1
00:00:09,190 --> 00:00:12,560
Het is vandaag woensdag
9 december 2009.

2
00:00:12,560 --> 00:00:16,620
Ik ben René Poels en ik
heb een gesprek met Bets

3
00:00:17,020 --> 00:00:22,445
Küppers-Litjens, geboren op
13 september 1933 in Swolgen.

4
00:00:22,446 --> 00:00:30,320
U bent nu 76 jaar. U woonde tijdens de
oorlog in buurtschap de Hulst in Swolgen.

5
00:00:30,650 --> 00:00:37,050
En jullie kregen een Joodse jongen in huis Tom
Stein, de schuilnaam van Tom was Tom de Groot.

6
00:00:37,700 --> 00:00:40,919
Hoe oud was u toen de oorlog uitbrak?

7
00:00:40,920 --> 00:00:41,749
Ik was toen zeven jaar.

8
00:00:41,750 --> 00:00:49,740
Kunt u iets vertellen over uw familie,
uw vader en moeder en het gezin.

9
00:00:49,740 --> 00:01:01,449
Vader en moeder. Ik had vier zusjes.
Ja, ik was de jongste van de vijf.

10
00:01:01,450 --> 00:01:02,465
Wat deed uw vader?

11
00:01:02,465 --> 00:01:06,300
Vader had een boerderij. Hij was
boer, op het platteland natuurlijk.

12
00:01:06,300 --> 00:01:06,890
Een gemengd bedrijf?

13
00:01:06,890 --> 00:01:08,480
Een gemengd bedrijf.

14
00:01:08,480 --> 00:01:11,740
Jullie woonden een
beetje buiten het dorp.

15
00:01:11,740 --> 00:01:25,010
We woonden inderdaad een beetje buiten het dorp.
Dat was natuurlijk wel gunstig in de oorlogstijd.

16
00:01:25,010 --> 00:01:26,070
Waren uw ouders, strenge ouders?

17
00:01:26,070 --> 00:01:28,640
Ja, nogal! Echt katholiek opgevoed.

18
00:01:28,640 --> 00:01:35,770
En daar moest je naar leven, hé. We gingen
naar school in Tienray, bij de zusters.

19
00:01:35,770 --> 00:01:41,430
Gingen jullie elke dag
te voet naar school?

20
00:01:41,430 --> 00:01:47,320
We gingen te voet naar school. De oudsten kregen
later een fiets. En die mochten met de fiets gaan.

21
00:01:47,320 --> 00:01:50,540
En dat ging later
naar de jongste over.

22
00:01:52,880 --> 00:02:00,280
De meisjes van Swolgen gingen in Tienray naar de
meisjesschool en de jongens van Swolgen die gingen…

23
00:02:00,960 --> 00:02:03,490
De jongens van Tienray
gingen in Swolgen naar school.

24
00:02:04,970 --> 00:02:15,905
Toen de oorlog uitbrak, u was toen zeven
jaar en de jongste van een groot gezin.

25
00:02:15,905 --> 00:02:17,220
Merkte u daar iets van in het gezin.?

26
00:02:17,220 --> 00:02:17,584
Ja zeker.

27
00:02:17,584 --> 00:02:22,130
We zagen ’s morgens, we werden vroeg wakker gemaakt
door vader, allemaal vliegentuigen over komen.

28
00:02:23,410 --> 00:02:28,210
Nou, wij vonden het prachtig. Een
lucht vol vliegtuigen, natuurlijk.

29
00:02:28,210 --> 00:02:37,640
En later, om een uur of tien, toen hoorden
we kanonschoten. Dat was een beetje akelig.

30
00:02:37,640 --> 00:02:41,422
En toen zei mijn moeder: “Meisjes,
jullie moeten allemaal de beste kleedjes

31
00:02:41,422 --> 00:02:47,610
aantrekken, want het is oorlog.” Voor mij,
ik wist niet wat oorlog was natuurlijk.

32
00:02:47,610 --> 00:02:52,420
Ja, wat doe je dan? We gingen
onze beste kleren aantrekken.

33
00:02:52,420 --> 00:02:56,800
We zagen dat er spanning was in het
gezin, maar we wisten niet waarom.

34
00:02:57,320 --> 00:02:59,720
Waarom de ’s zondagse kleren aan?

35
00:02:59,720 --> 00:03:04,890
Omdat ze bang waren dat we weg moesten,
denk ik. Er was toch ergens een angst.

36
00:03:04,890 --> 00:03:07,190
En als jullie weggingen
dan moest je netjes…

37
00:03:07,190 --> 00:03:08,200
Dan moesten we netjes
gekleed zijn. Ja.

38
00:03:08,200 --> 00:03:13,210
Ik kan me niet herinneren dat er
verder nog iets klaar gemaakt werd.

39
00:03:13,210 --> 00:03:15,230
Maar, jullie zijn niet weggegaan?

40
00:03:15,230 --> 00:03:16,529
Nee, we zijn niet weggegaan.

41
00:03:16,530 --> 00:03:17,660
Jullie konden blijven wonen?

42
00:03:17,660 --> 00:03:21,410
Ja we konden blijven wonen.

43
00:03:21,410 --> 00:03:28,730
En de oorlog vorderde en vorderde en
ineens kregen jullie er een kind erbij.

44
00:03:28,730 --> 00:03:34,890
Ik kwam uit school, uit Tienray. Tegen
de muur van het huis stond een bankje.

45
00:03:34,890 --> 00:03:41,456
Daar zat een jongen op. Ik dacht
bij mezelf: goh, hoe kan dat nu!

46
00:03:41,457 --> 00:03:45,820
Het was een knappe jongen, ook
dat nog. Ik ging naar binnen.

47
00:03:47,770 --> 00:03:51,530
“Wie is dat?” Toen zei mijn moeder:
“Dat is een neefje van jullie.

48
00:03:51,530 --> 00:03:56,470
Uit Badhoevedorp.” Wij hadden hem nog
nooit gezien. Voor ons was dat normaal.

49
00:03:56,470 --> 00:04:02,379
Hij kwam bij ons op vakantie. Ze zeiden nog
dat die mensen niet genoeg te eten hadden.

50
00:04:02,380 --> 00:04:12,390
Dus die komt zolang hier op vakantie.
En zo kwamen we daarmee in aanraking.

51
00:04:12,810 --> 00:04:18,630
Later dachten wij: wat blijft hij lang bij ons.
Mijn oudere zusjes hebben het wellicht wel geweten.

52
00:04:18,630 --> 00:04:22,460
Maar ik wist van niets. Toen zei mijn
moeder: “Zijn ouders, die zijn dood.

53
00:04:22,460 --> 00:04:29,450
Hij blijft voorlopig bij ons.”
Verder kan ik vertellen…

54
00:04:31,870 --> 00:04:43,904
Hij was dus mijn neefje. Ik kan mij herinneren
dat hij een zwarte tas bij zich had met kleren.

