1
00:00:08,790 --> 00:00:16,140
Ik was een jongen van 17 jaar, ik was
september daarvoor was ik net 17 geworden.

2
00:00:17,330 --> 00:00:26,490
Ik woonde in Hilligersberg, toen ook al
Gemeente Rotterdam. Op het Koekoekplein 21.

3
00:00:27,650 --> 00:00:37,308
Ik was scholier, ik zat in de 4de klas van de HBS
en ja, goed, zoals een jongen op die leeftijd

4
00:00:37,308 --> 00:00:44,130
deed je wel het één en ander, maar de
mogelijkheden waren erg beperkt, want in de oorlog

5
00:00:44,130 --> 00:00:48,309
waren natuurlijk een hele hoop dingen die
tegenwoordig normaal zijn, die waren er toen niet.

6
00:00:49,280 --> 00:00:52,786
Ik wilde bijvoorbeeld graag
fotograferen of wat dan ook

7
00:00:52,786 --> 00:00:56,990
en nou ja, spullen daarvoor
waren er niet verkrijgbaar.

8
00:00:58,570 --> 00:01:10,020
Dus ja, voor de rest was het gewoon naar
school gaan, een beetje studeren en ja,

9
00:01:10,180 --> 00:01:14,620
dus met, ik had een vriend, die woonde
in de buurt, daar nog eens een beetje mee

10
00:01:14,620 --> 00:01:20,100
optrekken, meestal een beetje rondlopen
en nou ja, wat doe je op die leeftijd?

11
00:01:20,100 --> 00:01:21,440
Eigenlijk niks bijzonders.

12
00:01:21,480 --> 00:01:27,690
En wat voor soort jongen was u toen?

13
00:01:29,580 --> 00:01:40,400
Mm, nou, ik was nogal een onrustig jongetje heb
ik wel begrepen. Tenminste: van mijn ouders.

14
00:01:40,400 --> 00:01:44,090
Ik was altijd bezig
in…, ik zat nooit stil.

15
00:01:44,910 --> 00:01:51,545
En, maar terwijl mijn
huiswerken, dus van school, maar

16
00:01:51,545 --> 00:01:55,745
ja, ja, toch niet van ganse
harte, laat ik het zo zeggen.

17
00:01:59,380 --> 00:02:05,180
Ja, we zijn een keer, ik ben een keer in aanraking
geweest met de politie, samen met die vriend.

18
00:02:05,280 --> 00:02:08,970
Wijnand van Kan heette hij.

19
00:02:08,970 --> 00:02:14,630
We hadden namelijk op school
een scheikundeleraar die

20
00:02:14,630 --> 00:02:19,290
ons had uitgelegd hoe je
springstoffen moest maken.

21
00:02:20,660 --> 00:02:25,190
Dus wij hadden buskruit,
gewoon normaal buskruit gemaakt.

22
00:02:25,190 --> 00:02:31,880
De ingrediënten waren met een beetje moeite..,
moeite wel bij de meeste apothekers of

23
00:02:31,880 --> 00:02:39,010
drogisterijen te verkrijgen en we maakten dus
springstoffen, dat deden we dus in een klein buisje.

24
00:02:39,010 --> 00:02:46,910
Toen gingen wij, want dat was de tijd van dat men
bezig was om boompjes om te hakken en zo, want

25
00:02:46,910 --> 00:02:49,540
ja, het mocht allemaal niet, maar die mensen
hadden nodig hè, het werd steeds nijpender allemaal.

26
00:02:49,540 --> 00:02:55,638
En toen boorden wij een gaatje in één van
die bomen en dan kwam dat springstofje erin.

27
00:02:56,000 --> 00:03:01,860
Dan bliezen we dat op. Nou, de
resultaten waren niet geweldig.

28
00:03:01,860 --> 00:03:06,450
Maar wel op een goede dag waren we
ermee bezig, toen kwamen er twee heren

29
00:03:06,450 --> 00:03:08,888
aan, die waren heel belangstellend,
die wouden het allemaal wel weten hoe

30
00:03:08,888 --> 00:03:12,678
dat ging en waar we eraan kwamen,
hoe we eraan kwamen aan die spullen.

31
00:03:14,820 --> 00:03:19,390
En toen we dat uitgelegd hadden, trokken ze hun
pasjes en bleken ze politieagenten te zijn.

32
00:03:20,820 --> 00:03:23,090
Mee naar het Politiebureau.

33
00:03:23,091 --> 00:03:25,110
Nou, dat liep verder wel met
een sisser af hoor, we kregen

34
00:03:25,110 --> 00:03:26,710
natuurlijk, mijn ouders werden
gewaarschuwd, mijn vader kwam me halen.

35
00:03:26,710 --> 00:03:34,050
Ik zie hem nog aan komen lopen.
En ja, het liep met een sisser af.

36
00:03:34,120 --> 00:03:40,230
Die inspecteur, die zei “jongens, wees nou maar
blij dat wij je opgepakt hebben, want als de

37
00:03:40,230 --> 00:03:44,629
Duitsers dat gedaan hadden, dan weet ik niet
wat hoe dat was afgelopen, want jullie waren met

38
00:03:44,630 --> 00:03:48,000
springstoffen bezig en
daar zijn ze niet zo verzot

39
00:03:48,000 --> 00:03:49,983
op!”. Dus ja, dat kan ik
me nog wel herinneren ja.

40
00:03:50,110 --> 00:03:56,400
Dat was, nou ja, vlak, dat was dus
in het jaar ervoor wel gebeurd ja.

41
00:03:56,400 --> 00:04:00,429
Kunt u vertellen wat er
gebeurde op de dag van de Razzia?

42
00:04:00,430 --> 00:04:01,260
Ja.

43
00:04:01,640 --> 00:04:03,760
Nou, of.., of de dag ervoor al?

44
00:04:05,050 --> 00:04:08,890
De dag ervoor weet ik niets van. Ik
kan me er niks meer van herinneren.

45
00:04:08,890 --> 00:04:16,632
Op de dag zelf weet ik dat het een
vrij onrustige dag was. Duidelijk.

46
00:04:16,633 --> 00:04:23,445
’s Morgens vroeg waren er overal waren er de beroemde
pamfletjes, die heeft u vast wel eens gezien,

47
00:04:23,446 --> 00:04:29,460
want daar zijn er diverse van bewaard, uitgedeeld
waarin werd meegedeeld dat alle mannen tussen

48
00:04:29,460 --> 00:04:37,140
de 17 en de 45 jaar dus naar Duitsland, tenminste
naar Duitsland, dus geïnterneerd zouden worden.

49
00:04:37,140 --> 00:04:41,700
Waar er ook aanwijzingen
stonden van wat je mee moest

50
00:04:41,700 --> 00:04:44,293
nemen en hoe je je moest
kleden, en wat dies meer zij.

51
00:04:44,293 --> 00:04:46,420
En dat stond allemaal
in pamfletjes dus.

52
00:04:47,690 --> 00:04:52,350
Nou, mijn ouders waren zeer gezagsgetrouw
en die zeiden “ja”, hoewel mijn

53
00:04:52,350 --> 00:04:57,550
moeder dus daar heel veel moeite mee
had, die zei “ja, ja, dat mot dan maar”.

54
00:04:57,550 --> 00:05:07,460
Dus koffertje ingepakt en wij gingen dus
dan, dat was, dat stond ook in dat.., in dat

55
00:05:07,460 --> 00:05:14,880
pamflet: wij gingen buiten voor de deur staan
en om te wachten totdat wij opgehaald werden.

56
00:05:14,920 --> 00:05:20,080
Nou, en na enige tijd kwam er dus een
patrouille van twee soldaten, die haalden al die

57
00:05:20,080 --> 00:05:22,990
mannen op, want er stonden heel wat mannen
stonden daar, wij woonden op zo’n plein woonden

58
00:05:22,990 --> 00:05:26,903
wij, er stonden heel wat mannen stonden er
voor de deur, die werden allemaal meegenomen.

59
00:05:26,904 --> 00:05:27,041
En we gingen weg.

60
00:05:29,000 --> 00:05:39,215
Een man die een ietsje verder naast ons woonde,
een zekere Wout van IJsbergen, ik herinner zijn

61
00:05:39,215 --> 00:05:46,690
naam, die eh zei.., die was al wat ouder, ik
denk dat hij zo tegen de 30 was, die zei toen wij

62
00:05:46,690 --> 00:05:51,482
weggingen, want die had ook wel, een jongetje wat
daar mee moet, die zei tegen mijn moeder “maak je

63
00:05:51,482 --> 00:05:56,733
je maar niet ongerust hoor, ik zal wel een beetje
op hem letten”. En dat heeft hij ook gedaan hoor.

64
00:05:56,733 --> 00:05:56,990
Ja.

65
00:05:58,330 --> 00:06:02,580
Nou, vervolgens werden wij meegenomen
en eerst ondergebracht in een

66
00:06:02,580 --> 00:06:09,960
school, de Sint Liduinaschool aan
de Montierlaan, of dat andere, daar

67
00:06:09,960 --> 00:06:13,580
zijn we, hebben we denk ik verder
de hele dag zo’n beetje gezeten.

68
00:06:13,580 --> 00:06:19,030
Tegen de avond werden we allemaal opgehaald en
werden we naar Lommerrijk gebracht en Lommerrijk,

69
00:06:19,030 --> 00:06:27,900
dat was een hele grote vergaderzaal en daar
kwamen alle mensen bij mekaar.Toen vond er

70
00:06:27,900 --> 00:06:34,100
eerst nog een scheiding plaats: alle mensen
die maagzweren hadden, suikerziekte en weet ik

71
00:06:34,100 --> 00:06:42,380
het wat allemaal, konden dus een doktersattest
konden overleggen, konden naar huis gaan.

72
00:06:43,330 --> 00:06:47,802
Dus er verdween een aantal. Maar wij zijn daarna
naar de remise aan de Krootsekade gebracht.

73
00:06:47,802 --> 00:06:57,360
Dat was een remise. En daar hebben we de nacht
doorgebracht. Eh, we hadden brood mee moeten nemen.

74
00:06:57,570 --> 00:07:01,360
Ik had ook een paar boterhammen bij me, dat
stond ook allemaal in dat pamflet.., pamflet.

75
00:07:01,360 --> 00:07:11,670
En de volgende morgen allemaal die remise uit,
toen stonden we daar op de Krootsekade en we

76
00:07:13,480 --> 00:07:18,770
moesten eerst nog even wachten, want er gingen
Duitse transporten langs, allemaal marcheren.

77
00:07:19,260 --> 00:07:21,530
En wij erachteraan, ook marcheren.

78
00:07:22,370 --> 00:07:28,499
Nou, we gingen dus via de Bergweg, de
Montierlaan, er zijn trouwens foto’s van.

79
00:07:28,500 --> 00:07:31,480
Op één van die foto’s zie
je mij ook zo nog lopen.

80
00:07:31,900 --> 00:07:38,964
Ze zijn genomen door een.., ik
dacht een tandarts die daar woonde

81
00:07:38,965 --> 00:07:41,550
en die nam, heeft foto’s genomen
van die stoeten die voorbij gingen.

82
00:07:42,530 --> 00:07:44,790
Nou, en toen gingen we op stap.

83
00:07:45,200 --> 00:07:50,440
Onderweg waren we een paar keer onrustig,
want er waren nog wat vliegtuigen in de lucht.

84
00:07:51,110 --> 00:07:58,330
En die vlogen wel over mij heen, maar
ze deden niks, ze hadden kennelijk ook

85
00:07:58,330 --> 00:08:04,028
in de gaten van dat dat nou niet direct
troepen waren die daar marcheerden.

86
00:08:04,630 --> 00:08:08,979
En zo zijn we dus die dag tot
’s avonds laat aan het lopen

87
00:08:08,980 --> 00:08:11,661
geweest en toen kwamen we
uiteindelijk in Waddinxveen.

88
00:08:11,661 --> 00:08:15,620
Heel veel belangstelling.
Overal stonden mensen te kijken.

89
00:08:15,620 --> 00:08:19,090
Onderweg hadden we trouwens
overal heel veel belangstelling.

90
00:08:19,090 --> 00:08:26,950
Mensen.., mensen die ons zelfs eten toegooiden,
appels en weet ik het wat allemaal. Ja.

91
00:08:26,950 --> 00:08:31,410
Nou, in Waddinxveen werden wij
gebracht naar de fabriek van Dobbelman.

92
00:08:32,380 --> 00:08:39,880
Ik denk dat dat niet meer bestaat. Daar hadden
ze stro gelegd en daar konden we op slapen.

93
00:08:39,880 --> 00:08:43,090
Nou, ik was doodmoe, ik ben
meteen in slaap gevallen.

94
00:08:43,580 --> 00:08:50,870
En ongeveer om een uur of 12, half 1 werden we
allemaal wakker gemaakt en er was warm eten gebracht.

95
00:08:52,120 --> 00:08:58,270
Ik heb me laten vertellen dat dat op.., in
opdracht van de Gemeente Waddinxveen is gebeurd.

96
00:08:58,270 --> 00:09:02,930
Dus dat de Burgerlijke Overheid daarachter
heeft gezeten dat die mensen te eten kregen.

97
00:09:04,100 --> 00:09:07,340
Nou ja, verder is er die nacht
dus niks bijzonders gebeurd.

98
00:09:07,340 --> 00:09:13,670
De volgende dag zijn we weer gaan
lopen en zijn we naar Utrecht gegaan.

99
00:09:13,670 --> 00:09:17,670
In Utrecht ontstond op een gegeven
moment nog een klein incident.

100
00:09:17,670 --> 00:09:19,832
We liepen daar onder
die.., die spoorlijnen door,

101
00:09:19,833 --> 00:09:23,170
daar is zo’n grote tunnel,
toen begonnen ze te zingen.

102
00:09:25,110 --> 00:09:29,380
Er waren erbij, die zongen van Piet Heijn, maar
er waren er ook bij, die zongen de Internationale.

