1
00:00:08,180 --> 00:00:19,780
Kunt u vertellen hoe uw leven eruitzag voor de
razzia? Kunt u uw leven omschrijven? Wat deed u?

2
00:00:19,780 --> 00:00:22,260
Wat was de sfeer buiten in de stad?

3
00:00:23,670 --> 00:00:28,250
Ja, nou ja, je weet het
tijdstip dat je veertien bent.

4
00:00:29,610 --> 00:00:37,330
En dan van lieverlee wordt je zeventien, achttien
jaar. En dat vergeet je natuurlijk nooit.

5
00:00:37,330 --> 00:00:39,508
Dat heeft hier niets mee te maken,
maar tien dagen van tevoren heb ik

6
00:00:39,509 --> 00:00:42,687
mijn moeder net begraven dus die
heeft dat gelukkig niet meegemaakt.

7
00:00:42,688 --> 00:00:45,230
Anders had ze misschien
daar dood bij geweest.

8
00:00:45,230 --> 00:01:02,510
Maar nu komen we op het punt dat in het geheugen
gegrift staat: de datum van 10 november 1944. Ja.

9
00:01:04,460 --> 00:01:06,980
Overal stonden natuurlijk militairen.

10
00:01:07,580 --> 00:01:11,910
Mijn vader zegt ‘Ga nog eens
even kijken of de winkel open is

11
00:01:11,910 --> 00:01:18,120
beneden, of je nog iets kan kopen’.
Nou, overal stonden er soldaten.

12
00:01:18,120 --> 00:01:22,266
Dus ik liep gewoon voorbij
en ik deed de deur dicht.

13
00:01:22,266 --> 00:01:28,880
Nou, toen kwamen ze natuurlijk achter
me aan, op die deur bonzen en zo.

14
00:01:29,050 --> 00:01:32,230
Dus toen deed mijn vader open en
toen kwamen er drie naar boven.

15
00:01:32,230 --> 00:01:37,540
‘Ist da mal eins?’ ‘Ja’, zegt
mijn vader, in het Nederlands.

16
00:01:37,540 --> 00:01:45,160
‘Is het niet genoeg?’ Nou ja, goed dan krijg
je natuurlijk dat portret, dat ken je.

17
00:01:47,800 --> 00:01:50,129
Ik heb het helaas niet meer,
mijn vader heeft het weggegooid.

18
00:01:50,130 --> 00:01:59,080
Maar ik heb dan toch in ieder geval….
Elke Nederlander in de leeftijd van

19
00:01:59,080 --> 00:02:05,720
zeventien tot veertig jaar kreeg in
ieder geval dat bevel in de brievenbus.

20
00:02:06,250 --> 00:02:10,370
En op dat bevel had je maar te
kiezen om naar beneden te gaan.

21
00:02:10,370 --> 00:02:14,360
Zogenaamd bepakking wat je bij moest
hebben: winter- en zomerkleding

22
00:02:14,360 --> 00:02:22,886
en als je een poging zou doen om te
ontvluchten werd er op je geschoten.

23
00:02:25,160 --> 00:02:33,020
Dan zie je al je buurjongens uiteindelijk. En
daar sta je dan. Ja, wat gaat er nu gebeuren?

24
00:02:33,730 --> 00:02:38,360
Nou, toen zijn wij in ieder geval
getransporteerd naar de Sluisjesdijk.

25
00:02:38,760 --> 00:02:45,780
Daar had je de RMI, of de RMI niet, de
RET zitten. Daar werden wij verzameld.

26
00:02:46,270 --> 00:02:52,460
En daar zie ik, op een bepaalde groep zie ik mijn
broer bijstaan. Dus ik loop naar de overkant.

27
00:02:52,700 --> 00:02:59,080
Daar werd precies geschoten tussen mijn benen
door. Maar het was mijn tijd schijnbaar niet.

28
00:03:00,870 --> 00:03:10,120
Daar werden we dan verzameld als een hele grote
groep en zijn we gaan lopen naar de Nassauhaven.

29
00:03:10,530 --> 00:03:13,450
Nou weet ik niet of u
de Nassauhaven kent?

30
00:03:13,560 --> 00:03:17,184
En daar heb je het Entrepot
en daar zijn wij dan ingelopen

31
00:03:17,184 --> 00:03:19,820
en werden in het schip de ‘Baden
XXII’ in het ruim gegooid.

32
00:03:19,820 --> 00:03:20,920
Even stoppen

33
00:03:21,190 --> 00:03:33,260
Ik moet even slikken. Maar goed,
we zijn in de ruimen neergegooid.

34
00:03:35,260 --> 00:03:40,110
Nou ja, je weet zelf misschien wel
hoeveel ruimte er in zo’n ruim is.

35
00:03:40,110 --> 00:03:46,540
Maar zoveel mensen werden allemaal daarin
gestopt. Langzaamaan zijn we gaan varen.

36
00:03:47,310 --> 00:03:51,293
Nou, weet ik niet meer goed of
we dezelfde nacht, maar goed laten

37
00:03:51,293 --> 00:03:55,410
we het daar maar op houden, zijn
we naar Amsterdam terechtgekomen.

38
00:03:56,840 --> 00:04:02,190
In Amsterdam zijn we twee dagen of
drie dagen in een school ondergebracht.

39
00:04:03,950 --> 00:04:08,860
Op een gegeven moment werden we
dan zogenaamd uit bed getrapt.

40
00:04:09,000 --> 00:04:20,200
In Amsterdam. En dan gingen we door de
Oranjesluizen en kwamen we terecht in Kampen.

41
00:04:20,200 --> 00:04:23,200
In Kampen hebben we ook een
aantal… haast een week daar

42
00:04:23,200 --> 00:04:27,470
gebivakkeerd en werden we
;s nachts it bed getrapt.

43
00:04:27,470 --> 00:04:33,097
Of wat je dan noemt ‘een slaapplaats.
Het was geen bed, maar goed.

44
00:04:33,097 --> 00:04:41,430
Moesten we gaan lopen in de stromende regen en
sneeuw en storm moesten we naar Wezep lopen.

