Scheps.

555
00:51:22,620 --> 00:51:24,220
de vader van de latere Niek Scheps.

556
00:51:24,220 --> 00:51:25,660
precies. Ja.

557
00:51:25,700 --> 00:51:31,030
En Scheps, die heeft altijd
die verslagen gemaakt en via

558
00:51:31,030 --> 00:51:36,920
Voorburg kon je je daar dan
op abonneren dus ik heb...

559
00:51:36,920 --> 00:51:38,150
dat deed u ook?

560
00:51:38,150 --> 00:51:40,040
dat weet ik dat deed ik ook.

561
00:51:40,040 --> 00:51:45,150
Ik heb nog een aantal van die dingen
liggen die ehm, waardoor je toch

562
00:51:45,450 --> 00:51:50,330
op de hoogte bleef van wat er
zich allemaal afspeelde enzovoorts.

563
00:51:50,500 --> 00:51:55,270
en dan komt 11 augustus 1944, Den Haag

564
00:51:55,270 --> 00:51:55,750
ja,

565
00:51:55,750 --> 00:52:02,359
de Akte van Vrijmaking. Drong dat snel
tot u door? Weet u daar nog iets van?

566
00:52:02,359 --> 00:52:03,469
Kunt u, weet u daar
nog een herinnering?

567
00:52:03,470 --> 00:52:08,440
ja. Ik moet eerst
iets anders vertellen.

568
00:52:08,440 --> 00:52:19,320
Ehm, door mijn betrokkenheid bij heel
dat kerkelijk leven, ehm, het horen van

569
00:52:19,320 --> 00:52:25,780
preken van niet alleen Klaas Schilder
maar een heleboel andere predikanten.

570
00:52:26,490 --> 00:52:34,770
Die ehm, ja, laat ik maar zeggen, in
vrijgemaakte zin, als ik het zo mag uitdrukken

571
00:52:34,770 --> 00:52:35,330
zeker

572
00:52:35,330 --> 00:52:42,160
preekten, hè? Was ik zodanig
daarbij betrokken geworden, dat

573
00:52:42,160 --> 00:52:46,669
langzamerhand in mij het verlangen
groeide om dominee te worden.

574
00:52:46,670 --> 00:52:53,720
Ehm, dat is inderdaad een
groeiproces natuurlijk,

575
00:52:53,720 --> 00:52:59,310
maar als je dat dan wil
worden, ja hoe moet dat dan?

576
00:52:59,310 --> 00:53:05,670
Toen ben ik naar dominee Veenhof gegaan,
die in die dagen predikant in Utrecht was.

577
00:53:05,670 --> 00:53:07,550
hoe kwam u bij Veenhof terecht?

578
00:53:08,200 --> 00:53:17,420
ehm, Veenhof is uit Doorn afkomstig.
In Doorn was, vader Veenhof was bakker.

579
00:53:18,010 --> 00:53:24,943
En Kees Veenhof was een van de zoons,
en Kees Veenhof die heeft eenzelfde

580
00:53:24,943 --> 00:53:26,790
gang gevolgd als ik want die is
aanvankelijk onderwijzer geweest, hè?

581
00:53:27,040 --> 00:53:27,540
onverstaanbaar.

582
00:53:27,540 --> 00:53:37,600
en later dominee geworden, ja? En Kees Veenhof
is ook wel bij ons in huis geweest als student.

583
00:53:38,440 --> 00:53:46,880
En, doordat vader en familieleden ehm, toch wel
bij kerkelijke aangelegenheden betrokken waren,

584
00:53:48,180 --> 00:53:56,640
werden dan door Kees Veenhof ehm, bestookt zou
ik bijna zeggen, want ik hoor mijn vader nog

585
00:53:56,640 --> 00:54:04,350
zeggen dat Veenhof een keertje bij ons op bezoek
was en hij zegt en Veenhof die wou die die

586
00:54:04,350 --> 00:54:10,380
vrijgemaakte overtuiging zal ik maar zeggen hè,
die wou hij er wel in branden, zoals hij ook

587
00:54:10,380 --> 00:54:19,250
preken kon Dus vader zegt “hij lag bijna op
zijn knieën voor me om mij maar in te drukken.”

588
00:54:19,250 --> 00:54:19,510
ja.

589
00:54:19,510 --> 00:54:25,500
ja. Dus zodoende zijn wij met
Veenhof geconfronteerd geworden.

590
00:54:25,730 --> 00:54:32,700
En toen Veenhof dus predikant in Utrecht
was, vanwege ook mede die relatie, ben

591
00:54:32,700 --> 00:54:41,540
ik toen naar hem toegegaan om daarover
te praten met hem van: hoe moet dat.

592
00:54:41,540 --> 00:54:42,900
weet u nog wanneer dat
ongeveer is, qua jaar?

593
00:54:42,900 --> 00:54:44,799
eh ja dat is in '43 geweest.

594
00:54:44,800 --> 00:54:48,270
'43. Dus dat is nog
voor de vrijmaking.

595
00:54:48,270 --> 00:54:52,290
A ja, ja, jaja. Ruim voor
de vrijmaking, jazeker.

596
00:54:52,290 --> 00:54:54,760
overigens vertelt u iets heel
interessants, meneer Alberts.

597
00:54:54,760 --> 00:55:00,300
U weet, er wordt altijd
gezegd dat ehm, K.

598
00:55:00,300 --> 00:55:05,790
Schilder, juist bij Veenhof,
ná augustus 1944 begon, bij de

599
00:55:05,790 --> 00:55:11,960
aarzelende Veenhof, nogal aandrong:
jij moet een keuze maken vriend.

600
00:55:12,520 --> 00:55:15,330
Terwijl u nu vertelt,
dat vind ik heel boeiend

601
00:55:15,330 --> 00:55:15,573
ja,

602
00:55:15,573 --> 00:55:22,869
u zegt “Veenhof kwam in huize Alberts, vol
vuur, zeggen: 'jullie moeten die richting in.'”

603
00:55:22,870 --> 00:55:23,580
ja.

604
00:55:23,580 --> 00:55:24,560
maar dat is u bekend?

