1
00:00:08,130 --> 00:00:08,470
mevrouw Folst: En ja,
toen was het over.

2
00:00:08,470 --> 00:00:08,690
Maar toen kwamen we tot de ontdekking
dat hij zijn sjaal vergeten was.

3
00:00:08,690 --> 00:00:08,990
kunt u dat alstublieft een keer zeggen?
Toen kwam u tot de ontdekking dat…

4
00:00:08,990 --> 00:00:09,280
mevrouw Folst: Ja toen kwamen we tot de
ontdekking dat hij zijn sjaal vergeten

5
00:00:09,280 --> 00:00:09,780
was en toen heb ik die genomen en toen
ben ik naar het stadion gegaan want

6
00:00:09,780 --> 00:00:10,910
daar werd buiten verteld dat de mensen
allemaal naar het stadion gevoerd waren.

7
00:00:10,910 --> 00:00:13,700
Dus daar ben ik heengegaan en
daar stond ik, daar stonden nog

8
00:00:13,700 --> 00:00:16,280
meer mensen, maar er was niemand
te zien want alles was dicht.

9
00:00:16,280 --> 00:00:21,350
Dus ik heb die sjaal
ook niet kunnen afgeven.

10
00:00:21,350 --> 00:00:23,360
En toen ben ik maar weer teruggegaan,
naar huis, want ja mijn vader was ook thuis

11
00:00:23,360 --> 00:00:25,512
natuurlijk, maar ja die was toevallig
tien oktober zesenveertig jaar geworden.

12
00:00:25,512 --> 00:00:27,050
mevrouw Folst: Dus ik
dacht… die hoefde niet weg.

13
00:00:27,050 --> 00:00:28,360
Daar heb toen niet aan gedacht.

14
00:00:28,360 --> 00:00:32,640
Ik dacht: ‘Ik ga naar mijn Japie
toe.’ En zo is het allemaal gegaan.

15
00:00:32,640 --> 00:00:32,444
Ik kon er toch niet bij. En dus heb ik
die sjaal weer keurig teruggebracht.

16
00:00:32,444 --> 00:00:32,721
Wat ging er door u heen?

17
00:00:32,721 --> 00:00:32,497
Was u heel erg bezorgd? Voelde u die
angst ook? Wat kunt u daarover vertellen?

18
00:00:32,497 --> 00:00:32,115
mevrouw Folst: Ja, natuurlijk, want die mensen
die stonden daar allemaal en ja niemand zei wat.

19
00:00:32,116 --> 00:00:32,430
Het was ook zo stil.

20
00:00:32,430 --> 00:00:32,653
Iedereen stond maar te kijken.

21
00:00:32,654 --> 00:00:33,550
En ik dacht: ‘Wat doe ik hier
eigenlijk want ik zie die mensen niet.

22
00:00:33,550 --> 00:00:33,690
Zijn ze eigenlijk wel hier?’
Dus toen ben ik maar weggegaan.

23
00:00:33,690 --> 00:00:34,542
En er gingen nog meer mensen weg
want die zagen toch wel dat er

24
00:00:34,543 --> 00:00:35,390
niets te doen was en zodoende
ben ik toen naar huis toegegaan.

25
00:00:35,390 --> 00:00:36,427
Ja en toen naar huis natuurlijk. Dat was raar dat
ik naar huis kwam. Ik ging toch naar m’n werk.

26
00:00:36,427 --> 00:00:37,420
mevrouw Folst: Maar ja die wisten nog geeneens
dat daar mannen allemaal opgepakt werden.

27
00:00:37,420 --> 00:00:38,260
Dus zo is dat toen gegaan.

28
00:00:38,260 --> 00:00:38,631
En toen kregen jullie verkering?

29
00:00:38,631 --> 00:00:39,058
mevrouw Folst: Ja.

30
00:00:39,058 --> 00:00:39,490
Toen dachten we….

31
00:00:39,490 --> 00:00:39,950
Ja, we hoorden gewoon bij elkaar.

32
00:00:39,950 --> 00:00:40,527
Het was hartstikke leuk.

33
00:00:40,528 --> 00:00:41,200
Nou, we waren een jaar
of…vijftien, veertien, zoiets.

34
00:00:41,200 --> 00:00:43,130
Dus vanaf toen…Ja, we zijn nooit
meer bij elkaar vandaan gegaan.

35
00:00:43,130 --> 00:00:45,040
Hoe ws het voor u dat uw
verkering zo lang wegbleef?

36
00:00:45,040 --> 00:00:46,320
mevrouw Folst: Ja, dat
was natuurlijk erg.

37
00:00:46,320 --> 00:00:46,723
Heb ik nou weleens brieven gekregen?

38
00:00:46,724 --> 00:00:47,173
Ik geloof het niet.

39
00:00:47,173 --> 00:00:47,662
Nee.

40
00:00:47,662 --> 00:00:48,084
Nee, nee, ik geloof het niet.

41
00:00:48,084 --> 00:00:48,507
We kregen helemaal geen post.

42
00:00:48,607 --> 00:00:49,360
En toen ben later, toen het helemaal
eng werd, ja, ik moest ’s morgens

43
00:00:49,360 --> 00:00:50,820
vroeg de deur uit om te kijken of ik
aardappels kon halen bij Barendrecht

44
00:00:50,820 --> 00:00:53,180
bij de Terbregtsebrug, maar daar
kwam ik niet door natuurlijk.

45
00:00:53,180 --> 00:00:58,030
Want daar stonden die gasten allemaal
met een geweertje op hun schouders, zo.

46
00:00:58,030 --> 00:01:05,472
mevrouw Folst: En daar ben ik ook niet meer
naartoe gegaan, want ja, ik vond dat vreselijk.

47
00:01:05,573 --> 00:01:06,630
Ik heb nog eens ruzie
met zo’n vent gehad ook.

48
00:01:06,630 --> 00:01:08,540
Dat ik zei ‘Ja, maar ik moet erdoor,
want ik moet aardappels hebben.’ En toen

49
00:01:08,540 --> 00:01:10,250
zag ik dat hij kwaad werd en dat hij zijn
geweer afnam en naar mijn fiets greep.

50
00:01:10,250 --> 00:01:13,880
En ja, hij wilde dat wiel natuurlijk de
andere kant uitscheuren maar ik was bezig

51
00:01:13,880 --> 00:01:14,320
om…ik dacht: ‘dat gebeurt niet hè!’ En
toen ging hij met z’n geweer zo staan .

52
00:01:14,320 --> 00:01:14,864
Iedereen vloog weg.

53
00:01:14,865 --> 00:01:15,580
Ik dacht bij mezelf: ‘Nou moet ik gaan, anders
schiet hij dadelijk een kogel door mijn kop.’

54
00:01:15,580 --> 00:01:21,780
mevrouw Folst: Toen ben ik ook niet meer
geweest en we zijn later met het hele

55
00:01:21,780 --> 00:01:22,770
gezien naar Friesland gegaan, want daar
woonde heel de familie van mijn ouders.

56
00:01:22,770 --> 00:01:23,034
En daar zijn we gebleven
tot…ja, totdat hij kwam.

57
00:01:23,035 --> 00:01:23,180
meneer Folst: Er kwam in dat grote
veem in Amsterdam waar we ondergebracht

58
00:01:23,180 --> 00:01:25,440
waren opeens een bevel dat we weer
keurig netjes in de rij moesten

59
00:01:25,440 --> 00:01:25,886
gaan staan en daarop werden we korte
tijd later naar buiten geleid.

60
00:01:25,887 --> 00:01:26,330
De rijnaken waar we mee aangekomen
waren in Amsterdam die waren allemaal

61
00:01:26,330 --> 00:01:29,330
weggesleept en daarvoor in de plaats
waren dus kleine oorlogsschepen gekomen.

62
00:01:29,330 --> 00:01:34,950
Voorpostenboten zoals die Duitsers die
gebruikten en nog een aantal andere schepen.

63
00:01:34,950 --> 00:01:37,100
meneer Folst: En op die schepen daar
moesten we plaatsnemen en we zijn

64
00:01:37,100 --> 00:01:39,260
met die schepen dus over het IJsselmeer
gevaren en aangekomen in Kampen.

65
00:01:39,260 --> 00:01:43,770
En van Kampen vandaan zijn
we dus naar Wezep gelopen.

66
00:01:43,770 --> 00:01:43,970
We hebben in Kampen wel de nodige uren
op het dek gestaan voordat het zover was.

67
00:01:43,970 --> 00:01:44,080
meneer Folst: De Duitsers, die maakte
overal eigenlijk een feestje van.

68
00:01:44,080 --> 00:01:45,025
Het duurde allemaal vreselijk lang voordat er
weer eens een keer een actietje was, maar goed.

69
00:01:45,025 --> 00:01:45,860
De volgende dat waren we dus van
Amsterdam vandaan over het IJsselmeer

70
00:01:45,860 --> 00:01:59,330
naar Kampen, we hebben daar een
paar uur, zoals ik zeg, op het dek

71
00:01:59,330 --> 00:02:01,850
gestaan en daarna zijn we dus in
een colonne naar Wezep gelopen.

