1
00:00:00,500 --> 00:00:02,350
“Ik zit hier bij de heer Brinksma.

2
00:00:02,350 --> 00:00:07,560
Hij was in de Tweede Wereldoorlog
uh werkzaam bij de Haagse politie.

3
00:00:07,820 --> 00:00:10,200
Misschien wilt u zich
eerst voorstellen?”

4
00:00:10,270 --> 00:00:10,363
“Ja, mijn naam is uh de heer Brinksma.

5
00:00:10,363 --> 00:00:10,560
Ben geboren in Sneek, 6 november 1922
en ik woon aan de Prins Mauritslaan.”

6
00:00:10,560 --> 00:00:10,609
“Ik heb begrepen dat u in de Tweede
Wereldoorlog onder andere bij de doorgangspost

7
00:00:10,611 --> 00:00:10,649
wacht moest houden die uhm toegang
gaf tot de vesting Scheveningen.”

8
00:00:10,652 --> 00:00:10,660
“Dat klopt.”

9
00:00:10,660 --> 00:00:10,674
“Wat hield dat werk in?”

10
00:00:10,674 --> 00:00:10,725
“Dat werk hield uh in, een eenvoudige zaak,
het was uh, die vesting moest afgesloten.

11
00:00:10,726 --> 00:00:10,778
Scheveningen was uh ontruimd en uh mensen
die dus in de vesting moesten zijn omdat ze

12
00:00:10,779 --> 00:00:10,815
daar belangen hadden uh, die
hadden een soortement Ausweis.

13
00:00:10,815 --> 00:00:10,861
En op dat, op zo’n bewijs mochten ze
binnenin, dat moesten wij controleren.

14
00:00:10,862 --> 00:00:10,896
Ook de bestuurders, ook de,
de passagiers van de tram die

15
00:00:10,897 --> 00:00:10,931
daar uit moesten stappen uh
werden daar gecontroleerd.”

16
00:00:10,931 --> 00:00:10,969
“U heeft het over de doorgangspost
aan de Scheveningseweg hè?”

17
00:00:10,969 --> 00:00:10,974
“Uh, ja.”

18
00:00:10,975 --> 00:00:10,990
“Bij het Promenadehotel?”

19
00:00:10,990 --> 00:00:14,133
“Bij de Promenade en dan was
er nog een doorgang, nog twee

20
00:00:14,134 --> 00:00:15,567
doorgangsposten, dat was bij
de Conradkade en de Wittebrug.

21
00:00:15,567 --> 00:00:15,690
De Wittebrug is later
afgebroken door die Duitsers.”

22
00:00:15,690 --> 00:00:15,788
“Oké, de hele brug is toen verdwenen?”

23
00:00:15,789 --> 00:00:15,801
“Ja.”

24
00:00:15,802 --> 00:00:15,939
“Kunt u omschrijven hoe die
doorgangspost er uitzag?”

25
00:00:15,940 --> 00:00:16,308
“Ja, die doorgangspost
dat was eenvoudig.

26
00:00:16,309 --> 00:00:16,414
Het was een uh een bunker stond
iets verderop en voor de rest was het

27
00:00:16,414 --> 00:00:16,516
zo’n uh, zo’n betonnen muur uh tot
aan, tot aan de Scheveningseweg.

28
00:00:16,516 --> 00:00:16,519
Zo

29
00:00:16,520 --> 00:00:16,576
langs de, hoe heet het daar uh?

30
00:00:16,577 --> 00:00:18,437
Voorbij de Prins Mauritslaan, waar trouwens ook een
bunker was op de hoek van de Prins Mauritslaan.

31
00:00:18,437 --> 00:00:18,723
En verder was die post bemand door
een Duitser die zich nergens mee

32
00:00:18,723 --> 00:00:19,020
bemoeide maar die had uh de post
bescherming van de bun, van de vesting.

33
00:00:19,020 --> 00:00:19,249
En uh, nou voor de rest deden
wij eigenlijk verder niks.

34
00:00:19,249 --> 00:00:19,530
Er was uh… een man of 20 die dus de
vestingen zo per dag passeerden. Uh…”

35
00:00:19,530 --> 00:00:19,577
“Dat is niet veel 20 mensen.”

36
00:00:19,578 --> 00:00:19,624
“Dat is, dat is weinig.

37
00:00:19,624 --> 00:00:19,834
Dat was weinig, maar er was natuurlijk… De vesting
was verder leeg, dus er was niks te zoeken.

38
00:00:19,834 --> 00:00:19,839
En uh voor de rest
mocht niemand er in.”

39
00:00:19,840 --> 00:00:20,390
“Probeerde wel eens mensen naar binnen
te komen die daar niks te zoeken hadden?”

40
00:00:20,390 --> 00:00:20,427
“Niet meegemaakt, nee.

41
00:00:20,427 --> 00:00:21,081
Waarschijnlijk uh is het toch zeker
ook angst hè voor die Duitsers

42
00:00:21,299 --> 00:00:21,450
en een vesting die leeg was, je
had er ook niks te zoeken, nee.”

43
00:00:21,450 --> 00:00:21,770
“Maar dan was het een
saai, een saaie taak?”

44
00:00:21,771 --> 00:00:21,860
“Inderdaad, maar ik stond er
ook maar tijdelijk natuurlijk.

45
00:00:21,861 --> 00:00:22,739
Niet uh, niet uen achter elkaar, twee
uurtjes. En werd je weer afgelost.”

46
00:00:22,740 --> 00:00:22,769
“Oh, heel kort maar.”

47
00:00:22,770 --> 00:00:22,885
“Ja, ja. Twee uurtjes. Misschien twee tot
twee uur, dat kan ook. Afgewisseld dus.

48
00:00:22,887 --> 00:00:22,915
Je loste elkaar af.”

49
00:00:22,915 --> 00:00:23,003
“Waren er ook andere manieren
om die vesting binnen te komen?”

50
00:00:23,003 --> 00:00:23,011
“Nee.”

51
00:00:23,012 --> 00:00:23,067
“J, er was niet ergens
een sluiproute?”

52
00:00:23,067 --> 00:00:23,103
“Nee, want er was een tankgracht
hè. Die liep langs de Haagse Beek.

53
00:00:23,104 --> 00:00:23,135
Die begon ergens in uh
Vogelwijk, een wel van de duinen.

54
00:00:23,136 --> 00:00:23,590
Die liep dus dwars door Den Haag heen,
door Scheveningen heen en dan kwamen ze bij

55
00:00:23,590 --> 00:00:23,600
verder langs de Laan van Copes en uiteindelijk,
naar ik weet, naar ik dacht in de uh…”
Die liep dus dwars door Den Haag heen,
door Scheveningen heen en dan kwamen ze bij

56
00:00:23,600 --> 00:00:23,611
“Hofvijver.”
Die liep dus dwars door Den Haag heen,
door Scheveningen heen en dan kwamen ze bij

57
00:00:23,611 --> 00:00:23,650
de uiteindelijk in de… in de vijver van
het, van het Vredespaleis, dan liep het
“Hofvijver.”

58
00:00:23,650 --> 00:00:23,917
“Hofvijver.”

59
00:00:23,917 --> 00:00:24,085
“Hofvijver. En daar in de buurt.

60
00:00:24,086 --> 00:00:24,859
En dat is dus, en daar
hebben de Duitsers gebruik van

61
00:00:24,859 --> 00:00:27,750
gemaakt van die loop door er
een tankgracht van te maken.”

62
00:00:27,750 --> 00:00:30,850
“De Haagse Beek is gebruikt om
de tankgracht van te maken.”

63
00:00:30,850 --> 00:00:36,069
“Daar hebben ze een tankgracht van
gemaakt, die liep dus vanaf Vogelwijk dwars

64
00:00:36,070 --> 00:00:40,070
door de, langs de Sweelinckstraat eh,
helemaal door tot aan, tot aan de

65
00:00:40,070 --> 00:00:49,040
Conradkade en dan later verder naar uh
het Gemeentemuseum, daar achterlangs.

66
00:00:49,040 --> 00:00:52,760
Je kan het nog zien, waar
nou al die vijvers zijn.

67
00:00:53,500 --> 00:00:59,130
En dan liep ‘ie zo door tot aan uh, tot aan
Wassenaar, maar dan werd het geloof ik een tankval.”

68
00:00:59,530 --> 00:01:00,729
“Hoe zag die tankgracht er uit?”

69
00:01:00,730 --> 00:01:07,800
“Nou, gewoon een gracht. Een uh,
een, een, een, een, een water.”

70
00:01:07,800 --> 00:01:08,203
“Oh, er stond water ook?”

71
00:01:08,204 --> 00:01:08,640
“Er stond water in ja. Ja.”

72
00:01:08,770 --> 00:01:10,010
“Was die breed?”

73
00:01:10,390 --> 00:01:12,879
“Een meter of drie, vier misschien.

74
00:01:12,879 --> 00:01:20,440
Het was meer voor uh, denk ik uh, voor uh eventuele
tanks ofzo hè. Maar er stond water in ja.”

75
00:01:20,440 --> 00:01:23,920
“Liep… Was het gewoon een rechte
tracé of liep ‘ie zigzag?”

76
00:01:23,920 --> 00:01:28,710
“Nu hij liep uh, hij liep
krom met, met voor zover ik nog

77
00:01:28,710 --> 00:01:34,195
kan herinneren met de vorm
van de beek en liep ‘ie mee.

78
00:01:35,330 --> 00:01:40,050
Dus ze hebben dus eigenlijk zo weinig mogelijk
werk ervan gemaakt, alleen verder uitgegraven.”

79
00:01:40,050 --> 00:01:42,940
“En misschien met betonnen
randen er om heen?”

80
00:01:42,940 --> 00:01:45,180
“Ook geen betonnen randen, nee.”

81
00:01:45,180 --> 00:01:45,798
“Dat niet?”

82
00:01:45,798 --> 00:01:51,140
“Nee, het was gewoon uh een uh, ja, een, een beek,
maar nee, betonnen randen zaten er niet om.”

83
00:01:51,140 --> 00:01:56,160
“En waren dan rond die tankgracht
bunkers gebouwd of (onverstaanbaar)?”

84
00:01:56,160 --> 00:02:02,130
“Nee, ja, die stond langs de straat op de grens
van laat ik maar zeggen Den Haag en Scheveningen.

85
00:02:02,380 --> 00:02:05,290
Langs de Stadhouderslaan. Daar was
dan die, die betonnen muur en uh in

86
00:02:05,290 --> 00:02:13,730
die betonnen muur daar waren op een paar
van de afstanden waren een bunker gebouwd.

87
00:02:14,070 --> 00:02:19,080
En dat was meer ja, weet niet eens wat, dat weet
ik niet, wat die Duitsers daar allemaal hadden.”

88
00:02:19,080 --> 00:02:20,299
“Was die muur lang?”

89
00:02:20,300 --> 00:02:25,860
“Ja, die was uh zeker wel een
uh paar honderd meter lang.”

90
00:02:25,860 --> 00:02:26,420
“Oh.”

91
00:02:26,420 --> 00:02:30,830
“En uh verder uh, hoe is het verder,
dat weet ik eigenlijk niet meer, nee.”

92
00:02:30,830 --> 00:02:34,200
“Je zou het kunnen vergelijken met de muur
zoals die door Berlijn liep misschien?”

93
00:02:34,200 --> 00:02:38,750
“Ja, zoiets. Zoiets, ja. Maar
dan was het beton, ja, zoiets.”

94
00:02:38,750 --> 00:02:40,950
“Met wachttorens misschien?”

95
00:02:41,430 --> 00:02:43,220
“Heb ik niet in gezien,
nee, nee, nee.”

96
00:02:45,040 --> 00:02:45,360
“Uhm…”

97
00:02:45,360 --> 00:02:47,043
“Die Duitsers hadden die bunker
n… Ja, er zaten tuurlijk in die

98
00:02:47,043 --> 00:02:52,780
bunkers zaten wel mensen, maar
niet zo zwaar beveiligd lijkt mij.

99
00:02:52,780 --> 00:02:57,830
Maar ja, toen was ook de bedreiging
niet zo erg hè, in die tijd.”

100
00:02:58,210 --> 00:03:04,400
“Maar ze hebben voor die bouw van die uhm
tankgracht wel veel huizen afgebroken.

101
00:03:04,400 --> 00:03:05,250
Zijn ook de huizen
waar u over vertelde.”

102
00:03:05,250 --> 00:03:14,230
“Ja, niet voor de tankgracht, maar voor uh
schootsveld, want uh hmm… Dat, dat was ook eh

103
00:03:14,230 --> 00:03:20,040
bedoeld uh dat ze dus uh vrij zicht hadden
daarvoor hebben ze het afgebroken, neem ik aan.”

104
00:03:21,700 --> 00:03:23,620
“Stonden er ook kanonnen
of heeft u die niet gezien?”

105
00:03:23,620 --> 00:03:27,150
“Niet gezien. Nee, stonden niet.
Althans niet uh bij de randen.

106
00:03:27,150 --> 00:03:30,450
Misschien aan de kant van
de kust dat weet ik niet.”

107
00:03:30,450 --> 00:03:36,250
“Als u patrouille liep door die buurt
wat zag je dan? Kunt u dat omschrijven?”

108
00:03:36,250 --> 00:03:37,030
“Ik liep daar geen patrouille.”

109
00:03:37,030 --> 00:03:41,040
“Hè, maar u vertelde dat u moest oppassen
dat die huizen niet gesloopt werden?”

110
00:03:41,870 --> 00:03:43,210
“Oh, begint u daarover, ja, ja.

111
00:03:43,210 --> 00:03:48,210
Nou, dan liepen we dus uh een
patrouille om en hoofdzakelijk was

112
00:03:48,210 --> 00:03:51,850
dat bedoeld om dat er geen hout
gestolen moest worden, kon worden.

113
00:03:52,080 --> 00:03:53,597
Dat uh, dat hout was natuurlijk uh
met andere bouwmaterialen een geliefd

114
00:03:53,598 --> 00:03:54,649
object voor die Duitsers en dat
ging linea recta naar Duitsland toe.”

115
00:03:54,650 --> 00:03:58,930
“Oh ze gebruikten het materiaal
wat ze uit die sloop haalden…”

116
00:03:58,930 --> 00:04:03,756
“Ja, ja, dat hebben ze gebruikt, ja.
En wat er over was dat was sloophout.

117
00:04:03,756 --> 00:04:04,050
Dat werd verbrand denk ik.”

118
00:04:04,050 --> 00:04:04,590
“Maar de stenen?”

119
00:04:04,590 --> 00:04:04,908
“Stenen weet ik niet.”

