1
00:00:00,340 --> 00:00:06,650
Hoe zou u de omgeving waar u bent opgegroeid,
Bospolder-Tussendijken, willen omschrijven?

2
00:00:07,490 --> 00:00:14,550
Dat was een hele gezellige omgeving.
We speelden daar enorm veel buiten.

3
00:00:15,150 --> 00:00:18,210
Het was eigenlijk vanuit
school buiten spelen.

4
00:00:18,210 --> 00:00:27,190
In die jaren was er praktisch geen huiswerk bij,
dus je had alle tijd om lekker naar buiten te

5
00:00:27,190 --> 00:00:34,900
gaan, te gaan lopen voetballen op het pleintje
en lekker met je vrienden, een beetje rommelen.

6
00:00:34,900 --> 00:00:39,850
En zo nu en dan naar binnen geroepen
worden voor boodschappen te doen.

7
00:00:40,330 --> 00:00:44,970
Mijn moeder had een enorme
hekel aan boodschappen, dus

8
00:00:45,080 --> 00:00:49,600
er moest dan opgedraven
worden voor de boodschappen.

9
00:00:49,600 --> 00:00:54,400
Wat wel eens vervelend was, want dan
werd er weer gezegd ‘Bram, je moeder

10
00:00:54,400 --> 00:00:58,600
roept weer, dus je zal wel weer een
boodschap moeten doen’, dus dat was

11
00:00:58,600 --> 00:01:03,000
Wanneer bent u geboren?

12
00:01:04,940 --> 00:01:09,380
27 januari 1930 te Schiedam.

13
00:01:10,110 --> 00:01:13,060
En heb daar eigenlijk maar
een paar maanden gewoond,

14
00:01:13,060 --> 00:01:15,320
toen zijn mijn ouders
naar Rotterdam vertrokken.

15
00:01:16,280 --> 00:01:19,020
En dat was in Bospolder-Tussendijken?

16
00:01:19,020 --> 00:01:24,420
Ja, maar nog niet op het huidige adres
waar we dus in ’43 gebombardeerd zijn.

17
00:01:24,420 --> 00:01:28,090
En dat adres weet ik niet,
daar was ik te klein voor.

18
00:01:28,150 --> 00:01:34,260
Verder over het gezin waar u bent
grootgebracht, wat kunt u vertellen, een zus

19
00:01:34,260 --> 00:01:41,350
Vader, moeder, zuster en ikzelf
dan. Vader was scheepstimmerman.

20
00:01:43,700 --> 00:01:54,720
Helaas door de crisis, in de dertiger jaren
kon hij kiezen of bij, zoals het vroeger

21
00:01:54,720 --> 00:02:02,420
heette De Bikkers, dat zijn nu de classificeerders,
hij werkte bij Wilton, of ontslag.

22
00:02:02,500 --> 00:02:07,306
Dus vanuit z’n vak werd hij
de drab ingestuurd, en kwam ’s

23
00:02:07,307 --> 00:02:11,639
avonds dan ook thuis en stonk
naar de olie en de viezigheid.

24
00:02:11,640 --> 00:02:14,880
Want echt, hygiëne op zo’n
fabriek werd nog niet op gelet.

25
00:02:14,880 --> 00:02:19,020
Die mensen die werden vies
en vet naar huis gestuurd.

26
00:02:21,740 --> 00:02:26,350
In welke straat woonde u bij het
uitbreken van de Tweede Wereldoorlog?

27
00:02:27,350 --> 00:02:35,930
In de Nanningstraat, en dat is, dat
was een verbindingsstraatje tussen

28
00:02:35,930 --> 00:02:40,440
de Mathenesserweg en de Schiedamseweg,
vanaf het Marconieplein gerekend.

29
00:02:40,440 --> 00:02:47,050
U bent geboren in 1930. U was tien jaar
oud toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak.

30
00:02:47,050 --> 00:02:50,340
Wat heeft dat met u gedaan?

31
00:02:50,410 --> 00:02:52,630
In het begin was het best leuk.

32
00:02:54,730 --> 00:02:57,860
Toen die oorlog uitgebroken was
toen stonden we buiten te kijken

33
00:02:57,860 --> 00:03:04,180
naar al die witte wolkjes in
de lucht van het afweergeschut.

34
00:03:04,180 --> 00:03:07,280
Totaal geen besef van
dat het oorlog was.

35
00:03:07,280 --> 00:03:12,195
De ramen stonden te rinkelen, nou
ja, dat hoorde schijnbaar zo.

36
00:03:12,196 --> 00:03:16,132
Ja, later merkten we wel dat
het helemaal niet zo leuk was.

37
00:03:16,132 --> 00:03:20,900
En dat je eigenlijk al wat
angstig begon te worden.

38
00:03:22,590 --> 00:03:28,580
Wat merkte u daar concreet van, van
die sfeer, en dat het niet leuk was?

39
00:03:30,900 --> 00:03:33,251
Ja, er liepen ineens
soldaten door de straat.

40
00:03:33,252 --> 00:03:37,340
En die liepen te marcheren, met
van die gekke pothelmen op.

41
00:03:38,130 --> 00:03:44,130
En die liepen te zingen, en
vooral, maar we hadden al heel

42
00:03:44,130 --> 00:03:48,490
gauw door, als kinderen zijnde,
dat het indringers waren.

43
00:03:48,490 --> 00:03:55,080
Dus gebeurde wel dat ze dan wel eens de weg
vroegen, want ja, die kwamen zomaar zo’n stad

44
00:03:55,080 --> 00:04:00,970
binnenvallen, wisten weg noch steg, en dan
moesten ze bijvoorbeeld met de tram naar de stad.

45
00:04:00,970 --> 00:04:06,050
En dan stuurden wij ze Plein 4 de andere kant uit
richting Schiedam. Dus ze kwamen verkeerd terecht.

46
00:04:06,050 --> 00:04:13,970
Dus we waren toen, zo klein als we waren,
eigenlijk de boel al een beetje aan het saboteren.

47
00:04:13,970 --> 00:04:15,450
De oorlog is uitgebroken.

48
00:04:17,560 --> 00:04:21,850
Rotterdam is in mei 1940 gebombardeerd,
en daarna ook nog verschillende keren.

49
00:04:21,850 --> 00:04:28,190
Hoe heeft u en uw directe omgeving dat ervaren,
die bombardementen op de stad Rotterdam?

50
00:04:28,440 --> 00:04:33,620
Bombardementen van de stad Rotterdam,
heb ik eigenlijk heel weinig van

51
00:04:33,620 --> 00:04:40,380
meegenomen, omdat wij dus in een andere
stadswijk, Rotterdam-West, woonden

52
00:04:40,380 --> 00:04:47,640
en wij eigenlijk, nou praktisch nooit
in de stad kwamen als kinderen zijnde.

53
00:04:47,640 --> 00:04:50,420
We bleven daar een beetje
in dat Tussendijken hangen.

54
00:04:50,420 --> 00:04:55,264
Dus eigenlijk dat bombardement
van ’40, ja natuurlijk.

55
00:04:55,264 --> 00:05:04,220
Dat deed je wel wat maar dat ging zo langs
je heen, dat was nou niet direct van wat erg.

56
00:05:04,220 --> 00:05:12,140
Dat bombardement was duidelijk een
bombardement uitgevoerd door de Duitsers.

57
00:05:15,910 --> 00:05:19,226
Na mei 1940 zijn er nog andere
bombardementen geweest op de stad Rotterdam.

58
00:05:19,250 --> 00:05:21,400
Staat u daar nog iets van bij?

59
00:05:22,360 --> 00:05:24,330
Weinig, want dat was incidenteel.

60
00:05:24,330 --> 00:05:31,660
Zo nu en dan, ik meen meer dat het
eigenlijk bommen waren die verloren

61
00:05:31,660 --> 00:05:36,210
werden onderweg door de bombardementen
die op Duitsland uitgevoerd werden.

62
00:05:36,740 --> 00:05:41,480
Of doordat ze zo in het nauw kwamen door het
geschut dat ze de boel maar lieten vallen.

63
00:05:41,480 --> 00:05:47,680
Maar dat er zo hier en daar in
Rotterdam eens wat gebeurde,

64
00:05:47,680 --> 00:05:51,270
dat er dan in een straat
een bom terechtgekomen was.

65
00:05:51,270 --> 00:05:59,270
En dan zag je weer ineens een heel gat tussen
de huizen. Maar dat gebeurde niet zo vaak.