55
00:04:43,904 --> 00:04:46,890
Hij had maar heel weinig kleren.

56
00:04:47,140 --> 00:04:55,610
Dus toen hij een tijdje bij ons was, ging hij
wel eens naar mensen toe, die wij niet kenden.

57
00:04:55,610 --> 00:05:00,220
Die kwamen hem dan ophalen. Dan nam hij die tas
ook mee. Dat vonden we allemaal een beetje vreemd.

58
00:05:00,220 --> 00:05:02,750
Maar ik kon niet
vertellen waarom. Neen.

59
00:05:02,750 --> 00:05:15,300
Het was ook zo dat hij…. Hij ging dus altijd
met mijn vader naar het land, tamelijk vroeg.

60
00:05:15,300 --> 00:05:24,480
Hij stond altijd vroeg op. Maar dat zei mij toen
eigenlijk niets. Dat moet ik echt zeggen, neen.

61
00:05:24,650 --> 00:05:25,560
Hoe oud was die jongen?

62
00:05:25,560 --> 00:05:35,200
Hij was toen 12 jaar. Ja, twee jaren
ouder dan ik. Hij ging niet naar school.

63
00:05:35,200 --> 00:05:39,220
Hoefde niet naar school. Hij was al twaalf
jaar en dan hoefde dat in die tijd niet.

64
00:05:40,880 --> 00:05:44,640
Hij hielp vader een beetje op het
land en bij het vee een beetje.

65
00:05:45,040 --> 00:05:49,950
Ik kan me wel herinneren dat hij
zich soms heel alleen voelde.

66
00:05:51,210 --> 00:05:57,880
Hij liep dan om het huis
en ging hij ergens zitten.

67
00:05:58,260 --> 00:06:00,950
Ja, ik denk dat hij toen een
beetje angstig is geweest.

68
00:06:00,950 --> 00:06:02,510
Ook, zal hij meer geweten
hebben dan wij, denk ik.

69
00:06:02,510 --> 00:06:07,290
Was hij een plezierige jongen?

70
00:06:07,290 --> 00:06:16,210
Ja, maar wel een beetje vreemd voor
ons. Tussen al die meisjes een jongen.

71
00:06:16,210 --> 00:06:17,804
Speelde hij ook met jullie?

72
00:06:17,804 --> 00:06:20,569
Hij speelde met ons. Hij had ook een
paar vriendjes die bij ons mochten komen.

73
00:06:20,570 --> 00:06:27,960
Maar hij ging nooit ergens heen. Dat mocht denk
ik niet. Neen. Dat kan ik mij herinneren, ja.

74
00:06:27,960 --> 00:06:29,940
En die vriendjes kwamen uit Swolgen?

75
00:06:29,940 --> 00:06:33,290
Ja, die vriendjes
kwamen uit Swolgen. Ja.

76
00:06:33,290 --> 00:06:36,580
Als jullie destijds speelden,
welke spelletjes deden jullie dan?

77
00:06:37,480 --> 00:06:43,420
Ja, wat deden we vroeger?
Touwtje springen en zo.

78
00:06:44,270 --> 00:06:46,200
Daar kan ik mij eigenlijk
heel weinig van herinneren.

79
00:06:46,200 --> 00:06:52,910
Weet u wie Tom bij
jullie heeft gebracht?

80
00:06:52,910 --> 00:06:57,310
Hanna van de Voort. Dat heb
ik later gehoord. Een mevrouw.

81
00:06:57,310 --> 00:07:02,670
En die kwam ook wel eens even praten met mijn
ouders. Dat kan ik mij ook herinneren, ja.

82
00:07:02,670 --> 00:07:06,450
Later kregen wij de naam van Hanna
van de Voort natuurlijk door.

83
00:07:06,450 --> 00:07:09,690
Maar toen in die tijd wist ik het
niet. Er was ook een Nico bij.

84
00:07:09,690 --> 00:07:14,430
En diezelfde Nico was ook wel eens bij de
buren. Die hadden ook een grote boerderij.

85
00:07:14,430 --> 00:07:20,600
Dat was Geurts, in die tijd. En daar was
die Nico. Dat kan ik me nog herinneren, ja.

86
00:07:20,600 --> 00:07:25,690
Hadden ze bij de buren, in de boerderij
van Geurts, ook Joodse kinderen in huis?

87
00:07:25,690 --> 00:07:35,900
Neen, maar die hadden wel evacués. Evacués en
onderduikers. Ik kan me dat ook nog herinneren.

88
00:07:36,030 --> 00:07:41,309
Het is nu toch de tijd van Sinterklaas. En als kind
geloofde ik eigenlijk niet meer in Sinterklaas.

89
00:07:41,310 --> 00:07:44,840
Maar ik vond het heel zielig
dat Sinterklaas niet kwam.

90
00:07:44,840 --> 00:07:48,670
En mijn zusje, dat boven
mij kwam, was ook nog thuis.

91
00:07:48,670 --> 00:07:52,270
Die anderen waren inmiddels
al ergens gaan werken.

92
00:07:54,040 --> 00:08:01,540
Toen dacht ik: och, ik spaar een
paar weken de snoepjes die ik krijg.

93
00:08:01,540 --> 00:08:05,086
En op Sinterklaasavond heb ik drie zakjes snoepjes
op de vensterbank gelegd. Het was wel leuk, hoor.

94
00:08:05,086 --> 00:08:05,890
Ik deed het voor Tom.

95
00:08:05,890 --> 00:08:06,340
En die vond het ook leuk?

96
00:08:06,340 --> 00:08:08,500
Ja, die vond het ook leuk.

97
00:08:08,500 --> 00:08:10,240
Geloofde hij nog in Sinterklaas?

98
00:08:09,690 --> 00:08:23,910
Ik denk van niet. Het was gewoon een
grapje. Hij bad gewoon met ons mee.

99
00:08:23,910 --> 00:08:25,979
Hij moest ’s avonds ook de
rozenkrans bidden. Op zijn knieën.

100
00:08:25,980 --> 00:08:30,490
En dan bad hij, of deed alsof
hij meedeed. Hij deed echt mee.

101
00:08:30,490 --> 00:08:38,130
Ik kan me niet herinneren dat
hij mee naar de kerk ging. Neen.

102
00:08:38,390 --> 00:08:44,300
Achteraf heb ik gehoord, dat als hij wegging
met die mevrouw, die hem kwam ophalen.

103
00:08:44,300 --> 00:08:48,630
Dan kwamen ze met een groepje
bijeen, ergens op de Gun.

104
00:08:48,730 --> 00:08:54,670
Ik dacht bij Poels, dat ze
daar een bijeenkomst hadden.

105
00:08:54,670 --> 00:08:56,120
Een Joodse bijeenkomst?

106
00:08:56,400 --> 00:09:01,330
Ja, een Joodse bijeenkomst.
Dat heb ik achteraf begrepen.

107
00:09:01,330 --> 00:09:06,670
In de oorlog hebt u nooit geweten
dat Tom een Joods kind was?

