1
00:00:31,050 --> 00:00:37,900
We zijn nu bij Joos Baten op bezoek
in Tienray. Wanneer ben jij geboren?

2
00:00:38,230 --> 00:00:44,470
18 december 1930

3
00:00:44,470 --> 00:00:47,520
1930, dan ben je nu 78 jaar.

4
00:00:47,520 --> 00:00:52,160
78 jaar, maar in december word ik
79. Dat zijn nog een paar maanden.

5
00:00:52,160 --> 00:00:53,680
Toen de oorlog uitbrak
was jij tien jaren.

6
00:00:53,680 --> 00:00:58,560
Ja, die moest ik toen nog worden.
Op het einde van het jaar.

7
00:00:58,560 --> 00:01:02,310
De oorlog brak in mei uit en
in december werd ik tien jaar.

8
00:01:02,310 --> 00:01:06,620
Wat voor gezin was het bij
jullie vroeger in Oirlo?

9
00:01:07,830 --> 00:01:14,620
We waren met vijf jongens en drie meisjes,
vader en moeder. Tien personen, het hele gezin.

10
00:01:14,620 --> 00:01:16,830
Waar woonden jullie?

11
00:01:16,830 --> 00:01:17,840
Aan het Boddebroek.

12
00:01:17,840 --> 00:01:20,049
Wat voor bedrijf hadden jullie?

13
00:01:20,050 --> 00:01:26,590
We hadden een gemengd bedrijf, zeggen
ze hier. Koeien, varkens en landbouw.

14
00:01:28,880 --> 00:01:32,710
Landbouw was ook weer veel
gemengd met koren en aardappelen.

15
00:01:32,710 --> 00:01:41,880
Later kwamen de bieten, aardbeien en asperges
er bij. Dat noemden ze dan een gemengd bedrijf.

16
00:01:41,880 --> 00:01:46,870
Was het een plezierige
familie bij jullie?

17
00:01:46,870 --> 00:01:50,990
Nou! Nou! Plezierig! Wat
zal ik zeggen. Het ging wel.

18
00:01:54,840 --> 00:01:55,640
Streng katholiek?

19
00:01:55,640 --> 00:02:04,660
Dat was toen in die tijd allemaal. Je had maar te
luisteren aan tafel en in de school was dat ook.

20
00:02:06,470 --> 00:02:14,276
Op school trad men ook hard op. De meesters die
sloegen. Dat heb je toch wel eens horen vertellen.

21
00:02:14,276 --> 00:02:20,680
Weleens teveel. Maar we zijn
er niet slechter van geworden.

22
00:02:20,680 --> 00:02:21,950
Vaders wil was wet.

23
00:02:21,950 --> 00:02:30,720
Ja. Als je dat nu vergelijkt. Mijn dochter heeft
ook een kleinzoon. Als ik dan eens daar ben.

24
00:02:30,720 --> 00:02:35,570
Ik denk dan veel in mezelf. Ik denk
dan: hier heb ik niets meer te zeggen.

25
00:02:35,570 --> 00:02:39,360
Toen jij negen was begonnen
de Duitsers zich te roeren.

26
00:02:39,360 --> 00:02:42,540
Werd daar in de familie
wel eens over gesproken?

27
00:02:42,540 --> 00:02:45,692
Ja, door vader. En de krant
hadden we toen ook af en toe.

28
00:02:45,740 --> 00:02:48,390
In de wintermaanden
hadden we soms de krant.

29
00:02:48,580 --> 00:02:55,800
Dan hadden de mensen meer tijd om te lezen dan
in de zomer. Dan moest er veel gewerkt worden.

30
00:02:55,800 --> 00:02:58,967
Voordat de oorlog uitbrak, de 10e mei,
kwamen er al soms vliegtuigen over.

31
00:02:58,967 --> 00:03:07,682
Dan zeiden ze al dat het geen
Hollandse vliegtuigen waren.

32
00:03:07,682 --> 00:03:12,570
Want de Hollanders hadden maar van die tweedekkers.
De Hollandse luchtmacht had zowat niets toen.

33
00:03:15,080 --> 00:03:17,070
Ik herinner mij nog goed de 10e mei.

34
00:03:23,240 --> 00:03:28,960
Die nacht rond vier uur hoorden
wij vliegtuigen overkomen.

35
00:03:29,730 --> 00:03:35,439
Het was midden in de zomer, de 10e mei,
dan zijn de dagen toch al wat langer.

36
00:03:35,440 --> 00:03:42,460
En vader ging al buiten lopen en kwam weer naar
binnen: “Sta maar op, de oorlog is al begonnen.

37
00:03:42,460 --> 00:03:48,060
De moffen komen.” En toen hoorden we het
aan de Maas, weet je wel, al schieten.

38
00:03:48,060 --> 00:03:55,810
En over de grote weg van Wanssum naar Venray hoorden
we zware auto’s rijden, veel meer dan anders.

39
00:03:55,810 --> 00:04:04,440
De Duitse colonnes trokken richting Venray via
Deurne naar Holland. Ja, later ook. Wij stonden op.

40
00:04:06,230 --> 00:04:10,026
We aten wat brood en gingen gewoon
naar de kerk. Dat was altijd zo.

41
00:04:10,140 --> 00:04:12,730
We moesten altijd eerst naar
de kerk en dan naar school.

42
00:04:15,060 --> 00:04:17,440
In de kerk deed de pastoor de mis.

43
00:04:17,440 --> 00:04:24,480
Toen de pastoor de mis uit had deed hij zijn
kazuifel af, het witte hemd hield hij aan.

44
00:04:24,480 --> 00:04:29,880
Hij kwam voor de kinderen staan
en zei toen: “Kinderen het

45
00:04:29,880 --> 00:04:34,820
is oorlog, jullie gaan maar
naar huis, er is geen school.

46
00:04:34,820 --> 00:04:39,749
En het beste is dat vader
en moeder de kleren bijeen

47
00:04:39,750 --> 00:04:44,810
zoeken als we eens moeten
vluchten”. En weet je waarom?

48
00:04:45,120 --> 00:04:51,410
Mijn vader en moeder, die hadden de eerste
oorlog met de Duitsers in 1914-1918 meegemaakt.

49
00:04:51,410 --> 00:04:59,990
Maar toen was Nederland neutraal. Toen hebben
ze Nederland met rust gelaten. Maar België wel.

50
00:05:00,880 --> 00:05:06,020
Vluchtelingen uit België zijn toen naar Limburg
en Brabant gekomen. Daarom zei de pastoor dat.

51
00:05:06,820 --> 00:05:13,950
Maar wij waren blij dat we een
dag niet naar school hoefden.

52
00:05:16,400 --> 00:05:18,380
Ik geloof dat we een hele
week niet naar school hoefden.

53
00:05:18,830 --> 00:05:22,110
Langzaam aan moest de school toch
weer beginnen. Dat was maar goed ook.

54
00:05:22,110 --> 00:05:31,807
De eerste jaren bij ons op het dorp in
Venray kwamen wij niet veel was het rustig.

55
00:05:31,807 --> 00:05:35,870
We hadden geen fiets, later wel
toen ik vijftien, zestien jaar was.

56
00:05:35,870 --> 00:05:38,890
Je mocht wel eens een fiets
pakken. Maar zelf een fiets!