103
00:09:29,380 --> 00:09:35,900
En toen begonnen die Duitsers te schieten.
Ja, zo in het, toen was het meteen stil.

104
00:09:35,900 --> 00:09:43,252
Toen zijn we naar Tivoli gebracht. Dat bestaat niet
meer, dat is één of ander schouwburgje was dat.

105
00:09:43,252 --> 00:09:50,250
En daar is alles ingepropt. Het was een
ontzettende bende was het daar, verschrikkelijk.

106
00:09:50,250 --> 00:09:56,890
Die toiletten, och, och, want iedereen moest
naar het toilet natuurlijk, dat begrijp je wel.

107
00:09:56,890 --> 00:10:01,160
Tjonge jonge, jonge, jonge.

108
00:10:01,160 --> 00:10:05,220
Nou, daar hebben we ook de nacht, ik heb
gewoon op de grond geslapen. Prima geslapen!

109
00:10:05,220 --> 00:10:08,070
De volgende dag weer op pad.

110
00:10:08,071 --> 00:10:15,150
En wij gingen op weg naar Amersfoort,
we waren bijna in Amersfoort, toen was

111
00:10:15,150 --> 00:10:17,361
het “stop, terug”. Nou, en wij weer
terug en toen begon het net te regenen.

112
00:10:17,361 --> 00:10:25,510
En tjonge, jonge, jonge en nat. Toen
zijn we naar Soesterberg gebracht.

113
00:10:26,090 --> 00:10:27,830
Al lopend hè, alles ging lopend.

114
00:10:27,830 --> 00:10:35,139
En daar zijn we in de kazerne, ik weet niet,
ik geloof dat dat een marechausseekarzerne

115
00:10:35,140 --> 00:10:37,402
wat dan ook, het is een kazerne in elk
geval en daar werden we ondergebracht.

116
00:10:37,402 --> 00:10:41,660
Daar hebben we 3 dagen
gezeten. Alsmaar wachten.

117
00:10:42,140 --> 00:10:46,912
We kregen goed te eten, daar niet van, want die
keukens, die werkten allemaal en maar, verder niks.

118
00:10:47,550 --> 00:10:55,680
En toen na 3 dagen weer allemaal tegen de avond
aantreden en hup, we gingen naar Amersfoort.

119
00:10:56,690 --> 00:10:58,390
Daar gingen we in de trein.

120
00:10:58,970 --> 00:11:02,670
We gingen heel voortreffelijk gingen
we in de trein, want het waren allemaal

121
00:11:02,670 --> 00:11:08,680
personenwagens, het waren niet dat we in
beestenwagens of wat ook zaten, nee, ik zat

122
00:11:08,680 --> 00:11:12,290
keurig zat ik bij het raampje, dus dat was
geen probleem, maar ik viel trouwens meteen

123
00:11:12,290 --> 00:11:16,380
in slaap, dus halverwege de nacht hoorde
ik iemand zeggen “ja, nou zijn we in

124
00:11:16,380 --> 00:11:20,007
Duitsland, kijk eens, dat en dat station”,
ik weet al niet meer, dus de richting Keulen.

125
00:11:20,007 --> 00:11:25,250
Ik dacht “oh ja, Keulen, het zal
wel”. En uiteindelijk, ja, tegen

126
00:11:25,250 --> 00:11:29,216
de ochtend, toen werd ik weer
wakker en toen waren we in Arnhem!

127
00:11:32,270 --> 00:11:36,807
Nou, allemaal uitstappen, in de
eerste klas wachtkamer gepropt, daar

128
00:11:36,808 --> 00:11:42,000
hebben ze al die mensen in gepropt, ik
weet nog, ik heb urenlang zo gestaan.

129
00:11:44,840 --> 00:11:50,420
Eindelijk mochten we
eruit. En ja, Arnhem in.

130
00:11:50,420 --> 00:11:54,840
Nou, dat was een schok was dat, want
die stad was helemaal geëvacueerd.

131
00:11:54,840 --> 00:12:00,500
Er was geen leven en de ziel te bekennen.
Heel veel was kapot, overal ramen kapot,

132
00:12:00,500 --> 00:12:04,540
gordijnen eruit
wapperend, overal troep.

133
00:12:05,040 --> 00:12:08,140
De draden van de.., van de tram of
de trolley, wat hadden ze daar?,

134
00:12:08,140 --> 00:12:10,900
lagen op de straat en er hingen
overal, het was één bende was het.

135
00:12:10,900 --> 00:12:16,182
En toen zijn we over de Sintjansbinnen
of Buitensingel, dat weet ik niet meer,

136
00:12:16,320 --> 00:12:20,240
zijn we gegaan en daarna weet ik niet
meer waar we terecht zijn gekomen.

137
00:12:20,950 --> 00:12:24,540
Wel dat we op een gegeven moment
in een school zaten daar ergens.

138
00:12:24,540 --> 00:12:30,072
Maar als je mij vraagt
waar, dat weet ik niet.

139
00:12:30,072 --> 00:12:35,780
Toen zijn we naar ’s avonds
weer weggehaald en zijn we

140
00:12:35,780 --> 00:12:38,123
uiteindelijk terechtgekomen
in het Diaconessenziekenhuis.

141
00:12:38,123 --> 00:12:48,279
Dat bestaat niet meer. Maar ik heb er wel een
foto van, dus ik weet precies hoe het er was.

142
00:12:48,279 --> 00:12:54,200
Daar kwamen we in beneden in een grote
ontvangstzaal en daar kregen we te eten.

143
00:12:55,670 --> 00:13:00,510
Die hele zaak daar werd
gerund door de THD:

144
00:13:00,510 --> 00:13:06,090
de Technische Hulpdienst, dat was
een.., ja, ik zou zeggen een afdeling

145
00:13:06,090 --> 00:13:10,304
die sterk gelieerd was aan de NSB,
het waren ook allemaal NSB’ers daar.

146
00:13:10,304 --> 00:13:12,980
Maar het waren heel aardige jongens,
die zorgden heel goed voor ons.

147
00:13:13,530 --> 00:13:20,270
Wij kregen aardappelen met
Schiedse wildemannetjes,

148
00:13:20,270 --> 00:13:24,700
als ik dat eet, dan moet
ik er nog altijd aan denken.

149
00:13:24,870 --> 00:13:28,660
En een flink stuk vlees! Tot
onze stomme verbazing vlees!

150
00:13:28,660 --> 00:13:33,600
Nou, dat vertelden ze ons wel, dat
kregen ze dus dat ze een afspraak hadden

151
00:13:33,600 --> 00:13:39,041
met de boeren in de buurt, wanneer er
vee omkwam en dat gebeurde nogal, dat

152
00:13:39,450 --> 00:13:43,610
ze er schoten, dan kreeg je noodslachtingen
en kochten zij dat vlees op.

153
00:13:44,030 --> 00:13:46,087
Dus wij moesten daar wat van
afstaan en dan kregen we, we

154
00:13:46,088 --> 00:13:49,890
konden alle dagen daar vlees
krijgen zolang als het duurde.

155
00:13:51,270 --> 00:13:55,190
En toen zijn we dus
uiteindelijk naar een, ja, overal

156
00:13:55,190 --> 00:13:59,450
verspreid daar in dat
zusterhuis of het ziekenhuis,

157
00:13:59,450 --> 00:14:04,840
nou, die Duitsers, die gingen over de
zalen en maakten die mensen wakker, dat was

158
00:14:06,830 --> 00:14:12,910
dus “aufstehen!”, “aufstehen!”. En dan
als alles naar zijn idee klaar was, dan

159
00:14:12,910 --> 00:14:17,930
kwam hij erin en dan was het “raus tritten!”,
“raus tritten!”, echt op zijn Duits.

160
00:14:17,930 --> 00:14:26,050
En dan gingen we beneden op de.., op de plaats
voor het ziekenhuis stonden we dan op appel.

161
00:14:26,290 --> 00:14:30,987
En dan werd er genummerd hè. De
Duitsers waren gek op tellen hè, van het

162
00:14:30,988 --> 00:14:33,026
klopte ook nooit, dan werd er nog weer
eens geteld en nog weer eens geteld.

163
00:14:33,670 --> 00:14:35,980
En uiteindelijk, dan klopte dat.

164
00:14:35,980 --> 00:14:42,870
De eerste dag zijn wij met, ik tenminste
met nog een aantal andere mensen

165
00:14:42,870 --> 00:14:47,590
ben ik naar richting Westervoort
gegaan, daar werden bunkers gebouwd.

166
00:14:47,820 --> 00:14:53,840
Wij moesten.., dat had ik ook nog nooit
gedaan, wij moesten betonijzer vlechten.

167
00:14:54,350 --> 00:14:56,880
Alle apparatuur was ervoor
voor het knippen en het buigen

168
00:14:56,880 --> 00:14:59,119
en weet ik wat allemaal, dus
het enige wat ik moest doen was

169
00:14:59,120 --> 00:15:04,500
die twee ijzeren staven die dan zo
over elkaar heen lagen, daar moest

170
00:15:04,500 --> 00:15:08,350
je dus een…, die moest je vastbinden
met elkaar met een ijzerdraadje.

171
00:15:09,360 --> 00:15:17,927
En ja, dat had ik een aantal dagen gedaan. Vraag
me niet hoe lang dat is geweest, dat weet ik niet.

172
00:15:18,010 --> 00:15:22,500
Op een gegeven moment had ik
pech, toen ging mijn broek kapot.

173
00:15:23,760 --> 00:15:32,700
En ik kon echt slecht zien, nog steeds
hoor, en ik heb het nog een beetje

174
00:15:32,700 --> 00:15:38,590
overdreven, dus toen kreeg ik Hausarbeit
heette dat hè, ik kon binnen blijven.

175
00:15:38,590 --> 00:15:42,830
Het werk was voornamelijk in de keuken
en dan was het aardappelen schillen.

176
00:15:43,740 --> 00:15:50,040
Dat was lang niet gek, want van de drie
aardappelen drukte je er één achterover, dan had

177
00:15:50,040 --> 00:15:55,717
je ’s avonds dus een extra voorraad aardappelen
voor de jongens die op de zaal lagen.

178
00:15:55,718 --> 00:15:59,990
Nou, dat heb ik ook
een tijdlang gedaan.

179
00:16:02,550 --> 00:16:10,070
Ja, toen ben ik dus met
een groep mee geweest en

180
00:16:10,070 --> 00:16:15,910
zijn wij terechtgekomen in
een kelder of wat was het?

181
00:16:15,910 --> 00:16:17,230
Een grot.

182
00:16:17,260 --> 00:16:20,894
Ik ben daar later, veel later was
mijn vrouw er ook bij nog eens een keer

183
00:16:21,050 --> 00:16:26,650
toevallig in geweest, dat was een
voorraad sterke drank en wijn die er zat.

184
00:16:26,760 --> 00:16:32,221
Onafzienbaar. Weet ik hoeveel. Die
moest er allemaal uitgeruimd worden.

185
00:16:32,222 --> 00:16:35,430
Het ging allemaal naar Duitsland
hè, alles ging naar Duitsland.

186
00:16:35,920 --> 00:16:41,190
En die Duitsers, die waren ook
allemaal, want die maakten van de

187
00:16:41,190 --> 00:16:45,340
gelegenheid gebruik, om ook een
slokje te nemen, wat, een slokje.

188
00:16:46,280 --> 00:16:51,175
En wij hebben er ook wel wat van gedronken,
maar ik was toen nog niet zo geweldig dat als

189
00:16:51,175 --> 00:16:57,160
ik één of twee van die slokjes, van die glaasjes
had gedronken, dan vond ik het allang best!

190
00:16:57,930 --> 00:17:01,140
Maar inderdaad: daar hebben
we ook een hele tijd gezeten.

191
00:17:01,400 --> 00:17:06,010
Toen ben ik uiteindelijk ook nog, want die Duitsers,
die vonden dat maar gek dat ik niet kon werken

192
00:17:06,640 --> 00:17:15,700
zonder bril, die ben ik onder begeleiding van een
militair ben ik naar een oogarts in Velp geweest.

193
00:17:17,430 --> 00:17:22,150
Ja, die zei “ja”, hij zegt “het is prima met
je ogen, maar ik kan je niet helpen, want ik

194
00:17:22,150 --> 00:17:28,310
kan je niet aan een bril helpen, die zijn er
niet meer”. Dus toen hebben we provisorisch

195
00:17:28,310 --> 00:17:31,587
heeft hij mijn bril nog een klein beetje in
mekaar gefrummeld, want het was gewoon gebroken.

196
00:17:31,587 --> 00:17:34,310
En ja, dan kon ik weer zien.

197
00:17:34,310 --> 00:17:43,000
Nou, toen heb ik weer op stap gegaan met de
anderen en we zijn overal in Arnhem zijn we

198
00:17:43,000 --> 00:17:46,980
geweest en ik weet het echt niet meer waar
het allemaal, ik heb het vroeger wel eens en

199
00:17:47,120 --> 00:17:52,670
onlangs ook nog eens een keer trachten te
reconstrueren op de kaart, zeker op die Googlekaart

200
00:17:52,670 --> 00:17:56,800
waar die gebouwen dan heel goed, nee, ik
kan.., ik kan het me niet meer herinneren.

201
00:17:56,800 --> 00:18:02,033
Wij zijn in gebieden geweest vlakbij de
brug waar die Engelsen in hebben gezeten, dus

202
00:18:02,034 --> 00:18:06,730
dan kwam je nog.., kwam je nog al die
apparaturen en alle uitrustingsstukken van de

203
00:18:06,730 --> 00:18:11,950
Engelsen kwam je daar tegen, die parachutisten
hè, die daar dus die brug verdedigd hadden.

204
00:18:13,310 --> 00:18:22,200
En voor de rest trokken wij een beetje door
Arnhem om van alles en nog wat te doen.

205
00:18:22,270 --> 00:18:24,870
Wij bouwden versperringen.

