1 00:00:08,100 --> 00:00:12,530 Nou, om te beginnen, dan wou ik vragen of u kunt vertellen hoe uw 2 00:00:12,530 --> 00:00:19,190 leven er uitzag eh zo ion de periode vlak voor de Razzia: wat deed 3 00:00:19,190 --> 00:00:23,470 u, eh hoe was uw thuis, hoe was de oorlog, wat maakte u daarvan mee? 4 00:00:24,480 --> 00:00:26,303 Ja, mag ik praten al? 5 00:00:26,400 --> 00:00:31,570 Kijk: wat het, je bent dus…, ik ben.., ik ben in ’27 6 00:00:31,570 --> 00:00:36,460 geboren, dus toen de oorlog begon toen ik 13, 14 jaar was. 7 00:00:37,150 --> 00:00:42,470 Dan is de eerste klap die je krijgt, dat zijn de.., de.., de bombardementen, 8 00:00:42,470 --> 00:00:46,233 de bommenwerpers die overkomen, de militairen die door de straat 9 00:00:46,233 --> 00:00:52,720 heen komen en dan is het een.., een angst, maar ook een avontuur. 10 00:00:52,720 --> 00:00:55,406 Op een gegeven ogenblik: ze stonden bij ons in de straat stonden, de 11 00:00:55,406 --> 00:00:59,730 hele straat stond met militairen kort voor het bombardement van ’40. 12 00:01:00,380 --> 00:01:02,793 Nou ja, dan is het als jongen, een jonge knul, overal 13 00:01:02,794 --> 00:01:07,249 gaan kijken van “hoe zit dat?”. Nou, dus eigenlijk dan. 14 00:01:07,249 --> 00:01:14,270 Nou, en dan komt op een gegeven ogenblik de tijd dat je eh, ja, meer bewust wordt, maar dan wordt 15 00:01:14,270 --> 00:01:19,090 er gezegd “pas op voor dit!”, “pas op voor dat!”, nou, bombardementen kwamen dus regelmatig voor. 16 00:01:19,090 --> 00:01:26,090 Mijn moeder, die.., die was doodsbang, ik was niet bang op het moment, maar daarna was ik erg bang. 17 00:01:26,090 --> 00:01:29,830 Want die zenuwen, die werd ik achteraf toch, voortdurend vliegen de ruiten eruit. 18 00:01:29,830 --> 00:01:33,499 Op een gegeven ogenblik kom ik dan ook dat je zei, ja, ga je op avontuur uit. 19 00:01:33,499 --> 00:01:39,230 Dus je ging op een gegeven ogenblik met een paar jongens, die Moffen, die Duitsers, 20 00:01:39,230 --> 00:01:45,621 ik mag nog “Moffen” zeggen ook hè, maar dat is… Maar je mocht dan op een gegeven 21 00:01:45,621 --> 00:01:47,290 ogenblik wel naar buiten, maar je moest om zo laat binnen zijn, ik geloof om 10 uur. 22 00:01:47,290 --> 00:01:49,780 En dan gingen we weg. 23 00:01:49,780 --> 00:01:52,912 De tram, die was eigenlijk…, die was voor de helft 24 00:01:53,030 --> 00:01:57,810 gevuld met Duitsers en militairen en de rest burgers. 25 00:01:57,810 --> 00:02:00,570 Op een gegeven ogenblik sprong ik achterop de tram 26 00:02:00,570 --> 00:02:35,420 Maar ja, het was eigenlijk een.., ja, wat moet ik zeggen?, een.., een bepaalde.., een 27 00:02:35,420 --> 00:02:39,990 bepaalde sfeer die je leven, het is een oorlogssfeer, je mag.., je mag op een gegeven 28 00:02:39,990 --> 00:02:43,567 ogenblik oppassen, van “pas op, die Duitsers gaan schieten!”. Dan gooien ze op een gegeven 29 00:02:43,568 --> 00:02:47,663 ogenblik gooien pamfletten, “maar denk erom, die mag je niet oprapen, want als ze dat 30 00:02:47,663 --> 00:02:50,514 merken, dan schieten.., dan schieten ze je hartstikke dood!”. Nou, dit soort dingen. 31 00:02:50,514 --> 00:02:54,686 Er is een bepaald… Alleen: als jongen heb je die sfeer natuurlijk, 32 00:02:54,687 --> 00:02:58,370 die is meer een avontuurlijke sfeer zou ik het bijna willen noemen. 33 00:02:58,370 --> 00:02:59,780 Totdat de waarheid boven water komt 34 00:02:59,780 --> 00:03:04,162 en dat was toen wel met de 10 november. En dan komt op een gegeven ogenblik de waarheid. 35 00:03:05,010 --> 00:03:09,880 En dan kom je eigenlijk pas in de moeilijkheden of de… En mijn 36 00:03:09,880 --> 00:03:12,320 moeder had het al minder moeilijk en ik, toen ik allemaal weg was… 37 00:03:12,320 --> 00:03:18,610 Het is anders een idee wat u vooraf aan mij vertelde, dat u eh dus niet voor de Duitsers 38 00:03:18,610 --> 00:03:23,034 wou werken en toen die Kerstklokken ging maken en dat u toen naar.., toen naar…, 9 39 00:03:23,250 --> 00:03:27,600 november, als u dat nog eens een keer vertelt en dan vanzelf overgaat op de Razzia? 40 00:03:27,600 --> 00:03:36,680 Wij gingen dus toen ik van school kwam, dat was dan in zomer 1944, ja, zeg maar ’44. 41 00:03:36,680 --> 00:03:43,690 En toen waren we.., we waren dan geslaagd en ja, dan moet je iets gaan doen. 42 00:03:43,760 --> 00:03:49,080 Eh, dat doen wilde dus zeggen van dus werk zoeken, maar dat kon niet, want als 43 00:03:49,080 --> 00:03:51,549 je werk ging zoeken, dan namen ze je gelijk mee als het een beetje tegenzit. 44 00:03:51,550 --> 00:03:56,490 Dus toen zijn wij dus die Kerstklokkenindustrie op gaan zetten en dat hebben 45 00:03:56,490 --> 00:03:59,950 wij op het Noordereiland gedaan in een huis van een kennis van me op zolder. 46 00:03:59,950 --> 00:04:05,880 Dus ik ging elke dag ging ik daarnaar toe en ik geloof dat ik daar een paar.., een paar Euro.., 47 00:04:05,880 --> 00:04:10,240 een paar Euro per dag…, per week voor kreeg ook, een paar gulden bedoel ik per week voor kreeg. 48 00:04:10,240 --> 00:04:17,050 Nou, dat hebben we dan eigenlijk gedaan tot, dat zal dan 9 juni…, 9 november geweest 49 00:04:17,050 --> 00:04:24,230 zijn, want toen had ik net een.., een.., een.., een hangmat georganiseerd daarboven. 50 00:04:24,380 --> 00:04:31,700 En de volgende dag zou ik die uit gaan proberen en de andere dag, dat was dan de 10de november, toen 51 00:04:31,700 --> 00:04:39,470 belde bij ons aan de deur belde tante Sien en tante Sien is dan een…, was een zus van mijn vader. 52 00:04:39,470 --> 00:04:43,310 En die zei “jongens, jullie thuisblijven, thuisblijven hoor, want alle bruggen 53 00:04:43,310 --> 00:04:47,387 staan open, overal zitten er Duitsers, overal, overal staan ze met geweren 54 00:04:47,387 --> 00:04:48,888 met alle mogelijke wapensstaan ze, en jullie worden allemaal gearresteerd!”. 55 00:04:51,950 --> 00:04:55,670 Nou, even later kwamen ze inderdaad aan de deur met van die pamfletten. 56 00:04:59,600 --> 00:05:00,270 Allemaal pamfletten, dat 57 00:05:00,270 --> 00:05:00,520 meenemen. 58 00:05:00,520 --> 00:05:04,390 Nou, toen heb ik gedacht bij mezelf “ik verdwijn naar de 59 00:05:04,390 --> 00:05:08,860 Binnenhaven”. Maar dat was een vrome wens, maar dat lukte dus niet. 60 00:05:08,860 --> 00:05:14,050 Ik ben niet in de Binnenhaven gekomen, ik was buiten gekomen en ik werd gelijk meegevraagd. 61 00:05:14,050 --> 00:05:18,440 Nou, mijn moeder heeft me dan nog iets kunnen toestoppen aan kleding en zo. 62 00:05:18,440 --> 00:05:21,630 En toen gingen we…, werden we in een rij gezet naar het Feijenoord Stadion. 63 00:05:21,630 --> 00:05:29,210 En het Feijenoord Stadion, daar hebben we met ik weet niet hoevelen, maar ik.., ik denk 64 00:05:29,210 --> 00:05:32,740 honderden, misschien wel een paar duizend mensen gestaan, die werden daar samengebracht. 65 00:05:33,990 --> 00:05:36,895 Totdat wij op een gegeven ogenblik, ja, ik weet niet hoeveel dat ze er 66 00:05:36,896 --> 00:05:41,510 bij mekaar moesten hebben, toen werden we teruggedreven door het Feijenoord 67 00:05:41,510 --> 00:05:45,160 Stadion, door het Feijenoord Stadion, toen heette het daar Kreekweg. 68 00:05:45,290 --> 00:05:52,440 Dat eh… Dan weer terug naar het…, het was natuurlijk 69 00:05:52,440 --> 00:05:54,730 voor ons geen reis, dat wil zeggen: in het begin niet. 70 00:05:54,730 --> 00:05:59,980 Maar mijn neef, die werd ook meegepakt, ik werd meegepakt 71 00:05:59,980 --> 00:06:05,050 en later heb ik mijn vriend, dat is haar broer was dat, die is nu inmiddels 72 00:06:05,050 --> 00:06:08,460 overleden, die heb ik, en er waren nog een paar jongens van het Noordereiland 73 00:06:08,620 --> 00:06:12,290 van de school, die kende ik ook, en die heb ik in het stadion ontmoet. 74 00:06:12,300 --> 00:06:18,110 En toen zijn we daarvandaan, het stadion, zijn we naar de.., de Brouwerij 75 00:06:18,110 --> 00:06:22,860 Oranjeboom getransporteerd langs alle mogelijke wapens die overal stonden, overal 76 00:06:22,860 --> 00:06:29,020 stonden ze met pantservuisten en kerels met geweren en.., en ja, dat zie je dan. 77 00:06:29,020 --> 00:06:34,524 Ja, het is dan een soort avontuur en het is een angstig avontuur. Het is.., het is heel vreemd. 78 00:06:34,524 --> 00:06:39,115 Toen kwam ik aan boord van die schuiten of van dat schip, zo’n soort kolenschip geloof 79 00:06:39,115 --> 00:06:41,980 ik, daar werden we allemaal naar binnen getrapt of gegooid of hoe je het noemen wil. 80 00:06:42,200 --> 00:06:53,980 Maar ik was natuurlijk zoals altijd eigenwijs en ik kwam naar boven toe en ik zeg 81 00:06:53,980 --> 00:06:55,106 tegen die Duitser, het was een Duitser, ja, een dikke Volksduitser, ja, die 82 00:06:55,550 --> 00:06:59,720 debatteerde en toen hebben ze mij maar voor uit de veiligheid maar omlaag getrapt en 83 00:06:59,720 --> 00:07:05,520 je moest, want het was, het was een beetje te link als ik dwars 84 00:07:05,521 --> 00:07:06,011 ging, als ik tegen de boel inging, wie weet wat er dan gebeurde. 85 00:07:06,012 --> 00:07:13,500 Nou, en toen zijn we daarvandaan ben ik met een boot, met die schuit.., die schuiten, 86 00:07:13,500 --> 00:07:22,027 zijn wij via het Amsterdamrijnkanaal geloof ik zijn we getransporteerd naar Amsterdam. 87 00:07:22,027 --> 00:07:24,309 Langs op die boot zelf zat een stuurman en… Mag ik doorgaan? 88 00:07:24,310 --> 00:07:24,580 Ja, natuurlijk. 89 00:07:24,580 --> 00:07:32,370 Op die boot zelf zat een stuurman en.., en niet alleen, er zaten er ook 90 00:07:32,370 --> 00:07:36,800 nog paar bij, maar je merkte goed dat die stuurman geen stuurman was. 91 00:07:36,800 --> 00:07:42,730 Want die ging met die.., met die.., met die kont van die boot ging telkens langs tegen de wand aan. 92 00:07:42,730 --> 00:07:46,170 Maar ik was…, ik durfde misschien niet, dat weet ik niet, maar er waren 93 00:07:46,170 --> 00:07:48,770 jongens bij die zagen daar de kans en die sprongen gelijk overboord. 94 00:07:48,770 --> 00:07:52,390 Hoeveel dat er verdronken zijn, ik weet het niet, ik weet het niet. 95 00:07:52,390 --> 00:07:57,270 Maar wij uiteindelijk zijn we aangekomen via in Amsterdam in de eh.., 96 00:07:57,270 --> 00:07:57,529 ja, waar was het dan? 97 00:07:57,530 --> 00:08:07,230 In Amsterdam, bij de.., bij de sluizen, als ik het me goed herinner, en toen zijn we 98 00:08:07,230 --> 00:08:11,700 ergens hebben we langs de kant van het water hebben we aan een kade zijn we uitgeladen. 99 00:08:11,700 --> 00:08:16,390 En toen zijn we, kregen we daar te eten. In een loods hebben we dan wat te eten gekregen. 