605
00:55:24,560 --> 00:55:29,820
Dat wordt nu altijd gezegd,
dat Veenhof juist, ehm, na

606
00:55:29,820 --> 00:55:31,620
'44, periode '44 '45 (Alberts:
ja) juist wat aarzelend was

607
00:55:31,620 --> 00:55:31,706
ja

608
00:55:31,707 --> 00:55:33,790
dat hij het moeilijk vond
om een keuze te maken.

609
00:55:33,790 --> 00:55:34,530
ja.

610
00:55:34,660 --> 00:55:35,300
hoe verklaart u dat?

611
00:55:35,300 --> 00:55:44,080
ehm... Zal ik hierop ingaan of mag
ik even aansluiten bij mijn verhaal?

612
00:55:44,080 --> 00:55:45,290
u mag aansluiten bij
uw verhaal, uiteraard.

613
00:55:45,290 --> 00:55:45,470
ja.

614
00:55:45,470 --> 00:55:45,910
graag.

615
00:55:45,910 --> 00:55:46,410
ja.

616
00:55:46,410 --> 00:55:51,900
Toen ik bij Veenhof kwam, toen
ging dat over dominee worden, en

617
00:55:52,240 --> 00:55:56,634
toen kwam het punt van roeping ter
sprake: heb je daar roeping voor.

618
00:55:56,635 --> 00:56:01,350
Nou daar was Veenhof heel
nuchter in, die zei “roeping?

619
00:56:01,370 --> 00:56:06,540
Het is heel eenvoudig: heb je de
begeerte om dominee te worden?

620
00:56:07,080 --> 00:56:11,670
En die roeping, die komt
pas tot uitdrukking wanneer

621
00:56:11,670 --> 00:56:16,900
jij predikant bent en door
een gemeente geroepen wordt.”

622
00:56:17,670 --> 00:56:18,020
heel goed.

623
00:56:18,020 --> 00:56:26,789
dus daar moet je niks, bijzonders of iets
aan verbinden, zo ehm, werkt dat. Ja.

624
00:56:26,790 --> 00:56:31,380
Nou, daar hebben we dus toen over
doorgesproken, maar toen was het

625
00:56:31,380 --> 00:56:36,950
probleem bij zei ik had wel de
kweekschool, maar ik had geen gymnasium.

626
00:56:37,590 --> 00:56:44,610
En ehm, dat moest je hebben om toegelaten te
worden tot de theologische school in Kampen, ja?

627
00:56:45,000 --> 00:56:52,010
Dus, ehm, ik moest eerst
staatsexamen doen, om staatsexamen A,

628
00:56:52,010 --> 00:56:57,920
dat is dan vergelijkbaar met
gymnasium om die oude talen te leren.

629
00:56:58,660 --> 00:57:03,070
En nu had Veenhof daar een
goede tip voor, voor mij,

630
00:57:03,070 --> 00:57:07,000
want een van de mensen uit
zijn gemeente dat was drs.

631
00:57:07,000 --> 00:57:07,330
C.

632
00:57:07,330 --> 00:57:13,810
van Dijk, en dat was een classicus,
en die heeft bij de vrijmaking ook een

633
00:57:13,810 --> 00:57:19,580
vrij grote rol gespeeld, en Veenhof
heeft mij dus naar Van Dijk toegestuurd.

634
00:57:19,830 --> 00:57:23,740
En van Van Dijk heb ik
dus toen privéles gehad.

635
00:57:24,120 --> 00:57:31,400
En daarmee ben ik dus in 19-
ehm in najaar 1943 begonnen.

636
00:57:31,400 --> 00:57:41,820
Ehm, en ik heb daar een jaartje aan gewerkt
tot ehm, zeg maar najaar 1944, toen kreeg je

637
00:57:41,820 --> 00:57:48,220
in de oorlog de bekende septemberdagen met
de oorlogswinter en alles wat eraan vastzat.

638
00:57:48,350 --> 00:57:53,740
Bovendien zat ik toen tot over mijn
nek in het verzet, dus toen heeft

639
00:57:53,740 --> 00:57:59,300
die studie van zeg maar najaar '44
tot na de bevrijding stilgelegen.

640
00:58:00,120 --> 00:58:10,360
Na de bevrijding in '45 heb ik dat weer opgepakt,
toen heb ik in '46 staatsexamen gehaald, en

641
00:58:10,360 --> 00:58:17,523
ik ben in september '46 toen naar Kampen gegaan
en ik heb daar vier jaar in Kampen doorgebracht.

642
00:58:17,524 --> 00:58:23,831
Maar nou kom ik weer even terug op uw
ehm, op uw vraag. Herhaalt u het nog eens?

643
00:58:23,620 --> 00:58:30,520
de vraag was dus. Het is ehm, hè u zegt
heel boeiend: Veenhof komt in huize Alberts.

644
00:58:30,520 --> 00:58:31,070
o ja.

645
00:58:31,070 --> 00:58:34,500
en ehm, is ehm, toont zich in
huize Alberts gedreven (Alberts:

646
00:58:34,501 --> 00:58:38,100
ja, ja, ja) terwijl gezegd
wordt dat Schilder ehm, K.S.

647
00:58:38,100 --> 00:58:38,240
dus

648
00:58:38,240 --> 00:58:38,500
ja

649
00:58:38,500 --> 00:58:41,698
bij ehm. Veenhof aandrong

650
00:58:40,920 --> 00:58:41,160
ja

651
00:58:41,160 --> 00:58:42,400
maak een keuze.

652
00:58:42,400 --> 00:58:47,730
ja, nou, dat was zo, dat
ehm, Veenhof wilde, ja, zoals

653
00:58:47,730 --> 00:58:51,790
veel anderen, koste wat het
kost een breuk voorkomen.

654
00:58:52,760 --> 00:59:02,770
En om dat te voorkomen, ging de een verder
dan de ander, laat ik het zo maar zeggen.

655
00:59:02,770 --> 00:59:12,720
Veenhof ehm, heeft, ehm, tot het
laatst met zijn kerkenraad er

656
00:59:12,720 --> 00:59:17,280
alles aan gedaan om te voorkomen
dat het op een breuk uitliep.

657
00:59:17,280 --> 00:59:23,200
Dat heeft geleid tot de
zogenaamde Utrechtse Verklaring.