57
00:05:40,800 --> 00:05:43,580
Die kreeg je pas als je
twintig, vijfentwintig jaar was.

58
00:05:43,580 --> 00:05:55,160
Maar in Venray liepen toch al Duitse
soldaten. We raakten gewend aan die oorlog.

59
00:05:55,880 --> 00:06:11,250
En later kwamen later de bonkaarten. Alles
kwam op de bon in de winkels. Dat was wat.

60
00:06:12,190 --> 00:06:13,630
Dan kreeg je zo’n grote vellen met bonnetjes. Zoveel
voor koffie, zoveel voor dit en zoveel van dat.

61
00:06:13,630 --> 00:06:23,770
Ik hoorde wel soms… Ja, toen kwamen de
winkeliers ook nog veel aan huis. Zo’n marskramer.

62
00:06:23,770 --> 00:06:26,110
Mijn vader had later zelf een bakoven.

63
00:06:26,110 --> 00:06:30,330
Dat hadden meerdere boeren bij
ons met allemaal veel kinderen.

64
00:06:30,330 --> 00:06:38,745
Net als bij Muysers met twee priesterzonen,
die hadden ook een bakoven, en Nabben ook.

65
00:06:38,746 --> 00:06:41,420
Toen heeft mijn vader er ook een
gekocht. Bakte mijn vader zelf brood.

66
00:06:41,420 --> 00:06:47,450
Dat brood was soms wel wat
harder, iets te hard gebakken.

67
00:06:47,450 --> 00:06:59,429
In Oirlo werd niet gevochten?

68
00:06:59,430 --> 00:06:59,798
Neen, niets. Hier is niets gebeurd.

69
00:06:59,798 --> 00:07:00,281
Wat dat betreft, merkten
jullie er weinig van.

70
00:07:00,282 --> 00:07:00,450
Ja, heel weinig.

71
00:07:00,450 --> 00:07:03,280
En toen ineens kwam er
bij jullie een kind bij.

72
00:07:03,280 --> 00:07:04,900
O ja, ja.

73
00:07:11,700 --> 00:07:15,680
Op een middag. Ik liep bij huis
en had kennelijk niets te doen.

74
00:07:15,680 --> 00:07:20,650
Het zal wel op een woensdagmiddag zijn
geweest toen we geen school hadden.

75
00:07:20,650 --> 00:07:33,470
Toen kwam er een jongeman aan. Die sprak met vader
een tijd, die stonden daar buiten te praten.

76
00:07:33,470 --> 00:07:37,700
En ik liep daar ook rond en op
een zeker moment zei mijn vader:

77
00:07:37,700 --> 00:07:42,214
“Ga maar spelen, jongen!” Kijk, dat mocht ik
kennelijk niet allemaal horen, waarover ze spraken.

78
00:07:42,214 --> 00:07:42,288
Ik liep weg.

79
00:07:42,289 --> 00:07:48,500
’s Avonds aan tafel zei vader op een zeker
moment: “Morgen”, zei hij, “dan komt er een

80
00:07:51,430 --> 00:08:03,570
Jodenkindje.” Je weet hoe ze bij ons spraken.”Het
is een meisje en ze heet Sonja Heimann.

81
00:08:03,830 --> 00:08:05,260
Met die achternaam.

82
00:08:05,260 --> 00:08:13,320
Maar het krijgt een andere naam: we gaan
haar Tonie noemen.” Een andere achternaam?

83
00:08:13,320 --> 00:08:16,590
Dat weet ik niet meer.

84
00:08:16,590 --> 00:08:23,140
En zodoende. Het was maar een mager kindje. Die
had jaren tijdens de oorlog in de stad gewoond.

85
00:08:23,140 --> 00:08:29,270
Ja, hier op het platteland hadden de mensen
niets tekort. Ze kwamen allemaal naar de boeren.

86
00:08:29,270 --> 00:08:35,714
Er kwamen veel mensen in de oorlogsjaren
vanuit de mijnstreek, bij de boeren.

87
00:08:35,714 --> 00:08:43,180
Dan hadden ze ineens weer van
alles, zoals ondergoed en zo.

88
00:08:43,180 --> 00:08:46,659
Wie was de man die met
je vader kwam praten?

89
00:08:46,660 --> 00:08:49,590
Nico Dohmen. Een student.

90
00:08:49,590 --> 00:08:49,769
Die werkte samen met….

91
00:08:49,770 --> 00:09:00,000
Hanna van de Voort. Later heb ik gehoord
dat hij in Tienray was ondergedoken.

92
00:09:00,070 --> 00:09:05,960
Of Hanna daar ook voor gezorgd heeft dat
hij hier gekomen is, dat weet ik niet.

93
00:09:06,580 --> 00:09:09,860
Of Hanna dat zelf ook gedaan heeft?

94
00:09:09,860 --> 00:09:14,170
Hij is in elk geval veel de boer opgegaan
om de Joodse meisjes en jongens te plaatsen.

95
00:09:14,170 --> 00:09:21,730
Toen kwam dat Joods meisje,
Sonja Heimann, in Oirlo noemden

96
00:09:21,730 --> 00:09:26,560
ze haar Tonie Heiman, die
kwam in jullie groot gezin.

97
00:09:26,560 --> 00:09:27,120
Hoe ging dat?

98
00:09:27,120 --> 00:09:32,360
O, dat ging toch goed. Mijn oudste
zuster is altijd veel thuis geweest.

99
00:09:32,360 --> 00:09:37,560
Mijn tweede zus, die non
werd, die moest al vroeg toen

100
00:09:38,310 --> 00:09:47,610
ze een jaar van de school af
was de boer op om te werken.

101
00:09:47,610 --> 00:09:50,960
Bij ons in de buurt was
er niet genoeg werk, maar

102
00:09:50,960 --> 00:09:53,855
ze is in Velden bij een
kippenboer terecht gekomen.

103
00:09:53,855 --> 00:10:04,010
Niet zoals vandaag met zoveel hokken,
maar toch al behoorlijk wat kippen.

104
00:10:04,010 --> 00:10:10,550
Daar moest mijn zuster
dan met de fiets heen.

105
00:10:10,820 --> 00:10:13,410
Dat was van hieruit
toch een hele trip.

106
00:10:13,410 --> 00:10:17,160
En nu zal ik iets vertellen en dat
mag je geloven als je wilt: als

107
00:10:17,300 --> 00:10:24,280
de maand voorbij was kreeg ze het
geld mee wat ze verdiend had.

108
00:10:24,280 --> 00:10:26,356
En weet je wat ze
verdiende: negen gulden.

109
00:10:26,357 --> 00:10:33,810
En dan kwam ze thuis en zei
ze: “Alstublieft vader”. En

110
00:10:33,810 --> 00:10:37,360
dan was vader weer blij dat
hij weer negen gulden had.

111
00:10:37,520 --> 00:10:51,290
En weet je waarom? Dan was ze uit de kost. Ze at
thuis niet. Ze kreeg zo af en toe kleren en zo.

112
00:10:51,290 --> 00:10:54,310
Dat Joods kindje
groeide met jullie op?

113
00:10:54,310 --> 00:10:59,840
Ik weet niet precies hoelang en
wanneer. Toch wel een goed jaar.

114
00:11:00,330 --> 00:11:06,090
Veel langer is ze volgens mij niet bij
ons geweest. Kan iets langer zijn geweest.

