1
00:00:20,670 --> 00:00:21,910
Goed we zijn weer klaar zuster Martha.

2
00:00:22,160 --> 00:00:22,610
Ja.

3
00:00:22,610 --> 00:00:22,886
Ehm…

4
00:00:22,886 --> 00:00:25,718
Nou op het laatst was
natuurlijk wel op het laatst was

5
00:00:25,718 --> 00:00:30,340
natuurlijk wel dat het, de
oorlog eh heviger werd hè.

6
00:00:30,340 --> 00:00:32,300
Mag ik nog even een
vraag aan u stellen?

7
00:00:32,300 --> 00:00:32,400
Ja.

8
00:00:32,870 --> 00:00:38,780
Ehm, u was eh… had, had u de Duitse
nationaliteit toen de oorlog begon?

9
00:00:38,780 --> 00:00:38,950
Ja.

10
00:00:38,950 --> 00:00:47,380
En eh kunt u wat vertellen over wat het
voor u betekende eh als eh, dat u de Duitse

11
00:00:47,380 --> 00:00:53,420
nationaliteit had, dat u in een Nederlandse
congregatie zat en dat de oorlog uitbrak.

12
00:00:53,420 --> 00:00:55,210
Wat betekende dat voor u?

13
00:00:55,380 --> 00:00:57,340
Dat vond ik heel erg.

14
00:00:57,340 --> 00:00:58,650
Kunt u wat vertellen?

15
00:00:58,650 --> 00:01:02,870
En ik heb in d’n oorlog moet ik
echt zeggen, echt onder geleden.

16
00:01:03,260 --> 00:01:08,080
Daar heb ik onder geleden dat
mijn land, mijn vaderland, zo deed.

17
00:01:08,080 --> 00:01:13,233
De Hitler geschiedenis en die transport
en die dingen die je, die Jodenvervolging.

18
00:01:13,440 --> 00:01:17,896
Dat, dat is iets eigens van
je, hè, iets eigens en daar

19
00:01:17,897 --> 00:01:20,710
heb ik heel veel onder geleden,
dat, dat moet ik zeggen.

20
00:01:20,710 --> 00:01:27,460
En weet u de zusters, ja eh alles
Nederlanders hè, die zeggen: ah die moffen

21
00:01:27,460 --> 00:01:33,570
weer en dat en dat… Ja ik hield mijn mond
maar want het, het is waar, dat war so.

22
00:01:33,570 --> 00:01:37,560
Oh daar hebben ze weer zoveel
zo zoveel de, de… ehm Joden

23
00:01:37,560 --> 00:01:41,180
uit, uit Amsterdam weggehaald
en ze worden dan weer vergast.

24
00:01:41,180 --> 00:01:45,190
En eh, wat zijn het toch duivels wat zijn
dat toch satans en wat zijn het toch…

25
00:01:45,190 --> 00:01:51,700
Die waren ook zo, ja, en die hadden zelf
ook per ongeluk dat iemand door een kogel

26
00:01:51,700 --> 00:01:58,690
getroffen werd, hè, en dat, laat ik
zeggen eh… dat ze in eh op een boerderij

27
00:01:58,690 --> 00:02:03,880
ineens zo’n hele hooi… dinge wat van de
beesten was hebben ze in brand gestoken.

28
00:02:03,880 --> 00:02:09,350
Ja, dat hebben de Duitsers gedaan. En dat
moest ik ook allemaal horen en incasseren.

29
00:02:09,350 --> 00:02:17,300
Ik moet zeggen, ik heb een zware tijd gehad, heb
een zware tijd gehad, maar ik ben er gekomen.

30
00:02:17,300 --> 00:02:22,380
Want, dat denk ik altijd zo, de Heer
beproeft nooit mooie krachten, hè,

31
00:02:22,380 --> 00:02:26,140
de Heer beproeft nooit mooie krachten
je krijgt zoveel kracht maar kruis.

32
00:02:26,540 --> 00:02:29,900
Dus ik heb het kruis
moeten dragen maar ik heb de

33
00:02:29,900 --> 00:02:34,490
kracht van God gekregen om
het te kunnen dragen, ja.

34
00:02:34,490 --> 00:02:43,210
En toen ik, toen die oorlog eenmaal afgelopen
was, ehm, toen dacht ik: nee, ik heb geen, en

35
00:02:43,210 --> 00:02:48,010
ik moest elk jaar moest ik naar de politie
om te kijken of ik er nog was hè, en toen zegt

36
00:02:48,240 --> 00:02:53,510
en toen zei die politie op een keertje: zuster
ik denk dat u zo eentje bent als we u de

37
00:02:53,510 --> 00:02:59,930
voordeur uitst… uitst… als we de voordeur uit
eh wegsturen dat u de achterdeur weer terugkomt.

38
00:02:59,930 --> 00:03:06,610
Ik zeg: ja dat doet u, dat heb u goed gezien.
Want ik ben op de eerste plaats religieus.

39
00:03:06,850 --> 00:03:09,470
Ik zeg: ik heb me gegeven
aan de congregatie, ik heb

40
00:03:09,470 --> 00:03:12,590
me gegeven aan God en dat
wil ik, dat hou ik gestand.

41
00:03:12,590 --> 00:03:15,180
Ik zeg: wat er ook gebeurt.
Ik zeg: dat hou ik in stand.

42
00:03:15,180 --> 00:03:22,130
Ik wil religieus blijven, hè. En ehm, ik
zeg: als er nou n’s een klooster was in

43
00:03:22,130 --> 00:03:27,000
Duitsland dan zou ik zeggen: ja, stuur me
dan maar her, dan heb je die ellende van,

44
00:03:27,140 --> 00:03:31,980
van van dat je hier moet incasseren hè dan
had je dat niet hè. Maar wij hadden geen

45
00:03:31,980 --> 00:03:37,220
huis in Duitsland en ik wilde per se, ik
zeg: ik heb in deze congregatie heb ik mijn

46
00:03:37,220 --> 00:03:42,630
woord gegeven en gelofte gedaan mijn woord
heb ik aan God gegeven en hier blijf ik.

47
00:03:43,390 --> 00:03:48,060
En toen zeg ik: en om helemaal
hier te blijven bij de congregatie,

48
00:03:48,060 --> 00:03:51,460
daar geef ik mijn nationaliteit,
heb ik ervoor gegeven.

49
00:03:51,670 --> 00:03:56,580
Kunt u vertellen wat was dat wat u moest
incasseren? Kunt u daar wat meer over vertellen?

50
00:03:56,580 --> 00:04:00,740
Dat er zo over, negatief
over gepraat werd.

51
00:04:01,310 --> 00:04:08,407
Dat er zo over… het eh, ze zaten net zoals bij
ons, dat maakten ze ook want dan praat je toch over

52
00:04:08,590 --> 00:04:15,920
bijvoorbeeld: we hebben een granaat, we hadden
ook onderduikers hè, eh eh… broeders, eh broeders

53
00:04:15,920 --> 00:04:25,590
van, van Maastricht Nou en eh, die… toen was het
nog niet zo erg want dat ze die razzia was toen

54
00:04:25,590 --> 00:04:32,160
nog niet zo erg maar die, die broeders waren bij
ons, maar indertijd gingen ze eh… oh de lucht

55
00:04:32,160 --> 00:04:39,790
is veilig ik ga naar buiten en die wordt door een
bom door een granaat getroffen, die broeder, ja.

56
00:04:39,790 --> 00:04:40,680
Dat was één.

57
00:04:40,680 --> 00:04:45,890
De volgende keer, was één
grote bom precies midden op

58
00:04:45,970 --> 00:04:49,990
een stuk speelterrein, zo’n
zo’n zo’n gat, zo’n gat.

59
00:04:50,130 --> 00:04:51,450
Ons speelterrein.

60
00:04:52,100 --> 00:04:56,650
En dan ging onze tuinman, die
die wou naar z’n… de stal

61
00:04:56,650 --> 00:04:59,730
weer want we hadden dan een
varken of twee varkens.