658
00:59:24,240 --> 00:59:29,698
De kerkenraad in Utrecht heeft met name
geïnspireerd ook door Veenhof toen een verklaring

659
00:59:30,030 --> 00:59:39,300
opgesteld, en dat naar de generale synode
gestuurd van: is dit voor de generale synode

660
00:59:39,300 --> 00:59:46,740
voordat er maatregelen worden genomen acceptabel,
zodat we elkaar daarin kunnen vinden?

661
00:59:48,220 --> 00:59:52,770
En nou kreeg je de, ik zou bijna
zeggen de synodale tactiek.

662
00:59:54,170 --> 00:59:58,900
Toen heeft de generale synode
heeft, die ge- die Utrechtse

663
00:59:58,900 --> 01:00:07,370
Verklaring aanvaard, mits je hem
zo las, en zo las, en zo las.

664
01:00:07,370 --> 01:00:15,060
Dus, mits je die Utrechtse
Verklaring interpreteerde volgens

665
01:00:15,060 --> 01:00:19,349
de eerder genomen synodale
besluiten, was het aanvaardbaar.

666
01:00:19,350 --> 01:00:25,560
Met andere woorden: het
was net aanvaardbaar.

667
01:00:28,240 --> 01:00:36,040
Op het laatste moment, voordat...
De verklaring op de generale

668
01:00:36,040 --> 01:00:42,230
synode behandeld werd, heeft
Veenhof ingezien: dit kan niet.

669
01:00:44,650 --> 01:00:50,720
En toen, heeft hij zijn
handtekening daaronder teruggenomen,

670
01:00:51,670 --> 01:00:58,410
en dat heeft toen ook geleid
tot zijn schorsing, ja.

671
01:00:58,410 --> 01:01:10,380
Maar... In die periode zal dan wel gespeeld hebben
dat K.S. druk heeft uitgeoefend, vermoed ik, ja.

672
01:01:10,380 --> 01:01:11,327
ja helder.

673
01:01:11,327 --> 01:01:11,990
ja, ja.

674
01:01:13,780 --> 01:01:15,210
nou is de naam Veenhof gevallen.

675
01:01:15,210 --> 01:01:19,920
U ging naar hem toe en hij had ook een
vergelijkbare achtergrond misschien.

676
01:01:19,970 --> 01:01:20,240
ja.

677
01:01:20,240 --> 01:01:23,240
ehm, kwekeling, later theologiestudie.

678
01:01:23,240 --> 01:01:28,512
Ehm, in hoeverre heeft die
figuur van Veenhof nog bij

679
01:01:28,513 --> 01:01:34,200
u een rol gespeeld bij uw
ehm... Vrijgemaakt worden?

680
01:01:34,200 --> 01:01:40,400
Speelde hij daar een rol in of speelde dat geen
wezenlijke rol? Was het een inspirerende man voor u?

681
01:01:40,400 --> 01:01:49,860
ehm... Was wel een inspirerende man maar niet
direct met het oog op de vrijmaking zelf.

682
01:01:50,300 --> 01:01:58,580
Het was in zoverre een inspirerende man, dat
als Veenhof preekte, ja dat was een gebeurtenis.

683
01:01:59,750 --> 01:02:04,362
Zelfs de Oosterkerk, waar de
generale synode dus vergaderd heeft,

684
01:02:04,362 --> 01:02:10,020
daar heeft Veenhof dus in zijn
Utrechtse periode vele malen gepreekt.

685
01:02:10,590 --> 01:02:16,629
En die Oosterkerk was een grote kast van
een kerk waar 13-, 1400 mensen in konden.

686
01:02:16,630 --> 01:02:23,530
En als Veenhof preekte, dan
zat die kerk óvervol, dan

687
01:02:23,530 --> 01:02:26,090
zaten de mensen tot op de
trap van de spreekstoel.

688
01:02:26,090 --> 01:02:27,580
dat zegt wel iets hè?

689
01:02:27,580 --> 01:02:36,616
zodanig, dat als Veenhof preekte, nou dan vlogen
de vonken er vanaf om het zo maar te zeggen.

690
01:02:36,617 --> 01:02:42,360
Die wist dat in de harten van de mensen
in te branden, de boodschap die hij namens

691
01:02:42,360 --> 01:02:47,360
de Here moest brengen, wist hij op die
manier over te brengen op de mensen, ja.

692
01:02:47,360 --> 01:02:51,960
In zoverre is Veenhof dus een
inspirerende figuur voor mij

693
01:02:51,960 --> 01:02:56,250
geweest, maar niet met het oog op
het feit van de vrijmaking zelf.

694
01:02:56,330 --> 01:03:01,490
want eh wat wat eh bepaalde voor u
dat u zei ik ga met de vrijmaking mee?

695
01:03:01,490 --> 01:03:05,335
Was dat het optreden van de synode? Wat
is voor u het bepalende moment waarop...

696
01:03:05,300 --> 01:03:06,649
ja, de besluiten van de
generale synode ja, ja.

697
01:03:06,650 --> 01:03:11,060
dus dat het in zekere zin
een soort dictaten waren.

698
01:03:11,060 --> 01:03:11,779
ja, ja, ja.

699
01:03:11,780 --> 01:03:16,222
dat heeft het voor u gedaan.
Ja vind ik interessant.

700
01:03:16,222 --> 01:03:18,533
Ehm, dan heb ik nog een
vraag: gingen u want u bent

701
01:03:18,533 --> 01:03:22,180
een jonge vent gingen uw
ouders mee met de vrijmaking?

702
01:03:22,180 --> 01:03:22,340
nee.

703
01:03:22,340 --> 01:03:26,140
uw ouders gingen niet mee?

704
01:03:26,140 --> 01:03:26,342
ik was de enige.

705
01:03:26,342 --> 01:03:26,532
u was de enige?

706
01:03:26,532 --> 01:03:26,570
ja.

707
01:03:26,570 --> 01:03:28,089
hoe groot was het
gezin waar u uit kwam?

708
01:03:28,090 --> 01:03:29,273
ehm, ik had v-

709
01:03:29,273 --> 01:03:30,710
o ja vier zussen.

710
01:03:30,710 --> 01:03:31,400
vier zusjes.