72
00:02:01,850 --> 00:02:02,850
Nou in Wezep was een héél groot kampement met een
heleboel…ja….het waren in ieder geval gebouwen.

73
00:02:02,850 --> 00:02:04,100
meneer Folst: Ik kende
Wezep natuurlijk niet.

74
00:02:04,100 --> 00:02:05,750
Ik heb het ook niet leren kennen
omdat wij, daar aangekomen, allemaal

75
00:02:05,750 --> 00:02:11,800
in zo’n gebouw onderbracht werden
en niet naar buiten mochten.

76
00:02:11,800 --> 00:02:14,050
Het was niet universeel, want
er waren ook wel die wel naar

77
00:02:14,050 --> 00:02:15,490
buiten konden of even om de
hoek konden kijken of wat ook.

78
00:02:15,490 --> 00:02:18,440
Maar in ieder geval, ik ben
ik Wezep terechtgekomen in de

79
00:02:18,440 --> 00:02:23,220
bioscoopzaal en daar zaten
ongeveer vierhonderd mensen in.

80
00:02:23,220 --> 00:02:28,850
mevrouw Folst: Nou, die moesten daar slapen en
eten en verblijven en ja, alles wat meer zij.

81
00:02:28,850 --> 00:02:31,520
Dus dat was best hectisch.

82
00:02:31,520 --> 00:02:32,140
Gewoon vervelend.

83
00:02:32,140 --> 00:02:32,390
Storend.

84
00:02:32,390 --> 00:02:35,730
Je moest ook eten en ik was misschien
een buitenbeentje, maar in ieder geval,

85
00:02:35,730 --> 00:02:36,630
ik begreep er helemaal niets van dat
mensen er geen orde in konden brengen en als

86
00:02:36,630 --> 00:02:42,450
er dan eten kwam, dat ze dan met z’n
vieren gelijk allemaal naar voren liepen.

87
00:02:42,450 --> 00:02:44,830
En ja, daar hoorde ik niet bij.

88
00:02:44,830 --> 00:02:45,050
mevrouw Folst: Dat beeld wat er
eigenlijk dan was dat kan ik me

89
00:02:45,050 --> 00:02:45,610
moeilijk voorstellen en begrijpen,
maar na een paar dagen toen bleek

90
00:02:45,610 --> 00:02:49,170
dat er toch een aantal mensen bij
ons te zijn, dat waren hulpagenten.

91
00:02:49,170 --> 00:02:53,760
Die hadden geen echt uniform maar deden wel
dienst bij de politie voor bepaalde dingen en die

92
00:02:53,760 --> 00:02:56,870
mensen hebben toe het heft in handen genomen
en die hebben die zaal dan in tien porties van

93
00:02:56,870 --> 00:03:00,960
mensen verdeeld dus dat er elke keer veertig naar
voren konden en geen vierhonderd tegelijkertijd.

94
00:03:00,960 --> 00:03:06,020
mevrouw Folst: Goed, ik was in Wezep
in het bijzijn van een vriendje van me.

95
00:03:06,020 --> 00:03:06,130
Die woonde een klein eindje verder.

96
00:03:06,130 --> 00:03:09,130
Delfde leeftijd als dat ik had en
de buurman van het vriendje, dat was

97
00:03:09,130 --> 00:03:10,440
dan gewoon een vader van twee kindjes,
die was wat ouder die bij ons was.

98
00:03:10,440 --> 00:03:13,460
Dus we waren eigenlijk
gewoon wel met z’n drieën.

99
00:03:13,460 --> 00:03:17,610
En we zijn natuurlijk een
aantal dagen in Wezep geweest

100
00:03:17,610 --> 00:03:18,180
voordat er een verder
transport naar Duitsland ging.

101
00:03:18,180 --> 00:03:20,040
meneer Folst: Kan
ik verder vertellen?

102
00:03:20,040 --> 00:03:20,569
Ja?

103
00:03:20,570 --> 00:03:21,780
Nou, de dagen die we in Wezep door
hebben gebracht, die waren eenzijdig.

104
00:03:21,780 --> 00:03:22,133
Je kon niks, je was
in afwachting van.

105
00:03:22,134 --> 00:03:22,452
Dus geen krant, geen
berichten, helemaal niets.

106
00:03:22,453 --> 00:03:22,725
Het enige wat je zo langzamerhand
opbouwde was die onmacht.

107
00:03:22,726 --> 00:03:22,940
Je zat daar en voor de verdere rest
werd je nergens over ingelicht. Niets.

108
00:03:22,940 --> 00:03:24,090
meneer Folst: En één dag voordat
wij op transport werden gesteld naar

109
00:03:24,090 --> 00:03:28,869
Duitsland toen had zich, van mijn
vriendje, had zich de vader gemeld.

110
00:03:28,970 --> 00:03:37,910
Er was dus wel, laat ik zeggen, bericht gekomen
dat een grote groep Rotterdammers in Wezep waren.

111
00:03:37,910 --> 00:03:38,090
En die man had de reis van
Rotterdam naar Wezep gemaakt.

112
00:03:38,090 --> 00:03:45,060
Hoe, dat weet ik niet,
hoe die daar gekomen is.

113
00:03:45,060 --> 00:03:46,410
meneer Folst: Maar wij waren
dus in die bioscoopzaal,

114
00:03:46,410 --> 00:04:05,074
of in ieder geval in die
zaal waar entertainment kon.

115
00:04:05,174 --> 00:04:07,250
Die zat wat verder van de hekken vandaan,
van een ander gebouw dat aansluitend was.

116
00:04:07,250 --> 00:04:08,320
Nou, goed, daar schijnt informatie over ingewonnen
te zijn, maar mijn vriendje die is dus ’s avonds

117
00:04:08,320 --> 00:04:09,690
naar het andere gebouw gegaan om dan te proberen
de andere dag zijn vader te zien, aan het hek.

118
00:04:09,690 --> 00:04:11,450
meneer Folst: Nou, en juist op die
ochtend, ja, werden we op transport gezet.

119
00:04:11,450 --> 00:04:11,685
We hebben een aantal uren,
zelfs, hebben we buiten gestaan.

120
00:04:11,685 --> 00:04:11,920
En toen we ’s middags in de rij
gingen naar het station van

121
00:04:11,920 --> 00:04:15,350
Wezep, om daar dan in de
goederenwagons geduwd te worden.

122
00:04:15,350 --> 00:04:16,000
Toen liep langs de rij de
vader van mijn vriendje.

123
00:04:16,000 --> 00:04:21,990
meneer Folst: En je was eigenlijk
zelf te jong om daar heen

124
00:04:21,990 --> 00:04:27,060
te gaan en daarover te praten,
wat kon je eigenlijk ook hè?

125
00:04:27,060 --> 00:04:31,960
Jij komt terug en een ander
heeft man en zoon verloren.

126
00:04:31,960 --> 00:04:37,010
Ja, dat zijn dingen die
zijn niet zo gemakkelijk te

127
00:04:37,010 --> 00:04:37,580
plaatsen, te overwinnen of
onder woorden te brengen.

128
00:04:37,580 --> 00:04:40,230
Ik heb de zus van mijn vriendje vorig jaar in het
stadion ontmoet, of nu twee jaar geleden dan.

129
00:04:40,230 --> 00:04:41,431
meneer Folst: En ze had nog
een aantal foto’s en zo.

130
00:04:41,432 --> 00:04:42,431
Die dan toch nog
terechtgekomen zijn.

131
00:04:42,431 --> 00:04:44,280
Het vreemde was dat ik in de bezoeken die we aan
Wezep gebracht hebben en aan het gemeentehuis daar,

132
00:04:44,280 --> 00:04:48,350
dat men eigenlijk niet zo precies op de hoogte
was van wat er nou in ’44 met die twee gebeurd is.

133
00:04:48,350 --> 00:04:49,589
Daar waren verschillende
lezingen over.

134
00:04:49,690 --> 00:04:51,130
meneer Folst: En, in ieder geval, zijn
dat, ja, herinneringen die pijn doen.

135
00:04:51,130 --> 00:04:51,662
ik begreep dat zij later, hun
graf, wel gevonden is toch?

136
00:04:51,663 --> 00:04:52,190
meneer Folst: Het is me
niet helemaal duidelijk.

137
00:04:52,190 --> 00:04:55,650
Ik heb zelf gevraagd ‘waar?’ Daar konden ze me
in Wezep toendertijd geen antwoord op geven.

138
00:04:55,650 --> 00:05:00,564
En of ze nou werkelijk gevonden
zijn en waar, dat weet ik niet.

139
00:05:00,665 --> 00:05:09,750
Die zus was natuurlijk ook al heel wat ouder
en ja, had daar ook wel wat moeite mee.

140
00:05:09,750 --> 00:05:12,115
Ik heb het meest eigenlijk met de
dochter van de toenmalige zus gesproken.