62
00:05:00,130 --> 00:05:05,050
Eh eh kwam die dan naartoe, ineens kwam
d’r een granaat. Valt voor z’n neus.

63
00:05:05,250 --> 00:05:11,100
En die eh, en hij zegt: gauw, ik
ga plat liggen maar die hele, die

64
00:05:11,100 --> 00:05:16,060
hele dat hele ijzeren hek van de
speelterrein, die valt op hem.

65
00:05:16,060 --> 00:05:17,874
Dus hij staat ligt op de
grond van: help, help, help!

66
00:05:17,875 --> 00:05:22,460
Maar wij zaten in de kelder want het
eh was het luchtalarm ging [ze doet het

67
00:05:22,460 --> 00:05:28,549
luchtalarm na]. Zo ging dat maar, dat
dat weet ie nog wel van eh, tenminste

68
00:05:28,550 --> 00:05:31,700
als ie zich dat nog kan herinneren,
daar hebben wij genoeg van die dingen,

69
00:05:31,700 --> 00:05:39,310
van die dingen eh… Dus we hadden, we
hadden ehm… wat hadden we nog meer?

70
00:05:39,310 --> 00:05:46,170
We hadden eerst die broeder die dood gaat en
we hadden eh speelterrein waar de bom is eh… en

71
00:05:46,170 --> 00:05:53,760
we hadden nog nog zoiets, ook gewoon op ons
terrein, op ons terrein hè, dat een granaat viel.

72
00:05:54,900 --> 00:05:59,020
Dat eh dat ook nog, wij
hadden ook nog twee paters,

73
00:05:59,640 --> 00:06:02,640
die hadden, die die waren…
en toen brak de oorlog uit.

74
00:06:02,640 --> 00:06:05,750
Dus ze konden niet meer weg, nou
dan bleven ze maar zolang bij ons.

75
00:06:05,750 --> 00:06:12,180
Maar die aten in de spreekkamer en… totdat
je gelegenheid hebt om weer eens in je eh

76
00:06:12,180 --> 00:06:17,170
naar je eigen klooster terug te gaan hè.
Maar, de granaten die gingen me húúúút… boem!

77
00:06:17,170 --> 00:06:22,020
En er kwam weer een
granaat: húúúút… boem!

78
00:06:22,100 --> 00:06:26,460
Door het raam, door het vensterraam, want
ze woonden aan de straatkant, door het raam.

79
00:06:26,460 --> 00:06:30,030
En voor het raam hadden we
een aquarium, met visjes.

80
00:06:30,170 --> 00:06:37,630
Door het aquarium, de hele over de drie
paters heen, en hier van dat groene spul, en

81
00:06:37,630 --> 00:06:43,100
hier een visje, en hier dat water en eh…
Daar stonden ze, maar die granaat die ging

82
00:06:43,100 --> 00:06:51,050
door, weer door de deur, door de gang, ging
zo naar de keuken, en daar hield het op.

83
00:06:52,750 --> 00:06:59,100
En nu hebben ze naderhand, of… het open
is geweest of niet, maar d’r zat zand in.

84
00:06:59,710 --> 00:07:06,190
Het was een Duitse granaat en die waren ze toen
al aan het, eh hoe moet je dat zeggen eh, eh…

85
00:07:06,190 --> 00:07:12,830
Ja kijk, in plaats dat je daar springstof in doet
hè, wat moet ontploffen, deden ze er zand in.

86
00:07:13,540 --> 00:07:20,150
Dus, die granaat die kwam en daar lag die. Vol
zand en deed niks, daar zat geen springstof in.

87
00:07:20,150 --> 00:07:30,490
Dus toentertijd was, waren ze, waren de Duitsers
al bezig om eh, ja hoe noem je dat… saboteren.

88
00:07:30,840 --> 00:07:37,500
Saboteren, dat ze de, dat ze de eh, aan het
saboteren… dat ze geen springstof in deden maar zand.

89
00:07:37,500 --> 00:07:38,510
En ze…

90
00:07:38,510 --> 00:07:39,420
Maar wie deed dat dan?

91
00:07:40,370 --> 00:07:41,750
De Duitsers.

92
00:07:42,710 --> 00:07:47,550
Die die de granaten af moeten gaan
schieten, hè die de granaten af

93
00:07:47,550 --> 00:07:51,850
moesten schieten, die waren hadden
al, waren al aan het saboteren.

94
00:07:52,350 --> 00:08:00,810
Die wilden niet dat Nederland helemaal eh… hoe
moet ik dat zeggen eh platgebombardeerd wordt.

95
00:08:00,810 --> 00:08:03,210
Want Nederland had niks gedaan, hè.

96
00:08:03,210 --> 00:08:06,090
Ze, ze, we werden overrompeld.

97
00:08:07,550 --> 00:08:14,240
Hè, dus en en toen kwamen ze tot en daar lag het
en hebben ze natuurlijk later kijken wat is dat?

98
00:08:14,240 --> 00:08:15,270
Daar zit zand in.

99
00:08:15,270 --> 00:08:19,080
Zitten in Duitsland ze is al aan
het saboteren, ze willen geen oorlog

100
00:08:19,080 --> 00:08:23,142
hebben, de de Duitsers werden… Ik
heb één broer van zevenentwintig die

101
00:08:23,142 --> 00:08:28,700
is ook gesneuveld hè. Maar ja elk
huis had had doden, elk huis had doden.

102
00:08:28,700 --> 00:08:36,090
Had u in uw huis in Roermond, had u ook
eh, eh… inwoners die geraakt waren?

103
00:08:37,120 --> 00:08:41,180
Nou eh nee, geraakt?
Nee. Geraakt niet.

104
00:08:41,180 --> 00:08:45,680
We hadden wél een paar oude dames en d’r
was er ook een en toen was er, eh toen was

105
00:08:45,680 --> 00:08:53,110
die eh… moet ik zeggen… die oorlog die ging
door hè, en aan de ene kant, eh d’r moesten

106
00:08:53,110 --> 00:09:01,020
weer aan deze kant aan de rechterkant
waar de Ruhr is, hè eh… dat was Nederlands.

107
00:09:01,170 --> 00:09:04,660
En aan de andere kant, dat was
Duits en daar waren de Duitsers.

108
00:09:04,660 --> 00:09:11,900
Maar toen ze zagen dat de Duitsers kwamen, gauw
d’r eh de, de Maas over en naar de Hollandse kant.

109
00:09:12,140 --> 00:09:20,220
En toen hebben ze eerst dan één, ja,
halsoverkop allemaal en eh ja twee dagen

110
00:09:20,220 --> 00:09:26,140
nadien, schijnt, het schijnt dat er een
krantje gedrukt werd: waar is moeder?

111
00:09:26,230 --> 00:09:32,900
Met oversteken van de Maas zijn we moeder eh
kwijtgeraakt, oude dame van in de tachtig zoiets.

112
00:09:32,900 --> 00:09:35,550
Waar is moeder? We
zijn ze kwijtgeraakt.

113
00:09:35,550 --> 00:09:41,200
En dat lazen wij, maar we konden geen,
geen dingen geven, want we wisten niet van

114
00:09:41,200 --> 00:09:46,110
wie van wat hè. Hebben wij aan de krant
laten weten: Moeder, mevrouw die en

115
00:09:46,110 --> 00:09:51,790
die, is bij de zusters op de, op de
Kloosterstraat en eh, ze maakt het heel goed.

116
00:09:51,790 --> 00:09:55,990
We zullen goed voor d’r zorgen. Dus,
dat was het enigste van wie dat was.

117
00:09:55,990 --> 00:09:59,690
En toen is die hele oorlog is ze
bij ons gebleven, die oude dame.

118
00:09:59,690 --> 00:10:03,300
En naderhand hebben wij nog
meer oudere mensen gehad

119
00:10:03,300 --> 00:10:06,160
in de spreekkamer hè want
ziekenkamer van gemaakt.