711
01:03:31,400 --> 01:03:34,210
had ik had ik al, excuus.

712
01:03:34,210 --> 01:03:40,330
alleen, ehm, na verloop van tijd heeft
mijn oudste zus zich wel vrijgemaakt.

713
01:03:40,330 --> 01:03:45,870
Maar verder van mijn familie niemand. Ja
behalve die oom dan over wie ik het had

714
01:03:45,870 --> 01:03:49,330
die u inspireerde waarmee
ik contact had hè,

715
01:03:49,330 --> 01:03:50,130
ja.

716
01:03:50,220 --> 01:03:53,940
maar, wat doet dat in het gezin?
Deed dat iets in het gezin?

717
01:03:53,940 --> 01:03:57,390
Dat het ene gezin synodaal blijft ene
deel van het gezin synodaal blijft,

718
01:03:57,870 --> 01:04:02,140
en een ander deel in dit geval een
kleiner deel meegaat met de vrijmaking?

719
01:04:02,140 --> 01:04:02,500
ja, ja.

720
01:04:02,500 --> 01:04:03,940
leverde dat nog spanning op?

721
01:04:03,940 --> 01:04:10,963
heeft bij ons geen spanning op.
Mijn ouders lieten mij daar vrij in.

722
01:04:10,963 --> 01:04:16,210
Ze waren er zelf niet bij betrokken,
om het zo maar te zeggen, maar

723
01:04:16,210 --> 01:04:23,770
altijd meelevend geweest hoor,
hè? Maar niet in die zin dat ehm,

724
01:04:24,180 --> 01:04:31,330
leergeschillen en leerbesluiten
enzovoort, dat dat hen ehm, raakte.

725
01:04:31,330 --> 01:04:33,290
nee. En omgekeerd?

726
01:04:33,290 --> 01:04:36,363
U bent, u bent dan een jonge vent,
u had ook omgekeerd niet de neiging

727
01:04:36,364 --> 01:04:41,910
om tegen uw ouders te zeggen: pa,
ma, volg mij, ga deze richting in?

728
01:04:41,910 --> 01:04:45,880
nou niet in die zin. Wel dat we
erover gesproken hebben aanvankelijk.

729
01:04:46,230 --> 01:04:51,240
Maar dat kun je niet blijven doen,
is ook zinloos om te doen, hè? Dus

730
01:04:51,240 --> 01:04:55,168
dan wordt als een gegeven aanvaard
na verloop van enige tijd, ja.

731
01:04:56,910 --> 01:05:01,500
Je vindt het allemaal jammer
natuurlijk, omdat je gescheiden

732
01:05:01,510 --> 01:05:05,210
gaat optrekken 's zondags
maar het is een gegeven, ja.

733
01:05:05,210 --> 01:05:09,550
ja, kunt u mee leven, ja dat begrijp
ik ook wel. Het blijft ook een gezin.

734
01:05:09,550 --> 01:05:09,717
ja.

735
01:05:09,717 --> 01:05:11,000
u blijft ook een gezin.

736
01:05:11,000 --> 01:05:11,200
ja.

737
01:05:11,200 --> 01:05:11,901
je houdt ook van elkaar.

738
01:05:12,050 --> 01:05:17,100
het heeft voor de gezinsband of zodanig
heeft het geen consequenties gehad, nee.

739
01:05:17,100 --> 01:05:19,720
nou heb ik een vraag aan u, dat is
een beetje een algemene vraag die

740
01:05:20,030 --> 01:05:23,370
ik eigenlijk aan iedere geïnterviewde
stel, dat is deze een beetje

741
01:05:23,370 --> 01:05:26,338
een wat abstractere vraag: ehm,
ik ben van de jongere generatie.

742
01:05:27,290 --> 01:05:29,660
Wij zijn van ver na de oorlog.

743
01:05:29,660 --> 01:05:29,892
ja.

744
01:05:29,893 --> 01:05:35,344
en nou is er weleens
gesuggereerd, ehm, in de oorlog

745
01:05:35,345 --> 01:05:39,590
zijn gereformeerden grosso
modo, erg goed geweest.

746
01:05:39,590 --> 01:05:41,600
U bent er een voorbeeld
van, mag ik wel zeggen.

747
01:05:41,600 --> 01:05:42,620
u bedoelt ten aanzien
van de bezetting en zo?

748
01:05:42,620 --> 01:05:43,150
ja bezetting.

749
01:05:43,150 --> 01:05:44,060
ja ja.

750
01:05:44,060 --> 01:05:51,620
dus gewoon die nemen, die gaan een keus, die
gaan een soort strijd aan, oftewel ze gaan een

751
01:05:51,620 --> 01:05:58,518
gewapende strijd aan of ze doen veel in het
landelijk onderduiken, ehm, nou het bekende verhaal.

752
01:05:58,518 --> 01:06:02,680
Dat heeft een soort
strijdmentaliteit gegeven.

753
01:06:02,680 --> 01:06:06,340
Kun je nou zeggen, hoe is het nou, wat
denkt u meneer Alberts: hoe is het nou te

754
01:06:06,340 --> 01:06:12,420
verklaren, dat die gereformeerden
uiteindelijk, als je het hele spectrum ziet van

755
01:06:13,480 --> 01:06:17,470
die hele gereformeerde kerk in Nederland,
dus voor ehm, de de splitsing in synodalen

756
01:06:17,470 --> 01:06:24,180
en vrijgemaakten, hoe heeft het nou
kunnen gebeuren dat, dat dat splitste?

757
01:06:24,180 --> 01:06:26,860
Heeft dat lange wortels of heeft
dat met de oorlog te maken?

758
01:06:26,860 --> 01:06:32,810
Of heeft het te maken met, laten we zeggen,
ehm, de doopopvatting van Abraham Kuyper in 1905?

759
01:06:32,810 --> 01:06:36,246
Wat wat, is het zijn het
lange wortels terug of heeft

760
01:06:36,246 --> 01:06:37,360
het ook iets te maken met
die Tweede Wereldoorlog?

761
01:06:37,360 --> 01:06:40,510
Hoe hoe moet je dat zien
als jongere generatie?

762
01:06:40,510 --> 01:06:46,130
ik geloof dat het met de
oorlog niets te maken had.