45
00:04:42,010 --> 00:04:53,710
Dus da’s Gelderland. En toen zijn wij terechtgekomen
in Oldenbroek, wat eigenlijk bij Wezep hoort.

46
00:04:54,940 --> 00:04:59,220
Daar zijn wij ondergebracht
in het kamp met de SS’ers.

47
00:05:01,250 --> 00:05:04,990
Eten hebben we twee dagen
niet gehad en de derde dag

48
00:05:04,990 --> 00:05:10,000
heeft in ieder geval het
Rode Kruis daarvoor gezorgd.

49
00:05:11,170 --> 00:05:13,620
Maar op een gegeven moment
werden wij bij onze kraag

50
00:05:13,620 --> 00:05:18,860
gepakt en moesten wij bij
de fusilladeplaats komen.

51
00:05:19,170 --> 00:05:25,166
Daar werden drie jongens van ons gefusillieerd.
Wat ze precies gedaan hadden werd niet verteld.

52
00:05:25,167 --> 00:05:30,760
De één die zei ‘Ze hebben een Duitser
vermoord’. Nu zeg ik nog netjes Duitsers.

53
00:05:31,830 --> 00:05:35,300
Maar ze hebben zelf hun
eigen graf moeten graven dat

54
00:05:36,580 --> 00:05:41,430
zij hier van de Schepelseweg,
van de banketbakkers.

55
00:05:41,430 --> 00:05:46,600
Dat was de tweede dan die gefusilleerd werd zei
‘Leve de koningin!’. Dat vergeet je nooit meer.

56
00:05:46,600 --> 00:05:54,010
Maar links en rechts stonden
soldaten opgesteld met mitrailleurs.

57
00:05:56,500 --> 00:05:59,730
En een vuurpeloton
bestaan uit acht soldaten.

58
00:05:59,750 --> 00:06:05,910
Waar er maar vier van gewapend zijn, ze
weten het niet van elkaar wie er doodschiet.

59
00:06:07,360 --> 00:06:11,710
Ze wilden ook alledrie niet
geblinddoekt worden, maar als

60
00:06:11,710 --> 00:06:15,540
die officier in de lucht
schiet, dan geven ze het salvo.

61
00:06:16,980 --> 00:06:22,880
Hier stond er één beneden aan de deur
naast mij en ook één aan de rechterkant.

62
00:06:22,880 --> 00:06:26,220
En zodra hij, die officier, in de
lucht schoot, draaide hij z’n eigen om.

63
00:06:26,220 --> 00:06:34,540
Hij draaide zich om, toen deed
ik zo. Toen kwam hij naar mij toe.

64
00:06:37,040 --> 00:06:45,830
Maar, ik ga niet preken, maar als God
met je is, wie zal er dan tegen je zijn?

65
00:06:45,830 --> 00:06:49,260
Er kwam een Amerikaans toestel over,
toen moesten we op de grond gaan liggen.

66
00:06:49,260 --> 00:06:53,030
En toen ben ik een end verder
gekropen door een greppel heen.

67
00:06:54,260 --> 00:06:59,230
Ja, ik snap zelf ook nog niet dat ik
je dat zo gemakkelijk kan vertellen.

68
00:07:00,370 --> 00:07:03,560
Maar goed aan het begin van de
maand kregen we het sein dat we

69
00:07:03,560 --> 00:07:09,890
moesten bepakt en beladen, moesten
we, werden we op de trein gezet.

70
00:07:11,510 --> 00:07:13,388
Daar hebben we veertien
dagen in de trein gezeten.

71
00:07:13,388 --> 00:07:20,420
Ik heb veertien dagen, niet lachen, in een bagagenet
geslapen omdat ik nogal klein van stuk was.

72
00:07:21,630 --> 00:07:25,050
Niemand wilde ze hebben. We gingen naar
een stad, en dan weer naar die stad.

73
00:07:25,200 --> 00:07:29,140
Maar we moesten verder vluchten
toen we daar aankwamen.

74
00:07:30,090 --> 00:07:34,365
Nou, ik hoef je niet vertellen
uiteindelijk wat we meegemaakt hebben.

75
00:07:34,366 --> 00:07:42,580
Ja, in twintig minuten
tijd was de hele stad weg.

76
00:07:42,580 --> 00:07:44,204
Nou ja, elke morgen moesten
we dan, als we op een

77
00:07:44,204 --> 00:07:47,020
trein gingen en moesten
opstellen en dan geteld worden.

78
00:07:47,020 --> 00:07:53,740
En als er één van jouw mensen weggelopen
was, was je allemaal gefusilleerd geworden.

79
00:07:53,930 --> 00:08:02,760
Maar dan gaan ze selecteren…. Je werd in
een bad gedouwd. Je kreeg dat paspoort

80
00:08:11,410 --> 00:08:16,300
Oh, sorry ja. Nou, ik ben
in Hazebosch terechtgekomen.

81
00:08:16,300 --> 00:08:22,750
Dat ligt in Thüringen, zeg maar vijfendertig
kilometer ongeveer bij Dresden vandaan.

82
00:08:23,440 --> 00:08:29,120
En daar zat ik in Burch twee,
huis drie. Ik vergeet het nooit.

83
00:08:29,120 --> 00:08:33,110
De meesten werden werden opgevreten,
dat is niet mijn taalgebruik

84
00:08:33,110 --> 00:08:37,430
maar in deze moet ik het wel
hanteren, van de wandluizen.

85
00:08:38,060 --> 00:08:41,880
Maar mij moesten ze niet.

86
00:08:41,880 --> 00:08:48,240
En toen zijn wij in elk geval in Hazebosch
terechtgekomen en daar had je de kolenmijnen.

87
00:08:48,390 --> 00:08:54,410
Dus om vier uur ’s morgens werd je je bed
uitgetrapt, moesten we de kolenmijnen in.

88
00:08:56,020 --> 00:08:59,176
Nou, weet ik niet of je ooit op
televisie een plaatje hebt gezien van

89
00:08:59,177 --> 00:09:04,300
hoe die… Die mensen die gaan ieder
geval met een lift naar beneden.