108
00:09:06,670 --> 00:09:12,790
Neen. Ik heb ook niet geweten dat Joden
vervolgd werden. Dat wist ik niet.

109
00:09:13,420 --> 00:09:14,739
Dat werd ook niet verteld.

110
00:09:14,740 --> 00:09:20,380
En je ouders spraken er ook niet over?

111
00:09:20,380 --> 00:09:25,790
Die vertelden er helemaal niets over. Ik geloof
niet dat mijn moeder daar zo blij mee was.

112
00:09:25,840 --> 00:09:29,890
Neen, dat kan ik mij nog herinneren.
Die was toch wel een beetje streng.

113
00:09:32,790 --> 00:09:36,220
Hoe bedoelt u, niet blij mee was?

114
00:09:36,220 --> 00:09:42,620
Ze zei wel eens: “Och waarom loopt hij hier
zoveel rond. Wat heeft hij toch”. En zoiets!

115
00:09:42,620 --> 00:09:45,070
Ze begreep hem waarschijnlijk
niet goed. Neen.

116
00:09:45,070 --> 00:09:46,090
Of was ze een beetje bang?

117
00:09:46,090 --> 00:09:53,640
Ik denk het. Achteraf, denk ik het wel.
Ja, ik heb dat nooit gemerkt, dat niet.

118
00:09:53,640 --> 00:09:56,390
Ze liepen wel een risico, uw ouders?

119
00:09:57,270 --> 00:10:09,480
Ja, ze hebben een risico gelopen. En ook mijn
oudste zusje. Zij ging wel eens met Tom weg.

120
00:10:10,540 --> 00:10:15,620
Die tas ging dan ook mee. En
dan bleef hij enkele dagen weg.

121
00:10:15,620 --> 00:10:20,770
Achteraf hoorde ik dat hij moest onderduiken,
want er was een berichtje over gekomen.

122
00:10:20,770 --> 00:10:23,260
Dat kan ik mij nog wel herinneren.

123
00:10:24,440 --> 00:10:26,450
Gingen ze dan naar een andere familie?

124
00:10:26,450 --> 00:10:31,380
Nou, dan gingen ze waarschijnlijk
naar een bos bij ons in de buurt.

125
00:10:31,380 --> 00:10:34,480
Daar hadden ze een onderkomen
gemaakt voor onderduikers.

126
00:10:34,480 --> 00:10:41,320
Daar waren er meer, ook uit Swolgen en die namen
hem dan op en daar bleef hij dan een paar dagen.

127
00:10:41,320 --> 00:10:41,500
Een schuilhut?

128
00:10:41,500 --> 00:10:43,580
Een schuilhut. Ja.

129
00:10:44,740 --> 00:10:47,960
Weet u of hij nog
broertjes en zusjes had?

130
00:10:47,960 --> 00:10:54,450
Hij had in die tijd, dat weet ik heel zeker,
nog een broertje. Die was in Nijmegen.

131
00:10:56,620 --> 00:11:01,870
Ik dacht toen dat hij daar heen
ging. Als ze hem kwamen ophalen.

132
00:11:01,870 --> 00:11:05,780
En dat broertje is ook een keer bij ons
geweest. Daar heb ik nog een foto van.

133
00:11:05,780 --> 00:11:15,390
Hij is ook na de oorlog nog terug gekomen. Hij
had nog een broer, maar ik weet niet waar die was.

134
00:11:15,530 --> 00:11:17,270
Weet je of zijn haren geverfd waren?

135
00:11:17,270 --> 00:11:24,370
Neen, die waren niet geverfd. Hij was
echt, achteraf gezien, een Joden kind.

136
00:11:25,480 --> 00:11:26,020
Zwarte haren?

137
00:11:26,020 --> 00:11:34,939
zwarte haren. Mooi gezicht. Ik vond het
echt een mooie jongen, toen in die tijd.

138
00:11:34,940 --> 00:11:36,460
Hij hoorde volledig
bij jullie familie?

139
00:11:37,250 --> 00:11:38,670
Hij hoorde er gewoon bij.

140
00:11:38,670 --> 00:11:44,670
Ik kan verder niet zeggen dat er iets
bijzonders was, dat hij weg moest of zoiets.

141
00:11:44,670 --> 00:11:51,120
Als er familie kwam al helemaal niet.

142
00:11:51,120 --> 00:11:58,450
We hebben zelfs in die tijd, toen de Duitsers
zich terugtrokken, inkwartiering gehad.

143
00:11:58,450 --> 00:12:03,140
Wij hadden een vrij grote schuur.
Daar hebben ze een keuken in gemaakt.

144
00:12:03,140 --> 00:12:06,470
En vandaar uit, en dat kan ik
mij nog heel goed herinneren,

145
00:12:06,470 --> 00:12:08,720
werden er allemaal pakketjes
gemaakt voor het front.

146
00:12:08,720 --> 00:12:19,120
En wij als kleine meisjes, en Tom
ook, mochten in het begin mee helpen.

147
00:12:19,120 --> 00:12:22,920
Ze hadden van die plakken honing en daar
werden allemaal brokjes vanaf gesneden.

148
00:12:22,920 --> 00:12:27,760
En de restjes kregen wij dan. Dat was lekker.
Wij hebben eigenlijk geen honger geleden.

149
00:12:27,760 --> 00:12:32,060
Helemaal niet. Nee.

150
00:12:32,060 --> 00:12:36,560
Maar bij die inkwartiering, dat
was op z’n laatst hè, toen zei

151
00:12:36,560 --> 00:12:43,080
een van die bazen die daarbij
waren, “Dat is jouw broertje niet.

152
00:12:43,850 --> 00:12:50,100
Zeg tegen je ouders dat hij weg moet.” Dat heeft
hij mij toen gezegd. Ik heb het mijn moeder gezegd.

153
00:12:50,100 --> 00:12:52,920
En toen is Tom ook
heel lang weggeweest.

154
00:12:52,970 --> 00:12:57,870
Ja, ik kan mij dat herinneren.
Ik wist toen niet waarom.

155
00:12:57,870 --> 00:13:04,460
Maar hij is toen lang weg geweest.Het was een
van die Duitsers die dat toen heeft gezegd.

156
00:13:04,460 --> 00:13:05,980
Dat was een Duitser?

157
00:13:05,980 --> 00:13:08,970
Dat was een Duitser.
Een van die bazen. Ja.

158
00:13:09,220 --> 00:13:10,970
Dus je kunt niet zeggen dat ze
allemaal slecht zijn geweest.

159
00:13:10,970 --> 00:13:12,870
Een Duitser met een goed hart?

160
00:13:12,870 --> 00:13:16,090
Dat vermoed ik wel. Ja. Ja.

161
00:13:16,090 --> 00:13:23,040
Waar we vroeger wel bang voor waren, was
een familie uit Swolgen –ik kan de naam niet

162
00:13:23,040 --> 00:13:30,170
noemen- die af en toe bij ons kwamen langslopen
en die vroegen ook wel eens om groenten.