120
00:10:06,200 --> 00:10:10,600
En eentje is toen overleden maar ja
daar, daar kun je met oude mensen kun

121
00:10:10,600 --> 00:10:11,985
je niet vier jaar eh zeggen ja jij
blijft maar leven hè. Maar toen hebben

122
00:10:11,986 --> 00:10:18,760
ze zo gauw het afgelopen was kwamen
de kinderen kwamen moeder halen.

123
00:10:18,760 --> 00:10:22,140
Ja, en moeder maakte het
zo goed hè, ja moeder maakte

124
00:10:22,140 --> 00:10:25,985
het zo… dat wat we hadden,
dat… en ja wat hadden we?

125
00:10:25,985 --> 00:10:29,950
En eh, ja dat moet ik
ook nog even vertellen.

126
00:10:30,100 --> 00:10:38,640
Ehm, dat eten ging op hè, en we hadden ook geen
brood, geen geen ding en toen waren er twee zusters

127
00:10:38,640 --> 00:10:44,300
onder andere die twee zusters, ik was er eentje
van, met nog een zuster, een zuster uit de

128
00:10:44,300 --> 00:10:47,280
huishoudschool lerares
huishoudschool, we waren jonge

129
00:10:47,280 --> 00:10:50,980
mensen, en we waren gezond
en we konden nog wat.

130
00:10:50,980 --> 00:10:55,430
En we zeggen: ja luister eens we gaan de
boer op, we gaan bedelen, we gaan eten halen.

131
00:10:55,430 --> 00:11:01,060
Want de zusters moeten eten hebben.
Ja, tegenwoordig zie je dat niet meer.

132
00:11:01,060 --> 00:11:09,690
Zo’n kar, met twee handvatten, twee grote wielen,
en van boven plat met zo’n, zo’n op… op(…?)

133
00:11:09,920 --> 00:11:17,120
En daar deden we een paar zakken
op, eh klompen, eh een eh… een

134
00:11:17,120 --> 00:11:20,880
hark en eh, ja alles wat we zo
nodig, alles wat we zo nodig hadden.

135
00:11:21,850 --> 00:11:30,050
Natuurlijk een hark en en een spade en eh,
nou het eh… En we gingen een uur lopen naar

136
00:11:30,050 --> 00:11:35,010
Melick, daar was een boerderij en dat wisten,
wisten we en hadden we toen ook gevraagd.

137
00:11:35,010 --> 00:11:38,160
Mogen… hebben jullie wat
eten voor ons want we zijn

138
00:11:38,160 --> 00:11:41,490
met zoveel zusters en we
hebben, we hebben geen eten.

139
00:11:41,610 --> 00:11:45,540
Zuster moet u eens kijken: dat
hele land dat is van ons, eh

140
00:11:45,540 --> 00:11:49,350
boontjes en aardappels, aardappels
bij de vleet, haal het eruit.

141
00:11:49,350 --> 00:11:53,090
Maar hij zegt: de mannen zijn d’r
niet, die zijn allemaal ondergedoken.

142
00:11:53,090 --> 00:11:57,530
De mannen zijn er niet, dus haal
maar op, het gaat toch allemaal weg.

143
00:11:57,580 --> 00:12:03,280
Nou we hadden een adres we moesten wel een uur
lopen heen een uur lopen terug en we hakten,

144
00:12:03,280 --> 00:12:08,710
we hakten maar, zakken vol aardappels kwamen
samen soms drie, vier zakken eh eh, kwamen…

145
00:12:08,710 --> 00:12:14,062
We waren maar met z’n tweetjes, tweetjes
die dat werk niet gewend waren, dus we waren

146
00:12:14,062 --> 00:12:23,840
’s avonds moe, hè, en eh dat eh we aten meestal
aardappels en toen zei ze, eh: zusters,

147
00:12:24,030 --> 00:12:28,910
het is nu de tijd de boontjes die worden
rijp, je moet nou de boontjes gaan plukken.

148
00:12:29,040 --> 00:12:35,010
Dus wij met z’n allen boontjes plukken,
hè. En een ander zegt: ja, veel hebben we

149
00:12:35,010 --> 00:12:41,240
niet want we hebben allemaal alleen maar
een heel land vol graan en u mag het graan

150
00:12:41,240 --> 00:12:48,940
hebben maar u moet het zelf dorsen, hè.
Nou, en zij en ik en onze tuinman, of die

151
00:12:48,940 --> 00:12:55,760
meeging, dus onze tuinman en die zorgde
dat we van die dorsvlegels eh… hadden.

152
00:12:55,760 --> 00:13:00,580
Dus wij met z’n drieën in de,
in de schuur, in de schuur van

153
00:13:00,580 --> 00:13:04,000
die boer, en maar kloppen en
maar kloppen en maar kloppen.

154
00:13:04,000 --> 00:13:07,250
Nou dan hadden we toch zo’n half zakje
vol koren hadden we toch wel, hè.

155
00:13:07,250 --> 00:13:10,900
En dan samen schoongemaakt,
schoongemaakt.

156
00:13:11,070 --> 00:13:14,620
En eh of het nog dezelfde avond
was of dat het de volgende morgen

157
00:13:14,620 --> 00:13:18,750
is, nou nog dat helemaal doorgeblazen
dat het echt korenaren waren.

158
00:13:18,750 --> 00:13:22,860
Door een koffiemolen
gemalen en dan hebben ze, de

159
00:13:22,860 --> 00:13:26,520
keukenzuster heeft daar eh,
zwartbrood van gebakken.

160
00:13:26,630 --> 00:13:29,650
Dus we hadden weer wat
anders dan aardappels.

161
00:13:29,700 --> 00:13:33,490
Nou boontjes hadden we ook
en eh het was ook wel zo we

162
00:13:33,520 --> 00:13:36,212
gingen ook een keer bij een
andere boer om wat te vragen.

163
00:13:36,220 --> 00:13:39,430
Ja we hebben niet we hebben… nou
ja en we hebben één maïskolf.

164
00:13:39,430 --> 00:13:44,360
Daar hadden we een half uur voor gelopen om
naar die boer te lopen, krijgen we één maïskolf.

165
00:13:44,360 --> 00:13:47,010
Maar hartelijk dank
alle beetjes helpen.

166
00:13:47,960 --> 00:13:52,660
Ja, dat dat dat was eh, en dan kwamen
we ’s avonds, ’s avonds kwamen we dan

167
00:13:52,660 --> 00:13:58,850
weer eh… ja zo tegen een uur of eh…
vijf, ja tegen een uur of vijf, als het

168
00:13:58,850 --> 00:14:04,520
een beetje begon te donker we moesten
een uur lopen om weer terug te komen.

169
00:14:04,520 --> 00:14:10,099
Odiliënberg, Odiliën eh Melick, Odiliënberg
en dan Roermond en die eh… hele

170
00:14:10,100 --> 00:14:15,320
Kapellaan af want dan… En dan nog dat
hele stuk naar huis naar ons huis.

171
00:14:15,540 --> 00:14:16,254
Dat was, dat was zwaar werk.

172
00:14:16,254 --> 00:14:22,530
En dan bij de Kapellaan dat ging dan
zo’n beetje hoog op, pfff… (ze zucht).

173
00:14:22,530 --> 00:14:24,640
En vlees? Vond u ook weleens vlees?

174
00:14:24,640 --> 00:14:24,790
Hè?

175
00:14:24,790 --> 00:14:26,850
Kreeg u bij de boer ook weleens vlees?

176
00:14:26,850 --> 00:14:30,230
Ja, was ene keer dan waren we ook,
kwamen we ook weer… Want ze zagen

177
00:14:30,230 --> 00:14:33,600
ons wel elke morgen om dezelfde tijd
kwamen we met z’n tweeën voorbij.