90
00:09:05,260 --> 00:09:09,220
Ik heb ook nog klem gezeten
tussen de wagentjes.

91
00:09:09,250 --> 00:09:15,110
Misschien is dat mijn behoud geweest,
dat ik diep onder de grond zat.

92
00:09:15,410 --> 00:09:22,660
Twaalfhonderd meter onder de grond. Ja, ik snap
niet hoe ik het allemaal door kan vertellen.

93
00:09:25,340 --> 00:09:27,950
En dat is natuurlijk de
waarde van wat jullie nou doen

94
00:09:27,950 --> 00:09:31,950
uiteindelijk, dat mensen
hun eigen verhaal vertellen.

95
00:09:32,490 --> 00:09:36,920
Ik schiet weleens een klein beetje vol hoor,
als mensen zeggen: ‘Ach, dat is oude koek’.

96
00:09:36,920 --> 00:09:44,030
Dan zeg ik: ‘Ja, misschien heb je dan koek
gehad van Peijnenburg’. Ja, bij mij moet ernst

97
00:09:44,030 --> 00:09:50,140
en luim samen kunnen gaan, hè. Ik sta net zo
gemakkelijk op de preekstoel als het moet.

98
00:09:50,140 --> 00:09:52,940
Maar ik kan het ook natuurlijk
iets anders vertellen.

99
00:09:52,940 --> 00:09:56,190
Mag ik even terugkeren
naar de kolenmijnen?

100
00:09:56,190 --> 00:09:56,710
Ja.

101
00:09:56,710 --> 00:10:01,500
Wat voor werkzaamheden?

102
00:10:01,860 --> 00:10:03,630
Ja, uithakken hè.

103
00:10:03,630 --> 00:10:09,780
Maar dat zeg ik, dat is natuurlijk behoud
geweest want het was veel luchtalarm,

104
00:10:09,780 --> 00:10:16,560
maar jij zat onder de grond hè? Maar het
was vreselijk vies en zwaar werk natuurlijk.

105
00:10:16,560 --> 00:10:27,130
Oké, kunt u iets vertellen over…

106
00:10:27,130 --> 00:10:30,120
Alleen ik had ingevuld op
mijn paspoort, en dat zie je

107
00:10:30,180 --> 00:10:34,970
hier, dat dus donker gemaakt,
had ik banketbakker gezegd.

108
00:10:35,660 --> 00:10:38,080
En ook een buurman van mij, ik
zeg je moet banketbakker zeggen.

109
00:10:38,080 --> 00:10:44,572
Toen brak kerst aan, toen
werd ik eruit gehaald en toen

110
00:10:44,572 --> 00:10:48,640
kwam ik bij een banketbakker
bij Hazelbach terecht.

111
00:10:48,790 --> 00:10:53,920
Had een hele leuke dochter van achttien
jaar en die moest mij wassen en poedelen.

112
00:10:56,130 --> 00:11:02,906
En de tweede dag dat ik daar was, toen zegt ze we
gaan naar de Kino. Ik wist niet wat een Kino was.

113
00:11:02,906 --> 00:11:04,060
Maar dat was de bioscoop.

114
00:11:04,060 --> 00:11:14,412
Maar ’s avonds ga ik te rusten en kom ik op die
kamer, hangt er zo’n portret van een Hitler.

115
00:11:14,412 --> 00:11:22,784
En dat heb ik omgedraaid. En de andere dag werd ik
bij de kraag gepakt en weer naar het kamp terug.

116
00:11:22,784 --> 00:11:23,282
Ja.

117
00:11:23,282 --> 00:11:29,350
En die officier zei tegen mij u
hebt geluk gehad, want u stond op de

118
00:11:29,350 --> 00:11:41,875
nominatie om doodgeschoten te worden
want u heeft onze Führer beledigd.

119
00:11:41,820 --> 00:11:44,981
Kunt u even laten zien aan de
camera, hoe dat zit met dat paspoort

120
00:11:44,981 --> 00:11:52,870
en even vertellen wat erop staat
en hoe dat erop is gekomen?

121
00:11:52,520 --> 00:11:59,430
Wij werden in ieder geval gepoedeld in een
groot basin, dat waren dan Tsjechische dames…

122
00:11:59,820 --> 00:12:00,670
Nee…

123
00:12:03,040 --> 00:12:12,650
Nou ja, hier heb je in ieder geval
de foto met het Verhäftingsnummer.

124
00:12:11,190 --> 00:12:18,440
En hier staat dan ook in ‘Hazelbach,
algemeen’…hier staat in ieder geval…

125
00:12:23,030 --> 00:12:33,901
Officieel ben ik tewerkgesteld bij de
Duitse ‘Actiengeselschaft’. Hoe kan dat nou?

126
00:12:33,902 --> 00:12:41,050
En dat is dat pasje En dat is het
gevangenisnummer van de Polizei in Dresden.

127
00:12:43,570 --> 00:12:54,390
Dat zie je hier uitgebreider staan…dat
ik niet zit te fantaseren, misschien

128
00:12:55,190 --> 00:13:04,010
ken ik het wel goed, maar… Nou ja, wat
gebeurde er toen, ik was in ieder geval

129
00:13:04,010 --> 00:13:10,820
gewoon weer tewerkgesteld, weer in de
mijnen, tot daar de bevrijding kwam.

130
00:13:11,600 --> 00:13:17,170
Maar ja, je weet hier is in
mei de bevrijding geweest maar

131
00:13:17,170 --> 00:13:22,790
bij ons was het al…wat ik ben
eind november pas teruggekomen.

132
00:13:25,350 --> 00:13:30,720
Alleen, op een gegeven moment
werden wij bevrijd aan de ene kant

133
00:13:30,720 --> 00:13:36,610
kwamen de pantserwagens, de Amerikanen
en de andere kant de Russen.

134
00:13:37,710 --> 00:13:43,120
Maar er werd wel gevraagd aan ons…want
mijn baas zogenaamd in die mijnen was

135
00:13:43,120 --> 00:13:51,630
ingenieur…ja, even zijn naam kwijt…maar die
werden gewoon opgehangen aan de bomen hoor.