100 00:08:17,130 --> 00:08:22,310 Toen de volgende dag meen ik, toen hebben ze een paar schuiten, een paar schepen, 101 00:08:22,310 --> 00:08:27,564 onder andere een oorlogsboot van de.., van de Kriegsmarine, een soort, een korte 102 00:08:27,564 --> 00:08:31,970 kleine oorlogsboot, daar hebben ze een aantal mensen in gedouwd, ook in andere 103 00:08:31,970 --> 00:08:35,856 boten, ik ben in een oorlogsboot terechtgekomen met mijn vriend Aad Spek. 104 00:08:35,857 --> 00:08:36,881 En Pieter Reiniers, dat was mijn neef. 105 00:08:36,882 --> 00:08:43,460 En nog een paar anderen, die.., die waar ik de naam niet van ken. 106 00:08:43,460 --> 00:08:50,220 Toen zijn we daarvandaan naar.., naar dus over de.., de…, dat 107 00:08:50,220 --> 00:08:54,000 heette toen nog IJsselmeer hè, ja, het IJsselmeer zijn over gegaan. 108 00:08:54,000 --> 00:08:56,710 En dan werden we.., werden we “geleid” tussen 109 00:08:56,710 --> 00:09:00,340 aanhalingstekens door tientallen vliegtuigen van de Amerikanen 110 00:09:00,340 --> 00:09:03,423 maar die wisten niet, of die wisten het wel, dat weet ik niet, maar we hebben er 111 00:09:03,423 --> 00:09:07,250 geen last van gehad.Er vlogen Amerikaanse vliegtuigen zover daar bekend, het waren 112 00:09:07,380 --> 00:09:11,950 Geallieerde vliegtuigen moet ik zeggen, die vlogen boven het IJsselmeer erboven. 113 00:09:11,950 --> 00:09:15,390 Of ze dat speciaal voor die schepen deden of alleen maar, dat weet ik niet. 114 00:09:15,390 --> 00:09:18,170 Maar wij dachten natuurlijk “ja, die komen daarboven kijken 115 00:09:18,170 --> 00:09:20,370 en wie weet wat er gebeurt”. Nou, er is bij ons niks gebeurd. 116 00:09:20,370 --> 00:09:24,220 Toen kwamen wij in Zwolle aan. 117 00:09:24,770 --> 00:09:31,390 En daar kwamen we een brug onderdoor, ik weet niet welke, hoe die brug heet weet 118 00:09:31,390 --> 00:09:33,450 ik niet, en daar stonden bij mijn weten de bruggenwachters of een aantal andere 119 00:09:33,450 --> 00:09:38,320 mensen, en die stonden pakketten met brood te gooien omlaag, met eten te gooien. 120 00:09:38,320 --> 00:09:40,250 Totdat we op een gegeven ogenblik ook daar weer aan de 121 00:09:40,250 --> 00:09:43,380 kant gezet werden en we moesten gaan lopen naar Wezep. 122 00:09:43,490 --> 00:09:48,530 Maar voordat we er waren, moesten we gaan lopen, te voet dus naar Wezep, en toen 123 00:09:48,530 --> 00:09:52,990 kwamen de burgers daar onder andere ook de Ondergrondse, die kwam daar, en die 124 00:09:52,990 --> 00:09:56,790 kwamen met pannen.., met pannen eten langs en dan kon je eten, hap, hap, hap, hap. 125 00:09:56,790 --> 00:10:00,000 En dan zeiden ze gelijk van, achter dit…, die waren 126 00:10:00,000 --> 00:10:04,190 dan achter die boerenkarren “wegwezen, wij zorgen voor jou”. Nou, dat wilde ik proberen. 127 00:10:04,190 --> 00:10:09,920 Maar ja, die vent met het grote geweer, die was daar ook en die stuurde me weer terug. 128 00:10:10,310 --> 00:10:15,020 Dus wij zijn toen verdergegaan, moeten gaan, en lopend naar Wezep. 129 00:10:15,020 --> 00:10:20,170 Daar kwamen wij in het Kamp Wezep terecht en daar hebben wij, ja, 130 00:10:20,170 --> 00:10:25,000 zijn we allemaal, ja, zeg maar ingedeeld in een.., ja, een kamer. 131 00:10:25,000 --> 00:10:30,328 Ik ben met Pieter Reiniers en met Aad Spek en nog een paar 132 00:10:30,360 --> 00:10:34,340 anderen, Walter Koppens, ben ik heb ik gezeten in een kamer. 133 00:10:34,340 --> 00:10:40,615 En daarvandaan hebben we moeten wachten, want we hebben geprobeerd daarvandaan ook weg te lopen. 134 00:10:40,615 --> 00:10:43,732 Er waren dus etensketeltjes stonden daar buiten en daar 135 00:10:43,732 --> 00:10:45,511 gaan wij proberen in te kruipen en dan weg te gaan. 136 00:10:45,512 --> 00:10:45,911 Maar dat lukte natuurlijk niet. 137 00:10:46,450 --> 00:10:50,898 Daar waren ook verschillende mensen uit die omgeving daar, die 138 00:10:50,898 --> 00:10:52,907 kwamen.., en die kwamen wel eens kijken of ze ons konden helpen. 139 00:10:52,907 --> 00:10:53,380 Maar ja, er viel niet veel te helpen natuurlijk, je kreeg wel 140 00:10:53,381 --> 00:10:58,950 eens wat te.., te..., laten we zeggen een paar sigaretten geloof ik 141 00:10:58,950 --> 00:11:04,760 Toen zijn we op een gegeven ogenblik op een avond hebben we besloten om maar zelf weg te gaan. 142 00:11:04,760 --> 00:11:12,530 Dat was weer Aad Spek, eh ik toen, Pieter Reiniers en ik weet niet wie die anderen waren. 143 00:11:12,530 --> 00:11:15,100 Toen zouden we gaan vluchten. 144 00:11:15,100 --> 00:11:20,112 Maar toen wij gingen vluchten, toen dachten wij “nou, het is een mooie tijd nu, het 145 00:11:20,113 --> 00:11:24,260 is lekker donker”, maar het was, we waren gewend als je buitenkwam werd er geschoten. 146 00:11:24,260 --> 00:11:30,120 Maar op dat moment dringt het tot je door: je gaat hè. En toen waren we net bezig om 147 00:11:30,120 --> 00:11:35,395 naar buiten te gaan, tenminste de deur uit te gaan, en toen werd er van buiten geschoten. 148 00:11:35,395 --> 00:11:41,160 En toen werd er geschoten door wat, wie weten we niet, door militairen natuurlijk, maar toen zijn 149 00:11:41,160 --> 00:11:44,952 wij op een gegeven ogenblik zijn we af gaan remmen, we zeiden “nee, we moeten toch wachten, we 150 00:11:44,970 --> 00:11:48,648 wachten wel tot het voorbij is”. En nou, dat feest, 151 00:11:48,648 --> 00:11:51,920 dat ging dan niet door, want ze bleven schieten. 152 00:11:52,140 --> 00:11:55,110 Toen zijn wij op een gegeven ogenblik hebben wij afgezien, toen zeiden we “we kijken de 153 00:11:55,110 --> 00:12:00,410 volgende keer”. De andere morgen kwamen de Duitsers, die hebben ons allemaal naar buiten getramd 154 00:12:01,140 --> 00:12:06,486 en die, ja, eerst onze zakmessen weggehaald en weet ik wat allemaal. 155 00:12:06,486 --> 00:12:08,065 En toen moesten we naar buiten toe. 156 00:12:08,920 --> 00:12:15,220 En dan komt dadelijk het moeilijke punt: toen hebben…, wij moesten naar een plaats 157 00:12:15,220 --> 00:12:18,280 waar we niet wisten waar het was, dat was wel achter de barak waar wij zaten. 158 00:12:18,280 --> 00:12:19,920 Maar we wisten niet wat het was. 159 00:12:19,920 --> 00:12:25,620 Toen kwamen wij, dat bleek achteraf, op een verzamelterrein, daar zaten ik denk, ik heb geen idee, 160 00:12:25,620 --> 00:12:29,843 in mijn gedachten misschien 30, 40 man, misschien dat het er meer geweest zijn, dat weet ik niet. 161 00:12:29,844 --> 00:12:34,950 En ook weer vliegtuigen boven onze kop. En maar we wisten nog niet precies wat er aan de hand was. 162 00:12:34,950 --> 00:12:38,890 We zagen dan achteraf bleek er een vuurpeloton te staan, maar dat wisten we natuurlijk ook niet. 163 00:12:38,890 --> 00:12:41,799 En toen keek ik naar rechts, dat zie ik nog steeds voor me, 164 00:12:41,800 --> 00:12:45,810 en toen kwam er een aantal militairen aan met drie mannen. 165 00:12:45,810 --> 00:12:47,900 Jonge mannen, dat weet ik niet, maar het waren mannen. 166 00:12:47,900 --> 00:12:52,610 En die werden daar voorgeleid en toen drong het tot ons door wat er moest gebeuren. 167 00:12:52,610 --> 00:12:59,570 En die… Eh, even kijken waar was ik 168 00:12:59,570 --> 00:12:59,750 gebleven? 169 00:12:59,750 --> 00:13:04,577 Eh, oh ja, we gingen…, we moesten naar de trein en toen zagen we die jongens zagen weer 170 00:13:04,578 --> 00:13:09,880 van rechts zag ik ze komen en met een paar militairen erbij, en toen had ik door dat het 171 00:13:09,880 --> 00:13:14,120 jongens, dat die gevangen waren die avond tevoren vermoedden we, die beschoten waren. 172 00:13:14,120 --> 00:13:19,118 Later hebben wij gehoord dat deze mensen zich verweerd hadden, men beweerde met 173 00:13:19,118 --> 00:13:21,680 een mes, maar of het waar is weet ik niet, ze werden in ieder geval naar voren 174 00:13:21,680 --> 00:13:26,144 geleid, ik denk op een afstand van.., van.., van.., van 5 meter, 6 meter, ik 175 00:13:26,144 --> 00:13:30,495 weet niet precies, er was een grote kuil gegraven en daar stond het vuurpeloton. 176 00:13:30,495 --> 00:13:41,807 Die jongens werden één voor één voorgeleid en met… Ik wacht wel even. 177 00:13:41,808 --> 00:13:49,760 Ik zal… En toen werden die één voor één werden ze voorgeleid en toen werden ze, de 178 00:13:49,760 --> 00:13:55,460 nummer 1 werd gefusilleerd en de nummer 2, die kreeg een blinddoek voor zich, op zijn 179 00:13:55,460 --> 00:14:02,140 verzoek denk ik, en die begon om zijn moeder te brullen en nummer 3 werd ook gefusilleerd 180 00:14:02,140 --> 00:14:06,400 En ja, dat was een Duitser die nam ook de benen, die draaide zich om, die kon het ook niet aanzien. 181 00:14:06,770 --> 00:14:11,415 En toen zijn wij door een aantal Duitsers, ik weet niet 182 00:14:11,416 --> 00:14:15,200 wat het waren, zijn we uit die.., uit die groep gehaald. 183 00:14:15,200 --> 00:14:16,460 Ik niet, maar een paar anderen. 184 00:14:16,460 --> 00:14:20,950 En die moesten naar voren toe komen en die moesten die jongens begraven. 185 00:14:21,040 --> 00:14:25,400 Die hebben de kuilen dicht moeten gooien en toen werden wij.., toen dat klaar was, 186 00:14:25,670 --> 00:14:29,950 toen werden wij teruggestuurd en toen was voor ons op dat moment de kous afgelopen. 187 00:14:29,950 --> 00:14:40,220 Even wachten. Toen zijn we daar maar gebleven. Niet anders kunnende natuurlijk. 188 00:14:40,220 --> 00:14:46,140 Tot wij, dat was ik weet niet of het 1 of 2 dagen later is, dat weet ik niet, toen zijn 189 00:14:46,140 --> 00:14:51,200 wij dus naar de trein, er waren intussen een paar treinen gekomen kennelijk, toen zijn we 190 00:14:51,200 --> 00:14:54,510 daar gebracht en dat was vlakbij een station, dat was kennelijk vlakbij die kazerne, want 191 00:14:54,510 --> 00:14:55,439 het kan zijn, hoe heette die kazerne ook alweer?, ik weet het niet meer uit mijn hoofd. 192 00:14:55,440 --> 00:14:58,590 Daar kom ik dadelijk misschien wel op. 193 00:15:02,040 --> 00:15:07,940 En toen zijn we naar de treinen gebracht en daarvandaan schijnen, dat moet…, heb ik achteraf pas 194 00:15:07,940 --> 00:15:12,696 gehoord, die, nou, een paar enkele jaren geleden, dat daar ook twee mensen gefusilleerd zijn, maar 195 00:15:12,696 --> 00:15:17,830 dat waren de ouders, de vader geloof ik, van één van die jongens, maar dat weet ik verder niet. 196 00:15:17,830 --> 00:15:21,979 Wel van die kennissen, die een kennis was, daar eentje, één 197 00:15:21,980 --> 00:15:23,070 van die vrienden geloof ik, maar dat weet ik niet precies dus. 198 00:15:23,070 --> 00:15:33,520 En nou, toen zijn wij naar daarvandaan met de trein naar Duitsland getransporteerd. 199 00:15:33,520 --> 00:15:42,250 Ja, dat is een reis geweest van, ja, ik zou bijna zeggen, ja, rare.., rare.., rare dingen, als je 200 00:15:42,250 --> 00:15:44,408 naar de WC moest onder andere, wij hadden dan gelukkig een toilet, 201 00:15:44,408 --> 00:15:58,235 maar er waren.., er waren erbij waar geen toiletten aan boord waren, 202 00:15:58,235 --> 00:16:00,280 want het waren allemaal vracht.., vrachttransportwagons zeg maar. 203 00:16:00,280 --> 00:16:01,080 En als je dan met je billetjes buiten kwam, dan sloegen 204 00:16:01,080 --> 00:16:02,080 ze met.., met een We waren met een hoop mannen maar… 205 00:16:02,080 --> 00:16:05,140 Nou, we zijn dus eigenlijk doorgegaan, telkens stoppen en dan was er weer, moest er 206 00:16:05,140 --> 00:16:08,190 weer een trein passeren, want er gingen treinen naar het Front toe daar natuurlijk. 