115
00:11:06,090 --> 00:11:12,340
In de zomer of lente van 1943 is ze
gekomen en in 1944 is ze toen opgepakt.

116
00:11:16,250 --> 00:11:17,289
Ze was de jongste bij jullie thuis.

117
00:11:17,490 --> 00:11:26,942
Jawel, ze was de jongste. Mijn jongste
broertje was ook vijf jaar jonger dan ik.

118
00:11:26,942 --> 00:11:29,832
Die nu nog leeft is twee jaar jonger
dan ik. De anderen zijn al overleden.

119
00:11:29,832 --> 00:11:31,667
Mijn jongste broer was inderdaad
vijf jaar jonger dan ik.

120
00:11:36,550 --> 00:11:38,720
Dat meisje, ik denk dat ze
ongeveer even oud waren als hij.

121
00:11:38,720 --> 00:11:41,660
Gingen jullie samen naar school toe?

122
00:11:41,660 --> 00:11:51,110
Naar school is ze geloof ik nooit
geweest. Wel een keer in de kerk geweest.

123
00:11:51,110 --> 00:11:53,540
Bij Swinkels, die boer die
hier die een beetje verderop

124
00:11:53,540 --> 00:11:56,560
woont aan het spoor, daar is
ook een Joods meisje geweest?

125
00:11:58,650 --> 00:12:03,460
En daar ging ze overdag weleens
heen. Dan ging ze daar wat praten.

126
00:12:03,460 --> 00:12:07,810
Dat meisje kwam ook wel eens bij ons.

127
00:12:07,810 --> 00:12:13,750
Maar verder… het was ook de bedoeling
dat ze niet teveel onder de mensen kwam.

128
00:12:13,750 --> 00:12:18,930
Dan werd er teveel over gesproken. Op
den duur is het toch allemaal verraden.

129
00:12:18,930 --> 00:12:22,600
Hoe ze daar achter zijn gekomen?

130
00:12:22,600 --> 00:12:23,520
Werd Tonie thuis voorgetrokken?

131
00:12:23,520 --> 00:12:33,612
Neen, neen. Helemaal niet. Ze at gewoon mee.
In het begin ook. Ja, spek en zo wat wij hadden.

132
00:12:33,612 --> 00:12:38,010
Daar kon ze niet zo goed mee overweg. In
de stad waren ze spek eten niet gewend.

133
00:12:38,010 --> 00:12:42,429
Maar toen ze een tijd bij ons was at ze beter
en kwam ze aan. Dat is toch wel meegevallen.

134
00:12:42,430 --> 00:12:53,780
Als jullie op familiebezoek
gingen, ging ze dan mee?

135
00:12:54,100 --> 00:13:03,038
Ja. Dat weet ik niet. Toch heel weinig.
Familiebezoek was toen in die tijd schaars.

136
00:13:03,038 --> 00:13:06,034
Vader en moeder ook. Weet je wanneer?

137
00:13:06,034 --> 00:13:18,150
Als er iemand trouwde van de familie, zoon
of dochter, of naar een begrafenis, dan wel.

138
00:13:18,150 --> 00:13:24,160
En de kermissen, dan ging ze altijd
mee en wij gingen dan ook mee.

139
00:13:24,880 --> 00:13:31,019
Maar in de oorlogsjaren was er bijna geen
kermis. Neen, die was zowat helemaal verdwenen.

140
00:13:33,640 --> 00:13:35,560
Want dansen mochten we ook niet.

141
00:13:37,200 --> 00:13:43,800
Voor de oorlog stond er in Oirlo altijd een
grote danstent van Weijs. Bij café Drabbels.

142
00:13:43,830 --> 00:13:49,190
In de oorlogsjaren mocht
dat allemaal niet.

143
00:13:49,190 --> 00:13:53,560
Er werd soms toch wel gedanst, ook bij Swinkels bij
ons in de buurt. Daar was een heel grote schuur.

144
00:13:53,980 --> 00:13:57,157
En vooral in de zomerdag zat
daar niets in voor de bouw.

145
00:13:57,158 --> 00:14:06,660
En dan was er soms zondagavond dansen met
Buddiger, die zonen doen het nu nog, Thei Buddiger

146
00:14:06,660 --> 00:14:17,170
‘mit den trekbuul’. Wij waren nog jong en
liepen dan wat rond de schuur om te kijken.

147
00:14:17,170 --> 00:14:18,440
Ging Tonie ook?

148
00:14:18,440 --> 00:14:28,220
Ja, ik geloof toch niet dat zij met ons mee is
geweest. Dat kan ik me zo niet meer goed herinneren.

149
00:14:28,220 --> 00:14:30,320
Ze was volledig opgenomen
in jullie familie?

150
00:14:30,320 --> 00:14:34,520
Ja, ja helemaal. Jawel. Toch
wel. Dat moest eigenlijk ook.

151
00:14:36,640 --> 00:14:37,900
Je hebt dat kind aangenomen
om haar zolang te verzorgen.

152
00:14:37,900 --> 00:14:40,320
Weet je of de ouders
er geld voor kregen?

153
00:14:40,320 --> 00:14:41,805
Mijn ouders! Die kregen er niets voor.
Niets. Daar hebben ze niets voor gehad.

154
00:14:41,806 --> 00:14:47,050
Dat deden ze allemaal ter ere Gods.

155
00:14:47,050 --> 00:14:59,810
Waarom hebben ze het kind opgevangen?

156
00:14:59,810 --> 00:15:02,570
Ik weet het wel.

157
00:15:02,570 --> 00:15:11,990
Hier in de Heide, waar Peters Tien heeft gewoond
en Verstegen, daar zaten ook twee gezinnen.

158
00:15:12,280 --> 00:15:16,750
Vooral bij Verstegen; dat was
een man en vrouw en een dochter.

159
00:15:17,100 --> 00:15:22,479
Ik heb wel eens gehoord dat die er geld voor
kreeg. Maar bij mijn oom en tante kregen ze niets.

160
00:15:22,480 --> 00:15:28,260
Dat kind is eerst bij Swinkels geweest,
waar dat meisje later is gekomen.

161
00:15:30,350 --> 00:15:37,670
Bij mijn tante hadden ze drie Joden
in huis; man en vrouw en een kind.

162
00:15:37,670 --> 00:15:45,132
Die tante, die waren met elf
kinderen en dan vader en moeder.

163
00:15:45,133 --> 00:15:50,680
Ze namen het gezin er toch nog wel
bij. Of die er geld voor kregen?

164
00:15:50,681 --> 00:15:53,630
Wij hebben er geen rode cent van gehad.
Dat kan ik me wel goed herinneren.

165
00:15:53,630 --> 00:16:03,220
Vader en moeder hebben er later ook nooit iets
over gezegd. Anders had ik het wel geweten.

166
00:16:03,220 --> 00:16:04,090
Sliep ze apart?

167
00:16:04,090 --> 00:16:09,530
Nee, ze sliep bij mijn zusters. Ja,
ja. Dat ging allemaal heel goed.

168
00:16:15,260 --> 00:16:20,600
Jullie hebben er een
mooie tijd mee beleefd?

169
00:16:20,600 --> 00:16:33,430
Ja, toch wel. Zij was veel jonger dan wij.
Het blijft altijd apart, ook toen ze kwam.

170
00:16:34,730 --> 00:16:41,570
Maar het ergste vind ik dat
ze haar hebben opgepakt.