141
00:05:12,115 --> 00:05:14,430
meneer Folst: En ik heb nog wel het
plan gehad om haar eens op te zoeken

142
00:05:14,430 --> 00:05:24,350
maar aan de andere kant, ja, het brengt
niks en het doet alleen maar pijn.

143
00:05:24,350 --> 00:05:26,680
Goed, in ieder geval zijn
wij die ochtend in de

144
00:05:26,680 --> 00:05:31,290
goederenwagon gestopt en zijn
we op weg gegaan naar Irgendwo.

145
00:05:31,290 --> 00:05:33,282
meneer Folst: Naar,
ja, naar waarheen hè?

146
00:05:33,383 --> 00:05:33,900
Dat is de grote vraag.

147
00:05:33,900 --> 00:05:34,620
Nou, goed, we hebben achtenveertig
uur in die goederenwagons gezeten.

148
00:05:34,620 --> 00:05:38,650
De onze was alleen, die had een
klepje waar wat lucht door kon.

149
00:05:38,650 --> 00:05:40,196
En wij hebben ook stil
gestaan in Enschede.

150
00:05:40,196 --> 00:05:42,740
En daar zaten we tussen, ik heb dat zelf
niet gezien maar andere hebben dat verteld,

151
00:05:42,740 --> 00:05:45,020
die door dat luikje konden kijken, daar
stonden wat treinen met tanks erop die naar

152
00:05:45,020 --> 00:05:47,570
andere plaatsen overgebracht werden en die
mee hadden gedaan met de Slag om Arnhem.

153
00:05:47,570 --> 00:05:50,950
meneer Folst: En we hebben achtenveertig
uur in die goederenwagon gezeten,

154
00:05:50,950 --> 00:05:56,190
waar we gestopt hebben en daar is dus
wel door de mensen in Enschede en zo is

155
00:05:56,190 --> 00:05:57,530
daar wel voeding naar de wagen gebracht
want we hebben daar uren stilgestaan.

156
00:05:57,530 --> 00:05:57,980
Eigenlijk is dat nooit precies te achterhalen
geweest waar was dat nou en hoe is dat nou gebeurd?

157
00:05:57,980 --> 00:05:58,723
Hoe is het bij die
mensen terecht gekomen?

158
00:05:58,724 --> 00:05:59,670
meneer Folst: Maar in ieder geval, wij
zijn ’s avonds in Duitsland aangekomen

159
00:05:59,670 --> 00:06:01,920
en toen bleek dat te zijn in een voorstad
van Essen, dat heette Essen-Steele.

160
00:06:01,920 --> 00:06:06,000
En daar werden de goederenwagons
opengemaakt en daar mochten we naar buiten.

161
00:06:06,000 --> 00:06:10,770
meneer Folst: Op het
station daarzo buitenaf.

162
00:06:10,770 --> 00:06:21,980
Nou, na korte tijd, stond daar
een meneer in een pakje van de

163
00:06:21,980 --> 00:06:22,640
spoorwegen en die zocht veertig
mensen die meekonden naar…met hem.

164
00:06:22,640 --> 00:06:24,310
Waar naartoe weet ik niet,
maar in ieder geval dat….

165
00:06:24,310 --> 00:06:26,220
Omdat je daar langs die trein
kon lopen, hadden ze dus

166
00:06:26,220 --> 00:06:26,546
inmiddels op die trein wat namen
geschreven van Duitse steden.

167
00:06:26,547 --> 00:06:26,876
meneer Folst: En toen dacht ik:
‘Nou, ik ben hier ver genoeg.

168
00:06:26,876 --> 00:06:27,160
Ik hoef niet naar god-weet-wat.’ Er
stonden van de grot steden vele namen op.

169
00:06:27,161 --> 00:06:27,490
Ik wist ook niet of het de
bedoeling was om daarheen te gaan.

170
00:06:27,490 --> 00:06:27,918
Naderhand is gebleken wel.

171
00:06:27,919 --> 00:06:28,290
Uit onze groep zijn mensen
zelfs nog in Dresden

172
00:06:28,290 --> 00:06:31,930
terechtgekomen en ook nog tegen
de Oostenrijkse grens aan.

173
00:06:31,930 --> 00:06:32,210
meneer Folst: Onvoorstelbaar, wat
ze met die mensen gedaan hebben.

174
00:06:32,210 --> 00:06:32,790
Hoever dat ze die allemaal
getransporteerd hebben.

175
00:06:32,790 --> 00:06:34,700
Maar goed, ik ben hij die veertig
mensen gaan staan en wij zijn inderdaad

176
00:06:34,700 --> 00:06:38,780
’s avonds, zijn wij naar Essen
gelopen, naar de binnenstad van Essen.

177
00:06:38,780 --> 00:06:41,540
Niet ver van het centrum vandaan.

178
00:06:41,540 --> 00:06:41,610
Daar zijn wij ondergebracht
in de Bismarckstrasse 58.

179
00:06:41,610 --> 00:06:44,370
Dat was een oude villa en die had toebehoord
aan de familie Singer, van de naaimachines.

180
00:06:44,370 --> 00:06:48,920
meneer Folst: En daar zijn
wij ondergebracht en daar

181
00:06:48,920 --> 00:06:49,320
zijn wij tewerkgesteld bij
de Bahnmeisterei 56 in Essen.

182
00:06:49,321 --> 00:06:49,660
Die betekende dus dat als er iets aan het spoor
gebeurd was, dus bij een luchtaanval waren,

183
00:06:49,660 --> 00:06:55,140
laten we zeggen, een aantal rails vernield, dat
die op zo kort mogelijke tijd hersteld werden.

184
00:06:55,140 --> 00:07:14,691
En daar werden we dan
voor ingeschakeld.

185
00:07:14,791 --> 00:07:16,340
meneer Folst: En als aan het spoor niks
mankeerde dan werkten we voor het kantoor

186
00:07:16,340 --> 00:07:18,755
van de spoorwegen in Duitsland, in Essen
dus, aan een Hoch und Tief Bunker.

187
00:07:18,755 --> 00:07:21,170
Dus een bunker die in de hoogte gebouwd
was, maar ook in de grond veel had.

188
00:07:21,170 --> 00:07:22,900
En daar zat een groot gedeelte van de
telefooncentrale van Westfalen in het gebied.

189
00:07:22,900 --> 00:07:32,490
Nou, die omgeving was, zoals de
stad, de nodige keren gebombardeerd.

190
00:07:32,490 --> 00:07:33,100
meneer Folst: En onder de
grond waren er lekkages.

191
00:07:33,100 --> 00:07:33,770
En de bedoeling was dat die
lekkages verholpen werden.

192
00:07:33,770 --> 00:07:43,530
Dus daar werden schachten
werden daar gegraven.

193
00:07:43,530 --> 00:07:46,450
Nou, moet je je voorstellen
dat dat alleen met een schopje

194
00:07:46,450 --> 00:07:52,500
ging en de grond was niet
zo gemakkelijk te bewerken.

195
00:07:52,500 --> 00:07:58,130
Dus dat was één droefenis elke
dag om daarmee bezig te zijn.

196
00:07:58,130 --> 00:07:58,440
En daar bestond eigenlijk de hoofdzaak van het
werk alleen al, dat was vlak voor het kantoor.

197
00:07:58,440 --> 00:08:05,250
meneer Folst: Nou het was niet
zo dat je daar wat… Wat veelal

198
00:08:05,250 --> 00:08:06,160
gebeurde, dat je daar elke dag
onder zware bewaking stond.

199
00:08:06,160 --> 00:08:08,950
Er waren een heleboel mensen
en wij waren dus maar een

200
00:08:08,950 --> 00:08:09,504
kwartiertje lopen van het
station van Essen vandaan.

201
00:08:09,504 --> 00:08:10,100
En die gingen daar dan vaak heen om mensen te
helpen met hun koffertje te dragen of wat ook.

202
00:08:10,100 --> 00:08:12,770
En dan ik de hoop dat ze wat te
eten kregen of iets extra’s kregen.

203
00:08:12,770 --> 00:08:14,499
meneer Folst: Ja, en dat was eigenlijk
het hoofdstuk van ons werk daar.

204
00:08:14,500 --> 00:08:18,890
Ik moet zeggen dat dat
niet al te slecht was.

205
00:08:18,890 --> 00:08:19,460
Er is eigenlijk
weinig van te melden.

206
00:08:19,460 --> 00:08:19,540
Ja, wat het ergste was, dat was
de bombardementen die er waren

207
00:08:19,540 --> 00:08:19,693
en die bombardementen die had
je eigenlijk niet voorzien.

208
00:08:19,694 --> 00:08:19,872
meneer Folst: Toen we bij
Essen-Steel aankwamen en op

209
00:08:19,872 --> 00:08:20,050
die avond naar de binnenstad
van Essen waren gelopen.