207 00:16:08,190 --> 00:16:15,720 En nou, in het begin konden wij naar buiten gaan, tenminste, konden we uit het raam kijken. 208 00:16:15,721 --> 00:16:19,830 Toen werd er geschoten, maar later komt er zelfs toen we in Duitsland waren 209 00:16:19,830 --> 00:16:25,300 konden we er wel eventjes uit gaan om.., om eh, eh ja, te kijken hoe, 210 00:16:25,300 --> 00:16:28,476 maar niet verder dan het perron hoor of dan.., dan.., dan de.., de rails. 211 00:16:28,476 --> 00:16:36,440 Nou, en toen zijn we daar tot.., tot via Berlijn, via Berlijn ben ik naar Dresden 212 00:16:36,440 --> 00:16:42,070 gebracht en daar kwamen we aan als Partizaans, tenminste, dat zeiden ze toen. 213 00:16:42,070 --> 00:16:44,100 Wij waren Partizaan. 214 00:16:45,560 --> 00:16:50,810 En toen ben ik en met mij velen ook weer in kampen, 215 00:16:50,810 --> 00:16:55,450 doorgangskampen, naar een doorgangskamp gebracht, een doorgangs. 216 00:16:55,460 --> 00:16:59,750 En daar hebben we een tijd doorgebracht. En daar ben ik 217 00:16:59,980 --> 00:17:03,210 eigenlijk ziek geworden, flink ziek geworden. 218 00:17:04,230 --> 00:17:07,970 Daar heb bloeddysenterie gekregen en die.., die bloeddysenterie, 219 00:17:07,970 --> 00:17:09,760 ja, ik meende dat zoiets “amoebe” heette of zo, weet ik veel. 220 00:17:09,760 --> 00:17:11,560 Ik weet niet hoe het heette. 221 00:17:11,560 --> 00:17:18,490 Maar dat is zoiets vreselijks, want je houdt niks op hè, alles.., alles loopt eruit. 222 00:17:18,490 --> 00:17:24,186 En het was geen ontlasting alleen maar, maar bloed in de ontlasting, alles bij mekaar. 223 00:17:24,186 --> 00:17:27,851 Nou, ontlasting was er niet veel natuurlijk, want je kreeg bijna niks te eten. 224 00:17:27,852 --> 00:17:30,560 Maar het is natuurlijk wel zo, als je je bevuild hebt, moet je 225 00:17:30,560 --> 00:17:32,580 je ook wel eens kunnen wassen, maar dat was niet mogelijk daar. 226 00:17:32,580 --> 00:17:37,760 Want die mogelijkheid bestond alleen maar uit een kraantje op het toilet en als 227 00:17:37,760 --> 00:17:43,100 je dan daar kwam, het was een toilet, dan kon je je broek kan je schoonmaken 228 00:17:43,380 --> 00:17:47,690 en dan is de grote vraag “hoe krijg ik ‘m weer droog?” en dat lukte ook niet. 229 00:17:47,690 --> 00:17:52,000 Want in die kamer waar ik lag, in die ziekenkamer, daar lagen een hoop Russische 230 00:17:52,000 --> 00:17:56,500 ik denk militairen, dat weet ik niet, maar die waren knotsknetter gek. 231 00:17:56,500 --> 00:18:00,220 En die liepen daar rond met een mes in hun mond en ik lag op 232 00:18:00,220 --> 00:18:07,710 de onder.., de onderste paar, op een bed lag ik, en ik lag maar, ja, eigenlijk bang 233 00:18:07,710 --> 00:18:11,440 dat ze naar me toe kwamen en ik lag natuurlijk op mijn.., op mijn vuile natte broek. 234 00:18:11,440 --> 00:18:17,390 Dat lag te drogen, maar die kon ik niet…, want dan was die broek ook weg, dus toen moest 235 00:18:17,390 --> 00:18:22,670 ik met mijn kont op.., op een natte broek liggen en daar.., daar lag ik ziek te zijn. 236 00:18:22,670 --> 00:18:26,680 En we hadden weer een paar luchtalarm en dan kwamen ze, dan namen die één of twee bewakers 237 00:18:26,680 --> 00:18:30,380 die er dan rond liepen waar wel eens een snee brood van kregen, die namen ook de benen. 238 00:18:30,380 --> 00:18:35,279 Intussen gingen er natuurlijk regelmatig mensen dood en ik vergeet.., ik vergeet het nooit: 239 00:18:35,280 --> 00:18:39,470 tegenover me gingen er een paar dood en dat heb ik gezien hoe ze dat deden: ja, niet het doodgaan, 240 00:18:39,470 --> 00:18:45,580 want dat ga je vanzelf, maar dan moeten er op een gegeven moment nieuwe patiënten komen. 241 00:18:45,580 --> 00:18:47,622 Nou, “dat lijk haal je dan weg”, dachten zij, “en dan keer je het bed om”, 242 00:18:47,622 --> 00:18:53,820 en dat is zo aan weerskanten natuurlijk door en doornat, van de vuiligheid. 243 00:18:53,820 --> 00:18:58,354 En daar leg je een nieuwe patiënt op. Nou, en zo kom je dan verder. 244 00:18:59,500 --> 00:19:00,190 Totdat ik op een gegeven ogenblik 245 00:19:00,190 --> 00:19:04,400 het geluk had dat ik een beetje opknapte, waarom weet ik niet, ik kon niet meer lopen 246 00:19:04,400 --> 00:19:08,629 bijna, en toen mocht ik buiten het kamp mocht ik een zogenaamd stammetje gaan eten. 247 00:19:08,630 --> 00:19:11,860 Een stammetje, dat is, wat was dat?, een maaltijd 248 00:19:11,860 --> 00:19:16,480 met, ja, aardappelen en nog een paar andere dingen. 249 00:19:16,920 --> 00:19:18,480 Maar wat gebeurde daar? 250 00:19:18,480 --> 00:19:23,952 Als je daar in Duitsland toen stammetje ging eten, dan kreeg je gelijk een glas bier erbij. 251 00:19:23,952 --> 00:19:28,830 En dat was mij natuurlijk heel onbekend, dat was het bier, maar dat.., dat.., 252 00:19:29,510 --> 00:19:34,840 dat bier, dat.., dat.., dat liep even hard eruit als het erin kwam natuurlijk. 253 00:19:35,310 --> 00:19:36,920 Nou, dat was helemaal klaar. 254 00:19:37,360 --> 00:19:41,510 Toen heel langzaam maar zeker ben ik weer terug mogen kunnen lopen en toen hebben ze me 255 00:19:41,510 --> 00:19:49,390 gekeurd, nou ja, wat is “gekeurd?”, ik moest naar een stein, dat is een speciaal machinefabriekje 256 00:19:49,390 --> 00:19:56,216 in Dresden-Dobelitz en daar mocht ik dan moest ik dan achter de rolslijpmachine staan. 257 00:19:56,217 --> 00:19:59,740 Ik had nog nooit een rolslijpmachine gezien. Maar dat was ook niet zo erg voor hun. 258 00:19:59,740 --> 00:20:01,340 Ze zetten je erachter. 259 00:20:01,340 --> 00:20:05,270 Maar het leuke was, dat.., nou, dat bleek dan achteraf natuurlijk hè, 260 00:20:05,270 --> 00:20:12,050 het leuke was: als die rolslijpmachine ronddraaide, dan ging ie gillen. 261 00:20:12,230 --> 00:20:17,193 En dat was leuk voor een jongen van 17 jaar, want ik zat bij alleen maar Duitsers en een paar…, 262 00:20:17,193 --> 00:20:22,300 en een stelletje Fransen en een Belg zat ik mee, ik was de enige Nederlander, overal telkens. 263 00:20:22,840 --> 00:20:29,535 Tenminste, in die kampen. En als ik dan die.., die machine aanzette, dan was het net een luchtalarm. 264 00:20:29,535 --> 00:20:32,360 En toen liep die.., die werkplaats liep leeg, en dat was leuk! 265 00:20:32,770 --> 00:20:36,184 Dus dat heb ik daar een paar keer gedaan totdat de Russen in de buurt waren. 266 00:20:36,185 --> 00:20:41,940 En toen zegt die Meister Willy, dat was mijn werkmeester, dat was een hele fijne vent was het, Meister 267 00:20:41,940 --> 00:20:46,000 Willy “du kleine Holländer”, hè, ze noemden mij altijd “kleine Holländer”, “kijk maar uit”, hij 268 00:20:46,000 --> 00:20:51,620 zegt “want als je het nog een keer doet wordt je gefusilleerd”, hij zegt “nou, wij zullen jou helpen 269 00:20:51,620 --> 00:20:54,492 en Stalin laten we trouwen met Wilhelmina”, dat vergeet.., dat vergeet ik nooit van mijn leven. 270 00:20:54,530 --> 00:21:00,112 Nou, dus dat hele feest, dat ging dan niet door. Dat huwelijk van Wilhelmina en Stalin. 271 00:21:00,220 --> 00:21:06,716 Langzaam maar zeker ben ik dus in.., terechtgekomen bij die.., bij 272 00:21:06,810 --> 00:21:10,129 die met die machinefabriek en dat heb ik een redelijke tijd gehad. 273 00:21:10,130 --> 00:21:15,950 Ja, op een gegeven ogenblik, dan.., dan kreeg je te eten, het eten was redelijk hoor. 274 00:21:15,950 --> 00:21:20,340 Totdat de Russen…, of de Amerikanen de bombardementen gaan doen. 275 00:21:21,020 --> 00:21:25,430 En dat was heel erg mooi dachten we dan, tenminste als je over de.., 276 00:21:25,430 --> 00:21:28,340 over de bergen keek zo, er kwamen schitterende lichtkogels aan. 277 00:21:28,340 --> 00:21:32,650 Maar we wisten niet wat erachter.., erachter aan zat. En dat was heel erg. 278 00:21:33,160 --> 00:21:38,350 Dat waren, men beweert ook volgens de papieren daar, 20-, 30.000 doden, 279 00:21:38,350 --> 00:21:41,510 wat ervan waar is weet ik niet, daar zijn ze nooit meer achtergekomen. 280 00:21:41,980 --> 00:21:46,752 Nou, en daar ben ik dus gebleven tot ik…, tot de Russen kwamen. 281 00:21:46,753 --> 00:21:54,230 En die kwamen mij bevrijden en ik had nog steeds de naam ook daar de “kleine Hollander”, “du kleine 282 00:21:54,230 --> 00:22:00,070 Holländer” zeiden ze en toen kwamen die Russen, die kwamen binnen en ik stond daar te kijken bij 283 00:22:00,070 --> 00:22:06,960 de deur, bij het Lager, en toen kwamen er Duitse vrouwen aan, “kleine Holländer, kom eens, 284 00:22:06,960 --> 00:22:11,921 die Russen komen onze kasten leeghalen”. Nou ja, dat was natuurlijk niks voor mij, ik als 285 00:22:11,922 --> 00:22:17,500 kleine Hollander, ik kan alles hè. Dus ik ben ernaartoe gegaan en toen stonden ze net op 286 00:22:17,500 --> 00:22:22,140 zo’n.., zo’n vrouw stond zich aan te kleden aan de linnenkast met zo’n grote militair erbij. 287 00:22:22,300 --> 00:22:27,130 En ik kwam binnen als geweldige Nederlander van 17 jaar en die Rus, die 288 00:22:27,130 --> 00:22:32,340 kijkt om en die zegt “du SS”. “Kein SS”, maar die vent begreep dat niet. 289 00:22:32,340 --> 00:22:34,180 En ik begreep het verder natuurlijk ook niet, want ik sprak geen woord Russisch en 290 00:22:34,180 --> 00:22:40,387 hij ging… En toen op een gegeven moment zei hij het nog een keer: “du SS”. Nee, 291 00:22:40,387 --> 00:22:41,129 “Holascu”, “Holascu”, nee, en toen haalde hij zijn pistool haalde hij tevoorschijn 292 00:22:43,300 --> 00:22:54,930 en toen zegt hij “du SS” en toen zette hij die op mijn kop en dat was niet zo leuk. 293 00:22:55,110 --> 00:23:00,150 En toen heb ik op een gegeven ogenblik, hoe weet ik niet, heb ik gezegd van 294 00:23:00,150 --> 00:23:08,112 “Hitler kaput, Stalin gut!”. En toen zegt hij “Hitler kaput, Stalin gut”. 295 00:23:08,112 --> 00:23:12,850 Ik zeg “da!”, en één van de weinige woorden die de Russen die ik sprak. 296 00:23:12,850 --> 00:23:21,010 En toen zegt hij: “Hitler kaput, Stalin gut”. Ik zeg “da!”. Toen zegt hij “doai”, het tweede woord 297 00:23:21,010 --> 00:23:25,550 wat ik sprak: “wegwezen!”. En toen wist ik het wel, ging ik weg en toen ben ik weggelopen, hard. 298 00:23:25,550 --> 00:23:29,988 Ja, en dat zo heb ik het overleefd. En dat was dat feest. 299 00:23:30,640 --> 00:23:36,430 Nou ja, en toen zijn we eigenlijk later maar, ja, er zijn vele dingen 300 00:23:36,430 --> 00:23:39,440 tussendoor gebeurd natuurlijk allemaal, maar dat was natuurlijk. 301 00:23:39,440 --> 00:23:43,930 Ik ben inmiddels ook nog getrouwd geweest daar, toen we op transport naar Holland waren. 302 00:23:43,930 --> 00:23:45,540 Ik was 17 jaar. 303 00:23:45,540 --> 00:23:50,610 Intussen, ik.., toen we door de Russen bevrijd werden, kwamen er ook Joden uit Jodenkampen vrij. 304 00:23:50,610 --> 00:23:59,820 De Russen kwamen binnen met tanks.., met tanks zelfs, met wagens, waar het woord “Canada” op stond 305 00:23:59,820 --> 00:24:03,430 en ook paardenwagens met die grote knollen ervoor. 