171
00:16:41,570 --> 00:16:42,460
De oorlog!

172
00:16:42,460 --> 00:16:49,300
De invasie was al een maand
aan de gang, de bevrijding

173
00:16:49,300 --> 00:17:00,070
kwam daarginds aan, en dan
pakken ze nog gauw dit kind.

174
00:17:00,070 --> 00:17:06,740
Wat is er toen precies gebeurd?

175
00:17:07,320 --> 00:17:08,280
Die nacht.

176
00:17:08,280 --> 00:17:09,690
Weet je nog wanneer die razzia was?

177
00:17:09,690 --> 00:17:13,649
Ja, ongeveer op het Sint Goarfeest, die
nacht! En weet je waarom ik dat weet.

178
00:17:13,650 --> 00:17:14,820
Dat heeft, Piet Jenniskens mij verteld,
hij woont in Venray in Schuttersveld.

179
00:17:14,820 --> 00:17:16,740
Hij heeft ook altijd mee geschoffeld.

180
00:17:16,740 --> 00:17:28,190
Die zei tegen mij: “Vroeger op
de feestdagdag van Sint Goar,

181
00:17:28,190 --> 00:17:30,330
trokken de parochianen in
processie naar de kapel toe.

182
00:17:30,330 --> 00:17:42,220
In processie.” Piet vertelde dat
ze toen soms erg nat zijn geworden.

183
00:17:42,220 --> 00:17:45,110
Als het echt heel hard
regent trokken ze niet.

184
00:17:45,900 --> 00:17:49,342
Als het droog was dan liepen ze aan,
maar onderweg begon het te regenen.

185
00:17:49,342 --> 00:17:56,330
Toen werden ze nat en liepen verder.
Maar die ochtend is het bij ons gebeurd.

186
00:17:58,530 --> 00:18:02,355
Ik weet nog dat er ‘s nachts, op
de morgen aan, ‘s morgensvroeg,

187
00:18:02,355 --> 00:18:05,390
er was nog nauwelijks licht,
op de voordeur werd gebonsd.

188
00:18:05,390 --> 00:18:09,110
Een bel hadden we vroeger niet aan
de deur. En mijn vader stond op.

189
00:18:09,240 --> 00:18:19,270
Wij hadden een Jodenmeisje in huis. Ik hoorde
schreeuwen en van alles. “Neen”, zei mijn vader.

190
00:18:19,680 --> 00:18:22,580
“Dat is een Amsterdams
meisje en die heet zo en zo”.

191
00:18:22,580 --> 00:18:24,540
Of een Rotterdams meisje?

192
00:18:24,540 --> 00:18:29,390
Ja, dat zou ook komen. Ja, ik denk
Rotterdams. Ja, ja. Je praat me goed bij.

193
00:18:32,150 --> 00:18:36,020
Toen gingen die mensen weer. Of vader
nog naar bed is gegaan weet ik niet.

194
00:18:39,780 --> 00:18:47,320
Nog geen kwartier later werd er weer op de deur
gebonsd. Ze moest dan toch maar meekomen. Nou.

195
00:18:56,980 --> 00:18:58,275
Ging mijn vader dat zeggen. Ze sliep naast mijn
oudste zuster. Of mijn tweede zus, dat weet ik niet.

196
00:18:58,276 --> 00:19:03,690
Ze wist alles, ze hoorde wel eens dat
Joden opgepakt werden. Zij huilde heel erg.

197
00:19:03,690 --> 00:19:07,540
Ze werd aangekleed en ze moest mee.

198
00:19:07,540 --> 00:19:17,720
Ik heb later wel gehoord dat ze
eerder bij mijn oom zijn geweest.

199
00:19:17,720 --> 00:19:22,600
Die heette ook Baten, een broer van mijn
vader. Ze hebben naar binnen gekeken.

200
00:19:23,430 --> 00:19:24,510
Ze maakten de deur open.

201
00:19:24,510 --> 00:19:29,410
Een andere broer van mijn
vader was daar ook, hij was

202
00:19:29,410 --> 00:19:31,650
ongetrouwd en woonde daar
in, oom Hannes heette hij.

203
00:19:31,650 --> 00:19:37,090
Die lag nog in bed. Mijn oom heeft die mensen
toen de waarheid verteld: dat is mijn echte broer.

204
00:19:37,090 --> 00:19:47,130
Toen zagen ze dat het een oudere man was en
hadden ze er vrede mee. De kinderen sliepen boven.

205
00:19:47,130 --> 00:19:53,039
Ga maar naar boven, mijn kinderen liggen allemaal
in bed. Ga daar ook maar heen, zei hij toen.

206
00:19:53,039 --> 00:20:00,110
Toen zijn ze teruggegaan naar ons. Dat meisje
moest toch maar mee. Of ze het toch geweten hebben?

207
00:20:00,110 --> 00:20:01,380
Wat geweten hebben?

208
00:20:01,380 --> 00:20:06,260
Dat het een Joods kindje was. Dat ze
toch wel op het goede adres waren.

209
00:20:06,260 --> 00:20:18,100
Later gingen we weer naar school en toen
stond de overvalwagen bij de Boerenbond.

210
00:20:18,230 --> 00:20:22,379
En daar zat Frans Verstappen
in, een broer van jouw moeder.

211
00:20:22,379 --> 00:20:26,555
Ik zie hem nog zitten,
achter op de wagen.

212
00:20:26,556 --> 00:20:28,020
Hij had altijd een pet op ik heb er in de
winter ook altijd een op, met zo’n klep!

213
00:20:28,020 --> 00:20:39,040
en die had hij diep over het
hoofd getrokken. Van verdriet!

214
00:20:40,100 --> 00:20:45,880
Dat ze hem niet herkenden daar achter
op de wagen. Ik kon hem niet herkennen.

215
00:20:45,880 --> 00:20:48,140
Dat hebben anderen gezien.

216
00:20:48,140 --> 00:20:49,799
Zat jouw vader er ook bij?

217
00:20:49,800 --> 00:20:55,350
Neen, neen! Die hoefde niet mee. Neen,
neen! We moesten gewoon dat kind afgeven.

218
00:20:55,350 --> 00:21:03,060
Maar Frans Verstappen
heeft in Oirlo meer gedaan.

219
00:21:03,060 --> 00:21:06,343
Gezorgd dat die kinderen ook op andere plaatsen
kwamen. Ik weet niet wat hij allemaal heeft gedaan.

220
00:21:06,344 --> 00:21:11,540
Hij heeft veel voor de Joden
gedaan. In deze streek.

221
00:21:11,540 --> 00:21:19,320
Of hij samenwerkte met Tienray, dat weet ik niet.
Dat kan best. Daar heb ik nooit iets over gehoord.

222
00:21:19,370 --> 00:21:28,440
Dat was allemaal zo verraden,
schijnbaar. De leiders namen ze ook mee.

223
00:21:28,440 --> 00:21:34,630
Toen jij die overvalwagen zag staan bij de
Boerenbond, heb je toen jullie Tonie ook nog gezien?

224
00:21:35,770 --> 00:21:42,050
Neen, die zal wel voorin gezeten hebben. Het
was een behoorlijk grote wagen. Een legerwagen.

225
00:21:42,050 --> 00:21:46,676
Het zal wel een Duitse legerwagen zijn
geweest. Dat weet ik niet meer zo precies.