66
00:05:59,270 --> 00:06:02,980
Uw vader werkte ook
bij Wilton-Fijenoord.

67
00:06:02,980 --> 00:06:08,530
Dat soort bedrijven waren vaak
ook doelwit van bombardementen.

68
00:06:08,530 --> 00:06:11,890
Kunt u zich daar nog iets van
herinneren of er iets over vertellen?

69
00:06:12,410 --> 00:06:15,240
Ja, mijn vader vertelde
daar nooit zoveel over.

70
00:06:16,710 --> 00:06:20,430
Het enige wat er was, als er
dan luchtalarm was, dan moesten

71
00:06:20,430 --> 00:06:24,050
ze van hun werkplek af, en dan
maar ergens dekking zoeken.

72
00:06:24,051 --> 00:06:29,190
Ik heb wel verhalen van mijn vader gehoord
dat hij, ja onder een vrachtwagen gekropen is,

73
00:06:29,190 --> 00:06:36,710
maar voor de rest, hoe het daar precies reilde
en zeilde, ja dat weet ik natuurlijk niet.

74
00:06:36,710 --> 00:06:41,600
Het bombardement van 31 maart 1943.

75
00:06:41,600 --> 00:06:47,380
Kunt u het moment terughalen
wat er zich heeft afgespeeld,

76
00:06:47,380 --> 00:06:51,020
kort voor, tijdens en na
dat grote bombardement?

77
00:06:52,110 --> 00:06:58,050
Kort voor. Kort voor was ik van plan
met mijn vriendjes te gaan voetballen.

78
00:06:59,930 --> 00:07:13,320
Dat heette toen Vreelust. Dat was ja een terrein
daar kon je vrij spelen. Voetbalkleren had ik niet.

79
00:07:13,390 --> 00:07:18,211
Dus ik kreeg van mijn moeder de oudste kleren
aan die er waren, een paar hele oude schoenen.

80
00:07:18,211 --> 00:07:22,670
Je moet niet vergeten, in 1943 was
de boel aardig schaars geworden.

81
00:07:22,670 --> 00:07:32,000
Dus mijn moeder was heel erg zuinig op mijn mooie
kleertjes om dat zo lang mogelijk goed te houden.

82
00:07:32,000 --> 00:07:36,890
Textiel was al op de bon, dus
dat was al heel moeilijk.

83
00:07:37,060 --> 00:07:42,050
We verzamelden bij school.

84
00:07:42,050 --> 00:07:48,560
In de Korfmakersstraat en
daar aangekomen met nog een

85
00:07:48,560 --> 00:07:52,760
vriend van me uit de straat,
begon ineens het luchtalarm.

86
00:07:52,760 --> 00:07:58,780
Maar het was zo hevig ineens en het
luchtalarm kwam blijkbaar zo laat, dat,

87
00:07:58,780 --> 00:08:05,100
er werd al enorm geschoten en de vliegtuigen
gierden al over je hoofd heen, dat

88
00:08:05,100 --> 00:08:09,943
wij dus van de Korfmakersstraat naar
huis gerend zijn naar de Nanningstraat.

89
00:08:11,570 --> 00:08:16,441
Ik wilde, onderweg wilde ik stoppen om de
hoek bij de groenteboer die op de hoek zat.

90
00:08:16,442 --> 00:08:22,050
Mijn vriendje die zegt ‘nee joh we
zijn er haast, kom we zijn thuis’.

91
00:08:22,420 --> 00:08:26,360
Dat is waarschijnlijk mijn redding
geweest want ook in die groentewinkel

92
00:08:26,360 --> 00:08:31,680
is er een voltreffer gekomen en daar
is nooit iemand levend uitgekomen.

93
00:08:32,600 --> 00:08:40,100
Tijdens dat hevige tumult, zoals ik dat
maar moet noemen, ben ik het huis in gerend.

94
00:08:40,100 --> 00:08:49,480
Mijn moeder en mijn zusje waren al binnen en
mijn moeder heeft ons de tussenkamer ingetrokken.

95
00:08:49,830 --> 00:08:52,590
U moet zich voorstellen, dat
waren van die benedenhuisjes,

96
00:08:52,590 --> 00:08:57,099
voorkamer, tussenkamer, achterkamer
ja, en meer was er niet.

97
00:08:57,100 --> 00:09:02,720
De tussenkamer was dan de ouderslaapkamer
en daar zijn we dus op bed

98
00:09:02,720 --> 00:09:08,200
gedoken, heeft mijn moeder een peluw,
zoals dat vroeger heette, over ons

99
00:09:08,200 --> 00:09:13,970
getrokken en we hebben het geraas
over ons heen voelen en horen komen.

100
00:09:14,980 --> 00:09:19,070
En dat was dermate heftig
dat we dachten nou het is

101
00:09:19,070 --> 00:09:23,909
gebeurd, nou gaat het over,
we komen hier niet meer uit.

102
00:09:23,910 --> 00:09:30,770
Totdat het ineens doodstil is
en je om je heen wil kijken.

103
00:09:30,770 --> 00:09:36,860
Maar dat kan niet, want alles is een
stofwolk en op het moment dat het stof een

104
00:09:36,860 --> 00:09:43,600
beetje opgetrokken was, zijn we dus van
het bed geklauterd en verdwaasd in het

105
00:09:43,600 --> 00:09:52,210
rond gekeken dat we er eigenlijk nog
waren alle drie en dat dus de boel binnen

106
00:09:52,210 --> 00:10:01,010
zo angstig leek, alles was schots en scheef,
de hele voortuin die lag er praktisch

107
00:10:01,010 --> 00:10:08,100
uit en we hebben dus mazzel gehad dat wij
net niet een voltreffer hebben gehad.

108
00:10:08,530 --> 00:10:15,000
Die Nanningstraat dat was een vrij smal
straatje, dus tegenover ons was een

109
00:10:15,000 --> 00:10:19,810
voltreffer, schuin over ons was een
voltreffer, naast ons was een voltreffer,

110
00:10:19,810 --> 00:10:25,350
dus we zijn eigenlijk wat dat betreft
op het nippertje de dood ontsprongen.

111
00:10:25,410 --> 00:10:30,150
Mijn moeder natuurlijk
helemaal in paniek.

112
00:10:30,150 --> 00:10:36,330
Mijn vader was thuis maar
die was op dat moment op dat

113
00:10:36,330 --> 00:10:40,690
bewuste Vreelust wat gras aan
het snijden voor de konijnen.

114
00:10:40,690 --> 00:10:45,420
Want mijn vader had achterin
het tuintje wat konijntjes, meer

115
00:10:45,420 --> 00:10:51,660
hobbykonijnen en ook een paar voor
de kerst want zo ging dat vroeger.

116
00:10:51,660 --> 00:11:00,300
En die heeft als het ware daar vandaan dus
die bommen zien gaan en dat hele geval dus.

117
00:11:00,300 --> 00:11:06,690
Die is als een gek naar huis gerend, en
wij stonden als het ware voor de deur ja

118
00:11:06,690 --> 00:11:09,994
helemaal verdwaasd, nou deur er was geen
deur meer, dat was helemaal weggeslagen.

119
00:11:09,994 --> 00:11:16,890
En toen kwam mijn vader aanrennen
en die zei ‘kom op eruit eruit’,

120
00:11:16,890 --> 00:11:20,480
want wij zagen wel van die hele
donkere wolken voorbijkomen, maar

121
00:11:20,480 --> 00:11:25,670
geen besef dat bij ons om de hoek
al helemaal in lichterlaaie stond.

122
00:11:26,060 --> 00:11:31,550
En ja die heeft ons
gedirigeerd, van schiet op eruit.

123
00:11:31,850 --> 00:11:40,540
En zo zijn we al hollend en rennend eruit
gegaan en zo zijn we terechtgekomen in Spangen.

124
00:11:41,440 --> 00:11:47,410
En daar had mijn vader zijn
oudste broer wonen en daar was

125
00:11:47,410 --> 00:11:52,235
alles gelukkig nog in tact en
daar zijn we opgevangen geworden.

126
00:11:52,235 --> 00:11:57,399
Dat is dus het hele relaas eigenlijk
van het moment van het bombardement.

127
00:11:56,800 --> 00:12:05,541
Waren er mensen in uw directe omgeving,
vrienden, familie, die getroffen waren door

128
00:12:05,541 --> 00:12:12,150
het bombardement, in de zin dat er ook
mensen overleden zijn in uw directe omgeving?