306 00:24:04,150 --> 00:24:09,920 En daar konden we natuurlijk naar kijken en op een gegeven ogenblik kwamen ook die.., die 307 00:24:09,920 --> 00:24:13,630 gevangenen, die ze inmiddels gemaakt hadden, van die militairen, van de Duitsers, van de 308 00:24:13,630 --> 00:24:18,920 Fransen…, van Duitse militairen, die kwamen in groepen naar binnen toe door de straat heen lopen. 309 00:24:19,390 --> 00:24:28,079 En dan die Russen, die keken dan en wij zeiden op een gegeven ogenblik: “wij 310 00:24:28,079 --> 00:24:30,220 hebben honger, we willen eten” en toen kwamen ze met een tankwagen, toen 311 00:24:30,220 --> 00:24:33,440 gingen ze achteruit even, want je hoefde natuurlijk geen 100 meter te lopen, 312 00:24:33,440 --> 00:24:36,190 dat was natuurlijk veel teveel, je was bevrijd, dus er was niks aan de hand. 313 00:24:36,190 --> 00:24:41,920 En zij gingen met de tank effe achteruit en dan kon je naar binnen. 314 00:24:42,120 --> 00:24:45,230 Nou, dus ik ging naar binnen, hij is binnen gegaan, en die winkel binnen 315 00:24:45,230 --> 00:24:48,830 gegaan en ik heb in mijn krachten heb ik ook mee ge.., ge.., gejat. 316 00:24:48,830 --> 00:24:55,950 Ik heb daar een bak met jam, halfgevuld, en ik heb 317 00:24:56,860 --> 00:24:59,130 nou, over.., over de meel genomen, heel erg veel meel 318 00:24:59,130 --> 00:25:02,460 en toen greep ik die bak met.., met jam had ik gejat en toen kwam er een Duitse vrouw binnen 319 00:25:02,460 --> 00:25:05,269 en die zegt “meneer, mijn kinderen hebben ook honger”, ja, dan ben je natuurlijk gauw klaar, 320 00:25:05,269 --> 00:25:13,440 ik zeg “hier heb je mijn.., mijn winst heb je”, dus ik heb mijn winst… Maar toen had ik nog wat 321 00:25:13,440 --> 00:25:18,780 gejat, dacht ik, en toen kwam ik terug in het Lager en dat bleek gewoon een blok zout te zijn. 322 00:25:18,780 --> 00:25:24,120 Dus want we jatten allemaal wat om wat te eten te hebben natuurlijk hè. Nou, nou, en toen ben 323 00:25:24,120 --> 00:25:29,979 ik, ja, toen ja, eigenlijk maar erbij gebleven totdat we verzameld werden… Oh nee, toen kwamen 324 00:25:29,980 --> 00:25:32,890 die Russen, die kwamen ook nog een keer, die kwamen ook kijken, want die jongens.., jongens, 325 00:25:32,890 --> 00:25:36,884 die hadden nog nooit een horloge kennelijk gezien en als ze een horloge zagen, zeiden ze “Uhr”, 326 00:25:37,200 --> 00:25:41,820 “Uhr”, “Uhr” zeiden ze dan hè. En dan jatten ze het horloge van je als je een horloge had. 327 00:25:41,820 --> 00:25:48,868 Maar dan hadden ze drie of vier man, want ze konden geen klok kijken, ook fietsen, ja, er 328 00:25:48,869 --> 00:25:54,350 gingen altijd een paar jongens van mij in het Lager, die hadden een fiets gejat, het was 329 00:25:54,350 --> 00:26:00,410 een.., een nieuwe fiets, ja, een nieuwe fiets, en daar reden ze op, tenminste, een stukje 330 00:26:00,410 --> 00:26:03,700 maar er kwam ook die nieuwe fiets, die kwamen die Russen 331 00:26:03,700 --> 00:26:04,376 kwamen en die zagen…, die zaten op een oude fiets. 332 00:26:04,377 --> 00:26:09,480 Maar die deed het ook niet, maar die zag die jongen wel rijden op die nieuwe fiets. 333 00:26:09,480 --> 00:26:11,950 En die dachten dat het aan de fiets lag. 334 00:26:11,950 --> 00:26:13,072 Dus die gingen gelijk de nieuwe fiets met die oude 335 00:26:13,072 --> 00:26:15,480 fiets wisselen, maar daar konden ze ook niet op rijden. 336 00:26:15,480 --> 00:26:17,070 Dat waren leuke dingen. 337 00:26:17,070 --> 00:26:24,740 Maar voor de rest, ja, dat zijn van die, ja, wat moet 338 00:26:24,740 --> 00:26:26,405 je daar eigenlijk verder.., verder van vertellen? 339 00:26:26,405 --> 00:26:27,170 Ik weet het niet. 340 00:26:27,170 --> 00:26:30,860 Hoe kwam u aan die bijnaam “kleine Hollander”? 341 00:26:30,860 --> 00:26:31,520 Nou, ik was de jongste. 342 00:26:31,520 --> 00:26:37,127 Ik was een Hollander, het enige, ik was in mijn.., in mijn kamp, in mijn Lager moet ik zeggen, haar 343 00:26:37,750 --> 00:26:43,350 broer, die zat toen, het Lager is een kamp hè, een kamp verder, die zaten allemaal ook in de 344 00:26:43,350 --> 00:26:49,820 nationaliteiten en dat was ik denk 200 meter verder, maar ik zat in een klein Lager van.., speciaal 345 00:26:49,820 --> 00:27:01,110 van de fabriekslager, en dat waren…, daar zaten alleen maar eh, je had gewoon een kamer, eh Fransen 346 00:28:00,130 --> 00:28:04,780 want wij zaten in de Adolf Hitler Kazerne werden we ondergebracht en toen kwamen die, 347 00:28:04,780 --> 00:28:08,550 die werden ook uit de kampen gehaald en er werden dacht ik 2 dagen ervoor, toen we 348 00:28:09,170 --> 00:28:12,800 de Russen aan hoorden komen, toen hoorden we op een gegeven ogenblik schoten, 349 00:28:12,800 --> 00:28:16,240 schoten, men beweerde toen ook dat er mensen gefusilleerd waren, maar dat weet ik niet. 350 00:28:16,240 --> 00:28:24,860 Maar die Russen.., die Russen bevrijdden een aantal mensen uit kampen en op een gegeven 351 00:28:24,860 --> 00:28:27,730 ogenblik, ja, ik noem het dan maar een “Ostcommandant”, een Russische Ostcommandant, 352 00:28:27,730 --> 00:28:34,570 die sprak wel Russisch en ik sprak dan Frans, Duits en Engels op de Nederlandse schooltaal 353 00:28:34,570 --> 00:28:39,070 en op een gegeven ogenblik, maar er was geen.., er was geen verbinding tussen die 354 00:28:39,070 --> 00:28:44,100 twee talen en toen hebben ze mij benoemd als verbindingsman of weet ik veel, -jongetje. 355 00:28:44,100 --> 00:28:46,680 En die kleine Hollander, die spreekt dan de taal. 356 00:28:46,680 --> 00:28:52,170 Dus ik sprak met de Russen, die spraken Rus.., Rus…, Frans met die Fransman 357 00:28:52,170 --> 00:28:57,092 en die Fransman, die sprak met mij dus vertaalde hij het Frans en ik 358 00:28:57,092 --> 00:28:59,840 sprak het voor de.., voor de.., voor de Nederlanders die dus waren nog 359 00:28:59,930 --> 00:29:04,860 die paar, er zijn ook mensen verzameld intussen al natuurlijk, die sprak ik. 360 00:29:04,860 --> 00:29:06,570 En voor de Duitsers ook, voor de.., ja, de Nederlanders, 361 00:29:06,570 --> 00:29:09,870 die vertaalde ik het dan zo goed en zo kwaad als het ging. 362 00:29:09,870 --> 00:29:14,050 En dat is ook leuk, want op gegeven ogenblik zit je in een kamp en zitten 363 00:29:14,050 --> 00:29:18,610 die Fransen erbij en die Jodinnen, en die Fransen, die hadden een leuke 364 00:29:18,610 --> 00:29:21,570 Jodin gezien en die leuke Jodin, die had een leuke Fransman gezien. 365 00:29:21,570 --> 00:29:23,710 Maar die beiden verstonden ze niet. 366 00:29:23,710 --> 00:29:27,780 En dan zat die kleine Hollander, die zat er, “kom jij er eens tussen, kleine Hollander” en dan ging 367 00:29:27,780 --> 00:29:31,900 ik tussen de twee zitten en de ene zei “je t’aime” en dan ik zei “ik houd van je”, en andersom. 368 00:29:31,900 --> 00:29:33,760 En zo ging ik dat vertalen. 369 00:29:33,760 --> 00:29:38,630 Tot ik op een gegeven ogenblik zover was dat ik op een gegeven…, dat ik de Commandant 370 00:29:38,630 --> 00:29:44,670 daar, dat was intussen overgegeven naar een Commandant, die sprak Frans, en die zei 371 00:29:44,670 --> 00:29:50,180 op een gegeven ogenblik “jullie gaan naar Nederland”, hij zei, sorry, “we zijn 372 00:29:50,180 --> 00:29:54,220 intussen de Elbe overgeschoven al, we zijn intussen in een Franse zone terechtgekomen”. 373 00:29:54,220 --> 00:30:00,290 Ja, dus zijn we op een gegeven ogenblik toen waren we daar en toen zeiden ze 374 00:30:00,290 --> 00:30:06,165 “de mensen die getrouwd zijn, die gaan morgen naar huis toe”. Nou, ik wilde.., ik wilde wel naar 375 00:30:06,165 --> 00:30:13,050 huis, maar ik wilde niet met een vliegtuig, maar ja, “nee, maar je gaat mee”. Nou, toen zegt die 376 00:30:13,050 --> 00:30:20,000 Jodin tegen mij, Mary die zijn geëmigreerd toen, “luister eens, zullen wij trouwen 377 00:30:20,000 --> 00:30:27,210 samen?”. “Ja, dat is goed”. Dus wij zijn samen getrouwd en zijn we naar de Franse 378 00:30:27,210 --> 00:30:29,647 Commandant gegaan en die Franse Commandant, die schreef “Koudenhoven” en of nou 379 00:30:29,648 --> 00:30:33,647 Mary was, ik weet niet meer hoe mijn vrouw heette toen hoor, dus op een gegeven 380 00:30:33,648 --> 00:30:37,620 ogenblik eh schrijft hij op “getrouwd”. Nou, wij mochten de andere dag weg. 381 00:30:37,620 --> 00:30:39,782 Maar we waren.., waren nog geen.., nog geen.., nog geen 20, 30, 40 meter weer bij ons 382 00:30:39,783 --> 00:30:45,840 kamp vandaan en toen kwam er weer een nieuwe order: “iedereen mag naar huis toe”. Toen 383 00:30:45,990 --> 00:30:49,180 zijn we gelijk rechtsomkeert gegaan, we hebben ons trouwboekje ingeleverd en het was… 384 00:30:49,440 --> 00:30:55,491 Nou, en toen zijn we daarvandaan zijn we naar Holland gekomen via, ik ben dan, ja, 385 00:30:55,491 --> 00:31:00,220 dan krijg je.., dan krijg je die scheidingen: de Fransen gaan naar Frankrijk toe en 386 00:31:00,530 --> 00:31:04,920 de.., de Nederlanders naar de Nederlandse kant heen hè. We hebben onder.., ondertussen hebben 387 00:31:05,160 --> 00:31:13,300 we nog in een kamp gezeten waar.., waar Duitse krijgsgevangenen zaten, maar dat wisten we pas 388 00:31:13,300 --> 00:31:19,792 toen wij onder de arm keken en dan hadden ze een.., een tatoeëring, dat hadden die SS’ers 389 00:31:19,792 --> 00:31:23,480 toen, die hadden een tatoeëring voor, ik denk voor het Rode Kruis of zo, ik weet niet waarom. 390 00:31:24,070 --> 00:31:26,510 En dat wilden wij natuurlijk, het waren onze vijanden, 391 00:31:26,510 --> 00:31:27,463 en die gingen we even te lijf met een stelletje! 392 00:31:27,620 --> 00:31:30,850 Maar wij gingen ze te lijf. 393 00:31:30,850 --> 00:31:34,490 Maar we kwamen niet verder, want in een mum van tijd zaten de troepen van de 394 00:31:34,490 --> 00:31:38,460 Canadezen, ik geloof dat het Canadezen waren, die omringden ons met bajonetten op het 395 00:31:38,460 --> 00:31:43,020 geweer, “terug of we schieten”. Nou, toen zijn wij wilden wel teruggaan natuurlijk. 396 00:31:43,021 --> 00:31:46,810 Nou, en die dus, maar dat zijn allemaal van die.., van die incidenten die.., 397 00:31:46,810 --> 00:31:52,657 die je.., ja, die je.., die je… Nou, toen ik…, ja, ik ben in Nederland, 398 00:31:52,657 --> 00:31:58,000 ik ben al ver gekomen nou, dus ik ben naar Nederland gekomen via Brussel. 399 00:31:58,000 --> 00:32:04,250 Eerst naar Brussel, toen toch nog in een vliegtuig van KDF-Stadt 400 00:32:04,250 --> 00:32:07,017 naar Brussel gegaan, toen moest ik toch met een vliegtuig mee. 401 00:32:07,017 --> 00:32:10,350 Toen ben ik in Brussel ben ik aangekomen, toen kwamen we in een 402 00:32:10,350 --> 00:32:18,960 hotel/restaurant terecht en daar.., daar was de…, werden we allemaal 403 00:32:18,960 --> 00:32:23,010 gescreend, we werden dag en nacht werd je uit je bed gehaald, gekeken. 