136
00:13:54,010 --> 00:13:59,130
Ingenieur Baas. Ik vergeet die
man nooit. Nou die afrekening…

137
00:13:59,130 --> 00:14:00,980
Even beginnen bij de
bevrijding alstublieft.

138
00:14:00,980 --> 00:14:08,590
Ja, we staan…aan de linkerkant stonden
de Amerikanen en de Russen uiteindelijk

139
00:14:08,710 --> 00:14:13,940
Maar ja, je hoorde al gauw…dus
je ging aan de kant van de weg

140
00:14:13,940 --> 00:14:16,674
staan waar ze langskwamen en je
zei ‘Dutchmen’. Dan was het goed.

141
00:14:16,740 --> 00:14:21,150
Gooiden ze een reep
chocola naar je toe.

142
00:14:22,510 --> 00:14:25,360
Maar het typische is natuurlijk
dat ze allebei een ster

143
00:14:25,360 --> 00:14:30,190
op hun pantserwagen hadden
hè. Amerikanen en de Russen.

144
00:14:30,190 --> 00:14:43,380
En toen kwamen ze bij jullie Lager aan?
En toen kwamen ze bij jullie Lager aan?

145
00:14:43,380 --> 00:14:44,899
Hoe ging dat in zijn werk?

146
00:14:46,270 --> 00:14:50,650
Ja, wij gingen natuurlijk wel weer
terug naar het Lager uiteindelijk.

147
00:14:51,680 --> 00:14:55,200
En daar hebben we behoorlijk
eten en drinken gehad.

148
00:14:56,880 --> 00:14:59,700
Als we even teruggaan naar het ziekenhuis
bij wijze van spreken, dan waren de

149
00:14:59,700 --> 00:15:08,070
verpleegsters…ja…in de verte hoor je de kanonnen
bulderen…maar u gaat straks weer naar huis.

150
00:15:08,340 --> 00:15:17,410
Maar wij blijven hier mee zitten. Ja.

151
00:15:17,410 --> 00:15:22,370
Kunt u even iets vertellen over die afrekening
met de Duitsers? Die werden opgehangen?

152
00:15:22,370 --> 00:15:33,240
Ja, nou ja, er werd aan ons gevraagd: ‘Heb je
iemand die je haat, wij hangen hem zo op hoor?’ Ja.

153
00:15:34,850 --> 00:15:37,238
Maar dat waren Russen, hoor.
Amerikanen deden dat niet. Nee.

154
00:15:37,238 --> 00:15:43,830
Die deelden zelfs aan de vijand,
de kinderen van die vijanden, die

155
00:15:43,830 --> 00:15:48,293
kinderen konden het niet helpen,
snoep en kauwgom, ze hadden alles.

156
00:15:48,293 --> 00:15:59,080
Een heel tableau hadden ze met allerlei spullen
erop. Ja dat zijn dingen die vergeet je nooit.

157
00:15:59,300 --> 00:16:03,090
Nog even. U heeft zelf
niet aangegeven, denk ik?

158
00:16:03,090 --> 00:16:03,770
Wat zeg je?

159
00:16:03,770 --> 00:16:05,480
U heeft niemand aangegeven?

160
00:16:05,480 --> 00:16:05,550
Nee.

161
00:16:05,550 --> 00:16:08,132
Maar heeft u gezien dat
andere mensen anderen hebben

162
00:16:08,133 --> 00:16:09,940
aangegeven, heeft u ook gezien
dat mensen zijn opgehangen?

163
00:16:09,940 --> 00:16:13,210
Ik heb ze wel zien hangen, ja.

164
00:16:13,480 --> 00:16:17,100
Maar of dat door mensen kwam
die ook geïnterneerd waren

165
00:16:17,100 --> 00:16:20,280
net zoals wij, daar kan ik
je geen antwoord op geven.

166
00:16:22,410 --> 00:16:24,550
En dat zou ook niet eerlijk zijn.

167
00:16:33,020 --> 00:16:36,480
Toen zijn jullie denk ik richting Nederland
gegaan, hoe ging dat in zijn werk?

168
00:16:36,480 --> 00:16:38,710
Wij werden toen getransporteerd.

169
00:16:38,710 --> 00:16:42,955
Ik had een officiersdolkje
van de Duitsers, maar

170
00:16:42,956 --> 00:16:44,530
toen werd er gezegd: ‘Jullie
gaan met het vliegtuig.

171
00:16:44,530 --> 00:16:51,920
Je mag geen wapens aan boord hebben’.
Dus toen heb ik het achtergelaten.

172
00:16:51,920 --> 00:16:55,710
Er zaten prachtige briljantjes aan, en
toen zijn we terecht gekomen in Eindhoven

173
00:16:55,710 --> 00:17:03,460
en daar hebben we veertien dagen geslapen
in een sportzaal van Philips, op bedden.

174
00:17:03,460 --> 00:17:11,320
En daar werden we weer geselecteerd en toen ben
ik bij pleegouders terechtgekomen in Valkenswaard.

175
00:17:12,400 --> 00:17:23,950
Ja. Want waarom? Wij mochten niet naar Rotterdam.
Omdat ze daar bang waren voor een epidemie.

176
00:17:23,950 --> 00:17:28,660
Want ja, ze hadden haast geen brood,
en geen eten, je weet hoe het was. Ja.

177
00:17:28,660 --> 00:17:40,580
En hoe heeft u die tijd bij die pleegouders…
Nee, wacht even… Oh, ga ik te snel?

178
00:17:41,270 --> 00:17:47,445
ik wil even van u weten, wat
er is gebeurd toen u bij die

179
00:17:47,445 --> 00:17:51,690
pleegouders zat en hoe de reis
zich vervolgens voltrokken heeft.

180
00:17:52,190 --> 00:17:53,330
Hoe bent u verder gegaan?

181
00:17:53,330 --> 00:17:56,640
Nou met de trein zijn we
terecht gekomen in Eindhoven.