163
00:13:30,170 --> 00:13:37,420
Wij hadden een grote boomgaard met fruit. En dan
gaf mijn vader royaal. Dat kan ik mij herinneren.

164
00:13:37,420 --> 00:13:44,440
Achteraf hebben ze gezegd dat dit
mensen waren die de Joden verraadden.

165
00:13:44,440 --> 00:13:46,330
O ja?

166
00:13:46,780 --> 00:13:50,110
Dat is niet gebeurd
dus. Gelukkig, gelukkig.

167
00:13:50,110 --> 00:13:54,630
Op het einde van de oorlog zijn er
Duitsers bij jullie ingekwartierd geweest.

168
00:13:54,630 --> 00:13:57,220
Wat kun je daarvan herinneren.

169
00:13:57,420 --> 00:14:04,230
Ik kan mij herinneren dat ze daar een keuken hadden.
Dat ze het eten klaar maakten voor het front.

170
00:14:05,420 --> 00:14:08,100
En in die tijd waren er ook razzia’s.

171
00:14:08,100 --> 00:14:12,610
Dat ze de mannen allemaal ophaalden
om in Duitsland te gaan werken.

172
00:14:12,650 --> 00:14:17,990
Tijdens de inkwartiering kwamen ze ook bij ons
binnen om vader op te halen. Dat was verschrikkelijk.

173
00:14:17,990 --> 00:14:22,500
Wij waren allemaal meisjes. We
hebben staan huilen als kinderen.

174
00:14:22,500 --> 00:14:35,803
En toen zei een van die bazen: “Ik ga erheen
en kijken wat ik kan doen”. Toen is hij naar de

175
00:14:36,040 --> 00:14:43,670
rij mannen gegaan die al over de grote weg
liepen en heeft hij mijn vader uit de rij gehaald.

176
00:14:43,670 --> 00:14:47,639
Hij zei: “Die hoort bij zijn
vrouw en kinderen thuis.” En bij

177
00:14:47,640 --> 00:14:52,920
de grote groep militairen, die
in die tijd in ons thuis waren.

178
00:14:52,920 --> 00:14:57,700
Dat is prachtig. Dat kan
ik mij nog herinneren.

179
00:15:00,810 --> 00:15:04,200
De Duitsers die bij jullie ingekwartierd
waren, was dat een grote groep?

180
00:15:04,800 --> 00:15:12,080
Die waren met een hele grote groep. Ja.
In de periode dat ze zich terugtrokken.

181
00:15:12,080 --> 00:15:17,880
Die waren ook angstig. En daarom kan ik ook
zeggen dat ze niet allemaal slecht waren, hoor.

182
00:15:17,880 --> 00:15:21,500
Ik kan mij herinneren dat in Horst
een groot bombardement was geweest.

183
00:15:23,640 --> 00:15:26,880
Een van mijn zusjes was in die
tijd in Horst bij een familie.

184
00:15:27,170 --> 00:15:32,990
Ik weet niet meer waarom, maar ze was
er in die tijd, denk om te helpen of zo.

185
00:15:34,350 --> 00:15:38,180
Toen zei een van die
jongens, een gewone militair.

186
00:15:38,180 --> 00:15:43,920
Hij kleedde zich om in burger en wilde met onze
pony en een kleine wagen naar Horst rijden.

187
00:15:43,920 --> 00:15:46,220
Dat kan ik mij nog goed herinneren.

188
00:15:46,220 --> 00:15:50,520
Hij zei; “Die ga ik halen in Horst”.
Mijn vader vond dat natuurlijk niet goed.

189
00:15:51,120 --> 00:15:56,690
“Ik ga naar Horst toe en ga ze zelf halen, ze
hoort hier thuis.”, zei hij. Dat heeft hij gedaan.

190
00:15:56,690 --> 00:15:57,110
Een Duitse soldaat?

191
00:15:57,110 --> 00:15:59,750
Een militair. Een gewone soldaat.

192
00:15:59,750 --> 00:16:03,350
Want die zeiden ook: “Luister,
het is niet onze wil, wij

193
00:16:03,350 --> 00:16:07,590
moeten”. Ik kan niet zeggen dat
ze allemaal slecht waren, hoor.

194
00:16:07,590 --> 00:16:08,360
Echt niet.

195
00:16:08,360 --> 00:16:11,920
Die Duitsers mochten ook
wel eens op weekendverlof?

196
00:16:12,430 --> 00:16:19,340
Ja, die mochten ook op weekendverlof. Er waren
er die van het front kwamen bij ons in de buurt.

197
00:16:19,340 --> 00:16:25,759
Dan mochten ze zich wassen en schone spullen
aantrekken. Dan mochten ze een weekend naar huis toe.

198
00:16:25,759 --> 00:16:30,570
Maar toen in een weekend werden ze toch opgeroepen
om terug te gaan naar het front in Castenray.

199
00:16:30,570 --> 00:16:32,670
Daar werd toen ontzettend gevochten.

200
00:16:32,670 --> 00:16:36,115
Ik kan mij nog herinneren
dat daags daarna er in

201
00:16:36,115 --> 00:16:40,970
de ochtend naast de schuur
iets onder een laken lag.

202
00:16:40,970 --> 00:16:42,935
Dat moeten dode soldaten zijn geweest.

203
00:16:43,000 --> 00:16:49,610
Het waren twee van die jongens die ’s
avonds daarvoor nog bij ons waren geweest.

204
00:16:49,610 --> 00:16:50,800
Doodgeschoten in Castenray.

205
00:16:50,800 --> 00:16:51,480
Doodgeschoten, ja.

206
00:16:51,480 --> 00:16:55,120
Ze hebben ze mee terug
genomen naar de boerderij?

207
00:16:55,120 --> 00:16:55,270
Ja.

208
00:16:55,270 --> 00:16:59,350
En Tom, waar was die de hele tijd?

209
00:16:59,350 --> 00:17:03,580
De laatste periode
was hij ondergedoken.

210
00:17:04,210 --> 00:17:05,850
Weet U ook waar?

211
00:17:05,880 --> 00:17:09,036
Dat weet ik niet meer. Neen.
Hij is wel weer terug gekomen.

212
00:17:09,036 --> 00:17:14,790
Want hij heeft de bevrijding bij ons in huis
meegemaakt. Dat wel, ja. We zaten in de kelder.

213
00:17:15,350 --> 00:17:19,784
We hoorden mensen om de kelder heen lopen.
We wisten eigenlijk helemaal niet wat het was.

214
00:17:19,784 --> 00:17:22,810
En toen gingen wij naar boven;
het was een diepe kelder.

215
00:17:22,810 --> 00:17:29,310
En toen we boven kwamen stonden
daar Canadezen en anderen.

216
00:17:29,310 --> 00:17:33,180
Ik kan mij ook herinneren dat we
ontzettend veel snoep hebben gehad.