404 00:32:23,010 --> 00:32:24,090 En tegen mij zeiden ze van “jouw vader was NSB’er hè?”. “Nee man, 405 00:32:24,090 --> 00:32:31,120 mijn pa was geen NSB’er”. Maar zo.., zo, en ze hebben een hele hoop 406 00:32:31,120 --> 00:32:34,610 weggehaald daar, waarvan wel de ouders of zijzelf NSB’er waren of zo. 407 00:32:34,610 --> 00:32:38,890 Ik heb…, mij hebben ze vrijgelaten omdat ik een fatsoenlijke jongen was kennelijk. 408 00:32:38,891 --> 00:32:45,130 Toen heb ik op een gegeven ogenblik daarvandaan zijn we naar…, ben ik naar even 409 00:32:45,130 --> 00:32:53,280 kijken, naar met een trein naar Breda.., ja, naar Breda gebracht, naar Breda gegaan. 410 00:32:53,440 --> 00:32:57,410 En daar kwam ik in Breda kwam ik aan en toen zijn we in een…, en toen wist 411 00:32:57,410 --> 00:32:58,880 ik weer dat ik in Nederland was, want toen liep ik even op het gras en toen 412 00:32:58,880 --> 00:33:00,180 moest ik van de politie weg. 413 00:33:00,180 --> 00:33:07,090 Toen ben ik in Nederland…, in Rotterdam aangekomen en weer met een verhuiswagen, 414 00:33:07,850 --> 00:33:12,700 via, we konden niet over de brug heen, maar via Brabant in een verhuiswagen, 415 00:33:12,700 --> 00:33:16,480 bij het Feijenoord Stadion aangekomen en ik had nog steeds, dat heb ik niet 416 00:33:16,480 --> 00:33:18,950 verteld, ik had geen kleren meer, maar we hadden kleding gejat van die Moffen. 417 00:33:18,951 --> 00:33:23,390 En maar dat hadden die…, daar hadden ze een rood/wit/blauwe 418 00:33:23,390 --> 00:33:26,600 vlag op gezet, die.., die.., die buitenlanders. 419 00:33:27,170 --> 00:33:28,269 Dus ze wisten dat ik Nederlander was. 420 00:33:28,269 --> 00:33:32,590 En toen kwam ik, maar dat had ik ook aan toen ik in Rotterdam aankwam en toen ik in 421 00:33:32,590 --> 00:33:39,190 Rotterdam aankwam, waaronder, toen reed de tram, maar ik werd niet erin gelaten, want ze 422 00:33:39,190 --> 00:33:44,685 dachten zeker dat ik een Mof was of zo, dat weet ik niet, dus ik mocht naar huis lopen. 423 00:33:44,685 --> 00:33:46,630 Nou, en toen had.., ik had inmiddels had ik toen ik thuiskwam 424 00:33:46,630 --> 00:33:50,300 had ik 39 Rijksmark als ik me goed herinner nog over. 425 00:33:50,300 --> 00:33:51,335 En die mocht ik inleveren hier, maar ik heb ze nooit meer teruggehad. 426 00:33:51,336 --> 00:33:58,310 Dat is in Nederland, dus je krijgt, ik heb misschien ook niks bewaard hoor. 427 00:33:58,310 --> 00:33:59,990 Toen heb ik de Burgemeester hier 428 00:33:59,990 --> 00:34:03,280 gevraagd op een.., op een dag toen we hier in het stadion waren, ik zeg “ik heb nog 429 00:34:03,280 --> 00:34:05,075 wat tegoed van jou, weet je dat?”. En hij zegt “wat?”, ik zeg “nou, ik geloof 39 430 00:34:05,076 --> 00:34:09,670 of 29 Rijksmark”. En “ik zal eens kijken voor je”, ik heb niks meer gehoord hoor. 431 00:34:09,670 --> 00:34:17,880 En kunt u zich eh de thuiskomst bij.., bij uw ouders nog herinneren? 432 00:34:17,880 --> 00:34:21,600 Ja, mijn moeder, die wist niets, die dacht dat ik dood was. 433 00:34:21,600 --> 00:34:25,639 Want die had toen gehoord dat ik via via iemand die, hoe die het toen geweten heeft 434 00:34:25,640 --> 00:34:30,772 weet ik niet, die.., die toen ik thuisgekomen was en die had gehoord dat ik dysenterie 435 00:34:30,772 --> 00:34:37,099 had of dat ik in een hospitaal lag daar in Dresden, en dat ik er heel erg.., heel erg 436 00:34:37,100 --> 00:34:40,600 aan toe was, want daar in Dresden ging je ook wel eens naar huis toe, heel enkel, 437 00:34:40,600 --> 00:34:45,720 sporadisch, als je wegging als je afgekeurd werd hè. Maar ja, zover ben ik nooit gekomen. 438 00:34:45,720 --> 00:34:49,346 Maar toen hebben ze…, toen zijn er een paar Nederlanders zijn gekomen en die hebben op de één of 439 00:34:49,346 --> 00:34:54,430 andere manier het verhaal verteld, door wie weet ik niet hoor, dat ik overleden zou zijn, waarschijnlijk 440 00:34:54,430 --> 00:35:00,300 overleden zijn, want ik had… En toen kwam ik in Nederland aan en mijn broertje toentertijd 441 00:35:00,420 --> 00:35:03,534 die was toen, hij was…, nou, hij woont nou in Schiedam, het is dus geen broertje meer, 442 00:35:03,535 --> 00:35:14,590 maar die liep buiten te spelen en ik, en mijn moeder die was intussen ziek geworden dat ik 443 00:35:14,590 --> 00:35:20,127 weg was en toen ik beter was of toen ik thuis was, was ik weer…, was zij ook weer beter. 444 00:35:20,128 --> 00:35:24,475 Toen kwam ik een meisje tegen in het zwembad waar ik ook wel eens gegaan was vroeger toen ik 445 00:35:24,476 --> 00:35:29,417 nog in Nederland was en die zei ook al “ik dacht dat je dood was”. Ja, maar dat was ik niet dus. 446 00:35:29,418 --> 00:35:36,200 Nou, en voor de rest eigenlijk ben ik aan de arbeid gemoeten en gegaan. 447 00:35:37,710 --> 00:35:41,849 Het is niet veel wat ik vertel hoor, maar het is… 448 00:35:41,850 --> 00:35:43,970 Nou, dat maken wij wel uit hè... 449 00:35:43,970 --> 00:35:44,870 Ik ga verder dus ja. 450 00:35:44,870 --> 00:35:48,170 Ik moest…, wij moesten het vliegtuig in, maar daar 451 00:35:48,170 --> 00:35:50,520 moesten toen kwamen de mensen uit de kampen kwamen erin. 452 00:35:50,520 --> 00:35:54,760 En die mensen uit de kampen, die waren zo heel vermagerd, heel verzwakt 453 00:35:54,760 --> 00:35:58,110 en allemaal baren lagen erin, maar daar moesten ze ook hulpen voor hebben. 454 00:35:58,110 --> 00:36:00,530 Nou, ze hadden niet genoeg mensen, dus 455 00:36:01,590 --> 00:36:04,917 een aantal krijgsgevangenen, voor ons, ex-gevangenen nu, die werden in het kamp…, 456 00:36:05,450 --> 00:36:09,241 in het vliegtuig gezet en die mochten daar de kotszakjes vasthouden zo weet je wel. 457 00:36:09,241 --> 00:36:13,950 Nou, dat heb ik ook gedaan daar. En dan je kon zelf een beetje mee zo. 458 00:36:13,950 --> 00:36:20,386 Nou, toen ben ik daar.., daarvandaan zijn we naar.., naar Brussel gegaan en daar hebben ze…, 459 00:36:20,387 --> 00:36:24,860 waren ze…, want waar die mensen zijn gebleven weet ik verder niet, ik ben toen wat ik net 460 00:36:24,860 --> 00:36:31,090 vertelde ben ik in een hotel terechtgekomen voor controle over de gezond…, de gezindheid. 461 00:36:32,030 --> 00:36:32,209 En ja, wat heb ik daar nog meer gedaan? 462 00:36:32,210 --> 00:36:36,860 Maar u weet niet meer wat die ervaring van het vliegen was? 463 00:36:36,860 --> 00:36:37,864 Het vliegen, nou, oh ja, nou, nou, in zoverre… 464 00:36:37,865 --> 00:36:39,110 Eén moment. Eén moment. Eén moment. Ja, gaat uw gang. Ja. 465 00:36:39,110 --> 00:36:47,496 Het enige wat ik weet is dat we.., dat wist ik toen toch niet, dat als je boven het 466 00:36:47,497 --> 00:36:50,910 water kwam, dan zakte dat vliegtuig een heel end met de…, dat schijnt tegenwoordig 467 00:36:51,120 --> 00:36:55,030 niet meer zo te zijn, ik ben nog steeds geen grote vlieger, maar dan zakte de.., 468 00:36:55,030 --> 00:37:00,180 de.., de.., de.., ja, door de.., de luchtdruk, nee, of weet ik waar het door komt 469 00:37:00,180 --> 00:37:05,110 maar in ieder geval dan zakte en dan.., dan.., dan zit je maag in je keel hè. En zo 470 00:37:05,780 --> 00:37:09,530 ben ik dus dan… Maar toen, nou, daar heb ik verder geen bijzondere dingen dan gehad. 471 00:37:09,530 --> 00:37:13,160 Toen hebben ze me daar in het hotel gezet en daarna ben 472 00:37:13,160 --> 00:37:17,124 ik…, toen ben ik daarna op transport gegaan naar huis. 473 00:37:17,124 --> 00:37:18,980 En toen mocht ik weer thuis werken. 474 00:37:18,980 --> 00:37:23,451 Zeg, en die vrouw waarmee u getrouwd bent, dat was dan 475 00:37:23,452 --> 00:37:26,120 toch ook wel iemand die u aardig vond, in ieder geval…? 476 00:37:26,120 --> 00:37:30,710 Nee, nee, het waren aardige meiden, maar het was trouwen uit noodzaak. 477 00:37:30,860 --> 00:37:35,120 Dat noodzaak, dat was als je naar huis mocht, dan trouwde je met iedereen die bij wijze 478 00:37:35,120 --> 00:37:38,820 van spreken, dan trouwde je met iedereen, het was met een vent desnoods, nou, daar ben 479 00:37:39,310 --> 00:37:42,540 ik ook geen voorstander van overigens, maar toen had ik daar nog geen verstand van. 480 00:37:42,540 --> 00:37:51,770 Maar het is gewoon een kwestie “wie wil.., eigenlijk: wie wil er met me trouwen?”, daar 481 00:37:51,770 --> 00:37:53,190 komt het eigenlijk op neer, “want we gaan weg”, “en als we weggaan en desnoods ga ik 482 00:37:53,190 --> 00:37:59,730 lopen”. Want wij zijn ook daar in Dresden hebben wij een.., een wagen gejat, gestolen, 483 00:37:59,730 --> 00:38:04,166 een Russische wagen, nee, het was een Duitse wagen, maar die Russen waren er toen al. 484 00:38:04,167 --> 00:38:07,534 En we hebben er een paar vlaggen op gezet en een paar Fransen dus, en die zouden naar 485 00:38:07,534 --> 00:38:12,230 Frankrijk gaan en ik naar Nederland in mijn eentje, maar dat is niet doorgegaan, want 486 00:38:12,230 --> 00:38:15,840 on.., onder.., onderwijl, we waren nog niet uit Dresden, werd die wagen alweer gejat 487 00:38:15,840 --> 00:38:19,470 door de Russen en wij eruit gegooid en de vlag kregen we…, mochten we mee terugnemen. 488 00:38:19,470 --> 00:38:22,530 Toen zijn we aan een wagen gekomen. 489 00:38:22,530 --> 00:38:28,244 En in.., dat weet ik wel, toen wij in Dresden waren, ja, dat gaat allemaal 490 00:38:28,300 --> 00:38:34,590 door mekaar hoor, dat bombardement, dat kwam ’s avonds om een uur of 10 denk 491 00:38:34,590 --> 00:38:39,370 ik, half 10, 10 uur, kwamen er over de bergen kwamen lichtkogels aandrijven. 492 00:38:39,450 --> 00:38:43,670 Want we kregen alarm en dat is, dat ging dan bij ons zo: wij sloegen 493 00:38:43,670 --> 00:38:47,111 op pannen, “bom, bom”, de andere dingen, dan wisten wij dat er alarm 494 00:38:47,111 --> 00:38:51,180 kwam, want ze hadden het niet overal, ze hadden niet overal sirenes. 495 00:38:51,180 --> 00:38:58,810 Maar.., maar op een gegeven ogenblik kwamen die vliegtuigen aan en, nou, dat was mooi, heel mooi. 496 00:38:58,810 --> 00:39:00,320 Totdat we wisten 497 00:39:00,320 --> 00:39:00,934 dat het niet mooi was. 498 00:39:00,934 --> 00:39:06,060 Want toen gingen de vliegtuigen, dat waren er honderden volgens mij, die gooiden alles, net 499 00:39:06,060 --> 00:39:11,710 treinen: “boem, bom”. We hadden geen.., geen schuilplaats, dus ik lag op de grond lag ik. 500 00:39:11,710 --> 00:39:16,757 En ja, dan.., dan zou je zeggen “ja jongens, dan.., nou, dan…”, dat doet 501 00:39:16,758 --> 00:39:21,060 je wel een beetje pijn, laat ik het.., laat ik het voorzichtig zeggen. 502 00:39:21,060 --> 00:39:23,807 Dan doodsangsten zijn.., doodsangsten zijn het. 503 00:39:23,808 --> 00:39:29,210 En toen het bombardement was klaar om half.., ik denk om 504 00:39:29,210 --> 00:39:31,208 half 11, 11 uur in die buurt, ik weet het niet precies. 505 00:39:31,420 --> 00:39:36,729 En toen dus ’s middags zijn ze de andere dag zijn ze nog een keer teruggekomen…, 506 00:39:36,730 --> 00:39:40,531 nee, ’s nachts zijn ze nog een keer teruggekomen om half 1, half 2, in die buurt. 