178
00:14:33,600 --> 00:14:38,437
En dan stond er een vrouw aan de deur,
toch? Ja: wanneer komt u vanavond terug?

179
00:14:38,438 --> 00:14:44,400
Ja vanavond terug, hè, ja wanneer
wanneer gaat u weer… hoe laat werkt u?

180
00:14:44,920 --> 00:14:47,495
Oh we werken tot een uur
of vijf en dan gaan we terug

181
00:14:47,495 --> 00:14:49,660
naar… dat we voor het donker
thuis zijn eh half zes.

182
00:14:49,660 --> 00:14:55,000
Dus we zijn ongeveer tegen een uur of
vijf, zijn we, zijn we hier weer voorbij.

183
00:14:55,000 --> 00:15:02,080
Mijn man zal een varken. Maar hij zal het
doodmaken, want u kan het niet levend meenemen.

184
00:15:02,080 --> 00:15:07,640
Maar dan krijgt u dat dooie varken
krijgt u op de, op de, op de

185
00:15:07,640 --> 00:15:11,300
wagen en dan moet u het maar goed
toedekken dat niemand het ziet hè.

186
00:15:11,300 --> 00:15:17,020
Maar hij maakte het dood en liet het
doodbloeden hè, dus, anders krijg je de hele weg

187
00:15:17,650 --> 00:15:23,220
eh… voordat het uitgebloed is hè. Dus we
hadden een varken op het dinges en dan, op

188
00:15:23,220 --> 00:15:28,400
de zakken gelegd en dus als het bloedt, dat
het nog op de aardappels drupt, die worden

189
00:15:28,790 --> 00:15:34,870
toch geschild hè ja want je moest zuinig
zijn op een aardappeltje hoor (ze lacht) ja.

190
00:15:34,870 --> 00:15:41,730
En eh, nou tegen die tijd en hij kwam: komt u
maar hier met de wagen, dus wij met de wagen zo dat

191
00:15:41,730 --> 00:15:47,890
niemand het zou zien, en hij d’r op en toegedekt
en eh zakken en schorten, schorten en klompen en

192
00:15:47,890 --> 00:15:54,380
alles zodat je, zo dat je zegt, zo want er wordt
toch gewerkt zo, zo eh… beetje… beetje showen beetje

193
00:15:54,380 --> 00:15:58,990
showen zo hè. Maar de hoofdzaak is dat daar een
goed varken aan vast zat een varken aan vast zat.

194
00:15:58,990 --> 00:16:01,980
Oh doodgelukkig, doodgelukkig.

195
00:16:01,980 --> 00:16:10,520
Zegt ie: ja, maar ik, dat doen we een goed werk
want wij hebben drie kinderen op de kostschool

196
00:16:10,520 --> 00:16:16,130
zitten in Aarle-Rixtel en wil u daar goed voor
bidden dat er met de kinderen niks gebeurt?

197
00:16:16,270 --> 00:16:19,580
Ik zeg: maar dat doen we heel
zeker, dat doen we heel zeker.

198
00:16:19,580 --> 00:16:24,955
Dus dat hebben we toen thuis ook ge… dat
hele verhaal verteld van dat varken hè

199
00:16:24,955 --> 00:16:28,800
en eh nou ja en we hadden weer vlees en
we hadden weer dit en we hadden weer dat.

200
00:16:28,800 --> 00:16:36,980
De volgende dag kwam er weer, de volgende dag weer
terug hè, en eh… ja natuurlijk het land, op, op

201
00:16:36,980 --> 00:16:45,400
het land hè. En ehm, wat was het toch… en dan
hadden we niks, niks, niks geen aanbieding dan

202
00:16:45,400 --> 00:16:53,700
aardappels, aardappels, aardappels hè. Dus eh en
toen kwamen we, kwamen we thuis, moe wel en wel en

203
00:16:53,700 --> 00:16:58,970
toen zijn met de zakken vol aardappels en toen
kwam die overste: zo wat hebben jullie meegebracht?

204
00:16:58,970 --> 00:16:59,648
Ik zeg: niks dan aardappels.

205
00:16:59,950 --> 00:17:03,790
Aardappels? Niks dan aardappels?

206
00:17:03,790 --> 00:17:08,570
Ik zeg: je mag blij zijn dat we een heel eind
daarvoor gesjouwd hebben met… om die drie,

207
00:17:08,570 --> 00:17:13,674
vier zakken aardappels te eh… Ja we waren met
veertig mensen, we waren met veertig mensen

208
00:17:13,675 --> 00:17:18,300
en dan nog die mensen die geëvacueerd die we
in de spreekkamer hadden van die oudjes, die

209
00:17:18,300 --> 00:17:22,142
moesten toch ook de eh eh ja, behoorlijk eten
hebben en zij hebben… één is er overleden.

210
00:17:22,143 --> 00:17:26,560
Maar die was misschien
toch wel overge… overleden.

211
00:17:26,560 --> 00:17:32,460
Maar eh hè ik bedoel, we hebben ze
levend door de oorlog getrokken. Ja.

212
00:17:32,460 --> 00:17:38,270
Maar dat vond ik, dat vond
ik toen zo pijnlijk, niks dan

213
00:17:38,270 --> 00:17:41,940
aardappels, terwijl je de hele
dag hebt gesjouwd en gedaan.

214
00:17:41,940 --> 00:17:45,447
Al ben je gezond al kun je het… maar
je wordt ook, je bent mens, je bent ook

215
00:17:45,448 --> 00:17:50,710
moe ’s avonds als je ten eerste van
negen tot tien uur daar gelopen hebt.

216
00:17:50,780 --> 00:17:55,674
En d’r was ene keer kwam ook, toen waren
we onderweg, en dan kwam er een vliegtuig,

217
00:17:55,675 --> 00:17:59,854
woei, woei [ze doet het vliegtuig na], en
d’r was een greppel en wij de greppel in.

218
00:17:59,854 --> 00:18:05,010
En wij, wij de greppel in hè. Totdat het
rustig is. Is ie voorbij? Is ie voorbij?

219
00:18:05,010 --> 00:18:10,470
Want anders denken hun, ’t zijn Duitsers
hè, dus we gaan ze bombarderen die daar

220
00:18:10,470 --> 00:18:16,860
op zo’n eenzame weg daar lopen hè. Dus
wij hebben ons in de greppel verschuild.

221
00:18:16,900 --> 00:18:21,823
Ja die kar, die kar die moesten die konden we nergens
die moesten we laten staan (ze lacht). Want je

222
00:18:21,823 --> 00:18:28,630
hield dan wel in de gaten dat er misschien iemand
anders ermee vandoor… maar, eh, maar dat eh, eh

223
00:18:28,630 --> 00:18:36,690
ja… Die dingen die eh ja, die had je ook maar eh,
uiteindelijk was je toch blij dat het… Oh en toen

224
00:18:36,690 --> 00:18:49,410
was het zo, eh, nou dat is, toen kwamen wij thuis,
eh toen kwamen de Duitsers die kwamen dan en dat

225
00:18:49,410 --> 00:18:57,760
was er, en dan de Duitsers zouden komen, toen kwam
al de Nederlanders naar deze, naar deze kant hè.

226
00:18:58,520 --> 00:19:05,070
En het werd zo vol en het werd zo, zo nijpend,
en toen had die bisschop van eh, van dinges

227
00:19:05,090 --> 00:19:11,120
dat elke keer als Roermond moest evacueren,
omdat die direct in de vuurlinie lag hè.

228
00:19:11,410 --> 00:19:14,160
Wanneer was dat? Weet u
ongeveer wanneer dat dat was?

229
00:19:14,160 --> 00:19:14,360
Hè?

230
00:19:14,361 --> 00:19:16,770
Weet u ongeveer wanneer dat dat was?

231
00:19:17,490 --> 00:19:24,980
Nou eh… in het laatst van het… het zal in ’44
geweest zijn want in ’45 zijn we bevrijd.