182
00:17:57,290 --> 00:18:13,900
We zijn dan… Nou, in de eerste plaats
zouden we in een vliegtuig gaan, maar dat

183
00:18:13,900 --> 00:18:19,400
ging toen niet door en toen zijn we met de
trein in ieder geval in Eindhoven gekomen.

184
00:18:19,400 --> 00:18:26,270
We zijn door Frankrijk gereisd, heeft
ongeveer een week, twee-en een halve

185
00:18:26,270 --> 00:18:32,050
week wel geduurd eer wij op die plaats
waren wat bleek dan Eindhoven te zijn.

186
00:18:32,340 --> 00:18:34,997
En daar hebben we ruim
veertien dagen, twee- en een

187
00:18:34,998 --> 00:18:38,040
halve week hebben we dan
op luchtbedden geslapen.

188
00:18:39,960 --> 00:18:46,430
Daar werden we uitgeselecteerd al
naar pleegouders die graag die mensen

189
00:18:46,430 --> 00:18:52,890
die zo ellende gekregen hadden, om
in ieder geval hen een bed te geven.

190
00:18:52,890 --> 00:18:58,010
En ik ben toen bij familie terecht
gekomen, de familie Kerkwijk.

191
00:18:58,010 --> 00:19:12,590
Maar ik vergeet je nog te vertellen… Wij
mochten van die Amerikanen drie dagen plunderen.

192
00:19:15,760 --> 00:19:24,030
Ik had drie koffers vol, ik had drie helpers
uiteindelijk die mijn koffers droegen.

193
00:19:25,640 --> 00:19:28,670
Maar dan kom ik even terug bij mijn
pleegouders uiteindelijk, want ja die

194
00:19:28,670 --> 00:19:35,612
man ook: ‘Rookt u?’ ‘Ja, meneer.’ ‘Oh.’
Ik zeg ‘Nou, dan heb ik wel een paar

195
00:19:35,612 --> 00:19:41,403
sigaretten voor je en sigaartjes.’ Hij
wist niet wat hij zag in die koffer.

196
00:19:41,404 --> 00:19:45,330
Nou ja, ten langen leste kom je dan
op een gegeven moment toch weer

197
00:19:45,330 --> 00:19:52,250
thuis in de zuidhoek, op een
zondagmiddag, wat ik nooit verwacht had.

198
00:19:52,360 --> 00:20:03,070
Mijn zus deed open. ‘Pa, daar heb je Bas’. Nou,
mijn vader ging de vlag uithangen, op zondagmiddag.

199
00:20:08,630 --> 00:20:12,856
Ik zeg ‘Heb je nog rookwaar in huis?’
Hij zegt ‘Nee, jongen, ik heb niets.’

200
00:20:12,856 --> 00:20:16,310
Ik zeg ‘Nou, dan zal ik even mijn
koffer opendoen’. Inmiddels hadden ze

201
00:20:16,310 --> 00:20:22,480
twee koffers thuisgebracht en ook een
gedeelte hadden ze eruit gehaald.

202
00:20:24,090 --> 00:20:30,640
Maar een paar ooms van mij uiteindelijk
die boden geld, een koffer met sigaretten.

203
00:20:31,080 --> 00:20:35,100
Ik zeg ‘Je mag ze er in de hal uithalen,
maar geld wil ik er niet voor hebben, ik

204
00:20:35,100 --> 00:20:42,396
ben dankbaar in ieder geval dat ik hier
weer thuis ben.’ En dan ben je net een

205
00:20:42,396 --> 00:20:49,630
kleine jongen: ‘Ik zeg hangt mijn pak nog
hier?’ ‘Alles hangt nog hier.’ Nou, toen

206
00:20:49,630 --> 00:20:57,543
ben ik in november, want ja, ik kon toch
thuis niet aarden, dat weet ik ook niet

207
00:20:57,543 --> 00:21:03,900
hoe dat komt…ook naar aanleiding van dat
mijn moeder er natuurlijk niet meer was.

208
00:21:03,900 --> 00:21:07,840
Toen ben ik bij een familielid terecht
gekomen in Waspik, ik ga geen vieze woorden

209
00:21:07,840 --> 00:21:13,870
zeggen, dat is een plaats in Brabant en daar
heb ik drie jaar lang mijn domicilie gehad.

210
00:21:14,200 --> 00:21:29,100
Daar heb ik de meisjes onveilig
gemaakt. Op een goede manier, hoor.

211
00:21:29,100 --> 00:21:35,090
en toen bent u gaan werken, neem ik
aan? Hoe heeft u de draad weer opgepakt?

212
00:21:35,090 --> 00:21:36,150
Ja, ook weer in een bakkerij, ja.

213
00:21:36,150 --> 00:21:49,350
kunt u eens vertellen hoe u de draad
heeft opgepakt toen u weer thuis was?

214
00:21:49,780 --> 00:21:54,980
Erg moeilijk, de aanleiding natuurlijk
omdat mijn moeder was er niet meer en

215
00:21:54,980 --> 00:21:58,830
je moest je eigen helemaal weer relaxen,
jezelf helemaal weer instellen ergens.

216
00:21:58,830 --> 00:22:07,920
Je had eigenlijk geen rust, ’s nachts, je
mocht werkelijk rusten maar je zag altijd

217
00:22:07,920 --> 00:22:13,240
nog steeds dat beeld voor je wat je mee had
gemaakt hebt, van begin van de Razzia af.

218
00:22:15,350 --> 00:22:20,350
En dan kom je natuurlijk
thuis, wat ik net vertel, en dan

219
00:22:20,350 --> 00:22:26,610
blijkt mijn vriend met twee
broers… Nooit meer teruggekomen.

220
00:22:27,860 --> 00:22:32,680
En dan vraag je je af: Wat heeft die
goede God allemaal met die Bas voorgehad?

221
00:22:32,680 --> 00:22:42,320
Ik heb zoveel functies gehad, en
nog… Maar ja, ik weet niet of u het

222
00:22:42,320 --> 00:22:49,150
gezegde kent: ‘Wat God doet dat is
welgedaan, zijn wil is weegs en heilig.

223
00:22:50,170 --> 00:22:56,850
Maar om dat op te pakken, dat valt
niet altijd mee, hoor. Echt niet.