507 00:39:40,531 --> 00:39:42,460 Toen hebben ze nog een keer een portie bommen.., bommen gegooid. 508 00:39:42,460 --> 00:39:47,350 En toen zijn ze de andere dag zijn ze overdag gekomen om een uur of 12, 1 509 00:39:47,350 --> 00:39:51,298 uur, toen was ik net in de fabriek boven en toen gooiden ze bommen en toen had 510 00:39:51,299 --> 00:39:55,800 ik het geluk, het had gesneeuwd en die sneeuw was een shelter, en toen sprong 511 00:39:55,800 --> 00:39:57,210 ik uit die eerste etage van angst, toen met mijn rug veilig aangekomen en 512 00:39:57,210 --> 00:40:01,990 ik was eerder beneden dan de bom geloof ik! 513 00:40:02,540 --> 00:40:08,279 Maar ja, dan.., dan.., dan.., dan…, dat gebeurt dan, maar dan op een gegeven 514 00:40:08,279 --> 00:40:13,120 ogenblik, dan.., ja, dan zit je daar te.., te.., te…, en ja, en toen ben ik 515 00:40:13,120 --> 00:40:17,570 gaan kijken naar de…, toen het bombardement gedaan was, want wij stonden met 516 00:40:17,570 --> 00:40:21,950 vuurzwepen, waterzwepen stonden wij op het dak om die vonken te bestrijden. 517 00:40:23,270 --> 00:40:25,590 En toen ben ik zijn we de andere dag gaan kijken, 518 00:40:27,310 --> 00:40:28,500 maar nee, dat was niet veel, het was ene puin was het. 519 00:40:28,501 --> 00:40:32,060 Maar er liepen ook, de wilde dieren liepen daar rond, want bij ons kwamen vluchtelingen binnen 520 00:40:32,060 --> 00:40:39,050 die zeggen, er was een beer die.., die.., die heeft de benen, de bombardementen, die geven 521 00:40:39,050 --> 00:40:45,070 meestal putten, ja, “kraters” noemen ze dat en dat schijnt er dan daar een beer in gelegen 522 00:40:45,070 --> 00:40:49,880 te hebben en die man, die bij mij binnen…, bij ons binnenkwam, die zegt “ik werd gelikt aan 523 00:40:49,880 --> 00:40:54,950 mijn door een beer”, dus ja, wat ervan waar is weet ik niet, maar ik heb wel gezien dat er 524 00:40:54,950 --> 00:40:59,130 alle mogelijke wilde dieren rondliepen daar, want ook de dierengaarde was ook gebombardeerd. 525 00:40:59,320 --> 00:40:59,990 Alles! 526 00:40:59,990 --> 00:41:00,611 Alles werd daar gebombardeerd. 527 00:41:00,611 --> 00:41:01,450 Maar.., maar mensen die daar lopen, helemaal brandend, ja, er kwamen er 528 00:41:01,900 --> 00:41:07,900 zelfs bij ons langs, helemaal branden, fosfor, ze hebben wel gezegd 529 00:41:07,900 --> 00:41:10,624 “dat is geen fosfor”, maar volgens mij hebben ze wel fosfor gegooid hoor! 530 00:41:10,625 --> 00:41:18,950 En nou, en voor de rest is het eigenlijk, ja, toen ben ik.., oh, toen ben ik na… 531 00:41:18,950 --> 00:41:22,315 Kunt u een beeld van die brandende mensen en die brandende stad en dat 532 00:41:22,315 --> 00:41:25,870 lawaai nog eens proberen beter te beschrijven als een.., als een beeld? 533 00:41:25,870 --> 00:41:28,240 Nee, dat is niet.., dat is niet te beschrijven! 534 00:41:29,070 --> 00:41:31,510 Ik ben dus niet in het hartje van de stad geweest, 535 00:41:31,510 --> 00:41:34,370 want daar lag ik niet, ik lag aan de rand van de stad. 536 00:41:34,370 --> 00:41:40,110 Maar ik ben er daarna wel geweest, maar het is zo’n verschrikkelijke puinhoop hè, ik 537 00:41:40,110 --> 00:41:43,270 had Rotterdam gezien, maar ik zal bijna zeggen: dat was niks vergeleken bij Dresden! 538 00:41:43,270 --> 00:41:46,550 Maar ik woonde in Rotterdam natuurlijk. 539 00:41:47,170 --> 00:41:52,030 Maar eh ja, ik weet.., ik weet het nog goed: we gingen op een gegeven ogenblik 540 00:41:52,030 --> 00:41:59,000 overal zag je borden staan, plakken, “Herr Fraulich ist nicht gestorven, gesneuveld” 541 00:41:59,000 --> 00:42:05,410 die en die put, daar hadden ze met een.., ja, laten we maar zeggen een kelder, die 542 00:42:05,410 --> 00:42:08,620 was, die kon ze niet meer uit, en die mensen, die waren.., die waren gestikt erin. 543 00:42:08,620 --> 00:42:12,200 Ik kwam op een gegeven ogenblik ergens onder een laken of een deken 544 00:42:12,200 --> 00:42:14,608 weet ik wat het was deed ik omhoog, daar lag een verkoold lijk onder. 545 00:42:14,608 --> 00:42:21,710 Ja. Maar voor de rest is het eigenlijk, ja, het één.., één.., één.., één hoop ellende geweest daar. 546 00:42:21,840 --> 00:42:22,699 Als je dat allemaal zag. Nee. 547 00:42:22,700 --> 00:42:29,248 Nou, die kerken die je daar had ook, die waren…, het was…, die Frauenkirche, daar ben ik wezen 548 00:42:29,248 --> 00:42:35,600 kijken nog, na de oorlog ben ik dan in Dresden ook geweest, dat is iets bijzonders geweest, 549 00:42:35,600 --> 00:42:41,265 want als je daar gevangen zit, dan heb je geen idee, tenminste, ik had geen idee dat waar je zit. 550 00:42:41,265 --> 00:42:44,795 Ja, je.., je.., je hoorde dat je in Dresden zat, maar je zat in een kamp. 551 00:42:46,080 --> 00:42:48,875 En toen ben ik na de oorlog met haar toen zijn we op vakantie 552 00:42:48,875 --> 00:42:51,650 gegaan, toen zijn we ook weer eens in Dresden geweest. 553 00:42:52,360 --> 00:42:55,962 En toen drong het tot me door dat Dresden een stad was. 554 00:42:55,962 --> 00:42:59,560 Het is heel gek is dat, dat is niet.., niet te begrijpen. 555 00:42:59,560 --> 00:43:04,340 Het is gewoon een enorme stad, een mooie stad. Maar die was mooi ook voor het bombardement ook. 556 00:43:04,340 --> 00:43:09,672 Maar je weet niet wat.., wat Dresden is als je daar gevangen komt, je komt als gevangene 557 00:43:09,672 --> 00:43:15,720 kom je er binnen, je wordt alleen maar, ja, ja, aan het werk gezet, dan mag je niet…, je 558 00:43:17,110 --> 00:43:23,660 mag, tot zover mag je komen en je mag daar eh, wij gingen, ja, je.., je.., je mocht lopen. 559 00:43:26,190 --> 00:43:28,950 Nou, zo gauw er een bombardement kwam, dan moest je uit de 560 00:43:28,950 --> 00:43:32,273 tram als je in de tram komt, dan moest je je benen weer nemen. 561 00:43:32,274 --> 00:43:37,380 Ja, dat.., ja, dat.., dat is eigenlijk een enorme hoeveelheid, ja, dingen die je.., die je 562 00:43:37,380 --> 00:43:44,780 meemaakt die het eigenlijk toch.., toch, ja, ik zou bijna zeggen voor jezelf helemaal, ja, verborgen 563 00:43:44,780 --> 00:43:50,130 bleef je niet, want, maar niet te beschrijven zeg maar, niet.., niet…, dat is iets vreselijks. 564 00:43:50,130 --> 00:43:56,332 Maar ja, ja, als je dan daar uitkomt, dan ben je er blij om dacht ik, maar je 565 00:43:56,332 --> 00:43:59,810 weet ook niet wat hoe, dat weet je pas later hoor, wat er allemaal gebeurd is. 566 00:43:59,810 --> 00:44:03,210 En hoeveel gevallenen dat er zijn. Dat weet je pas later. 567 00:44:03,210 --> 00:44:06,059 Mag ik vragen: hoe…, wat heeft die Razzia met u gedaan, 568 00:44:06,059 --> 00:44:11,320 bent u er wijzer door geworden of heeft het u genekt, of…? 569 00:44:12,950 --> 00:44:19,930 Ik ben, ja, dat klinkt heel gek, ik denk dat ik volwassen geworden ben. 570 00:44:19,930 --> 00:44:23,030 Ik heb natuurlijk.., kijk ik heb natuurlijk een hele hoop dingen 571 00:44:23,090 --> 00:44:29,234 meegemaakt door die oorlog en door die bombardementen en zo die eigenlijk 572 00:44:29,234 --> 00:44:33,260 als je een normaal…, in je normale leven, dan suddert dat verder. 573 00:44:33,260 --> 00:44:39,440 Ik ben natuurlijk enorm, ik was in Dresden als 17-jarige jongen. Ja, ik moest mezelf redden. Hoe? 574 00:44:39,440 --> 00:44:45,010 Zoek het maar uit! Ik denk dat mijn moeder het zwaarder gehad heeft hier in Rotterdam dan ik. 575 00:44:45,010 --> 00:44:51,620 Ik heb het wel moeilijk gehad, maar.., maar ik moest overleven. Dat is het enige wat ik moest doen. 576 00:44:51,620 --> 00:44:56,950 En dat dringt echt niet zo tot je door dat je zegt “nou moet je overleven”, nee, automatisch. 577 00:44:56,980 --> 00:44:59,120 Als je een aardappel ziet liggen, die douw ik onder 578 00:44:59,120 --> 00:44:59,222 en dan moest je zorgen dat er geen vent met een pistool bij je staat. Als je een aardappel ziet liggen, die douw ik onder 579 00:44:59,222 --> 00:45:01,830 en dan moest je zorgen dat er geen vent met een pistool bij je staat. 580 00:45:02,260 --> 00:45:05,930 Ik ging op een gegeven ogenblik ging ik aardappelen…, 581 00:45:05,930 --> 00:45:07,850 kolen jatten.., kolen jatten bij mijn werkgever ’s avonds. 582 00:45:07,850 --> 00:45:11,824 En ik ging naar binnen toe, ik wist dus natuurlijk, 583 00:45:11,825 --> 00:45:14,690 ik werkte daar zelf en toen kwam ik in die schuur. 584 00:45:14,690 --> 00:45:19,792 En ik dacht dat Jan ook jatte en ik hoor ineens een deur opengaan. 585 00:45:19,793 --> 00:45:23,920 Ik denk “verdomme, nou ben ik gesnapt!”. En toen kwam ook 586 00:45:23,920 --> 00:45:25,147 iemand binnen, wie weet ik niet, dat wist ik toen nog niet. 587 00:45:25,300 --> 00:45:30,300 En toen ben ik hard weggelopen en toen kwam ik terug en ik zei “ja jongens, ik heb geen”…, 588 00:45:30,300 --> 00:45:35,170 tegen die jongens in.., in het Lager, “ik heb niks kunnen jatten”, want het was een gewoonte, 589 00:45:35,170 --> 00:45:37,680 want je jatte van alles wat je jatten kon, “ik heb niks kunnen jatten, want er kwam daar 590 00:45:37,680 --> 00:45:40,550 één binnen”, “en even later ging de deur ook open en toen kwam er nog één binnen”, dat 591 00:45:40,550 --> 00:45:43,799 was die vent die mij ge…, ik.., ik had die vent niet gezien en hij, die vent, mij niet. 592 00:45:43,799 --> 00:45:45,590 Maar hij heeft ook willen jatten en hij had mij gehoord en 593 00:45:45,591 --> 00:45:46,069 ik had hem gehoord, wij alle twee hadden de benen genomen! 594 00:45:46,070 --> 00:45:58,740 Maar dat zijn van die dingen die, ja, het zijn leuke dingen soms. 595 00:45:58,740 --> 00:46:01,830 Er zijn gewoon echt leuke dingen bij die… Kijk: wij hebben de.., 596 00:46:01,830 --> 00:46:06,555 de eerste Jurkendans gezien, van.., van dus de militairen. Die had ik nog nooit gezien. 597 00:46:06,555 --> 00:46:08,864 En toen moesten we met de Russen allemaal verzamelen “kom op, kijken 598 00:46:08,864 --> 00:46:09,818 naar de uitvoering!”. Nou, dat was een hartstikke mooi gezicht! 599 00:46:09,819 --> 00:46:10,312 Hartstikke mooi, die Jurkendans. 600 00:46:10,312 --> 00:46:15,756 Nou, dat waren dan, ja, wat het voor militairen waren weet ik niet, misschien ook 601 00:46:15,756 --> 00:46:19,770 nog wel van één of andere groep of zo, een dansgroep of zo, dat weet ik niet. 602 00:46:20,090 --> 00:46:25,980 Maar ja, al die… Ik kwam op een gegeven ogenblik je loopt daar rond en wat 603 00:46:25,980 --> 00:46:31,490 mooi was, nou, niet mooi, maar die Duitsers komen binnen als gevangenen. 604 00:46:31,710 --> 00:46:37,210 En ik sta erbovenop die.., op die kamer in de Adolf Hitler Kazerne met nog een paar 605 00:46:37,210 --> 00:46:40,730 man en toen hadden we van die.., van die Russen hadden wij sigaretten gekregen. 606 00:46:41,440 --> 00:46:45,890 En op een gegeven ogenblik sta ik te kijken zo en die troepen, die gevangenen, komen langs 607 00:46:45,890 --> 00:46:51,490 en dan gooide één van de jongens, die gooide een peukje sigaret weg en die zagen die Duitsers, 608 00:46:51,490 --> 00:46:54,790 die gevangenen zagen dat, die doken erop hè. Want die moesten die peuksigaret hebben. 