206
00:18:26,270 --> 00:18:30,950
Dat ging dan als het volgt:
men had een grote hoeveelheid

207
00:18:30,950 --> 00:18:36,780
dennenstammetjes had men, gehakt,
en daar naartoe gebracht.

208
00:18:36,780 --> 00:18:40,190
Die werden dwars over in de
straat gezet en nog een rij.

209
00:18:40,190 --> 00:18:45,874
Er werd aan beide kanten werd de straat opengebroken,
het zand werd er allemaal overheen gegooid,

210
00:18:45,875 --> 00:18:53,060
dus dan kreeg je uiteindelijk kreeg je zo, die
Duitsers, die.., die daar zaten, die hadden.., die

211
00:18:53,060 --> 00:18:58,370
hadden er ook niet zoveel zin in, het waren voor
een groot gedeelte waren dat Sudeten Duitsers.

212
00:18:58,370 --> 00:19:05,890
Sudeten Duitsers, dat zijn Duitsers die in het
voormalige Tsjechoslovakije woonden waar toen

213
00:19:05,890 --> 00:19:13,090
inderdaad indertijd ook die ellende over is
geweest met.., met Hitler over die Sudeten

214
00:19:13,090 --> 00:19:18,040
Duitsers, want die waren ook ineens allemaal
waren die vurige Nazi’s en dat is de reden

215
00:19:18,040 --> 00:19:23,758
geweest waarom Hitler toen gezegd heeft van
“dat moet bij Duitsland komen”. De bedoeling was

216
00:19:23,758 --> 00:19:27,670
natuurlijk dat heel Tsjechoslovakije erbij kwam,
natuurlijk, dat is uiteindelijk ook gelukt.

217
00:19:27,880 --> 00:19:32,180
Maar goed, die hadden er
ook niet zoveel zin in. Nee.

218
00:19:32,260 --> 00:19:38,790
Het waren ook over het algemeen vrij domme
jongens moet ik het zo zeggen. Ja, ja, echt hoor!

219
00:19:38,790 --> 00:19:43,460
Want ze hadden helemaal geen idee van
wat er aan de hand was of hoe of wat.

220
00:19:44,210 --> 00:19:46,890
Er waren erbij, die stonden doodleuk te vertellen
“wij komen nog wel een keer in Engeland hoor,

221
00:19:46,890 --> 00:19:53,430
dat is zo voor mekaar, er komen nog wat geheime
wapens en dan zitten wij zo weer in Engeland!”.

222
00:19:55,520 --> 00:19:59,800
Ik weet nog dat toen één ervan, die zei, die
zegt “er zijn maar drie volken geweest die ooit

223
00:19:59,800 --> 00:20:04,210
een invasie in Engeland is gelukt,
dat zijn de Scandinaviërs, dat

224
00:20:04,210 --> 00:20:07,909
zijn de Fransen en de Hollanders”.
Nou, dat vond hij maar heel gek.

225
00:20:07,909 --> 00:20:12,250
Maar ik bedoel maar: daar wisten ze
helemaal niks van. Maar goed, dat terzijde.

226
00:20:12,370 --> 00:20:16,510
Nou, daar bouwden wij dus
die.., die versperringen.

227
00:20:17,340 --> 00:20:22,450
En af en toe hadden we ook nog wel eens
kans om eventjes eruit te gaan en te,

228
00:20:22,450 --> 00:20:26,330
dan gingen wij.., dat mocht natuurlijk
niet, gingen we die huizen binnen.

229
00:20:26,840 --> 00:20:33,000
Dat was een verschrikking was dat.
Al die huizen waren geplunderd, alles.

230
00:20:33,370 --> 00:20:40,940
Als je binnenkwam lag alles over de grond, alles.
Linnengoed, noem maar op, alles.., alles kapot.

231
00:20:41,530 --> 00:20:47,220
Waar wij in geïnteresseerd waren “is er
misschien nog wat eetbaars?”. Dat lukte soms.

232
00:20:47,220 --> 00:20:51,000
Soms had je op een ietwat verborgen
plekje kwam je wat wek tegen, ik

233
00:20:51,000 --> 00:20:54,680
weet niet of je nog weet wat “wekken”
was, dat was kwam in een glazen pot

234
00:20:54,680 --> 00:21:02,120
werd onder druk werd dan dus voedsel
dus bereid, tenminste, opgeborgen.

235
00:21:02,120 --> 00:21:06,300
Er zat zo’n ring tussen en als je
die ring lostrok, dan was het weer,

236
00:21:07,370 --> 00:21:10,410
dan kon je het gebruiken, dat bleef
heel lang goed, heel lang goed.

237
00:21:10,410 --> 00:21:13,454
En dat wekken kenden wij
wel, dat deden we thuis ook.

238
00:21:13,454 --> 00:21:15,572
En dus dat was dan wel
leuk als dat zou kunnen.

239
00:21:15,573 --> 00:21:24,560
Nou, daar heb ik heel lang, heel lang
hebben wij zijn we daarmee bezig geweest.

240
00:21:25,550 --> 00:21:32,680
Intussen hadden wij ook kennissen
opgedaan met, er lagen bij ons daarnaast

241
00:21:32,680 --> 00:21:38,290
tenminste was een kamp, daar lagen
Franse krijgsgevangenen lagen daar.

242
00:21:38,290 --> 00:21:45,710
En daar hadden wij wel contact mee. Het punt was
dat, er waren maar weinig mensen die Frans spraken.

243
00:21:46,460 --> 00:21:49,361
En nou wil ik niet beweren dat
ik dat zo geweldig kon, maar ik

244
00:21:49,361 --> 00:21:55,410
had toevallig net de zomer
daarvoor een herexamen Frans gehad.

245
00:21:55,410 --> 00:21:57,759
Mijn vader, die was van
“jongens, nou is het

246
00:21:57,760 --> 00:22:04,700
afgelopen, ik zal ervoor zorgen dat je dat
goed voor mekaar krijgt” en dat is ook gelukt.

247
00:22:04,880 --> 00:22:10,200
Dus ik sprak een redelijk mondje Frans.
We konden mekaar best verstaanbaar maken.

248
00:22:10,250 --> 00:22:11,770
En ik kon hun ook verstaan.

249
00:22:12,680 --> 00:22:16,490
We hadden daarnaast nog één
manneke, die sprak ook Frans,

250
00:22:16,490 --> 00:22:19,850
ik weet zijn naam niet meer,
ik weet die namen niet meer.

251
00:22:20,800 --> 00:22:26,930
Maar dat was Frans van.., van “alain, demain,
a petit peu, du beurre” en dan begreep

252
00:22:26,930 --> 00:22:31,130
je het al, dan moest je een stukje boter
meenemen voor ze, of het één of het ander.

253
00:22:33,050 --> 00:22:42,120
Maar ja, ook zaten daar Italianen, Italiaanse,
“Badollio” noemden wij dat, Badollio was

254
00:22:42,120 --> 00:22:49,770
de commandant van de Italiaanse troepen die
nadat Italië had gecapituleerd dus de commandant

255
00:22:49,770 --> 00:22:52,880
daar was geworden hè, dus dat waren eigenlijk
de tegenstanders van de Duitsers, dus die

256
00:22:52,880 --> 00:22:55,880
Duitsers hadden ook al die Italianen
krijgsgevangen gemaakt hè en die zaten daar ook.

257
00:22:55,880 --> 00:23:05,050
Dat waren ontzettend goede, ja,
“organiseerders” noemden wij het dan, “we gaan

258
00:23:05,050 --> 00:23:08,860
even wat organiseren”, dus dat betekent
gewoon dat ze iets gingen jatten of zo.

259
00:23:09,070 --> 00:23:18,560
Dat was werkelijk onvoorstelbaar hoe die dat konden!
Daar waren wij kleine jongens bij vergeleken.

260
00:23:18,560 --> 00:23:21,491
En verder waren er nog Russische
krijgsgevangenen, maar

261
00:23:21,491 --> 00:23:25,330
die zaten helemaal afgesloten,
helemaal afgesloten.

262
00:23:25,370 --> 00:23:32,400
Die zaten en die hadden van die hele grote
donkergroene jassen hadden die en op hun rug stond

263
00:23:32,400 --> 00:23:39,620
met hele grote letters “SU”, dat zal wel
“Sovjet.., Sovjet Union” zijn geweest, “Union”, ja.

264
00:23:40,870 --> 00:23:46,770
En wij hadden inmiddels had
ik een beetje kennissen, nou

265
00:23:46,770 --> 00:23:54,450
ja, kende ik één van die koks
die daar werkte in die keuken.

266
00:23:54,580 --> 00:23:58,600
Het was een heel aardige man en daar kon
ik altijd wel wat extra brood van krijgen.

267
00:23:58,600 --> 00:24:01,280
Dat was dat Duitse Commissebrot,

268
00:24:01,280 --> 00:24:07,400
dat moet even uitgelegd worden: dat was
dus brood, dat was erg grauw was dat.

269
00:24:08,510 --> 00:24:14,500
Dat was, dat smaakte zurig. En op den
duur kwam er ook een witte schimmel op.

270
00:24:14,590 --> 00:24:18,380
Maar dat was vrijwel onbeperkt houdbaar,
dus die schimmel, die veegde je er gewoon

271
00:24:18,380 --> 00:24:22,768
met een borstel even eraf gehaald en dan
kon je weer een plakje brood kon je eten.

272
00:24:22,768 --> 00:24:23,499
Maar dat was een beetje zurig was
dat. Heel bekend hoor, dat brood daar.

273
00:24:23,499 --> 00:24:29,800
Daar kreeg je dan wel eens broden van
en dan gooiden we wat, in het begin

274
00:24:29,800 --> 00:24:33,640
vonden de jongens dat leuk, dan
gooiden ze wat over het hek naar die

275
00:24:33,640 --> 00:24:39,060
Russen, die vochten er als leeuwen
om maar een stukje brood te krijgen.

276
00:24:39,060 --> 00:24:41,211
We zeiden “jongens, als je leuk,
gooi het hele brood er nou

277
00:24:41,212 --> 00:24:47,850
maar overheen”. En ja, dat was
wat de krijgsgevangenen betreft.

278
00:24:48,900 --> 00:24:54,730
Ja, toen zijn we op een gegeven
moment kwamen wij in een groepje

279
00:24:54,730 --> 00:25:00,400
terecht dat op, het was ergens op
het veld, op het plein geloof ik,

280
00:25:00,400 --> 00:25:06,090
daar stond nog een telefooncentrale. Een grote
centrale. Die moest helemaal gesloopt worden.

281
00:25:06,090 --> 00:25:11,520
De.., de.., de om…, de niet,
maar de rekken die erin stonden,

282
00:25:11,520 --> 00:25:15,150
de rekken met al die relaissen,
die werden losgeschroefd.

283
00:25:16,040 --> 00:25:18,090
Ze waren bijna niet te tillen.

284
00:25:18,110 --> 00:25:24,410
Het was ongeveer, die waren ongeveer zo groot
als een dubbele eh spiraal van.., van een bed.

285
00:25:24,660 --> 00:25:28,680
En er zaten allemaal van die
relais’jes in en die werden

286
00:25:28,680 --> 00:25:30,730
dus op wagens gezet, en
die gingen naar Duitsland.

287
00:25:31,380 --> 00:25:35,430
Er gingen ook altijd wagens
met dingen die ze jatten die

288
00:25:35,430 --> 00:25:38,550
Duitsers, die gingen ook met grote
vrachtwagens naar Duitsland.

289
00:25:38,550 --> 00:25:41,790
Ik heb er toen eentje gezien,
die had een spandoek “Liebes

290
00:25:41,790 --> 00:25:45,920
gaben aus Holland”, dat was
allemaal gejat spul was dat.

291
00:25:48,800 --> 00:25:50,840
Dus dat heb ik toen ook
nog een tijdje gedaan.

292
00:25:50,840 --> 00:25:58,250
Inmiddels, ik was altijd waren Wout
van IJsbergen en ik altijd samen

293
00:25:58,250 --> 00:26:04,730
overal bij en overal mee, en Wout was
een, nou, zeg maar een kunstkenner.

294
00:26:06,100 --> 00:26:12,310
Een beeldhouwer en houtsnijder dan. Die
tekende ook altijd portretten tekende hij.

295
00:26:12,430 --> 00:26:14,010
Dat kon hij voortreffelijk.

296
00:26:14,130 --> 00:26:19,653
Dus de hele zaal had hij geportretteerd en toen,
maar toen kwamen ook de Duitsers en of ze, ja, hij

297
00:26:20,300 --> 00:26:24,830
wilde wel een portret maken, “maar ik wil wel een
stuk worst hebben”. Oh, dat was geen probleem.

298
00:26:25,110 --> 00:26:27,140
Dus zo ging dat.

299
00:26:28,120 --> 00:26:36,410
U begrijpt inmiddels wel dat wij hadden nooit
honger of wat dan ook, wij konden ons echt altijd

300
00:26:36,410 --> 00:26:45,010
voldoende voeden en het was niet zo dat wij dus
daar op dat punt ook maar enige krimp hadden.

301
00:26:49,440 --> 00:26:55,060
Nou, Wout van IJsbergen die had op een
gegeven moment had Wout een koffer gemaakt,

302
00:26:55,340 --> 00:27:00,170
een koffertje dat, want hij was dan van
huis uit was hij eigenlijk timmerman,

303
00:27:00,550 --> 00:27:09,930
had hij dus een frame gemaakt, dus gewoon de
vierkantjes en de zijkanten, stukken triplex.

304
00:27:09,930 --> 00:27:16,780
Een.., een handje, een
handvaatje eraan. Mooi geverfd.

305
00:27:17,280 --> 00:27:20,616
En dat zag één van die Duitsers, die
wilde ook wel zo’n koffer hebben.

306
00:27:20,616 --> 00:27:23,990
En de volgende dag kwam die, hij zegt “ik wil
er nog een paar, sommige mensen, die willen

307
00:27:23,990 --> 00:27:28,100
ook zo’n koffer hebben”. “Oh, dat is goed”,
zegt Wout, “maar dan heb ik wel spullen nodig”.