226
00:21:46,880 --> 00:21:53,080
Achter was die een beetje open. Bij
de klep. Daar was het een stukje open.

227
00:21:53,080 --> 00:21:57,710
Toevallig dat ik Frans Verstappen
zag, en dat hij die pet zo had.

228
00:21:57,710 --> 00:21:58,860
Later zeiden ze ook dat
het Frans Verstappen was.

229
00:21:59,180 --> 00:21:59,320
Was het stil op die wagen?

230
00:21:59,320 --> 00:22:03,550
Ja daar was het heel stil op.

231
00:22:03,550 --> 00:22:07,460
Die wisten goed Op een
gegeven ogenblik reed de wagen

232
00:22:07,460 --> 00:22:12,390
weg naar Vught, daar
hebben ze eerst vastgezeten.

233
00:22:12,390 --> 00:22:15,650
Daarna naar Westerbork. Daar
zijn er veel heen gegaan.

234
00:22:15,650 --> 00:22:21,550
Vandaar uit ging het dan naar de
concentratiekampen, zeiden ze.

235
00:22:22,210 --> 00:22:23,910
In Westerbork ben ik nog
een keer gaan kijken.

236
00:22:23,910 --> 00:22:26,883
Als je dat allemaal ziet en hoe die
mensen ons dat allemaal uitlegden.

237
00:22:26,884 --> 00:22:33,110
En we hebben er later ook een film over gezien.
Ja maar dan gaat het toch wel door je heen.

238
00:22:33,110 --> 00:22:35,840
Omdat we zelf ook zo’n
meisje gehad hebben.

239
00:22:36,370 --> 00:22:40,530
En ook alle kruisjes, die heb je wel eens
gezien, die daar buiten allemaal staan.

240
00:22:40,530 --> 00:22:45,090
Voor elke Joodse man of vrouw
of kind staat er een kruisje.

241
00:22:45,090 --> 00:22:51,410
Tijdens de razzia, toen ze het
kind bij jullie oppakten, wisten

242
00:22:51,410 --> 00:22:55,480
jullie toen dat het wel eens afgelopen
zou kunnen zijn met dit kind?

243
00:22:56,010 --> 00:23:01,410
Ja, ja dat hadden we toch al eens gehoord. Als
de Joden opgepakt werden, dan werden die vergast!

244
00:23:01,410 --> 00:23:06,670
Dat zeiden ze bij ons. Maar concentratiekampen
werden eigenlijk niet zo genoemd.

245
00:23:06,670 --> 00:23:17,800
Maar later hoorden we dan verhalen over de
concentratiekampen. Ja, dat was toch een tijd!

246
00:23:17,800 --> 00:23:27,720
Maar stilletjes aan, toen er weer weken verstreken
kwam het oorlogsgeweld steeds dichterbij.

247
00:23:27,720 --> 00:23:34,160
En toen dachten wij ook: hoe zal dat ons
straks vergaan. Want oorlog is oorlog, nietwaar.

248
00:23:34,160 --> 00:23:35,210
Ik weet het nog heel goed.

249
00:23:35,390 --> 00:23:45,790
Mag ik daar een beetje over vertellen, dat, toen
Eindhoven al bevrijd was, zonder slag of stoot.

250
00:23:46,080 --> 00:23:48,510
En het mooie, dat heb ik
later horen vertellen, dat

251
00:23:48,510 --> 00:23:52,840
er geen Duitse vliegtuigen
meer in de lucht waren.

252
00:23:53,110 --> 00:24:01,280
Alleen Engelsen vliegtuigen. De Duitsers moesten
de benzine bewaren voor de auto’s en de tanks.

253
00:24:01,280 --> 00:24:06,950
Die hadden geen aanvoer
meer van dat spul.

254
00:24:06,950 --> 00:24:12,580
Toen Eindhoven bevrijd was hebben ze ’s avonds
toch nog heel wat bommen op Eindhoven gegooid.

255
00:24:12,580 --> 00:24:15,072
Philips hebben ze toen nog een heel
stuk plat gegooid, zeiden ze toen.

256
00:24:15,072 --> 00:24:22,840
Mijn opa heeft dat
ook wel eens verteld.

257
00:24:22,840 --> 00:24:25,281
De mensen waren ’s avonds nauwelijks uitgefeest
met de Engelsen en ineens vielen er Duitse bommen.

258
00:24:26,200 --> 00:24:30,130
Kijk, dat was dan een beetje wraak. Dat zo’n schone
stad….. Het was zonder slag of stoot gevallen.

259
00:24:30,130 --> 00:24:42,600
Maar een week later, toen haalden ze
paard en kar bij onze buurman weg.

260
00:24:42,600 --> 00:24:49,667
Toen die Duitsers daar mee weg reden
liepen er nog een paar jongens.

261
00:24:49,668 --> 00:24:51,610
Net zo oud als mijn oudste broer.

262
00:24:51,610 --> 00:24:57,440
Die wandelden langs ons huis en zeiden tegen
mijn oudste broer dat het de Tommy’s, waren.

263
00:24:57,440 --> 00:25:02,237
Ik wist eerst niet wat dat was. Dat zijn
de Engelse soldaten, die noemden ze Tommy’s.

264
00:25:02,238 --> 00:25:07,611
Die zaten toen al in Deurne. Deurne
en dan krijg je IJsselstein, Venray.

265
00:25:07,660 --> 00:25:14,560
Ze hadden al gezegd: overmorgen zijn
we ook vrij. Maar het ging heel anders.

266
00:25:14,560 --> 00:25:16,440
Je weet wat er toen gebeurde.

267
00:25:16,440 --> 00:25:22,842
Toen hebben de Duitsers zich terug
getrokken tot in de bossen bij Overloon.

268
00:25:22,842 --> 00:25:23,485
En daar heeft het lang geduurd.

269
00:25:23,540 --> 00:25:23,680
De slag om Overloon.

270
00:25:23,680 --> 00:25:32,310
Ja, ja. Daar hebben ze drie, vier dagen,
zegt men, man tegen man gevochten.

271
00:25:32,310 --> 00:25:35,890
Totdat iedereen zowat,
hè. In die boerderijen!

272
00:25:35,890 --> 00:25:38,760
Gelukkig hadden ze de mensen in
Overloon uit de boerderijen gejaagd.

273
00:25:38,760 --> 00:25:41,680
Want als die mensen van
Overloon allemaal thuis waren

274
00:25:41,680 --> 00:25:44,379
gebleven, dan waren er
ook heel veel dood gegaan.

275
00:25:44,380 --> 00:25:52,709
Terug naar het Joodse kind bij
jullie thuis, Tonie Heimann.

276
00:25:52,710 --> 00:26:00,160
Hadden jouw ouders in de
gaten dat ze gevaar liepen?

277
00:26:00,160 --> 00:26:05,300
Ja, dat wisten ze goed. O ja, dat
mijn vader en moeder gevaar liepen.

278
00:26:05,300 --> 00:26:06,130
Ze liepen risico.

279
00:26:06,130 --> 00:26:12,970
Ja, dat was wel het geval, maar dat hebben
ze genomen. Dat was zo ook met onderduikers.

280
00:26:12,970 --> 00:26:17,691
Als je die had, daar
stond ook straf op.