129
00:12:12,150 --> 00:12:14,830
Het gekke is, daar weet
ik helemaal niets van.

130
00:12:15,280 --> 00:12:21,440
Vanaf dat moment ben ik al mijn
speelkameraadjes, mijn vriendjes kwijtgeraakt.

131
00:12:21,440 --> 00:12:26,040
Ik heb ook nooit meer iemand
gezien en nooit vernomen

132
00:12:26,040 --> 00:12:30,610
of daar inderdaad dus
mensen bij gesneuveld zijn.

133
00:12:30,610 --> 00:12:38,930
Dat zal best wel, want toen dus, toen
ik de straat inkeek kon ik wel vermoeden

134
00:12:38,930 --> 00:12:43,305
dat er daar waar ook wel een vriendje van
me woonde dat huis er niet meer stond.

135
00:12:43,305 --> 00:12:46,770
Althans er niet meer
stond, helemaal ingestort.

136
00:12:48,020 --> 00:12:51,500
Hoe heeft u de hulpverlening
direct na het bombardement ervaren?

137
00:12:51,500 --> 00:12:52,920
Slecht.

138
00:12:53,160 --> 00:12:59,700
Dat was nou ja een beetje
hand- en spandiensten van

139
00:12:59,700 --> 00:13:06,940
familie en je moest maar
zien of je ergens slapen kon.

140
00:13:07,020 --> 00:13:14,150
Bij die oom en tante, die hadden zelf ook
twee kinderen, hadden ook niet zo’n groot huis.

141
00:13:14,150 --> 00:13:22,100
Daar konden we dus niet met z’n vieren blijven.
Daar konden er dus twee blijven slapen.

142
00:13:22,420 --> 00:13:28,280
Dat waren mijn zuster en ik. En mijn ouders
die zijn dus weer naar een ander adres gegaan.

143
00:13:28,280 --> 00:13:35,639
Dat was weer familie van die tante van me. En hoe
die mensen heetten en waar dat was weet ik niet.

144
00:13:35,640 --> 00:13:38,970
Hoe lang heeft dat geduurd?

145
00:13:38,970 --> 00:13:40,050
Dat rondzwerven?

146
00:13:40,050 --> 00:13:40,780
Ja.

147
00:13:40,780 --> 00:13:46,360
Dat je zegt nou ja dat
weet ik eigenlijk niet.

148
00:13:46,730 --> 00:13:52,400
Dat is zo’n gedeelte in mijn leven wat bij
mij een beetje aan me voorbij gegaan is.

149
00:13:52,400 --> 00:13:58,340
Dat zijn van die losse flarden
waarvan ik eigenlijk niet met

150
00:13:58,340 --> 00:14:03,550
zekerheid kan zeggen dat zat precies
zo in mekaar of zo in mekaar.

151
00:14:03,600 --> 00:14:10,440
Ik weet wel dat we teneinde
terecht zijn gekomen bij een

152
00:14:10,440 --> 00:14:16,110
andere broer van mijn vader in
de Watergangstraat, Kralingen.

153
00:14:16,200 --> 00:14:21,260
En daar hebben we, omdat die een
groter huis hadden, hebben we ingewoond.

154
00:14:22,160 --> 00:14:26,180
En daar werden we als het
ware wel opgevangen, maar

155
00:14:26,180 --> 00:14:31,540
helemaal niet zo direct als
ja als vrienden ontvangen.

156
00:14:31,540 --> 00:14:38,650
L Ik had daar een neefje, die was enig kind
en die was heel erg verwend en die mocht veel.

157
00:14:38,650 --> 00:14:45,460
En die oom van mij die was bakker en die werkte
bij die bakkerij aan de overkant waar die woonde.

158
00:14:45,460 --> 00:14:50,051
En dus, die hadden toen
aardig wat te eten in huis.

159
00:14:50,051 --> 00:14:58,412
En als we dan gingen eten dan, ja dat
staat nog zo bij me, dat secreet van dat

160
00:14:58,413 --> 00:15:02,895
jongetje die deed dan als de tafel gedekt
was, deed die z’n broek naar beneden en

161
00:15:02,895 --> 00:15:10,080
dan smeerde die zo een bord tegen z’n kont
aan en dat zette die dan weer op tafel.

162
00:15:10,620 --> 00:15:14,930
Ja daar mocht je eigenlijk maar
niets van zeggen voor de goede orde

163
00:15:14,930 --> 00:15:21,250
Anders werd je er ook weer uitgeknikkerd
en dan had je ook weer geen huis.

164
00:15:23,410 --> 00:15:29,360
Andere vormen van ondersteuning, wanneer was u
als gezin weer herenigd in een eigen woning?

165
00:15:29,360 --> 00:15:37,920
In een eigen woning, dat is daarna
gekomen in de Verboomstraat.

166
00:15:39,710 --> 00:15:46,320
Die huizen waren toen, nou nog niet
zo oud hoor, die waren pas afgebouwd.

167
00:15:46,620 --> 00:15:51,370
En we hebben toen een
huis toegezegd gekregen.

168
00:15:51,530 --> 00:15:55,839
En hoe mijn ouders daar dus precies
aan alle spullen zijn gekomen.

169
00:15:55,840 --> 00:16:00,160
We kregen wel, weet ik wel, van een
of andere instantie, maar welke

170
00:16:00,160 --> 00:16:04,717
instantie weet ik niet, hebben
mijn ouders een uitkering gekregen.

171
00:16:04,717 --> 00:16:08,030
Ik weet nog wel dat mijn vader
en moeder een hele lijst hebben

172
00:16:08,030 --> 00:16:12,070
zitten maken wat ze vermistten, wat
ze hadden en al die dingen meer.

173
00:16:12,070 --> 00:16:17,350
En dan komt het gekke, dan is die lijst
weg, die gaat naar de gemeente dacht ik

174
00:16:17,351 --> 00:16:22,630
en aan de hand daarvan kreeg je een
uitkering om weer nieuwe spullen te kopen.

175
00:16:22,840 --> 00:16:27,050
Voor zover er nog spullen te koop
waren, want ik meen me te herinneren

176
00:16:27,050 --> 00:16:31,880
dat zelfs de vloerbedekking was
half papier, en half touw, dat was

177
00:16:32,980 --> 00:16:41,980
een soort hiabo want gewone normale
spullen waren er niet meer.

178
00:16:41,980 --> 00:16:49,770
Die verwerking van de gebeurtenis het
bombardement, psychische hulp of iets dergelijks

179
00:16:49,770 --> 00:16:54,570
of hulp van kerkgenootschappen, welke
kerkelijke gezinde hingen jullie thuis aan?

180
00:16:55,770 --> 00:17:00,462
Nou wij hadden geen, we
gingen niet naar een kerk.

181
00:17:02,170 --> 00:17:08,530
Nou, mijn ouders waren misschien
wel lichtgelovig, maar

182
00:17:08,530 --> 00:17:11,076
nou niet direct van jongens
jongens we lopen naar de kerk.

183
00:17:13,140 --> 00:17:20,180
Over het bombardement, wanneer
vernam u en in hoeverre werd daarover

184
00:17:20,180 --> 00:17:24,650
gesproken, dat het geen Duits bombardement
was maar een Amerikaans bombardement?

185
00:17:24,650 --> 00:17:26,670
Wat kunt u daarover vertellen?

186
00:17:26,670 --> 00:17:29,500
Nou dat was al gauw alom bekend.

187
00:17:31,640 --> 00:17:34,800
En ja, hoe dat bekend is geworden
weet ik niet, maar we wisten wel

188
00:17:34,800 --> 00:17:38,960
natuurlijk dat het een verkeerd
bombardement was van de geallieerden.

189
00:17:40,160 --> 00:17:48,870
En ik blijf er nog bij, zoals de toestand
toen was, en dan ik nog even terug.

190
00:17:48,870 --> 00:17:53,810
Dus op het moment van het bombardement,
het was stralend mooi weer, het

191
00:17:53,810 --> 00:18:01,140
was echt frisse harde voorjaarswind,
maar het was een glasheldere lucht.

192
00:18:01,140 --> 00:18:07,580
Dus de verhalen van het zicht was
zo slecht kan er bij mij niet in.