224
00:22:58,790 --> 00:23:02,700
Want ja mijn vriend was
ook zeventien jaar.

225
00:23:02,700 --> 00:23:06,590
En één broer van achtentwintig
en een broer van tweeëndertig.

226
00:23:10,430 --> 00:23:11,560
En uw eigen broer?

227
00:23:11,560 --> 00:23:18,630
Ja, mijn eigen broer die is
in Weimar terecht gekomen.

228
00:23:18,630 --> 00:23:28,870
en u zei, die is ook
weer thuisgekomen?

229
00:23:29,340 --> 00:23:34,822
Ja, maar die was ziek thuisgekomen,
laten we dat zo maar zeggen.

230
00:23:34,822 --> 00:23:37,320
Hij is ook nooit meer
gezond geweest. Nee.

231
00:23:37,320 --> 00:23:45,820
kunt u even vertellen waar u bent gaan
werken en hoe zich dat in kort bestek…

232
00:23:45,820 --> 00:23:53,030
Nou in kost bestek, het was natuurlijk
zo dat ik… Ik kwam thuis en mijn vader was

233
00:23:53,030 --> 00:23:59,670
niet zo erg makkelijk, dat klinkt een beetje
hard, de man leeft niet meer… ‘Ja, dan

234
00:23:59,670 --> 00:24:05,620
moet je maar werk gaan zoeken.’ Je was net
in ieder geval zoveel maanden en al jaar.

235
00:24:05,620 --> 00:24:14,810
Nou, toen ben ik ook weer bij een kennis
terechtgekomen, ook weer een bakker, en

236
00:24:14,810 --> 00:24:19,760
daar vandaan dat ik dat sprookje
aangehouden heb… Maar hij zegt ‘Ja, Bas, het

237
00:24:19,760 --> 00:24:26,500
spijt me, ik heb echt niemand nodig.’
Maar ’s avonds komt hij aan de deur, en ja

238
00:24:26,500 --> 00:24:31,740
mijn broer zegt ‘Je moet morgenochtend
toch komen.’ Nou en zo ben ik daar gekomen.

239
00:24:37,010 --> 00:24:42,810
U heeft daar drie jaar gewoond, zei u?

240
00:24:43,420 --> 00:24:45,390
In Waspik? Ja.

241
00:24:46,570 --> 00:24:49,170
En daarna, bent u toen terug
naar Rotterdam gekomen?

242
00:24:49,170 --> 00:25:02,440
Nou, toen ben ik terug naar Rotterdam gekomen, ben
ik weer bij diezelfde bakker terechtgekomen. Ja.

243
00:25:02,440 --> 00:25:06,950
Ik ben natuurlijk in de politiek terechtgekomen,
want wij zijn allemaal politieke dieren

244
00:25:06,950 --> 00:25:15,260
hè. Aan de linkerkant zit er ook één die
is twaalf jaar fractievoorzitter geweest.

245
00:25:15,800 --> 00:25:22,000
Ik zeg nog net, ik ben erevoorzitter
van Charlois van het CDA.

246
00:25:22,000 --> 00:25:26,200
Moet ik toch eventjes blootleggen,
mijn vader was lid van de CHU.

247
00:25:26,200 --> 00:25:34,893
En ik ging als jongen met mijn vader
mee en zo is dat gegroeid. Ja?

248
00:25:34,894 --> 00:25:41,202
Nou, op een gegeven moment en dan gaan
we even terug, zegt een kennis van zei

249
00:25:41,280 --> 00:25:49,440
‘Jij bent zo goed van de tongriem gesneden
dat is zonde dat jij in de bakkerij

250
00:25:49,440 --> 00:25:55,890
werkt’. Ik zeg ‘Ja, hoe bedoel je dat
dan?’. ‘Je moest eens gaan solliciteren in

251
00:25:55,890 --> 00:26:00,260
de verzekeringen.’ Ik zeg ‘Ja, daar weet
ik toch helemaal niks van?’. Maar goed,

252
00:26:00,260 --> 00:26:05,170
ik heb gesolliciteerd bij de RVS, dat is
dat mannetje-vrouwtje met het paraplu’tje.

253
00:26:06,590 --> 00:26:09,974
En daar heb ik dan nog zestien
jaar heb ik daar dan nog gewerkt.

254
00:26:10,380 --> 00:26:12,725
En daar heb ik nou
ook mijn pensioen van.

255
00:26:12,725 --> 00:26:21,710
Maar, dat is natuurlijk heel iets anders
dan in een bakkerij werken, hè. Ik

256
00:26:21,710 --> 00:26:27,040
vertelde je al dat ik dat ik aan de
hand van pa gingen naar de Rivièrahal.

257
00:26:27,040 --> 00:26:34,450
Daar waren de bijeenkomsten van de CHU. En
zo ben je dan terechtgekomen in de politiek.

258
00:26:36,350 --> 00:26:38,800
En ik was toen nog een kind.

259
00:26:39,570 --> 00:26:43,320
Maar door alle rarigheid die
je doorstaan hebt, heb je

260
00:26:43,320 --> 00:26:48,170
toen zelf in ieder geval de
politiek geroken en gemaakt.

261
00:26:49,660 --> 00:26:55,260
Maar later was ik dan al gauw, in ieder
geval, gebombardeerd tot campagneleider.

262
00:26:55,720 --> 00:26:59,150
Toen was er nog helemaal niks te
zien dat er een kabinet zou vallen.

263
00:27:00,350 --> 00:27:03,179
En zo ben ik dan achttien
jaar campagneleider geweest.

264
00:27:03,179 --> 00:27:08,610
‘Dat is links van mij en rechts van
u.’ De uitspraak van Diepenhorst.

265
00:27:09,730 --> 00:27:17,530
En toen heb ik dan in ieder geval achttien
jaar minister-presidenten mogen dienen.

266
00:27:17,530 --> 00:27:21,790
En dat was Dries van
Agt en Ruud Lubbers.

267
00:27:25,220 --> 00:27:29,150
En dat was natuurlijk niet alleen voor
Charlois, maar dat was voor heel Rotterdam.