281
00:26:17,830 --> 00:26:21,350
Onderduikers uit Holland
die naar hier kwamen.

282
00:26:21,350 --> 00:26:28,254
Op de eerste plaats voor eten en ook omdat
het op het platteland veel veiliger was.

283
00:26:28,254 --> 00:26:34,710
Maar ja, het platteland was later ook niet meer
veilig. En alleen door het grote verraad dat er was.

284
00:26:34,710 --> 00:26:36,710
Door de NSB-ers!

285
00:26:36,710 --> 00:26:41,130
Wie heeft de Joods
kinderen in Oirlo verraden?

286
00:26:41,130 --> 00:26:45,270
Ja, dat mag Joost
weten, zeggen ze soms.

287
00:26:45,270 --> 00:26:51,180
In Oirlo was er ook een, ene Martens,
hij was bakker en had veel kinderen.

288
00:26:52,650 --> 00:26:59,550
Hij stond die morgen bij die wagen, die
overvalwagen. Met het geweer op de rug.

289
00:26:59,550 --> 00:27:00,740
Was dat een NSB-er?

290
00:27:00,740 --> 00:27:04,650
Dat was een NSB-er. Maar die
moest ook van de partij zijn.

291
00:27:04,650 --> 00:27:14,509
Hij woonde in het dorp, was lid van de
NSB. Van hogerhand moest hij ook meedoen.

292
00:27:14,510 --> 00:27:15,067
Er waren ook politiemensen bij.
Maar die moesten ook allemaal.

293
00:27:15,790 --> 00:27:19,870
De Duitse overheid die was baas
en de politie moest ook luisteren.

294
00:27:19,870 --> 00:27:22,980
Is die Martens na de oorlog gestraft?

295
00:27:23,090 --> 00:27:37,380
Ja, hij heeft toen een tijdje vastgezeten. Later.
Ik weet niet hoelang hij gevangen is geweest.

296
00:27:37,380 --> 00:27:39,728
Later is hij toch in vrijheid gekomen.
Toen is hij uit Oirlo vertrokken.

297
00:27:39,728 --> 00:27:47,560
Hij wilde in Oirlo niet meer wonen.
Hij werd er altijd op aangekeken.

298
00:27:47,560 --> 00:27:50,069
Hij had geen vriendjes meer in Oirlo

299
00:27:50,070 --> 00:27:51,220
Neen, neen, dat al zeker niet.

300
00:27:51,220 --> 00:27:54,830
Maar in elk geval, denk ik
ook, had hij een groot gezin

301
00:27:54,830 --> 00:28:01,700
en die kregen dan als lid
van de partij goed geld.

302
00:28:01,700 --> 00:28:04,227
Voor het geld hebben sommigen dat ook gedaan.
Later zullen ze er wellicht spijt van gehad hebben.

303
00:28:04,228 --> 00:28:07,370
Dat hebben wij toch ook wel eens.

304
00:28:07,370 --> 00:28:13,140
Je doet soms iets waarvan je later denkt,
verdomme, dat had ik beter niet kunnen doen.

305
00:28:13,200 --> 00:28:14,880
Je vader is niet opgepakt?

306
00:28:15,530 --> 00:28:16,440
Neen. Gelukkig niet.

307
00:28:16,440 --> 00:28:20,850
Maar vaak werden de vaders, het
hoofd van de gezin, toch opgepakt?

308
00:28:20,850 --> 00:28:25,880
Dat klopt. Dat heb ik later ook gehoord. Bij
Swinkels hadden ze een meisje en bij mijn oom.

309
00:28:25,880 --> 00:28:30,900
En bij Verstegen. Maar die
zijn allemaal niet opgepakt.

310
00:28:31,010 --> 00:28:34,540
En die hebben dat kind
veel langer gehad dan wij.

311
00:28:34,830 --> 00:28:41,140
Maar die morgen, toen ze die mensen hebben
opgepakt, is de schuilplaats ontdekt.

312
00:28:41,140 --> 00:28:46,450
Verstegen en mijn oom hadden een schuilplaats in
de richting van Meerlo. Dichtbij hadden wij land.

313
00:28:46,450 --> 00:28:54,330
En daar gingen wij als
kinderen in die tijd spelen.

314
00:28:54,330 --> 00:29:03,420
We liepen dan naar Meerlo naar de Molenbeek
om een beetje te zwemmen bij de St. Goarkapel.

315
00:29:03,420 --> 00:29:09,790
Dat land hadden wij daar en dat
land van Verstegen lag daarnaast.

316
00:29:09,790 --> 00:29:19,150
Er was daar een heuvel, waar de boeren
vroeger soms zand, geel zand haalden.

317
00:29:19,150 --> 00:29:24,930
Daar gingen Verstegen en
andere boeren ook zand halen.

318
00:29:24,930 --> 00:29:28,226
Er was nog een heel stuk waar niet
gegraven was. En wij liepen daar bovenop.

319
00:29:28,226 --> 00:29:32,460
Daar stond wat heide en wat
struiken op. En daar liepen we ook.

320
00:29:32,780 --> 00:29:36,930
En een jongen van Wijnhoven,
mijn buurman, die was er ook bij.

321
00:29:37,630 --> 00:29:40,990
En op zeker moment zegt een van die
jongens: “Hè, het veert hier iets.

322
00:29:40,990 --> 00:29:47,769
Wat zou dat zijn?” Ze stonden daar op
de heide. Maar dat waren plaggen heide.

323
00:29:47,770 --> 00:29:52,510
En toen trokken ze die ervan af en zeiden:
“Kijk eens hier”. Er werd nog meer weggehaald.

324
00:29:52,510 --> 00:30:02,210
En daar lag beddengoed in. Ik wist toen niet
wat het was. Het werd weer snel dicht gemaakt.

325
00:30:02,210 --> 00:30:03,590
En ik heb er thuis nooit
iets over durven zeggen.

326
00:30:03,590 --> 00:30:04,390
En dat was een….

327
00:30:04,390 --> 00:30:04,710
Een schuilplaats.

328
00:30:04,710 --> 00:30:06,010
Een schuilplaats voor…

329
00:30:06,850 --> 00:30:10,270
Voor Joden die bij mijn oom
en bij Verstegen waren.

330
00:30:10,270 --> 00:30:12,972
Voor de Joodse families.

331
00:30:12,973 --> 00:30:21,330
En toen die nacht, we hadden al vaker het gevoel
dat er onraad was, zijn ze er dikwijls heen gegaan.

332
00:30:21,330 --> 00:30:23,740
Toen die avond ook.

333
00:30:24,230 --> 00:30:34,950
Maar toen de overvallers bij mijn oom en
Verstegen waren hoorden ze buiten schreeuwen.

334
00:30:34,950 --> 00:30:41,325
Bij die boerenmensen. En toen
zijn ze uit de schuilplaats gegaan.

335
00:30:41,326 --> 00:30:54,210
Ze zijn door het koren dat stond al hoog, gelopen
en verderop via een bos naar Meerlo gegaan.

336
00:30:54,210 --> 00:31:04,020
Daar zijn ze gaan liggen, in die bos. Maar de
boer moest mee om de schuilplaats aan te wijzen.

337
00:31:04,020 --> 00:31:09,410
Maar ze hadden deze ook al op papier
staan. Maar ja, de vogels waren gevlogen.