308
00:27:28,940 --> 00:27:37,005
Oh nou, wij werden ondergebracht daar vlakbij
die telefooncentrale, ook aan het Velperplein.

309
00:27:37,005 --> 00:27:41,170
Daar hadden we een hele benedenverdieping,
het was een soort werkplaats geweest.

310
00:27:41,170 --> 00:27:44,340
Daar was alles was daar. Hij
kreeg alles wat hij hebben wou.

311
00:27:44,750 --> 00:27:47,174
Toen zei hij op een gegeven moment, hij
zegt “ja, ik kan dat ook niet alleen meer af,

312
00:27:47,174 --> 00:27:50,480
want ik krijg zoveel”, “nou” zegt hij, “neem
maar er maar één mee”, dus dat was ik.

313
00:27:50,480 --> 00:28:01,250
Dus wij zaten daar inderdaad, prima zaten wij
daar. Boven ons zat een koppel Nederlandse SS’ers.

314
00:28:01,250 --> 00:28:08,690
Het waren overigens afgezien dat ze volledig
fout waren, waren het overigens in de kern van

315
00:28:08,690 --> 00:28:14,020
de zaak natuurlijk ook geen verkeerde, ja, ze
waren wel verkeerde kerels, maar geen onaardige

316
00:28:14,020 --> 00:28:16,970
mannen, want ze kwamen wel eens beneden een
praatje maken, ze namen wel eens wat mee en zo.

317
00:28:16,970 --> 00:28:21,627
Maar je moest nooit natuurlijk over
politiek beginnen, dat deden we niet.

318
00:28:21,628 --> 00:28:27,050
We hadden ook een man bij
ons, dat was een radioamateur.

319
00:28:27,180 --> 00:28:30,168
Nou knoeide ik daar ook wel een
beetje in en die had wat spullen

320
00:28:30,168 --> 00:28:33,100
bij mekaar gebracht en daar hadden
we een radiootje van gemaakt.

321
00:28:33,410 --> 00:28:39,050
Dan konden wij luisteren naar
Radio Herrijzend Nederland.

322
00:28:39,050 --> 00:28:42,760
Dat was een zender die stond
in Eindhoven, want je weet

323
00:28:43,050 --> 00:28:45,066
het: het Zuiden van het land
was toen al geheel bevrijd.

324
00:28:45,580 --> 00:28:48,468
Daar konden we dus horen
wat er aan de hand was.

325
00:28:48,468 --> 00:28:51,740
We hadden het zo gedaan, dat
als de deur openging, dan

326
00:28:51,740 --> 00:28:54,051
verbrak hij de verbinding,
dan was het ineens stil.

327
00:28:54,051 --> 00:28:57,370
Dat hadden we niet gehoeven,
want we hoorden dat boven

328
00:28:57,370 --> 00:29:00,150
die SS’ers zaten ook naar
dezelfde radio te luisteren.

329
00:29:00,150 --> 00:29:07,340
Daar hebben wij dus een hele tijd hebben
we daar van alles en nog wat gedaan.

330
00:29:07,780 --> 00:29:10,366
Toen gingen we ook wel
eens een keer de buurt in.

331
00:29:10,366 --> 00:29:13,000
Ik weet nog heel goed, dat ik op een
gegeven moment keek ik naar buiten,

332
00:29:13,000 --> 00:29:18,470
daar konden wij dus de toren van de
Sint Eusebiuskerk konden we daar zien.

333
00:29:19,350 --> 00:29:24,500
En die stortte op een gegeven moment in, die
was al behoorlijk aangeschoten natuurlijk.

334
00:29:24,500 --> 00:29:28,650
Ik zie het nog voor mijn ogen
zie ik het gebeuren, hup weg!

335
00:29:28,650 --> 00:29:32,890
Later zag ik dat ze er wel weer een toren erbij
gebouwd hebben, maar ja, het was heel raar was dat.

336
00:29:35,020 --> 00:29:42,495
En ja, dat was dus daar in die
situatie.Geleidelijk aan begon het

337
00:29:43,730 --> 00:29:51,640
duidelijk te worden dat de situatie,
toch ook de militaire situatie daar

338
00:29:51,640 --> 00:29:57,010
veranderde, er werd steeds verder en
dichter werd er bij ons geschoten.

339
00:29:57,080 --> 00:29:59,890
Ik ben zelfs nog een keer
daardoor gewond geraakt,

340
00:29:59,940 --> 00:30:05,810
dat was toen waren wij bezig ergens aan
de Spoordijk bij die koepelgevangenis

341
00:30:05,810 --> 00:30:12,940
die er nog staat, en toen denk ik dat
ze ons vanuit Nijmegen, daar zaten de

342
00:30:12,940 --> 00:30:18,617
Canadezen, dat ze ons gezien hebben en toen
werd er kennelijk dus op ons geschoten.

343
00:30:18,618 --> 00:30:28,679
Wij waren er bezig met een bunker te bouwen.
En toen heb ik een scherf in mijn been gehad.

344
00:30:28,680 --> 00:30:32,800
En ik gaf het eerst helemaal geen aandacht,
want ja, ik kon het zo eruit trekken.

345
00:30:34,590 --> 00:30:39,590
En toen kreeg ik ’s nachts kreeg
ik koorts. Hele hoge koorts.

346
00:30:39,590 --> 00:30:42,530
Ja, wondkoorts natuurlijk
hè, dus denk ik.

347
00:30:43,990 --> 00:30:48,850
Toen ben ik de volgende dag kwam er,
een dokter hadden we niet, we hadden

348
00:30:48,850 --> 00:30:53,950
daar een “Sanitätor” heette dat, dus dat
is een zeg maar een veredelde EHBO’er.

349
00:30:54,430 --> 00:31:00,100
Die, ja, nou ja, die..,
die nam de temperatuur

350
00:31:00,100 --> 00:31:04,910
en hij zegt “nou, dat is behoorlijk hoog, eh blijf
eerst maar even in bed liggen”. En toen ben ik

351
00:31:04,910 --> 00:31:10,231
uiteindelijk gebracht naar een apart zaaltje wat
ze nog hadden en het was voor de zieken was dat.

352
00:31:10,231 --> 00:31:15,790
Daar heb ik ook een tijd gelegen, maar het
is allemaal gelukkig weer in orde gekomen.

353
00:31:15,940 --> 00:31:18,810
Allemaal weer goed gekomen.

354
00:31:20,840 --> 00:31:27,480
Inmiddels hadden wij ook nog, dat moet ik ook
nog vertellen, een Kerstfeest achter de rug.

355
00:31:28,540 --> 00:31:33,540
Dat Kerstfeest, Christz of
Weihnachten, dat is natuurlijk waar

356
00:31:33,540 --> 00:31:37,350
die Duitsers is dat een heel
geweldig feest, ook toen nog hoor.

357
00:31:37,790 --> 00:31:43,329
Dus die hadden gezegd: “jullie krijgen de
hele dag vrij, ’s middags komen we met elkaar

358
00:31:43,330 --> 00:31:49,210
hier en dan moeten jullie maar eh dan gaan
we eten, wij zorgen wel dat je van alles

359
00:31:49,210 --> 00:31:54,000
krijgt, na afloop gaan we nog naar een film
kijken” en och man, dat was allemaal geweldig!

360
00:31:54,000 --> 00:31:59,280
En ze waren in een uitermate
vriendelijke en optimistische stemming,

361
00:31:59,280 --> 00:32:05,900
want die Duitsers waren toen in de Ardennen net
dat Ardennenoffensief begonnen, dat ging in het

362
00:32:05,900 --> 00:32:12,270
begin ging dat voor de Duitsers als je die verhalen
moest geloven, ging dat heel goed ging dat.

363
00:32:12,540 --> 00:32:16,931
En ja, nou moesten ze dat..,
dat was wat hè, nee, het

364
00:32:16,931 --> 00:32:19,830
was nou voor mekaar, het
ging helemaal voor mekaar.

365
00:32:20,400 --> 00:32:23,696
Dus dat was toen die Kerstfeest,
toen was eigenlijk was geloof

366
00:32:23,696 --> 00:32:30,374
ik de hoos was al over, maar
dat hadden zij nog niet door.

367
00:32:30,374 --> 00:32:35,840
Toen hebben we daar met zijn allen
gegeten, ja, hebben we dus van

368
00:32:35,840 --> 00:32:38,720
alles en nog wat hoor, ze hadden
heel wat spullen bij mekaar gesleept.

369
00:32:38,720 --> 00:32:42,937
Wij allemaal en eh nou, die
Duitsers, er zaten ook een

370
00:32:42,938 --> 00:32:46,200
stel Duitsers bij, die begonnen
hun liederen te zingen.

371
00:32:46,440 --> 00:32:49,590
Nou, nee, alleen bepaalde
Kerstliederen, ja, die

372
00:32:49,590 --> 00:32:50,880
kenden wij ook dan wel, dus
die zong je dus wel mee.

373
00:32:50,930 --> 00:32:56,120
Maar, maar goed, dat.
En na afloop een film.

374
00:32:56,120 --> 00:33:03,110
Ik weet niet, want dat was nog in de
periode dat mijn bril kapot was, ik

375
00:33:03,110 --> 00:33:07,400
kan me niet zoveel meer van.., van
voorstellen wat voor filmpje dat nou was.

376
00:33:07,400 --> 00:33:10,250
Het was één of andere
operette denk ik.

377
00:33:11,040 --> 00:33:16,570
Natuurlijk, die melodietjes heb
ik later nog wel eens gehoord.

378
00:33:16,570 --> 00:33:25,130
Ja, inmiddels was het dus daarna kalfde dat..,
kalf…, hobbelde dat allemaal rustig door.

379
00:33:27,950 --> 00:33:30,920
Maar er werd steeds
meer werd er geschoten.

380
00:33:30,920 --> 00:33:38,600
En wij hadden al tegen mekaar gezegd: “jongens,
we zouden toch eigenlijk liever weg willen hier”.

381
00:33:39,020 --> 00:33:45,960
Ja, dat ging zomaar niet natuurlijk, want dat
Arnhem was helemaal, om heel Arnhem heen lag een..,

382
00:33:46,640 --> 00:33:53,060
een.., een.., ja, een controlezone waar overal
patrouilles bezig waren en wat dies meer zij.

383
00:33:53,060 --> 00:33:58,490
Ook om te zorgen dat de mensen die geëvacueerd
waren dat die niet meer terugkwamen.

384
00:34:00,320 --> 00:34:03,340
Nou hadden wij op een gegeven
moment ontdekt, dat ergens bij de

385
00:34:03,340 --> 00:34:08,670
Schelmseweg, dat was dus bij dat
Openluchtmuseum of die dierentuin.

386
00:34:09,410 --> 00:34:13,753
Daar was een plek, daar zat helemaal nog geen
patrouille, dus denk je “daar zou je langs

387
00:34:13,970 --> 00:34:19,275
kunnen!”. We hadden inmiddels.., want het
idee leefde natuurlijk al heel lang, vanaf het

388
00:34:19,275 --> 00:34:25,180
begin eigenlijk, hadden wij inmiddels hadden
we allemaal een fiets in mekaar gefrunnikt.

389
00:34:25,180 --> 00:34:31,800
We hadden overal dat was het resultaat van
onze bezoeken aan huisjes hier en daar, we

390
00:34:31,800 --> 00:34:33,786
hadden een wiel en een frame, en weet ik wat
allemaal, van alles en nog wat bij mekaar.

391
00:34:33,787 --> 00:34:42,120
Het probleem was alleen: we hadden geen
banden. Dat werd opgelost met fietsslangen.

392
00:34:43,000 --> 00:34:48,370
Ik kan wel vertellen dat in de praktijk
hield dat niet lang, maar we hadden fietsen!

393
00:34:49,300 --> 00:34:54,950
Die hadden we dus in dat andere gedeelte
gezet, het was namelijk zo dat dat zusterhuis

394
00:34:54,950 --> 00:35:02,410
in dat ziekenhuis wat het één of het ander dan
ook moge zijn, waren behoorlijk gescheiden.

395
00:35:02,410 --> 00:35:06,240
Je kon er alleen via een wachtpost
kon je van de ene naar de andere.

396
00:35:06,240 --> 00:35:12,370
Maar wij hadden ontdekt, dat je ook nog
binnendoor via een kast, die kast zat

397
00:35:12,370 --> 00:35:14,882
achter een deur, en dan zat je in een
andere kast en dan zat je in dat huis.

398
00:35:15,010 --> 00:35:17,860
Dus daar hadden wij dus
onze fietsen neergezet.

399
00:35:17,860 --> 00:35:23,015
En we zeiden.., het was dus inmiddels was
het februari, maart, eind maart geworden,

400
00:35:23,170 --> 00:35:29,390
wij zeiden: “per 1 april gaan wij weg”. 1
april was toevallig dat jaar Eerste Paasdag.

401
00:35:30,450 --> 00:35:35,350
En eh zeg dan hebben wij ’s morgens hadden we
al gehoord, “hebben we geen appel, dan missen

402
00:35:35,350 --> 00:35:44,000
ze ons niet, dus dan kunnen we misschien al een
heel end weg zijn!”. Nou, dagen daarvoor hadden

403
00:35:44,000 --> 00:35:50,330
de Duitsers op die oprijplaats die daar voor
dat ziekenhuis was, een grote betonnen geval was

404
00:35:50,330 --> 00:35:56,470
dat, hadden ze een batterij geschut neergezet
en die schoten dus, ja, naar de andere kant.

405
00:35:57,260 --> 00:36:02,300
En op die avond schoten ze terug.

406
00:36:02,300 --> 00:36:06,870
Ik denk dat die tegenpartij kon dat dan
op een gegeven moment wel uitmeten waar

407
00:36:06,870 --> 00:36:11,150
er vandaan werd geschoten, die batterij
was trouwens inmiddels allang verdwenen.