120
00:04:04,908 --> 00:04:05,140
“Maar het hout?”

121
00:04:05,140 --> 00:04:17,640
“Ja, dat zal wel gebruikt zijn voor uh voor
iets te dempen of wat dan ook, dat weet ik niet.”

122
00:04:17,640 --> 00:04:19,799
“Maar het hout ging terug,
ging naar Duitsland?”

123
00:04:19,800 --> 00:04:21,700
“Ja, dat ging naar Duitsland toe.”

124
00:04:22,040 --> 00:04:29,310
“Als u daar patrouille liep, liep u dan wel eens
uhm… tegen mensen aan die zelf hout wilden slopen?”

125
00:04:29,310 --> 00:04:30,540
“Niet meegemaakt.”

126
00:04:30,540 --> 00:04:31,250
“Niet meegemaakt?”

127
00:04:31,250 --> 00:04:32,490
“Nee.

128
00:04:33,290 --> 00:04:39,070
Moet natuurlijk denken dat uh de
Nederlanders waren dus uh de methode van

129
00:04:39,070 --> 00:04:45,130
de Duitsers nog niet gewend en ze
waren toch wel een beetje bang daarvoor

130
00:04:45,130 --> 00:04:49,930
denk ik, want dat had natuurlijk uh
zware consequenties kunnen hebben.

131
00:04:50,420 --> 00:04:51,629
Maar dat heb ik niet meegemaakt nee.”

132
00:04:51,940 --> 00:04:57,410
“Toch is daar veel gesloopt door
uh door Hagenaars uit die panden.”

133
00:04:57,410 --> 00:05:00,410
“Uh, dat is mogelijk.
Heb ik niet opgemerkt.

134
00:05:00,410 --> 00:05:01,086
Wel heb ik opgemerkt uh op een
gegeven moment uh dat er aan

135
00:05:01,380 --> 00:05:09,600
de Groot Hertoginnelaan,
Sweelinckstraat op de hoek dacht ik,

136
00:05:10,350 --> 00:05:14,015
brand was. Zijn we heen gedirigeerd.

137
00:05:14,015 --> 00:05:20,460
Ik ben dat huis ingegaan en er stond
een bed met een matras en onder die

138
00:05:20,500 --> 00:05:24,620
matras stond een petrolielamp te
branden en dat uh… Dat had vlam gevat.

139
00:05:24,620 --> 00:05:29,200
Moest toen maken dat ik wegkwam
want een ontzettende rook en de

140
00:05:29,200 --> 00:05:32,481
verf rolde van de muur, van, van
de deuren af zo heet was het erin.

141
00:05:32,482 --> 00:05:39,330
En nou, daar kwamen ook Duitsers bij en toen zijn
wij teruggetrokken en aan de Duitsers overgelaten.

142
00:05:39,330 --> 00:05:46,229
En dat is uh, ja, ik weet
niet, het is geblust denk ik.”

143
00:05:46,230 --> 00:05:47,107
“Van wie was die lamp?”

144
00:05:47,108 --> 00:05:49,360
“Weet ik niet. Wie dat daar
neergezet heeft, weet ik niet.”

145
00:05:49,940 --> 00:05:51,630
“Nee, dus misschien wel van
iemand die daar (onverstaanbaar)?”

146
00:05:51,630 --> 00:05:53,780
“Maar dat, dat, dat… Dat zal
dus wel van uh, van uh misschien

147
00:05:53,780 --> 00:05:54,802
van een ondergrondse geweest
zijn, dat weet ik niet.

148
00:05:54,802 --> 00:06:01,620
En we hebben ook geen onderzoek dan ingesteld.
Dat hebben we aan de Duitsers overgelaten.”

149
00:06:01,620 --> 00:06:04,900
“Ja. Hoe was het contact
met de Duitsers?”

150
00:06:04,900 --> 00:06:13,603
“Nauwelijks. Uh, ja, praten en dag
enzovoorts. Nja, nee, er was weinig contact.

151
00:06:13,603 --> 00:06:17,869
En ik denk dat het ook van de Duitsers
aflag, dus weinig contact wilden hebben.”

152
00:06:17,870 --> 00:06:26,160
“Uhm en u kon dan gewoon wel, als u met ze contact
had sprak u dan Duits of Nederlands of uh…?”

153
00:06:26,160 --> 00:06:27,050
“Nou ja, met handen en voeten.

154
00:06:29,560 --> 00:06:32,820
“Ja. Maar was u een
strenge politieagent?”

155
00:06:33,020 --> 00:06:33,310
“Wat zegt u?”

156
00:06:33,310 --> 00:06:35,840
“Was u streng als politieagent?”

157
00:06:35,840 --> 00:06:44,499
“Nee hoor. Nee, dat geloof ik niet, nee. Het
was ook niet zo druk hè als uh tegenwoordig.”

158
00:06:44,500 --> 00:06:47,230
“Nee. Uhm, hoe bent u bij
de politie terecht gekomen?”

159
00:06:47,230 --> 00:06:51,634
“Nou dat zal ik u vertellen. Ik
ben altijd graag bij de politie.

160
00:06:51,634 --> 00:06:53,901
En van kinds af aan wilde
ik dat al, eigenlijk al.

161
00:06:53,901 --> 00:07:00,390
En op een gegeven moment stond
in de krant uh dat Pietje

162
00:07:00,390 --> 00:07:03,130
Krentenberg gevraagd voor
diverse steden in Nederland.”

163
00:07:03,130 --> 00:07:04,720
“U woonde in Sneek?”

164
00:07:04,720 --> 00:07:12,520
“In Sneek en uh… dat zinde me wel,
dat, dat lag me wel dus ik eh ben

165
00:07:12,810 --> 00:07:15,969
dan op een wachtmeester gegaan, die
woonde tegenover ons in de kazerne.

166
00:07:15,969 --> 00:07:17,760
De Marechaussee kazerne en uh daar heb ik
advies gevraagd, die zegt ‘Ja, dan kan je wel

167
00:07:17,760 --> 00:07:27,090
doen, dan ga je naar een van die steden die
ze aanbieden.’ Dus ik heb me aangemeld.

168
00:07:27,090 --> 00:07:32,720
In Heerenveen gekeurd en uh wat me daar
opviel dat iedereen maar aangenomen werd.

169
00:07:32,720 --> 00:07:37,000
Oh, ze konden schrijven niet, maar iedereen
werd aangenomen, dat vond ik wel vreemd.

170
00:07:37,000 --> 00:07:45,339
Maar goed, op een gegeven moment na een
paar weken uh… kreeg ik een oproep om

171
00:07:45,340 --> 00:07:48,590
naar Heerenveen voor de keuring te
komen, die keuring dat hield ook niks in.

172
00:07:48,590 --> 00:07:52,990
Een dokter die heeft even naar,
naar mijn hart geluisterd dacht ik.

173
00:07:55,180 --> 00:08:02,660
Afijn, na verloop van een week of vijf, zes
werden we gedirigeerd naar Schalkhaar, in Drenthe.

174
00:08:02,930 --> 00:08:11,490
Bij Deventer en uh ik kwam daar, nou ja,
ik dacht nou dan krijgen we natuurlijk les

175
00:08:11,490 --> 00:08:17,040
in wetten enzovoort, enzovoorts. Daar was
helemaal niks bij. We kregen een exercitie.

176
00:08:18,680 --> 00:08:25,010
Maar wat ik wel vreemd vond, d-d-dat
er nogal veel, niet allemaal hoor, want

177
00:08:25,010 --> 00:08:29,288
de meeste jongens waren uh normaal,
maar dat uh, dat er veel NSB-ers zaten.

178
00:08:29,650 --> 00:08:35,620
En ook Duitsgezinde uh leiding.

179
00:08:37,880 --> 00:08:41,650
Ik zat onder andere op een
wachtmeester die overdag uh dan je

180
00:08:41,650 --> 00:08:50,946
exercitie gaf, dat ‘ie ’s avonds in
uh… in een kostuum van de SS liep.

181
00:08:50,946 --> 00:08:51,170
Ik denk ‘Oh god, waar
ben ik begonnen hier?

182
00:08:51,170 --> 00:08:59,390
Straks zien ze me ook nog voor uh, voor
een NSB-er aan.’ Ik heb toen via een van

183
00:08:59,390 --> 00:09:08,210
mijn leiding uh gevraagd of de commandant
kon spreken en uh die wou weten waarvoor.

184
00:09:08,210 --> 00:09:08,490
Ik zeg

185
00:09:08,490 --> 00:09:11,780
dat bespreek ik met
de commandant, afijn.

186
00:09:11,780 --> 00:09:16,430
Na anderhalve week werd ik
opgeroepen om te verschijnen

187
00:09:16,430 --> 00:09:19,271
daar, maar de commandant
kreeg ik niet te spreken.

188
00:09:19,272 --> 00:09:24,820
Maar dat was wel een man in burger,
een Nederlander, een jaar of veertig.

189
00:09:25,580 --> 00:09:28,260
En uh, die vroeg me wat
er aan de hand was.

190
00:09:28,260 --> 00:09:34,351
Nou ik zeg dus dat ik eh, dat me daar
niet beviel dat ik ontslag wil nemen.

191
00:09:34,351 --> 00:09:40,230
En ik wilde weer naar mijn oude werk terug. Ik
ben namelijk leerling drukker op een drukkerij.

192
00:09:40,230 --> 00:09:43,260
En hij zegt ‘Niemand
kan ontslag nemen.

193
00:09:43,260 --> 00:09:46,780
En ook de burgers niet.’ En dat was
ook zo, niemand kon ontslag nemen.

194
00:09:46,780 --> 00:09:51,910
Hij zegt ‘En als je ontslag krijgt of neemt
dan ga je naar Duitsland toe om te werken.’

195
00:09:52,070 --> 00:09:57,379
Ik zeg ‘Dan maar naar Duitsland toe, maar ik
wil hier niet blijven.’ Hij zegt ‘Heb ‘ie,

196
00:09:57,380 --> 00:10:04,320
heb ‘ie ergens op tegen?’ Ik zeg ‘Ja’, ik
zeg, ‘Ik uh, de situatie is zo dat het mij niet

197
00:10:04,320 --> 00:10:06,880
aanstaat hier.’ Ik kon
natuurlijk ook niet alles zeggen.

198
00:10:06,880 --> 00:10:17,761
Hij zegt uh ‘Nou vertel ‘ie eens verder.’ Ik
zeg ‘Ja, de situatie is wel een beetje scheef,

199
00:10:17,762 --> 00:10:18,520
want u kunt alles zeggen en als ik wat verkeerd
zeg dan zit ik in het con, concentratiekamp.

200
00:10:18,520 --> 00:10:25,870
Hij zegt ‘Ik geef je een woord van eer, m’n hand
er op dat alles wat in deze kamer besproken wordt

201
00:10:25,870 --> 00:10:32,180
komt niet naar buiten.’ Ik zeg ‘Nou, dat zal ik
maar vertrouwen.’ Toen zei ‘ie ‘Wat uh, wat waren

202
00:10:32,180 --> 00:10:32,829
ze thuis voor gezindheid?’ Ik ‘Nou het waren
socialisten.’ (Meneer wuift een andere persoon weg

203
00:10:32,829 --> 00:10:43,820
die gedeeltelijk in beeld te zien is.) Ik zeg
‘Wij waren socialistisch opgevoed.’ En ik zeg, hij

204
00:10:43,820 --> 00:10:48,560
zegt ‘Nou dat, dat klopt mooi.’ Hij zegt, ‘Want
bij, bij ons is het toch ook altijd socialistisch.

205
00:10:48,560 --> 00:10:53,570
Dat is, dat klopt wel.’ Ik zeg ‘Ja, is wel
een verschil.’ Hij zegt ‘Omdat?’ Ik zeg ‘Nou

206
00:10:53,570 --> 00:10:57,217
wij hebben geen concentratiekampen.’ En toen
werd die man toch zo verschrikkelijk kwaad.

207
00:10:57,218 --> 00:11:01,229
Hij zegt ‘Ja, dat, dat
moet om de vijanden van

208
00:11:01,229 --> 00:11:01,667
Duitsland te weren’, enzovoorts,
enzovoorts, enzovoort.

209
00:11:01,810 --> 00:11:13,490
Hij zegt ‘En, en, en de Joden op te sluiten’, ik
denk nou daar gaat uh, daar komt ‘ie. Afijn, zo

210
00:11:13,490 --> 00:11:18,987
gaat ‘ie verder maar in ieder geval, wat ik ook zei
en wat ik ook deed, ik kon geen ontslag krijgen.

211
00:11:18,988 --> 00:11:23,180
Hij zei nog tegen me, hij zegt ‘Je moet
uitkijken, want als je naar huis gaat

212
00:11:23,490 --> 00:11:29,200
met verlof en je blijft weg, dan komen
we bij je ouders, of je andere familie.

213
00:11:30,020 --> 00:11:38,608
Ik denk nou dat is een knappe drei, dreigement.
Ik werd daar dus wel een beetje angstig voor.

214
00:11:38,609 --> 00:11:39,138
Ik heb mijn vader,
toendertijd was ‘ie zeventig,

215
00:11:39,139 --> 00:11:42,140
tweeenzeventig jaar en daar
uh was ik wel bang voor.

216
00:11:42,610 --> 00:11:47,140
De man heeft het nooit geweten wat voor moeilijkheden
ik had, maar ik zat ontzettend moeilijk.

217
00:11:48,580 --> 00:11:56,780
Afijn, na verloop van een uh maand of vier
…uhm, werden we verdeeld over de steden.

218
00:11:57,320 --> 00:12:03,720
Die Duitsers zeiden nooit, die
uh gaven nooit uh… echt antwoord

219
00:12:03,720 --> 00:12:10,200
hè. Dat was verdeel en heers, je
wist nooit waar je aan toe was.

220
00:12:10,200 --> 00:12:14,320
En mensen die dus ouder waren,
zo een jaar of vijf, zes,

221
00:12:14,320 --> 00:12:20,370
zevenentwintig, die werden een aantal
naar verschillende steden gedirigeerd.

222
00:12:20,370 --> 00:12:26,380
Maar wij waren nog jong en we gingen
naar Den Haag en Amsterdam dacht ik.

223
00:12:26,380 --> 00:12:35,600
Maar wij, ik kwam in Den Haag terecht.
Denkende dat ik dus bij de Haagse politie kwam.

224
00:12:35,600 --> 00:12:42,593
Nee, we werden daar uh…in een school,
omdat bij de voormalige school die is

225
00:12:42,593 --> 00:12:52,380
afgebroken nu, waar nu het nieuwe Homero
staat, daar werden wij gestationeerd.