763
01:06:46,130 --> 01:06:47,240
oké.

764
01:06:47,240 --> 01:07:00,395
in de oorlog, ehm, werkte je samen,
ongeacht kerkelijke ligging of iets.

765
01:07:00,396 --> 01:07:09,540
Ongeacht politieke ligging, het is
bekend dat in de oorlog gereformeerden

766
01:07:09,540 --> 01:07:17,870
en communisten felle communisten
samen in het verzet gestreden hebben.

767
01:07:17,870 --> 01:07:18,927
dat is waar.

768
01:07:18,927 --> 01:07:24,946
en ehm... Ik ben daar ook wel, nou
zijdelings mee geconfronteerd geweest

769
01:07:24,947 --> 01:07:31,252
omdat een bekende communist zat in
Veenendaal bijvoorbeeld, en een jongen

770
01:07:31,253 --> 01:07:38,277
die bij ehm, bij ons ondergedoken was
hoorde bij de groep van die communist.

771
01:07:38,278 --> 01:07:41,509
Maar niet als communist,
maar als verzetsman.

772
01:07:42,554 --> 01:07:48,258
Alleen maar je merkte wel dat die
man die bij ons dus in huis geweest

773
01:07:48,258 --> 01:07:53,243
is een tijd, dat was een ondergedoken
politieman uit ehm, Zeeland.

774
01:07:53,608 --> 01:08:03,943
Ehm, die was door de man uit Veenendaal
wel communistisch geïndoctrineerd.

775
01:08:03,944 --> 01:08:12,870
Want hij ik hoor hem nog zo'n communistisch
strijdlied bijvoorbeeld zingen.

776
01:08:12,870 --> 01:08:14,712
Dat had hij allemaal
van die vent geleerd.

777
01:08:14,713 --> 01:08:20,919
Maar dat deed niets aan de onderlinge
verhoudingen ook niet aan het

778
01:08:20,920 --> 01:08:25,727
verzet, want je werkte samen tegen
die gemeenschappelijke vijand.

779
01:08:26,112 --> 01:08:29,600
Dat was het doel. En dan interesseert
het je niet meer wat je bent.

780
01:08:29,600 --> 01:08:35,370
dus dus met andere woorden, ehm, wat u zegt,
je werkte samen zelfs als gereformeerden en

781
01:08:35,370 --> 01:08:40,600
communisten, maar zeker de gereformeerden
onder elkaar, ook al waren er leerverschillen.

782
01:08:41,690 --> 01:08:41,750
ja, ja.

783
01:08:41,750 --> 01:08:46,720
dus dus de vrijm- dus wat zijn de wortels van
de vrijmaking? Waar liggen die volgens u?

784
01:08:47,310 --> 01:08:48,550
Die liggen in de synodebesluiten?

785
01:08:48,550 --> 01:08:49,200
ja, ja. Absoluut.

786
01:08:50,590 --> 01:08:57,940
ja. Dus die zijn niet verbonden met de oorlog,
die liggen misschien bij 1905, doopbesluit.

787
01:08:57,940 --> 01:08:59,180
achtergronden.

788
01:08:59,180 --> 01:08:59,869
dat soort dingen.

789
01:08:59,870 --> 01:09:06,334
tuurlijk, tuurlijk. Kijk,
1905 is een compromis geweest.

790
01:09:06,335 --> 01:09:13,350
Maar als je van dat compromis een
verplichting gaat maken, dat wil zeggen als je

791
01:09:13,350 --> 01:09:20,130
één van de opvattingen die toen gespeeld
hebben, ehm, verplichtend gaat maken om

792
01:09:20,130 --> 01:09:25,109
te aanvaarden, op straffe van schorsing
en afzetting, dan krijg je het conflict.

793
01:09:25,110 --> 01:09:25,384
ja.

794
01:09:25,384 --> 01:09:27,120
zo is het ontstaan.

795
01:09:27,120 --> 01:09:27,450
ja.

796
01:09:27,450 --> 01:09:28,580
ja?

797
01:09:28,580 --> 01:09:32,190
ja maar u geeft een heel helder antwoord
want je wil als jonge generatie dat weten

798
01:09:32,190 --> 01:09:32,320
ja

799
01:09:32,320 --> 01:09:36,860
en dat is is ook een van de vragen waarmee
wij komen bij de mensen hoe komt dat nou?

800
01:09:37,930 --> 01:09:43,780
Ehm, nou maak ik even een sprong. U
gaat, u gaat theologie studeren in '46.

801
01:09:43,780 --> 01:09:44,120
ja.

802
01:09:44,120 --> 01:09:47,800
ehm, u bent ooit op de u bent ook als
dominee nog functionerend geweest?

803
01:09:47,800 --> 01:09:47,900
nee.

804
01:09:47,900 --> 01:09:50,580
u bent niet als dominee
fungerend geweest?

805
01:09:50,580 --> 01:09:51,450
nee, nee.

806
01:09:51,450 --> 01:09:54,780
hoe verklaart u dat nou?

807
01:09:54,780 --> 01:10:02,661
ik ben van '46 tot '50 in Kampen geweest
dus, dat was in de tijd dus net na de

808
01:10:02,662 --> 01:10:08,950
oorlog, dat was die bijzonder mooie tijd
toen in Kampen de oude Greijdanus er nog was.

809
01:10:08,950 --> 01:10:09,130
Deddens.

810
01:10:09,130 --> 01:10:26,320
K. Schilder er nog was, Veenhof, Holwerda,
Deddens. Plus de lectoren: Mulder, Buwalda, en D.K.

811
01:10:26,320 --> 01:10:26,640
Wielinga.

812
01:10:26,640 --> 01:10:27,170
ja.

813
01:10:27,170 --> 01:10:31,110
A die tijd heb ik dus
meegemaakt. Prachtige tijd.

814
01:10:31,110 --> 01:10:32,100
prachtige tijd?

815
01:10:32,100 --> 01:10:34,700
ja, ja, prachtige tijd.

816
01:10:34,850 --> 01:10:44,600
Ik heb nog een je hebt een, eerst
had je een propedeutisch jaar hè?