217
00:17:33,180 --> 00:17:34,330
En Tom ook.

218
00:17:34,330 --> 00:17:40,170
Ja, Tom ook. Daarna is hij eigenlijk
ook niet meer zo lang bij ons geweest.

219
00:17:40,250 --> 00:17:43,030
Toen is hij teruggegaan naar Tienray
en van daaruit verder terug naar huis.

220
00:17:43,030 --> 00:17:44,736
Wat zei uw vader?

221
00:17:44,736 --> 00:18:01,452
De oorlog is voorbij. Ja, dat was een rare
ervaring. Ja. Onwezenlijk, ja. Wat wisten wij?

222
00:18:01,452 --> 00:18:03,489
Toen waren we ontzettend
blij, kan ik me herinneren.

223
00:18:03,490 --> 00:18:07,725
Men zei toen wel eens; we
moesten bonnetjes sparen voor

224
00:18:07,725 --> 00:18:11,536
het een en ander, hé. Maar
dat hoeft allemaal niet meer.

225
00:18:11,933 --> 00:18:13,140
We kunnen weer alles kopen.

226
00:18:13,140 --> 00:18:15,920
Iedereen was weer vrij.

227
00:18:15,920 --> 00:18:29,700
Ja, dat vrije gevoel kwam toch naar boven. Ja,
dit zijn de herinneringen van de oorlog. Ja.

228
00:18:29,700 --> 00:18:41,766
We hebben ook angstige dagen
meegemaakt. Met granaten en alles.

229
00:18:41,930 --> 00:18:43,650
En ik weet nog dat we
vroeger met z’n allen.

230
00:18:43,650 --> 00:18:52,890
In die oude woningen had je van die
schoorsteenmantels, die stevig gebouwd waren.

231
00:18:52,890 --> 00:18:56,920
Daar stonden we dan allemaal met de armen
over elkaar te wachten: wat gaat er gebeuren.

232
00:18:56,950 --> 00:18:58,592
Wat is er toen gebeurd?

233
00:18:58,650 --> 00:19:05,060
Er is toen een granaat boven op zolder
terecht gekomen en die is niet ontploft.

234
00:19:05,490 --> 00:19:07,010
Dus we hadden geweldig geluk.

235
00:19:08,910 --> 00:19:12,230
Daarna zijn we toch, het was
eigenlijk al na de oorlog,

236
00:19:13,690 --> 00:19:17,520
met de helft van de familie
geëvacueerd naar Horst.

237
00:19:17,870 --> 00:19:21,350
Vader is met mijn oudste zusje
thuis gebleven bij het vee.

238
00:19:21,350 --> 00:19:30,670
En een paar dagen later konden we weer terug
komen. Maar er is verder aan het huis niets gebeurd.

239
00:19:30,670 --> 00:19:33,080
Alles is heel gebleven.

240
00:19:33,080 --> 00:19:36,250
Later, ik geloof een half
jaar later, hebben ze diezelfde

241
00:19:36,250 --> 00:19:43,360
granaat ,die toen op de zolder
is gekomen, er pas afgehaald.

242
00:19:43,360 --> 00:19:46,402
Tom was helemaal opgenomen
in jullie familie.

243
00:19:46,403 --> 00:19:48,730
Als jullie op familiebezoek
gingen, ging Tom dan ook mee?

244
00:19:48,730 --> 00:19:52,310
Hij ging gewoon mee. Ja. Maar niet
zo vaak, in oorlogstijd. Met de fiets.

245
00:19:52,310 --> 00:20:01,110
Alles moest met de fiets gebeuren. Wij hadden
familie in Castenray, in Leunen en hier in Blerick.

246
00:20:01,110 --> 00:20:06,690
Maar hier kwamen we toen niet. Ik denk
dat die toen al weg waren, die familie.

247
00:20:09,910 --> 00:20:12,140
Jullie waren jong, haalden ook kattenkwaad
uit en kregen dan straf van je ouders.

248
00:20:12,140 --> 00:20:16,560
Werd de jongen ook soms gestraft?

249
00:20:16,560 --> 00:20:19,070
Dat kan ik mij niet
herinneren. Neen. Neen.

250
00:20:20,000 --> 00:20:20,610
Of voorgetrokken?

251
00:20:20,610 --> 00:20:28,289
Niet zo zeer gestraft dat hij er nadeel van
heeft gehad. Maar ik kan mij dat niet herinneren.

252
00:20:28,289 --> 00:20:29,390
Misschien omdat ik het jongste was.

253
00:20:30,110 --> 00:20:31,690
Of werd hij voorgetrokken?

254
00:20:33,160 --> 00:20:43,099
Tja, neen. Neen, dat kan ik niet zeggen.
Neen. Hij was net als de anderen.

255
00:20:43,100 --> 00:20:44,302
Is hij wel eens ziek geweest?

256
00:20:44,303 --> 00:20:44,510
Neen.

257
00:20:44,510 --> 00:20:45,920
Dat er een dokter bij moest komen.

258
00:20:45,920 --> 00:20:47,470
Neen. Helemaal niet. Neen.

259
00:20:50,740 --> 00:21:00,910
Ik weet wel dat als er een razzia was, ook voor
de mannen –vaders- dan werd ik wel eens in bed

260
00:21:00,910 --> 00:21:03,660
gestopt en dan moest een
van mijn zusjes bij mij

261
00:21:03,660 --> 00:21:04,785
komen zitten en dan zei
moeder dat ik de mazelen had.

262
00:21:04,785 --> 00:21:07,100
Wist ik wat de mazelen waren.

263
00:21:07,380 --> 00:21:07,850
Waarom?

264
00:21:07,850 --> 00:21:14,130
Waarom? ik denk als
afleiding. Denk ik.

265
00:21:15,120 --> 00:21:16,110
Wat gebeurde er dan met Tom?

266
00:21:16,470 --> 00:21:23,860
Tom? We hadden een opkamer, zo noemden
ze dat, en daaronder was een kelder.

267
00:21:24,370 --> 00:21:32,450
Tom was vaak in de kelder. Of dat toen ook is
geweest. Ik vermoed het. Ja, dat vermoeden heb ik wel.

268
00:21:32,450 --> 00:21:34,069
En als ze een kind zagen
liggen met de mazelen

269
00:21:34,070 --> 00:21:40,440
Er stond een plaatje op de deur met
´mazelen´. Of zoiets. Dat er iemand ziek was.

270
00:21:40,440 --> 00:21:43,790
Daar was men bang voor, schijnbaar.

271
00:21:43,790 --> 00:21:43,930
Besmettelijk?

272
00:21:43,930 --> 00:21:45,890
Ja, besmettelijk.

273
00:21:46,170 --> 00:21:47,770
Ook een aparte methode.

274
00:21:47,770 --> 00:21:49,740
Ja, dat kan ik me nog goed herinneren.

275
00:21:49,740 --> 00:21:55,860
Weet u of uw ouders ooit geld hebben
gekregen voor het opvangen van dit kind?