338
00:31:09,410 --> 00:31:14,430
Maar toen konden ze vanwege de
dauw zien hoe ze gelopen hadden.

339
00:31:14,430 --> 00:31:20,020
Hoefden ze het spoor zo maar na te lopen.
En zo kwamen ze toch nog bij hen uit.

340
00:31:20,020 --> 00:31:24,220
Tonie Heiman, had zij
broers of zussen?

341
00:31:24,220 --> 00:31:30,830
Daar heb ik nooit iets van gehoord. Nee.
Vader en moeder wel. Ze had wel een foto.

342
00:31:30,830 --> 00:31:35,460
Haar vader had een
grote tas in zijn hand.

343
00:31:35,460 --> 00:31:39,672
Voor de rest kan ik eigenlijk niet
zeggen of ze broers of zusjes had.

344
00:31:39,800 --> 00:31:44,330
Ze heeft er zelf ook
nooit iets over verteld.

345
00:31:44,330 --> 00:31:50,690
Ze was ook tamelijk jong. Die
had nog nooit veel meegemaakt.

346
00:31:50,690 --> 00:31:54,300
Heeft haar vader het kind
naar jullie gebracht?

347
00:31:54,300 --> 00:32:00,190
Neen, die Nico Dohmen. Nico Dohmen. Die vader
hebben wij nooit gezien en die moeder ook niet.

348
00:32:00,190 --> 00:32:05,150
Op de foto heb ik haar vader wel eens
gezien. Maar voor de rest eigenlijk niets.

349
00:32:05,150 --> 00:32:11,360
Of die zijn omgekomen? Kunnen ze dat
nu nog ooit nagaan? In Amsterdam.

350
00:32:11,360 --> 00:32:18,499
Dat zal toch heel moeilijk zijn. Kijk
eens, het is vijfenzestig jaar geleden.

351
00:32:18,500 --> 00:32:19,770
Weet je wat er met dat meisje,
Tonie Heiman, is gebeurd?

352
00:32:19,770 --> 00:32:21,600
Dat weten we niet. Daar hebben
we niets meer over gehoord.

353
00:32:22,440 --> 00:32:31,120
Ze is van ons naar Vught gegaan en toen
naar Westerbork en vandaar uit verder.

354
00:32:31,120 --> 00:32:35,680
Maar ja, wij hebben er nooit
meer iets over gehoord.

355
00:32:35,680 --> 00:32:38,360
Op 6 september 1944 is ze vergast.

356
00:32:38,360 --> 00:32:45,030
Kijk eens aan. In 1944 toch.

357
00:32:45,030 --> 00:32:45,490
In Auschwitz.

358
00:32:45,490 --> 00:32:52,720
Daar moesten er heel veel heen.
Dat werd gezegd, toen in die tijd.

359
00:32:52,720 --> 00:32:54,100
Dat ze vergast werden, maar waar en hoe? Hebben
we later gehoord. Dat is in Polen, hè. Auschwitz.

360
00:32:54,100 --> 00:33:08,080
Jullie hebben na de oorlog nooit
meer iets van haar familie gehoord?

361
00:33:08,080 --> 00:33:14,373
Neen. Helemaal niets. Eens kijken, die
bij mijn oom zaten en bij Verstegen wel.

362
00:33:14,373 --> 00:33:19,650
Die bij mijn oom zaten, dat was een man
en een vrouw, die vrouw is teruggekomen.

363
00:33:19,650 --> 00:33:25,040
Nannie, heet ze met haar voornaam. Maar de
achternaam weet ik niet. Maar die is terug gekomen.

364
00:33:25,040 --> 00:33:26,540
Is zij nog wel eens in Oirlo geweest?

365
00:33:26,570 --> 00:33:29,028
Of ze in Oirlo is
geweest, dat weet ik niet.

366
00:33:29,028 --> 00:33:34,510
Maar ik heb later horen vertellen
dat zij het overleefd heeft.

367
00:33:34,510 --> 00:33:39,280
Is er na de oorlog thuis met jullie nog
over gesproken? Over de oorlog en dat kind?

368
00:33:39,280 --> 00:33:45,330
Over de oorlog eigenlijk heel weinig.
We hadden het allemaal meegemaakt.

369
00:33:45,330 --> 00:33:51,485
Mijn jongste broer was toen, ik was er
bijna 10, die was toen nog maar vijf jaar.

370
00:33:51,486 --> 00:33:58,820
En die weet er niet meer zo heel
veel van. Maar ja, vier jaar oorlog.

371
00:33:58,820 --> 00:34:02,810
Hij groeide er toch
wel een beetje mee op.

372
00:34:02,810 --> 00:34:08,400
Maar niet zoveel als ik, als je al tien
jaar bent en dan de hele oorlog meemaakt.

373
00:34:08,400 --> 00:34:13,200
Ik ging net naar de zevende
klas, die werd ingevoerd.

374
00:34:13,200 --> 00:34:15,050
De Duitsers wilde zes klassen
en dan van school af.

375
00:34:15,050 --> 00:34:21,550
Neen, ze wilden de
zevende klas en dan eraf.

376
00:34:21,550 --> 00:34:26,140
Alleen zij die verder leerden, voor pater of
meester of wat dan ook, die mochten er eerder af.

377
00:34:26,140 --> 00:34:29,820
Die kregen het later er toch wel bij.

378
00:34:29,820 --> 00:34:43,707
In augustus gingen we naar de zevende
klas en in juli hadden we de laatste

379
00:34:43,708 --> 00:34:47,750
weken al Duitse boekjes, daar moesten
we al een beetje in leren lezen.

380
00:34:47,750 --> 00:34:54,440
Want de moffen waren van plan
heel lang hier te blijven.

381
00:34:54,440 --> 00:34:58,930
Toen augustus voorbij was zijn we
nog heel even naar school geweest.

382
00:34:59,380 --> 00:35:04,400
Toen begonnen ze de treinen te beschieten en
zo van alles, toen werden de scholen gesloten.

383
00:35:04,540 --> 00:35:09,370
Na de bevrijding in november
1944 werd ik 14 jaar.

384
00:35:09,370 --> 00:35:16,910
Heel op het eind van november zijn
we bevrijd. De school was ook kapot.

385
00:35:16,910 --> 00:35:24,960
Bij Wevers Tienus, bij Classens,
hadden ze een noodkerk ingericht.

386
00:35:24,960 --> 00:35:29,080
Dat vind ik mooi dat Oirlo
dat zo gedaan heeft.

387
00:35:29,080 --> 00:35:35,220
Die hadden toen al een behoorlijk
kippenbedrijf, kuikens broedden.

388
00:35:37,110 --> 00:35:41,770
Die hadden toen al een opfokhuis
waar kuikens werden opgefokt.

389
00:35:41,770 --> 00:35:46,290
Maar in die tijd kon dat allemaal
niet. Vooral omdat het oorlog was.

390
00:35:46,830 --> 00:35:51,530
Eerst deden ze het nog wel een beetje maar door
het geweld kwam dat allemaal stil te liggen.

391
00:35:51,760 --> 00:36:01,200
Daar is toen, meer als een jaar
lang in een kippenhok de mis gedaan.

392
00:36:01,200 --> 00:36:05,330
Daar was nog een groot hok en daar
werd de school in ondergebracht.

393
00:36:05,330 --> 00:36:09,410
De meisjesschool had niet
zoveel geleden en toen moesten

394
00:36:09,410 --> 00:36:12,460
de jongens en meisjes op
een keer bij elkaar zitten.