226
00:12:52,690 --> 00:12:56,510
En uh ook daar was de leiding, niet
de Ha, van de Haagse politie hoor,

227
00:12:56,510 --> 00:13:00,040
maar de leiding van dat ding waar
ze ook uh sterk uh fascistisch.

228
00:13:01,340 --> 00:13:06,760
Met enkele personen… collega’s dus
die uh er ook tussendoor liepen.

229
00:13:06,760 --> 00:13:11,130
Maar de meesten waren dus
uh niet Duitsgezind.”

230
00:13:11,950 --> 00:13:12,800
“Niet of wel?”

231
00:13:12,800 --> 00:13:13,140
“Niet.”

232
00:13:13,140 --> 00:13:13,601
“Oh niet.”

233
00:13:13,601 --> 00:13:15,092
“Niet Duitsgezind, nee.

234
00:13:15,093 --> 00:13:18,473
Waren normale jongens die dus eigenlijk ook
er een beetje ingelopen waren, denk ik.”

235
00:13:18,580 --> 00:13:20,270
“Maar u zei de leidi…”

236
00:13:20,270 --> 00:13:23,240
“Daar praten we niet over,
want dat kon niet daar.

237
00:13:23,270 --> 00:13:25,819
Want je wist nooit wie je wel of
niet kon vertrouwen. Je kan di…”

238
00:13:25,820 --> 00:13:28,240
“Want die lei, die leiding
was wel fascistisch?”

239
00:13:29,270 --> 00:13:30,290
“Die was zeker fascistisch.

240
00:13:30,290 --> 00:13:40,347
En uh, dat uh, dat zinde mij natuurlijk ook al
niet, maar ja… Oh, ik vergeet wat te vertellen.

241
00:13:40,347 --> 00:13:44,387
Het zat namelijk zo toen ik dus
in Schalkhaar met verlof ging,

242
00:13:44,388 --> 00:13:48,630
liep ik op, naar d, naar Deventer
toe om op een trein te stappen.

243
00:13:48,630 --> 00:13:53,622
Op een gegeven moment liep er
opperwachtmeester naast en die zei ‘Bent u

244
00:13:53,623 --> 00:13:58,021
Brinksma?’, ik zeg ‘Ja’. Hij zegt ‘Kijk
u uit, wat u zegt en wat u doet, want u

245
00:13:58,022 --> 00:14:02,770
wordt scherp in de gaten gehouden’. En
die man draaide zich om en ging weer weg.

246
00:14:03,090 --> 00:14:08,870
Dat had ik er nog bij. Dus… ook
in Den Haag moet je me gedeisd

247
00:14:08,870 --> 00:14:12,120
houden want, ik had begrepen dat
dat wel door gegeven was dus.

248
00:14:12,120 --> 00:14:21,270
Zo hand op hand van dat gesprek komt niet buiten
de kamer was niet juist. Ik had een akelige tijd.

249
00:14:21,430 --> 00:14:24,490
Want niet alleen dat, maar
ik ben bang dat ik aangekeken

250
00:14:24,490 --> 00:14:30,540
werd ook voor NSB-er en
voor de kliek die daar zat.”

251
00:14:30,540 --> 00:14:32,870
“Moest u ook dingen leren uhm, zoals
het brengen van de Hitlergroet of…?”

252
00:14:32,870 --> 00:14:37,200
“Nee, nee, nee, nee, nee. Nee, gelukkig
niet. Zo ver waren we nog niet.

253
00:14:37,720 --> 00:14:45,820
Uh, we hadden wel een uh… een man dat was
inspecteur geworden. Die heette Helder.

254
00:14:46,770 --> 00:14:54,000
Die was ook sterk tegen uh die fascisten
en die zei nog wat, was scherp.

255
00:14:54,000 --> 00:14:57,380
Die man is later uh, die is
later ook gearresteerd en ook

256
00:14:57,380 --> 00:15:03,670
nog, en die is gediri, aan
Waaldorp uh, doodgeschoten.”

257
00:15:03,670 --> 00:15:04,730
“Waalsdorpervlakte.”

258
00:15:04,730 --> 00:15:06,239
“Waalsdorpervlakte, ja.”

259
00:15:06,240 --> 00:15:09,190
“Wat moest u zoal voor werk doen?”

260
00:15:09,500 --> 00:15:14,620
“Nou dat, dat was dus uh inderdaad
uh wat ik zeg uh, af en toe

261
00:15:14,620 --> 00:15:20,390
eens op post staan bij die uh
doorlaatpost en uh door die afbraak.

262
00:15:20,800 --> 00:15:25,640
En voor de rest uh was het niet
veel meer. Meer was het niet.

263
00:15:25,640 --> 00:15:31,080
Opleiding wat betreft de wetten enzovoort kreeg
we helemaal niet. Dus dat viel me ook al tegen.”

264
00:15:31,080 --> 00:15:35,230
“Moest u ook dingen doen
die u niet wilde doen?”

265
00:15:39,130 --> 00:15:48,110
“Ja. Dat uh… Dat zou ik niet direct kunnen
zeggen. Nee, dat geloof ik niet, nee. Nee.”

266
00:15:48,110 --> 00:15:51,660
“Maar ik bedoel bijvoorbeeld
de Haagse politie heeft

267
00:15:51,660 --> 00:15:53,169
ook geholpen met het ophalen
van Joodse gezinnen.”

268
00:15:53,170 --> 00:16:00,020
“Ja, ja, ja. Nee, nee, daar hebben we niet uh,
niet uh, daar hebben we geen bemoeienis mee gehad.”

269
00:16:00,020 --> 00:16:01,609
“Dat heeft u niet hoeven doen?”

270
00:16:01,610 --> 00:16:02,840
“Nee, nee, nee, gelukkig niet.”

271
00:16:02,840 --> 00:16:05,723
“Hoorde u wel van andere
agenten dat ze dat deden?”

272
00:16:05,810 --> 00:16:10,780
“We hadden nauwelijks contact met de, met de
andere agenten van uh, van de Haagse politie.

273
00:16:11,060 --> 00:16:16,560
Omdat we ook gecatoeneerd waren natuurlijk
hè. Het was eigenlijk een groep in een groep.”

274
00:16:16,560 --> 00:16:20,120
“Jullie waren een soort, soort
jonge, jonge garde ofzo?”

275
00:16:20,120 --> 00:16:20,330
“Ja, ja.”

276
00:16:20,330 --> 00:16:21,620
“Of een kweekvijver.”

277
00:16:21,620 --> 00:16:26,880
“Ja. Nou ja, dat bedoeling was natuurlijk om
uh, om de politie uh fascistisch te maken.

278
00:16:26,880 --> 00:16:29,410
Dat was de bedoeling, uiteindelijk.”

279
00:16:29,410 --> 00:16:32,130
“H-h-hoe deden ze dat dan?
Hoe probeerden ze dat?”

280
00:16:32,130 --> 00:16:36,839
“Nee, maar door, door, door, door
jonge mensen dan wel aan te schaffen

281
00:16:36,840 --> 00:16:43,070
voor de politie, probeerden ze zo
uh, herhaling te hè, op den duur.

282
00:16:43,070 --> 00:16:48,040
Kan niet een, twee, drie, maar een verschuiving
te veroorzaken. Dat was de bedoeling neem ik aan.”

283
00:16:48,040 --> 00:16:54,590
“Ja, maar ik kan me voorstellen dat ook
geprobeerd is uw denken te beïnvloeden.

284
00:16:54,590 --> 00:16:56,830
Dat er bepaalde
ideologieën zijn verteld.”

285
00:16:56,830 --> 00:17:00,240
“Nee, dat hebben ze niet geda…Dat hebben
ze niet… Hebben ze niet gedaan nee.

286
00:17:00,240 --> 00:17:05,950
Ik denk ook wel dat ze wel inzagen
dat dat geen succes zou hebben.

287
00:17:05,980 --> 00:17:09,610
Maar ik heb het ook van anderen
niet gemerkt nee. Nee.”

288
00:17:09,610 --> 00:17:11,020
“Maar wat deed u dan de hele dag?”

289
00:17:11,020 --> 00:17:19,820
“Ja, wat ik zei Wat ik zei …uh
patrouilleren in, in uh, in die

290
00:17:19,820 --> 00:17:23,620
afbraak en af en toe op post staan
bij uh, bij die doorlaatpost.”

291
00:17:23,620 --> 00:17:26,370
“Ja. Was dat leuk werk?”

292
00:17:26,370 --> 00:17:33,220
“Nou ja, doods natuurlijk. Doods werk.
Maar ja, post staan is altijd doods.”

293
00:17:33,220 --> 00:17:35,939
“Heeft u wel eens mensen moeten aanhouden
omdat ze wat deden wat niet mocht?”

294
00:17:35,940 --> 00:17:37,672
“Nee, nee, nee. In die
tijd niet nee. Nee.”

295
00:17:38,600 --> 00:17:43,190
“Hoe lang bent u bij
de politie gebleven?”

296
00:17:44,220 --> 00:17:45,430
“Uh in totaal?”

297
00:17:45,430 --> 00:17:50,100
“Nee, ik bedoel… Want ik heb begrepen
dat u niet tot het eind van de oorlog…”

298
00:17:50,100 --> 00:17:58,880
“Nee, het is zo ik had uh… Ik was dan bevriend
met een paar collega’s, onder andere Van

299
00:17:58,880 --> 00:18:06,420
Tefal en een zekere Bosch en we hadden dan
een uh een jongen die heette De Groot en die

300
00:18:06,420 --> 00:18:07,900
kwam uit uh… Hoorn.

301
00:18:08,320 --> 00:18:17,960
En die is uh, had op een gegeven
moment ondergrondse uh epistels

302
00:18:17,960 --> 00:18:22,890
gevonden in de trein en die hadden
ze dus daar uh in die afdeling

303
00:18:22,890 --> 00:18:29,800
zitten bekijken, ondergrondse lectuur
en dat is waarschijnlijk verraden.

304
00:18:29,980 --> 00:18:32,747
Ik zat niet op die kamer. Ik was er ook niet
bij trouwens, maar dat heb ik van horen zeggen.

305
00:18:32,748 --> 00:18:44,800
En op een gegeven moment uh, komt uh, Duitse politie
komt binnen, komt politie, met een paar Duitsers

306
00:18:44,800 --> 00:18:53,675
in burger en uh moesten allemaal voor de bedden
staan en er stond een, er stonden bedden en er stond

307
00:18:53,676 --> 00:18:58,800
een kast in het midden en op die kast, daar zat
de kleding in, op de kast daar stonden helmen.

308
00:18:58,800 --> 00:19:00,460
De politie had toen allemaal een helm.

309
00:19:01,310 --> 00:19:06,770
Een collega van mij die heeft die
ondergrondse papieren op het laatste

310
00:19:06,770 --> 00:19:11,340
moment weg kunnen moffelen in zo’n
helm en voor de rest komen die Duitsers

311
00:19:11,340 --> 00:19:15,050
binnen, die hebben de boel overhoop
gehaald in de hoop wat te vinden.

312
00:19:15,050 --> 00:19:21,290
Ze hebben gezocht, gezocht, gezocht
en ze hebben niks gevonden.

313
00:19:21,290 --> 00:19:27,460
Drie weken later was uh op een gegeven moment,
ongemerkt voor ons, was De Groot verdwenen.”

314
00:19:27,460 --> 00:19:28,900
“De man die die
blaadjes had gevonden?”

315
00:19:28,900 --> 00:19:29,047
“Die blaadjes aan het, die blaadjes
in het bureau gebracht heeft en
“De man die die
blaadjes had gevonden?”

316
00:19:29,047 --> 00:19:33,510
“Die blaadjes aan het, die blaadjes
in het bureau gebracht heeft en

317
00:19:33,510 --> 00:19:36,530
die ze niet gevonden hadden trouwens
en niet hebben kunnen bewijzen.

318
00:19:36,530 --> 00:19:42,950
Hij was verdwenen en ik heb
begrepen dat ‘ie concentratiekamp

319
00:19:42,950 --> 00:19:44,658
is gegaan en ik neem aan
dat ‘ie daar overleden is.

320
00:19:44,659 --> 00:19:46,040
Nooit meer wat van gehoord en gezien.

321
00:19:48,960 --> 00:19:56,790
Nou en uh verder was het zo dat uh op een
gegeven moment uh waren de Be… de, de

322
00:19:56,790 --> 00:20:02,440
geallieerden waren door België en die stonden
aan de grens van Nederland, of net er overheen.

323
00:20:02,980 --> 00:20:10,600
En uh, die Duitsers waren in verwarring
en ik zag mijn kans schoon om uh,

324
00:20:11,410 --> 00:20:13,200
om onder te duiken.

325
00:20:13,760 --> 00:20:17,910
Want ik denk nou, de dreiging,
de, de boel is nou zo in de

326
00:20:17,910 --> 00:20:21,380
war allemaal, dat de dreiging
die zal nou wel meevallen.

327
00:20:21,910 --> 00:20:27,140
Ik heb toen nog die twee collega’s
waar ik het over had uh, althans een

328
00:20:27,140 --> 00:20:29,127
daarvan gewaarschuwd dat ik ging
onderduiken en ik nodig hem uit om mee te

329
00:20:29,127 --> 00:20:37,900
gaan, want ik had een uh, via mijn
aanstaande schoonvader uh, een adres.

330
00:20:38,240 --> 00:20:38,594
En daar kon hij ook heen.

331
00:20:39,080 --> 00:20:39,911
En hij zou die ander ook
waarschuwen, maar ze deden

332
00:20:41,910 --> 00:20:46,840
het niet want ze wilden het
nog even aan, aankijken.

333
00:20:46,840 --> 00:20:50,199
Maar ik had een raar gevoel binnen. Ik
vertrouwde het niet, ik denk, ik duik onder.

334
00:20:50,200 --> 00:21:00,600
En toen ben ik uh bij de familie uh Becker terecht
gekomen en daar heb ik ondergedoken gezeten

335
00:21:00,600 --> 00:21:08,250
totdat ik uh, in verband met de Hongerwinter naar
Sneek ben gegaan, maar dat is een ander verhaal.

336
00:21:08,850 --> 00:21:09,600
Ik uh…”

337
00:21:09,600 --> 00:21:13,980
“Maar waarom dook u onder? Was dat alleen maar
vanwege die, die blaadjes die u had gezien?”

338
00:21:13,980 --> 00:21:16,770
“Ik, ik dook… Nee, niet vanwege
die blaadjes want daar had

339
00:21:16,770 --> 00:21:19,970
ik niks mee te maken, want
ik zat ook niet op die kamer.

340
00:21:20,060 --> 00:21:25,910
Nee, niet vanwege die blaadjes, maar van de
dreiging die mij steeds uh boven het hoofd hing.