408
00:36:11,410 --> 00:36:15,330
Maar ze schoten en dat kwam dus in
dat zusterhuis kwam dat terecht.

409
00:36:16,160 --> 00:36:19,780
Allemaal grote paniek,
dus wij er ook vandoor.

410
00:36:19,780 --> 00:36:25,419
En toen hebben we daar later nog gewacht
tot het ’s morgens een beetje licht

411
00:36:25,419 --> 00:36:32,360
begon te worden, toen zijn we naar
eh het ziekenhuis respectievelijk

412
00:36:32,360 --> 00:36:36,514
Diaconessenhuis gegaan, we hebben de
fietsen gepakt en zijn ervandoor gegaan.

413
00:36:36,515 --> 00:36:43,575
Nou, dat ging prima! Voordat we er erg in hadden
waren we in Scherpenzeel, dat weet ik nog wel.

414
00:36:43,575 --> 00:36:50,390
Nou was daar, we hadden onderweg al een
paar keer borden gezien, die Duitsers

415
00:36:50,390 --> 00:36:55,090
zetten dan borden neer, want die waren,
die werden daar nogal veel beschoten door

416
00:36:55,090 --> 00:37:02,300
laagvliegende Geallieerde toestellen hè.
Dan stond er zo’n groot bord “zum weilen

417
00:37:02,300 --> 00:37:08,350
Tiefflieger im Raum, achtung, achtung”. Af
en toe vlieg.., zijn er hier laagvliegende

418
00:37:08,350 --> 00:37:16,740
toestellen bezig hè. Echt zo’n mooie Duitse
kreet hè: “zum weilen”. Eh, en inderdaad:

419
00:37:16,740 --> 00:37:23,670
wij waren nauwelijks in Scherpen.., voor
Scherpenzeel of voor ons reden een paar Duitse

420
00:37:23,670 --> 00:37:27,600
wagens, die hadden wij zo’n beetje ingehaald,
die reden heel langzaam, vrachtwagens.

421
00:37:27,850 --> 00:37:33,850
Die stopten daar middenin Scherpenzeel. En toen
kwamen die vliegtuigen, die kwamen eroverheen.

422
00:37:34,690 --> 00:37:40,550
En die schoten ook. Dus wij doken meteen
de sloot in, tenminste, de greppel was er.

423
00:37:40,550 --> 00:37:49,590
Ach, en het zielige was: net kwam de kerk
uit! Dus al die mensen in verwarring.

424
00:37:50,200 --> 00:37:52,940
Die kwamen uiteindelijk ook
in die greppel terecht.

425
00:37:54,530 --> 00:38:00,610
Ja, ja, het was Eerste Paasdag
hè. Het grote feest natuurlijk.

426
00:38:01,730 --> 00:38:06,280
En nou ja, goed, wij
zijn toen verder gegaan.

427
00:38:06,590 --> 00:38:11,850
Gelukkig bleven die wagens daar een
tijdje staan en we zijn toen dus,

428
00:38:11,850 --> 00:38:16,980
ja, we hebben er dagen over gedaan
hoor, zijn we dus alsmaar binnendoor.

429
00:38:16,980 --> 00:38:23,440
We hebben, ja, op een fiets, maar dat ging
op een gegeven moment ging dat niet meer.

430
00:38:23,440 --> 00:38:32,162
Dus wij liepen naast de fiets, we hadden
onze spulletjes voor zover.., voor zover die

431
00:38:32,162 --> 00:38:35,720
er waren, het was niet zo gek veel meer,
hadden we op die fiets, hup, de bagagedrager,

432
00:38:35,720 --> 00:38:41,280
het bekende systeem, en daar liepen we er
dan een beetje mee hè. Ergens onder Utrecht,

433
00:38:41,280 --> 00:38:44,390
want we gingen er helemaal onderdoor, kwamen
we ineens een Duitse patrouille tegen.

434
00:38:44,390 --> 00:38:50,360
Ik weet nog heel goed, nou hadden wij,
we waren met zijn vieren, dat waren Wout,

435
00:38:51,980 --> 00:38:57,380
een man uit Rotterdam die ik wel kende,
die woonde bij ons in de buurt, ik ken

436
00:38:57,380 --> 00:39:03,760
de namen niet meer, en een man, die had
een viszaak in de Benthuizerstraat,

437
00:39:03,760 --> 00:39:08,770
dat weet ik nog, daar ben ik later nog wel
eens geweest. Ik weet ook zijn naam niet meer.

438
00:39:08,770 --> 00:39:14,840
En wij kwamen…, wij gingen bij wijze
van spreken ergens tussen eh heggen

439
00:39:14,840 --> 00:39:18,380
en huizen gingen we een hoek om en
we stonden voor die Duitse patrouille.

440
00:39:19,160 --> 00:39:28,050
Ja, nou was die visboer zal ik maar zeggen,
die was zó ad rem dat hij vroeg aan die

441
00:39:28,050 --> 00:39:33,500
Duitser, die voorop liep, weet je wel, allemaal
met van die grote platen van “kettinghonden”

442
00:39:33,500 --> 00:39:39,275
noemden de Duitsers dat ook hè, stond er
dan op, het was dus militaire politie.

443
00:39:39,870 --> 00:39:43,998
Die vroeg: “is dit de goede weg naar
Utrecht?”. Die man was ook helemaal verbaasd.

444
00:39:43,998 --> 00:39:48,488
Hij zegt “nee”, hij zegt “dat weet ik niet”.
Oh, maar ja, goed, goed, wij waren weer verder.

445
00:39:48,489 --> 00:39:49,610
Dus die was helemaal overbluft!

446
00:39:49,610 --> 00:39:55,790
Nou, verder hebben we
niks ergs meer meegemaakt.

447
00:39:55,790 --> 00:40:01,260
Ja, ’s a…, we hebben een paar keer hebben we
’s nachts bij boeren in de boerderij geslapen.

448
00:40:01,330 --> 00:40:03,935
Ik weet nog goed dat we waren
ergens, ja, waar was dat nou?

449
00:40:05,560 --> 00:40:17,021
Ik denk ergens onder, dan moet ik even goed
denken hoor. Ja, ik weet het niet meer.

450
00:40:17,070 --> 00:40:19,880
We waren ergens kregen we
’s avonds ook nog eten van

451
00:40:19,880 --> 00:40:22,760
die boeren, nou, dat was
werkelijk geweldig was dat.

452
00:40:23,740 --> 00:40:30,030
En uiteindelijk kwamen dan dus
via Terbrugge in Rotterdam weer

453
00:40:30,030 --> 00:40:32,482
terug, in de Hilgersberg weer
terug, toen was ik weer thuis.

454
00:40:34,310 --> 00:40:40,960
Mijn moeder zag me aankomen,
die was helemaal ondersteboven.

455
00:40:42,370 --> 00:40:49,325
Die heeft mij eerst helemaal uitgeschud en in bad
gezet, want dat was in weken niet meer gebeurd!

456
00:40:49,325 --> 00:40:50,016
Dat was wel nodig ja!

457
00:40:51,490 --> 00:41:01,820
Om eh nog even terug te keren: wij hebben
daar ook een tijdlang vreselijk last

458
00:41:01,820 --> 00:41:11,190
gehad dat die Duitsers hadden daar een
startbaan voor V1 raketten geplaatst.

459
00:41:11,190 --> 00:41:13,010
Niet gek ver van ons af.

460
00:41:13,010 --> 00:41:17,350
Die gingen dan met daverend, bedonderend
geweld gingen die dingen weg en

461
00:41:17,350 --> 00:41:22,790
ik hoorde van die Duitsers “die
gaan naar Antwerpen”. En later heb ik

462
00:41:22,790 --> 00:41:27,430
begrepen dat er in Antwerpen ook heel
wat onheil is aangericht met dit tuig.

463
00:41:28,520 --> 00:41:33,460
Maar op een nacht ging het mis, ik heb later
wel begrepen dat het heel vaak misging,

464
00:41:34,440 --> 00:41:40,760
dus hij schijnt dus van de startbaan
afgevallen te zijn en meteen geëxplodeerd.

465
00:41:41,890 --> 00:41:46,435
Dus op een nacht, nou, ik heb die knal
heb ik niet gehoord, ik werd wakker en het

466
00:41:46,435 --> 00:41:49,779
was ineens hartstikke koud en ik lag
tussen het glas en weet ik wat allemaal.

467
00:41:49,779 --> 00:41:57,990
“Wat is er gebeurd?!”. “Ja, ik denk dat
er een V1 ontploft is”. “Oh”. Nou ja.

468
00:41:58,900 --> 00:42:04,560
Toch is er, dat weet ik ook niet meer,
op de één of andere manier zijn toch

469
00:42:04,560 --> 00:42:08,380
die ramen er weer eens ingezet en ik
weet wel, het was dicht getimmerd,

470
00:42:08,380 --> 00:42:12,660
maar want wij hadden wel al die tijd
hebben wij centrale verwarming gehad.

471
00:42:13,240 --> 00:42:23,622
Wij hebben daar ook in de winter hadden wij het
daar nooit koud. Ja, dat weet ik ook nog wel. Ja.

472
00:42:23,623 --> 00:42:25,960
Ja, ik ben nou zo’n beetje
denk ik aan het einde van mijn…

473
00:42:27,920 --> 00:42:31,260
Misschien kunt u nog even
de draad oppakken bij dat u

474
00:42:31,261 --> 00:42:35,100
thuiskwam en ja, wat er dan
eigenlijk vervolgens gebeurde?

475
00:42:35,100 --> 00:42:35,790
Wat er toen gebeurde?

476
00:42:35,790 --> 00:42:36,016
Ja?

477
00:42:36,017 --> 00:42:43,433
Nou ja, ik kwam thuis, ik werd dus
hartelijk verwelkomt, dat begrijp je wel.

478
00:42:43,700 --> 00:42:48,031
Ik kwam thuis en ik zag dat
mijn ouders hadden intussen en

479
00:42:48,031 --> 00:42:52,253
mijn broer en zus vreselijk
geleden van de Hongerwinter.

480
00:42:52,877 --> 00:42:56,120
Mijn vader, ik zie hem nog, hij had
een heel smal nekje had hij gekregen.

481
00:42:56,120 --> 00:42:58,179
Hij liep ook niet eens meer zo goed.

482
00:42:58,180 --> 00:43:02,228
Achteraf is gebleken dat hem dit een
enorme opdonder heeft gegeven hoor.

483
00:43:02,270 --> 00:43:06,530
Maar en mijn broer was 14
jaar en die woog 14 kilo.

484
00:43:07,340 --> 00:43:12,370
Die kreeg zelfs extra
bijvoeding, want men vond ook

485
00:43:12,370 --> 00:43:16,880
daar dus de autoriteiten
vonden dit een beetje te gek.

486
00:43:16,880 --> 00:43:23,480
Dus al die kinderen die dus werkelijk te
slecht waren, die kregen dus bijvoeding.

487
00:43:24,850 --> 00:43:32,100
Nou, ik had ja, ik was ik zou
zeggen weldoorvoed op dat moment.

488
00:43:33,300 --> 00:43:40,030
Dat ging ook wel vrij snel over, want ik heb eerst
nog een paar dagen, dat was een hele goede kennis

489
00:43:40,030 --> 00:43:46,270
van ons, een tuinder, die woonde daar ergens
langs de Rotte, dat…, die tuinderijen bestaan ook

490
00:43:46,270 --> 00:43:47,070
allang niet meer, dat
zijn allemaal woningbouw

491
00:43:47,070 --> 00:43:49,090
geworden, maar dat waren
vroeger allemaal tuinderijen.

492
00:43:49,090 --> 00:43:53,420
Toen heb ik daar gewerkt. Toen kreeg ik
’s middags kreeg ik goed te eten en zo.

493
00:43:53,420 --> 00:44:00,460
Maar na een paar dagen kreeg ik samen met vrijwel
de rest van mijn familie kreeg ik dysenterie.

494
00:44:00,960 --> 00:44:05,614
Dus dat een ziekte die daar
overal heerste, dus dat was eh

495
00:44:05,620 --> 00:44:10,240
veel diarree en dies meer zij,
en je voelde je hartstikke rot.

496
00:44:12,890 --> 00:44:18,550
Nou, dat is toen geleidelijk aan
ben ik weer wat bijgespijkerd.

497
00:44:19,090 --> 00:44:21,480
De overige familie
was ook niet zoveel.

498
00:44:22,550 --> 00:44:28,770
Wij hebben nog wat hier en daar
nog wat op de kop kunnen tikken.

499
00:44:29,200 --> 00:44:32,190
Mijn broer en ik zijn toen nog wel
eens een paar keer na die ziekte

500
00:44:32,190 --> 00:44:35,080
dan op pad geweest, want je moet je
goed realiseren: het was april hè.

501
00:44:35,080 --> 00:44:40,360
In april, het duurde nog anderhalve
maand voordat de Bevrijding kwam.

502
00:44:40,400 --> 00:44:42,310
Dat wisten wij toen ook
niet, maar voor ons was het

503
00:44:42,310 --> 00:44:46,400
nog, ja, onafzienbaar was
het nog wat er voor ons lag.

504
00:44:46,400 --> 00:44:47,360
Dus wij gingen weer gewoon op pad.

505
00:44:47,360 --> 00:44:54,811
En ja, toen zijn wij dus
op een gegeven moment eh ook

506
00:44:54,811 --> 00:44:55,090
weer, toen ben ik ook weer
bij die tuinder gaan werken,

507
00:44:55,090 --> 00:45:03,124
we hebben hier en daar wat
eten bij mekaar gescharreld.

508
00:45:03,130 --> 00:45:08,850
Ik weet nog: we hadden toen op een gegeven moment
hadden we van die hele kleine pootaardappeltjes.

509
00:45:09,740 --> 00:45:11,050
Die moest ik dan schillen.

510
00:45:11,050 --> 00:45:14,740
Nou, dat moest je zó voorzichtig,
het was een chirurgisch

511
00:45:14,740 --> 00:45:17,450
werk was dat om die
aardappeltjes te schillen!