276
00:21:55,860 --> 00:22:03,146
Nee, ze hebben er nooit iets van gehad. Neen.
Ik geloof ook niet dat ze dat verwachtten.

277
00:22:03,146 --> 00:22:08,198
Ze vonden dit zoiets van: dit moeten wij
doen. Het was een jongen van 12 jaar.

278
00:22:08,320 --> 00:22:12,130
Die grotere jongens, zo heb ik later
begrepen, waren moeilijker onder te brengen.

279
00:22:12,130 --> 00:22:19,610
En dat zij toen gedacht hebben, och god, dat kind
kan toch niet langs de straat blijven zitten.

280
00:22:19,760 --> 00:22:22,120
Uw ouders waren wel sociaal.

281
00:22:22,120 --> 00:22:28,829
Heel erg sociaal, ja, ja. Ik heb hele mooie
herinneringen aan mijn jeugd. Dat moet ik zeggen.

282
00:22:28,830 --> 00:22:30,460
Ondanks de oorlog

283
00:22:30,460 --> 00:22:34,329
Ja, ondanks de oorlog. Ik heb
een hele fijne jeugd gehad.

284
00:22:34,330 --> 00:22:35,259
En die jongen voegde iets toe, die Tom

285
00:22:35,260 --> 00:22:36,700
Ook. Jazeker.

286
00:22:36,700 --> 00:22:38,380
Iets in jullie leven gebracht

287
00:22:38,410 --> 00:22:38,710
Ja.

288
00:22:40,180 --> 00:22:44,970
Waren er in Swolgen meer
Joodse kinderen dat u weet

289
00:22:44,970 --> 00:23:06,140
Ik kan het mij niet herinneren. Ik meen op de Gun,
bij Poels. En bij een Nabben hadden ze een baby.

290
00:23:06,140 --> 00:23:08,930
Een meisje. Verder weet ik het niet.

291
00:23:08,930 --> 00:23:09,650
Hoe lang is Tom bij jullie geweest

292
00:23:09,650 --> 00:23:14,550
Anderhalf jaar. Toch wel. Ja.
Tot het einde van de oorlog.

293
00:23:14,550 --> 00:23:15,590
Tot het einde van de oorlog, Wat
is er met zijn ouders gebeurd?

294
00:23:15,590 --> 00:23:16,880
Zijn ouders hebben ze meegenomen.

295
00:23:16,880 --> 00:23:21,488
Ze zijn in Duitsland in een kamp
geweest, met een van hun kinderen.

296
00:23:21,488 --> 00:23:29,060
Ze zijn allemaal terug gekomen in Amsterdam. Ik
kan mij van die ouders heel weinig herinneren.

297
00:23:29,060 --> 00:23:32,280
Ik kan ook niet zeggen of ze bij
ons zijn geweest. Dat weet ik niet.

298
00:23:32,490 --> 00:23:38,530
Ik weet wel dat die kinderen bij ons zijn
geweest. De oudste broer van Tom en de jongste ook.

299
00:23:38,530 --> 00:23:41,421
Maar daar kan ik mij heel weinig
meer van herinneren. Neen.

300
00:23:41,422 --> 00:23:48,110
Ze zijn… De vader is vrij
snel gestorven, dat weet ik.

301
00:23:48,490 --> 00:23:57,260
En de moeder is met de kinderen
naar Zwitserland gegaan. Later. Ja.

302
00:23:57,260 --> 00:23:58,076
En daar blijven wonen

303
00:23:58,240 --> 00:24:04,330
Daar is ze blijven wonen tot ze in elk
geval 80 jaar werd. Dat weten we nog. Ja.

304
00:24:04,940 --> 00:24:05,930
En Tom?

305
00:24:05,930 --> 00:24:14,380
En Tom. Tom kwam dus de eerste
jaren altijd een paar dagen.

306
00:24:14,380 --> 00:24:16,600
Maar toen, ik kan het mij
goed herinneren, mocht ik

307
00:24:16,830 --> 00:24:18,620
plotseling een weekend op
vakantie naar mijn tante.

308
00:24:18,620 --> 00:24:22,540
Hier in Blerick. Dat vond ik prachtig.

309
00:24:22,540 --> 00:24:29,680
Dat was mijn peettante, hè. Toen ik terugkwam
en zeiden ze: “Tom is hier geweest.” Ja maar,

310
00:24:29,680 --> 00:24:34,780
dat vond ik helemaal niet leuk natuurlijk,
hè. Ik zeg: “Waarom dat dan”. “Ja”, zei mijn

311
00:24:34,780 --> 00:24:39,850
moeder, “de pastoor is hier geweest en die
heeft gezegd dat Tom niet meer mag komen”.

312
00:24:39,850 --> 00:24:44,980
“Ja, maar waarom mag Tom niet meer komen.”
Nou, dat vond hij niet goed met al die meisjes.

313
00:24:44,980 --> 00:24:52,390
Wij groeiden op en je weet nooit wat er zou kunnen
gebeuren. Ik vond dat echt erg toen. Heel erg.

314
00:24:52,390 --> 00:25:03,179
En dat had te maken met het feit
jullie katholiek waren en hij Joods.

315
00:25:03,179 --> 00:25:03,579
Stel je eens voor dat je
daar verliefd op wordt.

316
00:25:03,580 --> 00:25:06,570
Stel je eens voor. Ja. Zoiets. Ik kan mij
ook herinneren, dat Tom er een keer was.

317
00:25:08,480 --> 00:25:11,620
Hij wilde graag naar de
onderduikhutten gaan kijken.

318
00:25:11,620 --> 00:25:16,440
Nou, ik ging mee, hè. Ik kreeg er
later van mijn ouders voor op m’n kop.

319
00:25:16,440 --> 00:25:19,900
Dat had ik echt niet mogen doen.
Terwijl er niets is gebeurd.

320
00:25:19,900 --> 00:25:23,330
Je zult hem toch wel eens
stiekem gekust hebben toen?

321
00:25:24,940 --> 00:25:31,180
Toch niet. Neen, toch niet. We konden het
heel goed met elkaar vinden. Dat wel. Ja.

322
00:25:31,500 --> 00:25:35,320
Ik heb ook nog heel lang aan hem teruggedacht.
Toen is Tom dus niet meer gekomen.

323
00:25:35,320 --> 00:25:44,750
Na jaren hoorde ik dat hij naar Amerika was gegaan.
Naar San Francisco. Daar is hij gaan studeren.

324
00:25:44,870 --> 00:25:47,190
En hij is psychiater geworden.

325
00:25:47,190 --> 00:25:51,920
Na heel veel jaren, en dat
kun je ook in de brieven

326
00:25:53,200 --> 00:25:55,830
zien, is hij toch een keer
in Swolgen teruggekomen.

327
00:25:56,350 --> 00:25:58,290
Toen waren mijn ouders al gestorven.