268
00:27:30,090 --> 00:27:33,380
En ik was ook campagneleider
voor heel Zuid-Holland Zuid.

269
00:27:33,380 --> 00:27:47,290
Nu wil ik even terug naar de vraag
wat die razzia met u gedaan heeft.

270
00:27:47,290 --> 00:27:55,520
Hoeveel wijzer u daarvan bent geworden en of
dat uw sociale gevoel versterkt heeft misschien?

271
00:27:55,520 --> 00:28:01,430
Nou, ik heb dat alleen geleerd,
en dat zal je wel weten, dat

272
00:28:01,430 --> 00:28:07,340
op de koppelriem van de Duitsers
stond: ‘Gott mit uns’, ja?

273
00:28:07,570 --> 00:28:09,670
Dat heb ik ervan geleerd.

274
00:28:11,210 --> 00:28:19,600
Dat was keihard, misschien op een andere manier
geschoold. Maar het heeft mij wel versterkt.

275
00:28:19,600 --> 00:28:27,480
Ach, je bent natuurlijk in
een gezin opgegroeid en ook

276
00:28:27,480 --> 00:28:31,410
op de schreden gezet natuurlijk,
op kerkelijk terrein.

277
00:28:32,230 --> 00:28:42,340
Daar was ik al gauw kerkouder en kerkvoogd.
Ik weet niet of je de Morgensterkerk weet?

278
00:28:42,340 --> 00:28:46,970
Dat weet je ook niet. Daar
stond dominee Coby de Haan.

279
00:28:46,970 --> 00:28:53,900
Ik was inmiddels tweede voorzitter geworden, maar
Coby de Haan die had gehoord dat de Morgensterkerk

280
00:28:53,900 --> 00:28:59,470
verkocht werd, dus die is gaan solliciteren
en die is toen in Friesland terecht gekomen.

281
00:29:00,810 --> 00:29:05,390
Dus zodoende is Bas dan weer
voorzitter geworden van elf kerken.

282
00:29:12,950 --> 00:29:21,950
Nou, moeten we natuurlijk helemaal teruggaan
naar 1940. Ik woonde in de Zuidhoek.

283
00:29:26,660 --> 00:29:35,180
En dat je dan aan de achterkant een
watertje lopen. Dat was Het Spui.

284
00:29:35,180 --> 00:29:39,150
En dan lagen daar soldaten, Nederlandse
militairen, te klaverjassen.

285
00:29:39,150 --> 00:29:42,090
Ik ken het zelf niet,
maar goed, dat terzijde.

286
00:29:42,850 --> 00:29:48,370
Bij die militairen stonden twee
G1’s, vliegtuigen, opgesteld.

287
00:29:52,460 --> 00:29:55,780
Om vier uur ’s morgens
breekt de oorlog uit.

288
00:29:55,780 --> 00:29:58,560
Ik zie mijn vader nog in zijn
onderbroek nog op de veranda staan.

289
00:29:58,560 --> 00:30:03,350
Hij zegt ‘We zitten in de
rotzooi’. En die militairen zeggen

290
00:30:03,350 --> 00:30:10,020
tegen mij, de avond van tevoren:
‘We hebben feest op Waalhaven’.

291
00:30:10,580 --> 00:30:12,960
Die zijn allemaal dronken gevoerd.

292
00:30:16,580 --> 00:30:27,350
Om zeven uur uiteindelijk komt de directeur
van het restaurant, van Waalhaven, die

293
00:30:27,350 --> 00:30:29,410
vraagt: ‘Mag ik nog één keer op het platte
dak kijken naar mijn restaurant, want

294
00:30:29,410 --> 00:30:40,930
ze hebben gebombardeerd’. Goed, het wordt
al meer als een uur of acht, zegt mijn

295
00:30:40,930 --> 00:30:44,030
moeder tegen zei ‘Ga eens naar beneden
voor mij en kijk eens of je nog iets ken

296
00:30:44,030 --> 00:30:54,820
kopen’. En mijn tegemoetkomend, een groep
soldaten, maar die spraken geen Hollands.

297
00:30:55,530 --> 00:30:58,620
Allemaal in Hollandse uniformen.

298
00:30:59,960 --> 00:31:07,190
Dat waren de eigen Nederlanders die
dat allemaal veroorzaakt hebben. Ja?

299
00:31:07,190 --> 00:31:13,984
Want er werd al gauw gezegd door de buren: ‘Ze
weten precies bij wie ze moeten wezen’. Ja?

300
00:31:13,984 --> 00:31:19,330
’s Middags rond een uur of
vier komt er een generaal, een

301
00:31:19,330 --> 00:31:23,473
Duitse generaal en die vroeg of
hij naar het platte dak mocht.

302
00:31:23,770 --> 00:31:29,880
Daar heeft hij een hele grote gele
vlag neergelegd als bezet gebied.

303
00:31:31,130 --> 00:31:35,120
En zo hebben wij altijd
doorgeleefd. Ook bij een zoeklicht.

304
00:31:35,590 --> 00:31:44,391
Er zijn vijfenveertig soldaten doodgeschoten
door de….. En mijn vader was filatelist.

305
00:31:44,392 --> 00:31:46,950
Hij had hele dure postzegels. Die had
hij in een koffer naast zijn bed staan.

306
00:31:47,570 --> 00:31:54,000
Maar er is een nacht geweest, met het inschepen van
de Rotterdamse Lloyd, die is toen gebombardeerd.

307
00:31:55,110 --> 00:32:00,140
Tweehonderd brandbommen
zijn toen erop gegooid.

308
00:32:00,140 --> 00:32:01,240
Al die jongens van Charlois, zijn
toen uitgebrand, met een brandbom. Ja.

309
00:32:01,240 --> 00:32:10,080
En mijn vader was zijn koffer
vergeten in de Gauwstraat.

310
00:32:11,800 --> 00:32:16,390
Maar ja, als ze ons gebombardeerd hadden,
hadden ze gezegd: ‘Dat is een burgerwoning’.