232
00:19:24,980 --> 00:19:26,810
En dat was net nog van te voren.

233
00:19:26,810 --> 00:19:32,480
En dat is nu dat verhaal wat ik nu vertel
toen moesten wij eh, evacueren en bij

234
00:19:32,480 --> 00:19:37,560
elke groep die ging had de bisschop toen
gezegd, dat een paar zusters meegingen.

235
00:19:37,960 --> 00:19:40,330
Nou en toen moest er
weer een groep komen.

236
00:19:40,760 --> 00:19:45,390
Eh ja we zijn een paar zusters die met de,
met de mensen meegaan naar eh, evacueren.

237
00:19:45,390 --> 00:19:52,945
Martha ga jij mee? Wat, wat wat…?
Ja, evacueren met de, met de mensen.

238
00:19:52,945 --> 00:19:55,860
Ik zeg: ah kom wel mee ik zal
wel… ik weet niet wat ik deed

239
00:19:55,860 --> 00:19:59,420
maar eh, mijn [pummeltje]
klaargemaakt en met de mensen mee.

240
00:19:59,790 --> 00:20:04,349
En eh moesten er.. eh vijftig of
honderd mensen waren ik weet het niet.

241
00:20:04,350 --> 00:20:08,430
Hier eh… Duitse soldaat achteraan,
daar een Duitse soldaat vooraan.

242
00:20:08,430 --> 00:20:14,960
En naar het lo… liepen we, dat was
Bergen heette dat, ja, Bergen heette dat.

243
00:20:14,960 --> 00:20:17,690
Maar ik weet niet of het
Bergen in Duitsland of in

244
00:20:17,690 --> 00:20:20,240
Bergen in Nederland was, dat
dat, dat weet ik niet meer.

245
00:20:20,240 --> 00:20:24,180
Maar we kwamen bij een, bij een
fabriek kwamen we uit, daar

246
00:20:24,180 --> 00:20:27,790
mochten we naar de zolder en
daar lag stro op de grond.

247
00:20:27,790 --> 00:20:30,820
Dus we mochten in elk
geval op stro slapen.

248
00:20:30,820 --> 00:20:34,670
Maar ik had zo een verschrikkelijke
dorst ik zeg, ik zeg: mijn

249
00:20:34,670 --> 00:20:38,990
moeheid is erg maar dorst hebben is
nog veel erger, is nog veel erger.

250
00:20:38,990 --> 00:20:48,280
En ik naar de verwarming ja, ja daar
komt water, ik weet niet hoe, hoe gulzig

251
00:20:48,280 --> 00:20:53,990
dat ik het slokje water uit de, uit de
verwarming dronk, hè. Ja want dan weet

252
00:20:53,990 --> 00:20:58,680
je wat dorst hebben is, oh nou gedronken
gedronk… Ik: jij ook een beetje.

253
00:20:58,680 --> 00:21:00,160
Och nee een verwarming…

254
00:21:00,160 --> 00:21:01,885
Ja het hoeft niet hoor,
ik draai hem dicht.

255
00:21:01,980 --> 00:21:07,250
Nou ik had genoeg gedronken, ik kon d’r
weer tegen (ze lacht), en weer dichtgedraaid

256
00:21:07,250 --> 00:21:11,751
en ja of we geslapen hebben, ik weet het
niet maar de volgende morgen om zes uur

257
00:21:11,752 --> 00:21:17,620
geloof ik voor dag en dauw: allen opstaan,
verder, we moeten verder, verder gaan.

258
00:21:17,620 --> 00:21:21,220
Dus we werden gewekt ’s morgens
om zes uur moesten we ergens,

259
00:21:21,220 --> 00:21:24,180
ja ergens naartoe naar het
station en daar stond een trein.

260
00:21:24,180 --> 00:21:30,690
En dan moesten we in de trein, eh in
de beestenwagen hè, geen echte waar je

261
00:21:30,690 --> 00:21:38,230
kon zitten, gewoon in een, bak waar je
spullen in zet hè en in eh goederentrein,

262
00:21:38,230 --> 00:21:41,310
goederentrein in een goederentrein
daar moest je de hele tijd staan.

263
00:21:41,310 --> 00:21:45,270
Nou ik geloof dat we twee uur gestaan
hadden dan waren we in Groningen.

264
00:21:45,790 --> 00:21:50,030
En ehm… ja in Groningen:
waar gaat u naartoe?

265
00:21:50,030 --> 00:21:53,480
Ik zeg: ja waar gaat u… ik zeg… dat weet
ik eigenlijk ook niet maar we hebben hier

266
00:21:53,480 --> 00:21:58,018
wel een bejaardenhuis en dat is, ik ben
de naam kwijt, ik weet niet niet… ik ben

267
00:21:58,060 --> 00:22:01,676
de naam kwijt van het bejaardenhuis maar
dat waren onze zusters dat dat wist ik wel.

268
00:22:02,440 --> 00:22:05,020
En: nou dan brengen we jullie, dan
brengen we jullie daar naartoe.

269
00:22:05,020 --> 00:22:09,889
We waren maar met z’n drieën, drie zusters.
En dus dan gingen we, gingen we daar naartoe.

270
00:22:09,890 --> 00:22:13,590
Och, maar we hebben geen plaats meer.

271
00:22:13,630 --> 00:22:16,650
Ja maar we werden hier afgezet
en we, wij weten geen weg

272
00:22:16,650 --> 00:22:19,730
of steg in Groningen waar ja…
eh waar moeten we naartoe?

273
00:22:19,730 --> 00:22:28,170
En ineens was er overal Ieder ging zijn, die
moest maar zien waar ze bleven hè. En eh, toen

274
00:22:28,170 --> 00:22:34,340
zegt ie: ja de kinderen van Huize Nazareth,
dat was een voogdijhuis hè, met eh, al de

275
00:22:34,340 --> 00:22:39,570
kinderen van het Huis van Naza… met de, met
de, met de hulpen met de dames die hielpen en

276
00:22:39,570 --> 00:22:44,740
met de zusters van Huize Nazareth, Huize
Nazareth was helemaal leeg, en, en met de rector.

277
00:22:44,740 --> 00:22:47,090
Alles was in het bejaardenhuis.

278
00:22:47,090 --> 00:22:51,140
Dan zegt ze: wij hebben geen plaats
meer, wij hebben geen plaats meer.

279
00:22:51,140 --> 00:22:56,006
Ik zeg: ja maar, wat wat moeten wij dan
voor ’s nachts hier wat… Ja, je kunt vannacht

280
00:22:56,006 --> 00:23:00,710
hier wel hier blijven maar wij hebben geen bed
voor jullie wij hebben, wij hebben het niet

281
00:23:01,080 --> 00:23:04,410
Ja al die, al die die tachtig
kinderen van die tachtig kinderen van

282
00:23:04,630 --> 00:23:08,690
de, van Huize Nazareth, en dan die
dames nog en dan die rector nog.

283
00:23:09,060 --> 00:23:18,770
Ja dat eh, hè. En ehm… even denken,
ehm, ja toen zegt ie, ja zegt ze:

284
00:23:18,770 --> 00:23:22,280
als, als u dan hier genoegen mee
neemt u kan hier in de spreekkamer in

285
00:23:22,280 --> 00:23:27,400
de bezoekkamer dan hè, spreekkamer,
op een stoel, mag op een stoel zitten.

286
00:23:27,400 --> 00:23:32,689
En meer hebben meer hebben kan ik u niet aanbieden.
Ik zeg: we zijn in elk geval van de straat af.

287
00:23:32,770 --> 00:23:36,490
En u kwam daar met die hele groep
waarmee u uit Roermond was gekomen?

288
00:23:37,680 --> 00:23:39,890
Ik weet niet waar ze gebleven zijn.

289
00:23:39,980 --> 00:23:44,850
Wij wisten dat we dat adres hadden
en die mensen daar, die waren

290
00:23:44,850 --> 00:23:48,160
weer blij dat ze die drie kwijt
eh die drie kwijt waren, hè.