817
01:10:44,600 --> 01:10:48,985
Daarin leerde je Hebreeuws en nog wat
andere vakken, zal ik maar zeggen,

818
01:10:48,985 --> 01:10:55,030
en dan na verloop van een jaar, dan
kon je propedeutisch examen doen.

819
01:10:57,860 --> 01:11:03,760
Ehm, dat heb ik dus gedaan, en daarna, dan
begonnen de theologische colleges, zeg maar.

820
01:11:03,760 --> 01:11:12,440
Dus dan kreeg je, heb ik ook nog een jaartje
college gehad van Greijdanus bijvoorbeeld.

821
01:11:12,440 --> 01:11:15,000
Op zich wel heel bijzonder.

822
01:11:15,140 --> 01:11:25,620
Ehm, Schilder en de anderen die
ik zo-even noemde, hè? Ehm, na die

823
01:11:25,620 --> 01:11:34,480
vier jaar, ehm was het zo, dan kon
je thuis afstuderen of in Kampen

824
01:11:34,480 --> 01:11:37,780
blijven hè ik ben dus vier jaar
in de kost geweest daar in Kampen.

825
01:11:37,910 --> 01:11:47,280
Ehm, toen was de situatie in de kerken zo
dat er een groot gebrek aan predikanten was.

826
01:11:47,280 --> 01:11:57,310
Want, door de vrijmaking waren er tal van kleine
gemeentetjes ontstaan die geen eigen predikant

827
01:11:57,310 --> 01:12:03,790
konden onderhouden, maar die wel 's zondags
graag een dominee op de preekstoel hadden.

828
01:12:03,790 --> 01:12:04,320
ja.

829
01:12:04,320 --> 01:12:12,540
nou, veel predikanten hebben toen ehm,
drie, vier keer per zondag gepreekt,

830
01:12:13,670 --> 01:12:20,796
tot iemand op het idee kwam: ja, maar,
als studenten nou niet meer college

831
01:12:20,796 --> 01:12:25,480
hoeven te lopen in Kampen, zijn die dan
niet zover dat ze ook kunnen preken?

832
01:12:25,480 --> 01:12:28,240
Hè? Dat hebben ze daar toch geleerd?

833
01:12:29,230 --> 01:12:34,720
En toen is het instituut ontstaan
voor het preekconsent voor die

834
01:12:34,720 --> 01:12:40,000
studenten die hun theologische
studie er in Kampen op hadden zitten.

835
01:12:41,050 --> 01:12:54,410
Ehm, toen heb ik ehm... Na die vier jaar dus,
ook een aanvraag gedaan om consent te krijgen.

836
01:12:54,410 --> 01:13:02,010
Alleen ik was net te laat, want, wat was er
intussen gebeurd, ehm, er waren een heleboel

837
01:13:02,010 --> 01:13:07,400
studenten die hadden daar van die gelegenheid
gebruik gemaakt en die preekten rond, en toen

838
01:13:07,400 --> 01:13:11,710
kwamen sommigen tot de ontdekking: ja, dat is
nou wel leuk dat die studenten er gaan preken

839
01:13:11,710 --> 01:13:17,190
maar dat kost ze alleen maar tijd en het duurt
alleen maar langer voordat ze klaarkomen

840
01:13:17,190 --> 01:13:23,020
als dominee, ze kunnen beter eerst hun studie
afmaken, voordat ze de preekstoel opgaan.

841
01:13:23,420 --> 01:13:29,460
Dus dat werd door de volgende generale
ingetrokken. Dus ik was net te laat ermee.

842
01:13:29,460 --> 01:13:36,570
Maar toen heb ik dus, een
paar jaar later, in 1954 nee

843
01:13:36,570 --> 01:13:43,090
laat ik het eerst zo zeggen:
het besluit werd ingetrokken.

844
01:13:43,090 --> 01:13:47,290
Gróót protest in den lande
bij de kleine kerken.

845
01:13:48,070 --> 01:13:51,820
Want die hadden daar zo van kunnen
profiteren en dat mocht dus niet meer.

846
01:13:51,820 --> 01:13:53,310
begrijpelijk.

847
01:13:53,520 --> 01:14:01,320
de eerstvolgende synode nam het weer
terug en het preekconsent werd hersteld.

848
01:14:01,920 --> 01:14:09,060
En zodoende kon ik toen in 1954 opnieuw een aanvraag
indienen en toen heb ik ook preekconsent gehad.

849
01:14:09,640 --> 01:14:16,100
En ik ben dus jarenlang het hele
land doorgetrokken zeg maar, in alle

850
01:14:16,100 --> 01:14:23,390
mogelijke kerken om daar te preken:
twee, drie, vier keer per zondag.

851
01:14:23,960 --> 01:14:27,860
Ik heb kortgeleden nog eens even
het lijstje opgezocht, want ik heb

852
01:14:27,860 --> 01:14:33,790
bijgehouden waar ik geweest ben en
wanneer ik er geweest ben, en toen

853
01:14:33,790 --> 01:14:39,530
kwam ik tot de ontdekking dat ik
een jaar tijd 140 keer gepreekt heb

854
01:14:39,530 --> 01:14:39,880
tjongejonge

855
01:14:39,880 --> 01:14:43,640
in meer dan vijftig
plaatsen in Nederland.

856
01:14:44,560 --> 01:14:46,690
ongelofelijk, ongelofelijk.

857
01:14:46,690 --> 01:14:47,080
prachtig!

858
01:14:47,080 --> 01:14:47,650
maar je...

859
01:14:48,120 --> 01:14:48,820
maar-

860
01:14:48,820 --> 01:14:51,360
maar je zou zeggen: mooie opmaat
voor een carrière als dominee.

861
01:14:51,360 --> 01:14:55,900
nou weet je, het voordeel was
natuurlijk: je hoefde maar

862
01:14:55,900 --> 01:15:00,510
weinig preken te hebben want
je kon die preken overal houden.

863
01:15:00,510 --> 01:15:08,550
En ik heb die weinige preken die ik gemaakt heb,
die heb ik ook op vele plaatsen gehouden zonder

864
01:15:08,550 --> 01:15:14,930
enig bezwaar dat het telkens dezelfde preek was
want je staat elke keer voor een ander publiek.