512
00:45:17,730 --> 00:45:23,060
En dan uiteindelijk had je dan een bodempje
in de emmer en dan, nou, dat werd dan gekookt

513
00:45:23,060 --> 00:45:28,950
en dat werd verslonden natuurlijk, daar
kwamen wat suikerbieten bij en ander pulp.

514
00:45:29,740 --> 00:45:35,028
Ergens kwam ook nog vandaan, mijn vader
had dus een keer bij een…, mijn vader had

515
00:45:35,028 --> 00:45:40,140
namelijk een vrij groot netwerk, die had
ergens bij een schipper had hij dus in een

516
00:45:40,140 --> 00:45:45,660
schuit waar ze tarwe in hadden vervoerd was
er een hele hoop was er in blijven zitten

517
00:45:45,660 --> 00:45:50,190
en zat voor een gedeelte zat dat vast in dat
pek waarmee die naden dus gevoegd worden.

518
00:45:50,620 --> 00:45:52,824
Dus veelal zat er nog wat aan. Dus
dat moesten we allemaal schoonmaken.

519
00:45:52,824 --> 00:45:52,886
Nou ja, we hadden
toch niks te doen, dus.

520
00:45:56,830 --> 00:46:03,950
Mijn moeder bakte daar koekjes van, die smaakten
heel erg naar drop, maar ze zagen er ook zo uit.

521
00:46:03,950 --> 00:46:05,670
Maar het smaakte wel goed!

522
00:46:07,020 --> 00:46:11,977
En toen op een gegeven moment, ja, toen was
het dat ze met die voedseldroppingen begonnen.

523
00:46:11,977 --> 00:46:13,039
Daar ben ik bij geweest.

524
00:46:13,040 --> 00:46:17,510
Ik ben…, ik kan me nog herinneren
dat ik kwam dat veld op,

525
00:46:17,510 --> 00:46:20,940
dat was Ter Bregge was dat,
achter, daar zijn wel foto’s van.

526
00:46:20,940 --> 00:46:25,820
Die toestellen, die hadden daar in zakken
hadden ze van alles en nog wat neergegooid.

527
00:46:25,820 --> 00:46:27,208
Heel laag kwamen ze over.

528
00:46:27,209 --> 00:46:31,530
En dat moesten wij ophalen en dat moest
dan dus naar, er stonden vracht..,

529
00:46:31,530 --> 00:46:34,044
tenminste vrachtwagens, paard en
wagens stonden er te wachten, daar

530
00:46:34,044 --> 00:46:37,370
moest dat spul naartoe gebracht
worden en dan ging het naar de stad.

531
00:46:37,480 --> 00:46:42,440
En daar zou het dan dus gebruikt worden voor
in het ziekenhuis of weet ik wat allemaal.

532
00:46:42,440 --> 00:46:49,190
Maar ja, ze konden natuurlijk niet voorkomen dat
wij er ook wel het één en ander van gebruikten.

533
00:46:49,190 --> 00:46:52,310
Ik weet nog heel goed: dat ik
kwam dat terrein op, toen waren

534
00:46:52,310 --> 00:46:58,770
er een stel mannen, die hadden
een blik met bacon opengemaakt.

535
00:46:58,770 --> 00:47:01,350
Het zat aan een rol
zat dat. Ze stonden er

536
00:47:01,350 --> 00:47:05,510
met zijn drieën stonden ze ervan te eten,
hij daar en hij daar, en daar weer eentje.

537
00:47:05,900 --> 00:47:11,070
En ze stonden ervan te eten. Ik heb
toen een stel repen achterover gedrukt.

538
00:47:12,620 --> 00:47:15,720
En die had ik in mijn kousen gedaan.

539
00:47:15,720 --> 00:47:19,280
En ik kwam daar bij Ter
Bregge bij de brug, daar moest

540
00:47:19,280 --> 00:47:22,430
je altijd langs, daar stond
een Duitse patrouille.

541
00:47:23,670 --> 00:47:28,630
En ja, ik zat al een klein beetje in mijn
rats, want ik had geen persoonsbewijs

542
00:47:28,630 --> 00:47:32,370
meer, dat moet ik er nog bij zeggen,
het eerste wat die Duitsers deden

543
00:47:32,370 --> 00:47:35,360
was die personale Ausweissen zoals
ze het noemen moest je inleveren.

544
00:47:35,360 --> 00:47:39,580
Dus we hadden allemaal onze persoonsbewijzen
ingeleverd en die heb ik natuurlijk niet teruggekregen.

545
00:47:39,580 --> 00:47:43,870
Dus ik denk: “oh jee, als dat maar
goed gaat!”. Maar “oh ja”, en die

546
00:47:43,870 --> 00:47:51,510
Duitser, die fouilleerde me en die
voelde zo die, die voelde die repen en

547
00:47:52,430 --> 00:47:55,610
die keek me zo aan, hij zei “weiter
gehen!”. Ze hadden het wel door, ja.

548
00:47:56,640 --> 00:47:58,670
Dus ze waren allemaal
niet zo slecht hoor. Maar.

549
00:48:00,040 --> 00:48:01,310
Dus dat heb ik toen nog gedaan.

550
00:48:01,310 --> 00:48:04,931
Ja, uiteindelijk ben ik ook nog eens
een keer naar school gegaan, ja, dat was

551
00:48:04,931 --> 00:48:06,760
toen een heel.., een heel.., een heel end
verder, dat was dan ver na de Bevrijding.

552
00:48:06,760 --> 00:48:10,510
Nee, maar laten we dan eerst
eventjes de Bevrijding doen.

553
00:48:10,510 --> 00:48:22,700
De Bevrijding. Goed. Ik was inmiddels, ja, ik was
ook daarvoor nogal altijd heel erg veel ziek.

554
00:48:23,360 --> 00:48:26,160
Mijn moeder zei dat ik geelzucht had.

555
00:48:26,160 --> 00:48:31,450
Of wat dat was, weet ik niet, maar ik denk
dat ik iets met mijn nieren had, dat wel.

556
00:48:32,060 --> 00:48:38,019
Ik was weer ziek, ik lag op een avond lag ik
in bed en hoorde ik ineens gejuich hoorde ik!

557
00:48:38,020 --> 00:48:38,753
Een gejuich!

558
00:48:39,810 --> 00:48:45,820
Ik mijn bed uit natuurlijk en kijken,
aangekleed, en kijken en ja hoor: “de Duitsers

559
00:48:45,820 --> 00:48:51,150
hebben gecapituleerd!”, “de oorlog is
afgelopen!”, “de oorlog is over!”, “kom

560
00:48:51,150 --> 00:48:57,370
maar mee!”. Dat was ergens halverwege de
laan had iemand zijn radio buiten het raam

561
00:48:57,370 --> 00:49:02,400
gezet en er ging een stel luisteren naar
een redevoering van de Engelse Koning.

562
00:49:02,400 --> 00:49:03,660
Nou, dat was wat!

563
00:49:11,010 --> 00:49:16,440
En eh het duurde nog dagen voordat die
Engelsen of, dat waren in ons geval waren dat

564
00:49:16,440 --> 00:49:20,677
Canadezen, voordat die Canadese troepen
kwamen hoor, die bleven nog een hele tijd weg.

565
00:49:20,677 --> 00:49:24,200
En in die tussentijd hebben
mijn broer en ik nog bij

566
00:49:24,200 --> 00:49:26,154
die tuinder, ja, dat is
ook nog een heel verhaal.

567
00:49:26,190 --> 00:49:34,128
Die tuinder, die kreeg, want die.., die..,
die kassen, die werden verwarmd natuurlijk

568
00:49:34,128 --> 00:49:39,520
hè, er zat een hele stookinstallatie en die
had altijd kolen had hij daarvoor gekregen,

569
00:49:39,520 --> 00:49:46,441
want die Duitsers wouden die spullen die
hij kweekte, die wouden ze wel graag hebben.

570
00:49:46,441 --> 00:49:47,203
Die verkocht hij ook altijd aan ze.

571
00:49:47,204 --> 00:49:52,610
En dat die kolen werden gestort op een.., stel je je
voor: een betonnen plaat, daar stonden op bepaalde

572
00:49:52,610 --> 00:49:59,040
afstanden stonden daar ijzeren pijpen stonden
erin, holle pijpen en daar had hij dan planken zo

573
00:49:59,040 --> 00:50:06,980
tegen gezet en dat lag dan helemaal vol met
kolen. Maar die waren natuurlijk al allemaal weg.

574
00:50:06,980 --> 00:50:10,703
En die planken waren ook allemaal weg.

575
00:50:10,870 --> 00:50:18,570
Alleen één of andere snuggere figuur, nou, die
snuggere figuur, die had ontdekt dat in die

576
00:50:18,570 --> 00:50:24,330
holle pijp waren allemaal, het was antraciet,
goede antraciet, kleine kooltjes terechtgekomen.

577
00:50:24,330 --> 00:50:30,030
Die waren er allemaal zo ingestort
en dus wij begonnen die dingen los te

578
00:50:30,030 --> 00:50:33,380
wrikken en die tuinder is er later niet
zo blij mee geweest, maar we hebben

579
00:50:33,380 --> 00:50:37,490
ze allemaal los gewrikt en er kwamen
hele hoeveelheden kolen kwamen eruit!

580
00:50:37,490 --> 00:50:43,770
Dat was werkelijk, dat was zwart goud was
dat! Dat soort grappen haalden we uit.

581
00:50:43,770 --> 00:50:47,440
Ja, en voor de rest, ja, dan hoorde
je af en toe hoorde je daarachter

582
00:50:47,440 --> 00:50:52,760
langs die weg, dat was de Ommoordse
Weg noemden wij dat toen nog.

583
00:50:52,980 --> 00:50:54,500
Ja, tegenwoordig is dat allemaal
heel anders, want er lopen

584
00:50:54,500 --> 00:50:57,560
gewoon allemaal die.., die
snelwegen lopen daar allemaal.

585
00:50:57,560 --> 00:51:02,750
Maar dat waren toen allemaal nog
aanloopwegen naar de echte snelweg.

586
00:51:03,330 --> 00:51:08,460
Daar hoorden we die troepen binnenkomen,
die via de, ja, hoe gingen ze?

587
00:51:08,460 --> 00:51:14,640
De Krootsekade, die kwamen zo de stad binnen.
En af en toe hebben we ze ook wel eens gezien.

588
00:51:14,980 --> 00:51:19,810
Maar voor ons was het
belangrijker dat we bevrijd waren.

589
00:51:20,400 --> 00:51:28,210
Toen kwam de periode van de kaken, het was
namelijk zo dat ja, wij waren allemaal zwaar

590
00:51:28,210 --> 00:51:36,140
ondervoed en men had besloten dat je moest
niet direct al het mogelijke voedsel geven,

591
00:51:36,140 --> 00:51:41,850
“geef ze maar gewoon kaken, kaakjes”, dus gewoon
dat waren van die grote blikken waren dat,

592
00:51:41,850 --> 00:51:46,093
van die vierkante blikken, en daar kreeg
iedereen, die kreeg, wij hadden op het laatst wel

593
00:51:46,130 --> 00:51:50,040
geloof ik vijf, vijf van die blikken, je kreeg
net zoveel kaken als je maar hebben wou.

594
00:51:50,040 --> 00:51:54,050
En er werd gezegd: “daar moet je
doorlopend van blijven eten, want

595
00:51:54,050 --> 00:51:59,400
je maag moet weer op orde komen
natuurlijk hè”. Dus ’s nachts, dan

596
00:51:59,400 --> 00:52:02,360
hoorde je weer iemand traplopen,
die ging weer een paar kaken halen.

597
00:52:03,350 --> 00:52:09,100
Ja, dat herinner ik me nog wel
uit die tijd ja. De Bevrijding ja.

598
00:52:09,100 --> 00:52:13,530
Ja, daarna begon het allemaal
weer een klein beetje, ja, het

599
00:52:13,530 --> 00:52:17,800
was natuurlijk overal, alles
was kapot hè. Alles was kapot.

600
00:52:17,800 --> 00:52:20,140
De hele stad Rotterdam
was gebombardeerd.

601
00:52:21,310 --> 00:52:24,782
De Duitsers hadden uiteindelijk alles
nog opgeblazen, ik ben er nog langs

602
00:52:24,782 --> 00:52:29,117
de havens geweest, dat weet niet
wat je zag, dat was allemaal kapot.

603
00:52:29,320 --> 00:52:30,710
Allemaal kapot.

604
00:52:33,220 --> 00:52:36,730
Bielzen hadden ze kapot getrokken gewoon,
dan hadden ze een speciaal wagentje

605
00:52:36,730 --> 00:52:41,039
hadden ze ervoor, die met een haak, die
kon over die treinrails kon ie rijden en

606
00:52:41,040 --> 00:52:43,909
dan trok ie die bielzen allemaal kapot,
dus die konden ze ook niet meer gebruiken.

607
00:52:43,910 --> 00:52:48,060
Nee, dat was werkelijk
een puinhoop dus.

608
00:52:48,390 --> 00:52:53,270
De eerste jaren, ja, was het
overal afzien hè. Je kreeg niks.

609
00:52:53,830 --> 00:52:59,780
Maar ja, wij waren blij, wij waren bevrijd
en toen begonnen de grote straatfeesten hè,

610
00:52:59,780 --> 00:53:05,880
op iedere straat, die had wel een vereniging
of wat ook en die gingen feesten organiseren.

611
00:53:05,880 --> 00:53:11,850
Er kwam ergens wel een.., een gerenommeerd of
een nietgerenommeerd muziekje kwam er vandaan

612
00:53:11,850 --> 00:53:16,810
en er werd gedanst en gehost en gesprongen,
dat was werkelijk, dat was fantastisch.

613
00:53:16,810 --> 00:53:18,817
Een hele tijd heeft dat
geduurd hoor nog wel.

614
00:53:20,640 --> 00:53:22,990
En de zwarte handel hè, op
het Noordplein was de zwarte

615
00:53:22,990 --> 00:53:25,402
handel, daar kon je sigaretten
kopen zoveel je maar wou.