291
00:23:48,160 --> 00:23:50,860
Dus u ging alleen met die
drie zusters daar naartoe?

292
00:23:50,860 --> 00:23:53,880
Alleen met die drie gingen
we, gingen we daar naartoe.

293
00:23:53,940 --> 00:23:58,339
En eh, nou toen hebben we daar toch
wel, of ik op de grond geslapen heb

294
00:23:58,340 --> 00:24:02,110
dan kon ik nog beter op de grond
liggen dan op een stoel zitten hè.

295
00:24:02,540 --> 00:24:05,072
De volgende morgen werden we gewekt
en ja: hoe is het, heb je geslapen?

296
00:24:05,440 --> 00:24:08,078
Ja, ja wel of niet
dat weet ik niet meer.

297
00:24:08,530 --> 00:24:13,400
Maar in elk geval eh kwam die overste,
ja zeggen ze we vinden het toch zo erg we

298
00:24:13,400 --> 00:24:18,105
hebben wel wat eten voor jullie maar ik kan
jullie, ik kan het niet… we hebben het niet.

299
00:24:18,105 --> 00:24:23,200
En toen zei ik dat ze ons dan in het
ziekenhuis niet niet iets met ons kunnen doen.

300
00:24:23,200 --> 00:24:25,284
Daar zeg je wat zegt
ze, daar zegt ze wat.

301
00:24:25,284 --> 00:24:31,721
Ik bel direct op of dat het ziekenhuis, het
ziekenhuis was ook van ons hè. En direct hè…

302
00:24:31,722 --> 00:24:37,510
Heel graag och laat ze toch komen want, want
onze verpleegsters die moesten het ziekenhuis

303
00:24:37,510 --> 00:24:42,750
uit om plaats te maken voor de Duitsers,
hè, die hadden een heel, heel ding hadden de

304
00:24:42,750 --> 00:24:49,750
Duitsers dan, één man met met met één linkerbeen,
die twee benen en één rechterarm af had en

305
00:24:49,750 --> 00:24:57,326
met z’n ene arm met ene een arm wou die toch
nog leven, hè. Eh maar dus die eh, dat dat ding

306
00:24:57,326 --> 00:25:02,440
dat was dan voor de Duitsers… de Nederlanders
moesten weg die moesten maar ergens zoeken.

307
00:25:02,440 --> 00:25:05,990
Dus met verpleging en
met de hulpen en al.

308
00:25:06,020 --> 00:25:11,040
Dus, het ziekenhuis was zelf,
eh… klanten… eh hulp te kort.

309
00:25:11,150 --> 00:25:15,040
En toen: ja, ja, ja we komen ze direct
halen, we komen ze direct halen.

310
00:25:15,040 --> 00:25:20,480
Nou binnen een kwartier waren we, was de
ziekenwagen d’r, was de ziekenwagen d’r.

311
00:25:20,480 --> 00:25:27,510
Nou wij hadden niks, een, een pakje wat we
ook zo ingeknoopt en wegwezen zo, ik geloof

312
00:25:27,510 --> 00:25:34,240
een zwarte… dat hadden wij vroeger zo’n
zwarte eh straatzak, zo’n gevalletje, zo breed

313
00:25:34,240 --> 00:25:39,820
zo veel, en dat was dan onze hele voorraad
die we, die we mee hadden gebracht hè.

314
00:25:39,970 --> 00:25:42,630
Wat zat daar in?

315
00:25:42,630 --> 00:25:49,580
Hè? Hemdje, broekje, kousen eh… schone kap, die
we het eerste nodig hadden, waar moest je naartoe?

316
00:25:49,580 --> 00:25:52,790
Eh ze konden me vragen
van: Martha wil je mee?

317
00:25:52,790 --> 00:25:57,559
Maar over een half uur moet je d’r staan,
dan dan moet je weg. Ja, wat doe je.

318
00:25:57,560 --> 00:25:59,090
En had u die zak al klaarstaan?

319
00:25:59,090 --> 00:26:01,520
Nee, die moet je gauw
uit je kast halen.

320
00:26:01,520 --> 00:26:04,740
Maar dat wist je net als nu ook hè, als
je zegt: je moet je hemdjes en broekjes,

321
00:26:04,740 --> 00:26:09,620
kijk maar in m’n kast ik weet precies
waar hemdjes en broekjes en en nachtponnen

322
00:26:09,620 --> 00:26:13,070
en pyjama’s… dat weet ik precies waar het
ligt dat kan ik in het donker zoeken.

323
00:26:13,070 --> 00:26:19,200
En dat had ik toen ook en toen hadden we
nog één kastje, één kastje, hè. Zakdoeken,

324
00:26:19,200 --> 00:26:27,573
eh, eh, kam, eh… soort van die schouderdoeken
moesten we… hadden we toen nog, eh

325
00:26:27,574 --> 00:26:31,600
want eh dan hadden we eerst zo’n
schouderdoek die moest hier geknoopt worden,

326
00:26:31,600 --> 00:26:36,280
want anders dan worden die zwarte kleren
die kregen vette randen en dat mocht niet.

327
00:26:36,280 --> 00:26:40,370
En elke week een schone
halsdoek noemden we dat.

328
00:26:40,370 --> 00:26:46,200
Elke week kregen we een schone halsdoek en
dat kwam op ten duur eh, vetranden aan hè dus

329
00:26:46,200 --> 00:26:53,080
die… dat was, dat was allemaal eh… Maar in
elk geval eh… die auto die kwam ons halen, ga

330
00:26:53,080 --> 00:26:59,750
d’r maar in, ga d’r maar in zo, deuren dicht
en dan ging ie: túút túút, túút túút en die

331
00:26:59,750 --> 00:27:07,330
raasde door de stad heen met een sirene van
nog zo alsof d’r… stervende mensen in zaten.

332
00:27:07,670 --> 00:27:11,610
Nou en dan werd ie dan, kwamen
we in het ziekenhuis, de deur ging

333
00:27:11,610 --> 00:27:17,050
open en direct naar binnen, ze
konden… mochten ons niet zien hè. Want

334
00:27:17,050 --> 00:27:21,687
ja je kunt nooit niet weten hè.
Maar wij, wij d’r in, wij d’r in.

335
00:27:23,320 --> 00:27:26,323
Oh wat zijn we blij dat jullie er zijn,
wat zijn we blij dat jullie er zijn.

336
00:27:26,324 --> 00:27:31,720
En eh, nou ja en, en wij blij
dat, dat ze, dat, dat we van

337
00:27:31,720 --> 00:27:35,940
dienst konden zijn want daar
konden ze ons gewoon niet hebben.

338
00:27:35,940 --> 00:27:38,060
Niet dat ze… hadden het gewoon niet.

339
00:27:38,060 --> 00:27:44,960
Tachtig zo’n negentig mensen in één in een
gewoon bejaardenhuis ineens negentig mensen

340
00:27:44,960 --> 00:27:51,720
onder moeten brengen, in zo’n groot huis hè.
Maar, nou ja in alle geval, ehm wat deed ik

341
00:27:51,720 --> 00:27:59,120
daar ehm jij krijgt deze slaapkamer, jij krijgt
deze slaapkamer, jij krijgt die slaapkamer.

342
00:27:59,120 --> 00:28:04,770
Dus daar hadden ze plaats want d’r waren
een heel stel zusters die moesten de str… eh

343
00:28:04,770 --> 00:28:10,980
met de patiënten ergens anders ook een
plaats zoeken hè dus plaats hadden ze genoeg.

344
00:28:11,750 --> 00:28:22,930
En ehm… eh… ja even, even
(ze lacht) even… O ja en

345
00:28:22,930 --> 00:28:27,360
toen was er: kun jij morgen
naar de vrouwenafdeling?

346
00:28:27,580 --> 00:28:31,530
En jij kunt naar de mannenafdeling en
jij gaat naar de keuken eventjes helpen.