193
00:18:07,580 --> 00:18:21,550
Ik krijg de indruk dat de navigatie dus
op dat moment heeft gefaald of er kan een

194
00:18:21,550 --> 00:18:26,647
mogelijkheid zijn dat de piloten zo angstig
zijn geworden, want het geschut was zo hevig

195
00:18:26,648 --> 00:18:33,570
en ze vlogen zo laag, dat ze de boel maar
hebben laten vallen en direct omgekeerd zijn.

196
00:18:33,570 --> 00:18:40,340
Die indruk heb ik eerder dan dat
het per ongeluk fout gegaan is.

197
00:18:41,790 --> 00:18:47,730
In hoeverre heeft u dat de
geallieerden, de Amerikanen kwalijk

198
00:18:47,730 --> 00:18:52,960
genomen, verweten bij wijze van spreken
dit bombardement, qua noodzaak?

199
00:18:52,960 --> 00:18:56,610
Nee, niet. Daar stond je
eigenlijk niet bij stil.

200
00:18:57,000 --> 00:19:03,070
Want het leven ging op dat moment toch wel weer
verder, zo goed en zo kwaad als het mogelijk was.

201
00:19:03,070 --> 00:19:08,950
Nee daar is eigenlijk, ook in
familieverband, nooit over gesproken.

202
00:19:08,950 --> 00:19:12,972
Nou ja het waren die Amerikanen
en die zijn fout geweest en

203
00:19:12,973 --> 00:19:18,630
die hebben het fout neergelegd,
maar voor de rest ook niet.

204
00:19:19,980 --> 00:19:24,380
In hoeverre is het, behalve
de huisvesting gelukt om

205
00:19:24,380 --> 00:19:28,250
als gezin en voor uzelf
weer de draad op te pakken?

206
00:19:28,250 --> 00:19:30,450
U was scholier, u
ging weer naar school?

207
00:19:30,450 --> 00:19:40,880
Ik heb in, vanaf het begin van
de oorlog, 1940, tot aan het

208
00:19:40,880 --> 00:19:46,960
bombardement, heb ik dus leuk school
gehad maar toen begon de ellende.

209
00:19:46,960 --> 00:19:48,800
Van de ene school naar de andere.

210
00:19:48,800 --> 00:19:51,710
Daar eens een paar weken
op school, daar eens een

211
00:19:51,710 --> 00:19:54,820
maand op school, daar weer
eens twee maanden op school.

212
00:19:54,820 --> 00:19:56,586
En zo ging het maar door.

213
00:19:56,640 --> 00:20:04,640
Dus ik heb eigenlijk door die hele oorlogsomstandigheden
een hele slechte schoolopleiding gehad.

214
00:20:05,230 --> 00:20:09,590
Ik heb daardoor, toen ik ging
werken wel zo’n achterstand gehad.

215
00:20:09,590 --> 00:20:16,000
Ik heb de lagere school
niet eens helemaal afgemaakt.

216
00:20:16,000 --> 00:20:21,760
Want door al dat geschuif ben
ik een paar keer blijven zitten.

217
00:20:21,760 --> 00:20:27,820
Dus ik werd steeds, maar ik was nog steeds
leerplichtig. Ik kwam, nog steeds moest ik naar school.

218
00:20:27,820 --> 00:20:32,370
Totdat de Hongerwinter kwam, ja nou maak
ik een hele sprong ineens natuurlijk,

219
00:20:32,370 --> 00:20:37,410
maar toen moest er zo gesappeld
worden om wat eten in huis te halen.

220
00:20:37,410 --> 00:20:44,092
Dus toen ben ik dat laatste schooljaar, dat was
toen de zesde klas, heb ik niet eens afgemaakt.

221
00:20:44,092 --> 00:20:48,390
Die heb ik misschien maar, nou voor
nog niet eens voor de helft afgemaakt.

222
00:20:48,390 --> 00:20:54,660
En toen de oorlog afgelopen was, werd je aan het
werk gestuurd want er moesten centen binnenkomen.

223
00:20:55,260 --> 00:21:00,118
En daar heb ik heden
ten dage nog last van.

224
00:21:00,119 --> 00:21:05,980
En ook van het bombardement heb ik, ik
heb er echt een fobie van overgehouden.

225
00:21:05,980 --> 00:21:09,910
Ze moeten mij niet in een vliegtuig
stoppen dat ik er niet meer uit kan.

226
00:21:09,910 --> 00:21:15,590
Als ik een zaal binnenkom dan
kijk ik het eerst waar is de

227
00:21:15,590 --> 00:21:21,720
nooduitgang en dat heb ik mijn
hele leven lang bij me gehouden.

228
00:21:22,770 --> 00:21:27,339
Dat raak je niet meer kwijt.

229
00:21:27,340 --> 00:21:35,290
Het onderwijs, uw schoolopleiding. Anderzijds
kan dat gestimuleerd worden door uw ouders.

230
00:21:35,290 --> 00:21:42,880
Maar anderzijds de rol van de
onderwijzers, die waren wel of

231
00:21:42,880 --> 00:21:45,450
niet op de hoogte van uw achtergrond
van wat u had meegemaakt.

232
00:21:45,450 --> 00:21:47,630
Heeft u daar iets van
gemerkt van steun?

233
00:21:47,630 --> 00:21:51,900
Nee, totaal niet.

234
00:21:51,900 --> 00:21:59,670
En wat was de reden dat u op uw veertiende
of vijftiende ging werken, dat was

235
00:22:00,600 --> 00:22:08,250
Dat was nou ja nodig, want er was niets.
Alles was in die jaren zo uitgeput.

236
00:22:08,250 --> 00:22:12,920
De mensen hadden geen geld dus elke
cent die binnenkwam was meegenomen.

237
00:22:12,920 --> 00:22:18,440
Ik ging werken voor vijf euro in
de week, of vijf gulden destijds.

238
00:22:18,440 --> 00:22:21,650
En waar was dat?

239
00:22:21,650 --> 00:22:29,360
Dat was in de Rochussenstraat in Rotterdam. In een
noodwinkel, want toen stonden er nog noodwinkels.

240
00:22:29,360 --> 00:22:32,530
U was verkoper van beroep?

241
00:22:32,530 --> 00:22:33,670
Ja, nou ja leerling-verkoper.

242
00:22:33,670 --> 00:22:38,000
En hoe heeft u dat ervaren
dat u niet meer naar

243
00:22:38,000 --> 00:22:41,087
school ging maar leerling-verkoper
was in een winkel?

244
00:22:41,630 --> 00:22:45,340
Positieve of negatieve
aspecten daarvan?

245
00:22:45,730 --> 00:22:55,200
Nou laat ik het zo zeggen, het moest. Leuk
vond ik het niet maar het moest gewoon.

246
00:22:55,200 --> 00:22:59,120
En nou ja, je werd gedreven
als het ware van huis uit.

247
00:22:59,120 --> 00:23:00,260
Van, jongen je denkt erom
je gaat maar naar je werk

248
00:23:00,260 --> 00:23:04,080
en je gedraagt je netjes,
want zo was het nou eenmaal.

249
00:23:04,080 --> 00:23:09,000
Die tijd was nou eenmaal zo.

250
00:23:09,000 --> 00:23:15,762
Hoe vaak is er in uw gezin over dat bombardement
gepraat, wanneer kwam het ter sprake na 1943?

251
00:23:25,050 --> 00:23:27,610
Weinig. Eigenlijk pas
op latere leeftijd.

252
00:23:28,140 --> 00:23:33,330
Nu mijn ouders niet meer leven heb ik
het er met mijn zuster veel vaker over.

253
00:23:34,650 --> 00:23:39,860
En u zult zien, aan dat verslag
wat u meekrijgt van mijn

254
00:23:39,860 --> 00:23:45,640
zuster dat zij dus heel wat nog
van weet te herinneren hoor.

255
00:23:45,640 --> 00:23:50,941
Maar niet, u vraagt nu zo uitgebreid
natuurlijk, van dat bombardement,

256
00:23:50,941 --> 00:23:56,170
hoe heeft u het ervaren wat is dat
meer, zij heeft alleen verslag gemaakt

257
00:23:56,170 --> 00:24:01,510
van wat zij tijdens het bombardement
ervaren heeft en kort daarna.

258
00:24:02,600 --> 00:24:08,940
Wat denkt u dat de reden is dat
uw ouders er na het bombardement

259
00:24:08,940 --> 00:24:13,580
en de decennia daarna niet of
nauwelijks meer over gesproken hebben?