341
00:21:26,250 --> 00:21:32,180
En uh de, de… Bang zijnde dat ze
bij m’n familie zouden komen.”

342
00:21:32,180 --> 00:21:34,120
“Nog steeds van die
dreiging toen, toen u…”

343
00:21:34,120 --> 00:21:34,175
“Die dreiging was ook
daar werkzaam, ja.”
“Nog steeds van die
dreiging toen, toen u…”

344
00:21:34,175 --> 00:21:36,390
“Die dreiging was ook
daar werkzaam, ja.”

345
00:21:36,390 --> 00:21:37,540
“Van die, dat wat u vertelde
bij dat opleidingsinstituut?”

346
00:21:37,540 --> 00:21:37,600
“Ja, ik heb… Ja, ik had namelijk een keer een
ongelukje gehad met m’n knie, maar niet ernstig.
“Van die, dat wat u vertelde
bij dat opleidingsinstituut?”

347
00:21:37,600 --> 00:21:44,780
“Ja, ik heb… Ja, ik had namelijk een keer een
ongelukje gehad met m’n knie, maar niet ernstig.

348
00:21:45,120 --> 00:21:51,336
En uh dat geloofden ze niet en we hadden
daar een uh, een verpleger bij de Haagse

349
00:21:51,336 --> 00:21:57,250
politie, Moes heette die man toen, dat
was een agent, hoofdagent, uh verpleger.

350
00:21:57,840 --> 00:21:59,480
En die heeft uh naar mijn knie.

351
00:21:59,480 --> 00:22:06,030
Ik zeg tegen die hoofdagent ‘Ja, het
is een beetje flauwekul, maar uh ze

352
00:22:06,030 --> 00:22:08,230
willen me pakken.’ Hij zegt ‘O goed’.
Hij heeft er verband omheen gelegd.

353
00:22:08,230 --> 00:22:13,934
Ik zeg ‘Ja, maar dan komt dokter Wakkie en wat
zegt die?’, hij zegt ‘Dat maak ik wel in orde.

354
00:22:13,934 --> 00:22:14,065
Die wel.’

355
00:22:14,800 --> 00:22:21,881
Dokter Wakkie was een officier in het
leger, die na de mobi, demobilisatie,

356
00:22:21,881 --> 00:22:25,740
dus na de overgave van Nederland, bij
de Haagse politie was gekomen, zoals

357
00:22:25,740 --> 00:22:27,467
veel soldaten bij de Haagse politie
en andere politiecorpsen zijn gekomen.

358
00:22:28,010 --> 00:22:38,490
En uh die heeft me gered. Die heeft me
dus uh een 14 dagen in verband gehouden.

359
00:22:38,670 --> 00:22:41,430
En daar konden ze dus eigenlijk niks
van zeggen, maar ze wilden me pakken.

360
00:22:41,430 --> 00:22:45,120
Dus ik voelde me helemaal niet happy.”

361
00:22:45,150 --> 00:22:49,690
“Maar en toen bent u met die knie in het
verband bent u gaan onderduiken, of…?”

362
00:22:49,690 --> 00:22:59,740
“Nee, nee, nee, nee. Daarna. Dat
was al weer over. Dat was weer over.

363
00:22:59,740 --> 00:23:00,142
En uh…Ik voelde me dus niet happy.

364
00:23:00,142 --> 00:23:02,045
Ik, ik, ik… Het, het, het was
de dreiging was en, ze waren

365
00:23:02,610 --> 00:23:04,051
allemaal in verwarring en ik
weet niet wat er gebeuren kan.

366
00:23:04,330 --> 00:23:08,260
We waren al een…al een collega

367
00:23:08,260 --> 00:23:11,950
weggehaald. Afijn,
ik ben ondergedoken.

368
00:23:13,170 --> 00:23:16,820
Ik heb uh contact gehad met de
ondergrondse, met De Zeeuw, dat

369
00:23:17,170 --> 00:23:21,167
was een brandstofhandelaar die
zat hier aan de Dorenstraat.

370
00:23:21,167 --> 00:23:27,880
En uh, en die onderduiktijd,
daar uh had ik een stuk of zes,

371
00:23:27,880 --> 00:23:32,910
zeven jongens onder mij, bij
mij, die ook ondergedoken waren.

372
00:23:33,260 --> 00:23:37,020
Dat waren knapen van
een jaar of 18, 19, 20.

373
00:23:38,440 --> 00:23:42,350
En we hebben met elkaar in een
perceil, in een perceel van

374
00:23:42,350 --> 00:23:45,711
een winkel onder de vloer
uitgegraven, onder een betonvloer.

375
00:23:45,712 --> 00:23:48,080
Daar hebben we een
hele ruimte gemaakt.

376
00:23:48,080 --> 00:23:52,390
Daar hebben we van oude deuren,
van deuren uit leegstaande huizen

377
00:23:52,500 --> 00:23:56,590
een soort bedden gemaakt en daar
hebben we dan ook gebivakkeerd.

378
00:23:57,020 --> 00:24:00,370
We hadden een uh… Ik had natuurlijk een
pistool bij me, want ik ben ondergedoken

379
00:24:00,370 --> 00:24:05,280
met m’n pistool en uh, door een of
andere oorzaak was er ook een karbijn.

380
00:24:05,280 --> 00:24:07,390
Hoe die daar kwam weet
ik niet, maar die was er.”

381
00:24:07,390 --> 00:24:08,060
“Wat was er bij?”

382
00:24:08,060 --> 00:24:09,010
“Een karbijn.”

383
00:24:09,010 --> 00:24:10,210
“Een karbijn, karabijn?”

384
00:24:10,210 --> 00:24:11,670
“Een karabijn, ja.”

385
00:24:11,940 --> 00:24:13,860
“Maar waar zat u ondergedoken?”

386
00:24:13,860 --> 00:24:21,589
“Aan de, aan de eerste, aan de… Gentsestraat.
Later op een ander adres, maar daar kom ik op.”

387
00:24:21,590 --> 00:24:25,880
“Maar die ruimte die u heeft
uitgegraven, dat was in de Gentsestraat?”

388
00:24:25,880 --> 00:24:26,510
“In de Gentsestraat, ja.”

389
00:24:27,680 --> 00:24:28,850
“Dat was in de vesting?”

390
00:24:28,850 --> 00:24:30,220
“In de vesting ja.

391
00:24:30,220 --> 00:24:32,550
In de vesting, ja, want in de
vesting ben ik ondergedoken,

392
00:24:32,550 --> 00:24:35,420
want dat was, daar woonden
mijn schoonouwelui.

393
00:24:36,190 --> 00:24:40,850
Ik heb vergeten te vertellen namelijk, want
daar kom ik nu even op, in de vesting woonden

394
00:24:40,850 --> 00:24:47,130
m’n schoonouwelui en via mijn schoonouwelui
heb ik die uh, dat onderduikadres gekregen.

395
00:24:47,830 --> 00:24:54,300
Hoe ik uh… Ja, dat moet ik even nog
vertellen, als ik op post, toen ik op post

396
00:24:54,340 --> 00:24:59,890
stond bij, bij uh, bij die doorgang uh
ontmoette ik, heb ik m’n vrouw ontmoet.

397
00:24:59,890 --> 00:25:03,865
Die werkt in de stad en die woonde natuurlijk
in Scheveningen en die had ook zo’n Ausweis.

398
00:25:03,865 --> 00:25:10,609
Op een gegeven moment dacht ik ‘Hé,
dat is een aardige meid.’ En uh, toen

399
00:25:10,610 --> 00:25:14,839
nam ik haar uh…hebben wij… ‘Dat bewijs krijg
je niet terug, voor ik een zoen krijg’,

400
00:25:14,840 --> 00:25:19,573
nou die kreeg ik, toen heeft ze haar bewijs
teruggekregen en zo is het aangeraakt.”

401
00:25:19,600 --> 00:25:20,350
“Echt waar?”

402
00:25:20,350 --> 00:25:24,420
“Via haar ben ik natuurlijk
bij mijn schoonouwelui op

403
00:25:24,420 --> 00:25:28,790
bezoek geweest en via daar kreeg
ik dat uh onderduikadres.”

404
00:25:29,160 --> 00:25:34,230
“Herinnert u zich nog dat u dan de vesting
in ging vanuit het idee nu ga ik onderduiken?

405
00:25:34,230 --> 00:25:38,130
Het moet toch iets van een gevoel
van een vlucht geweest zijn?”

406
00:25:38,130 --> 00:25:46,120
“Uiteraard omdat ik daar bekend ben, ben
ik doorgepost en het was zo, ik was van

407
00:25:46,120 --> 00:25:52,342
verlof teruggekomen, dus ik was nog niet
ondergedoken toen ik de vesting in ging.

408
00:25:52,342 --> 00:25:54,620
Maar ik ben alleen niet teruggekomen.”

409
00:25:54,620 --> 00:25:56,610
“Maar u bent in uw u-uniform
de vesting in gekomen?”

410
00:25:56,610 --> 00:25:57,840
“Ja, ja, ja.”

411
00:25:57,840 --> 00:25:59,520
“En u kon dus gewoon
doorlopen omdat…?”

412
00:25:59,520 --> 00:26:04,890
“Ik kon gewoon doorlopen en ik
was, ik had nog tot 12 uur verlof.

413
00:26:04,940 --> 00:26:07,060
Dus ik, er kon niemand me wat maken.”

414
00:26:07,060 --> 00:26:11,120
“En uw spullen, uw kleding dat soort
dingen, had u dat gewoon bij u?”

415
00:26:11,120 --> 00:26:12,480
“Ja, die had, die had ik bij me, ja.”

416
00:26:12,480 --> 00:26:13,680
“Omdat u van verlof kwam?”

417
00:26:13,920 --> 00:26:21,750
“Ja, dat had ik bij me. En uh, niemand kon me dus
wat maken. Maar ik ben niet teruggekomen. En…”

418
00:26:21,750 --> 00:26:22,410
“Het adres in de Gentse… Ja?”

419
00:26:22,410 --> 00:26:30,100
“Nee, niet in de Gentsestraat in het
onderduikadres hè. En uh, later heb ik

420
00:26:30,620 --> 00:26:34,240
gehoord dat uh, dat ze bij me thuis
geweest zijn, dat was uh de Sneek politie.

421
00:26:34,240 --> 00:26:41,340
En die zegt ‘Nou ja, hij zal, hij zal zich
wel veilig voelen dus ze hebben nauwelijks

422
00:26:41,340 --> 00:26:45,390
een onderzoek ingesteld, maar ze moesten
wel informeren of ik soms in Sneek was.

423
00:26:45,390 --> 00:26:48,720
Niet teruggekomen was van verlof. Dus
dat bleek niet het geval te zijn.”

424
00:26:48,720 --> 00:26:53,200
“Maar u bent eerst naar een
onderduikadres gegaan?”

425
00:26:53,200 --> 00:26:53,640
“Ja.”

426
00:26:53,640 --> 00:26:54,350
“Wat was dat?”

427
00:26:54,350 --> 00:27:01,570
“Later… Dat was in de, dat was in de…
Stevinstraat en daar woont die man.

428
00:27:01,570 --> 00:27:05,220
Die man was uh tramconducteur.”

429
00:27:05,220 --> 00:27:06,010
“Welke man?”

430
00:27:06,010 --> 00:27:11,840
“Die uh, waar ik ondergedoken was, in de
Stevinstraat was dat. En Becker heette die. En

431
00:27:11,840 --> 00:27:17,140
uhm dat is, heb ik via mijn
schoonvader gekregen dat adres.

432
00:27:17,460 --> 00:27:21,670
Afijn daar uh, daar ben ik wel even
binnengeweest, maar het, het was toch niet

433
00:27:21,670 --> 00:27:27,110
veilig om daar boven te blijven, dus
vandaar zijn we dus uh met nog een aantal

434
00:27:27,110 --> 00:27:32,108
knapen hebben we dus die ruimte onder die
winkel, onder het betonvloer gemaakt.”

435
00:27:32,340 --> 00:27:33,520
“In de Gentsestraat?”

436
00:27:33,520 --> 00:27:34,550
“In de Gentsestraat.”

437
00:27:34,550 --> 00:27:36,920
“En dat had u via die
Ton de Zeeuw gekregen?”

438
00:27:36,920 --> 00:27:42,314
“Nee, nee, nee. Nee, nee, nee, nee. Nee,
die uh, daar had ik gewoon contact mee.

439
00:27:42,314 --> 00:27:49,260
Al regelmatig contact mee
gehad hoor. En uh… Nee.”

440
00:27:49,260 --> 00:27:51,770
“Hoe kwam u dan aan dat
adres in de Gentsestraat?”

441
00:27:51,770 --> 00:27:54,510
“Via mijn schoonvader.”

442
00:27:54,510 --> 00:27:55,290
“Ook via uw schoonvader?”

443
00:27:55,290 --> 00:27:55,890
“Ja.”

444
00:27:55,890 --> 00:27:58,260
“Want uw schoonvader
woonde ook in de vesting?”

445
00:27:58,260 --> 00:27:58,279
“Die woonde in de vesting,
ja. Die was electricien…”
“Want uw schoonvader
woonde ook in de vesting?”

446
00:27:58,279 --> 00:28:00,280
“Die woonde in de vesting,
ja. Die was electricien…”

447
00:28:00,280 --> 00:28:00,410
“En die mocht blijven?”

448
00:28:00,410 --> 00:28:08,530
“Die mocht blijven. Die had daar een winkel,
ja. Want die uh, die deed uh, althans voor de

449
00:28:08,530 --> 00:28:14,520
oorlog electricienwerk in, op loggers
en vissersschepen onder andere.

450
00:28:14,540 --> 00:28:18,700
En hij verkocht radio’s en al die
dingen. Dus ik kon daar gewoon blijven.”

451
00:28:18,700 --> 00:28:23,430
“Weet u nog het huisnummer
in de Gentsestraat?”

452
00:28:23,430 --> 00:28:24,030
“Nee, dat weet ik niet meer.”

453
00:28:24,030 --> 00:28:25,920
“Wat was het voor winkel?”

454
00:28:25,920 --> 00:28:27,039
“Dat, dat was geen winkel.”

455
00:28:27,040 --> 00:28:27,880
“Oh dat was een woon…”

456
00:28:27,880 --> 00:28:28,700
“Oh van, van mijn schoonvader?”

457
00:28:28,700 --> 00:28:31,480
“Nee, nee. Waar u in de
Gentsestraat (onverstaanbaar)?”

458
00:28:31,480 --> 00:28:35,370
“Nee, dat was gewoon, dat was een
bovenhuis. Gewoon particulier bovenhuis.