347
00:28:31,530 --> 00:28:32,444
Nou ja ik naar de vrouwenafdeling.

348
00:28:32,445 --> 00:28:37,440
We hadden van te voren wel lessen gehad
in eh, omdat ik dan ook bij de kinderen

349
00:28:37,440 --> 00:28:43,920
was hè dan moest je een beetje, dan wist
je toch wel… polsen voelen en en eh nou

350
00:28:43,920 --> 00:28:48,350
ja patiënt wassen en zo iets hè. Dus dan
krijg ik een witte schort aan en je was

351
00:28:48,350 --> 00:28:52,760
ineens ziekenzuster en daar moest je
ook nog alles van kennen (ze lacht), hè.

352
00:28:52,760 --> 00:28:54,039
Maar d’r zaten wel patiënten
in het ziekenhuis?

353
00:28:54,040 --> 00:28:57,800
D’r waren nog wel patiënten in het
ziekenhuis, ze hadden niet alles weggenomen.

354
00:28:57,800 --> 00:29:04,570
Ze hadden daar nog één of twee, één hele
grote zaal, hele grote zaal was dat met

355
00:29:04,570 --> 00:29:10,280
En eh, ze zullen er meer huizen ingenomen
hebben maar niet alles in één huis

356
00:29:10,280 --> 00:29:17,670
want dat, dat, dat zagen ze wel dat kon
toch niet hè. Overal één ruimte hè. En

357
00:29:17,670 --> 00:29:25,840
ehm nou ja in elk geval hè… ik was dan
die week, die week was ik dan bij de

358
00:29:25,840 --> 00:29:32,810
vrouwenafdeling, vrouwen wassen, pols nemen
eh met de po lopen met de… eten brengen.

359
00:29:32,810 --> 00:29:36,470
Dat beetje eten wat ze
hadden was ook niet veel hoor.

360
00:29:36,500 --> 00:29:41,760
Dan had ze ’s morgens eh, ’s morgens moest
ik dan nog toen ik daar op de ding was, moest

361
00:29:41,760 --> 00:29:49,340
ik het… van die afdeling het eten ha… etenswaren
halen voor die afdeling voor de patiënten.

362
00:29:49,340 --> 00:29:57,460
Nou die kregen ’s morgens eerst een bordje
pap. Nou ja eh… pap, ja, als je zegt pap.

363
00:29:57,490 --> 00:30:03,440
Melk was het met water d’r in en een beetje
bloem of wat, wat d’r in was weet ik niet.

364
00:30:03,440 --> 00:30:05,889
Maar in elk geval, ze hadden wat.

365
00:30:05,890 --> 00:30:10,844
En ik dacht: och gut niet te veel, ik zeg maar zo
weinig gegeven en d’r moeten er nog drie hebben.

366
00:30:10,844 --> 00:30:13,846
Oh, die een beetje minder,
die een beetje minder,

367
00:30:13,847 --> 00:30:16,590
die een beetje minder, zo
hè, dat iedereen wat had.

368
00:30:16,590 --> 00:30:22,460
En jezelf, ja d’r is niet meer, ik ben…
ik geloof dat ik tien kilo afgevallen

369
00:30:22,460 --> 00:30:25,460
ben in die in dat halve jaar dat ik
daar was, ben een half jaar daar geweest.

370
00:30:25,460 --> 00:30:31,260
En toen was het vijf mei, toen zijn we
bevrijd. Zolang, zolang is dat geleden.

371
00:30:31,350 --> 00:30:33,400
Vijf mei ’45, dat weet ik.

372
00:30:33,400 --> 00:30:39,470
En, nou ja eh en toen ineens had ik de vrouwen
had ik de mannen had ik de Duitse soldaten

373
00:30:39,470 --> 00:30:46,090
had ik ook nog, vandaar dat ik weet dat één
Pool een arm, been af had en één, één man

374
00:30:46,090 --> 00:30:51,280
die, die z’n twee benen en z’n rechterarm af
had en, en nog meer van die, van die dingen.

375
00:30:51,280 --> 00:30:57,570
En toen kwamen de, de… hoe heet het de
sirene, en hij schreeuwt hij schreeuwde.

376
00:30:57,570 --> 00:31:00,850
Ja ik zeg, ik dacht, zeg God
kun je hem niet helpen, breng

377
00:31:00,850 --> 00:31:03,680
hem naar de kelder want hij
is zo bang, hij is zo bang.

378
00:31:03,680 --> 00:31:09,900
Hij wilde met zijn rechterarm toch nog…
ik wil mijn vrouw en kinderen nog zien.

379
00:31:10,620 --> 00:31:18,290
Dan krijg je de tranen in je ogen, dan krijg je
de tranen in je ogen, nou is het je vijand… ja.

380
00:31:18,290 --> 00:31:21,480
Dat, dat dat, dan denk ik
als je het niet zelf hebt

381
00:31:21,480 --> 00:31:26,840
meegemaakt… eh dan, dan weet je
eigenlijk niet wat je beleeft.

382
00:31:26,840 --> 00:31:34,850
Maar in die situatie, als je dat dan nog…
als de sirene gaat en jij bent alles kwijt…

383
00:31:34,850 --> 00:31:44,700
maar m’n vrouw en m’n kinderen, hè. Ja,
dat… dat doet je wat hoor dat doet je wat.

384
00:31:44,700 --> 00:31:53,230
Nou en eh, in elk geval wij zijn zo… en op
een goeie morgen, dat zal een paar dagen later

385
00:31:53,230 --> 00:31:57,680
geweest zijn of wat, ik heb ik moet, ben
twee of drie keer ben ik op de afdeling van

386
00:31:57,680 --> 00:32:01,060
de Duitsers geweest en, ben een paar keer
bij de mannenafdeling ben ik geweest dus, we

387
00:32:01,060 --> 00:32:07,250
hadden het hele half jaar, kreeg je altijd
een andere… een andere zal ik maar zeggen.

388
00:32:07,250 --> 00:32:12,382
Andere dingen dus eh, maar eh ik werkte
daar toch wel graag, werkte er graag.

389
00:32:12,383 --> 00:32:20,300
Ja, want er waren ook gewone, gewone
mensen de ene die ook met een granaat

390
00:32:20,300 --> 00:32:27,460
getroffen en geen een dokter… zat hier…
bloed je kon het bloed zo zien zitten.

391
00:32:27,460 --> 00:32:33,970
Ik zeg: ja wat moeten. Ja, hij is nergens verzekerd
en, en die doktoren wilden hem niet helpen.

392
00:32:33,970 --> 00:32:39,130
Ik dacht: ja maar ben jij nou dan
mens of ben je nou een beest of ben je

393
00:32:39,130 --> 00:32:43,820
nou… hè. En het was een gewone Nederlander
die hier per ongeluk getroffen is.

394
00:32:43,820 --> 00:32:47,260
Dan zeg je toch ook: ja
waar blijft de naastenliefde?

395
00:32:47,640 --> 00:32:52,950
Dat vond ik toch wel, dat… Die dingen die kan
ik, die kan ik niet vergeten hè. Die blijven

396
00:32:52,950 --> 00:32:59,810
al is het honderd, honderd jaar verder, die
blijven je… die blijven je… dat je in die…

397
00:32:59,870 --> 00:33:02,660
In die zwaarste uren van je leven.

398
00:33:02,660 --> 00:33:05,990
Dus die man ging natuurlijk dood
want het vuil kwam d’r natuurlijk bij

399
00:33:06,090 --> 00:33:09,637
want, want niet toegedekt en ik zeg:
niemand wil… ja van wie, van wie is

400
00:33:09,638 --> 00:33:15,870
die van de straat, hij komt van de
straat, hè. Ja, en wie wil hem helpen?