260
00:24:13,580 --> 00:24:15,050
Wat zou daar de reden van zijn?

261
00:24:15,050 --> 00:24:16,580
Weet ik niet.

262
00:24:18,890 --> 00:24:25,720
Van ja, misschien een vorm van te gauw eruit
van nou ja het was nou eenmaal zo, laat maar.

263
00:24:26,940 --> 00:24:32,020
En in hoeverre heeft u dat als
negatief ervaren of als spijtig?

264
00:24:32,020 --> 00:24:36,380
Want voor u was het een uiteraard
ook een indringende gebeurtenis.

265
00:24:37,490 --> 00:24:43,570
Maar het feit dat u er niet over kon
praten, of heeft dat iets met u gedaan?

266
00:24:45,620 --> 00:24:46,784
Ja later wel ja.

267
00:24:46,785 --> 00:24:54,850
Ik heb toen, op een gegeven
moment ben ik in contact gekomen

268
00:24:54,990 --> 00:25:01,110
met de WUBO, de Wet Uitkering
Burger Oorlogsslachtoffers.

269
00:25:01,480 --> 00:25:07,670
Vele vele jaren later pas. Want de smiechten
die hadden dat lekker in de doofpot gestopt.

270
00:25:07,670 --> 00:25:12,930
Totdat ik in het zuiden van Rotterdam, het
Zuiden heette dat toen, een advertentie

271
00:25:12,930 --> 00:25:18,940
stond, of er mensen waren die dus
vonden dat ze oorlogsslachtoffer waren.

272
00:25:19,490 --> 00:25:25,140
En daar heb ik natuurlijk ook een
heel groot interview voor moeten geven.

273
00:25:25,140 --> 00:25:31,317
En daar heb ik toen uiteindelijk
een uitkering gekregen wat dus een,

274
00:25:31,317 --> 00:25:36,790
ik kan wel zeggen, een dankbare
aanvulling werd op mijn inkomsten.

275
00:25:38,590 --> 00:25:48,190
En dat is nu weer zover dat ik heel erg
verbolgen ben, want mijn vrouw is vorig

276
00:25:48,190 --> 00:25:52,699
jaar januari overleden en dan gaan ze
ineens een hap van die uitkering afhalen.

277
00:25:53,820 --> 00:25:56,482
Ik snap het niet want die
verwarming die moet voor mij

278
00:25:56,482 --> 00:25:58,890
alleen ook branden en dat
licht moet ook alleen branden.

279
00:25:58,890 --> 00:26:06,870
En daar ben ik mee in de weer
gegaan en protest aangetekend.

280
00:26:06,870 --> 00:26:11,170
Het eind van het liedje is
dat ik het niet gewonnen heb.

281
00:26:11,170 --> 00:26:13,960
Ik kan nu nog naar de Hoge
Raad in Utrecht, maar dat laat

282
00:26:13,960 --> 00:26:17,638
ik nou maar waaien, want
dat heeft nou maar geen zin.

283
00:26:17,810 --> 00:26:24,210
Maar ze hebben mij toch wel netto
per maand driehonderd euro gekort.

284
00:26:25,140 --> 00:26:27,639
En driehonderd euro
is een aardig bedrag.

285
00:26:27,640 --> 00:26:36,040
Of je dus twaalfhonderd uitgekeerd
krijgt of achthonderd zoveel.

286
00:26:36,040 --> 00:26:39,992
Maar men schijnt daar dus bij de
WUBO geen begrip voor te hebben.

287
00:26:39,992 --> 00:26:43,150
Ze zeggen gewoon van ja luister
eens, het percentage van

288
00:26:43,150 --> 00:26:44,850
u wordt verlaagd en daar
hebt u het maar mee te doen.

289
00:26:48,890 --> 00:26:52,850
Die aanvraag voor die uitkering,
dat betekende voor u ook

290
00:26:52,850 --> 00:26:56,840
een gevoel van erkenning als
burger oorlogsslachtoffer?

291
00:26:56,840 --> 00:27:04,350
Ja toen wel. En toen ik daar dus
inderdaad dus financieel wijzer van werd.

292
00:27:04,350 --> 00:27:10,700
Want doordat ik natuurlijk een enorme
slechte opleiding had, ben ik in

293
00:27:10,700 --> 00:27:15,180
het beroepsleven eigenlijk verder
nooit gekomen dan nou ja verkopertje.

294
00:27:16,760 --> 00:27:21,410
Ik heb me wel naderhand verrijkt door
mijn middenstandsdiploma te halen

295
00:27:21,411 --> 00:27:25,970
en mijn vakdiploma, maar daar heb
ik zoveel moeite voor moeten doen.

296
00:27:26,700 --> 00:27:34,700
U moet zich voorstellen, ik werkte op een gegeven
moment bij Gerson, daar was ik aankomend verkoper.

297
00:27:35,010 --> 00:27:43,220
En dat was een vrij goede zaak, daar kwamen
dus mensen van Hillegersberg, Kralingen.

298
00:27:43,220 --> 00:27:50,140
En dan stond ik daar als jongetje
natuurlijk tussen zulk soort klanten.

299
00:27:50,140 --> 00:27:56,660
Heb ik enorm op mijn tenen moeten lopen, een
heleboel aan moeten leren om me dus waar te maken.

300
00:27:56,660 --> 00:28:00,030
Wat me dus wel,
gelukkig wel, gelukt is.

301
00:28:00,540 --> 00:28:03,790
Maar ik kwam daar in
aanraking met Bram Boelee, de

302
00:28:03,790 --> 00:28:10,397
concertpianist, en met Eduard
Flipse, dat waren klanten van ons.

303
00:28:10,398 --> 00:28:12,270
En dan kwam meneer Flipse zelf niet.

304
00:28:12,270 --> 00:28:17,080
Nee die stuurde zijn vrouw en die kwam
dan weer een rok en een smoking uitzoeken.

305
00:28:17,080 --> 00:28:23,370
En ja zo heb ik eigenlijk het vak
moeten leren, met vallen en opstaan.

306
00:28:23,940 --> 00:28:27,970
Die aanvraag voor die
uitkering bij de Wet Uitkering

307
00:28:27,970 --> 00:28:32,710
Burgeroorlogsslachtoffers,
de WUBO, wanneer was dat?

308
00:28:32,710 --> 00:28:37,100
Was dat na uw pensionering
of ervoor of daarna?

309
00:28:37,100 --> 00:28:45,790
Nou dat was ik denk net
voor mijn pensionering.

310
00:28:48,360 --> 00:28:53,430
Want pensioengerechtigde leeftijd heb niet
eens gehaald. Voor die tijd ben ik afgekeurd.

311
00:28:54,580 --> 00:28:57,430
En als ik mag vragen
waarom u bent afgekeurd?

312
00:28:57,430 --> 00:29:03,080
Was dat gerelateerd aan uw oorlogservaringen
of had dat een andere oorzaak?

313
00:29:03,080 --> 00:29:06,510
Nee dat had weer een oorzaak,
toen was ik inmiddels

314
00:29:06,510 --> 00:29:11,440
vertegenwoordiger, dus ik
zat elke dag langs de weg.

315
00:29:11,440 --> 00:29:16,190
En toen hebben we op een gegeven
moment zo’n verschrikkelijke

316
00:29:16,190 --> 00:29:20,247
dip gekregen, dat is
eigenlijk, we zaten barstensvol.

317
00:29:20,247 --> 00:29:28,120
En ik werkte bij een bedrijf wat niet meewerkte
en niet meewilde en heel ouderwets bleef.

318
00:29:28,190 --> 00:29:34,442
Dus ik ging daar klanten verliezen en dan
ben jij de zakkenwasser die het niet kan.

319
00:29:34,442 --> 00:29:39,711
Dan word je op kantoor geroepen en dan zeggen ze
‘ja luister eens, die omzet die zakt’. En daar ben

320
00:29:39,712 --> 00:29:46,600
ik zo dermate overstuur van geraakt dat dus op
een gegeven moment ben ik de Ziektewet ingedoken.

321
00:29:48,560 --> 00:29:52,260
En dat op een gegeven moment
mijn baas de controlerend arts

322
00:29:52,260 --> 00:29:55,199
ging bellen of die mij niet weer
eens aan het werk wilde sturen.