459
00:28:35,370 --> 00:28:37,250
Die man was tramconducteur.

460
00:28:37,970 --> 00:28:42,360
En uh, maar ja, daar kon je ook niet
blijven natuurlijk, want die had ook

461
00:28:42,360 --> 00:28:46,240
een paar kinderen enzovoort en dus,
hebben we dus in de buurt daar, ook

462
00:28:46,240 --> 00:28:51,510
in de Gentsestraat uh onder een winkel
dat uh, die schuilplaats gemaakt.”

463
00:28:51,510 --> 00:28:56,270
“Ja, maar u zei dat u in de Stevinstraat
bij een familie Becker had gezeten?”

464
00:28:56,310 --> 00:28:56,650
“Ja.”

465
00:28:56,650 --> 00:28:57,360
“Dat was in de Stevinstraat?”

466
00:28:57,361 --> 00:28:58,169
“Dat was in de Stevinstraat, ja.”

467
00:28:58,170 --> 00:29:01,530
“En toen bent u van daaruit
naar de Gentsestraat gegaan.”

468
00:29:01,530 --> 00:29:01,926
“Dat is om de hoek.”
“En toen bent u van daaruit
naar de Gentsestraat gegaan.”

469
00:29:01,926 --> 00:29:02,780
“Dat is om de hoek.”

470
00:29:03,010 --> 00:29:06,350
“En daar heeft u die ruimte onder de grond
helemaal uitgegraven met een aantal anderen?”

471
00:29:06,350 --> 00:29:07,900
“Ja, ja, ja. Ja, met
een aantal anderen, ja.”

472
00:29:07,900 --> 00:29:10,920
“En die ruimte die jullie hebben
uitgegraven, was dat onder een winkel?”

473
00:29:10,920 --> 00:29:15,320
“Ja, dat was onder een winkel
en via een kastdeur gingen

474
00:29:15,320 --> 00:29:17,440
we dus naar beneden, daar
hadden we een luik gemaakt.

475
00:29:17,440 --> 00:29:23,510
Dat luik hadden we gecamoufleerd door
uh daar een paar uh, daar lag een soort

476
00:29:23,510 --> 00:29:29,300
vloerbedekking op en daar hebben we een
paar flessen en dingen op gezet, vastgezet.

477
00:29:29,960 --> 00:29:32,860
En dus als het luik openging
ging het mee, maar als het

478
00:29:32,860 --> 00:29:35,330
niet open was leek het net
of die er zomaar stonden.”

479
00:29:35,330 --> 00:29:37,930
“En dat was een winkel… geweest?”

480
00:29:37,930 --> 00:29:39,110
“Dat was een winkel geweest ja.”

481
00:29:39,110 --> 00:29:40,050
“Die stond leeg?”

482
00:29:40,050 --> 00:29:40,610
“Leeg ja.”

483
00:29:40,610 --> 00:29:42,570
“En weet u wat voor een
winkel het was geweest?”

484
00:29:42,570 --> 00:29:44,950
“Ik denk een bakkerswinkel,
dat weet ik niet meer.”

485
00:29:46,580 --> 00:29:49,570
“En wat is het huisnummer, weet u?”

486
00:29:49,570 --> 00:29:49,990
“Dat weet ik ook niet.”

487
00:29:49,990 --> 00:29:50,680
“En jullie hebben het
toen helemaal uitgegraven?”

488
00:29:50,680 --> 00:29:50,901
“Ja.”

489
00:29:50,901 --> 00:29:52,450
“En met z’n hoevelen waren jullie?”

490
00:29:52,450 --> 00:29:55,120
“Uh man of, man of zeven
denk ik, ja, acht.”

491
00:29:55,120 --> 00:29:57,230
“(Onverstaanbaar)
woonden daar beneden?”

492
00:29:57,230 --> 00:30:00,580
“Die woonden wel in de omtrek ja. Ja.

493
00:30:00,580 --> 00:30:05,210
Maar ja, goed, we hadden dus
uh, ik was ondergedoken met m’n

494
00:30:05,210 --> 00:30:12,420
pistool en er was een uh, een karbijn
waar ik dus niet wist hoe die

495
00:30:12,760 --> 00:30:13,260
daar kwam.

496
00:30:13,260 --> 00:30:15,064
En uh, nou ja, heb die jongens
dus bezig gehouden met een

497
00:30:15,065 --> 00:30:17,340
beetje uitleggen hoe zo’n pistool
werkt en een karbijn werkt.

498
00:30:18,050 --> 00:30:24,430
En dat, ja, uiteindelijk was het verveling
natuurlijk, want uh je had niks te doen.

499
00:30:24,690 --> 00:30:28,760
De dolste plannen werden door die
knapen gewerkt, een Duitser arresteren.

500
00:30:28,760 --> 00:30:32,430
Dan zei ik al ‘Wat moeten we
met die Duitser doen? Doodmaken?

501
00:30:32,430 --> 00:30:36,080
Nou dat doe je niet zo gauw.’ Ik
zei, ‘En wie geeft ‘m te eten?

502
00:30:36,080 --> 00:30:39,220
En, en…’ Afijn, dat ging
dan niet door natuurlijk.

503
00:30:39,220 --> 00:30:42,799
Maar goed, allerlei wilde plannen werden
er gesmeed, maar er kwam niks van.

504
00:30:42,799 --> 00:30:49,380
En we waren dus ook niet eigenlijk uh
ingeschakeld bij de ondergrondse van, van

505
00:30:49,380 --> 00:30:54,103
Den Haag, want zat natuurlijk wel een
uh, een uh, een barèr, barrière tussen.”

506
00:30:54,980 --> 00:30:55,679
“Wat deed u dan de hele dag?”

507
00:30:55,680 --> 00:30:55,859
“Eigenlijk niks. Eigenlijk niks.

508
00:30:55,860 --> 00:31:05,270
’s Nachts dan gingen we wel uh die
huizen in, een beetje op roof, maar niet

509
00:31:05,270 --> 00:31:09,550
om wat te stelen, maar uh bijvoorbeeld
uh vloerbedekking, dat maakt meteen

510
00:31:09,550 --> 00:31:17,430
een wand aan uh… voor geluiddemping.
Dergelijke dingen deden we dan.

511
00:31:17,430 --> 00:31:21,600
Dan hebben we onder andere een wastafel
er in gezet met uh, met een kraan.

512
00:31:21,600 --> 00:31:25,610
Iemand van de PTT die ons
goed gezind was die heeft

513
00:31:25,610 --> 00:31:28,429
de leidingen gesoldeerd
en had, konden we douchen.

514
00:31:28,429 --> 00:31:30,340
Om ons te verzorgen.”

515
00:31:30,340 --> 00:31:32,810
“Want u had wel water
en electriciteit?”

516
00:31:32,810 --> 00:31:37,320
“Ja, alles was daar aangesloten, want het kon
niet afgesloten worden, omdat die bunkers

517
00:31:37,320 --> 00:31:41,620
van die Duitsers ook op de electriciteits-
en waterleidingnetwerk aangesloten waren.

518
00:31:42,850 --> 00:31:51,840
En die meter heeft die man van uh, van uh,
hoe heet het… Die heeft die meter heeft

519
00:31:51,840 --> 00:31:57,460
‘ie uitgeschakeld, want uh dat ding dat,
doordat wij stroom gebruikten zoemde dat

520
00:31:57,460 --> 00:32:02,400
ontzettend en dat was natuurlijk gevaarlijk
voor ons om uh, als er iemand binnen kwam.

521
00:32:02,400 --> 00:32:05,120
Dan denkt die hoe kan
die meter zo lopen?

522
00:32:05,140 --> 00:32:08,670
Dus die werd uitgeschakeld en
wij kregen stroom rechtstreeks.

523
00:32:08,800 --> 00:32:13,280
Dat was natuurlijk wel diefstal,
maar het was toen oorlog.”

524
00:32:13,280 --> 00:32:14,250
“En jullie woonden met
z’n allen onder de grond?”

525
00:32:14,250 --> 00:32:20,400
“Ja. En konden daar slapen met op die, op die
deuren waar we soort bedden van gemaakt hadden.”

526
00:32:20,400 --> 00:32:22,190
“Is dat niet benauwd om
onder de grond te slapen?”

527
00:32:22,190 --> 00:32:26,480
“Nee, want dat was uh, we hadden het
uitgegraven en het was stahoogte.

528
00:32:26,480 --> 00:32:33,803
En er waren tuurlijk aan de voor- en achterkant
die luchtgaten, die zitten in alle huizen.

529
00:32:33,803 --> 00:32:41,060
Nee, dat was helemaal niet, niet… Maar toen kwam
uh de Hongerwinter, dat was een probleem hè met

530
00:32:41,060 --> 00:32:50,140
eten, om uh… om…Dan konden we wel uh, wel eens even
uit, want dat was toch allemaal leeg ’s avonds.

531
00:32:50,140 --> 00:32:54,860
Konden we dus echt de straat wel over, dat
deden we ook wel, uh verdekt opgesteld.

532
00:32:54,860 --> 00:32:57,484
Maar er was praktisch nooit geen
patrouille niks en niemand op straat.

533
00:32:57,485 --> 00:33:04,716
Dus de jongens gingen wel naar het huis om, om
te bikken, maar het werd later toch een probleem.

534
00:33:05,990 --> 00:33:07,350
En uh

535
00:33:07,350 --> 00:33:11,380
door de verveling na verloop van
tijd verdween de een, verdween

536
00:33:11,380 --> 00:33:16,590
de ander en zo kregen we een
bombardement van Bezuidenhout.

537
00:33:16,590 --> 00:33:23,450
Niet het grote bombardement, maar daarvoor
waren ook al eens een paar bommen gevallen.

538
00:33:23,450 --> 00:33:26,824
En uh een van de mannen die bij zat,
namen weet ik niet, want beroerte

539
00:33:26,825 --> 00:33:33,560
was we noemden geen namen hè. We
hadden allemaal uh… gezochte namen.

540
00:33:33,560 --> 00:33:34,740
We kennen elkaar niet van echte naam.”

541
00:33:34,740 --> 00:33:38,960
“Hoe heette u? Wat was uw bijnaam?”

542
00:33:38,960 --> 00:33:39,112
“Dat weet… Koos geloof ik.

543
00:33:39,112 --> 00:33:43,140
Maar in ieder geval die z’n zuster woonde in
Bezuidenhout en daar was bomschade geweest.

544
00:33:43,140 --> 00:33:48,260
En hij is naar z’n uh naar z’n zuster
gegaan om die te helpen met opruimen.

545
00:33:48,260 --> 00:33:53,272
Later heb ik gehoord, na de oorlog, is
‘ie in de kamer van z’n zuster waar ‘ie

546
00:33:53,273 --> 00:33:53,651
stond glas op te vegen door een Duitse
patrouille die langskwam, die dacht dat het

547
00:33:53,651 --> 00:34:03,580
een man was die aan het roven was, in de
kamer van zijn zus is ‘ie doodgeschoten.

548
00:34:03,900 --> 00:34:04,650
Na de oorlog

549
00:34:04,650 --> 00:34:09,990
gehoord. Afijn, zo waren uh
verschillende mensen verdwenen.

550
00:34:10,350 --> 00:34:16,224
Ik vergeet te vertellen, ik had
uh contact met, hoe ik er aan kom

551
00:34:16,224 --> 00:34:21,637
weet ik niet, maar via, via denk ik,
met kapitein Boot, zo heette die.

552
00:34:21,637 --> 00:34:28,617
Die woonde verderop, in de Doorniksestraat
meen ik, en uh die was ook van ondergrondse.

553
00:34:28,617 --> 00:34:37,350
Daar kreeg ik geld van voor de mensen die er
zaten. Niet zoveel hoor, maar toch een zakgeldje.

554
00:34:37,350 --> 00:34:40,570
En uh daar ging je dus zo af en toe heen om dat
op te halen. En daar heb ik dan nog mee gesproken.

555
00:34:40,620 --> 00:34:49,980
Voor de rest uh kapitein Boot zal
misschien ook wel uh een uh, niet de goeie

556
00:34:49,981 --> 00:34:52,998
naam zijn geweest, want we, hoe minder
contact we hadden, hoe beter het was.

557
00:34:54,900 --> 00:34:57,130
En dat heb ik dus verdeeld
onder die knapen, maar ja,

558
00:34:57,130 --> 00:35:00,280
uiteindelijk hield dat op,
want ze verdwenen een voor een.

559
00:35:04,000 --> 00:35:07,640
En uh… Toen bleef ik over met 1, een zekere
Van Gils die woonde in de Haagsestraat.

560
00:35:07,641 --> 00:35:13,750
Ik zeg tegen Van Gils, ik zeg ‘Joh,
wij moeten hier weg, want als er

561
00:35:13,750 --> 00:35:18,420
iemand per ongeluk een beetje loslippig
is, dan staat straks de politie voor de,

562
00:35:18,780 --> 00:35:24,890
de Duitse politie voor de neus.’ Dus wij
hebben de zaak daar verlaten en we zijn

563
00:35:24,890 --> 00:35:32,920
verderop in de, in de Stevinstraat, een
huis of 10 verder geloof ik, zijn we ook

564
00:35:32,920 --> 00:35:36,790
een winkel binnengegaan, een leegstaande
winkel en daar hebben we hetzelfde gedaan.

565
00:35:36,790 --> 00:35:42,543
Ook een luik en met z’n tweeën een uh,
ook een ruimte gemaakt, ook van oude

566
00:35:42,810 --> 00:35:49,910
deuren bedden gemaakt en daar zijn wij
met z’n tweeën zijn, zijn wij gebleven.

567
00:35:49,910 --> 00:35:54,547
En uh, uit veiligheid, want
we waren doodsbenauwd dat, dat

568
00:35:54,547 --> 00:35:59,703
als iemand had gesproken dat
ze daar uh voor de deur, dus.

569
00:35:59,704 --> 00:36:06,320
Maar ja, de Hongerwinter kwam aan
en er was echt niks meer te krijgen.

570
00:36:06,320 --> 00:36:12,056
En toen zei Van Gils ‘Ik ga, ik ga weg.’
Waar die heengegaan is weet ik niet.

571
00:36:12,057 --> 00:36:19,160
Ik zeg ‘Nou, dan ga ik ook weg.’ En toen zijn mijn
vrouw en ik… Een oude fiets, die had ik gevonden

572
00:36:19,160 --> 00:36:25,320
in die huizen, daar had ik een stofzuigerslang
omheen gedaan met touwtjes met uh ijzerdraadjes.

573
00:36:25,560 --> 00:36:27,670
Achterband had ik twee
banden over elkaar heen.