865
01:15:14,930 --> 01:15:15,350
tuurlijk.

866
01:15:15,350 --> 01:15:17,570
dus dat is heel anders.

867
01:15:17,570 --> 01:15:21,710
Dat is net als een onderwijzer
die jaar op jaar in dezelfde klas

868
01:15:21,710 --> 01:15:25,390
dezelfde stof moet behandelen, maar
hij heeft steeds andere leerlingen.

869
01:15:25,420 --> 01:15:31,220
Dus dat is ook geen bezwaar, hè? Dus zodoende
heb ik dat met heel veel genoegen gedaan.

870
01:15:31,220 --> 01:15:34,840
En met name heb ik dat met
heel veel genoegen gedaan,

871
01:15:34,880 --> 01:15:42,820
omdat dominee zijn, voor
mij, was, en nog is: preken.

872
01:15:43,390 --> 01:15:48,920
Niet dat al dat andere ambtelijke werk niet
belangrijk is: dat is allemaal belangrijk.

873
01:15:48,920 --> 01:15:58,130
Maar centraal, is de bediening van het woord.
Zodoende heb ik dat met zoveel plezier gedaan.

874
01:15:58,130 --> 01:16:04,580
En je doet er natuurlijk tal van ervaring
in op, als je in allerlei plaatsen komt.

875
01:16:04,580 --> 01:16:12,740
Want, in die tijd was op zondag
reizen er nog niet bij hè? Dus je ging

876
01:16:12,740 --> 01:16:18,520
zaterdag 's middags met je koffertje
waar je zwarte pak in zat op reis

877
01:16:18,520 --> 01:16:26,490
met de trein naar, nou, ehm, eerste
keer ben ik in ehm, op Tessel geweest.

878
01:16:26,490 --> 01:16:34,030
Ik ben in Ruinerwold/Koekange geweest, in
Drente, ik ben in Oost-Souburg Vlissingen

879
01:16:34,030 --> 01:16:40,690
geweest, in Zeeland, en de volgende keer ben
ik hier in Utrecht in de Janskerk geweest.

880
01:16:40,690 --> 01:16:46,874
Waar de vrijgemaakten toen vergaderden. Dat laatste
was trouwens nog een heel bijzondere ervaring.

881
01:16:47,390 --> 01:16:48,758
Je deed van alles op.

882
01:16:48,759 --> 01:16:54,640
Toen ik hier in de Janskerk moest voorgaan,
ik zeg “gepreekt” maar dat heette:

883
01:16:54,640 --> 01:16:58,220
“een stichtelijk woord spreken” hè?
Want preken mocht je pas als dominee.

884
01:16:58,220 --> 01:17:02,189
ja. Dus je moest nu het
stichtelijke woord spreken.

885
01:17:02,190 --> 01:17:04,850
Het hield maakte verder
niet veel uit, maar goed.

886
01:17:06,130 --> 01:17:12,510
Toen ik in de Janskerk moest voorgaan, werd
ik van tevoren gewaarschuwd van: pas op, praat

887
01:17:12,510 --> 01:17:19,710
niet te vlug, want de akoestiek hier in de
kerk is zodanig dat er dan veel verloren gaat.

888
01:17:20,220 --> 01:17:25,551
Nou waren mijn preken toch al niet zo
kort, maar bovendien hield ik me aan dat

889
01:17:25,570 --> 01:17:32,080
devies dus dat ik langzaam moest spreken,
dus de dienst duurde zeven kwartier.

890
01:17:32,080 --> 01:17:34,460
tjongejonge, dat is ehm, niet gering.

891
01:17:34,460 --> 01:17:41,380
en, maar tot overmaat van ramp want de
Janskerk was een gehuurde kerk want de

892
01:17:41,380 --> 01:17:49,780
vrijgemaakten hadden geen kerk in die dagen
aansluitend, was een hervormde dienst.

893
01:17:49,780 --> 01:17:55,430
Dus die hervormde broeders en zuster stonden
allang voor de deur, want die moesten erin.

894
01:17:55,430 --> 01:17:59,290
en zo ging dat toen bij de Janskerk.

895
01:17:59,290 --> 01:18:05,640
en zo ging dat, ja. Ja zo heb ik
tal van leuke ervaringen opgedaan.

896
01:18:05,640 --> 01:18:11,250
maar u heeft dus niet als
dominee een emeritaat gehad?

897
01:18:11,250 --> 01:18:12,780
U bent niet als dominee
door het leven gegaan?

898
01:18:12,780 --> 01:18:12,791
nee.

899
01:18:12,792 --> 01:18:22,990
Nee het is zo dat ik ehm, ik moest
dus afstuderen hè? En ehm, al doende

900
01:18:22,990 --> 01:18:33,030
en preken makend, kwam ik tot de
ontdekking, ehm... Dat gaat niet goed.

901
01:18:33,160 --> 01:18:39,290
In die zin, dat preken maken voor
mij veel te veel tijd kostte.

902
01:18:39,290 --> 01:18:41,100
u nam het heel serieus.

903
01:18:41,100 --> 01:18:41,660
ik be- ja.

904
01:18:41,660 --> 01:18:52,570
Ik ben in zekere zin een perfectionist,
ehm... Dus ik zag het al voor me: nou zul je

905
01:18:52,570 --> 01:18:58,610
straks klaar zijn en dan word je in een
gemeente geroepen, dan moet je elke week twee

906
01:18:58,610 --> 01:19:07,550
preken maken, je moet catechisatie geven, je
moet de kerkenraadsvergadering houden, je moet

907
01:19:07,550 --> 01:19:13,640
je ziekenbezoek doen, je hebt allerlei andere
bijzondere dingen die nog moeten gebeuren...

908
01:19:14,670 --> 01:19:15,480
zware baan.

909
01:19:15,480 --> 01:19:15,830
dat wordt niks.

910
01:19:15,830 --> 01:19:16,970
het is een zware baan.

911
01:19:16,970 --> 01:19:18,220
zware baan.

912
01:19:18,220 --> 01:19:19,400
ja het is een zware baan.