323
00:29:55,200 --> 00:30:02,486
Totdat die controlerend arts toen ik weer
bij hem kwam voor controle zei ‘wat een

324
00:30:02,486 --> 00:30:06,910
rare baas heb jij’, hij zegt ‘dat maken
wij wel uit’, hij zegt ‘want als ik jou in

325
00:30:06,910 --> 00:30:10,764
jou toestand morgen naar je werk stuur sta
je overmorgen weer bij me op de stoep’.

326
00:30:11,010 --> 00:30:17,110
Hij zegt ‘ik vind je hebt lang genoeg gewerkt.
We gaan er maar eens een punt aan draaien.

327
00:30:17,110 --> 00:30:24,300
Ik heb maar het idee om je af te keuren’.
En zo ben ik dus de WAO ingesukkeld.

328
00:30:24,300 --> 00:30:29,472
Maar ja, met dien verstande, zeventig procent
krijg je dan van je laatst verdiende loon.

329
00:30:29,710 --> 00:30:34,930
Het laatst verdiende loon is onder
provisie dat was al heel slecht.

330
00:30:34,930 --> 00:30:45,580
Dus toen die WUBO daarbij kwam na jaren was dat
natuurlijk welkom. Toen ineens hadden we het goed.

331
00:30:46,750 --> 00:30:52,620
Bent u nog in contact gekomen ook, in die
WUBO-periode, met andere oorlogsgetroffenen?

332
00:30:52,620 --> 00:30:56,170
Nee, helemaal niet.

333
00:30:56,170 --> 00:30:58,730
U bent op een gegeven moment op
de hoogte geraakt van het feit dat

334
00:30:58,730 --> 00:31:03,240
er een werkgroep Vergeten
Bombardement in het leven was geroepen.

335
00:31:03,240 --> 00:31:08,520
En wat vond u daarvan?

336
00:31:09,070 --> 00:31:11,500
Nou dat vond ik eigenlijk wel mooi.

337
00:31:11,500 --> 00:31:15,920
Ik denk dan zijn er toch nog wat mensen
die zich daarvoor interesseren want

338
00:31:15,920 --> 00:31:22,110
er was inderdaad, en er is over dat
gedeelte van de oorlog weinig bekend.

339
00:31:22,290 --> 00:31:28,000
Ja het wordt nu wat bekender
waarschijnlijk en zeker door dit nu, wat

340
00:31:28,000 --> 00:31:38,780
nu dus als een onderzoek loopt
hoe het nou precies in elkaar zit.

341
00:31:41,530 --> 00:31:48,020
De werkgroep Vergeten Bombardement, heeft u zich
bij die mensen aangesloten of contact mee gezocht?

342
00:31:48,020 --> 00:31:50,343
Nee, die mensen hebben
contact met mij gezocht.

343
00:31:51,290 --> 00:31:53,180
En hoe is hun dat gelukt?

344
00:31:57,440 --> 00:32:07,800
In eerste instantie telefonisch, en schriftelijk
heb ik gereageerd. En totdat ik nu bij u zit.

345
00:32:07,800 --> 00:32:12,780
Het monument, bent u daar geweest?

346
00:32:12,780 --> 00:32:13,740
Ben ik nooit geweest.

347
00:32:13,740 --> 00:32:15,460
En wat is daar de reden van?

348
00:32:15,460 --> 00:32:16,658
Dat weet ik niet.

349
00:32:16,659 --> 00:32:29,330
Het staat op een plaats, ja waar wij
altijd speelden als het ware en het

350
00:32:29,330 --> 00:32:34,830
is, ja het klinkt misschien gek, maar
ik word daar niet naartoe getrokken.

351
00:32:34,830 --> 00:32:41,180
Ik vind het ook, ik wil het in mijn gedachten
laten zoals het eigenlijk vroeger was.

352
00:32:41,180 --> 00:32:45,430
Dus ik ben ook nooit naar
dat, ik weet ook niet eens hoe

353
00:32:45,430 --> 00:32:52,970
het eruit ziet, en het
interesseert me eigenlijk niet ook.

354
00:32:52,970 --> 00:33:00,530
De oorlogservaring zoals u hem heeft meegemaakt,
heeft u dat gedeeld met u vrouw en uw kinderen?

355
00:33:02,110 --> 00:33:03,900
Heeft u er vaak over
gesproken met hen?

356
00:33:03,900 --> 00:33:09,310
Nee weinig, nou met mijn vrouw wel
maar met de kinderen eigenlijk niet.

357
00:33:09,310 --> 00:33:18,330
En zo nu en dan een van de kleinkinderen
die nog wel eens vragen stellen.

358
00:33:18,330 --> 00:33:23,880
Maar ze blijken volgens mij vrij
ongeïnteresseerd, ze hebben een heel ander leven.

359
00:33:23,880 --> 00:33:29,520
En dat is ja ach dat oude
van opa zeg nou dat weten

360
00:33:29,520 --> 00:33:32,310
we nou wel en dat hoeven
we verder niet te weten.

361
00:33:32,310 --> 00:33:33,379
Die indruk krijg ik tenminste hoor.

362
00:33:33,380 --> 00:33:42,130
Wat vindt u daarvan, het wel of niet kennen
van de geschiedenis van de stad waar je woont?

363
00:33:43,260 --> 00:33:44,500
Van die kinderen?

364
00:33:44,500 --> 00:33:50,180
Ja, van die interesse
erin, stelt u dat teleur?

365
00:33:50,180 --> 00:33:55,470
Nee, niet bepaald. Het stelt me niet teleur
want ja ze hebben zoveel andere dingen.

366
00:33:55,470 --> 00:34:00,560
Ik bedoel ik kom uit een
tijdperk dat er geen telefoon in

367
00:34:00,560 --> 00:34:04,360
huis was, dat er geen computer
was, dat er geen televisie was.

368
00:34:05,230 --> 00:34:07,085
De radio dat was een oude kraakradio.

369
00:34:07,670 --> 00:34:13,740
Nou ja, dan kan ik er natuurlijk wel
over gaan zitten vertellen, maar ze

370
00:34:13,740 --> 00:34:18,640
hebben zoveel andere dingen, playstation
en al die flauwekul meer aan hun

371
00:34:18,640 --> 00:34:27,500
hoofd, dat ik geloof dat die interesse
bij die generatie er helemaal niet is.

372
00:34:27,150 --> 00:34:34,290
Nog even terugkomend op het feit
dat het bombardement na de oorlog

373
00:34:34,550 --> 00:34:37,730
meer bekend is geraakt onder het
kopje Het Vergeten Bombardement.

374
00:34:37,730 --> 00:34:40,600
Daar bent u het mee eens?

375
00:34:40,600 --> 00:34:41,550
Jawel

376
00:34:41,560 --> 00:34:48,860
En het moment anno november 2008.

377
00:34:48,860 --> 00:34:53,530
Vindt u dat daar al verandering
in is gekomen of dat dat

378
00:34:53,770 --> 00:35:00,910
al naar de goede kant gaat of
ook met de bekendheid erover?

379
00:35:00,990 --> 00:35:07,945
Ja, maar eerlijk gezegd
merk ik daar weinig van.

380
00:35:07,945 --> 00:35:15,870
Ik merk nou echt niet van nou, nou moeten we nou
zo nodig dat ’43 weer eens even op gaan rakelen.

381
00:35:17,430 --> 00:35:21,296
Ach, ergens hoeft het van
mij ook niet zo hoor.

382
00:35:21,297 --> 00:35:30,370
Ik heb die herinneringen en ik heb
daar dus als kind, als jeugd mijn

383
00:35:30,370 --> 00:35:35,020
weerslag van gekregen en nou ja op een
gegeven moment verzoen je je daarmee.

384
00:35:35,020 --> 00:35:40,690
En het verwatert ook. Het is al zo lang
geleden, herinneringen zijn er wel.

385
00:35:40,690 --> 00:35:50,400
En als het moment van dat staat als
een film voor je geest als het ware.

386
00:35:50,400 --> 00:35:54,950
Maar voor de rest,
daarna en na de oorlog.

387
00:35:54,950 --> 00:35:59,380
Kijk als ik het verhaal moet gaan vertellen
over de hongerwinter, nou dat was alom bekend.

388
00:35:59,380 --> 00:36:04,270
Ik bedoel dat, ik denk niet dat
iedereen nog geïnteresseerd is

389
00:36:04,270 --> 00:36:07,110
hoe ik die hongerwinter heb
meegemaakt, bij wijze van spreken.