328
00:25:58,290 --> 00:26:00,739
Neen, ik moet zeggen de
eerste keer waren ze er nog

329
00:26:00,740 --> 00:26:04,140
maar mijn vader was toen
al heel oud en was al ziek.

330
00:26:04,140 --> 00:26:08,770
En toen zei hij tegen mijn oudste
zusje: “Ik denk niet dat hij nog

331
00:26:08,770 --> 00:26:22,700
lang zal leven”. En in datzelfde
jaar is mijn vader toen gestorven.

332
00:26:22,700 --> 00:26:24,610
Dat zag hij toch schijnbaar wel.

333
00:26:24,610 --> 00:26:25,840
Heeft Tom daarna nog ooit iets
laten blijken van dankbaarheid?

334
00:26:25,840 --> 00:26:26,380
Jazeker. Jazeker.

335
00:26:26,380 --> 00:26:27,180
Hoe bleek dat?

336
00:26:27,430 --> 00:26:31,730
Hij is daarna nog een keer
teruggekomen. Bij mijn oudste zus.

337
00:26:31,730 --> 00:26:36,470
Daar hebben ze een
video-opname van gemaakt.

338
00:26:36,470 --> 00:26:40,149
En na maanden kwam ik op de
verjaardag bij mijn zusje en die ze:

339
00:26:40,150 --> 00:26:44,200
“God ik kan nog wat laten zien van
Tom.” Nou, dat vonden we prachtig.

340
00:26:44,200 --> 00:26:49,260
Toen kregen we die beelden allemaal te
zien. Hij is toen met zijn dochter geweest.

341
00:26:49,530 --> 00:26:54,740
Ik heb daarna meteen naar hem geschreven
en daar is weer meer contact door ontstaan.

342
00:26:55,290 --> 00:27:02,920
Hebben uw ouders na de oorlog nog wel eens
gesproken over de oorlog en de tijd met Tom

343
00:27:04,090 --> 00:27:07,490
Daar kan ik mij heel weinig
meer van herinneren. Nee.

344
00:27:07,490 --> 00:27:09,420
De oorlog was voorbij…

345
00:27:09,420 --> 00:27:20,910
Die tijd is voorbij en dat is afgesloten.
Ik denk dat het zo ging bij die mensen.

346
00:27:20,910 --> 00:27:26,640
Neen, ze hebben geen contact
meer met hem gezocht.

347
00:27:26,640 --> 00:27:29,860
Dat was op die dorpen al
helemaal niet de gewoonte.

348
00:27:29,860 --> 00:27:31,430
De oorlog was voorbij…

349
00:27:31,430 --> 00:27:36,750
We moesten weer vooruit. Het
leven ging weer door. Ja.

350
00:27:36,780 --> 00:27:39,320
En jullie hebben nog
altijd contact met Tom

351
00:27:39,320 --> 00:27:42,370
Met Tom hebben we nog contact.

352
00:27:42,370 --> 00:27:49,820
Met zijn verjaardag bijvoorbeeld en zo tussendoor
heeft hij nog wel eens een mailtje gestuurd.

353
00:27:49,820 --> 00:27:55,320
Hij kan heel moeilijk Nederlands
schrijven. Praten dat gaat nog wel.

354
00:27:55,320 --> 00:27:58,690
Maar dat Nederlands
schrijven is moeilijk.

355
00:27:59,280 --> 00:28:03,510
Tom heeft voor uw vader en moeder
een onderscheiding aangevraagd

356
00:28:03,510 --> 00:28:05,240
Ja, dat klopt.

357
00:28:07,200 --> 00:28:14,830
Wanneer is dat gebeurd?

358
00:28:14,830 --> 00:28:18,040
Zeker een paar jaar geleden. Eigenlijk
nadat ik hem weer had geschreven.

359
00:28:19,360 --> 00:28:22,900
Daar gingen weer een
paar jaar overheen.

360
00:28:22,900 --> 00:28:26,160
Toen heeft hij laten weten dat hij
nog graag een keer wilde komen.

361
00:28:26,160 --> 00:28:32,559
Om toch nog herinneringen op te halen. En dat is
ook gebeurd, al weet ik niet meer precies wanneer.

362
00:28:32,560 --> 00:28:41,500
Een paar jaar geleden heeft hij
postuum de onderscheiding gekregen.

363
00:28:41,500 --> 00:28:45,569
Toen heeft hij de onderscheiding aangevraagd.
Wij zijn toen allemaal naar Amsterdam geweest.

364
00:28:45,780 --> 00:28:52,030
Met de hele familie. Alle kinderen
mochten mee. Dat was prachtig.

365
00:28:52,030 --> 00:28:53,530
Al uw zussen waren erbij.

366
00:28:53,530 --> 00:28:59,520
Al mijn zussen waren erbij en de kinderen. Ik
meen dat we wel met achttien personen waren.

367
00:28:59,520 --> 00:29:06,890
We werden daar netjes ontvangen
in het Joods Oorlogsmuseum.

368
00:29:06,890 --> 00:29:09,100
Het Joods Verzetsmuseum?

369
00:29:11,590 --> 00:29:15,090
Dat was prachtig verzorgd,
dat moet ik zeggen.

370
00:29:19,390 --> 00:29:23,810
En welke onderscheiding
kregen uw ouders toen?

371
00:29:23,810 --> 00:29:26,220
Dat weet ik niet.

372
00:29:26,220 --> 00:29:27,930
De Yad Vashem

373
00:29:27,930 --> 00:29:34,860
De Yad Vashem. Ja, de hoogste onderscheiding van
Israël. Ja, en wij waren er echt vereerd mee.

374
00:29:34,860 --> 00:29:37,960
Toch wel. Ik vond het, dat hebben we toen
ook gezegd, dat ze er niet meer zijn.

375
00:29:39,140 --> 00:29:45,950
Maar ik vond het geweldig voor
mijn ouders wat ze gedaan hebben.

376
00:29:45,990 --> 00:29:48,430
Wanneer is de onderscheiding
aan uw ouders uitgereikt?

377
00:29:48,430 --> 00:29:50,667
8 november 2005.

378
00:29:50,668 --> 00:30:01,540
Dit is de brief met de toespraak die Tom toen
heeft gehouden voor ons: “Ik ben zo blij dat

379
00:30:01,540 --> 00:30:08,600
ik hier aanwezig kan zijn om de ceremonie bij
te wonen ter ere van Lambertus en Anna Litjens.

380
00:30:08,700 --> 00:30:12,480
Ik zou willen dat ze beiden hier
konden zijn om persoonlijk het

381
00:30:12,480 --> 00:30:19,610
certificaat van Erkenning Yad Vashem
in Jerusalem te ontvangen voor het

382
00:30:19,610 --> 00:30:24,440
feit dat zij mijn leven hebben gered,
het leven van een Joods jongetje.

383
00:30:24,670 --> 00:30:30,390
Dankzij hun kan ik hier voor jullie staan en
heb ik de gelegenheid mij tot jullie te richten.