616
00:53:25,610 --> 00:53:28,490
Maar ze kostten wel een
gulden per sigaret.

617
00:53:28,930 --> 00:53:32,191
Dat was toen een onvoorstelbaar
bedrag hoor, dat ze

618
00:53:32,191 --> 00:53:41,480
kosten nou geloof ik ook
bijna net zoveel, maar ja.

619
00:53:41,480 --> 00:53:49,820
Ik heb eh de vierde klas was
natuurlijk helemaal niks.

620
00:53:49,820 --> 00:53:54,790
Toen ben ik toch, want de…, dat was…, dat,
“ja, allemaal over!”, dus ik ben overgegaan.

621
00:53:54,790 --> 00:54:01,200
Nou ja, de vijfde klas werd ook helemaal
niks. Dat wist ik van tevoren al.

622
00:54:01,200 --> 00:54:04,187
En Eindexamen gedaan. Nog niet eens
zo slecht hoor, maar wel gezakt.

623
00:54:04,187 --> 00:54:06,840
En ik had geen zin meer
om dat over te doen.

624
00:54:06,840 --> 00:54:14,120
Toen zei mijn vader “nou, ik heb dan
wel een mooi baantje voor je”. En mijn

625
00:54:14,560 --> 00:54:21,030
vader werkte, die was chef, of iets,
die werkte op het Belastingkantoor.

626
00:54:21,030 --> 00:54:26,549
Toen ben ik daar naartoe in eerste
instantie heb ik daar gezeten.

627
00:54:26,549 --> 00:54:35,260
En toen ging ik naar de Inspectie en dan
was het zo: als je dus belastingambtenaar

628
00:54:35,260 --> 00:54:42,150
was, dan kreeg je…, had je natuurlijk een
heel stel rangen had je, rangen en standen.

629
00:54:42,350 --> 00:54:52,230
Maar het was zo, dat als je dus minimaal MULO
had gedaan, nou, dat had ik zeker gedaan wat

630
00:54:52,570 --> 00:55:01,300
de eisen betrof en je werkte bij de
Belastingdienst, dan kon je eens per jaar een

631
00:55:01,300 --> 00:55:09,580
Toelatingsexamen doen tot die dat onderdeel van
de MTS waar die kadastermensen werden opgeleid.

632
00:55:11,450 --> 00:55:13,790
Nou, dus daar had ik
me ook voor aangemeld.

633
00:55:14,960 --> 00:55:24,195
Toen hebben we examen gedaan met 600 man in de
Houtrusthallen in Den Haag. 20 hadden ze er nodig.

634
00:55:24,195 --> 00:55:25,850
Daar was ik ook bij!

635
00:55:25,850 --> 00:55:29,800
En zodoende toen ben ik verder
gegaan, toen ben ik verder gegaan

636
00:55:29,800 --> 00:55:34,327
met studeren en zo, en dus dat zo
is dat bij mij dus afgelopen, ja.

637
00:55:37,220 --> 00:55:44,190
Ja, ik ging op school natuurlijk
hè. En eh ik was al een

638
00:55:44,190 --> 00:55:50,040
aantal jaren leerling van de
Christelijke HBS, Henegouwenplein.

639
00:55:50,460 --> 00:55:55,400
De school, het schoolgebouw, dat stond
uiteraard aan het Henegouwenplein, was

640
00:55:55,400 --> 00:55:59,000
bezet door de Duitsers, daar zat de
Duitse Bezetting, er zaten troepen in.

641
00:55:59,420 --> 00:56:05,920
Maar wij waren uitgeweken eerst naar het
Albrechtsplein, daar was een ik dacht een

642
00:56:05,920 --> 00:56:14,590
kweekschool heet dat, en later dus naar een
school in de Boesjes, daar, ja, kregen wij les.

643
00:56:14,590 --> 00:56:20,050
Overigens hadden wij altijd maar halve dagen
les, omdat er dus gebrek aan ruimte was.

644
00:56:20,050 --> 00:56:25,420
Dus een groot gedeelte van de studie moest je
allemaal zelf doen. Je kreeg erg veel huiswerk op.

645
00:56:25,420 --> 00:56:35,915
En ja, het liep wel aardig. Tot
ik eh naar de vierde klas moest.

646
00:56:35,915 --> 00:56:39,595
En ook ben ik wel overgegaan,
maar mijn Frans was niet zo best.

647
00:56:39,596 --> 00:56:44,190
Het was al vreemd hoor vond
ik, maar omdat ik daar nog een

648
00:56:44,190 --> 00:56:48,710
herexamen in moest hebben,
want ik ging naar de Bafdeling.

649
00:56:48,710 --> 00:56:54,289
Je had altijd twee afdelingen hè op de HBS
vanaf de vierde klas, de vierde en vijfde klas.

650
00:56:54,290 --> 00:56:56,402
Tot en met de derde klas
was het allemaal identiek.

651
00:56:57,310 --> 00:57:01,750
Maar dan moest je kiezen: je kon naar de
Bafdeling of je kon naar de A-afdeling.

652
00:57:01,750 --> 00:57:07,870
De A-afdeling was talen, handels en wat
dies meer zij gericht, de Bafdeling

653
00:57:07,870 --> 00:57:12,000
waren alle exacte vakken: Wiskunde,
Scheikunde en wat dies meer zij.

654
00:57:12,000 --> 00:57:14,240
En meer technisch dus ook.

655
00:57:15,630 --> 00:57:20,010
Dus ik ben toen naar die Bafdeling
gegaan en heb het herexamen moeten doen,

656
00:57:20,010 --> 00:57:31,270
dat is me best gelukt.Daar heb ik dus
mijn, ja, nog wel plezier van gehad

657
00:57:31,270 --> 00:57:36,710
later in contact met Franse
krijgsgevangenen die wij zouden ontmoeten.

658
00:57:38,480 --> 00:57:44,990
Deze foto is genomen in de Burgemeester
Lefhmoltylaan zoals dat voluit heet.

659
00:57:45,210 --> 00:57:49,090
Op de hoek van de Montierlaan
en de Floris Vesterlaan.

660
00:57:49,090 --> 00:57:56,920
Daar was een tramhalte en eh daar
ergens liepen deze mensen langs aan de

661
00:57:56,920 --> 00:58:01,030
andere kant, de man die dus die foto
heeft genomen woonde aan de andere kant.

662
00:58:01,030 --> 00:58:06,990
Dat was een tandarts, die heeft
tijdens de oorlog erg veel foto’s

663
00:58:06,990 --> 00:58:09,250
genomen, onder andere ook van
het Bombardement van Rotterdam.

664
00:58:09,250 --> 00:58:14,250
Maar hij heeft deze ook diverse
malen gefotografeerd en hier ergens

665
00:58:14,250 --> 00:58:18,969
loop ik en dat weet ik, omdat ik had
een rieten koffertje op mijn rug.

666
00:58:18,970 --> 00:58:23,200
Dat is dus hier ergens.

667
00:58:23,200 --> 00:58:30,840
Ik herken mij omdat ik hier loopt iemand met
een rieten koffertje op zijn rug en dat ben ik.

668
00:58:31,360 --> 00:58:35,720
Ik had een rieten koffertje
en ik had dus nog wat touwen

669
00:58:35,720 --> 00:58:37,460
of zo had ik in die remise
had ik dat georganiseerd.

670
00:58:37,460 --> 00:58:41,610
En toen had ik dat koffertje
op mijn rug gehangen, want dat

671
00:58:41,610 --> 00:58:44,510
was zeer vervelend om dat
alsmaar in de hand te houden.

672
00:58:44,510 --> 00:58:52,420
En dat is als ik het heel goed heb
is dat deze man die hier loopt.

673
00:58:58,320 --> 00:59:03,174
Een wit kopje met een koffertje.

674
00:59:03,174 --> 00:59:09,929
Als u nou terugkijkt, wat voor invloed
heeft de razzia dan op uw leven gehad?

675
00:59:09,929 --> 00:59:18,250
Nou, het is wel een bepaald knikpunt geweest,
want ik zat zoals ik al zei op de HBS

676
00:59:18,250 --> 00:59:26,941
en ja, daardoor is dat die opleiding zal
ik maar zeggen helemaal in de war gelopen.

677
00:59:26,942 --> 00:59:31,020
En nou mag ik niet klagen hoor, want ik heb
vermoedelijk in het andere traject ben ik ook best

678
00:59:31,020 --> 00:59:33,820
terechtgekomen, maar ja,
dat is dan toch jammer dat

679
00:59:33,820 --> 00:59:37,330
dat dus dan op een gegeven
moment afgebroken wordt.

680
00:59:38,410 --> 00:59:45,790
En wat voor invloed het verder op
mijn leven heeft gehad, ja, ik ben me

681
00:59:45,790 --> 00:59:51,070
misschien beter bewust geraakt van
het feit dat het een voorrecht is als

682
00:59:51,070 --> 00:59:55,650
je gewoon mag leven in normale
omstandigheden zoals wij dat nu kennen.

683
00:59:58,700 --> 01:00:04,003
En dat ik achteraf denk van dat ik
soms daar ook dingen heb gedaan dat

684
01:00:04,004 --> 01:00:06,610
je denkt “jongens, je bent hartstikke
gek ben je geweest!”, maar ja,

685
01:00:06,610 --> 01:00:12,300
je bent een jongen van 17 jaar en
wat.., wat voor ideeën heb je dan.

686
01:00:20,540 --> 01:00:21,370
Ja. Dat wel ja.

687
01:00:21,370 --> 01:00:22,330
Mag ik nog even vragen: u vertelde uw
vader was nogal gehoorzaam, uw moeder wat

688
01:00:22,330 --> 01:00:26,920
minder, zeg maar er werd ook wel
gezegd in Vrij Nederland van “het

689
01:00:26,920 --> 01:00:31,598
waren makke schapen”, dat had
natuurlijk te maken met gehoorzaamheid,

690
01:00:31,598 --> 01:00:34,670
het feit dat je misschien dacht dat
het maar om een paar dagen ging.

691
01:00:34,670 --> 01:00:39,307
En een complex van factoren. Bent u an ders over
die gehoorzaamheid na gaan denken? Oh ja. Ja, ja.

692
01:00:39,850 --> 01:00:40,360
Ja, ja.

693
01:00:40,360 --> 01:00:46,300
Kunt u daar iets over vertellen
waarom u wel of geen mak schaap was?

694
01:00:46,300 --> 01:00:47,940
Nou, op dat moment
vermoedelijk nog wel.

695
01:00:47,940 --> 01:00:53,260
Mijn vader ging altijd uit van,
die had een verordening, die

696
01:00:53,260 --> 01:00:59,710
was afgegeven door de voormalige
Regering, dus de echte.., onze

697
01:00:59,710 --> 01:01:05,000
echte Regering van voor de oorlog, waarin
stond dat ambtenaren moesten in tijden van

698
01:01:05,000 --> 01:01:10,930
bezetting zoveel mogelijk dus meegaan met
de bezetters en uitvoeren wat gedaan moest

699
01:01:10,930 --> 01:01:16,040
worden zoveel mogelijk in het.., ja, in
het voordeel voor de bevolking natuurlijk.

700
01:01:17,100 --> 01:01:23,170
Maar in die verordening was er vanuit gegaan
dat de bezetter ook dus alleen maar in het

701
01:01:23,170 --> 01:01:28,070
voordeel van de bevolking zou werken wat niet
het geval was natuurlijk zoals al spoedig bleek.

702
01:01:28,430 --> 01:01:30,800
Maar mijn vader, ja,
die hield daar wel aan.

703
01:01:30,800 --> 01:01:39,220
Ik denk dan ook dat het ook kwam omdat hij zijn
vorming heeft gehad als militair, hij is als

704
01:01:39,220 --> 01:01:45,383
jongetje van 16 jaar is hij in militaire dienst
gegaan in het instructiebataljon in Kampen heeft

705
01:01:45,383 --> 01:01:51,860
hij gezeten en daar is hij als het ware echt
opgevoed en ja, nou, dat merkte je aan alles.

706
01:01:51,860 --> 01:01:55,430
Het was in alle opzichten
was hij nog militair.

707
01:01:55,430 --> 01:01:58,810
Mijn moeder niet, mijn moeder
was een schippersdochter,

708
01:01:58,810 --> 01:02:02,290
dus die was op bepaalde punten
ook wat vrijgevochtener.

709
01:02:02,320 --> 01:02:08,260
Die dacht ook over bepaalde dingen, ze
was ook een hele intelligente vrouw.

710
01:02:08,780 --> 01:02:15,360
Maar ja, die.., die.., die was het ook lang niet
altijd met hem eens over dit soort dingen hoor.

711
01:02:15,360 --> 01:02:22,290
Maar aan de andere kant, ja, ze hadden
natuurlijk zijn ook ouders die.., die

712
01:02:22,290 --> 01:02:26,680
dus voor hun kinderen moeten zorgen en
ik heb me dat wel kunnen voorstellen.

713
01:02:26,680 --> 01:02:30,900
Ik zou ook niet weten wat ik onder die
omstandigheden als vader had gedaan.

714
01:02:32,940 --> 01:02:36,510
Maar ik ben er wel anders over gaan
denken omdat ik heb gezien van wat dus te

715
01:02:36,510 --> 01:02:43,040
volgzaam zijn, wat dat uiteindelijk voor
verschrikkelijke dingen heeft opgeleverd.

716
01:02:43,990 --> 01:02:46,890
Al die Joden, al die
Joden die vermoord zijn.

717
01:02:48,680 --> 01:02:51,390
Ja, wij hebben daar heel gewillig
hebben wij daaraan meegewerkt.

718
01:02:51,390 --> 01:02:54,850
De haren rijzen je te berge als
je leest dat politieagenten

719
01:02:54,850 --> 01:02:57,120
gewoon mee gingen ’s nachts
om die mensen op te pikken.