401
00:33:15,870 --> 00:33:17,952
Ja, ik niet, hij is niet van mij, hij
is niet van… ze hadden de handen vol dat

402
00:33:19,110 --> 00:33:24,590
was ook zo, ze hadden de handen vol van
alle eh gewonden doordat, dat dat ze…

403
00:33:24,720 --> 00:33:31,000
Maar toen op een goeie dag toen: Oh de
Canadezen zijn er, de Canadezen zijn er!

404
00:33:31,000 --> 00:33:38,020
Hè dacht ik, een beetje een lichtpuntje dacht
ik, een lichtpuntje hè. Nou, en ineens een hele

405
00:33:38,020 --> 00:33:46,700
troep Canadezen kwamen het ziekenhuis, het het
ziekenhuis binnen hè en eh, de… de Duitsers.

406
00:33:46,700 --> 00:33:47,810
Waar zitten de Duitsers?

407
00:33:47,810 --> 00:33:52,120
Ik zeg: hier zo, dat is het
hele, één, één grote zaal, brede

408
00:33:52,120 --> 00:33:57,040
grote, of of d’r een vijftig
of tachtig mensen in lagen.

409
00:33:57,040 --> 00:33:59,090
Hutje mutje naast elkaar was dat hè.

410
00:33:59,800 --> 00:34:03,130
En ehm, nou de ene die
moest de wacht houden.

411
00:34:03,150 --> 00:34:11,193
Niemand d’r in en niemand d’r uit, hè. Nou
ja, en eh, wij gaven ze te eten en zo verder.

412
00:34:11,194 --> 00:34:15,685
En ehm en toen moest ik geloof
ik naar de keuken of ik weet niet

413
00:34:15,860 --> 00:34:21,510
waar ik naartoe moest, ik kwam d’r
weer langs… ik keek de ogen uit.

414
00:34:22,040 --> 00:34:27,850
Hier zit een Canadees op een
stoel, daarnaast zit een Duitser,

415
00:34:28,310 --> 00:34:32,490
een Duitser op een stoel en
die waren samen foto’s kijken.

416
00:34:33,170 --> 00:34:40,629
You papa, you mama, my sister. Ik zeg
dat die moeten nou tegen elkaar vechten.

417
00:34:40,630 --> 00:34:48,030
Die moeten nou tegen elkaar vechten, hè. Omdat
de ene Canadezen zijn de ander is Duits.

418
00:34:48,380 --> 00:34:56,370
En dan echt twee jonge jongens ook nog van
hè, my papa, mein mama, my sister, my brother.

419
00:34:57,000 --> 00:35:02,660
Ja ik dacht ja, en die moeten dan
oorlog voeren uit Canada hier komen.

420
00:35:03,630 --> 00:35:06,623
Dat, dat, dat doet je dan,
dat doet je toch wel wat dat,

421
00:35:06,623 --> 00:35:12,130
ja, ja… En de volgende dag:
alle Duitsers moesten weg.

422
00:35:12,130 --> 00:35:16,020
Hoe of hoe, het eh ze moesten
zeker uit Duitsland gehaald

423
00:35:16,020 --> 00:35:19,770
worden of hoe of wat, maar de
volgende dag moest alles weg.

424
00:35:19,770 --> 00:35:24,800
Alle Duitsers moesten eh…(…?)
moesten eh, moesten eh weg.

425
00:35:24,800 --> 00:35:30,000
Mochten niet meer in Nederland blijven
want dat was nu bezet, bezet gebied

426
00:35:30,000 --> 00:35:34,590
hè, dus van: bezet gebied door de
Canadezen en die wilden ze weg, wegwezen.

427
00:35:34,590 --> 00:35:37,490
En die moesten ze maar
weer zien, daar gaat, daar

428
00:35:37,490 --> 00:35:40,950
gaat die man met de, met
z’n, met z’n ene linkerarm.

429
00:35:41,990 --> 00:35:42,770
Ja.

430
00:35:44,300 --> 00:35:56,770
Nou en dat de Duitsers weg waren volgende dag… wat
zijn Morgen mogen de Limburgers weer naar huis.

431
00:35:57,290 --> 00:35:58,170
En waarachtig.

432
00:35:58,170 --> 00:36:01,470
Nou we hadden niks in te pakken want
we hadden zo’n [pummeltje?] mee, in

433
00:36:01,470 --> 00:36:08,820
een zwarte zak en wegwezen hè. grote,
was dat een bus of was het met paarden,

434
00:36:08,820 --> 00:36:15,080
of was er een, een eh… zo echt een
vrachtwagen, echt zo’n vrachtwagen.

435
00:36:15,080 --> 00:36:21,730
Of het een paard… nee ik geloof het toch niet
ik denk dat dat een vrachtbus was, of een wagen.

436
00:36:21,730 --> 00:36:26,870
Of ik denk nog steeds dat het een wagen
was. Want hij hobbelde, hij hobbelde zo.

437
00:36:27,330 --> 00:36:32,650
Nou, in elk geval, alles wat Limburg
was, d’r in bij elkaar gepakt

438
00:36:32,650 --> 00:36:35,790
hij kwam voor het huis zo ongeveer,
nou, van hier tot daar lopen.

439
00:36:38,970 --> 00:36:44,826
Is er nog plaats? En
hup! Op zij, op zij! Hup!

440
00:36:45,100 --> 00:36:47,572
(ze lacht) je wordt maar aangeduwd, en je
kon niet zitten, je kon… je kon niet zitten

441
00:36:47,573 --> 00:36:51,780
je kon staan dus vallen kon je toch niet,
want het ging dan alsmaar zo… Ik geloof dat

442
00:36:51,780 --> 00:36:57,690
er twee of drie uur hebben zo over gedaan,
dat we van Groningen naar Roermond waren.

443
00:36:58,400 --> 00:36:59,620
En toen waren we thuis.

444
00:36:59,620 --> 00:37:06,566
Ah wat ben je mager geworden. Ja, ik ben blij dat
ik weer thuis ben, blij dan ik weer thuis ben.

445
00:37:06,566 --> 00:37:08,930
Nou dat was onze thuiskomst.

446
00:37:09,320 --> 00:37:15,187
En, maar ik mocht geen portierster meer zijn,
want, ze wisten allemaal dat ik Duitser was

447
00:37:15,188 --> 00:37:23,150
hè. En kijk eens die eh… eh ja hoe moet ik het
noemen, die haat al tegen de Duitsers of je

448
00:37:23,150 --> 00:37:29,090
schuldig bent of niet dat doet er niet toe, je
bent een Duitser hè. Dus, laat je niet zien.

449
00:37:29,090 --> 00:37:37,170
Toen heb ik een baantje in de, ehm, in het huis
gekregen want we hadden interne… die hadden eh in eh,

450
00:37:37,170 --> 00:37:43,000
we hadden in… interne en, dat was ook een zuster
die daarvoor zorgde en dan mocht ik haar helpen.

451
00:37:43,000 --> 00:37:51,775
Was wel erg, en toen zei ik, hoe heet ze toch,
Katrien, ik zeg: Katrien, eh ik geloof nooit dat

452
00:37:51,775 --> 00:37:58,090
ik, dat ik lang hier bij jou mag helpen, het
gaat veel te goed hier met ons je zult het zien.

453
00:37:58,500 --> 00:38:00,780
Eh nou ik ben nog geloof
ik drie weken geweest.

454
00:38:00,780 --> 00:38:07,330
En toen moest ik, waar was ik toen? Toen moest
ik huishoudster worden op een huishoudschool.

455
00:38:07,420 --> 00:38:13,390
Nou, daar, hiernaast is het klooster,
maar de deur daarnaast is huishoudschool.

456
00:38:13,390 --> 00:38:19,290
Maar daar mocht ik wél alleen. Maar
dat… (ze lacht) nou ja in elk geval…

457
00:38:19,290 --> 00:38:25,960
Mag ik u nog wat vragen stellen? Even
pauze. Zullen we even pauze houden?

458
00:38:25,940 --> 00:38:28,170
Even pauze houden, even een slokje…