574
00:36:27,670 --> 00:36:35,090
Mijn vrouw had ook een oude fiets met dubbele banden.
Twee over, twee buitenbanden over elkaar heen.

575
00:36:35,600 --> 00:36:39,800
En uh zo zijn we op een gegeven
moment naar Sneek gereden.

576
00:36:41,540 --> 00:36:44,704
En daar zijn we gekomen in
de Meer, konden we slapen in

577
00:36:45,050 --> 00:36:52,340
uh, in de Meer konden we slapen
in een uh, in een uh kerk.

578
00:36:52,340 --> 00:37:00,053
Daar vonden we nog uh, we hadden niks te eten bij
ons, maar daar vonden we nog een raap, ergens.

579
00:37:00,054 --> 00:37:05,570
Zijn we verder gefietst. De volgende dag
toen kwamen we in uh Utrecht terecht.

580
00:37:06,170 --> 00:37:06,980
In Utrecht terecht, ja.

581
00:37:07,220 --> 00:37:13,410
Daar zaten we even op de bank uit
te rusten, toen komt een vrouw langs

582
00:37:13,410 --> 00:37:15,751
en drukt ons allebei een pakje brood
in de handen en loopt meteen door.

583
00:37:15,751 --> 00:37:16,948
Mijn vrouw zegt ‘Nou dat
schijnt een engel te zijn’. Zei

584
00:37:16,949 --> 00:37:18,500
niks, maar douwde ze en er
zat nog goed boter op ook.

585
00:37:18,500 --> 00:37:26,480
Toen zijn we verder
gegaan tot Amersfoort.

586
00:37:26,940 --> 00:37:32,680
En de Amersfoortse berg en dan
zie ik uh een Duitser patrouille

587
00:37:32,680 --> 00:37:37,560
aankomen met allemaal mannen om zich
heen, die hadden ze dus opgepikt.

588
00:37:37,560 --> 00:37:40,740
Met een touw er om heen.
Die liepen in een touw.

589
00:37:40,970 --> 00:37:43,095
Op een afstand zag ik ze aankomen, zeg
m’n vrouw ‘Maken dat we wegkomen, want er

590
00:37:43,720 --> 00:37:54,082
komen moffen aan.’ De ha, die uh wagen
de, die berg afgereden en dan zak ik door

591
00:37:54,082 --> 00:38:00,620
m’n achterwiel Dat was natuurlijk omdat
er goeie banden om zaten, was het niks.

592
00:38:00,620 --> 00:38:08,471
Zijn we verder gaan lopen en dan zijn
we terecht gekomen bij Harderwijk.

593
00:38:08,472 --> 00:38:12,760
Even voor Harderwijk komen we een jongen tegen
die komt ons achter op rijden op een bakfiets.

594
00:38:12,760 --> 00:38:15,870
Een jongen van een jaar
of 13, 14. Uit Den Haag.

595
00:38:15,870 --> 00:38:20,270
Die waren op weg naar Ommen
dacht ik, om eten te halen.

596
00:38:20,270 --> 00:38:23,500
Dat jong was helemaal bek
af, die kon niet meer.

597
00:38:23,570 --> 00:38:27,760
Ik zeg tegen hem ‘Weet je wat we doen?’ Mijn
fiets, die hadden we namelijk mee, ik denk misschien

598
00:38:27,760 --> 00:38:34,490
kan ik een achterwiel op de kop tikken, ‘Fiets
op de bakfiets, kist op de bakfiets, jij op de

599
00:38:34,490 --> 00:38:39,530
bakfiets, ik rij.’ Ik zeg ‘Dan gaan we zo
verder.’ Mijn vrouw kon er achter aan fietsen nog.

600
00:38:39,530 --> 00:38:44,689
Zijn we terecht gekomen bij de
Finafabrieken, daar konden we slapen.

601
00:38:44,690 --> 00:38:52,220
Kregen we lekker soep, goed verzorgd. En ik had
een kistje met kleren bij me enzovoort, enzovoort.

602
00:38:52,220 --> 00:39:00,670
Afijn, de volgende dag weg en toen was het
kistje met kleren gestolen. Afijn, verder.

603
00:39:01,650 --> 00:39:11,400
Toen zaten we voor de dilemma, we konden over,
over Zwolle, of uh over uh nog een andere doorgang.

604
00:39:11,400 --> 00:39:12,309
Nou ik heb Zwolle maar gekozen.

605
00:39:12,309 --> 00:39:18,290
Ik denk ja, het is allemaal gevaarlijk, want
er staan Duitsers natuurlijk op die brug.

606
00:39:18,420 --> 00:39:22,590
Maar ik had mijn politiebewijs nog bij
me en dat politiebewijs die had alle

607
00:39:22,590 --> 00:39:30,710
politieagenten, maar er stond onder ‘Router’.
Duitse politie, ‘Router’, stond er onder.

608
00:39:30,710 --> 00:39:31,440
Had iedere politieagent.

609
00:39:31,441 --> 00:39:36,800
Maar die had ik bij me gehouden,
dus we zijn uh naar die

610
00:39:36,800 --> 00:39:41,972
brug gereden en uh er komen
drie of vier Duitsers op ons af.

611
00:39:41,972 --> 00:39:42,369
Ik denk, ‘Nou, dan zal je het
hebben’. Die passeren ons en

612
00:39:42,370 --> 00:39:49,380
die houden een jongen staande
die achter ons reed op de fiets.

613
00:39:49,520 --> 00:39:54,561
Daar gingen ze omheen staan. Wij doorrijden. Dat
was me wat, dat was een doortrapper die bakfiets.

614
00:39:54,561 --> 00:39:55,562
Je kon dat ding nooit meer stilkrijgen
van die talut van die brug.

615
00:39:55,562 --> 00:40:03,650
En afijn, ik heb ‘m uit laten rijden
en uh, nou daar hebben we afscheid

616
00:40:03,650 --> 00:40:06,670
genomen van die jongen, die ging
naar oma toe met z’n bakfiets.

617
00:40:06,670 --> 00:40:13,090
En wij zijn uh naar (onverstaanbaar) gelopen,
daar woonde een zuster van mijn schoonzuster.

618
00:40:13,090 --> 00:40:19,470
Die had daar een melkfabriek.
Daar hebben we geslapen.

619
00:40:19,470 --> 00:40:23,359
En uh, nou ja, verder zijn
we zo gewandeld via uh… uh…

620
00:40:23,360 --> 00:40:30,830
Ja, al die dorpen zo, richting
Joure en zo naar Sneek.

621
00:40:31,100 --> 00:40:33,850
En zo zijn wij in Sneek gekomen.

622
00:40:34,510 --> 00:40:39,310
In Sneek woonde mijn vader aan de
Leeuwarderweg en de zijstraat heet Iepenlaan

623
00:40:39,310 --> 00:40:44,960
en daar stond langs de weg twee grote
villa’s en wat is nou het geval, daar

624
00:40:44,960 --> 00:40:49,200
zaten Duitse officieren in die waren
belast met de leiding van Jan Hagel.

625
00:40:49,200 --> 00:40:55,920
Jan Hagel dat waren NSB-ers
die met een uh, een geweer,

626
00:40:55,920 --> 00:40:57,589
jachtgeweer op de rug,
dat noemen ze Jan Hagel.

627
00:40:57,590 --> 00:41:02,840
Die op onderduikers joegen in de
Noordelijke provincies en die zaten daar in.

628
00:41:03,760 --> 00:41:07,380
En ik kwam daar langs lopen met mijn
vrouw en er komt een Duitser, die

629
00:41:07,380 --> 00:41:11,060
passeert ons en er komt een Duitser
uit de deur vliegen, recht op ons aan

630
00:41:11,060 --> 00:41:14,670
en ik denk ‘Oh god’, maar die moest
die Duitser hebben die net weg was.

631
00:41:14,670 --> 00:41:15,830
Die riep ‘ie terug.

632
00:41:15,830 --> 00:41:18,390
Dus wij naar binnen toe en
afijn, mijn vader uh was van

633
00:41:19,330 --> 00:41:21,340
‘Jongen, het is hier ook
gevaarlijk enzovoorts, enzovoorts.

634
00:41:21,340 --> 00:41:23,351
Nou ja, ik zat daar.

635
00:41:23,351 --> 00:41:26,520
Ik zeg ‘Nou ja, de boel is zo verward,’
ik zeg, ‘Ze kunnen mij niet meer zoeken

636
00:41:26,520 --> 00:41:33,340
daar.’ Ja, ik heb dienst gemaakt door
noodkacheltjes te maken voor de buren.

637
00:41:33,340 --> 00:41:38,180
Ik zit in de schuur, gaat de deur open, staat
een derde Duitse officier voor m’n neus.

638
00:41:38,181 --> 00:41:43,590
Vroeg ‘ie om een bijl. Nou, ik had ‘m de bijl
gegeven, een hakvloei. Vroeg om een bijl, bitte.

639
00:41:43,590 --> 00:41:51,570
‘Danke schön’ zei ‘ie. En uh na verloop van uh,
van een half uur bracht ‘ie de bijl weer terug.

640
00:41:52,110 --> 00:41:53,760
‘Danke schön’, hij weer
weg, nooit geen last gehad.

641
00:41:53,760 --> 00:41:58,536
Hij kon achterwaarts kon ‘ie bij ons in
de tuinen komen. Nooit geen last gehad.

642
00:42:01,230 --> 00:42:03,310
Dus die heeft mij eigenlijk de hand
boven het hoofd gehouden denk ik.”

643
00:42:03,310 --> 00:42:04,879
“U bent tot het eind van de
oorlog bij uw ouders gebleven?”

644
00:42:04,880 --> 00:42:07,290
“Ja. Ik heb het gegokt.”

645
00:42:07,290 --> 00:42:08,310
“Met uw vrouw?”

646
00:42:08,310 --> 00:42:10,000
“Ja, met mijn vrouw, ja.”

647
00:42:10,420 --> 00:42:14,720
“Was die tocht vanuit Scheveningen, maakte
u die in uniform of (onverstaanbaar)?”

648
00:42:14,720 --> 00:42:17,795
“Nee, nee, nee, nee, in burger. In,
in oude kleren waren het eigenlijk.

649
00:42:20,470 --> 00:42:23,110
Veel te groot, maar goed dat
kon allemaal in de oorlog.”

650
00:42:23,110 --> 00:42:25,260
“En waar had u uw uniform gelaten?”

651
00:42:25,260 --> 00:42:29,890
“Dat had ik daar
achtergelaten bij Becker.”

652
00:42:29,890 --> 00:42:32,880
“Oké, bij die mensen
in bewaring gegeven.”

653
00:42:32,880 --> 00:42:35,890
“Ja, ja, ja, dat heb
ik later teruggehad.”

654
00:42:35,890 --> 00:42:35,895
“Ja.”

655
00:42:35,895 --> 00:42:35,990
“Of het is weggeraakt, dat weet ik niet eens
meer. Ja, ik denk dat ik het daar gelaten heb.”

656
00:42:35,990 --> 00:42:41,170
“Weet u wanneer u weg bent gegaan
uit Scheveningen, ongeveer?”

657
00:42:42,020 --> 00:42:49,760
“Ja, wanneer was dat nou? Nou ja, toen die
Hongerwinter op z’n ergst was hè. Dat was dus uh…”

658
00:42:49,760 --> 00:42:51,450
“Begin ‘45?”

659
00:42:51,450 --> 00:43:00,210
“Ja, dat kan je zeggen. En uh, ik heb
in Sneek uh de bevrijding meegemaakt.

660
00:43:00,660 --> 00:43:04,825
Ik heb me daar uh gemeld
bij de commissaris Sneek en

661
00:43:04,826 --> 00:43:07,970
ik heb daar dienst gedaan,
een maand of twee, drie.

662
00:43:08,290 --> 00:43:11,230
Want ik kon niet terug want uh
die verbinding waren daar niet.

663
00:43:11,230 --> 00:43:15,480
Waren trouwens daar in Den Haag nog niet bevrijd.
Wij waren natuurlijk veel eerder bevrijd.

664
00:43:15,480 --> 00:43:22,752
Bovendien uh, ging daar het gerucht dat er uh
besmettelijke ziekten in Zuid- en Noord-Holland waren.

665
00:43:22,753 --> 00:43:25,470
Dus ik kon niet terug. Ik heb
daar een uniform gekregen.

666
00:43:25,470 --> 00:43:30,800
Ik heb daar twee, of tweeënhalve maand, drie
maanden misschien uh als politieagent dienst gedaan.

667
00:43:30,800 --> 00:43:30,970
Ja.”

668
00:43:30,970 --> 00:43:40,490
“Nog even terug naar uw tijd in de vesting als
onderduiker. Hoe was de sfeer in de vesting?

669
00:43:40,490 --> 00:43:43,840
Was het een spookdorp, omdat
er zoveel mensen weg waren?”

670
00:43:43,840 --> 00:43:49,870
“Nou ja, dat, het, het was inderdaad een spookdorp,
want stratenlang met allemaal lege huizen.

671
00:43:49,870 --> 00:43:54,348
Tot in Duindorp toe, hè,
dat was ook helemaal leeg.

672
00:43:54,520 --> 00:43:57,410
Vogelwijk dat was grotendeels,
een deel daarvan afgebroken.

673
00:43:57,410 --> 00:43:58,750
En het uh, ja, het was
een spookstad geworden.

674
00:43:58,750 --> 00:44:07,620
En, en de mensen die er over waren, nou ja,
die waren met de vinger, hand te tellen.

675
00:44:07,620 --> 00:44:08,150
Dus uh, die zag je

676
00:44:08,150 --> 00:44:15,975
praktisch niet. En uh, ja. Het was uh,
in wezen was het een enge geschiedenis.

677
00:44:15,975 --> 00:44:19,710
Maar ja, het was een vesting en uh die
Duitse wilden, als die Engelse hadden

678
00:44:19,710 --> 00:44:25,393
gekomen, of wat dan ook, dan hadden we vrij
uh, dan hadden we vrij spel natuurlijk.

679
00:44:25,394 --> 00:44:28,360
Dan waren ze niet gehinderd door burgers.
Dat was de bedoeling geweest zijn denk ik.”

680
00:44:28,360 --> 00:44:31,550
“Maar hoe kwam u dan aan uw eten?”

681
00:44:31,550 --> 00:44:32,881
“Dat is uh, in uh, toen ik onde…?”

682
00:44:32,881 --> 00:44:34,330
“In de vesting, als…als onderduiker.”

683
00:44:34,330 --> 00:44:40,800
“Ja, dat was van… Ja, van uh bonnen
heb ik gekregen van ondergrondse.