720
01:02:57,120 --> 01:03:01,900
Dan zeg je “ja”, en iedereen wist toch wat er met
hun zou gebeuren? Dat was helemaal geen geheim.

721
01:03:01,900 --> 01:03:07,840
Dan kan je later kunnen ze wel erover zeggen
“ja, dat wisten we niet”, “een kamp in Polen”,

722
01:03:07,840 --> 01:03:13,280
“ja hoor, ze gingen naar een kamp in Polen”, ja,
nee, dat… Dus ik ben geleidelijk aan toch wel

723
01:03:13,280 --> 01:03:19,730
tot de ontdekking gekomen dat je moet de Overheid
natuurlijk in hun hoofdlijnen moet je dan,

724
01:03:19,730 --> 01:03:24,950
want je kan die Overheid tot op zekere hoogte
ook nog een klein beetje zelf bepalen, maar je

725
01:03:24,950 --> 01:03:31,641
moet niet door het dolle heen altijd maar achter
alle ideeën en weet ik wat allemaal aanlopen.

726
01:03:31,641 --> 01:03:37,300
Ja, het resultaat is ook
geweest dat ik behoorlijk

727
01:03:37,300 --> 01:03:41,839
links ben gaan denken, dus
dat is verder geen probleem.

728
01:03:41,840 --> 01:03:48,450
Nog even vragen over eh vindt u
dat eigenlijk met terugwerkende

729
01:03:48,450 --> 01:03:53,310
kracht dat u had moeten onderduiken
op de dag van de Razzia?

730
01:03:53,310 --> 01:03:53,434
Ja.

731
01:03:53,435 --> 01:03:56,478
Kunt u dat nog heel even uitleggen
hoe dat dan.., hoe u dat dan

732
01:03:56,479 --> 01:03:58,750
waarom u dat had moeten doen en
hoe u dat dan vooral had gedaan?

733
01:03:58,750 --> 01:04:06,100
Nou, kijk ik kan je wel
vertellen dat daar kwam ik later

734
01:04:06,100 --> 01:04:10,460
ook, nou, later, ja, daar
kwam ik later pas achter.

735
01:04:10,660 --> 01:04:16,920
In de oorlogstijd hadden.., hadden alle mensen
de verplichting dat aan de voordeur aan de

736
01:04:16,920 --> 01:04:24,110
binnenkant moest een lijst hangen met alle
personen die in hun domicilie in dat huis hadden.

737
01:04:24,230 --> 01:04:28,090
Die stonden daar met naam
en toenaam en leeftijd.

738
01:04:29,700 --> 01:04:37,210
Dat was, die lijst was opgesteld toen ik 16 jaar
was. Dus daar stond gewoon wat ze wisten, 16 jaar.

739
01:04:37,720 --> 01:04:42,730
Er waren ook slimmeriken geweest, die hadden
gewoon tegen die Duitsers gezegd “ja, ja, kijk maar,

740
01:04:42,730 --> 01:04:46,560
hij is 16 jaar”. “Oh ja, dat was goed”. Die
Duitsers stonden ook niet allemaal te springen om

741
01:04:46,560 --> 01:04:48,880
zoveel mogelijke zieltjes
binnen te halen, die

742
01:04:48,880 --> 01:04:51,920
wouden gewoon wouden die
doen wat hun opgedragen was.

743
01:04:51,920 --> 01:04:57,330
Dus dat had misschien gekund. Maar
ja, dat toen was het al te laat.

744
01:05:00,850 --> 01:05:06,070
En ik denk ook dat ik dus
wel bang ben geweest dat ik

745
01:05:06,070 --> 01:05:09,820
daar mijn ouders misschien mee
in de problemen zou helpen.

746
01:05:09,820 --> 01:05:10,823
Dat wou ik ook niet.

747
01:05:10,823 --> 01:05:16,510
Ja, ik ben later dus ook
in militaire dienst geweest,

748
01:05:16,740 --> 01:05:19,690
ik ben bijna 2 jaar in
militaire dienst geweest.

749
01:05:20,240 --> 01:05:28,050
Ik heb geen promotie daar gemaakt,
want ik heb het al eens een keer gezegd

750
01:05:28,990 --> 01:05:32,930
tegen één van die officieren, ik zeg
“dat jullie me een moordenaar maken,

751
01:05:32,930 --> 01:05:35,760
daar kan ik niks tegen doen, maar ik
wil geen aanvoerder zijn van een troep

752
01:05:35,760 --> 01:05:41,060
moordenaars”. Dat was natuurlijk een
beetje overdreven, dat weet ik ook wel.

753
01:05:41,350 --> 01:05:44,170
Maar ik had stond daar
niet direct te trappelen om

754
01:05:45,450 --> 01:05:48,640
behoorlijke promotie te
maken in militaire dienst.

755
01:05:50,620 --> 01:05:55,340
Dus ja, daar heb ik.. daar heb ik ook
gewoon een baantje gehad als centralist.

756
01:05:55,340 --> 01:05:59,780
Ik zat achter een telefooncentrale
telefoontjes door te verbinden.

757
01:05:59,780 --> 01:06:02,560
Dus als u het zou willen samenvatten
zeg maar, wat zijn nou zeg

758
01:06:02,560 --> 01:06:08,389
maar uw ideeën over gehoorzaamheid
en klein verzet zeg maar?

759
01:06:08,390 --> 01:06:16,080
Ieder mens is zelf
verantwoordelijk wat hij doet.

760
01:06:17,520 --> 01:06:25,310
En het hangt maar helemaal af van wat
voor scala van ideeën die heeft, of hij wil

761
01:06:25,310 --> 01:06:31,750
gehoorzamen aan een bepaalde overheid, want
daar gaat het uiteindelijk om, of niet.

762
01:06:32,240 --> 01:06:34,210
Maar dat moet ieder
mens voor zichzelf weten.

763
01:06:34,210 --> 01:06:40,950
Persoonlijk ben ik van mening dat er bepaalde
dingen zijn die een overheid je zou kunnen opdragen.

764
01:06:40,950 --> 01:06:44,170
Dan heb ik het niet over militaire
dienst of zo hoor, maar dan heb ik het

765
01:06:44,170 --> 01:06:48,750
werkelijk over dingen waar het misgaat,
waarvan ik zeg “dat moet je nooit doen”.

766
01:06:50,190 --> 01:06:54,700
Ik kan natuurlijk heel makkelijk praten
in mijn stoel van “dat moet je nooit

767
01:06:54,700 --> 01:07:04,630
doen”, maar ja, het is toch je persoonlijke
verantwoordelijkheid dat je dat doet.

768
01:07:04,630 --> 01:07:10,993
Nou, gedurende vlak na de oorlog is er
eerst een hele periode geweest: niks.

769
01:07:10,994 --> 01:07:16,240
Het ging gewoon allemaal weer verder en
goed of niet goed, maar het ging verder.

770
01:07:16,240 --> 01:07:19,190
Toen is er een periode gekomen,
toen was ik al getrouwd, toen

771
01:07:19,190 --> 01:07:23,630
was ik pas getrouwd, toen
kwam het ineens allemaal terug.

772
01:07:23,630 --> 01:07:32,112
Toen zat ik ineens weer midden onder
artillerievuur, want één keer is het voorgekomen.

773
01:07:32,113 --> 01:07:36,870
Toen werd ik ineens weer beschoten door
allerlei, alle mogelijke vliegtuigen.

774
01:07:37,930 --> 01:07:39,780
Nou, dat is een hele
tijd is dat geweest.

775
01:07:39,780 --> 01:07:43,590
Maar geleidelijk aan, nou ja,
kijk, ik ben nou inmiddels

776
01:07:43,590 --> 01:07:48,400
85, dus dat is al zo lang
geleden, dat.., dat nee.

777
01:07:48,610 --> 01:07:52,888
Daarna is er een periode heb ik er nooit
meer aan gedacht, nooit meer aan gedacht.

778
01:07:52,888 --> 01:07:59,950
Totdat op een gegeven moment dus met die Herdenking
begon, de eerste Herdenking, ik weet nog goed,

779
01:07:59,950 --> 01:08:07,520
ik “hé, ja, hé, laat ik ook eens kijken, misschien
kan ik…”…, ik had in die jaren daarna was ik

780
01:08:07,520 --> 01:08:10,340
geleidelijk aan ieder contact
verloren met alle mannen

781
01:08:10,570 --> 01:08:12,670
die daar gezeten hadden,
die ik goed gekend had.

782
01:08:12,670 --> 01:08:17,390
Ik denk “misschien dat ik daar wat tegenkom”.
Dus ik heb mijn naam toen opgegeven,

783
01:08:17,390 --> 01:08:21,013
dat ging toen nog zo, iedereen gaf zijn
naam op, gaf op waar hij geweest was en zo.

784
01:08:21,013 --> 01:08:23,460
Nou, ik al die lijsten nagekeken.

785
01:08:23,460 --> 01:08:27,012
Ja, er zat er eentje bij, die was in Arnhem
geweest, maar ergens heel anders dan waar ik zat.

786
01:08:27,012 --> 01:08:33,290
En het enige, toen ik daar kwam, het was een
jongen die had vroeger bij mij op school gezeten.

787
01:08:33,290 --> 01:08:38,080
Maar die had tijdens na die
razzia ook heel ergens gezeten.

788
01:08:38,080 --> 01:08:38,547
Dus ik kwam daar nooit
meer iemand tegen.

789
01:08:38,860 --> 01:08:46,233
Maar desondanks vond ik toch dat, ja, ik
daar wel naartoe moest gaan en ik heb daar

790
01:08:46,234 --> 01:08:52,070
geleidelijk aan ook wat van die boekjes
aangeschaft en als ik dat las, dan rezen de haren

791
01:08:52,070 --> 01:08:58,190
me te berge, dan dacht ik “tjonge jonge,
wat ben ik er dan toch goed vanaf gekomen!”.

792
01:08:58,480 --> 01:09:03,440
En lees daar van mensen die bombardementen
hebben meegemaakt en weet ik wat allemaal.

793
01:09:03,440 --> 01:09:08,920
Nauwelijks te eten kregen. Hard moesten
werken in fabrieken en wat dies meer zij.

794
01:09:08,920 --> 01:09:13,740
Nou ja, die verhalen, die zijn
natuurlijk algemeen bekend, want dat is

795
01:09:13,850 --> 01:09:17,920
al die dwangarbeiders in Duitsland
is het één of het ander overkomen.

796
01:09:18,530 --> 01:09:24,300
En ik zat daar, ja, het was niet leuk natuurlijk
dat ik er zat, maar ik denk ook niet dat

797
01:09:24,300 --> 01:09:33,200
ik nou een stevige bijdrage aan de Duitse
verdediging heb geleverd, maar ik was een

798
01:09:33,200 --> 01:09:39,014
jongeman zoals je hier ziet op de foto en ik
denk dat ik daar ook een jaar of 17 was en ik

799
01:09:39,014 --> 01:09:44,410
denk misschien zelfs nog wat jonger, want dit
is een foto die op mijn persoonsbewijs zat.

800
01:09:47,520 --> 01:09:52,324
Dus zoals, ikzelf ben het kwijtgeraakt,
maar dat heb ik verteld. Dit was ik.

801
01:09:55,030 --> 01:10:03,620
En eh wat voor.., wat voor soort jongen
was u in die tijd, verlegen, brutaal eh…?

802
01:10:03,620 --> 01:10:09,880
Brutaal. Ik had ook herhaaldelijk
had ik problemen met leraren en zo.

803
01:10:09,880 --> 01:10:17,470
Ik ben zelfs een keer van school af
gestuurd, omdat ik de leraar waar in één

804
01:10:17,470 --> 01:10:24,910
of andere als een lul tegen die kerel had
gezegd en dat was in die context, was

805
01:10:25,300 --> 01:10:27,420
dat toentertijd was dat iets verschrikkelijks
was dat, dat je dat kon zeggen.

806
01:10:27,420 --> 01:10:32,980
Okay, en nog even de foto zelf.

807
01:10:34,240 --> 01:10:38,750
Dit is het Diaconessenziekenhuis
in Arnhem, voormalig moet

808
01:10:38,750 --> 01:10:42,310
ik zeggen, want ik heb begrepen
dat dat niet meer bestaat.

809
01:10:42,640 --> 01:10:48,960
Maar daarin werden wij ondergebracht. Eh,
zoals je ziet bestaat het uit twee delen.

810
01:10:50,500 --> 01:10:59,120
En wij waren ondergebracht in
hier. Op deze, daarboven. Hier.

811
01:11:00,960 --> 01:11:07,880
Dit is de oprijlaan, het betonnen pad
waar die Duitsers op een gegeven moment een

812
01:11:10,020 --> 01:11:13,610
artillerieopstelling hadden, ze zetten daar
dus geschut neer en begonnen te schieten.

813
01:11:13,610 --> 01:11:16,780
Daar is later dus op
teruggeschoten wat ik al verteld

814
01:11:16,780 --> 01:11:22,460
heb, dat.., dat inslagen in
het gebouw zelf opleverde.

815
01:11:23,990 --> 01:11:32,290
Kunt u mij nog eventjes in
closeup laten zien hoe dat zat?

816
01:11:32,290 --> 01:11:35,230
Oh jee. Ja, natuurlijk. Ik
moet ‘m even weer terug hebben.

817
01:11:35,230 --> 01:11:38,970
Ik zat hier, op de op één na
bovenste verdieping, aan deze kant.

818
01:11:38,970 --> 01:11:52,410
En ’s morgens hadden wij appel, hier ergens. Dat
was een beetje een rotzooitje altijd, maar goed.

819
01:11:53,110 --> 01:11:59,020
En ik zei al “daar hebben de Duitsers in
de laatste dagen dat wij er zaten geschut

820
01:11:59,020 --> 01:12:04,380
neergezet”. Overigens begrijp ik maar één..,
één.., één nacht en daar hebben ze mee geschoten.

821
01:12:04,380 --> 01:12:08,450
Dat gaf antwoord, leverde antwoord op.