210
00:08:20,050 --> 00:08:24,710
Toen hebben we eigenlijk
gedacht van: ‘Hier komen ze

211
00:08:24,710 --> 00:08:28,970
niet meer om te bombarderen’,
want er was niks meer hè.

212
00:08:28,970 --> 00:08:30,310
Er stonden natuurlijk nog wel een hoop gevels
overeind, maar die waren of uitgebrand of weg, hè.

213
00:08:30,310 --> 00:08:34,120
Dus om nou te zeggen: ‘Hier is nog iets te
vernielen’…dat kon je eigenlijk niet thuisbrengen.

214
00:08:34,120 --> 00:08:38,900
hoe voelt dat, zo’n bombardement?
Hoe ervaar je zoiets?

215
00:08:38,900 --> 00:08:39,075
meneer Folst: Dat is eigenlijk
moeilijk onder woorden te brengen.

216
00:08:39,075 --> 00:08:39,280
Ik bedoel, op een bepaald moment,
ging daar het luchtalarm.

217
00:08:39,280 --> 00:08:40,710
Eerst een vooralarm, dan een
luchtalarm en als hij acuut afging, nou

218
00:08:40,710 --> 00:08:45,520
ja, dan was je aan de beurt om
zo’n bombardement op je te krijgen.

219
00:08:45,520 --> 00:08:46,674
Ik weet nog het eerste bombardement dat we
meemaakten. Nou, dat heeft zo’n drie kwartier geduurd.

220
00:08:46,674 --> 00:08:47,640
meneer Folst: En dat was best wel
hevig in de onmiddellijke omgeving.

221
00:08:47,640 --> 00:08:50,271
Bunkertje is er goed vanaf gekomen.

222
00:08:50,271 --> 00:08:53,450
Ik werd door een vrouw
beetgepakt die me een

223
00:08:53,450 --> 00:08:55,740
halfuurtje vastgehouden heeft
op de grond gelegen heeft.

224
00:08:55,740 --> 00:08:58,850
Toen het bombardement afgelopen
was toen heb ik gezien wie het

225
00:08:58,850 --> 00:09:11,080
was en die vrouw had nog een
zus bij haar en een klein kind.

226
00:09:11,080 --> 00:09:19,210
meneer Folst: En goed, dat
was onze eerste kennismaking.

227
00:09:19,210 --> 00:09:21,260
En we hebben elkaar gevolgd
tot ze is overleden.

228
00:09:21,260 --> 00:09:22,271
Een aantal jaren geleden.

229
00:09:22,272 --> 00:09:24,061
We hebben altijd in het naoorlogse
zijn we met elkaar omgegaan,

230
00:09:24,162 --> 00:09:28,230
om blijven gaan, ik kom er
dadelijk nog wel even op terug.

231
00:09:28,230 --> 00:09:31,630
Maar op de bombardementen terug te komen,
ja, die waren dus gewoon afschuwelijk.

232
00:09:31,630 --> 00:09:32,810
meneer Folst: De herrie die
zoiets veroorzaakt, je gaat

233
00:09:32,810 --> 00:09:35,029
proberen je oren dicht te
doen en de luchtdruk was enorm.

234
00:09:35,030 --> 00:09:35,270
De klappen die ijzeren deuren krijgen, ja, dat is
eigenlijk heel moeilijk onder woorden te brengen.

235
00:09:35,270 --> 00:09:36,540
Ik kan alleen het laatste bombardement dat
ik heb meegemaakt, kan iets over vertellen.

236
00:09:36,540 --> 00:09:39,890
Dat was op een zondag.

237
00:09:39,890 --> 00:09:42,560
En ik was toen alleen, de anderen
die waren al allemaal naar de stad.

238
00:09:42,560 --> 00:09:49,140
En ik dacht: ‘ik ga me proberen een beetje
extra te wassen en een beetje te onderhouden.’

239
00:09:49,140 --> 00:10:05,910
meneer Folst: Tot het luchtalarm
ging, het acute alarm volgde

240
00:10:05,910 --> 00:10:14,460
daar zo snel op dat ik niet naar
de schuilkelder heb kunnen komen.

241
00:10:14,460 --> 00:10:15,380
En ik ben toen in die
kelder van de villa gegaan.

242
00:10:15,380 --> 00:10:17,040
En die villa kreeg na een halfuurtje
dan ook een paar voltreffers,

243
00:10:17,040 --> 00:10:18,730
maar ik lag aan de goede kant
van de muur in de kelder.

244
00:10:18,730 --> 00:10:20,780
Dus ik ben eruit gekomen,
door een luikje heen waar de

245
00:10:20,780 --> 00:10:26,800
kolen een paar dagen van te
voren binnen gebracht waren.

246
00:10:26,800 --> 00:10:28,350
meneer Folst: En, ja, het was zondagmiddag,
mooi weer, maar alles was verduisterd.

247
00:10:28,350 --> 00:10:28,520
Door het stof en zo, dat
zo’n bombardement opbrengt.

248
00:10:28,520 --> 00:10:37,970
En wat er al op de grond lag aan stof, daar
kon je naderhand je voetstappen zo in zien.

249
00:10:37,970 --> 00:10:40,650
Ik ben toen van mijn plekje
naar dat bunkertje gelopen.

250
00:10:40,650 --> 00:10:41,860
meneer Folst: En daar heb
ik acht mensen onder de

251
00:10:41,860 --> 00:10:42,429
banken vandaan gehaald die
nog onder die bankjes lagen.

252
00:10:42,430 --> 00:10:42,954
Meer waren er niet.

253
00:10:42,954 --> 00:10:43,530
Die leefden nog allemaal, maar
er was nog niemand opgestaan.

254
00:10:43,530 --> 00:10:43,880
Zo’n vernietigende indruk had het op die
mensen gemaakt dat ze dus, toen het afgelopen

255
00:10:43,880 --> 00:10:44,260
was en ik al, laat ik zeggen, vijf minuten
later kwam, dat zij nog onder die banken lagen.

256
00:10:44,260 --> 00:10:48,340
Ik weet niet wie het waren, want
daar was alles gewoon te erg voor om

257
00:10:48,340 --> 00:10:54,620
het mee te maken of je gedachten
uitgeschakeld worden, dat weet ik niet.

258
00:10:54,620 --> 00:10:58,470
meneer Folst: Maar in ieder geval,
dat kan je niet onder woorden brengen.

259
00:10:58,470 --> 00:10:59,070
U stond op uw benen te
trillen waarschijnlijk?

260
00:10:59,070 --> 00:11:02,330
meneer Folst: Waar onze mensen die in die
villa zaten gebleven zijn, weet ik ook niet.

261
00:11:02,330 --> 00:11:02,900
Ik heb er nog een aantal
ontmoet, maar ja….

262
00:11:02,900 --> 00:11:03,746
Er was één grote wanorde.

263
00:11:03,746 --> 00:11:05,480
Ik ben bij de mensen die ik heb leren kennen,
daar ben ik een aantal weken thuis geweest.

264
00:11:05,480 --> 00:11:08,550
Ik heb daar geslapen en ik heb daar gegeten
tot de geallieerden kwamen en Essen

265
00:11:08,550 --> 00:11:08,830
bezetten en ik dacht van: ‘Ik moet hier weg
want ik ben een been teveel hier in huis.

266
00:11:08,830 --> 00:11:13,060
meneer Folst: Je moet eten,
en eten was er al niet, dus.

267
00:11:13,060 --> 00:11:15,643
Nou, en dat was het einde dus
van de Duitse tijd in Essen.

268
00:11:15,743 --> 00:11:15,980
En het vervolg was om
terug naar huis te komen.

269
00:11:15,980 --> 00:11:16,858
Toch een godswonder dat
u het overleefd heeft.

270
00:11:16,859 --> 00:11:17,671
meneer Folst: Ja,
jawel, jawel, jawel.

271
00:11:17,672 --> 00:11:18,312
Ja, ja, jaja, ja.

272
00:11:18,312 --> 00:11:19,240
Ja, het was een hele… De
villa was ontzettend sterk.

273
00:11:19,240 --> 00:11:20,751
Je moet je voorstellen dat de
muren een kleine meter dik waren.

274
00:11:20,852 --> 00:11:24,430
En ja, ik heb ik de kelder
gelegen dat bij de eerste etage,

275
00:11:24,430 --> 00:11:25,774
bij de ingang, stonden nog een
aantal muren van één kamertje.

276
00:11:25,774 --> 00:11:26,800
En de rest was
ingestort in de kelder.

277
00:11:26,800 --> 00:11:27,790
meneer Folst: Maar ik lag aan de goede
kant, dat dus niet ingestort is.

278
00:11:27,790 --> 00:11:31,630
Ja, en dat bombardement zelf
dat kan je niet beschrijven.

279
00:11:31,630 --> 00:11:32,210
Als er meer dan tweeduizend vliegtuigen
met een bepaalde bommenlast

280
00:11:32,210 --> 00:11:32,350
eroverheen gaan die in een bepaald
gebied gewoon het hendeltje overhalen

281
00:11:32,350 --> 00:11:32,530
en ‘hop’ daar valt het naar
beneden…dat kan je niet navertellen.