384
00:30:30,390 --> 00:30:34,350
Maar gelukkig zijn de vijf dochters
van vader en moeder Litjens

385
00:30:34,350 --> 00:30:38,300
hier om dit speciale certificaat
in ontvangst te nemen.

386
00:30:39,060 --> 00:30:45,790
Lieve Jo, lieve Truus, lieve Tony,
lieve Marietje en lieve Betsie.

387
00:30:45,790 --> 00:30:52,040
Ik wil jullie hier danken voor het feit dat
jullie zo’n goede zusters voor mij zijn geweest.

388
00:30:52,040 --> 00:30:57,110
Toen ik bij jullie woonde was ik overtuigd
dat jullie dachten dat ik een weeskind

389
00:30:57,110 --> 00:31:02,260
was, een weeskind waarvan de ouders waren
omgekomen bij het bombardement in Rotterdam.

390
00:31:02,260 --> 00:31:08,880
Het was pas vorig jaar dat ik te weten kwam dat
sommigen van jullie wisten dat ik Joods was.

391
00:31:08,880 --> 00:31:16,160
Dat was zulk een gedenkwaardige gelegenheid,
toen namelijk mijn kleinzoon Josh jullie

392
00:31:17,390 --> 00:31:23,840
interviewde om meer te weten te komen over hoe
zijn grootvader de Holocaust had overleefd.

393
00:31:25,060 --> 00:31:32,120
Toen ik bij jullie op de boerderij
kwam, nu 62 jaar geleden, kostte

394
00:31:32,120 --> 00:31:36,650
het mij een tijdje voordat ik het
Limburgse dialect kon verstaan.

395
00:31:36,990 --> 00:31:40,380
Maar jullie waren zeer geduldig
en vriendelijk met mij.

396
00:31:40,540 --> 00:31:44,050
Ik herinner mij dat ik vroeg
in de ochtend opstond en

397
00:31:44,050 --> 00:31:47,500
toekeek hoe Jo en Truus de
koeien aan het melken waren.

398
00:31:47,500 --> 00:31:52,030
Na een tijdje stonden ze mij toe
om hen te helpen met het melken.

399
00:31:52,030 --> 00:32:00,640
Ik heb een herinnering met Jo voor de varkens
te koken in zo’n grote pot, en hoe we de varkens

400
00:32:00,640 --> 00:32:06,480
voerden en hoe we naar de kippenstal gingen
om de kippen te voeren en om eieren te rapen.

401
00:32:06,480 --> 00:32:13,170
Ik herinner mij hoe ik ’s ochtends vroeg met
vader Litjens en Piet de knecht naar buiten

402
00:32:13,170 --> 00:32:18,620
ging, om het paard in te spannen en hoe we de
velden in gingen om voor de oogst te zorgen.

403
00:32:18,620 --> 00:32:23,970
Ik herinner mij de
maaltijden, hoe moeder Litjens

404
00:32:23,970 --> 00:32:28,650
de houtoven aanstak en die
enorme maaltijden kookte.

405
00:32:28,730 --> 00:32:32,870
Dan gingen we rond de tafel
zitten en zeiden het dankgebed.

406
00:32:34,150 --> 00:32:37,950
En daarna nam vader Litjens
zijn grote broodmes, ging

407
00:32:37,950 --> 00:32:42,270
het slijpen, sneed het brood
en gaf iedereen een stukje.

408
00:32:42,650 --> 00:32:52,810
Daarna gingen we eten. En na
het eten baden we de rozenkrans.

409
00:32:52,900 --> 00:32:58,170
Ik herinner nog hoe we allen in de schuilkelders
sliepen in de weken van de bevrijding.

410
00:32:58,170 --> 00:33:04,940
En hoe bang we waren toen we de Duitse tanks
hoorden en hoe de bommen in Swolgen explodeerden.

411
00:33:05,340 --> 00:33:09,820
Ik ben blij dat deze ceremonie
plaats vindt in het Verzetsmuseum,

412
00:33:09,820 --> 00:33:15,910
waar sommigen van de ondergedoken
kinderen van toen samen kwamen naar

413
00:33:15,910 --> 00:33:21,130
aanleiding van het Plakboek over
Hanna van de Voort en Nico Dohmen.

414
00:33:22,260 --> 00:33:26,570
Afsluitend wil ik alle achttien
Limburgse familieleden dank zeggen,

415
00:33:26,630 --> 00:33:31,570
dank dat jullie met ons hier konden
zijn voor deze speciale gelegenheid.

416
00:33:31,840 --> 00:33:36,090
Ik ben zeer blij dat mijn vrouw
Madlyn, mijn dochter Ellen,

417
00:33:36,090 --> 00:33:41,140
mijn zoon Fred en mijn kleinkind
Emma hier aanwezig kunnen zijn.

418
00:33:41,520 --> 00:33:50,430
Ik dank ook Lies Caransa en Ido Fortuin voor hun
assistentie en hulp met alle voorbereidingen.

419
00:33:50,970 --> 00:33:55,980
En tenslotte wil ik Lambertus en Anna
Litjens danken dat zij mij de kans hebben

420
00:33:55,980 --> 00:34:01,650
gegeven om hier vandaag met jullie samen
te zijn”. Dat was de brief van Tom.

421
00:34:02,720 --> 00:34:04,130
Een mooie hommage.

422
00:34:04,130 --> 00:34:11,020
Een paar foutjes zitten erin. Hij schreef
ook niet hemaal Nederlands, maar vrij goed.

423
00:34:12,790 --> 00:34:14,880
Een prachtige hommage voor uw ouders.

424
00:34:14,880 --> 00:34:23,430
Zeer zeker. Ja. Ja. Dat had je na zoveel
jaren eigenlijk niet meer verwacht.

425
00:34:23,430 --> 00:34:26,480
Het was voor ons ook allemaal
heel onverwachts. Toch.

426
00:34:28,580 --> 00:34:31,660
Ik denk dat we er allemaal een
hele mooie herinnering aan hebben.

427
00:34:33,940 --> 00:34:37,080
Jullie kunnen met
voldoening terugkijken?

428
00:34:39,130 --> 00:34:43,796
Jazeker. Het hoeven geen cadeaus
te zijn. Dit is veel mooier. Ja.

429
00:34:44,090 --> 00:34:52,080
Wij zijn zelf ook in Israel geweest. Hay en
ik. Toen stonden hun namen er nog niet op.

430
00:34:52,080 --> 00:34:58,770
Wel al die namen van de mensen die een onderscheiding
hadden gekregen, die stonden op een zuil.

431
00:34:58,770 --> 00:35:04,480
En toen hebben wij nog gezegd: Goh, als
vader en moeder daar ook een keer bijkomen.

432
00:35:04,480 --> 00:35:05,800
Het is wel gebeurd.

433
00:35:07,570 --> 00:35:09,480
Het staat voor het nageslacht vast.

434
00:35:09,480 --> 00:35:13,430
Het is geweldig. Dat
moet ik echt zeggen.