609 00:46:54,790 --> 00:46:59,990 Nou, dat was mooi voor ons! De sigaretten in stukjes telkens ertussendoor hè. Dat 610 00:46:59,990 --> 00:47:03,110 was het voeren van de eendjes was het niet, het was het voeren van de Moffen! 611 00:47:03,110 --> 00:47:05,649 En die vochten om een peuk! 612 00:47:05,650 --> 00:47:09,625 Ja, maar het was niet, dat is niet fatsoenlijk, dat weet ik direct ook, maar dan ben je 613 00:47:09,625 --> 00:47:18,020 niet fatsoenlijk meer hè. Toen die Russen kwamen was er een oven, een bakkerij, die was 614 00:47:18,020 --> 00:47:25,020 aan het bakken en ik: “oh jongens, daar kan je brood halen!”. Nou, ik ging dat brood 615 00:47:25,020 --> 00:47:29,180 halen en ik kom brood, maar die broden, die kwamen zo uit de oven, maar gloeiend heet. 616 00:47:29,180 --> 00:47:31,840 Maar er waren ook Duitse vrouwen en Duitse mannen en 617 00:47:32,030 --> 00:47:33,562 hoofdzakelijk vrouwen, want mannen waren er bijna niet meer. 618 00:47:33,562 --> 00:47:36,696 En die zeiden op een gegeven ogenblik “du kleine Holländer, zal ik je brood 619 00:47:38,740 --> 00:47:41,938 voor je dragen?”. “Ja, dat is goed”. Natuurlijk ja, ik liep daar zo, weet je wel. 620 00:47:41,938 --> 00:47:49,030 “En mag ik dan met je mee naar Holland, want we willen hier weg?”. “Nee, dat niet, geef 621 00:47:49,030 --> 00:47:55,280 mij het brood maar”. Nee, dat hadden we gehad hè. Kijk: en dat zijn dingen, die.., die.., 622 00:47:55,280 --> 00:47:59,440 die, ja, ik zou bijna zeggen: die zijn niet te vertellen, maar daar wordt je wel rijper 623 00:47:59,440 --> 00:48:01,270 door hè, door al die toestanden. 624 00:48:01,600 --> 00:48:06,220 Je wordt.., je wordt.., je wordt dan een grote jongen als je, je gaat, ik 625 00:48:06,990 --> 00:48:12,202 was daar voor het eerst wat ik zei bij stein, dus de fabriek waar ik werkte. 626 00:48:12,203 --> 00:48:12,270 stein. 627 00:48:12,270 --> 00:48:13,450 Ja, gaat uw gang. 628 00:48:13,760 --> 00:48:24,820 Ik zal je dadelijk een dinges laten zien. stein, een speciale machinefabriek, aan de 6. 629 00:48:24,820 --> 00:48:34,380 Ik was bij stein, daar was ik tewerkgesteld dus als rondslijper, dat wist ik nog helemaal niet. 630 00:48:34,380 --> 00:48:41,040 Op diezelfde plaats wat ik straks vertelde met het alarm, maar op een gegeven ogenblik moet je 631 00:48:41,400 --> 00:48:48,580 je ook gaan wassen en ik was 17 jaar, maar ik had nog nooit in mijn blote kont gestaan geloof ik. 632 00:48:48,581 --> 00:48:51,880 Nou, dus op een gegeven ogenblik ga ik die werkplaats in en 633 00:48:51,880 --> 00:48:54,090 al die Fransen en die stonden daar in de blote kont, allemaal. 634 00:48:54,090 --> 00:49:00,940 En ik kom daar. Dus ik in een hoekje van die.., van die.., van die 635 00:49:00,940 --> 00:49:04,010 wasplaats kom ik op een gegeven ogenblik, ik had met veel 636 00:49:04,010 --> 00:49:08,342 pijn en moeite, maar ik moest me ook wassen natuurlijk. 637 00:49:08,342 --> 00:49:16,520 Ik heb me ontkleed helemaal, dan komt de dochter van de.., van de patroon binnen. 638 00:49:16,520 --> 00:49:17,930 “Ja”, ik zeg “wegwezen!”, “wegwezen!”. “Oh, ik heb veel meer gezien”, zegt ze, “ik 639 00:49:17,930 --> 00:49:28,220 veel meer gezien”. Ja, ja, dat was… .Maar dat was een hele speciale groep daar hè. 640 00:49:28,220 --> 00:49:31,480 Dat bleek achteraf is die vent naar.., naar het Westen gevlucht heb ik later gehoord. 641 00:49:31,720 --> 00:49:34,710 Nee, maar voor de rest, wij hadden daar geen slechte patroon hoor! 642 00:49:34,710 --> 00:49:39,870 Even u komt thuis en u zegt “ik ben wat volwassener geworden” en heeft u daar wat aan gehad thuis? 643 00:49:39,870 --> 00:49:40,610 Ja. Wat zegt u? 644 00:49:40,610 --> 00:49:49,110 Heeft u daar wat aan gehad toen u thuis was, hoe uitte zich dat? 645 00:49:49,110 --> 00:49:51,810 Nou, ja, je wordt.., je wordt.., ja, je wordt misschien makkelijker, ik weet het niet. 646 00:49:51,810 --> 00:49:56,090 Ik weet niet hoe dat zich moet uiten als je.., als je volwassen wordt, je.., 647 00:49:56,090 --> 00:50:00,330 je.., je wordt in die leeftijd van 17, 18, dan wordt je automatisch neem ik 648 00:50:00,330 --> 00:50:05,370 al meer volwassen, maar dan heb je ik denk dat je een schokgolf krijgt. Denk ik hoor. 649 00:50:05,370 --> 00:50:17,450 Je maakt iets mee wat je nog nooit meegemaakt hebt en dan ineens wordt je gezet… Je.., je wordt.., 650 00:50:17,560 --> 00:50:22,631 je wordt op een gegeven ogenblik wordt je eigenlijk gezet in een.., in een wereld die je niet 651 00:50:22,632 --> 00:50:28,140 kent en dan moet je maar, dan kom je die wereld in en die wereld is niet de gewone wereld die je 652 00:50:28,490 --> 00:50:34,940 normaal zou verwachten, kunnen.., kunnen verwachten, maar dat is een oorlog, alleen maar ellende 653 00:50:34,980 --> 00:50:40,350 eh, bombardementen, terwijl ik in Rotterdam ook wel een paar bombardementen meegemaakt heb, maar 654 00:50:40,350 --> 00:50:45,547 dit soort dingen, troepen die binnenkomen met, ze jatten van mekaar jatten ze, dat is misschien 655 00:50:45,547 --> 00:50:51,396 in elk land zo, dat weet ik niet, ze jatten van mekaar de whisky en de wodka, die kregen we ook. 656 00:50:52,260 --> 00:51:03,680 En uit.., uit een wagen en we kregen een fles wodka, ja, wat moet ik met wodka doen? 657 00:51:03,680 --> 00:51:06,109 Die gaf ik weer aan die Fransen. 658 00:51:06,110 --> 00:51:06,216 U dwaalt nu heel erg af, de vraag was heel concreet: bij het 659 00:51:06,217 --> 00:51:09,670 terugkeren zeg maar, wat…, hoe heeft uw volwassenheid zich geuit? 660 00:51:10,960 --> 00:51:16,260 Ja, hoe.., hoe uit zich dat? Dat weet ik niet. Hoe.., hoe.., hoe moet je dat uiten? 661 00:51:16,260 --> 00:51:17,470 Ik heb er geen idee van. 662 00:51:17,470 --> 00:51:21,190 Je.., je.., je… Hoe.., hoe.., hoe voelde zich u toen u terug in Rotterdam was? 663 00:51:21,190 --> 00:51:25,920 Nou, ik zou bijna zeggen.., ik zou bijna zeggen: “gelukkig, de oorlog is voorbij!”, 664 00:51:25,920 --> 00:51:32,630 ik kwam, en dat is gewoon zo: er is een aanleiding geweest, dan moet ik weer een 665 00:51:32,630 --> 00:51:35,888 stukje teruggaan, dan kom ik weer een stukje terug: ik was op een gegeven ogenblik 666 00:51:35,970 --> 00:51:40,971 was ik nog in het..., in Duitsland, in…, aan het werken en daar moest je ook wel eens 667 00:51:40,971 --> 00:51:46,190 weer uit die groep gehaald en dan moest je dingen, laten we zeggen putten graven. 668 00:51:46,190 --> 00:51:49,690 Dat heb ik ook, ik heb tankgraven heb ik moeten doen daar, maar 669 00:51:49,690 --> 00:51:52,000 ik moest ook wel eens een keer in het Lager wandluizen verdelgen. 670 00:51:52,000 --> 00:51:55,124 Nou, dus ik kwam op een gegeven ogenblik stond ik wandluizen te 671 00:51:55,124 --> 00:52:00,160 verdelgen, met een grote, je had zo van die bedden, en als je dan 672 00:52:00,160 --> 00:52:04,284 een klap onder die bedden geeft, onder die.., onder die steunders, dan vliegen de wandluizen 673 00:52:04,284 --> 00:52:11,310 om je oren en.., en.., en de matrassen ook, die zitten ook vol, dus die gooi je naar buiten 674 00:52:11,310 --> 00:52:14,210 en die gooiden we naar buiten om in brand te steken en die wandluizen zitten daarin te piepen 675 00:52:14,210 --> 00:52:18,510 bij het leven, maar terwijl ik daar bezig was, komen er een paar Duitsers binnen, of komt een 676 00:52:18,510 --> 00:52:23,120 Duitser binnen die zegt “Hitler.., Hitler is gesneuveld”. Dat was op de 30ste april denk ik. 677 00:52:23,120 --> 00:52:27,780 “Hitler is gesneuveld”. En dat.., dat.., dat weet ik, toen dacht ik bij 678 00:52:27,780 --> 00:52:30,640 mezelf “nou is de oorlog bijna afgelopen!”. “Hitler is gesneuveld”, 679 00:52:30,640 --> 00:52:34,330 Deunisch.., Deunisch.., ja, Deunisch.., Admiraal Deunisch zou het voortzetten. 680 00:52:34,330 --> 00:52:40,710 Nou, dat is eigenlijk voor mij een.., een.., ik zou bijna zeggen een keerpunt geweest, het ging 681 00:52:40,711 --> 00:52:42,798 steeds maar verder de ellende in en dat is het moment dat ik zeg, nou, toen kwam, ja, en dan.., 682 00:52:43,740 --> 00:52:50,930 dan.., dan kom je uit die put omhoog langzamerhand, ja, dat gaat dan wel via de Russen en 683 00:52:50,930 --> 00:52:54,411 dat gaat allemaal via allemaal gekke dingen, maar eens kom je op een gegeven ogenblik thuis. 684 00:52:54,690 --> 00:52:59,920 Ja, en dan kom je na verloop van enige tijd weer in het gewone leven terecht. Je moet werken, je 685 00:52:59,920 --> 00:53:04,590 ik ben op een gegeven ogenblik in militaire dienst gegaan, ja, mijn moeder was 686 00:53:04,590 --> 00:53:12,820 hertrouwd allang, want mijn vader was in 1928 overleden en die was 28 jaar. 687 00:53:12,820 --> 00:53:16,690 En toen is mijn moeder in.., in 1934 hertrouwd. 688 00:53:17,190 --> 00:53:21,130 En ik was dus de oudste van het gezin, want intussen zijn er een paar kinderen gekomen nog. 689 00:53:21,130 --> 00:53:24,066 En ik was dan de.., de.., degene die overal voor moest zorgen. 690 00:53:24,067 --> 00:53:28,800 Dus ik ben al snel ben je dan de oudste, je bent de verantwoordelijke. 691 00:53:28,800 --> 00:53:32,254 Maar je moet ook in militaire dienst, toen mocht ik naar huis 692 00:53:32,255 --> 00:53:37,176 toe, want ik moest mijn broertjes natuurlijk mee opvoeden. 693 00:53:37,176 --> 00:53:37,810 Nou, al dit soort dingen. 694 00:53:37,810 --> 00:53:39,620 Ik had naar Indië gemoeten, maar ik had, misschien het geluk dat ik niet naar Indië gegaan ben, ik 695 00:53:39,620 --> 00:53:45,910 weet niet waarom, maar ik weet wel waarom, maar ik weet niet waarom dat ik het geluk zou hebben. 696 00:53:45,910 --> 00:53:51,040 Maar mijn collega, ik zat in Amersfoort, die zou dus naar Indië gaan en ik was zijn 697 00:53:51,040 --> 00:53:54,370 vervanger en die collega werd ziek, nou, dan zou ik ook naar Indië moeten gaan. 698 00:53:54,370 --> 00:53:57,490 En dat feest ging ook niet door, omdat ik geen inschepingsverlof had gehad. 699 00:53:57,490 --> 00:53:59,770 Nou, al die kleine dingetjes, ja, 700 00:53:59,770 --> 00:54:02,174 dan krijg je een bepaalde verantwoordelijkheid op je nek gedouwd ja. 701 00:54:02,175 --> 00:54:08,209 Ja, is dat niet… Ja, dat is misschien een normale ontwikkeling, ik weet het niet. 702 00:54:08,210 --> 00:54:14,200 Die Russen kwamen binnen. En die gingen overal jatten. 703 00:54:14,200 --> 00:54:19,825 Die gingen overal de winkels binnen en overal hingen er witte lakens dat ze zich overgegeven hadden. 704 00:54:19,826 --> 00:54:25,420 Nou, dus ook die mensen, die kwamen, dus die Russen kwamen binnen en op een gegeven ogenblik, 705 00:54:25,420 --> 00:54:27,769 die meiden, die Russinnen, er waren ook een hoop Russinnen, die moesten op een gegeven 706 00:54:27,770 --> 00:54:32,530 ogenblik, die hadden ook geen kleren meer, en die gingen bij die Moffen naar binnen, 707 00:54:32,650 --> 00:54:37,540 omdat dan, de Duitsers moet ik zeggen, bij die Duitsers naar binnen om kleding te jatten. 