282
00:11:32,530 --> 00:11:41,910
meneer Folst: En ik dacht ook
dat ik die mensen die in dat

283
00:11:41,910 --> 00:11:42,540
schuilkeldertje, die ik bij hun schouder
pakte en onder die banken vandaan

284
00:11:42,540 --> 00:11:43,410
haalde dat die ook niet meer zouden
leven, maar die leefden nog wel.

285
00:11:43,410 --> 00:11:47,340
Maar de verwoesting die zo’n
stad meemaakt en die dus gebeurd.

286
00:11:47,340 --> 00:11:48,410
Ja, het is een beetje raar verhaal
als ik je dat vertel, maar nu, zoveel

287
00:11:48,410 --> 00:11:48,530
jaren na de oorlog, hoor je nog weleens
dat er bommen opgeruimd worden.

288
00:11:48,530 --> 00:11:50,477
meneer Folst: En dan wordt een heel groot
gedeelte wordt er dus ja, vrijgemaakt.

289
00:11:50,478 --> 00:11:52,570
Dat er mensen wegmoeten en over tientallen
bommen ben ik heengelopen, heb ik op gestaan.

290
00:11:52,570 --> 00:11:52,792
En toen dacht je van: ‘die
liggen hier, die doen niks’.

291
00:11:52,793 --> 00:11:52,880
Hahaha, maar het had wel kunnen gebeuren
natuurlijk, dat er wel één af was gegaan.

292
00:11:52,981 --> 00:11:54,050
Nou, dan hadden ze je
nooit teruggevonden.

293
00:11:54,050 --> 00:11:54,880
Maar er lagen er natuurlijk
honderden in die tijd

294
00:11:54,880 --> 00:12:01,590
die niet afgegaan waren en
niet geïnspecteerd waren.

295
00:12:01,590 --> 00:12:02,590
meneer Folst: Grote Canisters
waar brandbommen inzaten.

296
00:12:02,590 --> 00:12:03,690
Er zaten dus in zo’n Canister een
paar honderd van die brandbommen

297
00:12:03,690 --> 00:12:06,640
en sommigen die lagen dus met
honderd of tweehonderd in die bak.

298
00:12:06,640 --> 00:12:07,610
En er waren zat mensen die dan zo’n ding pakten
en op de straat gooiden en dan ging het branden.

299
00:12:07,610 --> 00:12:08,458
Ja, dat is nu niet meer te
achterhalen, maar dat zijn

300
00:12:08,458 --> 00:12:09,300
wel beelden die zoals vandaag
bij je terugkomen, ja.

301
00:12:09,300 --> 00:12:14,780
meneer Folst: We zijn in maart zijn we het
Ruhrgebiet doorgestoten en is Essen bezet.

302
00:12:14,780 --> 00:12:16,210
Goed, de omstandigheden waren natuurlijk zo
dat je dacht: ‘ik moet maar zo gauw mogelijk

303
00:12:16,210 --> 00:12:22,300
weg.’Dus we hebben ons met een aantal mensen
die daar nog in dat ene kamertje zaten, in die

304
00:12:22,300 --> 00:12:23,680
villa waar we ondergebracht waren, hebben we
de afspraak gemaakt dat we de volgende dag, we

305
00:12:23,680 --> 00:12:29,470
waren geloof ik met een man of zeven, acht, dat
we dus op stap zouden gaan, te voet naar huis.

306
00:12:29,470 --> 00:22:22,545
meneer Folst: En we zijn ’s morgens gaan lopen en
tegen de middag zijn we bij een rivier aangekomen.

307
00:22:22,646 --> 00:43:33,890
Ik weet niet precies wat, maar in
ieder geval daar waren dus de bruggen

308
00:43:33,890 --> 00:43:39,090
vernield en daar werden we door
geallieerde militairen opgevangen die ons

309
00:43:39,090 --> 00:43:44,050
vroegen van: ‘waar moeten jullie
heen?’ Nou, wij wilden naar Nederland.

310
00:43:44,050 --> 00:43:46,200
Holland. Wij wilden naar Rotterdam.

311
00:43:46,200 --> 00:43:50,660
meneer Folst: Die militairen zeiden:
‘Ga daar en daar maar staan dan

312
00:43:50,660 --> 00:43:55,560
worden jullie straks opgehaald en
dan wordt je thuisgebracht.’ Nou

313
00:43:55,560 --> 00:44:02,526
inderdaad, in de middaguren kwamen er
tien of twaalf grote militaire auto’s.

314
00:44:02,627 --> 00:44:07,530
En de groep was inmiddels
aangegroeid tot een paar

315
00:44:07,530 --> 00:44:12,440
honderd…ja, verplaatste mensen
die in Duitsland werkten.

316
00:44:12,440 --> 00:44:18,840
meneer Folst: En in die wagens
werden we naar binnen gebracht.

317
00:44:18,840 --> 00:44:26,910
Ik kan me goed herinneren dat daar een
heel groot…ja, een hele grote ketel vol met

318
00:44:26,910 --> 00:44:34,610
koekjes en dat vonden die soldaten best leuk
om daar naar binnen te gooien in zo’n auto.

319
00:44:34,610 --> 00:44:39,002
Voor ons was dat natuurlijk
iets van: ‘Zo!’ Hahaha, ja.

320
00:44:39,103 --> 00:44:46,290
meneer Folst: En die auto’s zijn eerst een stukje
noordelijk gegaan en toen over de Rijn heen,

321
00:44:46,290 --> 00:44:54,880
over een noodbrug, en toen zuidwaarts tot we
in Limburg terecht zijn gekomen en eigenlijk

322
00:44:54,880 --> 00:45:02,030
onderweg, met een keertje stoppen en zo, hebben
we gehoord dan Nederland níet bevrijd was.

323
00:45:02,030 --> 00:45:06,100
Althans het westen en het noorden van Nederland
nog niet bevrijd. Alleen het zuiden was bevrijd.

324
00:45:06,100 --> 00:45:10,460
meneer Folst: En dat wij dus naar het zuiden
van Nederland gebracht zouden worden in

325
00:45:10,460 --> 00:45:15,494
afwachting van de bevrijding van de rest van
Nederland en dat we dan naar huis mochten.

326
00:45:15,595 --> 00:45:28,273
Goed, we zijn in Eindhoven terecht gekomen en daar
zijn dan wel zover de zaak ingericht dat mensen

327
00:45:28,374 --> 00:45:33,860
dan vlug eventjes nagekeken werden of ze dus geen
ernstige ziektes bij zich hadden en andere dingen.

328
00:45:33,860 --> 00:45:39,960
meneer Folst: En daarvandaan werd de groep dus
ondergebracht bij mensen in de buurt of zo.

329
00:45:39,960 --> 00:45:45,060
In ieder geval, ik ben
terecht gekomen in Bergeijk.

330
00:45:45,060 --> 00:45:51,830
Dat is onder Valkenswaard, Eindhoven,
tegen de Belgische grens aan.

331
00:45:51,830 --> 00:46:01,080
En daar ben ik bij een familie terecht
gekomen en die hadden een groentenwinkel.

332
00:46:01,080 --> 00:46:06,230
meneer Folst: Die was niet zo bezet
dat je kon zeggen van: ‘als er iets

333
00:46:06,230 --> 00:46:13,320
aangevoerd werd dan hadden ze dat.’
En daar ben ik zes weken ben ik daar

334
00:46:13,320 --> 00:46:26,640
geweest tot… ik wist inmiddels dat Teddy
in Zeeland, of Friesland gebracht was.

335
00:46:26,640 --> 00:46:33,195
Of dat ze daarnaar toe gegaan waren.
En ik wist ook het adres in Franeker.

336
00:46:33,296 --> 00:46:41,840
meneer Folst: Ik ben toen met het transport
voor vluchtelingen was, die ondergebracht

337
00:46:41,840 --> 00:46:47,670
waren van…overal vandaan ging er in ieder
geval een transport op zondagochtend van

338
00:46:47,670 --> 00:46:54,332
overal vandaan van Bergeijk en van
Valkenswaard, Eindhoven richting Leeuwarden.

339
00:46:54,433 --> 00:47:01,832
Nou, ik heb toen de stap gewaagd en ik
ben toen met dat transport meegegaan.

340
00:47:01,933 --> 00:47:06,350
meneer Folst: En dat was op een
zondagochtend, na de kerk gingen die

341
00:47:06,350 --> 00:47:13,182
auto’s rijden en zo ben ik ’s avonds
laat in Leeuwarden terechtgekomen.

342
00:47:13,283 --> 00:47:18,108
Nou, toen naar Franeker.

343
00:47:18,209 --> 00:47:23,832
Dus toen heb ik…ik was daar met een man
samen die ook uit een dorp uit de buurt kwam.

344
00:47:23,933 --> 00:47:29,903
We zijn eerst in Leeuwarden, in een portiek van
een winkel hebben we de nacht doorgebracht.