395
00:36:12,460 --> 00:36:14,170
Dat zal toch in Meerlo
ook zo zijn geweest.

396
00:36:15,070 --> 00:36:24,150
Na de oorlog is er eigenlijk
niet meer zoveel over gesproken?

397
00:36:24,150 --> 00:36:29,980
Neen. Heel weinig. Dat sleet later
toch. Het kwam wel eens ter sprake.

398
00:36:29,980 --> 00:36:38,440
Maar voor de rest eigenlijk niet. Je zag wel
eens in de krant iets over Joden en dit en dat.

399
00:36:38,440 --> 00:36:43,550
Het is allemaal voorbij. En wij
hebben het allemaal overleefd.

400
00:36:44,980 --> 00:36:53,030
Mijn tweede zuster was in de lente van
1944 in het klooster ingetreden als non.

401
00:36:53,030 --> 00:36:58,510
In Roosendaal en dat was van dezelfde orde
als de zusters van het Venrayse ziekenhuis.

402
00:36:58,510 --> 00:37:00,400
Zusters Franciscanessen.

403
00:37:00,820 --> 00:37:07,380
En toen wij bij die boer geëvacueerd waren,
waren we met het hele gezin, behalve zij.

404
00:37:07,380 --> 00:37:09,050
Zij was er niet bij.

405
00:37:09,550 --> 00:37:15,030
En mijn moeder zei altijd: “Die
bidden wel zoveel, daar zal

406
00:37:15,030 --> 00:37:19,600
misschien toch wel niets
gebeuren.” Lang na de bevrijding.

407
00:37:21,420 --> 00:37:24,600
In Oirlo was nog geen
telefoon toen wij thuis kwamen.

408
00:37:24,600 --> 00:37:27,990
Het heeft lang geduurd voordat
alles een klein beetje hersteld was

409
00:37:28,000 --> 00:37:30,190
Toen kwamen ze van de koster van
Oirlo zeggen dat er telefoon was.

410
00:37:30,250 --> 00:37:33,630
Die hadden vroeger ook
al een telefooncentrale.

411
00:37:33,630 --> 00:37:35,810
Dan moesten ze bij de mensen
gaan zeggen dat ze mee

412
00:37:35,810 --> 00:37:38,540
moesten komen Toen hadden
wij zelf nog geen telefoon.

413
00:37:38,540 --> 00:37:41,210
Die is pas veel later gekomen.

414
00:37:42,260 --> 00:37:44,130
En op een zeker moment kwamen
die van de koster zeggen,

415
00:37:44,130 --> 00:37:54,580
ik weet het nog goed, dat er
telefoon was uit Roosendaal.

416
00:37:54,580 --> 00:38:00,010
Ik hoorde mijn moeder zeggen: “Drieka”. Zo heette
de non. Vader was krijtwit toen hij terugkwam.

417
00:38:00,010 --> 00:38:06,390
“Er is niets gebeurd, Drieka
is kerngezond”. Hoh, gelukkig.

418
00:38:06,390 --> 00:38:18,430
Mijn moeder en vader zeiden dat ze zoveel
gebeden had dat we gespaard zijn gebleven.

419
00:38:18,430 --> 00:38:24,400
Gingen jullie veel naar de kerk in
de oorlog. Ging Tonie altijd mee?

420
00:38:24,460 --> 00:38:28,370
Ja, ze is weleens mee
geweest. Maar toch heel weinig.

421
00:38:29,720 --> 00:38:35,150
Wij hadden de opdracht om haar zoveel
mogelijk, ja niet helemaal, schuil te houden.

422
00:38:35,150 --> 00:38:37,019
Niet te veel in het openbaar.

423
00:38:37,020 --> 00:38:43,110
Want als je er overal mee heen ging, dan
zeiden ze al snel dat het een Jodenmeisje was.

424
00:38:43,110 --> 00:38:46,479
En dat gaat van het ene oor in het andere. Dan
hadden ze haar misschien veel eerder opgepakt.

425
00:38:46,480 --> 00:38:57,340
Dat weet ik niet. Dat had toch een reden
kunnen zijn als ik er veel mee uit was geweest.

426
00:38:57,650 --> 00:39:01,750
Maar ja, op z´n hoogst in het dorp. Want in
Venray kwamen wij in de oorlogsjaren bijna nooit.

427
00:39:01,750 --> 00:39:04,070
Na de bevrijding zijn we
langzaam meer naar Venray gegaan.

428
00:39:04,070 --> 00:39:07,160
Moesten jullie zwijgen dat
jullie een Joods meisje hadden?

429
00:39:07,160 --> 00:39:09,940
Ja, zeker dat. Daar mocht je niets over
zeggen dat het een Joods meisje was.

430
00:39:09,940 --> 00:39:14,270
En ook niet dat ze Sonja heette,
of dat Sonja een Jodennaam is.

431
00:39:26,890 --> 00:39:31,950
Dat ze Tonie heette,
moesten we zeggen.

432
00:39:31,950 --> 00:39:33,742
Jullie hebben geleerd om te liegen?

433
00:39:33,742 --> 00:39:33,837
Ja, dat was zo’n tijd.

434
00:39:33,838 --> 00:39:35,952
Als je van vader en moeder
krijgt te horen dat mag je niet

435
00:39:35,952 --> 00:39:39,259
doen of je moet het zo doen,
dan heb je dat toch te doen.

436
00:39:39,899 --> 00:39:42,550
Al loog je. Dat deed je vanzelf.

437
00:39:42,550 --> 00:39:51,370
Vader en moeder hebben het in de oorlog
gedaan, een kind opgenomen, risico’s gelopen.

438
00:39:51,370 --> 00:39:53,210
Zijn ze na de oorlog
ooit door iemand bedankt?

439
00:39:53,210 --> 00:40:04,090
Dat ik weet niet. Dat kan misschien wel en
dat ze het niet tegen ons hebben gezegd.

440
00:40:04,090 --> 00:40:13,950
Dat weet ik niet. Ik kan niet zeggen of daar
iets is gebeurd. Neen, bij mijn weten niet.

441
00:40:16,340 --> 00:40:17,510
Maar och, er waren er verschillenden.

442
00:40:17,510 --> 00:40:22,769
Onze buurman ook. En daar zaten er
ook. Dat vonden ze eigenlijk gewoon.

443
00:40:22,769 --> 00:40:25,280
Maar tegenwoordig eigenlijk
ook. Met die asielzoekers.

444
00:40:25,970 --> 00:40:27,240
Ben je daar ook geweest die
zaterdagmiddag in Tienray.

445
00:40:28,280 --> 00:40:32,380
En die man daar zei tegen mij, en
dat heb ik nooit geweten: “Iedere

446
00:40:32,380 --> 00:40:37,426
vreemdeling die hier in Nederland
aanklopt wordt binnen gelaten.

447
00:40:37,427 --> 00:40:44,120
Krijgt onderdak en krijgt eten.” Maar
dan gaan ze kijken, waar kom je vandaan.

448
00:40:44,510 --> 00:40:50,350
En als dan blijkt dat ze terug
kunnen dan gaan ze terug.

449
00:40:50,350 --> 00:40:58,940
Maar anders blijven ze op den duur
ook nog een keer allemaal hier.