913
01:19:20,060 --> 01:19:25,700
en... Ja, zeiden want ik sprak daar
natuurlijk weleens over met mensen

914
01:19:25,700 --> 01:19:32,140
zeiden ze tegen me: “je krijgt
ervaring, je krijgt routine.” Dat is

915
01:19:32,140 --> 01:19:36,450
natuurlijk in zekere zin waar, hoewel
je met routine erg moet oppassen.

916
01:19:36,450 --> 01:19:43,451
Ehm, maar mezelf kennend,
zag ik dat niet zitten.

917
01:19:43,452 --> 01:19:53,397
Ik denk: als ik zo'n preek niet goed kan maken,
dan is dat niets voor mij. Dat dat kan niet.

918
01:19:53,398 --> 01:20:01,310
En als ik al dat andere werk er nog naast zou
moeten doen..? Dus zo langzamerhand groeide

919
01:20:01,310 --> 01:20:07,770
toen bij mij de overtuiging: het is mooi geweest,
maar je moet toch maar geen dominee worden.

920
01:20:07,770 --> 01:20:11,790
ik vind het nog heel verstandig hoor, dit
soort zelfinzicht. Vind ik heel verstandig.

921
01:20:11,790 --> 01:20:14,400
en daar heb ik geen spijt van gehad.

922
01:20:14,400 --> 01:20:15,530
nee maar dat vind ik heel verstandig, want
een mens kan er ook overspannen van raken.

923
01:20:15,530 --> 01:20:27,680
ja. Ja dat zag ik inderdaad, ja. Dat zag ik
aankomen, ik denk: dat loopt op een debacle uit.

924
01:20:27,680 --> 01:20:30,439
Voor zover je dat dan zelf
kunt beoordelen natuurlijk.

925
01:20:30,440 --> 01:20:30,980
ja.

926
01:20:30,980 --> 01:20:39,970
dus zodoende is dat niet doorgegaan en ehm,
zoals ik zei ik heb er geen spijt van gehad.

927
01:20:39,970 --> 01:20:47,300
Ik heb ook zowel van het onderwijzerschap als
van de theologische studie heel veel plezier

928
01:20:47,300 --> 01:20:52,110
gehad in mijn leven, want ik ben daarna we
moeten ophouden als ik het goed begrijp?

929
01:20:52,110 --> 01:20:53,780
we hebben nog vijf
minuten, we zijn.....

930
01:20:54,520 --> 01:20:58,530
ja. Ehm, even in het kort dus.

931
01:20:58,530 --> 01:21:06,130
Ik ben daarna in Utrecht terecht
gekomen, nadat mijn vader uit de zaak

932
01:21:06,130 --> 01:21:11,720
was gegaan in Langbroek en het adres
in Langbroek dus werd opgeheven.

933
01:21:12,230 --> 01:21:16,220
Ik ben hier op een persbureau...

934
01:21:16,220 --> 01:21:16,771
ik hoorde het van uw vrouw.

935
01:21:17,190 --> 01:21:17,640
...ja?

936
01:21:17,640 --> 01:21:18,990
die vertelde dat net

937
01:21:18,990 --> 01:21:23,620
o ja zeg. Tijdelijk gaan
werken eerst en later fulltime.

938
01:21:23,620 --> 01:21:27,300
En daar zat ehm zaten een
paar aardige dames onder wie...

939
01:21:27,300 --> 01:21:28,110
uw vrouw.

940
01:21:28,110 --> 01:21:30,793
mijn vrouw. Dus zo
is het begonnen, daar.

941
01:21:31,630 --> 01:21:37,440
Ehm, alleen maar in dat persbureau
daar zat geen perspectief, dus.

942
01:21:37,440 --> 01:21:43,740
Ik ben ehm, toen gaan
solliciteren en ik ben in

943
01:21:43,740 --> 01:21:48,100
Amsterdam gaan werken in 1960
bij de geïllustreerde pers.

944
01:21:48,100 --> 01:21:58,290
Dat was dus een uitgeverij van geïllustreerde bladen,
heb ik van 1960 tot 1975 in Amsterdam gewerkt.

945
01:21:58,390 --> 01:22:02,900
Toen was de geïllustreerde pers in
de tussentijd met de Spaarnestad

946
01:22:02,900 --> 01:22:10,340
in Haarlem gaan fuseren en dat
werd ehm, het bedrijf ehm...

947
01:22:11,010 --> 01:22:11,320
VNU?

948
01:22:11,320 --> 01:22:14,520
ehm, VNU.

949
01:22:14,520 --> 01:22:14,720
ja.

950
01:22:14,720 --> 01:22:21,040
Verenigde Nederlandse Uitgeversbedrijven,
hè? Zoals u weet een aantal uitgeverijen,

951
01:22:21,040 --> 01:22:26,590
een aantal drukkerijen en een aantal kranten
door het hele land heen groot concern.

952
01:22:26,590 --> 01:22:37,370
En 1975 ben ik overgegaan van Amsterdam
naar Haarlem waar het hoofdkantoor zat.

953
01:22:37,370 --> 01:22:44,580
Ehm, ben ik daar op de stafafdeling
sociale zaken gaan werken, heb daar

954
01:22:44,580 --> 01:22:50,930
een jaar of vier gezeten, en
tenslotte nog een jaar of vijf op het

955
01:22:50,930 --> 01:22:58,010
secretariaat het beroepssecretariaat van
de centrale ondernemingsraad van VNU.

956
01:22:58,010 --> 01:22:58,380
uitstekend.

957
01:22:58,380 --> 01:23:12,960
en toen ben ik in, ehm, 1984, toen ik 62 was, met
VUT gegaan en nou doe ik al meer dan 25 jaar niks.

958
01:23:12,960 --> 01:23:14,583
nou ja, memoires schrijven.

959
01:23:14,584 --> 01:23:18,290
Herinneringen ophalen, het
proefschrift van Woelderink

960
01:23:18,290 --> 01:23:20,250
becommentariëren dus
helemaal niks is niet niks.

961
01:23:20,250 --> 01:23:23,570
ik heb me nog geen, ik heb
me nog geen dag verveeld hoor.

962
01:23:23,570 --> 01:23:26,350
nee die indruk maakt u ook niet. Mag
ik u hartelijk danken voor het gesprek?

963
01:23:26,350 --> 01:23:29,610
prima. Ik heb het graag gedaan.