708 00:54:37,540 --> 00:54:41,270 En daar hadden ze een militair bij, die was gewapend. 709 00:54:41,270 --> 00:54:44,346 En terwijl die Russen die.., die.., die klerenkast leeghaalden hadden ze mij geroepen. 710 00:54:44,347 --> 00:54:51,749 “Kleine Holländer, kleine.., kleine…”, weet ik wat ze precies 711 00:54:51,750 --> 00:54:55,030 van me maakten, nou, dat zou ik dan wel even wel kunnen. 712 00:54:55,030 --> 00:54:59,730 Maar dat kan ik natuurlijk niet. Dat is het nadeel misschien. 713 00:54:59,730 --> 00:55:00,640 Dan kreeg ik… 714 00:55:00,640 --> 00:55:02,580 Ja, wat moest u daar kunnen? 715 00:55:02,580 --> 00:55:07,860 Ik moet…, ik moest, ik kwam daar binnen om proberen hem tegen te houden om te roven en te jatten. 716 00:55:08,480 --> 00:55:11,982 En dat ging natuurlijk helemaal niet, want hij was veel sterker dan 717 00:55:12,160 --> 00:55:15,579 ik, hij was bezetter en ik was een dood en doodgewoon jongetje. 718 00:55:15,580 --> 00:55:17,949 En bovendien, ja, wat ben je dan? 719 00:55:17,950 --> 00:55:25,040 Je bent…, dan komt er een jongetje aan, hè, hij sprak zelfs nog Duits, dus nou kijk, en 720 00:55:25,040 --> 00:55:28,620 dan kom je de bezetting, de bezetter, dat was toentertijd met de Duitsers bij ons ook, 721 00:55:28,620 --> 00:55:35,560 maar de bezetter is dan de baas hè. En toen dacht ik: “nou, dat los ik wel op!”, “ik.., 722 00:55:35,560 --> 00:55:39,588 ik.., ik red die moeilijkheden wel!”. Maar dat redden, dat ging natuurlijk niet door. 723 00:55:39,700 --> 00:55:40,890 Ik ben naar buiten getramd in plaats van dat ik hem naar buiten tramde. 724 00:55:40,890 --> 00:55:49,680 En vertelt u nog eens wat er toen.., wat er toen gebeurde? 725 00:55:49,680 --> 00:55:52,429 En toen ben ik teruggegaan naar huis, of tenminste, naar het Lager. 726 00:55:52,430 --> 00:55:55,020 Nee, hij heeft dat pistool toch tegen uw hoofd gedrukt? 727 00:55:55,020 --> 00:55:59,770 Nee, nee, nee, nee, nee. Nee, dat was weer een ander verhaal. 728 00:55:59,770 --> 00:56:02,120 Okay, vertelt u even hoe ging dit dan? 729 00:56:02,120 --> 00:56:02,350 Dat was weer anders. Dit was… 730 00:56:02,350 --> 00:56:03,550 Hoe dit afliep, hoe liep dit af? 731 00:56:03,550 --> 00:56:09,060 Nou, hij… Ja, deze. Ja, dat was met.., met die…, dat was dat eerste gedeelte. 732 00:56:09,270 --> 00:56:10,919 Ik zal het nog opnieuw… Ik kwam daar aan… 733 00:56:10,920 --> 00:56:13,970 Nee, ik wil…, u bent naar buiten getramd? 734 00:56:13,970 --> 00:56:15,684 Nee, zover was ik nog niet. 735 00:56:15,684 --> 00:56:21,360 Nee, ik ben naar binnen gegaan, ik ben naar binnen gegaan om die.., om die mevrouw 736 00:56:21,360 --> 00:56:26,379 te helpen met, nou, die keek, hij keek om, die knaap, en die zag daar een vent, 737 00:56:26,379 --> 00:56:27,671 een knul binnenkomen en die zegt tegen me “du SS”. Die dacht dat ik een SS’er was. 738 00:56:27,672 --> 00:56:38,810 Omdat ik kennelijk beter Duits sprak… Ik kwam als held naar binnen en ik 739 00:56:38,810 --> 00:56:42,790 ging als.., als.., ja, ik zou bijna zeggen als slachtoffer naar buiten. 740 00:56:42,790 --> 00:56:43,270 Met angst. Ja. 741 00:56:43,270 --> 00:56:44,540 En toen? 742 00:56:46,370 --> 00:56:50,347 Nou, en toen ben ik toen.., toen ik daar was, toen zei ik op 743 00:56:50,347 --> 00:56:55,820 een gegeven ogenblik toen.., toen zegt hij “du SS” tegen mij. 744 00:56:55,820 --> 00:56:56,760 Want hij zag mij dus binnenkomen, hij zag, hij hoorde mij 745 00:56:56,760 --> 00:56:59,830 zeggen, ja, dat weet ik verder niet wat hij dan…, maar ik had 746 00:56:59,830 --> 00:57:06,690 in ieder geval, en toen kwam ik daar binnen en toen, wat ik gezegd heb weet ik niet hoor tegen hem. 747 00:57:06,690 --> 00:57:11,380 Maar toen zegt hij tegen mij “du SS”. Nou, SS is ik zou bijna zeggen en 748 00:57:12,200 --> 00:57:18,345 zeker voor de Russen, dat was een doods, ja, dan schieten ze je kapot hè. En 749 00:57:18,345 --> 00:57:19,907 toen op een gegeven ogenblik hoe moet ik dan zeggen dat ik geen SS’er ben? 750 00:57:19,907 --> 00:57:22,590 Nou, dus “kein SS”, “nein, kein SS”. Nee. 751 00:57:22,590 --> 00:57:29,060 Toen zegt hij op een gegeven ogenblik, toen zei ik “Holascu!”, 752 00:57:29,060 --> 00:57:32,630 “Holascu!”, nou, ook niet, dat begreep hij ook kennelijk niet voldoende. 753 00:57:32,630 --> 00:57:39,370 En toen kreeg ik dat heldere idee, waarom weet ik nog niet, “Hitler kaput, Stalin gut!”. 754 00:57:40,030 --> 00:57:46,656 Toen had.., terwijl hij dat pistool op mijn kop hield “Hitler kaput, Stalin gut!”. En 755 00:57:46,657 --> 00:57:52,550 toen stopte hij eventjes, dat herinner ik me nog als de dag van gisteren, “Hitler kaput”, 756 00:57:52,550 --> 00:57:58,410 zei hij, “Hitler kaput, Stalin gut!” en toen heb ik “da” gezegd, dat weet ik ook nog wel. 757 00:57:58,410 --> 00:58:00,230 “Da”, “ja” dus. En toen 758 00:58:00,230 --> 00:58:05,910 haalde hij het pistool van mijn kop af en toen zei hij “doai!”. Ook dat zal ik nooit vergeten. 759 00:58:05,910 --> 00:58:08,502 “Doai”, dat schijnt zoiets te betekenen, de letterlijke 760 00:58:08,502 --> 00:58:09,990 vertaling weet ik niet, maar “wegwezen!” o.i.d. 761 00:58:09,990 --> 00:58:16,770 En toen ben ik weggegaan. En in grote angst of geluk, weet ik wat het is geweest. 762 00:58:16,770 --> 00:58:19,970 Maar ik had in ieder geval, ik was gered. 763 00:58:20,280 --> 00:58:24,610 Ja, en dan… En als je dan, ja, hoe je dat moet noemen weet ik niet. 764 00:58:24,610 --> 00:58:29,184 Ik weet wel dat ik doodsbang was. 765 00:58:29,184 --> 00:58:33,800 We zijn met zijn allen zijn wij in het kamp gekomen als Nederlander die hiervandaan kwamen. 766 00:58:33,910 --> 00:58:37,520 Maar die werden op een gegeven ogenblik in het kamp werden die verdeeld naar het 767 00:58:37,520 --> 00:58:41,210 Arbeidsbureau of weet ik waarheen, naar werkplaatsen, toen moesten we tewerkgesteld worden. 768 00:58:41,210 --> 00:58:44,750 Maar ik heb bloeddysenterie gekregen, ik was toen in 769 00:58:44,750 --> 00:58:47,239 het hospitaal terechtgekomen en ik ben achtergebleven. 770 00:58:47,240 --> 00:58:50,310 En toen ik achtergebleven was hadden ze intussen die andere mensen al verdeeld. 771 00:58:50,310 --> 00:58:53,085 En toen ik klaar was, toen werd ik verdeeld als één van de weinigen, 772 00:58:53,085 --> 00:58:55,130 misschien dat er nog meer waren, dat weet ik niet, en toen hebben ze mij 773 00:58:55,130 --> 00:58:59,390 naar het Arbeidsbureau gebracht en daar hebben ze mij op een gegeven moment 774 00:58:59,390 --> 00:59:02,450 gezegd dat ik bij stein hadden ze nog een plaatsje en toen moest ik 775 00:59:02,450 --> 00:59:05,910 zogezegd, dat weet ik niet, maar toen werd ik natuurlijk daarheen gebracht. 776 00:59:06,090 --> 00:59:14,008 En daar heb ik…, ben ik dan op een kamer met drie Tsjechen ben ik gaan slapen.., ben ik gaan 777 00:59:14,009 --> 00:59:18,369 slapen en in de andere kamer lagen er Fransen en Belgen, en de Lagerführer, die had een 778 00:59:18,370 --> 00:59:21,588 kantoortje aan de andere kant, en ja, voor de rest was het, het was maar een klein Lager, een 779 00:59:21,588 --> 00:59:23,468 vrij klein.., klein Lager, ik denk dat er misschien 40, 50 man in waren, dat weet ik niet precies. 780 00:59:23,468 --> 00:59:31,220 Het andere Lager waar mijn zwager lag, dat was een heel groot Lager. 781 00:59:31,220 --> 00:59:32,620 Dat was internationaal tot en met. 782 00:59:32,620 --> 00:59:36,800 Hoeveel mensen zaten er in dat Lager? 783 00:59:36,800 --> 00:59:37,070 Maar… Bij mij? 784 00:59:37,070 --> 00:59:42,980 Ja, ik schat, ik met zijn vieren, nou, ik schat, nou, ik denk dat er 785 00:59:42,980 --> 00:59:46,020 misschien.., misschien een man of 40, 50 in zaten en dan was het klaar. 786 00:59:46,020 --> 00:59:49,460 Maar in het grote Lager waar mijn zwager was, dat was een 787 00:59:49,460 --> 00:59:51,758 enorm groot Lager, ja, hoeveel dat dan is, dat weet ik niet. 788 00:59:52,280 --> 01:00:00,390 Maar volgens mij honderden. Het onderste is een persoonsbewijs 789 01:00:00,390 --> 01:00:05,340 wat wij kregen in Nederland toen we 15 jaar werden, moesten hebben. 790 01:00:06,190 --> 01:00:10,610 Toen ik in Duitsland kwam, toen had ik mijn persoonsbewijs wel bij me natuurlijk, 791 01:00:10,610 --> 01:00:18,020 maar toen moesten wij een.., een.., een paspoort, een.., een.., een “Fremdenpas” 792 01:00:18,020 --> 01:00:23,460 heette dat daar en die hebben ze mij gegeven en met mij velen natuurlijk, met 793 01:00:23,460 --> 01:00:27,504 oranje.., oranjerood aan de achterkant en daar staan een aantal gegevens in. 794 01:00:27,505 --> 01:00:32,960 Hier staat ook in dat ik scho.., scholier was. En er werd mij ook gevraagd… 795 01:00:32,960 --> 01:00:33,313 Welke? 796 01:00:33,313 --> 01:00:33,490 Hè? 797 01:00:33,490 --> 01:00:34,720 De bovenste? 798 01:00:34,720 --> 01:00:37,610 De bovenste ja. Okay. 799 01:00:37,610 --> 01:00:40,840 Er werd mij ook gevraagd wat ik.., wat ik nou Nederlander 800 01:00:40,840 --> 01:00:42,550 of Hollander was, ik wist het verschil niet eens. 801 01:00:42,550 --> 01:00:47,004 En toen zeiden ze “ja, Niederländer, die vechten bij ons aan het Front, in 802 01:00:47,040 --> 01:00:50,260 Rusland, en Holländer, die zijn tegen ons, nou ja, vul dan zelf maar in wat 803 01:00:50,260 --> 01:00:57,550 je wil”. En dat was mijn foto die ze daar maakten toen ik uit dat kamp kwam. 804 01:00:57,710 --> 01:00:58,660 Dat bovenste dus hè, nee, deze bovenste. 805 01:00:58,660 --> 01:01:00,130 Dit is van Nederland, de bovenste. 806 01:01:00,130 --> 01:01:02,280 Die onderste is Nederland? 807 01:01:02,280 --> 01:01:08,140 De onderste is Nederland ja, ja. Zo moest elke Nederlander van die leeftijd heeft waarschijnlijk… 808 01:01:08,140 --> 01:01:10,770 Maar die zijn dus gemaakt toen jullie 15 waren? 809 01:01:10,770 --> 01:01:14,660 Die zijn gemaakt door.., door…, in Rotterdam toen ik 15 was, iedereen 810 01:01:14,660 --> 01:01:19,360 die 15 jaar werd, die moest dus..., die moest zo’n ding hebben ja. 811 01:01:19,360 --> 01:01:25,364 15 ja. En dat is toen toen we daar kwamen. Okay. 812 01:01:25,364 --> 01:01:35,330 Ik heb hier nog, maar dat hebben jullie ook waarschijnlijk allang, heb je deze dingen. 813 01:01:35,330 --> 01:01:44,890 Die hebben jullie waarschijnlijk ook al. Allemaal originelen hoor. 814 01:01:44,890 --> 01:01:50,890 Nou, wij hebben de bovenste, maar vertelt u eens over die onderste twee? 815 01:01:50,890 --> 01:01:59,910 Die onderste, dat is gedropt door de strijd…, door de vliegtuigen in de oorlog. En dat is 816 01:01:59,910 --> 01:02:06,320 en die rechtse, die.., die Koningin, dat is een Bevrijdingskaart. En daar staat Wilhelmina. 817 01:02:06,320 --> 01:02:07,270 EINDE TEKST.