390
00:36:07,110 --> 00:36:14,730
En dat ik uiteindelijk toen we weer een
huis hadden in Groningen ben geweest.

391
00:36:14,730 --> 00:36:21,239
En daar een paar weken om op te sterken bij
mensen in huis ben geweest met mijn zuster

392
00:36:21,950 --> 00:36:29,860
samen, en daar heel liefdevol ontvangen
zijn, en daar lekker te eten hebben gekregen.

393
00:36:29,860 --> 00:36:34,360
En die mensen daar hebben we na
de oorlog natuurlijk, die leven

394
00:36:34,360 --> 00:36:37,830
nou allang ook al niet meer,
heel lang contact mee gehouden.

395
00:36:37,830 --> 00:36:40,460
Zulke aardige en lieve
mensen waren dat.

396
00:36:40,460 --> 00:36:49,880
Want als u de vijf oorlogsjaren globaal bekijkt
en de moeilijke momenten uit die oorlog.

397
00:36:51,860 --> 00:36:59,120
Wat zegt u dan? Wat is het meest rakende onderwerp
uit die oorlog waar u door geraakt bent?

398
00:36:59,120 --> 00:37:04,060
Nou een stukje jeugd wat je
kwijt bent, jeugdbelevenis.

399
00:37:04,060 --> 00:37:12,290
Je moet je voorstellen, op de lange duur
leefde je elke dag toch wel met angst.

400
00:37:12,290 --> 00:37:15,430
Want er gebeurde elke dag wel wat.

401
00:37:15,430 --> 00:37:23,890
En naarmate dus de geallieerden Duitsland
zwaar gingen bombarderen gingen ’s

402
00:37:23,890 --> 00:37:31,310
nachts al die vliegtuigen die gingen over,
En dat was zo’n onrustbarend gevoel,

403
00:37:31,510 --> 00:37:37,590
dat gezoem, en gebrom van die vliegtuigen
dat behoorlijk lang aanhield.

404
00:37:37,590 --> 00:37:45,660
Met gevolg van nou ja zoeklichten
in de lucht, schieten en afweer.

405
00:37:45,660 --> 00:37:50,925
Dus dat ging op gegeven
moment nacht in nacht uit.

406
00:37:50,925 --> 00:37:59,354
Ja dan was het elke keer die angst,
zeker na ’43, van nou wanneer gebeurt

407
00:37:59,355 --> 00:38:03,700
het weer dat ze ze weer laten
vallen, dat ze weer verkeerd vallen.

408
00:38:05,020 --> 00:38:08,430
Kijk, het besef van in
Duitsland werd de boel

409
00:38:08,430 --> 00:38:12,190
helemaal platgegooid, ach dat
interesseerde je niet zo.

410
00:38:12,530 --> 00:38:16,070
Achteraf is dat natuurlijk ook vreselijk geweest,
want die mensen konden er daar ook niets aan doen.

411
00:38:16,070 --> 00:38:22,750
Maar het is inderdaad van, als
ik uw verhaal hoor, in het begin

412
00:38:22,750 --> 00:38:25,520
spraken we over het uitbreken
van de oorlog, het bombardement.

413
00:38:25,520 --> 00:38:30,330
U vertelde toen van nou dat ging eigenlijk
langs je heen, en dan zie je het moment

414
00:38:30,330 --> 00:38:34,880
dat je zelf getroffen wordt door een direct
bombardement, en vervolgens blijft die

415
00:38:34,880 --> 00:38:39,290
angst hangen omdat je het direct zelf
hebt meegemaakt in de jaren na de oorlog.

416
00:38:39,580 --> 00:38:40,260
Ja.

417
00:38:40,260 --> 00:38:48,928
Ja, dus die angst die eigenlijk na 31
maart 1943 bij u is ingeslagen om het zo

418
00:38:48,928 --> 00:38:53,600
maar te zeggen ook, dat moet je je
voorstellen bij mensen die het meibombardement

419
00:38:53,600 --> 00:38:57,820
mee hebben gemaakt, dat die dat vijf
jaar hebben gehad, in een heftige mate.

420
00:38:57,820 --> 00:39:02,070
Ja zeker weten, dat
kan haast niet anders.

421
00:39:02,070 --> 00:39:06,960
Dus als ik aan u vraag, de Tweede
Wereldoorlog, dan is eigenlijk het feit van de

422
00:39:06,960 --> 00:39:15,004
luchtoorlog, de bombardementen, dat is
eigenlijk het punt geweest wat bij u het meest

423
00:39:14,970 --> 00:39:23,710
Hetgeen wat eigenlijk het meest mij geraakt
heeft, en dat of ze aan het vechten

424
00:39:23,710 --> 00:39:31,320
waren, of was het nou bij wijze van spreken
ergens op de Mooker hei, aan het vechten

425
00:39:31,320 --> 00:39:37,940
waren, ik noem dan maar wat, nou ja dat
hoorde je dan wel tersluiks op de radio.

426
00:39:37,940 --> 00:39:40,150
Maar voor de rest deed je dat niets.

427
00:39:40,150 --> 00:39:48,750
Die angst die boven je hoofd zat
Ik vind het steeds nog niet prettig,

428
00:39:48,750 --> 00:39:54,178
ik zit in Oostvoorne, daar heb ik
dan een caravan staan bij het meer.

429
00:39:54,179 --> 00:39:57,980
En daar zit dan een aanvliegroute
voor Schiphol en als het ’s zomers

430
00:39:58,100 --> 00:40:02,820
erg druk is, op een bepaalde tijd,
dus vrijdags en in het weekend,

431
00:40:03,170 --> 00:40:06,153
komen er weer vliegtuigen soms
nou met een minuut achter elkaar.

432
00:40:06,154 --> 00:40:09,510
Dan zitten ze nog wel heel erg
hoog hoor als ze bij ons zitten.

433
00:40:09,510 --> 00:40:19,030
Dan denk ik toch nou jongen, van mij mag je een
straatje omvliegen. Die angst zit er zelfs nog in.

434
00:40:19,030 --> 00:40:23,430
Terwijl dat gewone vliegtuigen zijn.

435
00:40:27,030 --> 00:40:30,950
We hebben nu dit gesprek tot nu toe.

436
00:40:32,160 --> 00:40:37,950
Zijn er nog aspecten van de oorlog, het
bombardement van 1943, waarvan u zegt van die zijn

437
00:40:37,950 --> 00:40:43,650
nog niet zo naar voren gekomen of wat ik zelf
vind van qua ervaring en effecten die het

438
00:40:43,650 --> 00:40:47,850
op mijn leven heeft gehad wat niet goed naar
voren is gekomen wat u nog zou willen vertellen

439
00:40:47,850 --> 00:40:54,380
en wat belangrijk is dat dat bewaard blijft
voor het nageslacht, ook via dit interview?

440
00:40:54,440 --> 00:41:06,700
Ja het ergste,de hulpverlening die erg slecht
was en ja het saboteren van, bleek achteraf,

441
00:41:06,700 --> 00:41:15,400
het saboteren van de Duitsers om niet te
blussen, en de boel lekker af te laten branden.

442
00:41:18,210 --> 00:41:24,650
Is me toen ter ore gekomen dat brandweer en
alles die werden gesaboteerd, tegengehouden

443
00:41:24,650 --> 00:41:31,270
en anders had waarschijnlijk een groot
gedeelte van die huizen nog blijven staan.

444
00:41:31,270 --> 00:41:36,450
Maar die brand die was zo fel dat,
ze hebben het lekker laten gaan.

445
00:41:36,450 --> 00:41:39,290
En bovendien, het
waaide heel erg hard.

446
00:41:42,160 --> 00:41:44,400
U denkt dat daar opzet in het spel is?

447
00:41:44,400 --> 00:41:53,250
Ja zeker weten, van kijk dit zijn je
vriendjes, en nou zie maar wat er gebeurt.

448
00:41:53,250 --> 00:42:02,910
En dat idee speelde toen al, nog in de
oorlog, in de maanden daarna of is dat iets

449
00:42:02,910 --> 00:42:07,100
Nou nee, direct daarna al hoor.

450
00:42:07,170 --> 00:42:13,710
Je had alom bekend dat de Duitsers, ja
dat hoor je dan weer van mensen die dus

451
00:42:13,710 --> 00:42:18,270
bij de luchtbescherming zaten die we
toen hadden, dat die Duitsers de boel

452
00:42:18,270 --> 00:42:24,035
gesaboteerd hebben, dus eigenlijk het
blussen wat onmogelijk hadden gemaakt.