684
00:44:40,920 --> 00:44:47,605
En de gewoon via de distributie hè. Distributie,
via de familie Decker, Becker natuurlijk.

685
00:44:47,606 --> 00:44:48,160
Die haalde dat op.”

686
00:44:48,160 --> 00:44:51,550
“U noemde eerder in het
gesprek ook de naam De Zeeuw?”

687
00:44:51,550 --> 00:44:58,660
“De Zeeuw dat was een brandstofhandelaar,
die uh was verbonden aan de ondergrondse.

688
00:44:59,290 --> 00:45:07,100
En die had een uh, z’n zaak aan de Doorenstraat.
Dat is nu allemaal weggebroken, aan de Dorestraat.

689
00:45:07,190 --> 00:45:09,760
En die zat bij de ondergrondse.
En daar heb ik me gemeld toen ik

690
00:45:09,760 --> 00:45:15,020
ondergedoken was. En die heeft mij
ook ingeschreven bij de ondergrondse.”

691
00:45:16,310 --> 00:45:19,260
“En toen, wat heeft ‘ie nog, een beroep
op u gedaan om te helpen met iets?”

692
00:45:19,260 --> 00:45:20,590
“Nee, nee, nee, nee, nee.

693
00:45:20,590 --> 00:45:28,270
Maar dat was natuurlijk uh, uh ook uh aan
de rand van de, van de vesting, dus er

694
00:45:28,270 --> 00:45:32,980
was een barrière tussen, want zo makkelijk
was het niet om in de vesting te komen.”

695
00:45:33,400 --> 00:45:34,640
“Wat was die De Zeeuw voor iemand?”

696
00:45:34,640 --> 00:45:40,071
“Dat was een hele aardige man. Toentertijd
was ‘ie een jaar of ’45 denk ik.

697
00:45:40,071 --> 00:45:42,160
Hij is al lang overleden.”

698
00:45:42,500 --> 00:45:43,600
“Groot, sterk?”

699
00:45:44,440 --> 00:45:45,250
“Een normale man. Normale man.”

700
00:45:45,250 --> 00:45:50,020
“Want ik begrijp een beetje
uit uw woorden dat hij

701
00:45:50,020 --> 00:45:51,440
het hoofd was van de
ondergrondse (onverstaanbaar)?”

702
00:45:51,440 --> 00:45:53,327
“Nou ja, of ‘ie het hoofd was weet ik
niet, maar in ieder geval hij was verbonden

703
00:45:53,327 --> 00:46:00,466
aan uh, aan… Hij had wel een functie
bij de, bij de, bij de ondergrondse.

704
00:46:00,467 --> 00:46:06,540
Maar ja, uh, wij vroegen niks en er werd niks
verteld, want dat was levensgevaarlijk uiteraard.

705
00:46:06,540 --> 00:46:08,480
Als ik gepakt was, had

706
00:46:08,480 --> 00:46:11,460
De Zeeuw misschien ook
weggeweest, of andersom.

707
00:46:11,460 --> 00:46:18,780
Dus uh wat dat betreft uh tastten we
altijd in duister. We kenden mekaar niet.”

708
00:46:18,780 --> 00:46:26,010
“We hadden het over uw tijd als
onderduiker in de vesting Scheveningen.

709
00:46:26,010 --> 00:46:29,570
Had u veel contact met de
mensen die daar nog woonden?”

710
00:46:29,570 --> 00:46:33,010
“Nee. Nee, want ze mochten
niet weten dat we daar zaten.

711
00:46:33,010 --> 00:46:42,720
Want uh, het zelfde niet met uh, er woont daar
nog iemand boven ergens in de buurt, ook die niet.

712
00:46:42,720 --> 00:46:46,570
Want wij mochten, wij konden geen
contact hebben want dat was gevaarlijk

713
00:46:46,570 --> 00:46:48,890
natuurlijk, want als er onderduikers
zaten, werd daar altijd over gepraat.”

714
00:46:48,890 --> 00:46:49,090
“Ja.”

715
00:46:49,090 --> 00:46:52,560
“Nee, daar hadden we
helemaal geen contact mee.”

716
00:46:52,560 --> 00:46:59,490
“Helemaal niet. En die andere jongens die daar
zaten, zaten die daar ook dag en nacht net als u of…”

717
00:46:59,490 --> 00:47:00,072
“Dag en nacht.”

718
00:47:00,073 --> 00:47:01,200
woonden die bij hun ouders…?”

719
00:47:01,200 --> 00:47:01,380
“Nee. Dag en nacht. Ja.”

720
00:47:01,380 --> 00:47:01,490
“Dag en nacht.”

721
00:47:01,490 --> 00:47:04,570
“Ja, want anders hoef
je niet onder te duiken.

722
00:47:04,570 --> 00:47:08,750
Want als je bij je ouders blijft en
er komt wat, dan zijn ze de sigaar.”

723
00:47:08,750 --> 00:47:08,960
“Ja.”

724
00:47:08,960 --> 00:47:10,684
“Nee, dag en nacht.
Maar ja, als ik zeg…”

725
00:47:10,684 --> 00:47:12,240
“Maar deed je dan spelletjes of uh…?”

726
00:47:12,240 --> 00:47:17,700
“Het, het, het was, het was
dus uh helemaal niet leuk.

727
00:47:17,700 --> 00:47:20,720
We konden wel goed met
elkaar opschieten, maar de

728
00:47:20,720 --> 00:47:24,470
verveling sloeg toe uiteraard,
want we hadden niks te doen.

729
00:47:24,810 --> 00:47:30,810
Uuuh, er was helemaal niks. Bovendien
wat moesten we in een lege vesting?

730
00:47:31,350 --> 00:47:34,470
Nee, het was uh, het was
uh helemaal niet leuk.”

731
00:47:34,470 --> 00:47:40,580
“U had, kon wel contact houden met uh
uw latere vrouw? Die woonde daar ook.”

732
00:47:40,580 --> 00:47:43,390
“Ja, die woonde daar ook. Ik
ging ’s avonds wel eens heen.

733
00:47:43,390 --> 00:47:47,430
Je kon rustig ’s avonds over de
straat verder, er was geen sterveling.

734
00:47:48,070 --> 00:47:49,369
En uh, nee hoor,
d-d-daar kwam ik wel.”

735
00:47:49,370 --> 00:47:49,580
“Maar…”

736
00:47:49,750 --> 00:47:53,826
“En daar kreeg je ook wel eens
wat te eten, maar ja dat e… die

737
00:47:53,826 --> 00:47:59,315
had een groot gezin, want ze komt
uit een gezin van 13 personen.

738
00:47:59,316 --> 00:48:02,500
Maar die woonden toen
allemaal niet meer thuis hoor,

739
00:48:02,910 --> 00:48:08,969
maar… toch wel dacht ik. En daar was
het dus ook geen uh, geen vetpot.

740
00:48:08,970 --> 00:48:12,290
Wat uh, met de distri,
met de distributie.”

741
00:48:12,710 --> 00:48:16,160
“En dat was waarzo? Waar
woonden (onverstaanbaar)?”

742
00:48:16,160 --> 00:48:18,720
“(onverstaanbaar), daar
had ‘ie een winkel.”

743
00:48:21,420 --> 00:48:21,529
“De Stevinstraat…”

744
00:48:21,530 --> 00:48:23,498
“Nu is het een woonhuis geworden.”

745
00:48:23,499 --> 00:48:26,594
“Stevinstraat, hoek
Berkenboschbokstraat. Ja, ja.

746
00:48:27,520 --> 00:48:30,329
Oké. Kwamen er veel Duitse militairen
in de vesting, zag u die vaak?”

747
00:48:30,390 --> 00:48:33,040
“Ik zag, ik heb die nooit gezien.

748
00:48:33,960 --> 00:48:36,637
Oh, dat vergeet ik te vertellen,
toen we dus in de… In de… Hoe heet

749
00:48:36,637 --> 00:48:39,048
die straat, naast Stevinstraat,
waar ik eerst ondergedoken zat?

750
00:48:39,048 --> 00:48:39,670
Ben ik de naam even
kwijt. Gentsestraat.”

751
00:48:39,670 --> 00:48:40,540
“Gentsestraat.”

752
00:48:40,540 --> 00:48:53,275
“Daar uh, daar zaten dus in die, in die
onder… in die kelder en op een gegeven

753
00:48:53,275 --> 00:49:00,310
moment uh ’s avonds laat om een uur
of 12 werd die winkelruit ingeslagen.

754
00:49:00,380 --> 00:49:03,210
En wij dachten oh god
dat is een inva, inval.

755
00:49:03,210 --> 00:49:08,130
En je hoorde net of je lopen hoort,
maar dat kletsen van dat glas door de

756
00:49:08,130 --> 00:49:12,260
wind. Lang mekaar heen, die
scherven, was net of er iemand liep.

757
00:49:12,710 --> 00:49:16,120
En uh, ik zeg ‘Ja, jongens,
we zitten hier raak.

758
00:49:16,121 --> 00:49:20,290
Als het een inval is, dan zijn we
de sigaar, maar we schieten iedereen

759
00:49:20,290 --> 00:49:25,863
dood die door het luik komt.’ En uh,
nou, wij zaten allemaal om het luik.

760
00:49:26,180 --> 00:49:31,930
Ik had een pistool in mijn handen, een
ander had een karbijn in de handen.

761
00:49:31,931 --> 00:49:33,560
Geen, geen pis, geen menutie
voor, maar wel, ik had

762
00:49:33,560 --> 00:49:37,481
wel… En zaten aan dat luik
en er gebeurde maar niks.

763
00:49:37,482 --> 00:49:37,930
We hoorden steeds voetstappen,
dacht ik en verder niks.

764
00:49:37,931 --> 00:49:45,942
Ik zeg ‘Nou, we gaan kijken.’ Voorzichtig het
luik open, was niemand. Het was het glas.

765
00:49:45,942 --> 00:49:49,379
Dus dat was een geruststelling,
maar dat was uh even

766
00:49:49,380 --> 00:49:54,509
een consternatie, een uh,
een angstige situatie.”

767
00:49:54,510 --> 00:49:56,400
“Maar wie had dan die ruit ingegooid?”

768
00:49:56,400 --> 00:50:00,800
“Blijkt later, dat hoorden van uh, van Becker
en nog een paar mensen die daar woonden,

769
00:50:00,800 --> 00:50:07,420
uh dat waren dronken Duitsers geweest, die
kwamen uh, die waren op weg naar een, naar een

770
00:50:07,420 --> 00:50:08,090
onderkomen.

771
00:50:08,090 --> 00:50:12,170
Die dronken lui en uit baldadigheid
hebben ze verschillende

772
00:50:12,170 --> 00:50:15,110
ruiten ingeslagen en toevallig
ook die ruit waar wij zaten.

773
00:50:15,110 --> 00:50:19,846
En dat was vervelend want dan was
onze, dan moesten we doodsstil zijn

774
00:50:21,560 --> 00:50:24,767
want dat was geluid en dat door die
ruit werd gekeerd, was nou weg.

775
00:50:24,768 --> 00:50:28,280
Toen heeft die Becker met
nog een man geloof ik, wink,

776
00:50:28,280 --> 00:50:32,810
uh vloerdelen uit huizen
gehaald en dichtgetimmerd.”

777
00:50:32,880 --> 00:50:33,690
“Met houten latten?”

778
00:50:33,690 --> 00:50:35,570
“Met houten, houten planken.

779
00:50:35,680 --> 00:50:41,450
En uh, nou ja, dat uh, dat was de enige
sensatie die we dus meegemaakt hebben daar.”

780
00:50:41,450 --> 00:50:45,000
“Kon u ook bij, in de omgeving
van het Kurhaus komen?”

781
00:50:45,000 --> 00:50:46,210
“Nee, nee, nee.

782
00:50:47,370 --> 00:50:51,000
Dat zijn, dat zijn we ook niet geweest, want
dat, dat was natuurlijk wel gevaarlijker,

783
00:50:51,000 --> 00:50:56,470
want dan kwam je vlak bij zee en uh op
die Boulevard mocht niemand meer komen.”

784
00:50:56,650 --> 00:50:59,440
“Maar was het gebied rond
het Kurhaus afgesloten?”

785
00:50:59,440 --> 00:51:04,799
“Dat weet ik niet, ik ben daar niet geweest.
Maar ik denk het wel, maar uh, want in die, ja

786
00:51:05,310 --> 00:51:08,054
dat was zeker want het Grand Hotel en er was nog
een hotel… uh daar zaten allemaal Duitsers in.

787
00:51:08,054 --> 00:51:15,270
Die waren dus uh een, een
soort kazerne was het daar.”

788
00:51:15,460 --> 00:51:15,860
“Ingekwartierd?”

789
00:51:15,860 --> 00:51:17,323
“Ja, nee, niet ingekwartierd,
het hotel was weg, was leeg.

790
00:51:17,324 --> 00:51:23,630
Die hebben ze gewoon in beslag genomen en
daar hebben ze dus een soort kazerne van

791
00:51:24,130 --> 00:51:29,640
gemaakt en dat waren de mensen die dus uh,
die kustbewaking hadden hè, neem ik aan.”

792
00:51:29,640 --> 00:51:31,050
“Ja.”

793
00:51:31,050 --> 00:51:32,830
“Maar daar ben ik niet geweest.”

794
00:51:32,830 --> 00:51:38,860
“De, in, vanaf najaar 1944
zijn er V2’s afgeschoten…”

795
00:51:38,860 --> 00:51:39,400
“Ja.”

796
00:51:39,400 --> 00:51:42,710
dat gebeurde ook vanuit uh
Scheveningen en omliggende wijken.”

797
00:51:42,710 --> 00:51:49,150
“Houd op, de eerste die ik
hoorde… Wij hadden namelijk uh

798
00:51:49,150 --> 00:51:55,225
radiodistributie, dat was toen in
de oorlog, voor de oorlog nog zo.

799
00:51:55,225 --> 00:51:59,790
Radiodistributie, had ik een uh, een
lijn van de familie Becker door de

800
00:51:59,790 --> 00:52:06,329
schoorsteen over… op het dak, door
de andere schoorsteen naar beneden en

801
00:52:06,330 --> 00:52:10,230
zo had ik een draad, hadden we,
konden we nog radio beluisteren.

802
00:52:10,690 --> 00:52:14,065
En ik lig op dat dak, boven
op het dak in het donker om uh

803
00:52:16,550 --> 00:52:21,250
die verbinding te maken en dan
hoor ik me toch een kabaal.

804
00:52:21,250 --> 00:52:24,730
En dat ding dat schiet vlak over
me heen… Nou vlak over me heen, er

805
00:52:24,730 --> 00:52:27,597
zat misschien nog een kilometer
tussen hoor, dat gaat het niet om.