311
00:32:16,390 --> 00:32:22,450
Maar er stond wel zoeklicht op het dak
hè. Ik heb je ook verteld van die dames?

312
00:32:23,240 --> 00:32:29,630
Nee? Oh, ik dacht dat ik je dat verteld had.
Nou, mijn vriend die was hoofdonderwijzer.

313
00:32:29,790 --> 00:32:34,010
Die zegt ‘Bas, laten we nog
eens naar boven gaan’, want hij

314
00:32:34,010 --> 00:32:38,580
wist dat die meiden daar
spiernakend lagen, bij die Moffen.

315
00:32:39,570 --> 00:32:43,950
Oh, ik dacht dat ik je dat verteld had, joh. Tegen
wie had ik dat dan verteld? Weet ik niet meer.

316
00:32:46,040 --> 00:32:54,250
Heeft u ooit nagedacht over
ontsnappen? Heeft u willen ontsnappen?

317
00:32:54,250 --> 00:32:57,800
Nou kijk, we gaan even
terug naar de treinreis.

318
00:32:57,800 --> 00:33:03,180
We stonden op en op de treeplank stonden
militairen met een mitrailleur en er werd gezegd:

319
00:33:03,180 --> 00:33:11,840
‘Als er één uitspringt die de vrijheid
veroorloofd, dan schieten we jullie allemaal dood’.

320
00:33:11,840 --> 00:33:20,293
Dus wij moesten oppassen dat degene die, ik heb
je nog wel… Dat heb ik je niet verteld, in ieder

321
00:33:20,293 --> 00:33:33,200
geval in het kamp waar wij zaten, daar ben ik
op een gegeven moment ’s avonds ontsnapt en ben

322
00:33:33,200 --> 00:33:38,310
ik midden in de straat terecht gekomen uiteindelijk
waar ik nog... Ik wist niet waar ik was,

323
00:33:38,650 --> 00:33:43,300
was daar een klein cafeetje daar ben ik binnengegaan,
daar ben ik bij een echtpaar gaan zitten.

324
00:33:44,310 --> 00:33:49,670
Op een gegeven moment komen daar
tien Duitsers binnen en toen zeiden

325
00:33:49,670 --> 00:33:52,800
die mensen: ‘Je hoeft niet bang
te wezen want wij zijn Hollanders.

326
00:33:54,930 --> 00:33:57,280
Heeft u iets dat u kan
laten zien?’. En toen kon

327
00:33:57,280 --> 00:34:06,420
ik dat kaartje laten zien
Nou, die waren erg soepel.

328
00:34:06,770 --> 00:34:13,960
‘En als de in het Duits naar
beneden komt…’. Nou ik snap het nog

329
00:34:13,960 --> 00:34:17,640
allemaal niet hoe ik erdoor gekomen
ben hoor, maar ja ik heb je net

330
00:34:17,640 --> 00:34:25,340
al gezegd… Ja, ik ga niet preken,
ik kan het wel maar ik doe het niet.

331
00:34:25,340 --> 00:34:28,710
Dat moet natuurlijk altijd
door blijven klinken.

332
00:34:30,610 --> 00:34:35,450
Dat moet als het ware…
Nou ja, jullie zijn als

333
00:34:35,450 --> 00:34:40,750
organisatie, jullie zijn daar
al heel sterk mee op weg.

334
00:34:42,000 --> 00:34:47,660
Het is natuurlijk zo, die klank heb
ik ook gehoord: ‘Jullie hebben jezelf

335
00:34:47,660 --> 00:34:52,900
laten leiden als schapen’. Dan zeg ik:
‘Ja dat kun je misschien wel zeggen

336
00:34:53,470 --> 00:34:57,675
maar die schaapsherder die over ons
moest gaan die had een mitrailleur in

337
00:34:58,390 --> 00:35:07,980
zijn hand.’ ‘Ja als u het zo ziet dan
moeten wij dat ook eigenlijk aannemen’.

338
00:35:09,860 --> 00:35:13,320
Maar de werkelijkheid is
natuurlijk heel anders.

339
00:35:14,960 --> 00:35:21,500
Natuurlijk zijn wij gedwongen in
ieder geval om in die stoet te lopen.

340
00:35:23,160 --> 00:35:30,330
En wat ik je vertelde, met mijn broer,
ze schoten zo… Dat is mijn geluk geweest.

341
00:35:34,210 --> 00:35:39,440
Dat was misschien een militair
geweest die pas schieten geleerd had…

342
00:35:46,260 --> 00:35:50,100
Dus u vind het verhaal heel anders
van die makke schapen dat was geen

343
00:35:50,100 --> 00:35:55,710
ontkomen aan, wat heeft het met
Rotterdam gedaan, die Razzia na afloop?

344
00:35:55,760 --> 00:35:59,340
Zeg maar toen iedereen weer
thuiskwam, had dat littekens

345
00:35:59,340 --> 00:36:04,200
achtergelaten in de stad
denkt u, is er een soort…?

346
00:36:04,200 --> 00:36:08,333
Nou ja, littekens… Ik heb een
litteken gekregen dat je bevrijd was.

347
00:36:08,334 --> 00:36:12,350
Dat kon je je ook niet voorstellen,
want mijn vader dan gaan

348
00:36:12,350 --> 00:36:14,520
we even terugschakelen, dan
doen we even het doek weer open.

349
00:36:14,520 --> 00:36:20,690
Die stond boven op het balkon toen
wij beneden stonden te schreeuwen.

350
00:36:20,690 --> 00:36:35,620
En toen pakte die Duitser een
revolver, ik zeg ‘pa, weg’. Ja, ja.

351
00:36:35,620 --> 00:36:38,110
Want er werd natuurlijk
gesteld dat je zogenaamd als

352
00:36:43,060 --> 00:36:46,040
dwangarbeider…maar je kwam
natuurlijk wel in kampen terecht.

353
00:36:48,600 --> 00:36:54,571
Natuurlijk als je terugschakelt dan was
je dwangarbeider, ook in de kolenmijnen.

354
00:36:54,571 --> 00:36:59,550
Maar het was wel degelijk een
concentratiekamp met een toren, hoor.