453
00:42:24,036 --> 00:42:29,920
Het schijnt dat er tijdens het bombardement
ook veel brandbommen zijn gegooid.

454
00:42:29,960 --> 00:42:36,030
En wat kunt u zich nog herinneren van
hoe de Duitsers het hebben benut,

455
00:42:36,030 --> 00:42:41,800
het bombardement, om een ander beeld
te schetsen van de geallieerden,

456
00:42:41,800 --> 00:42:46,270
dat die tot zoiets in staat waren,
is u daar nog iets van bijgebleven?

457
00:42:46,270 --> 00:42:53,800
Nee, ik denk dat ik daar nou
net weer iets te jong voor was.

458
00:42:53,800 --> 00:42:59,900
U bent nooit meer na de oorlog of na het
bombardement teruggeweest in Bospolder-Tussendijken?

459
00:43:00,150 --> 00:43:00,930
Jawel.

460
00:43:03,170 --> 00:43:08,370
En wat kunt u daarover vertellen, ook
herinneringen die al of niet boven kwamen dan?

461
00:43:08,370 --> 00:43:15,107
Nou ik ben natuurlijk
direct na het bombardement,

462
00:43:15,108 --> 00:43:18,640
een paar dagen daarna, met
mijn vader wezen kijken.

463
00:43:18,640 --> 00:43:25,510
En nou ja dan zie je een
troosteloze bedoening.

464
00:43:25,510 --> 00:43:29,340
Zie je al die gaten van die
voltreffers en dan zie je die

465
00:43:29,530 --> 00:43:33,460
lege geraamtes zie je staan van
huizen die op instorten staan.

466
00:43:33,460 --> 00:43:38,420
En wij mochten dus bij ons in de straat niet
eens meer in, dat was veel te gevaarlijk.

467
00:43:38,420 --> 00:43:41,740
Maar je keek zo door de huizen heen.

468
00:43:41,740 --> 00:43:50,960
Ik weet me nog te herinneren zelfs dat we
toch nog voor eigen risico die straat in zijn

469
00:43:50,960 --> 00:43:56,168
gelopen en voor het huis hebben gestaan,
wat dan ons huis was, waar je dwars doorheen

470
00:43:56,168 --> 00:44:02,548
keek, waar je nog een verwrongen trapnaaimachine
van moeder zag staan bij wijze van spreke.

471
00:44:03,110 --> 00:44:07,510
Helemaal verkoold en voor de
rest, je denkt dan dat je nog

472
00:44:07,510 --> 00:44:09,750
een heleboel kan vinden maar
je vindt helemaal niets meer.

473
00:44:09,750 --> 00:44:11,440
Alles is weg.

474
00:44:12,020 --> 00:44:13,880
Weggehaald door plunderaars misschien?

475
00:44:13,880 --> 00:44:14,820
Nee, echt verwoest.

476
00:44:14,820 --> 00:44:22,040
Na het bombardement, wat hebben
jullie mee kunnen nemen qua spullen?

477
00:44:22,040 --> 00:44:29,380
Nou bijna niets. Het ging zo snel.

478
00:44:29,660 --> 00:44:36,310
Mijn moeder had een koffertje, noemde ze
dat vluchtkoffertje, in de gang staan onder

479
00:44:36,310 --> 00:44:45,930
de kapstok en dat was dus in de ontreddering
eigenlijk kwijt, kon ze niet vinden.

480
00:44:46,570 --> 00:44:51,640
Toen zeg ik ‘nou stil maar hier is het koffertje’,
en met koffertje in de hand zijn we weggegaan.

481
00:44:51,640 --> 00:44:55,840
Nog niet eens een arm
kleren meegenomen.

482
00:44:56,540 --> 00:45:00,224
En daar was ook geen tijd voor,
want het fikte al zo behoorlijk

483
00:45:00,225 --> 00:45:04,720
en het werd ook behoorlijk heet
dat, je moest wel weg zijn.

484
00:45:05,470 --> 00:45:08,410
Die terugkeer een aantal
dagen na het bombardement

485
00:45:08,410 --> 00:45:11,550
naar de straat, heeft u nog
lotgenoten aangetroffen?

486
00:45:11,550 --> 00:45:15,350
Nee, niemand.

487
00:45:15,350 --> 00:45:19,460
In de decennia na de Tweede
Wereldoorlog bent u ook nog toevallig in

488
00:45:19,460 --> 00:45:25,000
Bospolder-Tussendijken geweest, voor
iets dat u terug bent geweest in de wijk?

489
00:45:25,380 --> 00:45:28,770
Nee niet bepaald dat ik
daar ging zoeken of wat ook.

490
00:45:28,770 --> 00:45:35,040
Kijk, wanneer je dus daar de
Schiedamseweg uitrijdt, natuurlijk,

491
00:45:35,040 --> 00:45:38,460
dan kom je op dat laatste
stuk van die Schiedamseweg.

492
00:45:38,460 --> 00:45:43,600
Daar was het, daar heb ik
gewoond, maar ja, er staan

493
00:45:43,600 --> 00:45:46,940
allemaal andere huizen,
het is helemaal veranderd.

494
00:45:46,940 --> 00:45:50,080
Dat herken je toch niet meer.

495
00:45:50,080 --> 00:45:53,591
Veel mensen die zijn daar toch ook
teruggekeerd, die wonen er dus nu nog

496
00:45:53,591 --> 00:45:57,490
en dat is gewoon een gemeenschap
die die ervaringen deelt met elkaar.

497
00:45:57,650 --> 00:46:03,280
En ja u behoort eigenlijk niet tot die
groep van mensen die daar is blijven

498
00:46:03,280 --> 00:46:08,610
wonen en die nog met elkaar een
bepaalde verbondenheid daarom heeft.

499
00:46:10,610 --> 00:46:16,760
Nee, want ik ben hier
op Zuid blijven wonen.

500
00:46:16,760 --> 00:46:20,900
En dat Rotterdam West dat is
een gesloten boek eigenlijk.

501
00:46:20,900 --> 00:46:24,980
We woonden daar niet meer
en we wilden daar ook niet

502
00:46:24,980 --> 00:46:30,980
meer en we hadden daar dus
op daar een riant flatje.

503
00:46:31,190 --> 00:46:39,920
Totdat, ja dat is ook nog iets leuks,
toen in ’44 die duikbootbasis gebombardeerd

504
00:46:39,920 --> 00:46:43,761
werd, met hele zware bommen, dat was
vlak achter ons aan de Waalhaven.

505
00:46:45,720 --> 00:46:51,450
Toen lagen weer alle ramen eruit
en was er een gat door het dak,

506
00:46:51,450 --> 00:46:55,770
daar was zo’n kei doorheen gegaan
tot aan de benedenburen toe.

507
00:46:57,310 --> 00:47:04,340
En toen was mijn vader inmiddels
gevorderd voor Duitsland, voor die

508
00:47:04,340 --> 00:47:07,710
razzia’s, en toen durfde mijn moeder
daar niet meer te blijven wonen.

509
00:47:07,710 --> 00:47:12,909
En toen zijn we naar een broer
van mijn moeder vertrokken.

510
00:47:12,910 --> 00:47:15,109
Die zat in de Witte de
Withstraat, die had daar een

511
00:47:15,210 --> 00:47:19,300
heel pand, en daar hebben we
de hongerwinter doorgemaakt.

512
00:47:20,330 --> 00:47:27,980
Dus die gebeurtenis van 31 maart die kwam een
jaar later nog eens heel dichtbij op Charlois?

513
00:47:27,980 --> 00:47:35,420
Ja. En daar heb ik toen
in de kelder gezeten.

514
00:47:35,420 --> 00:47:47,630
Toen ging ook het hele huis
weer helemaal heen en weer zo.

515
00:47:47,630 --> 00:47:52,550
Heeft u verder nog misschien iets wat niet
ter sprake gekomen, wat u wilde vertellen?

516
00:47:52,550 --> 00:47:55,110
Nee, dacht het niet.

517
00:47:55,110 --> 00:48:01,710
Ik heb een beetje mijn vragen doorgenomen, dan
zou ik u willen bedanken voor het interview.

518
00:48:01,710 --> 00:48:02,710
Graag gedaan.

519
00:48:02,710 --> 00:48:04,850
Dank u wel.