345
00:47:29,904 --> 00:47:32,520
En ’s morgens vroeg zijn
we naar Franeker gelopen.

346
00:47:32,520 --> 00:47:38,920
meneer Folst: Hij is onderweg afgezwaaid
naar, ik weet niet precies welk dorp.

347
00:47:38,920 --> 00:47:42,072
Ik ben in ieder geval verder
gelopen naar Franeker.

348
00:47:42,173 --> 00:47:51,240
Ik heb gebeld, zondagochtend, en mijn
schoonvader die keek door een raampje heen boven

349
00:47:51,240 --> 00:48:02,680
de deur, zag mij staan en zei ‘Tedje is in
Franeker.’ Ja, ik was in Franeker, hahaha.

350
00:48:02,680 --> 00:48:07,000
‘Tedje is in Leewarden.’ Daar
kwam ik net vandaan gelopen.

351
00:48:07,000 --> 00:48:13,235
Nou, ik heb ’s middags in ieder geval
een fiets gekregen van mijn schoonvader

352
00:48:13,336 --> 00:48:18,010
en ben toen naar Leeuwarden gegaan
en daar heb ik Tedje gevonden.

353
00:48:18,010 --> 00:48:28,775
meneer Folst: We zijn toen veertien
dagen samen in Leeuwarden geweest en toen

354
00:48:28,876 --> 00:48:37,554
hebben we met elkaar gezegd: ‘Zullen we
naar huis gaan?’ Dat hebben we gedaan.

355
00:48:37,655 --> 00:48:45,660
meneer Folst: We hebben in Leeuwarden, zijn we
gaan proberen transport te krijgen en toen zijn

356
00:48:45,660 --> 00:48:50,280
we met een militair voertuig tot Akrum gekomen,
zo’n veertien kilometer van Leeuwarden vandaan.

357
00:48:50,280 --> 00:48:52,790
Dat was ons eerste stukje hè?

358
00:48:52,790 --> 00:49:00,020
En later hebben we iets gevonden dat mensen
terugbracht naar het zuiden van Nederland.

359
00:49:00,020 --> 00:49:07,320
Vluchtelingen daarvandaan getransporteerd
waren. En zijn we tot Deventer gekomen.

360
00:49:07,320 --> 00:49:15,410
meneer Folst: En in Deventer waren
we kort voor vijf uur en daar werden

361
00:49:15,410 --> 00:49:19,680
dus de pasjes uitgegeven, om het
westen van Nederland binnen te komen.

362
00:49:19,781 --> 00:49:24,736
Nou, op mijn Displaced Persons –
kaart heb ik zo’n pasje gekregen

363
00:49:24,837 --> 00:49:31,363
en toen ik dat had, toen vroeg
ik van: ‘voor die ook één’.

364
00:49:31,464 --> 00:49:35,770
Toen wilde hij gauw alles terugnemen,
want ja, dat was tegen de regels.

365
00:49:35,770 --> 00:49:40,440
meneer Folst: Maar goed, om een lang
verhaal kort te maken, we zijn er toch

366
00:49:40,440 --> 00:49:48,928
in geslaagd om voor Tedje een toegang
te krijgen tot het westen van Nederland.

367
00:49:49,029 --> 00:49:53,990
En in Deventer werden dus alle
mensen die richting het zuiden gingen,

368
00:49:53,990 --> 00:49:58,040
dus die hier naartoe gingen, het
westen en die een plekje hadden

369
00:49:58,040 --> 00:50:02,435
in een auto of wat ook die werden
verplicht om iemand mee te nemen.

370
00:50:02,536 --> 00:50:06,090
Er stonden een heleboel
mensen te wachten op transport

371
00:50:06,090 --> 00:50:09,630
om naar het westen van
Nederland binnen te komen.

372
00:50:09,630 --> 00:50:15,226
meneer Folst: En toen kwam er een
man met een auto, oud autootje.

373
00:50:15,327 --> 00:50:22,263
En die ging naar Utrecht,
had hij opgegeven.

374
00:50:22,364 --> 00:50:25,820
Nou, die man werd verplicht
om drie mensen mee te nemen.

375
00:50:25,820 --> 00:50:31,247
Dus wij en nog een
jongeman die daar stond.

376
00:50:31,348 --> 00:50:34,350
Dat vond die man helemaal niet leuk.

377
00:50:34,350 --> 00:50:37,540
Het was een oude auto en dan nog
drie mensen meenemen…maar goed.

378
00:50:37,540 --> 00:50:47,090
meneer Folst: We hebben ook geen woord
gewisseld tot we kort voor Utrecht waren en hij

379
00:50:47,090 --> 00:50:51,646
mij vroeg om eens naar de banden te kijken
want die vertrouwde hij niet helemaal die auto.

380
00:50:51,647 --> 00:50:55,950
Maar goed, dat was
toch redelijk in orde.

381
00:50:55,950 --> 00:50:59,430
En toen vroeg hij voor de
eerste keer nadat we al dik een

382
00:50:59,430 --> 00:51:02,408
uur in die auto gezeten hadden
waar wij naartoe moesten.

383
00:51:02,509 --> 00:51:05,350
En toen hebben we gezegd: ‘Wij
komen uit Rotterdam.’ En hij

384
00:51:05,350 --> 00:51:08,600
zegt ‘Dan heb je geluk gehad,
want ik ga tot het Oostplein.’

385
00:51:08,600 --> 00:51:14,853
meneer Folst: Nou, we hebben die
man op het Oostplein bedankt.

386
00:51:14,954 --> 00:51:19,580
We kwamen woorden tekort
want het ontbrak aan alles.

387
00:51:19,580 --> 00:51:29,492
Je kon die man niks geven want je had niks.
En zo stonden we ’s avonds aan het Oostplein.

388
00:51:29,593 --> 00:51:37,149
mevrouw Folst: wij zijn
naar huis toegelopen.

389
00:51:37,250 --> 00:51:41,660
Helemaal door de Rozenstraat en
door de Beijerlandselaan en ja,

390
00:51:41,660 --> 00:51:51,092
daar stonden we voor de deur en
ze schrokken geloof ik wel hè?

391
00:51:51,093 --> 00:51:51,450
Hahaha.

392
00:51:51,450 --> 00:51:53,430
Want ja, wie had dat gedacht.

393
00:51:53,430 --> 00:51:56,810
ja, toen stonden ze
buiten, ook toevallig.

394
00:51:56,810 --> 00:52:01,670
En toen ben ik daar gebleven want
ja, ons huis was leeg natuurlijk.

395
00:52:01,670 --> 00:52:03,690
Want mijn ouders waren
nog in Friesland.

396
00:52:03,690 --> 00:52:07,120
mevrouw Folst: En toen, ik
kon er wel in hoor, ik heb dat

397
00:52:07,221 --> 00:52:10,250
ook weer in een beetje in
orde daar gemaakt natuurlijk.

398
00:52:10,250 --> 00:52:14,860
En toen, ja, hoelang
ben ik daar geweest?

399
00:52:14,860 --> 00:52:17,211
Ja, een dag of veertien, dacht ik.

400
00:52:17,312 --> 00:52:20,370
En toen kwam ineens
mijn nicht uit Friesland.

401
00:52:20,370 --> 00:52:22,120
Die kwam naar Rotterdam.

402
00:52:22,120 --> 00:52:25,090
Die wilde weleens eventjes
mij helpen of wat ook.

403
00:52:25,090 --> 00:52:26,720
Weet ik veel.

404
00:52:26,720 --> 00:52:29,779
Dus toen ben ik weer
naar huis toegegaan.

405
00:52:29,880 --> 00:52:34,820
En ja, ik had natuurlijk mijn bonnen allemaal
weer meegekregen m’n levensmiddelenbonnen.

406
00:52:34,820 --> 00:52:36,450
mevrouw Folst: Dus, ja.

407
00:52:36,450 --> 00:52:40,190
En ook wat geld geloof
ik dat ik gekregen had?

408
00:52:40,190 --> 00:52:46,316
Dus ik kon wel wat kopen om te
eten en zij had ook geld bij zich.

409
00:52:46,317 --> 00:52:49,809
En zo hebben wij gewacht tot
mijn ouders weer thuis waren.

410
00:52:49,910 --> 00:52:52,361
Nou, dat was ook wel even kijken.

411
00:52:52,462 --> 00:52:55,090
Want die zijn gewoon met de
fiets gekomen want die zijn

412
00:52:55,090 --> 00:52:56,800
ook met de fiets er naartoe
gegaan, maar Friesland.

413
00:52:56,800 --> 00:53:03,290
Daar hadden we tien dagen over gedaan. Maar
toen was alles, ja. We waren weer thuis.

414
00:53:03,290 --> 00:53:07,830
mevrouw Folst: En dat
ging weer gewoon lopen hè?

415
00:53:07,830 --> 00:53:11,001
Ja, en de oorlog was over.