806
00:52:28,170 --> 00:52:31,930
Maar een ontzettend kabaal, dat ik bestierf
het bijna daar. Ik bestierf het daar bijna.

807
00:52:31,930 --> 00:52:39,760
En uh dat blijkt een V1 te zijn die werd afgeschoten
vanaf uh, vanuit de duinen of weet ik waarvan.

808
00:52:39,800 --> 00:52:46,940
En die ging uh richting Engeland. Maar dat
was mijn eerste contact met de, met de V1.”

809
00:52:46,940 --> 00:52:47,950
“V2’s waren dat.”

810
00:52:47,950 --> 00:52:49,480
“Of V2 trouwens, ja.”

811
00:52:49,480 --> 00:52:50,789
“Ze maakten enorm kabaal
hè een soort straaljager…”

812
00:52:50,790 --> 00:52:54,400
“Oh, wat een ontzettend kabaal.
Ik dacht dat de wereld verging.”

813
00:52:54,400 --> 00:52:55,820
“Want u had zoiets
nog nooit meegemaakt.”

814
00:52:55,820 --> 00:52:59,503
“Nee, maar ja goed, dat die ver weg
is maakt die minder kabaal natuurlijk.

815
00:52:59,550 --> 00:53:01,750
Hij werd vlakbij afgevuurd,
tenminste vlakbij, maar

816
00:53:01,750 --> 00:53:04,870
op twee kilometer afstand
is voor zo’n ding niks.

817
00:53:05,450 --> 00:53:08,960
En dat was een ontzettend… Ik dacht dat
ik het bestierf, zo schrok ik er van.”

818
00:53:08,960 --> 00:53:11,040
“Zijn er daarna veel afgeschoten?”

819
00:53:11,040 --> 00:53:15,890
“Ja, we zijn uh, we hebben
Oudjaars gevierd bij haar thuis en

820
00:53:15,890 --> 00:53:16,711
precies op Oudjaarsavond, om 12
uur, ging er nog zo’n ding overheen.

821
00:53:16,800 --> 00:53:25,510
En uh er is een uh in de, in de
Riouwstraat is een neergekomen,

822
00:53:25,510 --> 00:53:29,270
heel blok weg en uh ergens
in Bezuidenhout geloof ik ook.

823
00:53:30,780 --> 00:53:31,700
Zijn diverse…”

824
00:53:31,700 --> 00:53:32,550
“Westduinweg.”

825
00:53:32,550 --> 00:53:39,730
“Westduinweg ook, ja. Ook weg. Er zijn
verschillende afgevuurd die mislukten.”

826
00:53:39,860 --> 00:53:41,240
“Ging u dan kijken hoe het…?”

827
00:53:41,240 --> 00:53:44,670
“Nee, ik ben niet gaan kijken. Dat kon
ook niet trouwens, ik was ondergedoken.”

828
00:53:44,670 --> 00:53:46,360
“Jawel, maar…”

829
00:53:46,510 --> 00:53:46,720
“Nee.”

830
00:53:46,720 --> 00:53:47,840
“Als er geen toezicht…

831
00:53:47,840 --> 00:53:56,570
“Ja, maar dat was buiten de vesting hè. En dan
stelde je je bloot aan uh, aan uh… controles.”

832
00:53:56,570 --> 00:53:58,960
“Ja. De Westduinweg
is binnen de vesting.”

833
00:53:58,960 --> 00:54:00,710
“Dat is buiten de vesting.”

834
00:54:00,820 --> 00:54:01,890
“Nee, de Westduinweg…”

835
00:54:01,890 --> 00:54:06,090
“De Westduinweg, ja, nee, daar ben ik niet
wezen kijken, nee. De Westduinweg was binnen

836
00:54:06,090 --> 00:54:10,060
de vesting, ja. Nee, daar ben ik niet wezen
kijken. Dat is ook gevaarlijk natuurlijk.”

837
00:54:10,060 --> 00:54:14,840
“Ik heb ook begrepen dat het heel angstig
was, die uh, dat afschieten van die V2’s?”

838
00:54:14,840 --> 00:54:15,050
“Ja.”

839
00:54:15,050 --> 00:54:21,490
“Omdat je toch bang was
dat die zou vallen.”

840
00:54:21,490 --> 00:54:22,790
“Nou ja, dat uh, bang,
iedere bom kon natuurlijk

841
00:54:22,791 --> 00:54:26,150
vallen hè. Hij is over je
heen voor je er erg in hebt.

842
00:54:26,150 --> 00:54:28,830
Ik bedoel maar, voor je bang was, is
die al weer voorbij, zo snel ging dat.”

843
00:54:28,830 --> 00:54:28,975
“Ja.

844
00:54:28,975 --> 00:54:32,540
Maar ik heb van diverse mensen
gehoord dat ze naar het geluid

845
00:54:32,540 --> 00:54:36,650
luisterden en als het geluid
wegviel, dan was het zaak…”

846
00:54:36,650 --> 00:54:36,929
“Ja.”

847
00:54:36,929 --> 00:54:39,664
“…dat je zelf ook weg
was, want dan was het mis.”

848
00:54:39,664 --> 00:54:41,264
“Ja, weet je wat het is uh… Als
het geluid wegviel, dan kon je wel

849
00:54:41,264 --> 00:54:47,200
maken dat je wegkwam, maar je weet
toch niet waar die terecht kwam.”

850
00:54:47,200 --> 00:54:47,529
“Nee.”

851
00:54:47,529 --> 00:54:49,340
“Hè, je kon net zo goed blijven.”

852
00:54:49,470 --> 00:54:50,100
“Dat is ook zo.”

853
00:54:50,100 --> 00:54:55,140
“Ja, en ja, bommen waren natuurlijk
ook gevaarlijk, maar ja, dat

854
00:54:55,140 --> 00:55:01,200
hebben we dan hier, behalve dan
Bezuidenhout, maar dat was uh een fout.

855
00:55:01,470 --> 00:55:05,650
Uh, praktisch niet meegemaakt
hè met bombardementen.”

856
00:55:05,940 --> 00:55:09,880
“Er is wel een bombardement nog
geweest op de tramremise in de

857
00:55:09,880 --> 00:55:13,150
buurt van de Zwolsestraat, maar
toen was u misschien al weg?”

858
00:55:15,080 --> 00:55:15,793
“Ja. Ja, toen was ik al weg.

859
00:55:15,793 --> 00:55:21,210
En ook met dat uh grote bombardement van die
Engelsen van Bezuidenhout was ik ook al in Sneek.”

860
00:55:21,210 --> 00:55:27,580
“Was u ook al in Sneek, ja. Herinnert u
zich dat u weer terugkeert naar Den Haag?”

861
00:55:27,580 --> 00:55:38,270
“Ja, met de Lemmerboot over. Met de
Lemmerboot over. En uh, nou ja, toen heb ik me

862
00:55:38,270 --> 00:55:43,600
gewoon weer gemeld bij de Haagse politie. En
weer aangenomen. Ik ben nooit gehoord door

863
00:55:43,600 --> 00:55:50,870
de, hoe heet het… Uhm, militair gezag.

864
00:55:50,870 --> 00:55:55,645
Verschillende mensen die dus foute
waren geweest of uh zo, zo waren

865
00:55:55,645 --> 00:55:58,319
(maakt een handgebaar erbij), die
werden gewoon door het uh militaire

866
00:55:58,450 --> 00:56:01,890
gezag, dat, dat, dat was een uh…
En uh, maar ik ben nooit gehoord.

867
00:56:01,890 --> 00:56:04,040
Nooit last gehad. Nee.”

868
00:56:04,040 --> 00:56:11,190
“Heeft u wel over de verhalen gehoord van wat
mensen hadden uitgespookt als politieagent?”

869
00:56:11,190 --> 00:56:13,530
“Uh, nee, nee, nee.”

870
00:56:13,530 --> 00:56:15,990
“Het schijnt dat de Haagse politie
een slechte reputatie had.”

871
00:56:15,990 --> 00:56:16,089
“Ja, dat weet ik. Dat weet ik, ja.

872
00:56:16,090 --> 00:56:29,310
Maar ja, inderdaad, er zijn fouten
gemaakt, dus dat uh… Ik weet het niet.

873
00:56:30,390 --> 00:56:35,720
Weet u, ik, ik heb eigenlijk geen contact met de
Haagse politie gehad toentertijd in de oorlog.

874
00:56:35,720 --> 00:56:44,560
Want er zat dus een uh, een barricade tussen
de, was een soort gesloten eenheid en uh…

875
00:56:44,560 --> 00:56:49,390
Onder naam van de Haagse politie, maar het
was eigenlijk een Duits opgezet plannetje.

876
00:56:49,540 --> 00:56:55,300
Dat hele gemier daar. Dus we hadden geen
contact verder met de, met de Haagse politie.

877
00:56:55,340 --> 00:57:01,450
Ik heb trouwens wel uh, wel met
verschillende, nou verschillende, met enkele

878
00:57:01,450 --> 00:57:08,440
hoofdinspecteurs gesproken die dus uh in
begin uh wel een beetje angstig, althans

879
00:57:08,440 --> 00:57:13,900
voorzichtig waren met hun
woorden, uh… en vertelt hoe het

880
00:57:13,900 --> 00:57:16,240
uh reilde zeilde daar, dat ze
wisten wat gebeurde, dat wel.

881
00:57:16,240 --> 00:57:25,860
Dus ik heb me wel dienstig gemaakt om uh…
rond te duinen wat er, wat er fout was.

882
00:57:25,860 --> 00:57:29,540
Maar voor de rest uh had ik
in de oorlog dus praktisch

883
00:57:29,540 --> 00:57:31,930
geen contact met de echte
Haagse politie, nee.”

884
00:57:31,930 --> 00:57:35,080
“Nee, maar ik kan me voorstellen
dat na de oorlog de verhalen

885
00:57:35,080 --> 00:57:38,640
loskomen en dat je daar dan
toch van staat te kijken?”

886
00:57:38,640 --> 00:57:45,830
“Ja, uiteraard, maar ja, dat gebeurt
natuurlijk in verschil, in verschillende

887
00:57:46,160 --> 00:57:48,538
gemeenten hè. Amsterdam was ook
niet zo lekker, heb ik wel begrepen.

888
00:57:48,538 --> 00:57:48,810
Hè, dat was, dat was ook
zo’n soort gesloten eenheid,

889
00:57:48,810 --> 00:57:52,310
nou die hebben nog wel
tekeer gegaan heb ik begrepen.

890
00:57:52,310 --> 00:58:00,120
Daar hebben wij geen… Al, wij… Nee, geen last
van gehad. Niet dat ik weet tenminste, nee.”

891
00:58:00,120 --> 00:58:06,610
“En de politieagenten na de oorlog werden niet
over een kam geschoren… door het grote publiek?”

892
00:58:06,610 --> 00:58:13,010
“Nou uh, ja uh, er zijn dus mensen die zich
misdragen hebben van de Haagse politie.

893
00:58:13,010 --> 00:58:20,050
Ook van ons hoor. En natuurlijk gehoord, dat
is logische zaak. Maar ik ben nooit gehoord.

894
00:58:20,520 --> 00:58:26,106
Maar ik had dus uh… Er zaten
daar uh ook uh en dan had je

895
00:58:26,107 --> 00:58:31,770
adjudant Kerstbergen en een
adjudant uh… Hoe heet die man nou?

896
00:58:32,100 --> 00:58:35,320
In ieder geval daar uh, daar had
ik ook altijd goed contact mee.

897
00:58:35,320 --> 00:58:41,980
Dat waren geen N.S.B.-ers en die hebben dus
uh, die wisten wel wat ik was. Die wisten dat.

898
00:58:41,980 --> 00:58:44,487
Dat heeft misschien
geholpen, dat weet ik niet.”

899
00:58:45,480 --> 00:58:46,610
“Bent u daarna nog…”

900
00:58:46,610 --> 00:58:52,260
“Kerstbergen en Leliat die uh… Dan zat
Leliat daar niet, maar die heeft toen een

901
00:58:52,260 --> 00:58:58,730
poging gedaan, op verzoek denk ik van
die afdeling, om uh, om uh les te geven.

902
00:58:58,730 --> 00:59:03,870
Maar dat is bij een les gebleven toen zag
die het ook niet meer zitten denk ik.

903
00:59:03,870 --> 00:59:05,010
En toen is ook maar weg gebleven.”

904
00:59:05,010 --> 00:59:07,010
“Dat was een foute?”

905
00:59:07,010 --> 00:59:09,670
“Nee, dat was, Leliat,
nee helemaal niet.”

906
00:59:09,670 --> 00:59:11,270
“Dat was juist een goeie?”

907
00:59:11,271 --> 00:59:14,837
“Ja dat was een goeie, die
gaf altijd, die gaf altijd

908
00:59:14,837 --> 00:59:19,561
les (onverstaanbaar)les
enzovoort bij de Haagse politie.

909
00:59:19,562 --> 00:59:22,942
Dus toen hebben ze dat verzoek toegedaan
denk ik om het daar ook toen doen, want dat

910
00:59:22,943 --> 00:59:27,379
heb je een keer of twee keer gebleven en toen
zag die het ook niet meer zitten denk ik.

911
00:59:28,065 --> 00:59:31,400
En uh, maar goed, die
waren mij wel gezind”

912
00:59:31,400 --> 00:59:36,680
“Bent u nog wel eens terug gegaan naar die winkel
waar jullie die ruimte onder hadden gemaakt?”

913
00:59:36,680 --> 00:59:38,590
“Nee, ik ben nooit meer terug geweest.

914
00:59:38,590 --> 00:59:44,230
Het is namelijk zo, die Vergeld die ik
zei, waar ik mee overgebleven was, die is

915
00:59:44,230 --> 00:59:49,270
ook zo weggegaan, maar die heeft, zijn
ouders woonden nog in een straat daarachter.

916
00:59:49,770 --> 00:59:52,570
En uh, die heeft de
boel uh, opgeruimd.

917
00:59:52,570 --> 00:59:56,100
En uh, dat zal die deuren
enzovoort, dat zal wel in de kachel

918
00:59:56,100 --> 01:00:00,840
verdwenen zijn, want dat was
natuurlijk wel uh, brandstofnood.

919
01:00:00,950 --> 01:00:05,520
Dus ik denk dat die uh, al die deuren,
al die spullen opgeruimd heeft.

920
01:00:05,890 --> 01:00:08,419
En dat die dat uh, heeft verbrand.”

921
01:00:08,420 --> 01:00:09,206
“U bent er nooit meer gaan kijken?”

922
01:00:09,206 --> 01:00:09,970
“Nee, ben nooit meer gaan kijken…”