416
00:53:11,102 --> 00:53:14,474
Dus dat was overal
feest in de straten.

417
00:53:14,575 --> 00:53:17,070
En ja, het was gewoon gezellig.

418
00:53:17,070 --> 00:53:22,609
Iedereen kwam elkaar weer tegen, want
je had een tijd elkaar niet gezien.

419
00:53:22,710 --> 00:53:27,879
Dus ja, toen was het verder.

420
00:53:27,980 --> 00:53:29,836
Alles moest doorgaan.

421
00:53:29,836 --> 00:53:32,400
En toen is natuurlijk
de hele boel opgeknapt.

422
00:53:32,400 --> 00:53:37,220
De straten weer in orde gemaakt.
De stad moest opgebouwd worden.

423
00:53:37,220 --> 00:53:44,060
meneer Folst: De capitulatie van de
Duitsers dat is in Bergeijk of althans

424
00:53:44,060 --> 00:53:49,575
in de rest van Nederland dat eerder
bevrijd is, is dat op eigen wijze gevierd.

425
00:53:49,676 --> 00:53:53,013
In Bergeijk is dat in
een cafeetje gevierd.

426
00:53:53,014 --> 00:53:57,580
En daar heb ik, voor zover ik me kan herinneren,
ook nog een keer een borreltje gekregen.

427
00:53:57,580 --> 00:53:59,870
Ik vond het niet lekker, ik
vind het nu nog niet lekker.

428
00:53:59,870 --> 00:54:03,350
Hahaha, dus ik heb daar nooit
veel gebruik van gemaakt.

429
00:54:03,350 --> 00:54:10,344
meneer Folst: Maar in ieder
geval was alles heel bescheiden.

430
00:54:10,445 --> 00:54:15,057
Dat is ook wel het kenmerk van die
tijd, er was nu eenmaal niet veel.

431
00:54:15,158 --> 00:54:33,380
En met datgene wat er was, ja dat vond je toch nog
wel een uitzondering. Dus daar was je blij mee.

432
00:54:33,380 --> 00:54:34,120
En nu in Rotterdam. Hoe was
het leven bij thuiskomst?

433
00:54:34,120 --> 00:54:36,006
meneer Folst: Ja, dat was wennen.

434
00:54:36,007 --> 00:54:41,160
Allereerst kan je niet onvermeld
laten dus dat je zelf iets

435
00:54:41,160 --> 00:54:50,190
achter je had wat je als kind
versneld zelfstandig had gemaakt.

436
00:54:50,190 --> 00:54:57,780
Maar of je moeder dat begreep,
dat was een groot vraagteken

437
00:54:57,780 --> 00:55:02,680
want die wilde je gewoon
nog…ja, als kind behandelen.

438
00:55:02,680 --> 00:55:06,400
meneer Folst: En dat paste
natuurlijk van geen kanten.

439
00:55:06,400 --> 00:55:11,000
Als je die maanden mee had gemaakt
waarin je voortdurend voor je leven

440
00:55:11,000 --> 00:55:16,500
moest knokken en uitkijken en weet
ik al niet waarvoor je gestaan had.

441
00:55:16,500 --> 00:55:21,873
En ja, dan thuiskomen en
zogenaamd weer netjes in de rij.

442
00:55:21,874 --> 00:55:28,930
Ja dat was moeilijk. Maar goed,
het was een kwestie van wennen.

443
00:55:28,930 --> 00:55:40,440
meneer Folst: En ja, misschien
dat ik kan zeggen dat mijn moeder

444
00:55:40,440 --> 00:55:44,710
niet zo was dat ze zich vaak
gemakkelijk in dingen in kon leven.

445
00:55:44,710 --> 00:55:51,600
Maar ik kan me ook herinneren dat ze
het maar raar vond dat ik niet werkte.

446
00:55:51,600 --> 00:55:57,242
Ja, dat werken dat kon niet, want die
machinefabriek was weer opgeblazen.

447
00:55:57,343 --> 00:56:05,090
En je kon daar niet werken want dat moest eerst
opgeruimd worden voordat je daar aan de slag kon.

448
00:56:05,090 --> 00:56:11,840
meneer Folst: Het dienstverband is
nooit verbroken, maar op een bepaald

449
00:56:11,840 --> 00:56:17,593
moment vond ze het toch maar beter
dat ik weer aan het werk ging.

450
00:56:17,694 --> 00:56:24,060
Nou, de buurman van mijn
overleden vriendje, die

451
00:56:24,060 --> 00:56:29,246
werkte in Den Haag, bij het
Rijksbureau voor Textiel.

452
00:56:29,347 --> 00:56:32,940
Nou, en die had wel
een baantje daar.

453
00:56:32,940 --> 00:56:42,600
meneer Folst: Dus toen ben ik
inderdaad een jaar naar Scheveningen

454
00:56:42,600 --> 00:56:48,138
gegaan en heb ik een jaar gewerkt
bij het Rijkbureau voor Textiel.

455
00:56:48,239 --> 00:56:50,703
Wat deed u daar?

456
00:56:50,804 --> 00:57:00,530
meneer Folst: Administratief. Loonadministratie.
En dat was mijn eerste werkplek weer.

457
00:57:00,631 --> 00:57:13,212
meneer Folst: Daar ben ik, wij woonden op de
Beijerlandselaan en twee deuren naast ons waren….

458
00:57:13,313 --> 00:57:16,503
Daar zat iemand en die had
een loodgietersbedrijf.

459
00:57:16,604 --> 00:57:23,884
Nou, langzamerhand was daar
natuurlijk best veel in te doen hè.

460
00:57:23,985 --> 00:57:28,860
En ik heb me toen over laten halen
om bij hem in dienst te gaan.

461
00:57:28,860 --> 00:57:35,325
Daar heb ik vier of
vijf jaar gewerkt.

462
00:57:35,426 --> 00:57:47,970
Alvorens ik daarna weer naar het Gemeente
Energie Bedrijf ben gegaan in Rotterdam.

463
00:57:48,071 --> 00:57:54,491
Hoe zag die stad eruit?

464
00:57:54,592 --> 00:58:02,300
De haven, maar ook de binnenstad?

465
00:58:02,300 --> 00:58:05,850
Probeert u eens een beeld te schetsen van
wat de omgeving is waar je in terechtkomt.

466
00:58:05,850 --> 00:58:09,900
meneer Folst: Nou, wij woonden
in het zuiden van Rotterdam.

467
00:58:09,900 --> 00:58:13,539
Het zuiden van Rotterdam is
dus onbeschadigd gebleven.

468
00:58:13,640 --> 00:58:22,650
Wij waren dus op tien mei 1940 in de
ochtend, waren wij bezet, de parachutisten

469
00:58:22,650 --> 00:58:27,780
van de Duitsers die hadden de vliegvelden
van de Waalhaven bezet en daarmee

470
00:58:27,780 --> 00:58:34,880
ook meteen gewoon het zuidelijk gedeelte
van de stad tot aan de Maasbruggen.

471
00:58:34,880 --> 00:58:38,980
meneer Folst: Daar is in mei ’40
ook het gevecht geweest dat de

472
00:58:38,980 --> 00:58:42,460
Duitsers over de brug wilden komen
om verder in Rotterdam te komen.

473
00:58:42,460 --> 00:58:49,690
Nou, dat is niet gelukt met als gevolg dat het
bombardement na een paar dagen ook uitgevoerd is.

474
00:58:49,690 --> 00:58:59,760
Dat is het einde van de oorlog en Rotterdam-zuid
is weliswaar weleens een keer een bom gevallen

475
00:58:59,760 --> 00:59:04,395
maar toch niet in die vorm zoals dat natuurlijk
aan de andere kant van de stad gebeurd is.

476
00:59:04,496 --> 00:59:12,690
meneer Folst: En heel veel mensen die
in 1939 en in 1940 werkloos waren

477
00:59:12,690 --> 00:59:18,044
die zijn allemaal dus ingezet bij het
opruimen van het puin in de stad.

478
00:59:18,145 --> 00:59:21,052
Ook mijn schoonvader heeft
daar jaren in gewerkt.

479
00:59:21,153 --> 00:59:27,260
En eigenlijk was dat min of
meer zoiets van: ‘Het is je

480
00:59:27,260 --> 00:59:30,300
min of meer overkomen en je
gaat er het beste van maken.’

481
00:59:30,300 --> 00:59:35,060
meneer Folst: Maar ja, plannen en zo, die
zullen dus best wel hier en daar gemaakt

482
00:59:35,060 --> 00:59:39,800
zijn, maar de uitvoering die kon in
oorlogstijd natuurlijk niet plaatsvinden.

483
00:59:39,901 --> 00:59:47,510
Daar waren gewoon geen
middelen voor en dat was zo’n

484
00:59:47,510 --> 00:59:51,870
interval van jaren waar eigenlijk
weinig over te zeggen valt.

485
00:59:51,870 --> 00:59:56,350
Maar u bent dus ook wel in de binnenstad geweest?
Aan de andere kant van de bruggen zeg maar.

486
00:59:56,350 --> 00:59:57,870
meneer Folst: Sporadisch.

487
00:59:57,870 --> 01:00:00,640
Dus u heeft het wel gezien?

488
01:00:00,640 --> 01:00:04,078
meneer Folst: Jawel, jawel.

489
01:00:04,078 --> 01:00:09,040
vertelt u dan eens
hoe dat er dan uitzag.

490
01:00:09,040 --> 01:00:13,040
meneer Folst: Nou, de eerste
gang door de stad heen na het

491
01:00:13,040 --> 01:00:18,691
bombardement, ja, daar zag
ik alleen de puinhopen liggen.

492
01:00:18,792 --> 01:00:27,732
En we zijn op zoek gegaan naar een
tante, die woonde in Kralingen.

493
01:00:27,833 --> 01:00:31,840
Nou, Kralingen dat is dus net
buiten het bombardement gebleven.

494
01:00:31,840 --> 01:00:41,080
meneer Folst: En ja, zo’n stad hoe
verwoest dat hij was en hoe in de loop van

495
01:00:41,080 --> 01:00:47,310
de tijd alles opgeruimd is, en het kaal
geworden is dan moet je dus een paar

496
01:00:47,310 --> 01:00:53,486
honderd meter verder kijken want daar
was dus opgeruimd en daar was het weg.

497
01:00:53,587 --> 01:00:57,020
En dat maakt een beeld waar je zo
langzamerhand aan vertrouwd raakt.

498
01:00:57,020 --> 01:01:02,600
Het is oorlog en je kan nog niks, dus
je wacht gewoon betere tijden af.

499
01:01:02,600 --> 01:01:04,980
meneer Folst: Ik kan er
eigenlijk weinig over zeggen.

500
01:01:04,980 --> 01:01:13,027
Ik bedoel, het was een stilte die
valt en je bent in afwachting van.

501
01:01:13,128 --> 01:01:20,240
Mijn oudste zus werkte
bijvoorbeeld bij C&A.

502
01:01:20,240 --> 01:01:29,210
Nou C&A was, als ik dat mag zeggen een geweldige
werkgever, waar de verkoopsters goed verdienden.

503
01:01:29,210 --> 01:01:36,290
meneer Folst: En waar de verkoopsters
praktisch nooit gingen trouwen,

504
01:01:36,290 --> 01:01:39,506
want ze konden nooit een man vinden
die verdiende wat zij verdienden.

505
01:01:39,607 --> 01:01:46,080
En ik kan me herinneren dat er bij ons
voor de oorlog weleens een ansichtkaart

506
01:01:46,080 --> 01:01:51,690
kwam van een verkoopster die de
wintervakantie doorbracht in Zwitserland.

507
01:01:51,791 --> 01:01:55,680
Nou, dat zijn natuurlijk wel
uitzonderingen waarvan je nu kan zeggen

508
01:01:55,680 --> 01:02:00,580
‘dat is heel gewoon’ maar dat was
toen iets heel abnormaals hè.

509
01:02:00,580 --> 01:02:05,300
meneer Folst: En C&A was
dan ook één van de eerste

510
01:02:05,300 --> 01:02:12,350
bedrijven die een noodonderkomen
had in Blijdorp hè?

511
01:02:12,350 --> 01:02:18,659
Ja, waar ze jaren gezeten hebben voordat
ze dus een nieuw onderkomen vonden.

512
01:02:18,660 --> 01:02:22,079
Ja, zo zag die stad
er indertijd uit.

513
01:02:22,180 --> 01:02:30,470
Ja, met alles wat er was, daar was
je eigenlijk tevreden mee en elk

514
01:02:30,470 --> 01:02:35,730
nieuw dingetje wat er kwam of de
plaatsing ervan dat was toch wel wat.

515
01:02:35,730 --> 01:02:42,760
want hoe kijkt u op de razzia terug? Wat
voor invloed heeft het op uw leven gehad?

516
01:02:42,760 --> 01:02:50,190
meneer Folst: Ja, op mijn leven
zou ik het misschien het best

517
01:02:50,190 --> 01:02:54,110
kunnen categoriseren als ‘van
kind naar volwassen geworden’.

518
01:02:54,110 --> 01:03:02,755
En in een zo’n vlot tempo dat
dat best wat met je doet.

519
01:03:02,856 --> 01:03:06,430
Je gaat weg als kind en
je moet voor jezelf gaan

520
01:03:06,430 --> 01:03:09,750
zorgen, wat je niet gewend
bent, vanaf de eerste dag.

521
01:03:09,750 --> 01:03:21,270
meneer Folst: Ja, en dan al datgene wat je dan
meemaakt in die paar maanden, ja dat is veel.

522
01:03:21,371 --> 01:03:31,160
Maar ik denk wel altijd met enige
dankbaarheid terug aan de mensen die ik daar

523
01:03:31,160 --> 01:03:41,549
heb leren kennen en ik doe dat toch met
enig voorbehoud, want het zijn Duitsers.

524
01:03:41,650 --> 01:03:50,093
meneer Folst: En omgaan met Duitsers, ja,
dat was toch iets wat je verafschuwde.

525
01:03:50,194 --> 01:03:55,280
En dan leer je mensen kennen en die mensen
die ík heb leren kennen dat waren mensen

526
01:03:55,280 --> 01:04:04,520
waarvan ik weleens een keer gedacht heb van:
‘bedonder je me nou, of hoe zit het nou?’

527
01:04:04,520 --> 01:04:14,220
meneer Folst: Maar het waren mensen met een
bepaalde domheid zoals wij de Duitsers in die

528
01:04:14,220 --> 01:04:23,090
tijd hebben leren kennen of mee om gingen of
wat er over ons heenkwam, dat waren zij niet.

529
01:04:23,090 --> 01:04:30,260
Het waren gewoon een paar vrouwen
die weinig afwisten van de

530
01:04:30,260 --> 01:04:34,080
politiek of van het leven of
van wat er in Europa gebeurde.

531
01:04:34,080 --> 01:04:43,029
meneer Folst: En die eigenlijk ook
elke dag ondergingen wat de oorlog was.

532
01:04:43,130 --> 01:04:45,610
Ja, ja.

533
01:04:45,610 --> 01:04:52,400
Want van de ene vrouw, haar man
was krijgsgevangene in Frankrijk

534
01:04:52,400 --> 01:04:57,238
gemaakt bij de Marine en die zat
in krijgsgevangenschap in Le Havre.

535
01:04:57,339 --> 01:05:04,950
Ze hadden een broer die was aan het begin van
de oorlog al in Polen gevallen als militair.

536
01:05:04,950 --> 01:05:08,410
meneer Folst: En van
de andere, de zus.

537
01:05:08,410 --> 01:05:11,080
Die haar man die was in
Rusland vermist en die was

538
01:05:11,080 --> 01:05:15,450
waarschijnlijk ook daar op
één of andere manier gevallen.

539
01:05:15,450 --> 01:05:23,770
Nou, we hebben die maanden gewoon met
elkaar doorgebracht en ik was eigenlijk veel

540
01:05:23,770 --> 01:05:28,502
dank aan die mensen verschuldigd want ze
hebben me toch opgenomen, eten gegeven.

541
01:05:28,603 --> 01:05:36,143
meneer Folst: En zo zijn we in het naoorlogse
aan elkaar blijven hangen, we hebben geschreven

542
01:05:36,244 --> 01:05:43,950
en gedurende alle jaren hebben we elkaar
opgezocht, zijn wij teruggegaan naar Essen.

543
01:05:43,950 --> 01:05:45,700
Al heel vroeg na de oorlog.

544
01:05:45,700 --> 01:05:52,240
En in latere jaren als zij met
vakantie gingen, zochten we hen

545
01:05:52,240 --> 01:05:59,290
meestal op ergens in Oostenrijk
of waar ze ook waren in Duitsland.

546
01:05:59,290 --> 01:06:06,620
meneer Folst: Totdat de tijd daar
was, ze was tien jaar ouder dan ik.

547
01:06:06,620 --> 01:06:15,460
We kennen nu alleen haar zoon nog en die
hebben we met kerstmis ook nog gesproken door

548
01:06:15,460 --> 01:06:20,040
de telefoon, afgesproken dat we elkaar dit
jaar weer eens een keer op zouden zoeken.

549
01:06:20,040 --> 01:06:26,151
Nee, maar dat doen we nog
wel. Ja, dat was het.

550
01:06:26,252 --> 01:06:33,298
meneer FolstL Ja het lijkt
op zich raar dat je dat

551
01:06:33,399 --> 01:06:37,497
daaraan overgehouden hebt,
maar ik was de uitzondering.

552
01:06:37,598 --> 01:06:41,392
Misschien hoort dat wel bij
mij, die uitzondering, die rol.

553
01:06:41,493 --> 01:06:49,420
Ik heb daar altijd met dankbaarheid
mee omgegaan. Ja. Ja. - 02:06:53:00